Milletlerarası Mal Satımına İlişkin BM Antlaşmasında Öngörülebilirlik
Transkript
Milletlerarası Mal Satımına İlişkin BM Antlaşmasında Öngörülebilirlik
I AYfiE EL‹F ULUSU M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N BM ANTLAfiMASINDA VE AVRUPA BORÇLAR HUKUKU PRENS‹PLER‹NDE TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLANDIRILMASINDA ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ II Yay›n No : Hukuk Dizisi : 2370 1167 1. Bask› – Ocak 2011 - ‹STANBUL ISBN 978 - 605 - 377 - 393 - 1 Copyright© Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask› -?Cilt : : Kapak Tasar›m : Beta Bas›m A.fi. Seda Ozalit Kurumsal Dijital Kopyalama Merkezi San. ve Tic. Ltd. fiti. Burhaniye Mah. Abdullah A¤a Cad. Çulha ‹fl Merkezi No: 12 / Üsküdar/‹st. (Sertifika No. 20081) (0-216) 651 13 73 Gülgonca Çarp›k Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi. Narl›bahçe Sok. Damga Binas› No: 11 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com III Anneme ve Babama... IV V ÖZ Bu çal›flmada sözleflmeler hukukunda taraflardan birinin sözleflmeyi ihlâl etmesi halinde bu ihlâl nedeniyle zarara u¤rayan taraf›n bu zararlar›n›n telafisi için baflvurabilece¤i en önemli hukukî çarelerden birisi olan tazminat yapt›r›m› ve onun s›n›rlar›, milletleraras› belgeler ve millî hukuk sistemleri karfl›laflt›r›lmak suretiyle ve uygulamadaki mahkeme kararlar›ndan örneklerle incelenmifltir. Çal›flman›n en temel amaçlar›ndan birisi, globalleflen ticaret dünyas›nda Avrupa Birli¤i ülkelerinin yan› s›ra pek çok Ortado¤u ve Asya ülkesinin de taraf oldu¤u ve 07.04.2010 tarihinde Türkiye’nin kat›lmay› kararlaflt›rd›¤› ve 1 A¤ustos 2011 tarihinde Türkiye bak›m›ndan yürürlü¤e girecek olan Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda Birleflmifl Milletler Antlaflmas›’nda (United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods-CISG) ve bu Antlaflma’n›n bir tamamlay›c›s› ve Avrupa Birli¤i Borçlar Kanunu’nun bir öncülü olarak görülen Avrupa Borçlar Hukuku Prensipleri’nin (Principles of European Contract Law-PECL) ifa engelleri sisteminde önemli bir yere sahip olan tazminat sorumlulu¤unun s›n›rland›r›lmas› için seçilen, kökeni ve uygulamas› Roma hukukuna kadar dayanan öngörülebilirlik ilkesini Türk hukukuna tan›tmak ve bu ilkenin Türk hukuku tazminat sorumlulu¤u içerisinde ne flekilde uygulanabilece¤ini göstermektir. ABSTRACT Damages are perhaps the most important relief available to an aggrieved party in the sense that it is a remedy almost invariably pursued either in and of itself or in conjunction with other remedies. According to the generally held view, the object of damages is to place the party to whom they are awarded in the same pecuniary position that they would have been in if the contract had been performed in the manner provided for by the parties at the time of its conclusion. The principle, which is common to many legal systems, is that of limiting the contractual liability of the party in breach. The aim of this study is to introduce the most routed and appropriate method for limiting damages claims, the foreseeability principle to Turkish doctrine and practice. While introducing this method, the author focuses on the layout and applications of such a test as similarly established under the two main international instruments, namely United Nations Convention on Contracts for the International Sales of Goods (CISG) and Principles of European Contract Law (PECL) and try to solve out the ways how to apply this principle in Turkish Contract Law. Especially a special importance has given to CISG as Turkey has legislated the accession instrument to the Convention on 07/04/2010 and as the Convention will enter into force in respect of Turkey on 1 August 2011. VI VII ÖNSÖZ Bu çal›flman›n fikir babas› olan, beni daima yönlendiren ve yüreklendiren de¤erli hocam Prof. Dr. Rona Serozan’a; çal›flmay› haz›rlad›¤›m süreçte benden desteklerini esirgemeyerek beni cesaretlendiren de¤erli hocalar›m Prof. Dr. Cemal fianl›, Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel, Prof. Dr. B. Bahad›r Erdem, Yard. Doç. Dr. ‹nci Ataman Figanmefle’ye ve çok de¤erli kürsü arkadafllar›m Yard. Doç. Dr. F. Kerem Giray, Yard. Doç. Dr. Emre Esen ve Arafl. Gör. Mine Tan Dehmen’e; yay›n aflamas›nda kitab›n 1. Bölümünü gözden geçiren Yard. Doç. Dr. Z. Baflak Baysal’a, kitab› yay›na haz›rlayan Say›n Gülgonca Çarp›k ve Feridun K›l›ç’a, yay›nlayan BETA Bas›m Yay›n A.fi.’ye ve de¤erli yöneticisi Seyhan Satar’a ve uykusuz ve karanl›k gecelerimin tek ›fl›¤› Dilek Söylet’e en içten teflekkürlerimi sunar›m. ‹stanbul, Kas›m 2010 Arafl. Gör. A. Elif ULUSU VIII IX ‹Ç‹NDEK‹LER KISALTMALAR....................................................................................................XV G‹R‹fi........................................................................................................................1 Birinci Bölüm ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹ ‹ÇER‹S‹NDE HUKUKÎ B‹R ÇARE OLARAK TAZM‹NATIN YER‹, TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNA ‹L‹fiK‹N GENEL PRENS‹PLER ve TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLANDIRILMASI A. ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹ ‹ÇER‹S‹NDE TAZM‹NATA GENEL B‹R BAKIfi ..................................................................................................5 1. ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹N‹N ÖNEM‹..............................................5 2. ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹ ‹ÇER‹S‹NDE TAZM‹NATIN YER‹........8 a. Genel Bilgi ..........................................................................................8 b. Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ve Avrupa Borçlar Hukuku Prensipleri’nde ‹fa Engelleri ve Tazminat›n Yeri ..........11 B. TAZM‹NATA ‹L‹fiK‹N OLARAK KABUL ED‹LEN GENEL PRENS‹PLER: AMACI ve ‹fiLEVLER‹ ..................................................13 1. TAZM‹NAT SORUMLULU⁄U ‹LE KORUNMASI AMAÇLANAN HUKUKÎ MENFAATLER ve ZARAR KATEGOR‹LER‹ ....................13 a. ‹fa Menfaati (Genifl Anlamda Müspet Zarar) ................................15 (1) Genel Bilgi ................................................................................15 (2) Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ve Avrupa Borçlar Hukuku Prensipleri’nde ‹fa Menfaati ....................................17 (3) Zarar Türleri ............................................................................21 (3.1) ‹fa Etmeme Zararlar› ......................................................21 (3.2) Ar›zî (Refakat Eden) Zararlar ........................................22 (3.3) Dolayl› (Devam eden) Zararlar........................................23 X b. Güven Menfaati (Menfi Zarar) ........................................................23 c. Kazanç Devri Menfaati ....................................................................26 2. ‹HLÂL NET‹CES‹NDE ELDE ED‹LEN FAYDALI NET‹CELER‹N MAHSUBU (DENKLEfiT‹RME) ..............................26 C. TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLARI....................................34 1. UYGUN NEDENSELL‹K BA⁄I TEOR‹S‹ VE ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ..........................................................37 a. Uygun Nedensellik Ba¤› Teorisi Hakk›nda Genel Bilgi ..................................................................................................37 b. Uygun Nedensellik Ba¤› Teorisi ve Öngörülebilirlik ‹lkesi ..........40 c. Müterafik Kusur ve Öngörülebilirlik..............................................45 2. NORMUN KORUMA AMACI TEOR‹S‹ ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ..........................................................47 3. KUSUR ..................................................................................................49 ‹kinci Bölüm ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹N‹N MUKAYESEL‹ HUKUK TAR‹H‹NDEK‹ YER‹ ve GEL‹fi‹M‹ A. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹N‹N MUKAYESEL‹ HUKUK TAR‹H‹NDEK‹ YER‹ ................................................................................55 B. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ve HESABA KATMA KURALI ......................................................................................................61 1. G‹R‹fi......................................................................................................61 2. HESABA KATMA KURALI ..................................................................63 a. Genel Bilgi ........................................................................................63 b. Hesaba Katma Kural›n›n Unsurlar› ..............................................67 3. HESABA KATMA KURALI ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹⁄‹N TAY‹N‹NDE “B‹LG‹” ............................................................................70 a. Hesaba Katma Kural›nda Objektif ve Sübjektif Ölçüt..................70 b. Hesaba Katma Kural›nda Esas Al›nacak Bilgi Seviyesi ............................................................................................74 