Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü
Transkript
Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü
ASAGEM AİLE EĞİTİM PROGRAMI (ASAGEM-AEP) EDAM Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi Kısıklı Mah. Alemdağ Cad. Yanyol Sok. No:19, No:5/3, 34692, Üsküdar, İstanbul Tel/Faks: (+90 216) 481 3023 www.edam.com.tr edam@edam.com.tr İstanbul, 2009 2 Ġçindekiler 1. ASAGEM-AEP’in Hazırlanma Süreci ............................................................................ 8 1.1. ASAGEM-AEP Proje Ġzleme ve Değerlendirme Grubunun OluĢturulması ve ÇalıĢmaları ..................... 8 1.2. ASAGEM-AEP GeliĢtirme Komisyonunun OluĢturulması ve ÇalıĢmaları ............................................. 9 1.2.1. ASAGEM-AEP GeliĢtirme Komisyonunun Eğitimi .............................................................................. 10 1.2.2. AEP Program GeliĢtirme Modeli ........................................................................................................... 11 1.2.3. Literatür AraĢtırması/Aile Eğitim Ġhtiyaçlarının Belirlenmesi ............................................................... 13 1.2.4. ASAGEM-AEP’nin Amaçlarının / Hedeflerinin Belirlenmesi .............................................................. 13 1.2.5. ASAGEM-AEP Atölye ÇalıĢmaları ....................................................................................................... 14 1.2.6. ASAGEM-AEP’nin Ġçeriğinin GeliĢtirilmesi ......................................................................................... 15 1.3. DanıĢma Komisyonunun OluĢturulması ve ÇalıĢmaları......................................................................... 16 1.4. Aile Eğitim Programı ÇalıĢtayı .............................................................................................................. 17 1.5. ASAGEM-AEP’nin Denenmesi ve Değerlendirilmesi .......................................................................... 18 2. ASAGEM-AEP’in Vizyonu........................................................................................... 19 3. ASAGEM-AEP’in Temelleri......................................................................................... 21 3.1. ASAGEM-AEP’in Genel Amaçları ....................................................................................................... 21 3.2. ASAGEM-AEP’in Temel YaklaĢımı ..................................................................................................... 21 3.3. ASAGEM-AEP’in Hedef Kitlesi ve Eğitim Paketleri ............................................................................ 23 3.3.1. Evli ve Çocuklu Aileler Ġçin Eğitim Paketi ............................................................................................ 25 3.3.2. Evli ve Çocuksuz Aileler Ġçin Eğitim Paketi .......................................................................................... 31 3.3.3. Evlilik Hazırlığı Yapan Bireyler Ġçin Eğitim Paketi .............................................................................. 36 3.3.4. Evli ve Çocukları Evden AyrılmıĢ Aileler Ġçin Eğitim Paketi ............................................................... 41 3.3.5. Tek Ebeveynli Aileler Ġçin Eğitim Paketi .............................................................................................. 46 3.3.6. YetiĢkin Bekârlar Ġçin Eğitim Paketi ...................................................................................................... 51 3.3.7. Ebeveynlik Odaklı Eğitim Paketi ........................................................................................................... 55 3.3.8. Çift ĠliĢkisi Odaklı Eğitim Paketi ........................................................................................................... 56 3.3.9. Temel Beceriler Paketi ........................................................................................................................... 57 4. ASAGEM-AEP’in Yapısı.............................................................................................. 60 4.1. Programın Ġçeriği ................................................................................................................................... 60 4.1.1. Aile Eğitimi ve ĠletiĢimi Alanı ............................................................................................................... 60 3 4.1.2. Ġktisat Alanı ............................................................................................................................................ 61 4.1.3. Hukuk Alanı ........................................................................................................................................... 61 4.1.4. Medya Alanı ........................................................................................................................................... 62 4.1.5. Sağlık Alanı ............................................................................................................................................ 62 4.2. Hedefler .................................................................................................................................................. 63 4.3. Ünite ve Konular .................................................................................................................................... 63 4.4. Kazanımlar ............................................................................................................................................. 63 4.5. Açıklamalar ............................................................................................................................................ 64 4.6. Periyodu / Zaman Takvimi ..................................................................................................................... 64 4.7. Önerilen Kaynaklar ................................................................................................................................ 64 4.8. Etkinlikler ............................................................................................................................................... 65 4.9. Değerler .................................................................................................................................................. 65 5. Öğrenme-Öğretme Süreci ............................................................................................. 66 5.1. Öğretme Yöntemleri ..................................................................................................... 67 5.2. Öğretme Teknikleri ...................................................................................................... 74 6. Ölçme ve Değerlendirme............................................................................................... 78 6.1. Ölçme ve Değerlendirme Süreçlerinden Beklenen ĠĢlevler .................................................................... 79 6.2. Ölçme Değerlendirme Sürecindeki Temel Ġlkeler .................................................................................. 79 6.3. Kullanılacak Ölçme Teknikleri .............................................................................................................. 80 7. ASAGEM-AEP’in Denenmesi ve Değerlendirilmesi ..................................................... 81 7.1. ASAGEM-AEP’nin Denenmesi ve Değerlendirilmesine ĠliĢkin YaklaĢım ........................................... 81 7.2. ASAGEM-AEP’in Denenmesi ve Değerlendirilmesi ÇalıĢmaları ......................................................... 83 8. ASAGEM-AEP’in Uygulanmasına ĠliĢkin Ġlke ve Açıklamalar .................................... 84 8.1. ASAGEM-AEP Önerilen Eğitimci Profili ..................................................................... 86 8.2. ASAGEM-AEP’in Uygulama Platformları ................................................................... 90 8.3. ASAGEM-AEP’in UlaĢtırma Mecraları ....................................................................... 92 8.4. ASAGEM-AEP’in Ġzlenip Değerlendirilmesi ................................................................ 94 4 8.4.1. ASAGEM-AEP’i Ġzleme ve Değerlendirme Süreci ..................................................... 95 9. Aile Eğitimi Programının Modül Organizasyonu ......................................................... 97 9.1. Aile Eğitimi Programında Aile Eğitim ve ĠletiĢimi Alanı ...................................................................... 97 9.1.1. Aile Eğitim ve ĠletiĢimi Alanının Genel Amaçları ................................................................................. 97 9.1.2. Aile Eğitim ve ĠletiĢimin Alanının Modülleri ........................................................................................ 98 9.2. Aile Eğitimi Programında Hukuk Alanı ............................................................................................... 120 9.2.1. Hukuk Alanının Genel Amaçları .......................................................................................................... 120 9.2.2. Hukuk Alanının Modülleri ................................................................................................................... 120 9.3. Aile Eğitimi Programında Ġktisat Alanı ................................................................................................ 141 9.3.1. Ġktisat Alanının Genel Amaçları........................................................................................................... 141 9.3.2. Ġktisat Alanının Modülleri .................................................................................................................... 141 9.4. Aile Eğitimi Programında Medya Alanı............................................................................................... 167 9.4.1. Medya Alanının Genel Amaçları ......................................................................................................... 167 9.4.2. Medya Alanının Modülleri ................................................................................................................... 167 9.5. Aile Eğitimi Programında Sağlık Alanı ............................................................................................... 182 9.5.1. Sağlık Alanının Genel Amaçları .......................................................................................................... 182 9.5.2. Sağlık Alanının Modülleri .................................................................................................................... 182 10. Kaynakça.....................................................................................................................224 Ekler…………………………………………………………………………………………………..241 5 Kısaltmalar Listesi AEP: Aile Eğitim Programı AEP-GEK: Aile Eğitimi Programı GeliĢtirme Komisyonu ASAGEM: Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü ASAGEM-AEP: Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Aile Eğitim Programı Bkz.: Bakınız Çev.: Çeviren Der.: Derleyen Diğ.: Diğerleri Ed.: Editör Eds.: Editörler Edt.: Edition GSM: Global System for Mobile Communications MEB: Milli Eğitim Bakanlığı n.d.: No date Örn: Örnek ÖSYM: Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Merkezi PĠDG: Proje Ġzleme ve Değerlendirme Grubu RTÜK: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SHÇEK: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu T.C.: Türkiye Cumhuriyeti t.y.: Tarih yok TÜĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu Vb.: Ve buna benzer Vol.: Volume Yay.: Yayınları 6 ĠĢaretler Listesi Alan içi atıfları göstermektedir. Alan dıĢı atıfları göstermektedir. 7 1. ASAGEM-AEP’in Hazırlanma Süreci ASAGEM-AEP program geliĢtirme ilkelerine bağlı kalınarak özgün bir süreçte geliĢtirilmiĢtir. Ülkemizin kendine özgü toplumsal ve kültürel Ģartları dikkate alınarak hazırlanan ASAGEM-AEP’nin geliĢtirme süreci yapılandırılırken Ģu temel prensiplere bağlı kalınmıĢtır: Uzun yıllardır yaptığı araĢtırmalarla ve diğer çalıĢmalarıyla ülkemiz ailesinin sorunlarının çözümüne katkı sağlayan T. C. BaĢbakanlık Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü’nün kurumsal birikiminden faydalanılması, Alanında uzman ve yetkin akademisyenlerin tecrübelerinden ve birikimlerinden yararlanılması, Alan uzmanlarının ve proje ekibinin bilgilerinin güncellenmesi ve çalıĢma uyumunun sağlanması, Aile eğitimi konusunda farklı ülkelerde yapılmıĢ çalıĢmalardan azami ölçüde yararlanılması, Aile eğitimiyle doğrudan ve/veya dolaylı bir biçimde iliĢkide olan kamu kurum ve kuruluĢlarının, özel sektör temsilcilerinin, akademisyenlerin ve sivil toplum kuruluĢlarının tecrübelerinden ve birikimlerinden yararlanılması, ASAGEM-AEP’in muhatapları olan ailelerin programın içeriği, baĢlıkları vb. süreçleri ile ilgili değerlendirmelerinin alınması. Bahsedilen prensipleri program hazırlama sürecinin baĢlangıcından sonuna kadar gözetmeye çalıĢan proje ekibi, zaman planının elverdiği ölçülerde farklı uygulamaları yapmaya özen göstermiĢtir. Söz konusu süreçlerin bütününün görülebilmesi için program hazırlanma süreci ayrıntılı bir biçimde sunulmuĢtur: 1.1. ASAGEM-AEP Proje İzleme ve Değerlendirme Grubunun Oluşturulması ve Çalışmaları ASAGEM-AEP’in felsefesini oluĢturan, geliĢtirme aĢamalarını yönlendiren, sevk ve idare eden, karar veren ve ASAGEM’in kurumsal birikimini programa yansıtan bir Proje İzleme ve 8 Değerlendirme Grubu (PĠDG) oluĢturulmuĢtur. Proje amaç ve hedefleri doğrultusunda Aile Eğitimi Programı Geliştirme Komisyonunun (AEP-GEK) çalıĢmasını denetleyen ve 6 kiĢiden oluĢan PĠDG, ASAGEM’le AEP-GEK arasındaki bilgi alıĢ-veriĢini sağlayıcı organ olarak görev yapmıĢtır. Proje süresince PĠDG ile AEP-GEK’in üç üyesinin katıldığı aylık toplantılar gerçekleĢtirilmiĢtir. Toplantıların sonunda toplantı tutanağı AEP-GEK tarafından PĠDG üyelerine sunulmuĢtur. Ayrıca AEP-GEK hazırladığı aylık raporlarla PĠDG üyelerini düzenli olarak bilgilendirmiĢtir. Bunun yanı sıra proje çerçevesinde yapılacak her uygulamadan önce PĠDG üyeleri hazırlanan bilgi notlarıyla bilgilendirilmiĢ ve uygulamaların sonunda hazırlanan raporlar kendilerine ulaĢtırılmıĢtır. Diğer taraftan AEP-GEK, projenin ana geliĢme aĢamalarında dört ayrı geliĢme raporunu PĠDG üyelerine göndermiĢtir. PĠDG üyeleri AEP-GEK tarafından gönderilen her dokümanla ilgili olarak değerlendirmelerini paylaĢmıĢ ve gerekli düzenleme ve düzeltmelerin yapılmasını sağlamıĢtır. Ayrıca ASAGEM’in kurumsal birikimlerini aktararak ASAGEM-AEP’e önemli katkılar sağlamıĢtır. 1.2. ASAGEM-AEP Geliştirme Komisyonunun Oluşturulması ve Çalışmaları ASAGEM-AEP komisyonu, programın hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliĢtirilmesi aĢamalarında sürekli olarak çalıĢan uzman komisyondur. Literatürde de önerildiği gibi (Demirel, 2007: 69) komisyon Ģu üyelerden oluĢturulmuĢtur: Program geliĢtirme uzmanı, Ölçme ve değerlendirme uzmanı, Konu-alanı uzmanı ve Konu-alanı eğitimcileri. ASAGEM-AEP geliĢtirme sürecinde bu üyelere ilaveten –programın odaklandığı hedef kitle dikkate alınarak– Ģu üyeler de yer almıĢtır: YetiĢkin eğitimi uzmanı Aile danıĢmanı Eğitim yönetimi ve planlamacısı 9 AraĢtırmacı ve Sekreter. Anılan üyeler, ASAGEM-AEP geliĢtirme komisyonunun daimi üyeleri olmuĢtur. Sadece alan uzmanı olan üyeler, alana göre değiĢim göstermiĢtir. Dolayısıyla aile eğitim programı geliĢtirme komisyonunda aĢağıda yerilen alanlarda toplam 14 kiĢi görev almıĢtır: Program geliĢtirme uzmanı (1), Ölçme ve değerlendirme uzmanı (1), Konu-alanı uzmanı (5), Konu-alanı eğitimciler (1), YetiĢkin eğitimi uzmanı (1), Aile danıĢmanı (1), Eğitim yönetimi ve planlamacısı (1), AraĢtırmacı (2) ve Sekreter (1). AEP-GEK üyeleri dört ay boyunca haftada bir olmak üzere toplantılar gerçekleĢtirmiĢtir. Sadece konu-alanı uzmanının değiĢtiği bu toplantıların her biri ortalama üç saat sürmüĢtür. Bu çerçevede komisyon üyeleri haftada en az on beĢ saat birlikte çalıĢmıĢlardır. Komisyon üyeleri proje çerçevesinde gerçekleĢtirilen her bir uygulamaya (danıĢma komisyonu toplantıları, atölye çalıĢmaları vb.) katılarak hazırladıkları program içeriğini doğrudan katılımcılarla paylaĢmıĢlar ve gelen eleĢtiri ve önerileri kayıt altına alarak programlarına yansıtmıĢlardır. Projenin son üç aylık diliminde komisyon üyeleri ihtiyaç duyuldukça toplantı yapmıĢlardır. 1.2.1. ASAGEM-AEP Geliştirme Komisyonunun Eğitimi Ailelerin eğitimi gibi çok önemli ve kapsamlı bir konuda geliĢtirilecek eğitim programı sürecini sağlıklı bir biçimde yürütebilmek ve eğitim, aile, program geliĢtirme vb. konularda ortak bir bakıĢ açısı oluĢturabilmek amacıyla AEP-GEK eğitimi düzenlenmiĢtir. Böylelikle mevcut bilgilerin güncellenmesi, ortak bir dil ve anlayıĢ oluĢturulması, AEP-GEK üyelerinin süreçler hakkında bilgilendirilmesi ve uyumluluğun sağlanması, komisyonların uygulanacak 10 aĢamaları birlikte öğrenmesi, yapılandırması ve tartıĢması sağlanmıĢtır. Ġki gün süren bu eğitim programında Ģu baĢlıklarda seminerler yer almıĢtır: Türkiye’de Aile Yapısı: ASAGEM tarafından 2006’da yapılan araĢtırmanın sonuçlarının paylaĢılması, katılımcıların Türk ailesinin yapısı hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamıĢtır. AEP-GEK üyelerinin önemli bir kısmı sosyal bilimler alanında uzman olan ve bu bağlamda aile ve aile değerlerini tanıyan kiĢiler olmasına rağmen ASAGEM’in son dönemde yaptığı bu önemli araĢtırmanın sonuçları ailenin ve aile değerlerinin değiĢen boyutlarının güncel bağlamda görülebilmesine imkân sağlamıĢtır. Dünyada ve Türkiye’de Aile Eğitimi: Proje kapsamında yürütülen literatür araĢtırmasının sonuçları katılımcılara sunularak dünyada ve ülkemizdeki aile eğitimlerine iliĢkin genel bilgiler paylaĢılmıĢtır. Eğitimde Program Geliştirme: Farklı uzmanlık alanlarına sahip katılımcıların eğitimde program geliĢtirme konusunda bilgilenmeleri ve katılımcılar arasında ortak bir dil oluĢturmak amacıyla eğitimde program geliĢtirme süreci katılımcılarla paylaĢılmıĢtır. Yetişkinlerin Öğrenme Özellikleri: ASAGEM-AEP ve materyalleri doğrudan yetiĢkinlere yöneliktir. Bu sebeple bu seminerle programı geliĢtirecek kiĢilerin yetiĢkinlerin öğrenme özellikleri konusunda bilgi sahibi olmalarını sağlamak amaçlanmıĢtır. Söz konusu seminerlerde AEP-GEK üyeleri sunum yapmıĢtır. AEP-GEK ve PĠDG üyelerinin katıldığı eğitim programı 29-31 Mayıs 2009 tarihinde gerçekleĢtirilmiĢtir. 1.2.2. AEP Program Geliştirme Modeli ASAGEM – AEP program geliĢtirme modeli olarak ülkenin varolan program geliĢtirme birikim, tecrübe ve anlayıĢını yansıtması bakımından 2004 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın belirlediği ve uyguladığı modeli temel almaktadır. 11 12 1.2.3. Literatür Araştırması/Aile Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi Bir eğitim programının geliĢtirilmesinde –özellikle yetiĢkin eğitiminde– en önemli aĢamalardan biri ihtiyaçların belirlenmesidir. Bu ihtiyaçlar programın bir anlamda temelini oluĢturmakta ve sonraki süreçlerin nasıl yapılandırılacağını belirlemektedir. Aile eğitim programı geliĢtirilirken ilk olarak ihtiyaçlarının tespit edilmesi gerekliliğinden hareket eden AEP-GEK üyeleri ilk olarak hazırlanan “Program Ġnceleme Tablosu” nun yardımı ile gerek yurt içinde gerekse yurt dıĢında yapılmıĢ benzer çalıĢmaları taramıĢtır. Taranan programların önemli bir kısmı “Program Ġnceleme Tablosu” çerçevesinde Türkçeye çevrilerek AEP-GEK üyelerine sunulmuĢtur. Eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi aĢamasında kapsamlı bir literatür araĢtırması temel dayanağı oluĢturmuĢtur. Proje kapsamında yurtdıĢında ve ülkemizde aileye yönelik geliĢtirilen eğitim programları ve materyalleri ve bunların geliĢim süreçlerini ele alan ve/veya uygulamalarının değerlendirildiği kuramsal çalıĢmalar, alan araĢtırmaları, meta analitik çalıĢmalar ve benzeri bilimsel literatür incelenmiĢtir. Böylelikle hem bugüne kadar yapılmıĢ çalıĢmalardan istifade edilmiĢ hem de hedef kitlenin ihtiyaçlarına doğrudan ulaĢılabilmeye çalıĢılmıĢtır. Hedef kitlenin ihtiyaçlarını tespit edebilmek hususunda Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Aile ve Sosyal Sorunları AraĢtırma Dairesinin 2009 yılında yürüttüğü “Türkiye’de Ailelerin Eğitim Ġhtiyaçları AraĢtırması” eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesine ayrıca katkı sağlamıĢtır. Diğer taraftan alan uzmanları program içeriklerinin gerekçelerini, amaçlarını, hedeflerini belirlemek üzere alanlarıyla ilgili yapılmıĢ çok sayıda teorik çalıĢmayı ve alan araĢtırmasını incelemiĢlerdir. Bu süreçte araĢtırmacılar da benzer bir araĢtırmayı yürütmüĢ ve sonuçlarını komisyon üyeleri ile paylaĢmıĢtır ve komisyon üyelerinin talep ettikleri hususlarla ilgili daha ayrıntılı etütler hazırlamıĢlardır. 1.2.4. ASAGEM-AEP’nin Amaçlarının / Hedeflerinin Belirlenmesi Eğitim programlarının hedeflerinin sağlıklı bir biçimde belirlenmesi önemli ve olmazsa olmaz ön gerekliliklerden biridir. Diğer taraftan eğitim programlarının icrası için –özellikle yetiĢkin eğitim programlarında daha da sık olmak üzere– ayrılan zamanın sınırlı olduğu dikkate alınırsa, eğitimle kazandırılması gereken özelliklerin belirlenmesi ve bu özelliklerin öncelikler göz önünde bulundurularak yapılandırılmasının gerekliliği görülebilecektir. Eğitimde 13 hedefler, içeriği belirlemekte, öğretme-öğrenme süreçlerini yapılandırmakta ve nihayetinde ölçme ve değerlendirme yapılabilmesine imkân tanımaktadır. Dolayısıyla her eğitim programının geliĢtirilmesinde hedeflerin belirlenmesi zorunludur. Hedefler, eğitim alacak kiĢilere kazandırılmak istenen özellikler (bilgiler, beceriler, tutumlar, ilgiler, alıĢkanlıklar vb.) olarak tanımlanabilir (Demirel, 2007: 105). Bu çerçeveden hareketle proje kapsamında ASAGEM-AEP’nin uzun erimli hedefleri belirlenmiĢtir. Bu süreç “Nasıl bir aile hedefliyoruz?”, “Türk ailesine dair ulusal vizyonumuz ne olmalıdır?”, “Hangi bilgi, beceri, tutum ve davranıĢları kazandırmalıyız?”, “Tanımlanan bilgi, beceri, tutum ve davranıĢları kazandırmak için nasıl bir eğitim yapılandırılmalıdır?” vb. soruların cevaplarını teĢkil etmektedir. Genel hedefler ise bu uzun erimli hedeflerin somut çerçevesini belirlemiĢtir. Bu anlamda uzun erimli hedefler, aile ve aile eğitiminin felsefesini yansıtmakta; genel hedefler ise uzun erimli hedefleri somut hâle getirmektedir. Özel hedefler ise eğitim programlarının açık, tanımlanabilir, ulaĢılabilir ve ölçülebilir hedeflerini kapsamaktadır. Bu yönüyle özel hedefler, hedeflerin davranıĢa/kazanıma dönüĢtürülmesini pratikte gözlenebilir ve izlenebilir olmasını içermektedir. AEP-GEK üyeleri yukarıda söz edilen çerçevede uzun erimli, genel ve özel hedefleri belirlemiĢtir. Ardından bu hedefler çerçevesinde modül konuları, üniteleri ve konu baĢlıklarını belirlemiĢtir. Komisyon üyeleri gerek kendi araĢtırmalarında elde ettikleri verilerle gerekse araĢtırmacılar tarafından sağlanan bilgilerle alanlarıyla ilgili modülleri “Program GeliĢtirme Tablosu” çerçevesinde geliĢtirmiĢtir. Daha sonra alan uzmanlarınca bireysel olarak geliĢtirilen içerikler her hafta düzenli olarak yapılan toplantılarda AEP-GEK tarafından birlikte gözden geçirilmiĢ ve gerekli düzeltmeler yapılmıĢtır. ASAGEM-AEP kapsamında hazırlanan genel hedefler, özel hedefler, modül konuları, ünite ve konu baĢlıkları ilk olarak DanıĢma Komisyonu üyelerine sunulmuĢ ve onların görüĢleri çerçevesinde revize edilmiĢtir. Ardından atölye çalıĢmaları yapılarak söz konusu içerikler katılımcılarla paylaĢılmıĢ ve görüĢler çerçevesinde tekrar revize edilmiĢtir. Bu iki çalıĢmaya iliĢkin bilgiler aĢağıda detaylı bir biçimde ele alınacaktır. 1.2.5. ASAGEM-AEP Atölye Çalışmaları ASAGEM-AEP kapsamında atölye çalıĢmaları düzenlenerek konuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili, takım çalıĢmasına yatkın, alanı ile ilgili geliĢmelere hâkim, kamu ya da özel sektörde faaliyet gösteren kuruluĢlardan, sivil toplum kurumlarından kiĢilerin görüĢleri 14 programa yansıtılmaya çalıĢılmıĢtır. 30 kiĢinin katıldığı atölye çalıĢmaları, 18-19 Ağustos 2009 tarihlerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Atölye çalıĢmalarından bir hafta önce bütün katılımcılara hazırlanan dokümanlar gönderilmiĢtir. Ayrıca atölye çalıĢmalarında proje yöneticisinin ve alan uzmanlarının onar dakikalık kendi alanlarında yer alan modülleri takdimlerinin ardından katılımcılar daha önce kendilerine gönderilmiĢ olan dokümanlarla ilgili görüĢlerini diğer katılımcılarla paylaĢmıĢtır. Toplantı raportörü dile getirilen görüĢleri kayıt altına almıĢ, atölye çalıĢmalarında dile getirilen görüĢler AEP-GEK üyeleri tarafından yapılan toplantılarla tek tek incelenerek gerekli görülen düzeltmeler gerçekleĢtirilmiĢtir. 1.2.6. ASAGEM-AEP’nin İçeriğinin Geliştirilmesi ASAGEM-AEP alan ve modüllerinin içerikleri AEP-GEK tarafından geliĢtirilmiĢtir. Ġçerik, belirlenen hedefleri sağlayacak Ģekilde öğrenme alanlarının; her bir alanın kavramlarının, ilkelerinin ve becerilerinin; alanın kapsamına giren konuların/ünitelerin/temaların belirlenmesi ve düzenlenmesidir (MEB, 2005). Diğer bir deyiĢle içerik, programın öğreteceği bilgi, beceri ve tutumları kapsamaktadır. Bu bağlamda dikkat edilecek temel nokta içeriğin hedeflere ulaşmayı sağlamasıdır. Bu projede ASAGEM-AEP’nin içeriğinin geliĢtirilmesi aĢamasında modüler programlama yaklaşımı kullanılmıĢtır. Modüler program yaklaĢımı, değiĢikliklere hızlı bir biçimde cevap veren, esnek bir yapıya sahip olması nedeniyle tercih edilir. Modüler programlar, modüllerden oluĢur. Modül, baĢlangıcı ve sonu olan, bireysel öğretimi esas alan, kendi içinde bütünlük gösteren, bir sistematik çerçevesinde düzenlenmiĢ öğretim yaĢantıları düzeneğidir. Öğrenenlerin belirli hedefe ulaĢmasını sağlamaya dönük olarak her modül, birbiri ile uyumlu olarak çalıĢan belirli parçalardan oluĢur. Modül, öğrenenin kendi hızında ilerlemesine ve kaydettiği öğrenmelerin, kendisine anında bildirilmesine olanak sağlar. Bu yaklaĢımın özellikleri aile eğitimi programı geliĢtirilmesinde önemli imkânlar sağlamaktadır. Bu bağlamda söz konusu yaklaĢımın öne çıkan özellikleri Ģu Ģekilde özetlenebilir (Demirel, 2007: 127): Konular modüller hâlinde düzenlenir. Modüllerin birbiriyle doğrudan/dolaysız iliĢkili olması beklenmez. Öğretim sonunda alınacak sonuçlar bellidir. Modüller arasında aĢamalılık aranmaz. 15 Modüller sıralama açısından esnektir. Program çıktısı açısından kontrollü bir yaklaĢım özelliği taĢır. Öğrenme üniteleri modüllere ayrılır. Her modül kendi içinde doğrusal, sarmal ya da farklı yaklaĢım(lar)la düzenlenebilir. Her modülün kendi içinde anlamlı bir bütün oluĢturması yeterlidir. Nispeten ayrıntısı sunulan bu modüler programlama yaklaĢımı kullanılarak belirlenecek içerikler, hedefler tablosuyla karĢılaĢtırmalı olarak analiz edilmiĢtir. Bu analizi gerçekleĢtirmek için hedefler ve içerik arasındaki iliĢkiyi/bağlantıyı gösteren bir tablo (belirtke) hazırlanmıĢtır. Bir sonraki aĢamada ise eğitimi alacak kiĢilere istenen davranıĢların kazandırılmasını sağlayacak öğrenme yaĢantılarından örnekler hazırlanmıĢtır. Böylece programı uygulayacaklara öğrenme ve öğretme yaşantıları düzeneğine dair bir perspektif sunulmuĢtur. ASAGEM-AEP kapsamında hazırlanan hedeflerin ve içerik konularının yanı sıra belirtke tabloları, etkinlik örnekleri, ölçme ve değerlendirme örnekleri, eğitimcilere önerilen kaynaklar vb. çalıĢmalar çalıĢtay katılımcılarına sunulmuĢ ve onların görüĢleri çerçevesinde program revize edilmiĢtir. Ardından ikinci DanıĢma Komisyonu toplantısı yapılarak söz konusu materyaller katılımcılarla paylaĢılmıĢ ve görüĢler çerçevesinde tekrar revize edilmiĢtir. Bu iki çalıĢmaya iliĢkin bilgiler aĢağıda detaylı bir biçimde ele alınacaktır. 1.3. Danışma Komisyonunun Oluşturulması ve Çalışmaları ASAGEM-AEP kapsamında geliĢtirilen programlara farklı alanlarda çalıĢma yapan sosyal bilimcilerden oluĢan uzmanların katkılarının alınması amacıyla DanıĢma Komisyonu oluĢturulmuĢtur. Zira AEP-GEK içerik çalıĢmalarını yaparken, zaman zaman danıĢabileceği bir komisyona ihtiyaç duymuĢtur. Bu çerçevede belirlenen 5 ana alanın her biriyle (eğitimiletiĢim, iktisat, sağlık, medya ve hukuk) ilgili iki uzman danıĢma komisyonuna dâhil edilmiĢtir. Diğer taraftan program geliĢtirme komisyonunda yer alan uzmanlar danıĢma komisyonunun da üyesi olarak çalıĢmıĢlardır. Bu bağlamda alan uzmanları ilgili oldukları alanda doğrudan katkı sağlarken, diğer konulara danıĢman olarak katkı sağlamıĢlardır. Ġki sosyolog ve bir psikolojik danıĢma ve rehberlik uzmanının da yer aldığı DanıĢma komisyonunda toplam 21 kiĢi görev yapmıĢtır. 16 Komisyonun ilk toplantısı 30 Haziran 2009 tarihinde İstanbul’da gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu toplantıda ASAGEM-AEP’nin genel amaçları, alanların genel amaçları, modüllerin hedefleri, üniteler ve ders başlıkları hakkında danıĢma komisyonu üyelerinin görüĢleri ve değerlendirmeleri alınmıĢtır. Komisyonun ikinci toplantısı 17 Kasım 2009 tarihinde İstanbul’da gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu toplantıda ise hazırlanan ASAGEM-AEP’nin tüm baĢlıkları hakkında danıĢma komisyonu üyelerinin nihai görüĢleri ve değerlendirmeleri alınmıĢtır. DanıĢma Komisyonu toplantıları dıĢında da ilgili alan uzmanları ve diğer AEP-GEK üyeleri danıĢmanlarla e-posta, telefon aracılığıyla ve/veya yüz yüze görüĢerek program içerikleri ve geliĢtirme süreciyle ilgili sürekli bilgi alıĢ veriĢinde bulunmuĢlardır. Her iki danıĢma komisyonu toplantısından bir hafta önce hazırlanan tüm dokümanlar üyelere e-posta aracılığıyla ulaĢtırılmıĢtır. Bir gün süren danıĢma komisyonu toplantılarında her bir alan hakkında özel oturumlar gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu özel oturumlarda komisyon üyeleri, daha önce kendilerine gönderilmiĢ olan dokümanlarla ilgili görüĢlerini diğer katılımcılarla paylaĢmıĢtır. Her bir alan uzmanı kendi alanıyla ilgili değerlendirme notlarını almıĢtır. Bunun yanı sıra toplantı raportörü dile getirilen görüĢleri kayıt altına almıĢtır. Bu toplantılarda dile getirilen görüĢler ve öneriler AEP-GEK üyeleri tarafından gerçekleĢtirilen toplantılarda tartıĢılmıĢ ve gerekli görülen kısımlar programa yansıtılmıĢtır. 1.4. Aile Eğitim Programı Çalıştayı ASAGEM-AEP çalıĢmasının en önemli adımlarından biri “Aile Eğitim Programı ÇalıĢtayı”dır. Aile eğitim alanları ve modülleri belirlendikten ve içerik geliĢtirildikten sonra konuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili, takım çalıĢmasına yatkın, alanı ile ilgili geliĢmelere hâkim; kamu kurum ve kuruluĢlarından, akademik kurumlardan, özel sektörde faaliyet gösteren kuruluĢlardan, sivil toplum kurumlarından kiĢilerin katıldığı bir çalıĢtay düzenlenmiĢtir. 16-18 Ekim 2009 tarihlerinde TÜBĠTAK Türkiye Sanayi Sevk ve Ġdare Enstitüsü (TÜSSĠDE)’nde gerçekleĢtirilen bu çalıĢtayda geliĢtirilen programın tüm süreçleri değerlendirilmiĢ ve dile getirilen öneriler ve eleĢtiriler ıĢığında program yeniden gözden geçirilmiĢtir. Farklı disiplinlerden ve perspektiflerden hareket eden uzman kiĢilerin görüĢlerinin alındığı çalıĢtayda ASAGEM-AEP tartıĢmaya açılmıĢtır. Böylelikle geliĢtirilen program tasarısının eksiklikleri giderilmiĢ ve program iyileĢtirilmiĢtir. Her konuyla ilgili en az iki uzmanın 17 katıldığı çalıĢtaya toplamda 71 kiĢi katılmıĢtır. Hazırlanan dokümanların tümü çalıĢtaydan iki hafta önce katılımcılara e-posta aracılığıyla ve matbu olarak ulaĢtırılmıĢtır. ÇalıĢtayda ilk olarak her bir ana alan hakkında ilgili alan uzmanlarının katıldığı özel oturumlar gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu özel oturumlarda alan uzmanlarının 10 dakikalık sunumlarının ardından katılımcılar daha önce kendilerine gönderilmiĢ olan dokümanlarla ilgili görüĢlerini diğer katılımcılarla paylaĢılmıĢtır. Her bir alan uzmanı kendi alanıyla ilgili değerlendirme notlarını almıĢtır. Bunun yanı sıra toplantı raportörü de dile getirilen görüĢleri kayıt altına almıĢtır. Özel grup çalıĢmalarının ardından her bir alan için genel oturum düzenlenmiĢ ve farklı disiplinlerden uzmanların görüĢleri alınmaya çalıĢılmıĢtır. Bu oturumlarda dile getirilen görüĢler de kayıt altına alınarak programın revize edilmesinde kullanılmıĢtır. 