4. HESABA KATMA KURALI ve ÖNGÖRÜNÜN KONUSUNDA ARANACAK KR‹TER: ZARARIN YAKINLI⁄I KR‹TER‹..................78 a. Öngörünün Derecesi ........................................................................79 b. Zarar ‹le ‹hlâl Aras›nda Öngörülmesi Gereken Yak›nl›k ............80 XI Üçüncü Bölüm M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASI VE AVRUPA BORÇLAR HUKUKU PRENS‹PLER‹’NDE ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ A. G‹R‹fi ..........................................................................................................83 B. M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASI’NIN (CISG) TÜRK‹YE BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI........................85 1. ANTLAfiMA TÜRK‹YE’DE YÜRÜRLÜ⁄E G‹RMEDEN ÖNCE ANTLAfiMANIN TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI ....................................................................................................85 a. Taraflar›n Sat›m Sözleflmesine Uygulanacak Hukuku Belirlememifl Olmalar› ....................................................................86 b. Taraflar›n Sat›m Sözleflmesine Uygulanacak Hukuku Belirlemifl Olmalar›..........................................................................89 c. Taraflar›n Sat›m Sözleflmesinde BM Antlaflmas› Hükümlerinin Uygulanaca¤›n› Kararlaflt›rm›fl Olmalar› ............90 2. ANTLAfiMANIN TÜRK‹YE’DE YÜRÜRLÜ⁄E G‹RMES‹NDEN ‹T‹BAREN UYGULAMA ALANI ........................................................91 a. Antlaflman›n Milletleraras› Uygulama Alan› (CISG m. 1)............92 b. Antlaflman›n Zaman Bak›m›ndan Uygulama Alan› (CISG m. 100) ..................................................................................93 c. Antlaflman›n Konu ‹tibariyle Uygulama Alan› (CISG m. 2-5)....................................................................................96 C. M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASI (CSIG) VE AVRUPA BORÇLAR HUKUKU PRENS‹PLER‹’NDE (PECL) TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLANDIRILMASININ GENEL HATLARI ....................................................................................97 1. SORUMSUZLUK HALLER‹ ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ..................................................................................................99 a. Genel Olarak Sorumsuzluk Halleri ................................................99 b. Sorumsuzluk Halleri ve Öngörülebilirlik ‹lkesi ..........................100 2. ZARARI AZALTMA KÜLFET‹ ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ................................................................................................101 a. Genel Olarak Zarar› Azaltma Külfeti ..........................................101 XII b. Zarar› Azaltma Külfeti ve Öngörülebilirlik ‹lkesi ......................105 3. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ........................................................107 D. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹N‹N UNSURLARI ..............................110 1. K‹M ÖNGÖRMEL‹D‹R? ....................................................................111 2. “ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K” KAVRAMI VE ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K TEST‹NDE KULLANILACAK ÖLÇÜTLER ....................................112 a. “Öngörülebilirlik” Kavram›............................................................112 b. Öngörülebilirlik Testinde Kullan›lacak Ölçütler ........................113 (1) Öngörünün Tayininde Objektif Ölçüt (Öngörülmesi Gereken) ..........................................................114 (2) Öngörünün Tayininde Sübjektif Ölçüt (Öngörülen) ............116 3. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹⁄‹N TAY‹N‹NDE ESASLI UNSURLAR ......118 a. Öngörülebilirli¤in Tayininde Sözleflme Hükümleri ....................118 (1) Sözleflme Hükümlerinin Yorumlanmas›nda Temel Yorum Kural› ..........................................................................120 (2) Sözleflme Hükümlerinin Yorumlanmas›nda Dikkate Al›nacak Hususlar ..................................................................121 b. Öngörülebilirli¤in Tayininde Ticarî Teamüller............................122 c. Öngörülebilirli¤in Tayininde Bilgi ................................................124 (1) Objektif Standartlarla Tespit Edilen Bilgi (Atfedilen Bilgi) ......................................................................126 (2) Sübjektif Standartlarla Tespit Edilen Bilgi (Fiilî Bilgi) ..............................................................................127 4. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹⁄‹N KONUSU ................................................129 a. Sözleflme ‹hlâlinin Muhtemel Sonucu Olan Zararlar..................130 b. Zarar›n Türü ..................................................................................131 c. Zarar›n Muhtemel Kapsam› ..........................................................132 5. ÖNGÖRÜNÜN TESP‹T ED‹LECE⁄‹ AN ........................................133 a. Sözleflmenin Kurulma An› ............................................................133 b. Sözleflmenin Kurulma An›n›n Tespiti ..........................................134 E. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ve ZARARIN ‹SNADI (NEDENSELL‹K) ....................................................................................136 1. M‹LLÎ HUKUK S‹STEMLER‹NDE NEDENSELL‹K......................136 XIII 2. M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASINDA (CISG) NEDENSELL‹K....................................139 F. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K VE ZARAR TÜRLER‹......................................149 1. ‹FA ETMEME ZARARLARI ..............................................................149 2. ARIZÎ ZARARLAR ..............................................................................153 3. DOLAYLI ZARARLAR ........................................................................155 a. Yoksun Kal›nan Kâr ......................................................................157 (1) Yoksun Kal›nan Kâr›n Tazminine ‹liflkin Genel Kurallar ..................................................................................157 (1.1) Yoksun Kal›nan Kâr›n Hesaplanmas› ..........................157 (1.2) Yoksun Kal›nan fians›n Tazmini ..................................160 (1.3) Gelecekteki Zararlar›n Tazmini ....................................161 (2) Yoksun Kal›nan Kâr›n Öngörülebilirli¤i ..............................162 b. 3. Kiflilere Karfl› Do¤an Sorumluluktan Kaynaklanan Zararlar ..........................................................................................167 c. Goodwill Zararlar› ..........................................................................169 d. Ay›pl› Mal Teslimi Nedeniyle Al›c›n›n U¤rad›¤› Malvarl›¤› Zararlar› ......................................................................171 SONUÇ ..............................................................................................................175 Ekler: EK-1: Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ..............................................................179 EK-2: United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods ..........................................................................................211 KAYNAKÇA ........................................................................................................243 XIV XV KISALTMALAR Art. : Article AÜHF : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Bak. Kur. : Bakanlar Kurulu BGB : Bürgerliches Gesetzbuch BGE : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichts BK : Borçlar Kanunu Bkz./bkz. : Bakınız BM : Birleflmifl Milletler C. : Cilt c. : cümle Cc. : Code Civil Ch. : Chapter CIETAC : China International Economic and Trade Arbitration Commission CISG : United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods CISG-AC Opinion : CISG Advisory Council Opinion Çev. : Çeviren dn. : Dipnot Ed./ed. : Edited Geo. Wash. J. Int'l L. & Econ. : George Washington Journal of International Law and Economics XVI ICC : International Chamber of Commerce ‹ÜHFM : ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas› J. Int.'l Bus. L. : Journal of International Law and Business Karfl. : Karflılafltırınız k.g. : Karflı görüfl MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun No./N. : Numara parag. : Paragraf PECL : Principles of European Contract Law PICC : Principles of International Commercial Contracts pp. : pages RG. : Resmi Gazete s. : Sayfa sec. : Section subsec. : Subsection Tex. Wesleyan L. Rev. : Texas Wesleyan Law Review UCC : Uniform Commercial Code UCLA : University of California Los Angeles ULFC : Uniform Law on the Formation of Contracts for the International Sale of Goods ULIS : Uniform Law on the International Sale of Goods UNCITRAL : United Nations Commission on International Trade Law UNIDROIT : International Institute for the Unification of Private Law v. : versus vd. : ve devamı Vol./vol. : Volume vs. : ve saire