1.5. ASAGEM-AEP’nin Denenmesi ve Değerlendirilmesi ASAGEM-AEP’nin denenmesi ve değerlendirilmesi için farklı sosyo-ekonomik bölgelerde yer alan okullarla birlikte 26 Ekim-08 Kasım 2009 tarihleri arasında Ġstanbul’da 4, Siirt’te 1 olmak üzere toplam 5 çalıĢma gerçekleĢtirilmiĢtir. Farklı sosyo-ekonomik ve kültürel yapıya sahip öğrenenlerin bulunduğu bu okullarla iĢbirliği yapılarak değiĢik profillere sahip ebeveynlerin çalıĢmaya katılımı sağlanmıĢtır. Ayrıca gruplara evlenme çağında bulunan yetiĢkinler, eĢi vefat etmiĢ ve/veya eĢinden boĢanmıĢ yetiĢkinlerin yer almasına çalıĢılmıĢtır. Her bir grupta ortalama 20-25 kiĢi hazır bulunmuĢtur. Alanların ve bu alanlar içerisinde yer alan modüllerin katılımcılara tanıtılmasını programı geliĢtiren alan uzmanları gerçekleĢtirmiĢtir. Eğitimciler aile eğitimi programının genel olarak kısa öyküsünü anlattıktan sonra katılımcılara, aile eğitim programının genel özellikleri ve ilgili alanın genel amaçları, kazanımları, içeriği, gerekçeleri, öğrenme ortamları, materyalleri, etkinlik örnekleri çerçevesinde ayrıntılı özellikleri tanıtılmıĢtır. Bir sonraki aĢamada ise alanın hedefindeki katılımcıların özellikleri, öne çıkan konular katılımcılarla paylaĢılmıĢtır. Diğer taraftan ilgili alanın (etkinlikleri ve içeriği yansıtan) örnek bir öğretim uygulaması gerçekleĢtirilmiĢtir. Katılımcıların genel olarak aile eğitim programıyla özel olarak alan ve ilgili öğretim uygulamayısına iliĢkin düĢünceleri hem nitel hem de nicel olarak tespit edilmiĢ ve raporlanmıĢtır. Ayrıca uygulamaya katılan uzmanlar çalıĢmayı gözlemlemiĢ ve kayıt altına almıĢtır. Katılımcılardan ve uzmanlardan elde edilen veriler ıĢığında programda gerekli düzeltmeler yapılmıĢ ve nihai halini almıĢtır. 18 2. ASAGEM-AEP’in Vizyonu Aile eğitim programının vizyonunu anayasa, kanunlar ve bu kanunlardan hareketle kurulan kamu kurumlarının mevzuatı, hükûmet programları ve kalkınma planlarında aileyle ilgili idealler, tespit ve öngörüler ile bilimsel çalıĢmaların bulguları belirlemektedir. Anayasamızın 41. maddesinde ailenin Türk toplumunun temeli olup eĢler arasında eĢitliğe dayandığı, devletin ailenin huzur ve refahı ile anne ve çocukların korunmasını sağlamak üzere gerekli tedbirleri alacağı belirtilmektedir. Bu açıdan aile eğitim programı aileyi koruyan, ailenin huzur ve refahını geliştirmeyi amaçlayan bir perspektifle hazırlanmıĢtır. Medeni kanunumuzda aileyle ilgili zımnî ve açık vizyon ifadeleri yer almaktadır. Yirminci yüzyılda yapılan birçok medeni kanun düzenlemesinde kadın ve erkeğin biyolojik ve psikolojik olarak farklı yapılara sahip olduğu düĢüncesinden hareketle aile içinde kadın ve erkeğin farklı rol ve sorumlulukları üstlendiği bir aile yapısı öngörülmüĢtür. Bu açıdan dünyada ve Türkiye’de medeni kanunlarda ailede eĢler arasında nisbî bir eĢitlik söz konusudur. Dünyada kadın-erkek eĢitliği konusunda son yıllarda yaĢanan geliĢmeler medeni kanunlarda da dönüĢüme yol açmıĢtır. Medeni kanunların temel ilkelerinden biri olarak zayıfların korunması ilkesi de eĢitsizlik doğurduğu gerekçesiyle terk edilerek ailede kadın ve erkeğe sabit rollerin verilmediği bir yapıya ulaĢılmıĢtır. Yeni medeni kanunumuz da böyle bir yaklaĢımla hazırlanmıĢtır. Medeni kanunun 185. maddesi evlilikle eĢler arasında bir birlik kurulmuĢ olacağını, eĢlerin görevinin bu birliği koruyup sürdürerek çocukların bakımı, eğitimi ve gözetimi konusunda beraberce sorumluluk almalarını öngörmektedir (Doğan, 2003). Özetle medeni kanunumuz ailenin birliği, sürekliliği, eşler arasında dengeli bir sorumluluk paylaşımı ile kadın erkek eşitliğini sağlama vizyonu içermektedir. 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda öngörülen kişilik yapısı aile eğitim programında da dikkate alınmıştır. Aile eğitim programı içeriği açısından değerlendirildiğinde programa katılacak yetiĢkinlerin özellikle kanunun 2. maddesinin ikinci bendinde belirtildiği üzere “Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş”, “insan haklarına saygılı”, “topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli” bireyler olmalarına katkıda bulunacaktır. 5256 sayılı Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanunda aileyle ilgili olarak gözetilen aĢağıdaki amaçlar ASAGEM-AEP’in de vizyonunda gözetilmiĢtir: Ailenin bütünlüğünün korunması, güçlendirilmesi ve sosyal refahının artırılması. 19 Aileyi ve aile bireylerini tehdit eden, aileden veya aile dıĢından kaynaklanan sorunların çözülmesi, aile içi şiddet ve istismarın, töre cinayetlerinin, kötü alıĢkanlıklar ve bağımlılıkların önlenmesi. Ailelerin maddî kaynaklarının rasyonel kullanımı. Devlet Planlama TeĢkilatı Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) 2009 yılı programında yer alan önceliklerden biri de “ailenin bütünlüğünün korunması, bilinçlendirilmesi ve ekonomik olarak desteklenmesine yönelik çalıĢmaların etkinleĢtirilmesi” olmuĢ, aile eğitim programının hazırlanması da 2009 yılı içerisinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu çerçeveden hareketle ASAGEM-AEP’in vizyonu; Sağlam, güçlü, iĢlevsel ve uyumlu bir aile birlikteliği sağlanarak ailelerin huzur ve refahının geliĢtirilmesine, Aile kaynaklarının rasyonel kullanımının sağlanmasıyla ailelerin ekonomik olarak desteklenmesine, haklarını ve sorumluluklarını bilen, demokratik değerlere ve insan haklarına saygılı, beden, zihin, ahlâk, duygu bakımından dengeli ve sağlıklı geliĢen; yaĢadığı çevreye duyarlı, yapıcı, yaratıcı ve verimli bireylerin yetiĢmesine katkıda bulunmaktır. 20 3. ASAGEM-AEP’in Temelleri Bu program, evlilik sürecine girmiĢ veya aile üyesi bireylerin çağın gerektirdiği temel aile yaĢam becerilerine yönelik bilgi, beceri ve tutumları kapsamlı olarak edinebilmeleri için hazırlanmıĢtır. Program, aile yaĢamı için temel sayılan eğitim-iletişim, iktisat, hukuk, medya ve sağlık alanlarında hazırlanan modüllerden oluĢmaktadır. Programda, Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel Ġlkelerine uygun olarak aĢağıdaki genel amaçların gerçekleĢtirilmesi hedeflenmiĢtir. 3.1. ASAGEM-AEP’in Genel Amaçları ASAGEM-AEP’te yer alan eğitim-iletiĢim, sağlık, hukuk, iktisat ve medya alanlarındaki modüller yukarıda programın vizyonunda ele alınan aileyle ilgili ulusal vizyona ulaĢmada özellikle aĢağıdaki genel amaçların gerçekleĢtirilmesine hizmet etmektedir. ASAGEM-AEP ülkemizde sağlıklı, mutlu ve müreffeh ailelerin oluĢması için ailelerin; sağlık, eğitim, hukuk, iktisat ve medya alanlarındaki hizmetlerden daha etkili biçimde yararlanmalarına, aile içi süreçlerini iĢlevselleĢtirerek aile yaĢam kalitesinin artmasına, sahip olduğu her türlü kaynağı etkili bir Ģekilde yönetmelerine ve karĢılaĢabilecekleri çeĢitli risklere yönelik önlemler almalarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. 3.2. ASAGEM-AEP’in Temel Yaklaşımı Günümüzde ailelere genelde üç tür hizmet sunulmaktadır. Bunlar; Aile tedavi ve danışması, aile yaşamı açısından eğitim ve ailenin sosyal kurumlarla ilişkilerini düzenlemedir (Nazlı, 2000). Bu programın temel yaklaĢımı önleyicilik, bilgilendiricilik ve eğiticilik yönü ön planda olan aile [yaşamı] eğitimidir. Bu nedenle AEP sorun, tedavi veya kriz odaklı değil vizyon odaklıdır; eğitimle geliĢtirici bir nitelik taĢımaktadır. AEP aile eğitiminde sağlıklı, huzurlu ve mutlu aile olma sürecinde pasif/edilgen değil aktif/üretken aile dinamiklerini temel almaktadır. 21 Hızla değiĢen dünyadaki değiĢimleri; ülkemizde de ailenin yaĢam biçimlerinde, tüketim kalıplarında, toplumsal cinsiyet alanında, iĢ iliĢkilerine yansımalarında görmek mümkündür. Bu yansımaları pozitif bir uyum birlikteliğine dönüĢtürmede aile yaĢam eğitimi programları önemli bir sosyal destek hizmeti hâline gelmiĢtir. Bu çerçevede, program geliĢtirilirken esas alınan temel anlayıĢ ve yaklaĢımlar Ģöyle sıralanabilir: AEP’in felsefî, psikolojik, tarihi, sosyolojik, ekonomik ve eğitimsel açıdan sağlam ve tutarlı temelleri vardır. AEP’in aile eğitimine genel ve uygun bir çerçeve oluĢturmasına özen gösterilmiĢtir. AEP her birey ve ailenin kendine özgü olduğunu kabul eder. AEP öğrenenlerin aktifliğini önemsemekte ve öğrenenlerin soruları/sorunları merkezli bir yaklaĢımı esas almaktadır. AEP bilişsel ve yapılandırmacı (constructivist) öğrenme yaklaĢımı dikkate almaktadır. Bu yaklaĢıma göre aileler uzak ya da yakın geçmiĢte deneyim, gözlem ve akıl yürütmeleriyle bilgiye dönüĢtürdüğü verileri bu program uygulamasında kazandıklarıyla iliĢkilendirecek, böylelikle yeni bazı bilgi, beceri, tutum ve değerlere ulaĢacaktır. AEP’te konular sorunları önleyici niteliktedir. AEP ailelerin geleceğine ıĢık tutarak, bireylerden beklenen nitelikleri kazanmalarını hedefler. AEP bilgi, beceri ve tutumların geliĢmesini sağlayarak, öğrenmenin, görüĢ alıĢveriĢinin aile yaĢamındaki önemini ön planda tutar. AEP’le kazandırılacak bilgi ve beceriler doğru karar verme, sorun çözme becerilerini destekleyici ve geliĢtirici bir yaklaĢımla tasarlanmıĢtır. AEP’te hedef katılımcıların algı düzeyleri ve diğer özellikleri göz önünde bulundurulmuĢtur. AEP’te yetiĢkin eğitiminin doğası gereği temel bilgi, beceri ve tutumlardan hareket edilmiĢtir. Zira yetiĢkinler genellikle, bir iĢ ortamı veya gündelik yaĢamda kullanılabilecek iĢe yarar bilgi ve becerileri bir an önce kazanmak isterler. 22 AEP katılımcılara öz bilgilendirmeler sunmakla birlikte, sunulan bilginin eğiticinin rehberliğinde birey tarafından aile yaĢamında aktif uygulamalara dönüĢtürmesi hedeflenmiĢtir. AEP sadece öğrenme ortamını değil öğrenme ortamı dıĢı günlük hayat etkinliklerini de kapsamaktadır. AEP birey ve ailenin var olan deneyimlerini, farklılıklarını dikkate alarak etkin katılımlarını sağlayacak biçimde yapılandırılmıĢtır. AEP’te aileler için öğrenme sürecinin dikkat çekici, katılımlı, etkili ve zevkli hâle gelmesini sağlayıcı öneriler geliĢtirilmiĢtir. Ayrıca AEP’in aile üyelerinin öğrenme sürecinde deneyimler kazanmasına ve çevreyle etkileĢim kurmasına olanak sağlaması hedeflenmiĢtir. AEP her aileye ulaĢabilmek için öğrenme-öğretme yöntem, teknik ve materyal çeĢitliliğini önemsemiĢtir. Bu bağlamda, öğrenenlerin, problem çözebilecekleri, çözüm ve yaklaĢımlarını paylaĢıp tartıĢabilecekleri ortamların oluĢmasını sağlayıcı öneriler geliĢtirilmiĢtir. AEP’te geleneksel ölçme-değerlendirme yöntemleri ile birlikte alternatif ölçme- değerlendirme yaklaĢımları dikkate alınmıĢtır. 3.3. ASAGEM-AEP’in Hedef Kitlesi ve Eğitim Paketleri ASAGEM-AEP modern bir bireyin kazanması gereken temel yetkinlikleri içermektedir. Bu sebeple her bir modülü her bir bireyin alması önerilir. Dolayısıyla programda yer alan modüllerin büyük bölümünde hedef kitle bütün aile üyeleri, dolayısıyla bütün toplumdur. Ancak aĢağıdaki tablolarda yer alan eĢleĢtirmeler belirtilen programları öncelikli olarak alması gerektiği düĢünülen hedef grupları belirtmektedir. Eğitimlerde bazı üniteler daha özel sosyal ya da ekonomik durumlarına göre farklılaĢan gruplar için tasarlanmıĢtır. Programa katılacak yetiĢkin aile üyeleri ana hatlarıyla aĢağıdaki tanımlamalardan birisi içerisinde yer alacaktır: Yetişkin Bekâr: Yasal evlenme yaĢına gelmiĢ hâlihazırda herhangi bir evlilik hazırlığı içerisinde olmayan yetiĢkin bireyler (boĢanmıĢ çocuksuz kiĢiler dâhil). Evlilik hazırlığı yapanlar: NiĢanlı, sözlü veya evlenmeye karar vermiĢ bireyler. 23 Evli ve çocuksuz: Evli olup hâlihazırda çocuk sahibi olmayan bireyler. Evli ve çocuklu: Evli olup hâlihazırda her yaĢtan çocuk sahibi olan bireyler (evlat edinmiĢ, bakıcı ebeveynlik veya koruyucu ailelik yapan bireyler de bu baĢlık altındadır.). Evli ve çocukları evden ayrılmış: Özellikle yaĢam döngüsü içerisinde son dönemde yer alan çocukları eğitim, evlenme, çalıĢma gibi nedenlerle evden ayrılmıĢ olan çiftlerin her biri. Tek ebeveynli: Herhangi bir sebeple çocuğunu annesi veya babası olmadan büyüten tek ebeveyn olma durumu. 24 3.3.1. Evli ve Çocuklu Aileler İçin Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 01. Hayatın İlk Çeyreği Ünite 1 Anne Baba Olmak ve GeliĢimde Temel Kavramlar Ünite 2 0-2 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 3 2-6 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 4 6-11, 12 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 5 Çocuk YetiĢtirmede Güncel Konular Ünite 6 11, 12-18 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 7 Çocukluk ve Gençlik Yıllarında Görülen Yaygın DavranıĢ Problemlerini Anlamak ve BaĢa Çıkmak Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı Ünite 3 Evliliğin Ġlk Yılları Ünite 4 Anne Baba Olmaya GeçiĢ Ünite 5 Sağlıklı Çift ĠliĢkisinin Temel Faktörleri Ünite 6 Kadın, Erkek ve Cinsellik Ünite 7 Evlilik ÇatıĢmasına Sebep Olan Faktörler ve Çözüm Yolları Ünite 8 Ailede Rol Dağılımı Ünite 9 Çiftlerin Birlikte Kaliteli Zaman Geçirmeleri Ünite 10 Akrabaların Evlilik ĠliĢkisine Etkileri Ünite 11 Sağlıklı-Fonksiyonel Ailenin Temel Özellikleri Ünite 12 Ailenin Sağladığı Ġmkânlar ve Güçler Ünite 13 Aile Birlikteliğinin Önemi ve Desteklenmesi Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Ünite 3 Bir Kriz Durumu Olarak BoĢanma Olgusu Ünite 4 Etkili ve Yetkin Ebeveynlik Ünite 5 YaĢam Boyu DeğiĢen Rollere Uyum Modül: 04. Okul ve Aile Ünite 1 Okul Aile ĠliĢkileri Ünite 2 Evde Öğrenme Ünite 3 Evde Kitap ve Okuma Ünite 4 Okul Problemleri Ünite 5 Günlük Aktivitelerle Öğrenme 25 Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti Ünite 8 Basın Özgürlüğü Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 1 Hukuken Aile ve Evlilik Ünite 3 Evliliğe Bağlı Mali Konular Ünite 4 Aile ve Çocuklar Ünite 5 Aile Ġçi ġiddet Ünite 6 Soy Bağı Ünite 7 Evlat Edinme Ünite 8 BoĢanma Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk Ünite 1 ÇalıĢma Durumları Ünite 2 ĠĢçi Hakları Ünite 3 ĠĢveren Hakları Ünite 4 ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı Ünite 5 Emekli Olmak 26 Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Ünite 1 GiriĢimciliğe GiriĢ Ünite 2 Yeni ĠĢ Kurma Süreci Ünite 3 Sıfırdan BaĢlamak Ünite 4 ĠĢ Stratejileri Ünite 5 ĠĢ Planı Ünite 6 ĠĢin Finansmanı Ünite 7 Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları Ünite 8 ĠĢletmenin Büyümesi 27 Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 4 Medya ve Çocuk Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri 28 Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 3 Kronik Hastalık Yönetimi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları Modül: 03. Çocuk ve Ergen Sağlığı Ünite 1 Doğumsal Hastalık ve Sakatlıkların Saptanması Ünite 2 Sağlam Çocuk ve Ergen Takibi Ünite 3 AĢılama Ünite 4 Sıvı Dengesinin Korunması Ünite 5 Döküntülü Hastalıklar Bilgisi Ünite 6 Beslenme Ünite 7 Ev Ġçi Solunan Hava Temizliği Ünite 8 Dönemler Modül: 04. Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik Ünite 1 Üreme ve Cinsel Sağlık Ünite 2 Gebeliğin OluĢumu Ünite 3 Aile Planlaması Ünite 4 Ġnfertilite ve Yardımcı Üreme Teknikleri Ünite 5 Gebelik Öncesi Hazırlık Ünite 6 Gebelik Süreci Ünite 7 Doğum Ünite 8 Doğumdan Sonra Ünite 9 Menapoz Ünite 10 Andropoz Modül: 05. Yaşlı Sağlığı 29 Ünite 1 YaĢlılıkta Sağlığı Koruma Ünite 2 Acil Tıbbi Durumlar Ünite 3 Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık Ünite 4 Cinsellik Ünite 5 Hastalık Yönetimi Modül: 06. İlkyardım Ünite 1 Ġlk Yardımın Temelleri Ünite 2 Ev Kazaları Ünite 3 Bilinç Bozukluklarında Ġlk Yardım Ünite 4 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında Ġlk Yardım Ünite 5 Kanamalı Durumlarda Ġlk Yardım Ünite 6 Suda Boğulmalarda Ġlk Yardım Ünite 7 Kesici Delici Alet Yaralanmalarında Ġlk Yardım Ünite 8 Elektrik Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 9 Sıcak Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 10 Yanıklarda Ġlk Yardım Ünite 11 Donmalarda Ġlk Yardım Ünite 12 Kırıklarda Ġlk Yardım Ünite 13 Zehirlenmelerde Ġlk Yardım Ünite 14 Havalede Ġlk Yardım Ünite 15 Hayvan Zararlarında Ġlk Yardım Ünite 16 Organ Kopmalarında Ġlk Yardım 30 3.3.2. Evli ve Çocuksuz Aileler İçin Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı Ünite 3 Evliliğin Ġlk Yılları Ünite 4 Anne Baba Olmaya GeçiĢ Ünite 5 Sağlıklı Çift ĠliĢkisinin Temel Faktörleri Ünite 6 Kadın, Erkek ve Cinsellik Ünite 7 Evlilik ÇatıĢmasına Sebep Olan Faktörler ve Çözüm Yolları Ünite 8 Ailede Rol Dağılımı Ünite 9 Çiftlerin Birlikte Kaliteli Zaman Geçirmeleri Ünite 10 Akrabaların Evlilik ĠliĢkisine Etkileri Ünite 11 Sağlıklı-Fonksiyonel Ailenin Temel Özellikleri Ünite 12 Ailenin Sağladığı Ġmkânlar ve Güçler Ünite 13 Aile Birlikteliğinin Önemi ve Desteklenmesi Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Ünite 3 Bir Kriz Durumu Olarak BoĢanma Olgusu Ünite 5 YaĢam Boyu DeğiĢen Rollere Uyum Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti 31 Ünite 8 Basın Özgürlüğü Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 1 Hukuken Aile ve Evlilik Ünite 3 Evliliğe Bağlı Mali Konular Ünite 5 Aile Ġçi ġiddet Ünite 6 Soy Bağı Ünite 7 Evlat Edinme Ünite 8 BoĢanma Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk Ünite 1 ÇalıĢma Durumları Ünite 2 ĠĢçi Hakları Ünite 3 ĠĢveren Hakları Ünite 4 ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı Ünite 5 Emekli Olmak Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği 32 Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Ünite 1 GiriĢimciliğe GiriĢ Ünite 2 Yeni ĠĢ Kurma Süreci Ünite 3 Sıfırdan BaĢlamak Ünite 4 ĠĢ Stratejileri Ünite 5 ĠĢ Planı Ünite 6 ĠĢin Finansmanı Ünite 7 Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları Ünite 8 ĠĢletmenin Büyümesi Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı 33 Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları Modül: 04. Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik Ünite 1 Üreme ve Cinsel Sağlık Ünite 2 Gebeliğin OluĢumu Ünite 3 Aile Planlaması Ünite 4 Ġnfertilite ve Yardımcı Üreme Teknikleri Ünite 5 Gebelik Öncesi Hazırlık Ünite 6 Gebelik Süreci 34 Ünite 7 Doğum Ünite 8 Doğumdan Sonra Ünite 9 Menapoz Ünite 10 Andropoz Modül: 05. Yaşlı Sağlığı Ünite 1 YaĢlılıkta Sağlığı Koruma Ünite 2 Acil Tıbbi Durumlar Ünite 3 Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık Ünite 4 Cinsellik Ünite 5 Hastalık Yönetimi Modül: 06. İlkyardım Ünite 1 Ġlk Yardımın Temelleri Ünite 2 Ev Kazaları Ünite 3 Bilinç Bozukluklarında Ġlk Yardım Ünite 4 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında Ġlk Yardım Ünite 5 Kanamalı Durumlarda Ġlk Yardım Ünite 6 Suda Boğulmalarda Ġlk Yardım Ünite 7 Kesici Delici Alet Yaralanmalarında Ġlk Yardım Ünite 8 Elektrik Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 9 Sıcak Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 10 Yanıklarda Ġlk Yardım Ünite 11 Donmalarda Ġlk Yardım Ünite 12 Kırıklarda Ġlk Yardım Ünite 13 Zehirlenmelerde Ġlk Yardım Ünite 14 Havalede Ġlk Yardım Ünite 15 Hayvan Zararlarında Ġlk Yardım Ünite 16 Organ Kopmalarında Ġlk Yardım 35 3.3.3. Evlilik Hazırlığı Yapan Bireyler İçin Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı Ünite 1 Ġkili ĠliĢkiler: AĢk ve Sevgi Üzerine Ünite 2 Hayat ArkadaĢımı Nasıl Seçebilirim? Ünite 3 Evliliğin Ġlk Yılları Ünite 4 Anne Baba Olmaya GeçiĢ Ünite 5 Sağlıklı Çift ĠliĢkisinin Temel Faktörleri Ünite 6 Kadın, Erkek ve Cinsellik Ünite 7 Evlilik ÇatıĢmasına Sebep Olan Faktörler ve Çözüm Yolları Ünite 8 Ailede Rol Dağılımı Ünite 9 Çiftlerin Birlikte Kaliteli Zaman Geçirmeleri Ünite 10 Akrabaların Evlilik ĠliĢkisine Etkileri Ünite 11 Sağlıklı-Fonksiyonel Ailenin Temel Özellikleri Ünite 12 Ailenin Sağladığı Ġmkânlar ve Güçler Ünite 13 Aile Birlikteliğinin Önemi ve Desteklenmesi Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti 36 Ünite 8 Basın Özgürlüğü Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 1 Hukuken Aile ve Evlilik Ünite 2 NiĢanlılık Ünite 3 Evliliğe Bağlı Mali Konular Ünite 5 Aile Ġçi ġiddet Ünite 6 Soy Bağı Ünite 7 Evlat Edinme Ünite 8 BoĢanma Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk Ünite 1 ÇalıĢma Durumları Ünite 2 ĠĢçi Hakları Ünite 3 ĠĢveren Hakları Ünite 4 ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı Ünite 5 Emekli Olmak Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği 37 Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Ünite 1 GiriĢimciliğe GiriĢ Ünite 2 Yeni ĠĢ Kurma Süreci Ünite 3 Sıfırdan BaĢlamak Ünite 4 ĠĢ Stratejileri Ünite 5 ĠĢ Planı Ünite 6 ĠĢin Finansmanı Ünite 7 Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları Ünite 8 ĠĢletmenin Büyümesi Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı 38 Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 3 Kronik Hastalık Yönetimi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları Modül: 04. Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik Ünite 1 Üreme ve Cinsel Sağlık Ünite 2 Gebeliğin OluĢumu Ünite 3 Aile Planlaması Ünite 4 Ġnfertilite ve Yardımcı Üreme Teknikleri 39 Ünite 5 Gebelik Öncesi Hazırlık Ünite 9 Menapoz Ünite 10 Andropoz Modül: 05. Yaşlı Sağlığı Ünite 1 YaĢlılıkta Sağlığı Koruma Ünite 2 Acil Tıbbi Durumlar Ünite 3 Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık Ünite 4 Cinsellik Ünite 5 Hastalık Yönetimi Modül: 06. İlkyardım Ünite 1 Ġlk Yardımın Temelleri Ünite 2 Ev Kazaları Ünite 3 Bilinç Bozukluklarında Ġlk Yardım Ünite 4 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında Ġlk Yardım Ünite 5 Kanamalı Durumlarda Ġlk Yardım Ünite 6 Suda Boğulmalarda Ġlk Yardım Ünite 7 Kesici Delici Alet Yaralanmalarında Ġlk Yardım Ünite 8 Elektrik Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 9 Sıcak Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 10 Yanıklarda Ġlk Yardım Ünite 11 Donmalarda Ġlk Yardım Ünite 12 Kırıklarda Ġlk Yardım Ünite 13 Zehirlenmelerde Ġlk Yardım Ünite 14 Havalede Ġlk Yardım Ünite 15 Hayvan Zararlarında Ġlk Yardım Ünite 16 Organ Kopmalarında Ġlk Yardım 40 3.3.4. Evli ve Çocukları Evden Ayrılmış Aileler İçin Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı Ünite 5 Sağlıklı Çift ĠliĢkisinin Temel Faktörleri Ünite 6 Kadın, Erkek ve Cinsellik Ünite 7 Evlilik ÇatıĢmasına Sebep Olan Faktörler ve Çözüm Yolları Ünite 8 Ailede Rol Dağılımı Ünite 9 Çiftlerin Birlikte Kaliteli Zaman Geçirmeleri Ünite 10 Akrabaların Evlilik ĠliĢkisine Etkileri Ünite 11 Sağlıklı-Fonksiyonel Ailenin Temel Özellikleri Ünite 12 Ailenin Sağladığı Ġmkânlar ve Güçler Ünite 13 Aile Birlikteliğinin Önemi ve Desteklenmesi Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Ünite 3 Bir Kriz Durumu Olarak BoĢanma Olgusu Ünite 4 Etkili ve Yetkin Ebeveynlik Ünite 5 YaĢam Boyu DeğiĢen Rollere Uyum Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti Ünite 8 Basın Özgürlüğü 41 Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 1 Hukuken Aile ve Evlilik Ünite 3 Evliliğe Bağlı Mali Konular Ünite 4 Aile ve Çocuklar Ünite 5 Aile Ġçi ġiddet Ünite 6 Soy Bağı Ünite 7 Evlat Edinme Ünite 8 BoĢanma Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk Ünite 1 ÇalıĢma Durumları Ünite 2 ĠĢçi Hakları Ünite 3 ĠĢveren Hakları Ünite 4 ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı Ünite 5 Emekli Olmak Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği 42 Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Ünite 1 GiriĢimciliğe GiriĢ Ünite 2 Yeni ĠĢ Kurma Süreci Ünite 3 Sıfırdan BaĢlamak Ünite 4 ĠĢ Stratejileri Ünite 5 ĠĢ Planı Ünite 6 ĠĢin Finansmanı Ünite 7 Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları Ünite 8 ĠĢletmenin Büyümesi Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı 43 Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 3 Kronik Hastalık Yönetimi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları Modül: 04. Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik Ünite 9 Menapoz Ünite 10 Andropoz Modül: 05. Yaşlı Sağlığı 44 Ünite 1 YaĢlılıkta Sağlığı Koruma Ünite 2 Acil Tıbbi Durumlar Ünite 3 Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık Ünite 4 Cinsellik Ünite 5 Hastalık Yönetimi Modül: 06. İlkyardım Ünite 1 Ġlk Yardımın Temelleri Ünite 2 Ev Kazaları Ünite 3 Bilinç Bozukluklarında Ġlk Yardım Ünite 4 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında Ġlk Yardım Ünite 5 Kanamalı Durumlarda Ġlk Yardım Ünite 6 Suda Boğulmalarda Ġlk Yardım Ünite 7 Kesici Delici Alet Yaralanmalarında Ġlk Yardım Ünite 8 Elektrik Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 9 Sıcak Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 10 Yanıklarda Ġlk Yardım Ünite 11 Donmalarda Ġlk Yardım Ünite 12 Kırıklarda Ġlk Yardım Ünite 13 Zehirlenmelerde Ġlk Yardım Ünite 14 Havalede Ġlk Yardım Ünite 15 Hayvan Zararlarında Ġlk Yardım Ünite 16 Organ Kopmalarında Ġlk Yardım 45 3.3.5. Tek Ebeveynli Aileler İçin Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 01. Hayatın İlk Çeyreği Ünite 1 Anne Baba Olmak ve GeliĢimde Temel Kavramlar Ünite 2 0-2 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 3 2-6 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 4 6-11, 12 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 5 Çocuk YetiĢtirmede Güncel Konular Ünite 6 11, 12-18 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 7 Çocukluk ve Gençlik Yıllarında Görülen Yaygın DavranıĢ Problemlerini Anlamak ve BaĢa Çıkmak Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Ünite 4 Etkili ve Yetkin Ebeveynlik Ünite 5 YaĢam Boyu DeğiĢen Rollere Uyum Modül: 04. Okul ve Aile Ünite 1 Okul Aile ĠliĢkileri Ünite 2 Evde Öğrenme Ünite 3 Evde Kitap ve Okuma Ünite 4 Okul Problemleri Ünite 5 Günlük Aktivitelerle Öğrenme Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması 46 Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti Ünite 8 Basın Özgürlüğü Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 4 Aile ve Çocuklar Ünite 5 Aile Ġçi ġiddet Ünite 6 Soy Bağı Ünite 7 Evlat Edinme Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk Ünite 1 ÇalıĢma Durumları Ünite 2 ĠĢçi Hakları Ünite 3 ĠĢveren Hakları Ünite 4 ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı Ünite 5 Emekli Olmak Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği 47 Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Ünite 1 GiriĢimciliğe GiriĢ Ünite 2 Yeni ĠĢ Kurma Süreci Ünite 3 Sıfırdan BaĢlamak Ünite 4 ĠĢ Stratejileri Ünite 5 ĠĢ Planı Ünite 6 ĠĢin Finansmanı Ünite 7 Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları Ünite 8 ĠĢletmenin Büyümesi Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı 48 Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 4 Medya ve Çocuk Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 3 Kronik Hastalık Yönetimi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları Modül: 03. Çocuk ve Ergen Sağlığı Ünite 1 Doğumsal Hastalık ve Sakatlıkların Saptanması Ünite 2 Sağlam Çocuk ve Ergen Takibi Ünite 3 AĢılama 49 Ünite 4 Sıvı Dengesinin Korunması Ünite 5 Döküntülü Hastalıklar Bilgisi Ünite 6 Beslenme Ünite 7 Ev Ġçi Solunan Hava Temizliği Ünite 8 Dönemler Modül: 05. Yaşlı Sağlığı Ünite 1 YaĢlılıkta Sağlığı Koruma Ünite 2 Acil Tıbbi Durumlar Ünite 3 Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık Ünite 4 Cinsellik Ünite 5 Hastalık Yönetimi Modül: 06. İlkyardım Ünite 1 Ġlk Yardımın Temelleri Ünite 2 Ev Kazaları Ünite 3 Bilinç Bozukluklarında Ġlk Yardım Ünite 4 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında Ġlk Yardım Ünite 5 Kanamalı Durumlarda Ġlk Yardım Ünite 6 Suda Boğulmalarda Ġlk Yardım Ünite 7 Kesici Delici Alet Yaralanmalarında Ġlk Yardım Ünite 8 Elektrik Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 9 Sıcak Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 10 Yanıklarda Ġlk Yardım Ünite 11 Donmalarda Ġlk Yardım Ünite 12 Kırıklarda Ġlk Yardım Ünite 13 Zehirlenmelerde Ġlk Yardım Ünite 14 Havalede Ġlk Yardım Ünite 15 Hayvan Zararlarında Ġlk Yardım Ünite 16 Organ Kopmalarında Ġlk Yardım 50 3.3.6. Yetişkin Bekârlar İçin Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı Ünite 1 Ġkili ĠliĢkiler: AĢk ve Sevgi Üzerine Ünite 2 Hayat ArkadaĢımı Nasıl Seçebilirim? Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti Ünite 8 Basın Özgürlüğü Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk Ünite 1 ÇalıĢma Durumları Ünite 2 ĠĢçi Hakları Ünite 3 ĠĢveren Hakları Ünite 4 ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı Ünite 5 Emekli Olmak Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları 51 Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Ünite 1 GiriĢimciliğe GiriĢ Ünite 2 Yeni ĠĢ Kurma Süreci Ünite 3 Sıfırdan BaĢlamak Ünite 4 ĠĢ Stratejileri Ünite 5 ĠĢ Planı Ünite 6 ĠĢin Finansmanı Ünite 7 Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları Ünite 8 ĠĢletmenin Büyümesi Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik 52 Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi 53 Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 3 Kronik Hastalık Yönetimi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları Modül: 05. Yaşlı Sağlığı Ünite 1 YaĢlılıkta Sağlığı Koruma Ünite 2 Acil Tıbbi Durumlar Ünite 3 Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık Ünite 4 Cinsellik Ünite 5 Hastalık Yönetimi Modül: 06. İlkyardım Ünite 1 Ġlk Yardımın Temelleri Ünite 2 Ev Kazaları Ünite 3 Bilinç Bozukluklarında Ġlk Yardım Ünite 4 Solunum Yolu Tıkanıklıklarında Ġlk Yardım Ünite 5 Kanamalı Durumlarda Ġlk Yardım Ünite 6 Suda Boğulmalarda Ġlk Yardım Ünite 7 Kesici Delici Alet Yaralanmalarında Ġlk Yardım Ünite 8 Elektrik Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 9 Sıcak Çarpmalarında Ġlk Yardım Ünite 10 Yanıklarda Ġlk Yardım Ünite 11 Donmalarda Ġlk Yardım Ünite 12 Kırıklarda Ġlk Yardım Ünite 13 Zehirlenmelerde Ġlk Yardım Ünite 14 Havalede Ġlk Yardım Ünite 15 Hayvan Zararlarında Ġlk Yardım Ünite 16 Organ Kopmalarında Ġlk Yardım 54 3.3.7. Ebeveynlik Odaklı Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 01. Hayatın İlk Çeyreği Ünite 1 Anne Baba Olmak ve GeliĢimde Temel Kavramlar Ünite 2 0-2 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 3 2-6 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 4 6-11, 12 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 5 Çocuk YetiĢtirmede Güncel Konular Ünite 6 11, 12-18 YaĢ Çocuğundan Neler beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir? Ünite 7 Çocukluk ve Gençlik Yıllarında Görülen Yaygın DavranıĢ Problemlerini Anlamak ve BaĢa Çıkmak Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 4 Etkili ve Yetkin Ebeveynlik Modül: 04. Okul ve Aile Ünite 1 Okul Aile ĠliĢkileri Ünite 2 Evde Öğrenme Ünite 3 Evde Kitap ve Okuma Ünite 4 Okul Problemleri Ünite 5 Günlük Aktivitelerle Öğrenme Alan: Hukuk Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 4 Aile ve Çocuklar Alan: Medya Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı Ünite 1 Bir Ġhtiyaç Olarak Medya Kullanımı Ünite 2 Bilgi Kaynağı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 3 Eğlence Aracı Olarak Medyanın Kullanımı Ünite 4 Medya ve Çocuk Ünite 5 Reklam, Tüketim ve Aile Ünite 6 ġikayet ve Denetim Mekanizmaları 55 3.3.8. Çift İlişkisi Odaklı Eğitim Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı Ünite 4 Anne Baba Olmaya GeçiĢ Ünite 5 Sağlıklı Çift ĠliĢkisinin Temel Faktörleri Ünite 6 Kadın, Erkek ve Cinsellik Ünite 7 Evlilik ÇatıĢmasına Sebep Olan Faktörler ve Çözüm Yolları Ünite 8 Ailede Rol Dağılımı Ünite 9 Çiftlerin Birlikte Kaliteli Zaman Geçirmeleri Ünite 10 Akrabaların Evlilik ĠliĢkisine Etkileri Ünite 11 Sağlıklı-Fonksiyonel Ailenin Temel Özellikleri Ünite 12 Ailenin Sağladığı Ġmkânlar ve Güçler Ünite 13 Aile Birlikteliğinin Önemi ve Desteklenmesi Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Ünite 3 Bir Kriz Durumu Olarak BoĢanma Olgusu Ünite 5 YaĢam Boyu DeğiĢen Rollere Uyum Alan: Hukuk Modül: 03. Aile Hukuku Ünite 1 Hukuken Aile ve Evlilik Ünite 3 Evliliğe Bağlı Mali Konular Ünite 5 Aile Ġçi ġiddet Ünite 8 BoĢanma Alan: Sağlık Modül: 04. Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik Ünite 1 Üreme ve Cinsel Sağlık Ünite 9 Menapoz Ünite 10 Andropoz 56 3.3.9. Temel Beceriler Paketi Alan: Eğitim-ĠletiĢim Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri Ünite 1 Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları Ünite 2 Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması Alan: Hukuk Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı Ünite 1 Temel KiĢiler Ünite 2 Mülki Amirler, Mahkemeler, Emniyet ve Kolluk Güçleri Ünite 3 Ġhtilafın Tarafları ve Tarafların Sıfatları Ünite 4 Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler Modül: 02. Kişi Hakları Ünite 1 YaĢama ve Sağlık Hakkı Ünite 2 Özel Hayatın Gizliliği Ünite 3 Konut Dokunulmazlığı Ünite 4 Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması Ünite 5 Eğitim Hakkı Ünite 6 Dilekçe Hakkı Ünite 7 DüĢünce ve Kanaat Hürriyeti Ünite 8 Basın Özgürlüğü Ünite 9 Din ve Vicdan Özgürlüğü Alan: Ġktisat Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (Alt gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansal Planlama Ünite 2 Finansman Olanakları Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı Ünite 4 Gerçekçi Bir Finansal Planlama Modül: 02. Finansal Okuryazarlık (Orta ve üst gelir grubu aileler için) Ünite 1 Finansa GiriĢ Ünite 2 Bütçeleme Ünite 3 Kredi Kartı Kullanımı 57 Ünite 4 Tasarruf Ünite 5 Borç Yönetimi Ünite 6 Finansal Müzakere Modül: 03. Enerji Tasarrufu Ünite 1 Enerji Kullanımı, Ülke Ekonomisi ve Çevre Ünite 2 Konutlarda Enerji Ünite 3 TaĢıtlarda Enerji Verimliliği Modül: 04. Aile ve Alışveriş Ünite 1 Ġhtiyaç Analizi Ünite 2 AlıĢveriĢin Temel Kavramları Ünite 3 Mesafeli AlıĢveriĢ Ünite 4 Kapıdan SatıĢ Ünite 5 Sorun Çözme Mekanizmaları Alan: Medya Modül: 01. Medyayı Tanıyalım Ünite 1 Kitle ĠletiĢimi ve Medya Ünite 2 Medyanın Türleri Ünite 3 Medya ve Etik Ünite 4 Temel Kavramlar Ünite 5 Haber ve Unsurları Ünite 6 Medya Okuryazarlığı: Nedir, Ne ĠĢe Yarar? Modül: 02. Medyayı Kavramak Ünite 1 Medya Ġçeriğinin OluĢum Süreci ve AĢamaları Ünite 2 Ġçerik OluĢumunda Belirleyici Ulusal ve Küresel Etkenler Ünite 3 Medya Dili Ünite 4 Ġnternet ve Yeni Medya Ünite 5 Reklamın Amaç ve Stratejileri Ünite 6 Medya, ġiddet ve Cinsellik Ünite 7 Medya ve Toplum Alan: Sağlık Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı Ünite 1 Temel Kavramlar 58 Ünite 2 Solunum Sistemi Ünite 3 DolaĢım Sistemi Ünite 4 Sindirim Sistemi Ünite 5 Sinir Sistemi Ünite 6 Kas–Ġskelet Sistemi Ünite 7 Üreme ve Ġdrar Yolları Sistemi Ünite 8 Kan ve BağıĢıklık Sistemi Ünite 9 Görmek ve ĠĢitmek Ünite 10 Cilt ve Ekleri Ünite 11 Normal Beden Fonksiyonları Ünite 12 Sağlık ÇalıĢanlarının Dilini Anlamak Ünite 13 Sağlık Sistemini ve Sağlık ÇalıĢanlarını Tanımak Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Ünite 1 Sağlık Bilgisi Ünite 2 Hastalık Bilgisi Ünite 3 Kronik Hastalık Yönetimi Ünite 4 Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazasından Korunma Ünite 5 Koruyucu Hekimlik Ünite 6 KiĢisel Hijyen Ünite 7 Beslenme Ünite 8 Sağlıklı Ürün Tercih Prensipleri Ünite 9 Fizik Aktivite/Egzersiz Ünite 10 YaĢam Biçimi Ünite 11 Aile Ġçi ġiddetin Neden Olduğu Akut ve Kronik Sağlık Sorunları 59 4. ASAGEM-AEP’in Yapısı Aile eğitim programının her modülü hedefler, kazanımlar, ünite ve konu başlıkları, açıklamalar ve kaynaklardan oluĢmaktadır. Programın etkin ve esnek bir Ģekilde uygulamaya dönüĢebilmesi için AEP modüller Ģeklinde tasarlanmıĢtır. AEP farklı, yer ve zamana göre bir bütün olarak uygulanabileceği gibi ihtiyaç ve ilgiye göre seçilen modüllerinin birbirinden bağımsız olarak uygulanabilir olmasına dikkat edilmiĢtir. AEP’in modülleri bütünlük içerisinde tasarlanmıĢtır. Uygun olan yerlerde, iĢlenen konuda daha ayrıntılı bilgi içeren modüllere yönlendirmeler yapılmıĢtır. AEP’in bazı alanlarında (örn. eğitim-iletiĢim) sarmallık ilkesi esas alınmıĢ, böylece yeterli sıklıkla geriye ya da ileriye gönderme yapılarak öğrenilenlerin pekiĢtirilmesi ve daha etkili öğrenmeler hedeflenmiĢtir. 4.1. Programın İçeriği Bu program ailelerin, aile eğitimiyle ilgili temel ihtiyaçları dikkate alınarak geliĢtirilmiĢ 5 alanda toplam 23 modülden oluĢmaktadır. 4.1.1. Aile Eğitimi ve İletişimi Alanı Aile eğitimi ve iletiĢim alanında yer alan modüllerle, aile hayatını bütüncül ve güce dayalı bir anlayıĢla ele almak, yaĢamın farklı dönemlerinde yaĢanabilecek sorunlar hakkında bilgi vermek ve bu sorunların çözümüne hizmet edecek farkındalık ve becerileri kazandırmak, aile kurma ve aile olma sürecinde problem ortaya çıkmadan önce yapılan müdahaleler aracılığıyla toplumsal yararı yüksek, zararı önleyici bir hareketi yaĢama geçirmek amaçlanmaktadır. Bu amaçla oluĢturulan programda yer alan modüller Ģunlardır: (1) Hayatın Ġlk Çeyreği (0-18 YaĢ GeliĢimi) (2) Evlilik ve Aile Hayatı (3) Aile YaĢam Becerileri 60 (4) Okul ve Aile 4.1.2. İktisat Alanı Ġktisat alanında yer alan modüllerle, aile yaĢamının en önemli bileĢenlerinden biri olan iktisadi süreçlerle ilgili ailelere farkındalık kazandırmak, ailelerin mevcut iktisadi kaynaklarını verimli ve etkili kullanabilmesini sağlamak ve küçük giriĢimler konusunda temel bilgileri edinmesini temin etmek, harcama ve tüketimlerini ihtiyaca uygun olarak yapabilmelerine katkıda bulunmak, tasarruf alıĢkanlığını kazanarak çevreye karĢı duyarlı bir yaĢam sürebilmelerini desteklemek amaçlanmaktadır. Bu amaçla oluĢturulan programda yer alan modüller Ģunlardır: (1) Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi (2) Finansal Okuryazarlık (3) Enerji Tasarrufu (4) Aile ve AlıĢveriĢ (5) Küçük (Mikro Ölçekli) ĠĢletme GiriĢimciliği 4.1.3. Hukuk Alanı Hukuk alanında yer alan modüllerle, yaĢamsal pratiğin aile için en çok gerektirdiği hukuk bilgisini belirlemek, bu bilgiyi en sade ve anlaĢılır dilde aktarmaya hazır hâle getirmek, bu sayede hak ve ödevlerinin farkında aile bireyleri oluĢmasını desteklemek ve nihayetinde böylece daha az ihtilaf ve daha çok uzlaĢı sağlanmasına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Bu amaçla oluĢturulan programda yer alan modüller Ģunlardır: (1) Hukuk Okuryazarlığı (2) KiĢi Hakları (3) Aile Hukuku (4) ĠĢ Hayatı ve Hukuk (5) Özel Gereksinim Grupları 61 4.1.4. Medya Alanı Medya alanında yer alan modüllerle, aile üyelerinin ve aile olmaya aday bireylerin medya karĢısında hem "biliĢsel" hem "duyuĢsal" hem de "estetik ve etik" açıdan donanımlı ve güçlü olabilmelerini sağlamak, medya imkânlarından en üst seviyede faydalanmaları ve gelebilecek zararları da en aza indirebilecek bilgi ve beceriye sahip olmalarına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Bu amaçla oluĢturulan programda yer alan modüller Ģunlardır: (1) Medyayı Tanımak (2) Medyayı Kavramak (3) Bilinçli Medya Kullanımı 4.1.5. Sağlık Alanı Sağlık alanında yer alan modüllerle, tıp bilimini kullanarak aile sağlığını korumayı ve geliĢtirmeyi, dolayısıyla ailenin ömrünü uzatmaya ve yaĢam kalitesini yükseltmeyi hedeflemektedir. Ailenin sağlığını iyileĢtirerek ve geliĢtirerek; toplum sağlığını iyileĢtirmek hastalıklarla daha etkin savaĢmak, sağlık maliyetlerini en aza indirerek ve verimliliği artırarak daha güçlü toplum hâline gelmek diğer bir amaçtır. Bu amaçlarla oluĢturulan programda yer alan modüller Ģunlardır: (1) Sağlık Okuryazarlığı (2) Sağlıklı YaĢama ve Hastalıklardan Korunma (3) Çocuk ve Ergen Sağlığı (4) Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik (5) YaĢlı Sağlığı (6) Ġlk Yardım Böylece bu programı bitiren ailelerin aile eğitim ve iletişimi, iktisat, hukuk, medya ve sağlık alanlarıyla ilgili temel bilgi ve becerileri kazanmıĢ öğrenenler olması hedeflenmiĢtir. 62 4.2. Hedefler Eğitim, bireylerde kendi yaĢantıları ya da tekrar yoluyla, çevreyle karĢılıklı etkileĢimde bulunarak bilgi, tutum, beceri ve davranıĢlarında meydana gelen oldukça kalıcı olan, gözlenebilir davranıĢ değiĢiklikleridir. Modüllerin her birinin ayrı bir eğitim programı olarak geliĢtirildiği AEP’te hedefler de modül bazında ele alınmıĢtır. Hedefler, bir modülde yer alan tüm kazanımların toplamında ortaya çıkması beklenen sonuçlardır. Hedef ifadeleri kazanımlara göre daha genel ifadelerdir ve eğitime katılacak bireylerde geliĢmesi beklenen kompleks ve bütüncül sonuçları göstermektedir. 4.3. Ünite ve Konular ASAGEM-AEP’te eğitim programının konu içerikleri üniteler ve konular bölümünde gösterilmektedir. Program tablolarında ünite baĢlıkları büyük temel harflerle yazılmıĢtır. Bir modül birden fazla üniteden oluĢmaktadır. Bir ünite ise çoğunlukla birden fazla konu baĢlığını içermektedir. Program için geliĢtirilecek materyallerde konunun çerçevesi bu bölümde yer alan baĢlıklara göre oluĢturulacaktır. Ayrıca program uygulamalarında konuların iĢlenme sırası ve ayrıntı düzeyi bu bölümde yer alan sistematiğe göre verilecektir. Ünitelerin her biri yer aldığı modüldeki diğer ünitelerden bağımsız bir Ģekilde uygulanabilir. 4.4. Kazanımlar Kazanımlar, eğitim sürecinin sonunda katılımcıların edinecekleri bilgi, davranıĢ, beceri ve tutumları kapsamaktadır. Bu nedenle, öğrenenlerin geliĢmeleri, modüllerdeki kazanımların edinilmesine bağlıdır. Kazanımlar, programda modüllerin içerik yapısına ve öğrenenlerin geliĢim düzeyine göre verilmiĢ olup kazanımların yazılımında bir mantık bütünlüğü ve tutarlılığı gözetilmiĢtir. Kazanımlar ölçülebilirlik, dolayısıyla gözlenebilirlik kriterlerine uygun olarak hazırlanmıĢtır. Program uygulamalarında kazanımlar eğitimcilerin konuları hangi amaçla ele alması gerektiğini göstermektedir. ASAGEM-AEP’te kazanımlar program tablosunda numaralarla gösterilmiĢ, daha sonra her ünitenin yanında ünite ile ilgili kazanımların numaraları verilmiĢtir. 63 4.5. Açıklamalar Programın, açıklamalar bölümü uygulamacılara ve materyal geliĢtireceklere ilgili ünitenin sınırlarını ve vurgularını göstermek amacıyla tasarlanmıĢtır. Ayrıca farklı modüllerde yer alan ve birbirleriyle iliĢkili olan ünitelere göndermeler yapılarak modüller arası iliĢkiler vurgulanmıĢtır. Böylece uygulamacılar bir modül kapsamında belli bir konunun bir kısmına değinirken bir baĢka modül kapsamında bir baĢka kısmına değinmeyi planlayabileceklerdir. Bu da hem içeriğin belli bir hiyerarĢi içinde sunulmasını hem de tekrarlar aracılığıyla pekiĢtirilmesini sağlayacaktır. 4.6. Periyodu / Zaman Takvimi Bu baĢlıklar altında belirtilen süreler ünitelerin yapısı ve içerdiği kazanımların niteliğine bağlı olarak uygulamacı uzmanların görüĢlerine göre tespit edilmiĢtir. Her bir ünite için belirtilen süreler ilgili kazanımların gerçekleĢtirilmesi için öngörülen asgari sürelerdir ve ASAGEMAEP’in materyal geliĢtirme aĢamasına kılavuzluk etmesi amacıyla sunulmuĢtur. Programı uygulayacak olan kurumlar ve eğitimcileri, katılımcıların ilgi ve gereksinimlerine göre bu süreleri daha uzun tutabileceklerdir. Katılımcıların ünitelerde yer alan konularla ilgili bilgi, davranıĢ, tutum ve beceri düzeylerinin ortalamanın üzerinde olması durumunda ise belirtilen süreleri kısa tutabileceklerdir. Üniteler için tespit edilen süreler ortalama süreler olarak verilmiĢtir. Ünitelerin konu yoğunluğunun önemli ölçüde değiĢtiği durumlarda süreler üniteler arasında ikame edilebilecektir. 4.7. Önerilen Kaynaklar ASAGEM-AEP’te yetiĢkinlerin kendi deneyimlerinden ve bireysel öğrenme süreçlerinden yüksek verim elde ettiği gerçeğinden yola çıkılarak örgün eğitim müfredatlarında pek yer verilmeyen “önerilen kaynaklar” baĢlıklı bir bölüm oluĢturulmuĢtur. Bu bölüm (1) eğitimcinin yararlanabileceği kaynaklar, (2) eğitimcinin katılımcıları yönlendirebileceği kaynaklar, (3) eğitimcinin baĢvurabileceği kurum ve kuruluĢlar ve (4) eğitimcinin katılımcıları yönlendirebileceği kurum ve kuruluĢlar Ģeklinde dört alt bölümden oluĢmaktadır. Birinci ve ikinci bölümde sıralanan kaynaklar, eğitimci ve katılımcılara fikir vermesi açısından programda yer almıĢtır. Alan uzmanları tarafından yapılan araĢtırmalarda belirlenen ya da yararlanılan kitap, makale, broĢür vb. kaynaklar arasından kura usulü ile 15 adet seçilerek sınırlandırılmıĢtır. ASAGEM-AEP’in internet üzerinden yayımlanması sonrasında aile eğitimi 64 ilgilileri, modüller için kaynak önerisinde bulunabilecek, bunlar da programın web sitesinde yayınlanabilecektir. 4.8. Etkinlikler Programda uygulamacılara ve materyal geliĢtireceklere birer öneri ve rehberlik niteliğinde etkinlik örnekleri sunulmuĢtur. Eğitici, bu etkinlikleri olduğu gibi kullanabilir veya ekleme, çıkarma, değiĢtirme yapabilir. Bunun dıĢında baĢka etkinlikler de üretebilir. Etkinlik hazırlanırken hangi kazanımlara yönelik olduğuna, kazanımların sınırlarına ve içeriğine dikkat edilmelidir. Bununla birlikte çevre özellikleri, öğrenenlerin ilgi ve ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır. Son olarak tekrar vurgulanmalıdır ki AEP kapsamında sunulan etkinlikler “örnek” olmaktan ibarettir. Nicel ve nitel olarak daha fazla etkinlik, materyal geliĢtirme sürecinde hazırlanacak ve bunlar eğitimciler tarafından zamanla zenginleĢtirilecektir (Örnek etkinlikler için bkz. Ek 1.). 4.9. Değerler Değer, bir toplumun kendi varlık, birlik, iĢleyiĢ ve devamını sağlayan ve üyelerinin çoğunluğu tarafından kabul edilmiĢ ortak düĢünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlardır. Herhangi bir kiĢinin, modelin, amacın ve sosyo-kültürel olgunun önemini ölçmeye yarayan ölçütler olarak değerler, insanların hayat görüĢü ve hayat felsefelerini oluĢturur; amaçlarına, ideallerine, düĢünce biçimine ve davranıĢlarına rehberlik eder; isteyen, ihtiyaç duyan bir varlık olarak nesne ile bağlantısında ortaya çıkarlar. Ġnsanların ihtiyaç ve istemeleri farklı olduğundan sayısız değer türü vardır: Estetik, teorik (bilimsel), ekonomik, siyasal, sosyal ve dinsel değerler (Güngör, 1998). ASAGEM-AEP’in kiĢisel bakımdan, insan iliĢkileri bakımından, ekonomik hayat bakımından ve toplum hayatı bakımından gözettiği ve vurguladığı değerler programda içkin olarak bulunmaktadır. Örneğin adalet, azim, bağımsızlık, bağıĢlayıcılık, bilimsellik, bireysel farklılıkları kabullenme, cesaret, cömertlik, çalıĢkanlık, dayanıĢma, demokrasi bilinci, diğerkâmlık, doğa sevgisi, doğruluk-dürüstlük, dostluk, duyarlı olmak, fedakârlık, görev bilinci, hoĢgörü, iyi niyet, kanaat, kardeĢlik, merhamet, nezaket, ölçülülük, özdenetim, özgürlük, sadelik, samimiyet, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, tutumluluk, üretkenlik, vefa, verimlilik, yapıcı olmak, yardımseverlik. Bu ve benzer değerlerden hangilerinin vurgulanacağı, programın uygulandığı zamana, mekâna ve yapılan araĢtırmaların verilerine bağlı olarak uygulama ekibince belirlenecektir. 65 5. Öğrenme-Öğretme Süreci Aile eğitim programında yer alan modül veya ünitelerin büyük bölümü ders ortamında uygulanabilecek niteliktedir. Kazanımların elde edilmesinde dersin iĢleniĢinin belli bir sistematik ve standartta olması öğrenmeyi kolaylaĢtırarak verimi artıracaktır. Bir dersin iĢleniĢi ana hatlarıyla üç aĢamalı bir süreçtir. Bunlar sırasıyla öğreneni derse hazırlama, dersin sunumu ve dersin özetlenmesidir. Derse Hazırlama: Derse hazırlama öğrenenin duygusal ve zihinsel yönden derse yöneltilmesidir. YetiĢkinler genellikle, bir iĢ ortamı veya gündelik yaĢamda kullanılabilecek bilgi ve becerileri bir an önce kazanmak isterler. Bu açıdan karĢılaĢtıkları problemleri hızla çözebilecek eğitimlere ilgi duyarlar. Bu nedenle programa katılacakların gereksinimleri ve ilgileri ile iĢlenecek konu arasındaki bağlantının sıkı biçimde kurulması gereklidir. Öğretim etkinliklerinin baĢında katılımcıların bu programa neden katıldıkları, genel anlamda ve özel olarak neler bekledikleri tartıĢılmalı, eğitim sonunda elde edilecek bilgilerin nasıl kullanılabileceğine dair örnekler verilmelidir. Dersin Sunulması: Dersin sunulması aĢaması kazanımların elde edileceği aĢamadır. Bu süreçte konunun özellikle öğrenenlerin algı düzeyine uygun, açık, anlaĢılır ve sistematik biçimde sunulması önem arz etmektedir. Öğrenenlerin aktif biçimde derse katılmaları açısından grubun yapısına bağlı olarak seçilip uygulanacak öğretim yöntem ve teknikleri dersin sunulmasında anahtar bir iĢlev icra eder. YetiĢkinlerin ilgi odağının sorun çözme, gündelik hayat problemlerinin üstünden gelme olduğu düĢünüldüğünde bu süreçte bütün katılımcıların konuya dâhil olmasını sağlayıcı etkinlikler özellikle tercih edilmelidir. Dersin Özetlenmesi: Öğrenmenin kalıcılığını sağlayan baĢlıca yöntem tekrardır. Derste öğrenilen konuların büyük bölümü öğrenmenin gerçekleĢmesinin hemen ardından unutulmaktadır. Bazen de dersin iĢleniĢi sırasında ayrıntılara boğulan katılımcılar konular arasındaki bütünlüğü kaybedebilmektedir. Bu nedenle ders sonlarında iĢlenen konunun en kolay hatırlanabilecek ana hatları tekrar sunulmalıdır. Bu genel çerçevenin ardından programın öğrenme-öğretme sürecinde etkinliklere temel oluĢturan anlayıĢlar aĢağıdaki gibi özetlenebilir: Öğrenme etkinlikleri/yaĢantıları, öğrenenler/eğitilenler için anlamlı ve önemli olmalıdır. 66 Öğrenme etkinlikleri/yaĢantıları, öğrenenlerin/eğitilenlerin psiko-sosyal, biliĢsel ve duyuĢsal geliĢimlerine uygun olmalıdır. Etkili bir öğrenme etkinliği, öğrenenlerin gönüllü ve istekli katılımını gerektirir. Bu nedenle öğrenenlerin beklenti ve gereksinimleri dikkate alınmalıdır. Öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde, yöntem ve tekniklerin seçiminde, öğrenenlerin özellikleriyle varsa görüĢ ve önerileri değerlendirilmelidir. Eğitimlerde yalnızca bilgiyi aktarmak değil bilginin hangi durumlarda, nerede ve nasıl kullanılacağıyla, yeni durumlara transferi temel amaç olarak alınmalıdır. Eğitici, öğrenenlere öğrenmeyi öğretmeyi, temel almalıdır. Öğrenenlerin, bireysel özellik ve farklılıklarına saygı gösterilmelidir. Öğrenenlerin ilgili ön bilgileri açığa çıkarılmalı ve kendi düĢüncelerinin farkında olmaları sağlanmalıdır. Öğrenenlerin ileri sürülen alternatif düĢünceler üzerinde düĢünmeleri, bu düĢünceleri tartıĢmaları ve değerlendirmeleri teĢvik edilmelidir. TartıĢmalar ve etkinlikler, öğrenenlerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi ve anlayıĢları kendilerinin içselleĢtirmelerine fırsat verecek Ģekilde yönlendirilmelidir. Aile eğitim programının uygulamasında öğrenmelere uygun ve destekleyici bir ortam oluĢturulmalıdır. Öğrenme süreci, neyin ne kadar öğrenildiğiyle nelerin neden öğrenilmediğini belirlemeye yönelik bir anlayıĢla ele alınarak değerlendirilmelidir. 5.1. Öğretme Yöntemleri1 Ailelerle çalıĢılırken kullanılabilecek çeĢitli metotlardan söz etmek mümkündür. Seçilen tekniklerin grup içerisinde var olabilecek çeĢitli öğrenme stillerine sahip bireylere hitap 1 Literatürde zaman zaman birbirlerinin yerine kullanılan strateji, yöntem ve teknik kavramlarının program geliĢtirme ve öğretim uzmanlarınca birbirlerinden farklı anlamlar taĢıdığının altı çizilmektedir. Belirlenen öğretimsel hedeflere ulaĢma kapsamında iĢe koĢulan en özel uygulamalar teknik, bu uygulamalara rehberlik eden düzenli tasarımlama / planlama yolları yöntem, düzenli yol planlarına yön veren en genel aĢamalardan oluĢan iĢlem basamakları stratejilerdir. Bir baĢka deyiĢle öğrenme öğretme kuram, yaklaĢım ve modelleri stratejileri, stratejiler yöntemleri, yöntemler teknikleri belirler ve kapsar. 67 edebilecek yeterlikte olmasına, farklı kültürlerden bireylerin kullanımına uygun olmasına dikkat etmek önemlidir. Bu teknikler arasında en çok kullanılanları Ģunlardır: Grup tartışmaları: Katılımcıların fikirlerini beyan ettikleri serbest tartıĢma ortamlarıdır. Bu tartıĢma ortamlarında aĢağıdaki teknikler uygulanmaktadır: Yapılandırmacı tartıĢma: Amacı ve hedefi belli olan ve uygulamacı tarafından yönlendirilen tartıĢma. Bağlantılandırma: Grubun soruları, fikirleri ve yorumları arasındaki ortak kanılara dikkat çekme. Özetleme: Öğrenmeyi desteklemek amacıyla oturum boyunca sergilenen en önemli fikirlerin vurgulanması. Soruları cevaplandırma: Gelen her soruyu yanıtlamak değil, iĢbirlikçi ve kolaylaĢtırıcı bir yaklaĢımla soruları yönetebilmek. Hayat Hikâyeleri: Didaktik öğretme çabalarından ziyade katılımcıların duygularını harekete geçirerek öğrenmeyi kolaylaĢtırıcı gerçek yaĢam deneyimleri aktarması. Bunun için kullanılan yöntemler arasında; Becerilerin Model Alınması: Eğitimcinin örneğin bir ebeveyn davranıĢını anlatırken kendisini ebeveyn katılımcılardan birini de çocuk rolüne sokarak kazandırmak istediği beceriyi canlandırması ve bu yolla model alınmasını kolaylaĢtırması. Gerginlikten uzak bir ortamda becerilerin denenmesi: katılımcıların birbirleriyle veya grup olarak kazandırılmaya çalıĢılan beceriler üzerinde uygulamalar yapmaları. PekiĢtirmeler ve doğrulayıcı geri dönütler vermek: özellikle uygulamalar esnasında kullanılmaktadır. Becerilerin gerçek ortamlarda denenmesi: Özellikle ev ödevleri yoluyla ders esnasındaki kazanımların günlük hayata yansıtılması. Aile Toplantıları: Genelde aileye ev ödevi olarak verilen ve aile içi duyguların paylaĢımlarını desteklemek amacıyla düzenlenen haftalık özel aile toplantılarını içerir. Aile üyeleri haftanın önceden kararlaĢtırılmıĢ belirli bir gün ve saatinde bir araya gelerek, önceden belirlenmiĢ kurallar dahilinde birbirleriyle paylaĢımlarda bulunurlar, ailenin ortak kararlar almaları desteklenir ve kendilerini birbirlerine ifade etme Ģansı elde ederler. Böylesi bir ev ödevine ailenin tümünün katılması ve iletiĢimlerinin desteklenmesi önemlidir. Aile üyeleri toplantılar esnasında önceden belirlenmiĢ bazı basit kurallara 68 uymaları konusunda bilgilendirilirler. Katılımcıların duygularını rahatça ifade ederek problemlerine çözüm bulabilmeleri için kendilerini rahat hissetmeleri ve sözleri kesilmeden konuĢmaları en önemli kuraldır (Smith, Stevens-Smith, 1992). Bu toplantılar, amaç oluĢturmak, ev iĢlerinin paylaĢılması, aile problemlerinin çözümlenmesi, aile üyelerinden birinin baĢarısını kutlamak gibi amaçlarla kullanılabilmektedir. Rol oynama: Rol oynama çalıĢması, katılımcılara belirli durumlarda insanların nasıl davrandıklarını görebilme Ģansı sunabilmek için kullanılmaktadır. Katılımcılar oyuna katıldıklarında davranıĢları izleme veya sergileme yoluyla duygular hakkında farkındalık kazanmaktadırlar. Film sahneleri: Popüler filmlerden evlilik ve aile iliĢkilerindeki önemli noktaları iĢaret eden bölümlerden kısa klipler kullanmak yoluyla katılımcıların izledikleri rollerle empati ve özdeĢim kurabilmeleri sağlanabilmektedir. Eğitim amaçlı videolar: Programı desteklemek amacıyla özel olarak hazırlanmıĢ oldukça etkileyici ve eğitimsel videolar sıklıkla kullanılmaktadır. Müzik ve resimler: Müziğin terapötik ve rahatlatıcı gücünden faydalanmak, müzik yoluyla konunun etkisini ve anlaĢılabilirliğini arttırmak, kiĢilerin kendileri ve baĢkaları hakkında farkındalıklarını arttırmak hedeflenmektedir. Ayrıca zaman zaman Ģarkı sözlerinden de faydalanmak mümkündür. Obje kullanımları: Dersler esnasında konuların etkililiğini arttırabilecek her türlü obje metaforik olarak kullanılmaktadır. Ev ödevleri ve öğrenme kontratları: Katılımcıların oturumlardaki kazanımlarını pekiĢtirmek amacıyla ev ödevleri verilmekte, gelecek haftaki oturumların baĢında ise ev ödevleriyle ilgili raporlar veya yorumlar yoluyla yaĢantılar paylaĢılabilmektedir. Bazen ise öğrenme kontratları kullanma yoluyla oturumlar boyunca katılımcıların verilen ödevleri yapacaklarına dair anlaĢma imzalamaları da istenebilmektedir. Düşünce Pekiştireçleri: Katılımcıların ev ödevlerini kolaylaĢtırmak ve etkinliğini arttırmak amacıyla, seanslarda veya sunumlarda yer alan anahtar fikirler tek sayfalık hatırlatma kağıtları veya kartları Ģeklinde hazırlanarak katılımcılara verilebilmektedir (Örn: Çocuğunla etkili iletiĢim kur. Onu izle, onu dinle, zihnini okuma, eleĢtirme...). 69 Mitlere karşılık gerçek: Katılımcıların zihinlerinde yer alan ve onların sağlıklı düĢünmelerini engelleyen mitler rasyonel gerçekliğe çevrilmek üzere çalıĢılır. Mitlerin doğurduğu irrasyonel düĢünceler üzerinde durulur. Örneğin evlilik iliĢkisini geliĢtirmeyle ilgili bir oturumda “evlendiler ve sonsuza dek mutlu yaĢadılar” mitinin kiĢide yarattığı gerçek dıĢı beklenti tartıĢılabilir (Parrott & Parrott, 1995; Stahmann & Hiebert, 1997). Bahsedilen yöntemlerin yanı sıra Aile Eğitimi Programının uygulanması sürecinde gerekli beceri, bilgi ve kavramların kazanımında iĢe koĢulabilecek ve etkinliklere temel oluĢturabilecek bazı öğretim yöntem ve teknikleri ise aĢağıda özetlenmiĢtir. 70 Öğretme Yöntemleri ve Belli Başlı Özellikleri Yöntem- Tanımı Uygulaması Eğiticinin konuya ilişkin bilgileri, karşısında genelde pasif bir şekilde dinleyen öğrenenlere iletmesi biçiminde uygulanan bir öğretim yöntemidir. Derse giriş yaparken, konuyu özetlerken ya da bir konuyla ilgili bilgiyi aktarırken kullanılır. Ders formu esnektir. Belli bir dinleyici kesimine, belli bir içerik alanına, belli bir zaman sınırına, belli bir cihaz donanımına yönelik uygulanabilir. Temel Özellikleri Dikkat Edilecek Noktalar Anlatım Yöntemi ler Eğitici merkezlidir. Aynı anda çok sayıda kişiye bilgi aktarılır. Dinleyenler konu ile ilgili organize bir görüş kazanır. Öğrenenlere kısa sürede çok bilgi verilir. Öğrenenlere dinleme alışkanlığı kazandırılır, not alma becerilerini geliştirilir. Diğer bütün öğretim yöntemleriyle birlikte kullanılabilir. Öğrenme ortamındaki bütün öğrenenlere anlatılanları rahatlıkla işitebilmeleri için eğiticinin sesi açık ve net olmalıdır. İçerik tek tek ve anlamlı bir sıra ile anlatılmalı, anlatma belli bir plana göre ve bilinenden bilinmeyene, basitten karmaşığa doğru bir sıra izlemelidir. Eğitici kişi hitap ettiği öğrenenlerin seviyesini bilmeli ve anlatma sırasında bunu göz önünde bulundurmalıdır. Plân, kroki, grafik, diyagram, slayt, çalışma kâğıtları ve benzeri öğretim araçları sağlanmalı, bu türden araçlarla anlatım zenginleştirilmelidir. Ara sıra sınıf tartışmalarına yer verilmeli, öğrenenlere sorular sorulmalı ve gelen yanıtlara göre konu genişletilmelidir. Tartışma Yöntemi Anlatımdan sonra mutlaka bir değerlendirme yapılmalıdır. Bir konu üzerinde öğrenenleri düĢünmeye yöneltmek, iyi anlaĢılmayan noktaları açıklamak ve verilen bilgileri pekiĢtirmek amacıyla kullanılan yöntemdir. Daha çok bir konumun kavranması aĢamasında karĢılıklı olarak görüĢler ortaya konurken, bir problemin çözüm yollarını ararken ve değerlendirme çalıĢmaları yaparken kullanılır. Eğitici – öğrenen etkileĢimi söz konusudur, Eğitici tartıĢma ortamı hazırlarken tartıĢılacak konu ya da sorunu önceden belirlemeli, Öğrenenlerin geçmiĢ yaĢantılarından örnekler vermesi için imkan sağlar, Sınıfta topluca tartıĢma yapılacaksa eğitici soruyu sorup bunu tüm sınıfın tartıĢmasını istemeli, Öğrenenlerin bir konu üzerinde kendi düĢüncelerini söylemesini ve yorum yapmasını sağlar, Analiz, sentez ve değerlendirme gücü kazandırır. Grup tartıĢması yapılacaksa aynı konu sınıfta oluĢturulacak küçük gruplar içersinde tartıĢmalı, daha sonra topluca tartıĢmaya geçilmeli, TartıĢma yapılırken önemli hususlar tahtaya yazılmalı, Bütün öğrenenlerin tartıĢmaya katılmaları sağlanmalı. 71 Örnek Olay Yöntemi Gösterip Yaptırma Yöntemi Problem Çözme Yöntemi Gerçek hayatta karĢılaĢılan problemlerin sınıf ortamında incelenmesi, çözülmesi yoluyla öğrenmenin sağlanması amacıyla kullanılan yöntemdir. Öğrenenlere bir konuyu ya da bir beceriyi kazandırmak ve o konuda uygulama yaptırmak amacıyla kullanılır. Günlük hayatta karĢılaĢılan gerçek bir problemin çözümü içinde kullanılır. Öğrenen merkezlidir, Öğrenme ortamına getirilecek örnek olayda temel ayrıntılar iyi belirlenmiĢ olmalı, Öğrenenler, bildiklerini ve kavradıklarını gerçek bir duruma uygulama Ģansına sahip olurlar, Seçilen örnek olay katılımcıların ihtiyaç ve düzeyine uygun olmalı, Örnek olayda temel bir sorun bulunmalı, Öğrenenleri, daha önce öğrendiklerini yeni alanlara transfer ederler, Bu sorunun analiz edilmesi istenmeli, böylece sorun iyice anlaĢılmalı, Bir problemi çözmeyi, analiz edip sonuca ulaĢmayı öğrenirler. Örnek olay için yönlendirici tartıĢma soruları önceden belirlenmeli; olayın nedeni, oluĢ Ģekli ve sonuçları üzerinde tartıĢmalar yoğunlaĢmalı, Örnek olayda elde edilen sonuçlardan ve deneyimlerden ne Ģekilde yararlanılacağı konusu üzerinde durulmalıdır. Bir iĢlemin uygulamasını, bir araç gerecin çalıĢtırılmasını önce gösterip açıklama; sonra da öğrenene alıĢtırma ve uygulama yaptırarak öğretme yoludur. Ġstenilen hedefe varabilmek bir problemi çözebilmek için etkili ve yararlı olan araç ve davranıĢları türlü olanaklar arasından seçme ve düzenleme ve sonuçlandırma amacıyla kullanılan yöntemdir. Bir konuya iliĢkin bilginin açıklanması ve bu bilgilerin beceriye dönüĢtürülmesi için gerekli uygulamaların yapılması aĢamasında kullanılır. Bir problemin çözümünde, genelleme ve sentez yapmada kullanılır. Gösteri eğitici merkezli yapma iĢlemi de öğrenen merkezlidir, Bu iĢlem daha çok öğrenenlerin deviniĢsel (psikomotor) becerileri kazanmalarında etkilidir, Kazandırılacak beceriler önce eğitici tarafından yapılarak öğrenenlere gösterilmeli, Her öğrenene istenilen beceriyi kazanması için yeterli zaman ve tekrar yapma Ģansı verilmeli, Beceriler sırayla ve aĢamalı olarak öğretilmeli, bir beceri tam öğrenilmeden diğerine geçilmemeli, Bu yöntem görerek hem iĢiterek öğrenme olanağı sağladığı için öğrenenlere güven aĢılar, Öğrenenlere önce basit, kolay ve yapabilecekleri iĢler yaptırılmalı, Öğrenenler, beceri yaparak yaĢayarak öğrenirler. Dersin yapılacağı yer önceden kontrol edilip öğretime hazır hale getirilmelidir. Öğrenen merkezlidir, Problem çözmede izlenilen yollar, tümevarım, tümdengelim, analiz ve sentezdir. Öğrenenlerde ilgi, istek ve motivasyonu arttırır, Bir problemi çözmede izlenilen yol: Daha kalıcı izli öğrenmeleri oluĢturur, a- Bilimsel yöntemi kullanmayı öğretir ve bilimsel tutum kazandırır. b- Problemin ne olduğunu tanımlama ve sınırlama Seyredenlerin görebileceği ve iĢitebileceği bir oturma düzeni sağlanmalı, c- Problemin farkına varma Problem çözümü için hipotezler oluĢturma d- Veri toplama, toplanan verileri analiz edip yorumlama e- Denenceleri test edip kabul ya da ret etme f- Sonuçlandırma ve raporlama 72 Bireysel Çalışma Yöntemi Bir öğrenenin bireysel olarak yaparak, yaşayarak öğrenme yoludur. Bir öğrenenin bir konuyu kendi başına öğrenme isteği ya da kendi başına çalışma yapmak isteği olduğu zaman kullanılır. Öğrenen merkezlidir, Amaç iyi belirlenmeli, Öğrenen, yaparak ve yaşayarak öğrenir, Zaman en iyi şekilde kullanılmalı, Her öğrenen öğrenme durumunu kendine göre ayarlar, İyi planlama yapılmalı, Öğrenme, öğrenenin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına uygun olarak yapılır. Basılı araçlardan bilgi elde edilirken; a- Önemli hususların altı çizilip not alınmalı b- Özet çıkarılmalı c- Okuduğu kitaplardan not almasına katkı getirmesi için kartoteks düzenlenmelidir. 73 5.2. Öğretme Teknikleri Teknikler Öğretim Teknikleri ve Belli Başlı Özellikleri Tanımı Bir konuya çözüm getirmek, karar vermek ve çok yönlü düşünce ve fikir üretmek için kullanılan bir yaratıcı düşünme tekniğidir. Uygulaması Hayal yolu ile öğrenmeye imkan vererek öğrenenin aktif ve canlı olması yaratıcı fikirlerinin ortaya çıkması için kullanılır. Toplantının amacı ya da sorunun ne olduğu belirtilmeli, Zaman sınırı belirlenmeli, bu süre içinde herkesin özgürce katkı getirmesi istenmeli, söylenenler kayda alınmalı Dikkat Edilecek Noktalar Toplantının hedefi açıklanmalı ve problem tanımlanmalı, Süre belirlenmeli, her türlü görüş eleştiriden önce not edilmeli, Sonunda söylenenlerin analizi, eleştirisi, değerlendirilmesi ve çözüm yolunun kararlaştırılması gerekir. Beyin Fırtınası Tartışma süresi bitince söylenenler işe yararlık, ekonomiklik ve kullanılabilirlik açılarından analiz edilmeli, değerlendirilmeli Toplantı sonunda tartışmalara devam edilip edilmeyeceğine karar verilmelidir. İzleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için başvurulan bir tekniktir. Gösteri Temel Özellikleri Öğrenene verilecek olan bilginin daha kolay anlaşılıp uzun süreli akılda kalması için kullanılır. Hem göze hem kulağa hitap ettiği için öğrenmenin kalıcılığını arttırır. Eğitim ortamında genellikle eğitici ya da varsa kaynak Dersle ilgili gösterilerin hedeflerinin belirlenmesi, kişilerce yapılır, Gösteri için yeterli araç gereç olması, Gerektiğinde öğrenenlerden de yararlanılır, Gösteri için yeterli zaman ayrılmış olması, Gösteri tekniğini sınıf içinde etkili bir şekilde Öğrenenleri hazırlamada en önemli husus, onlara bu gösterinin uygulayabilmek için dikkatli bir hazırlık gerekir. hedeflerinin ne olduğunu iyice anlatmaktır. Öğrenenlerin ilgisini çekebilmek için hedefler açık seçik ortaya konmalıdır. Ayrıca bunun önemini ve niçin öğrendiklerini de anlamalıdırlar. 74 Teknikler Öğretim Teknikleri ve Belli Başlı Özellikleri Tanımı Öğrenenlerin drama aracılığıyla kişisel duygularını anlatmak, bedenini, sesini, heyecanlarını ve hatta sosyal ilişkilerini disipline sokma olanağı kazandırmak için kullanılır. Eğitici Drama Öğrenenlerin hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenmelerini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Uygulaması Dikkat Edilecek Noktalar Etkili ve dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir, Öğrenenler drama etkinliğine ilgi duymalıdır, Kişinin kendine olan güvenini arttırır, Dramada rol alan öğrenenler rollerini ve sorunu iyi biçimde anlamış olmalıdır, Öğrenenlerin yaratıcı tutum ve davranışları gelişir. Akıcı konuşmayı geliştirir, Sosyal becerileri geliştirmek için faydalıdır. Öğrenenlere yalnızca durumu kavrama yerine aynı zamanda hissetme imkânı sağlar. Dramada seyircisi yoktur. Tüm grubun dramaya katılması esastır. Dramada performanslar eleştirilmez. Esas olan süreçtir. Drama hoşça vakit geçirmek için değil bir şeyler öğrenmek için oynanır. Bu nedenle drama sonunda “tanımsal, duygusal, bilişsel, yaşantısal” olmak üzere dört düzey için geliştirilecek sorularla grup tartışması yapılır. Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiştirir. Öğrenenin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir öğretme tekniğidir. Rol Yapma Temel Özellikleri Öğrenenin, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri ve anlayış kazandırmak için kullanılır. İletişim ve harekete dayanır. Öğrenenlere rol dağıtırken dikkatli olunmalıdır, Özellikle ilk uygulama için gönüllü ve başarılı öğrenenlerin rol almasına özen gösterilmelidir, Rol yaparken doğal olunmalıdır, Sahne iyi hazırlanmalıdır, Genel bilgileri olmadıkları konularda öğrenenlerden rol yapmaları istenmemelidir. 75 Teknikler Öğretim Teknikleri ve Belli Başlı Özellikleri Tanımı Cevap almak amacıyla soru sormak demektir. Eğiticinin bir konu ile ilgili öğrenenlere bir takım sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevapları yorumlayarak öğretim yapmasıdır. Öğrenenlere düşünme ve konuşma alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir ve her dersin öğretiminde kullanılır. Öğretim sürecinde eğitici için geribildirim sağlar. Bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeylerindeki öğrenmeyi ölçme amacıyla kullanılabilir. Soru-cevap İkili ve Grup Çalışması Uygulaması En az 2 ve en çok 8-10 kişinin bir araya gelerek aynı konu üzerinde ortak amaçlarla yaptıkları çalışmaya denir. Grup üyelerinin birlikte düşünmelerini, karşılıklı fikir alışverişi içinde olmalarını ve rahat bir ortamda çalışmalarına olanak sağlamak için kullanılır. Temel Özellikleri Öğrenenleri güdüler ve dikkati arttırır, istekli katılımlarını sağlar, Öğrenenin, başkalarını dinlemesini, kendi fikirlerini üretmesini ve bunu nazik, mantıklı, etkili bir tarzda ifade etmesini sağlar. Dikkat Edilecek Noktalar Soru sorma tekniğine uygun sorular hazırlanmalıdır. Soru önce bütün sınıfa sorulmalı, bir süre sonra cevap istenmeli, Cevaplar hep aynı öğrenenlerden istenmemelidir, Öğrenenlere ad ve soyadları ile hitap edilerek cevap istenmeli, Öğrenenin, problem çözme, eleştiri, ifade etme, analitik düşünme becerilerini kazanacak şekilde yetişmesine olanak sağlanır. Sorular sık sık tekrarlanmamalıdır, Öğrenenler, serbest konuşarak daha iyi fikirler ortaya koyabilir, Eğitici tüm etkinlikler hakkında öğrenene bir ön bilgi vermelidir, Öğrenenleri değerlendirmek, daha iyi beceriler kazanmalarına imkan sağlar, Öğrenenler soru sormaya cesaretlendirilmeli ve isteklendirilmelidir. Grup üyeleri sürekli değiştirilerek, öğrenenlerin diğer kişilerle de teması sağlanmalıdır. Bu etkinliklerin uzunluğu 5-20 dakikayı geçmemelidir, Bu etkinlikler esnasında eğitici dıştan bir gözlemci olarak sınıfta Öğrenenlerin, başkalarının fikirlerine saygı duymalarını dolaşmalı ve gördüğü hataları ders bittikten sonra tartışmalıdır, sağlar, Tüm etkinlikler herkesin eşit süre ile ve katılımı ile yapılmalıdır, Başkalarını dikkatli dinlemeyi ve toplulukta konuşmayı Eğitici, etkinliğin sonunda amacına ulaşmak için farklı çalışmalar öğrenir. gerçekleştirmelidir. 76 Teknikler Öğretim Teknikleri ve Belli Başlı Özellikleri Tanımı Öğrenilen bilgilerin pekiştirilmesini ve daha rahat bir ortamda tekrar edilmesini sağlayan bir öğretim tekniğidir. Uygulaması Temel Özellikleri Dikkat Edilecek Noktalar Derste konuları ilgi çekici duruma getirebilmek, en pasif öğrenenlerin bile bu etkinliklere katılmaları sağlayabilmek için kullanılır. Öğrenenlere neşeli ve rahat bir ortam sağlamakta, sınıfiçi çalışmalara da değişiklik getirmektedir, Bütün öğrenenlerin rahatça anlayıp, katılabilecekleri düzeyde basit,kolay ve gerçekten ilginç olmalı, Derse ilgi uyandırır, Oyunun kuralları sınıftaki herkesin katılımına izin verebilmeli, Güdeleyicidir, Oyunun belli bir amacı olmalı, Dikkatlerin en yoğun olduğu anlar kullanılarak öğrenme kolaylaştırılır. Etkin katılımı özendirir. Oyunun kuralları açık seçik anlaşılmalı. Öğrenenler bizzat katıldıkları ve hoşlandıkları eylemlerden daha fazla tecrübe edinirler. Katılımcılar oyunun içinde doğal bir biçimde öğrenirler. Eğitsel Oyunlar Birden fazla duyu öğrenme sürecine katılır. Oyunların dinamik yapısı eğitime katılmış olur. Dolayısıyla öğrenme sıkıcı olmaktan çıkar. 77 6. Ölçme ve Değerlendirme Ġster geleneksel davranıĢçı yaklaĢım, ister biliĢsel yaklaĢım isterse günümüzün popüler yaklaĢımı olarak yapılandırmacı yaklaĢım açısından bakılsın, eğitimle hedef kitlede veya onun bir özelliğinde arzu edilen yönde bir değiĢiklik meydana getirilmeye çalıĢılmaktadır. Bu nedenle belirli yönde bir değişiklik hedefi ile hazırlanmış eğitim programlarının sorun alanlarından biri, programın uygulanmasının ardından istenen değişikliklerin meydana gelip gelmediğini ve/veya bunun gerçekleşme düzeyini belirlemek ve buradan bir yargıya ulaşmaktır. Çoğu kez bu yargıyı bir karar izlemektedir (yeterli, yetersiz, geçer, kalır, tekrar programa katılmalı gibi). Belirtilen bu hususların eğitim bilimleri içerisinde tartıĢıldığı alan ölçme ve değerlendirme alanıdır. Ölçme ve değerlendirme, öğrenme ve öğretmenin etkililiğini belirlemek amacı ile yapılan, eğitimle ilgili verilerin toplanmasını ve yorumlanmasını içeren çok adımlı, sistematik bir süreçtir. Diğer bir ifadeyle değerlendirme, öğrenme, öğretme ve planlamayı doğrudan etkileyen ve eğitim sisteminin temel ögelerinden biridir. Ölçme, tanım olarak belli bir nesnenin veya nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadıklarının, sahiplerse sahip oluĢ derecelerinin sembollerle –özellikle sayı sembolleriyle– gösterilmesidir (Tekin, 1991; Turgut, 1995; Yıldırım, 1983). Ölçme bir betimleme iĢidir (Tekin, 1991) ve herhangi bir yargı içermez. Yargılama ya da yargıda bulunma değerlendirme iĢlemlerinin bir sorunudur. Belirlenmeye çalıĢılan özellik [kiĢi veya nesne değil, kiĢi veya nesnenin bir özelliği] sadece betimlenir. Ölçme için bir diğer ve önemli özellik “fark” kavramıdır. Bir yönü ile ölçme farklılıkları belirleme iĢidir ve farklılıkları belirleme açısından duyarlı olan bir ölçme aracı oluĢturulmaya çalıĢılmalıdır (Turgut, 1995; Turgut ve Baykul, 1992). Değerlendirme ise bir karĢılaĢtırma iĢlemidir, yani bir yargılamadır. Ölçme iĢlemlerinden sonra elde edilen sayısal sembollerden bir anlam çıkarmak bir değer yargısına ulaĢmaktır (Bahar ve diğerleri, 2006; ĠĢman, 1998, Karaca, 2008; Tekin, 1991). Elde edilen ölçümlerin bir anlam kazanması için bir kritik değerle [ölçütle] karĢılaĢtırılması gerekir. Değerlendirme yapılabilmesi için kesinlikle bir ölçütün bulunması gerekir. Kullanılan ölçüte göre ölçme sonuçları (ölçümler) belli bir değer kazanır, bir anlam ifade ederler. Söz gelimi 50 notunun geçme notu olduğu bir sistemde öğrenenlerin puanları 50 ile karĢılaĢtırılır ve karar verilir. Değerlendirme kesin olarak bir ölçümü ve ölçütü gerektirir. Değerlendirmenin hatasız olması için doğru ölçüm yapılmalı ve doğru ölçüt belirlenmelidir. Öyleyse, değerlendirmelerin ve buna bağlı olarak verilen kararların sağlıklı olabilmesi için ölçme ve araçlarının ve 78 belirlenen ölçütün sağlıklı olması şarttır (Sönmez, 1993). Ölçmede kullanılan araçlar gözlemin duyarlılığını arttırır ve ölçmeyi kolaylaĢtırır. Her ölçme aracı belli nitelikleri taĢımak zorundadır (Ölçme-değerlendirme örnekleri için bkz. Ek 1.). 6.1. Ölçme ve Değerlendirme Süreçlerinden Beklenen İşlevler GeliĢtirilmeye çalıĢılan program bağlamında ölçme değerlendirme iĢlemlerinin gerçekleĢtirilmesinin birincil nedeni, uygulamaların ardından, programın uygulandığı hedef kitlenin, beklenen değiĢimleri kazanıp kazanmadığının belirlenmesidir. Bu durumun belirlenmesinin ardından ikincil olarak programın etkililiği, aksayan yönleri gibi mükemmelleĢme süreci bağlamında tespitlerde bulunmak da mümkün olabilecektir. BaĢka bir deyiĢle hem nelerin öğrenildiği, hem de nelerin öğrenilmediği belirlenerek programın daha etkili olmasını sağlayacak bilgilere ulaĢılması da önemsenmektedir. Bunların dıĢında ölçme değerlendirme iĢlemlerinin aĢağıdaki iĢlevlere yönelik olmasına da özen gösterilecektir (Bahar ve diğ., 2006; Çelik, 2000; Karaca, 2008; Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], 1961; Pellegrino, Chudowsky ve Glaser, 2001): Amaçlara ulaĢılıp ulaĢılmadığını, ulaĢılmıĢsa bunun düzeyini belirleme, Yöntem ve malzemenin amaca uygunluğunu denetleme, Programı hedef kitlenin özelliklerine göre esnek ve etkili hâle getirmeye yönelik olarak izleme, Öğrenenlerin durumları hakkında düzenli Ģekilde bilgilendirilmelerini sağlama, Ġsteklilik ve motivasyon sağlama. 6.2. Ölçme Değerlendirme Sürecindeki Temel İlkeler ASAGEM-AEP yetiĢkinleri hedef kitle olarak görmektedir. Bu nedenle program uygulamalarındaki ve eğitimindeki temel prensipler ölçme için de belirleyicileridir. Ölçme ve değerlendirme sürecinde sorular ve uygulamalar hazırlanırken aĢağıdaki hususlar öncelikli olarak dikkate alınacaktır: Bireylerin geliĢim düzeyleri ve özellikleri (biliĢsel, sosyal ve duygusal özellikler) (bkz. Ülgen, 1997; Ünver, 2003; Bransford, Brown ve Cocking 1999; Pinter, 1991). YetiĢkinlerin öğrenme özellikleri (kiĢisel tercihleri, hazır bulunuĢlukları) (bkz. Okçabol, 1994; KiĢmir, 2006). 79 Edinilmesi beklenen kazanımların içeriği (sözel bilgiler, zihinsel beceriler, kavramsallaĢtırma ve soyutlamalar, tutumlar, motor beceriler vb.) (bkz. Senemoğlu, 1997). Farklı eğitim ve ölçme modelleri (geleneksel ve/veya yapılandırmacı yaklaĢım) (bkz. Bahar ve diğ., 2006). Geçerlik, güvenirlik ve kullanıĢlılık gibi ölçme araçlarında bulunması gereken yeterlikler (bkz. Osterlind, 1998; Öncü, 1995; ġirin, 2002; Tekin, 1991; Turgut, 1995; Yıldırım, 1983). Süreklilik (değerlendirmeyi eğitim programının sürekli ve bütünleyici bir parçası olarak görme) (bkz. Kısakürek, 1988). 6.3. Kullanılacak Ölçme Teknikleri Bu baĢlıkta kullanılan “Teknik” ifadesi soru türü, sınav ve uygulamaları içermektedir. Eğitim programlarının uygulanmasının ardından ölçülecek özelliğin hangi tekniğin kullanılması ile ölçülebileceği belirleyen pek çok kriter bulunmaktadır. Bunları Ģu Ģekilde özetlemek mümkündür: Hedef kitlenin gelişim düzeyi: Örneğin okul öncesi dönem çocuklarına test verip uygulama imkânı yoktur. Kazanım ve/veya hedefin özelliği ve düzeyi: PatlamıĢ bir araba lastiğini tamir etmenin öğrenilip öğrenilmediğini ölçmek çarpım tablosunun ezberlenip ezberlenmediğini ölçmekten daha farklı teknikler ister. Öte yandan analiz gerektiren bir öğrenme ile sadece ezberlenmiĢ bilginin yoklanması aynı teknikler üzerinden ölçülmezler. Öğrenmenin nasıl tanımlandığı: Söz gelimi geleneksel davranıĢçı mantığın önerdiği ölçme yöntemleri ile yapılandırmacı yaklaĢımın önerdiği ölçme yöntemleri farklılaĢır. Ġlkinde sonuç önemli iken ikincisinde süreç önemsenir. Programda bu hususların tamamı dikkate alınarak her bir modülde farklı tekniklere yer verilecektir. Bunlardan baĢlıcaları aĢağıda sunulmuĢtur2: 2 Kısa cevaplı sorular Sınıflama gerektiren sorular (doğru-yanlıĢ soruları) Seçme gerektiren (çoktan seçmeli) sorular Örnekler için program kitabının sonunda sunulan örneklere bakınız. Ayrıca bkz. Marzano ve Haystead, 2008. 80 EĢleĢtirme soruları Vaka (örnek olay) incelemeleri YapılandırılmıĢ grid Kelime iliĢkilendirme Gözlem formu ve gözlem listeleri Kavram haritaları Öz değerlendirme ve akran değerlendirme formları Tutum ölçekleri 7. ASAGEM-AEP’in Denenmesi ve Değerlendirilmesi 7.1. ASAGEM-AEP’nin Denenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Yaklaşım Program geliĢtirme sürecinin son ve tamamlayıcı aĢaması ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak geliĢtirilen program taslağının/ürünün denenmesi ve değerlendirilmesidir. Nitelikli olarak planlanan bir program tasarısının uygulamada bütünüyle kullanılma Ģansı yüksek olmakla birlikte zaman, kaynak, materyal, politik veya ani geliĢen beklenmedik durum vb. çeĢitli faktörlere bağlı olarak, tasarlanan ile yaĢanan arasında farklılıklar olabilmektedir. Bu nedenle program tasarısının uygulamada ne derece etkili olacağı önceden kesin olarak belirlenemez. Program tasarısı ile ilgili kesin yargı, ancak tasarı denendikten sonra verilebilmektedir. Bu nedenle, deneme süreci boyunca diğer girdi değiĢkenleri ile tasarım iliĢkisi dikkate alınarak, tasarının tüm elemanları değerlendirilir (Saylan, 2001: 4). Program deneme ve ardından değerlendirme, öğretim bileĢenlerinin değerlendirilmesiyle geliĢtirilen programın değerlendirilmesiyle iliĢkilidir. GeliĢtirilen program taslağının deneme çalıĢması ve değerlendirilmesinin en önemli gerekçesi hazırlanan programın ülke çapında yaygınlaĢtırılmasına karar vermeden ve yeni uygulamalara dönüĢmeden önce programın var olan olası eksikliklerinin, aksayan yönlerinin, fazlalık ya da gereksiz kısımlarının görülerek ekonomik zaman ve çaba sarfıyla gerekli düzeltme ve iyileĢtirmelere imkân tanımasıdır. Bilimsel ve sistematik olarak, program geliĢtirme süreçleri izlenmek suretiyle hazırlanmıĢ bir program taslağı/ürünü uygulama aĢamasına gelene kadar çeĢitli süzgeçler ve program paydaĢlarının görüĢ, inceleme ve katkılarının program tasarısına yansıma süreciyle belirli bir nitelik/olgunluk düzeyine eriĢir. Bu nedenle programın deneme çalıĢması daha çok bir rötuĢ niteliğindedir (Demirel, 2008: 171-194). Program geliĢtirme 81 ilkeleri açısından denenen ve uygulanan her program üzerinde değerlendirme ve geliĢtirme çalıĢmaları birbirini izler. Bu süreç döngüsel olarak tasarla, dene, değerlendir, geliştir Ģeklinde sonlanmayacak Ģekilde devam eder, etmelidir. Zira programın değerlendirilmesi, bu Ģekilde program geliĢtirmenin yönünü ve miktarını belirler. Böylece program geliĢtirme sürecine süreklilik kazandırılmıĢ olur. Program değerlendirme, gözlem ve çeĢitli ölçme araçları ile eğitim programlarının etkililiği hakkında veri toplama, elde edilen verileri programın etkililiğinin referansı olan ölçütlerle karĢılaĢtırıp yorumlayarak, programı kabul etme, değiĢtirme ya da bitirme kararı verme sürecidir (Erden, 1995: 10). Program geliĢtirmedeki çeĢitlilik nedeniyle program değerlendirme için de her koĢulda geçerli tek bir model önermek doğru değildir. Program değerlendirme sürecinde değerlendirmeciler kendi amaç ve koĢullarına en uygun modeli seçer ya da bu modellerden faydalanarak yeni bir model geliĢtirebilirler (Erden, 1995: 11; Stake, 1975; Stufflebeam, 1999). Bu noktada gözlenmesi gereken izlenen değerlendirme modeli ile benimsenen program planlama modelinin birbirlerine uygun olmasıdır. Değerlendirme programın tasarımı, kapsamı, etkinliklerin uygulamada iĢleyiĢi, öğretim materyalleri, eğiticiler, öğrenenler (baĢarı, öğrenme, geliĢim, motivasyon vb.), kurum, öğrenme ortamı, personel gibi çok farklı yönlerine odaklandığı gibi sınıf, okul, Ģehir, bölge ve ülke gibi çeĢitli düzeylerde de yapılabilir (Demirel, 2008; Erden, 1995; Ertürk 1982; Fitzpatrick, Sanders, & Worthern, 2004; Stufflebeam, 1999). Program değerlendirme ile ilgili belli baĢlı en önemli standartlar literatürde fayda, yapılabilirlik, uygunluk ve doğruluk gruplarında toplanmaktadır (Stufflebeam, 1999: 72). Aile eğitim programının değerlendirilmesinde kullanılacak değerlendirme modeli olarak programın dayandığı modüler programlama yaklaĢımının getirdiği esnekliği, yer aldığı bağlam temelinde en iyi değerlendirmeye fırsat vereceği öngörülen Robert Stake tarafından 1970’li yıllarda geliĢtirilmiĢ katılımcı yönelimli ihtiyaca cevap verici program değerlendirme modelidir. Bu model Stufflebeam tarafından (1999: 51) “program değerlendirmeye etkileĢimli, esnek, bütünsel, çoğulcu, yapılandırmacı, öznel ve hizmet odaklı yaklaĢır” Ģeklinde değerlendirilmektedir. Stake’in program değerlendirmeye getirdiği en değerli katkı programın uygulanma evresinde daha önceden belirlenen/öngörülen hedeflerin programa katılan öğrenenler, eğiticiler ve diğer personel tarafından tartıĢılıp değerlendirilebilir olmasının önemine iĢaret etmesinde yatar (Fitzpatrick, Sanders, & Worthern, 2004: 133-134). Değerlendirme uzmanının odağında değerlendirme yapılacak kiĢilerin ihtiyaçları vardır. Böylelikle model programa paydaĢların 82 beklentileri, kaygıları, programın kendi içinde sorunları, programın mantığı, arka planı, iĢlemler, çıktılar, standartlar ve kararlar gibi farklı bakıĢ açılarından bakarak geniĢ kapsamlı zengin bir değerlendirme seçeneği önerir (Fitzpatrick, Sanders, & Worthern, 2004: 135-139; Stufflebeam, 1999: 54). Bu modeli savunan program değerlendirme uzmanları, sonuç ve çıktılardan daha çok programın mantığı, arka planı, katılımcılara duyarlılığı, güçlü ve zayıf yönleri, standartlar, süreç ve etkinlikleriyle ilgilidir (Stufflebeam, 1999: 55). Programın uygulanmasında etkinlikler ve süreçler sırasında düzenli ve standart iletiĢimden ziyade düzenli olmayan, doğal iletiĢimin önemi üzerinde durulur. Stake’e göre değerlendirme uzmanı Ģu çalıĢmaları yapar: (1) Programın öyküsünü anlatır, (2) programın özelliklerini sunar, (3) müĢterilerini ve personelini tanımlar, (4) önemli konuları ve problemleri belirtir ve (5) baĢarılarını rapor eder (Demirel, 2008: 182-186). Stake’in modelini karakterize eden iki ana bileĢen tanımlama ve yargılamadır. O’na göre program değerlendirme uzmanı katılımcıların (öğrenenler, eğiticiler vb.) programa farklı bakıĢ açılarının neler olduğunu belirler ve bunları raporlar. Bu sürece farklı konumdaki insan ve uzmanlar da programı değerlendirerek katkı getirebilirler. Modelin yapısına göre değerlendirmeci program etkinliği ve içeriği ile ilgili bir plan hazırlar. Planda gözlem yapacak, programın öykü ve betimlemelerini aktaracak ve program tasarısının sunumunu gerçekleĢtireceklere yer verilir (Fitzpatrick, Sanders, & Worthern, 2004: 129-139; Stufflebeam, 1999: 53-60). 7.2. ASAGEM-AEP’in Denenmesi ve Değerlendirilmesi Çalışmaları ASAGEM-AEP’nin denenmesi ve değerlendirmesi için tanıtılan model kapsamında programın değerlendirme aĢaması Ģu Ģekilde yapılandırılmıĢtır: Programın deneme ve değerlendirme uygulamalarını gerçekleĢtirmek amacıyla alanlar için mekân/lar ve çalıĢma zamanı belirlenmiĢtir. Deneme ve değerlendirme uygulamalarını gerçekleĢtirecek eğiticiler belirlenmiĢtir. Deneme ve değerlendirme çalıĢmalarına katılacak her alan için farklı sosyo-ekonomik düzeyleri yansıtan aileler ve/veya aile kuracak bireyler belirlenmiĢtir. Her alanın katılımcılarına eğiticilerce hazırlanan aile eğitim programının genel olarak kısa öyküsü anlatılmıĢtır. Katılımcılara, hazırlanan aile eğitim programının genel özellikleri ve ilgili alanın genel 83 amaçları ve bu alanda yer alan modüllerin kazanımları, içeriği, gerekçeleri, öğrenme ortamları, materyalleri, etkinlik örnekleri çerçevesinde ayrıntılı özellikleri tanıtılmıĢtır. Alanın hedef katılımcılarının (öğrenenler ve eğitimciler) özellikleri tanıtılmıĢtır. Alanın katılımcılarına ASAGEM-AEP’nin ve ilgili alanının önemli konuları ve problemleri belirtilmiĢtir. Alan katılımcılarının genelde ASAGEM-AEP ve özelde katıldıkları alana dair farklı bakıĢ açıları ortaya koymalarını sağlayacak ortam sağlanarak görüĢleri tespit edilmiĢtir. Katılımcılar bağlamında aile eğitim programı ve ilgili alana karĢı farklı bakıĢ açılarında gözlenenlerden yola çıkılarak programın/alanın ihtiyaca cevap verme durumu rapor edilmiĢtir. Ayrıca ailelere katıldıkları alanla ilgili örnek (etkinlik ve içeriği yansıtan) bir öğretim uygulaması yapılmıĢtır. Bu sürecin de katılımcılar tarafından değerlendirilmesi istenmiĢtir. Deneme uygulaması süresince gerekli izleme ve değerlendirme iĢlemleri gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu bağlamda Ģu teknikler kullanılmıĢtır: o Bir ve/veya iki uzman tarafından deneme ve değerlendirme uygulaması gözlemlenmiĢ ve kayda alınmıĢtır. o Uygulama sonunda katılımcılar genelde programı ve özelde katıldıkları alanı değerlendirmeye yönelik anket formlarını doldurmuĢlardır. Elde edilen bu veriler ıĢığında aile eğitimi programı gözden geçirilip gerekli düzeltmeler yapılmıĢtır. 8. ASAGEM-AEP’in Uygulanmasına ĠliĢkin Ġlke ve Açıklamalar ASAGEM-AEP’in uygulanmasında, Modüllerde yer alan kazanımlar, aile eğitim programının genel amaçlarına ulaĢmayı sağlayacak Ģekilde belirlenmiĢtir. Modüllerin uygulanması için belirtilen süreler modüldeki kazanımların ortaya çıkması için gereken asgari süreyi göstermektedir. Modüllere ayrılacak süreler, modül iĢleniĢ sırası, öğrenen seviyesi, ortam ve çevre etkenlerine göre eğiticilerce belirlenir. 84 Programın ilgili modül uygulamalarında katılımcıların yaĢları, aile yapıları, çevre koĢulları, cinsiyetleri vb. özelliklerinin uygunluğunu dikkate almak önemlidir. Programın tanıtımı, yaygınlaĢtırılması ve düzenlenecek eğitimler kadar, modüle uygun aile eğitimcilerinin seçilmesi gerekirse yetiĢtirilmesi ve standartlarının değerlendirilmesi programın etkililiği açısından önemlidir. Öğrenme-öğretme etkinliklerinde öğrenen düzeyine, eğitim ortamına ve çevre etkenlerine göre öğrenenleri aktif kılan öğrenme-öğretme yöntem, teknik ve stratejileri kullanılmalıdır. Öğrenme-öğretme etkinliklerinde, kazanımların edinilmesine yardımcı olabilecek uygun ve etkili görsel, iĢitsel ve basılı materyallerden yararlanılmalıdır. Öğrenenlere konuların kendisi ve aile hayatı açısından önemi, etkileri kavratılarak, eğlendirici ve öğretici bir tarzda verme benimsenmeli, özellikle de ilgili içerik güncel durumları yansıtabilmelidir. Öğrenenlerin ileri sürülen alternatif düĢünceler üzerinde düĢünmeleri, bu düĢünceleri tartıĢmaları ve değerlendirmeleri teĢvik edilmelidir. Programın baĢarıyla uygulanabilmesi için felsefesinin, temel aldığı anlayıĢların ve öngörülen kazanımların / etkinliklerin uygulayıcılar tarafından iyi anlaĢılması gerekir. Eğiticiler, programı uygulamadan önce ASAGEM-AEP’i ve temellerini, felsefesini, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili anlayıĢ ve düĢünceleri, programın modül organizasyon yapısını özümsemelidir. Program uygulanırken esas amaç öğrenenlerin programdan azamî bir Ģekilde yararlanmasını sağlamaktır. Eğiticiler; öğrenme ortamını düzenlemede, öğrenme ve öğretme sürecini yönlendirmede ve değerlendirme etkinliklerini planlamada program felsefesine uygun hareket etmelidir. Program uygulanırken kazanımların en iyi Ģekilde öğrenilebileceği öğrenme ortamlarının hazırlanması önemlidir. Eğiticilerin, öğrenenlerin baĢarısı ve katılımı için ilgili, sabırlı ve teĢvik edici olması son derece önemlidir. Eğiticiler, tüm öğrenenlerin ihtiyaçlarını gözetmeli ve aktif öğrenme yaklaĢımına olabildiğince uygun, çeĢitli öğretim stratejileri ve materyaller kullanmaya özen göstermelidir. ASAGEM-AEP’in uygulama sürecinde ASAGEM’in dikkate alması gereken hususlar bir kontrol listesi olarak hazırlanmıĢtır. Bu listede programın uygulanması öncesinde, uygulamasına baĢlarken ve uygulama sırasında ve sonrasında yapılması gerekenlere yer 85 verilmiĢtir (bkz. ek 2). Diğer taraftan uygulayıcı kurumlar için de benzer niteliklere sahip bir kontrol listesi de hazırlanmıĢtır (bkz. ek 3). 8.1. ASAGEM-AEP Önerilen Eğitimci Profili Öğretmenlik mesleğine hazırlık genel kültür yeterliliğine ilâve olarak özel alan ve pedagojik formasyon eğitimleriyle sağlanır. AEP’te görev alacak eğitimciler de anılan üç alanı kuĢatan akademik bir süreçten geçmiĢ ve profesyonel olarak eğitimcilik mesleğini icra eden kiĢiler olacaklardır. Ancak kendileri gibi yetiĢkin olan insanların yeni bilgi, davranıĢ, beceri, tutum ve değerleri geliĢtirmelerine yardımcı olacak, alanındaki yetkinliğine istinaden belli bir alanda uzmanlığa sahip kiĢiler de AEP’te görev alabilir. Her iki durumda da eğitimciler, eğitimlerde üstlenecekleri görevi etkili ve verimli bir biçimde yerine getirebilmeleri için sahip olunması gereken bilgi, beceri ve tutumların tanımlanması ve bunların kazandırılması amacıyla bir “eğitimci eğitimi” sürecinden geçeceklerdir. Bu programlara katılacak eğitimci adaylarının modüllere göre özel alan kökenlerinin Ģunlar olması öngörülmektedir: Alan: Eğitim-İletişim / Modül 01. Hayatın İlk Çeyreği: Biyoloji öğretmenliği, biyoloji ve biyomühendislik, biyosistem mühendisliği, çocuk geliĢimi ve eğitimi öğretmenliği, ebelik, hemĢirelik ve sağlık hizmetleri, moleküler biyoloji ve genetik, psikiyatri, psikoloji, rehberlik ve psikolojik danıĢmanlık, sosyal hizmet, tıp fakültesi, üstün zekalılar öğretmenliği, zihin engelliler öğretmenliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Eğitim-İletişim / Modül: 02. Evlilik ve Aile Hayatı: Psikoloji, psikiyatri, rehberlik ve psikolojik danıĢmanlık vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Eğitim-İletişim / Modül: 03. Aile Yaşam Becerileri: Psikoloji, psikiyatri, rehberlik ve psikolojik danıĢmanlık vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Eğitim-İletişim / Modül: 04. Okul ve Aile: Basın ve yayın, bilgi ve belge yönetimi, çocuk geliĢimi ve eğitimi öğretmenliği, edebiyat, rehberlik ve psikolojik danıĢmanlık, rekreasyon, sınıf öğretmenliği, sosyal hizmet, Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği, Türk dünyası Türk dili ve edebiyatı, Türkçe öğretmenliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. 86 Alan: Hukuk / Modül: 01. Hukuk Okuryazarlığı: Hukuk, siyaset bilimi ve kamu yönetimi, sosyal ve siyasal bilimler, uluslararası iliĢkiler, uluslararası iliĢkiler ve Avrupa Birliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Hukuk / Modül: 02. Kişi Hakları: Hukuk, siyaset bilimi ve kamu yönetimi, sosyal ve siyasal bilimler, uluslararası iliĢkiler, uluslararası iliĢkiler ve Avrupa Birliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Hukuk / Modül: 03. Aile Hukuku: Hukuk, siyaset bilimi ve kamu yönetimi, sosyal hizmet, sosyal ve siyasal bilimler vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Hukuk / Modül: 04. İş Hayatı ve Hukuk: ÇalıĢma ekonomisi ve endüstri iliĢkileri, ekonomi, ekonomi politik ve toplum felsefesi, ekonomi-yönetim bilimleri programları, hukuk fakültesi, iktisat, insan kaynakları yönetimi, iĢletme, iĢletme mühendisliği, iĢletme öğretmenliği, muhasebe ve finans yönetimi, muhasebe ve finansman öğretmenliği, uluslararası iĢletmecilik ve ticaret vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Hukuk / Modül: 05. Özel Gereksinim Grupları: ÇalıĢma ekonomisi ve endüstri iliĢkileri, hukuk fakültesi, siyaset bilimi ve kamu yönetimi, sosyal hizmetler vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: İktisat / Modül: 01. Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi: Aile ekonomisi ve beslenme öğretmenliği, aile ve tüketici bilimleri öğretmenliği, aktüerya bilimleri, bankacılık ve finans, bankacılık ve sigortacılık, çalıĢma ekonomisi ve endüstri iliĢkileri, ekonomi, ekonomi ve finans, ekonomi-yönetim bilimleri programları, iktisat, insan kaynakları yönetimi, iĢletme, iĢletme mühendisliği, maliye, muhasebe ve finans yönetimi, muhasebe ve finansman öğretmenliği, pazarlama öğretmenliği, sigortacılık ve risk yönetimi, uluslararası ticaret ve iĢletmecilik vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: İktisat / Modül: 02. Finansal Okuryazarlık: Aile ekonomisi ve beslenme öğretmenliği, aile ve tüketici bilimleri öğretmenliği, aktüerya bilimleri, bankacılık ve finans, bankacılık ve sigortacılık, çalıĢma ekonomisi ve endüstri iliĢkileri, ekonomi, ekonomi ve finans, ekonomi-yönetim bilimleri programları, iktisat, insan kaynakları yönetimi, iĢletme, iĢletme mühendisliği, maliye, muhasebe ve finans yönetimi, muhasebe 87 ve finansman öğretmenliği, pazarlama öğretmenliği, sigortacılık ve risk yönetimi, uluslararası ticaret ve iĢletmecilik vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: İktisat / Modül: 03. Enerji Tasarrufu: Aile ve tüketici bilimleri, aile ve tüketici bilimleri öğretmenliği, biyokimya, çevre bilimleri ve yönetimi, çevre mühendisliği, ekoloji, elektrik mühendisliği, elektrik öğretmenliği, elektrik ve elektronik mühendisliği, endüstri mühendisliği, endüstri ürünleri tasarımı, endüstriyel teknoloji öğretmenliği, enerji öğretmenliği, enerji sistemleri mühendisliği, fizik mühendisliği, fizik öğretmenliği, jeofizik mühendisliği, maden mühendisliği, nükleer enerji mühendisliği, petrol ve doğalgaz mühendisliği, üretim mühendisliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: İktisat / Modül: 04. Aile ve Alışveriş: Aile ekonomisi ve beslenme öğretmenliği, aile ve tüketici bilimleri öğretmenliği, bankacılık ve finansman, bankacılık ve sigortacılık, beslenme ve diyetetik, çalıĢma ekonomisi ve endüstri iliĢkileri, hukuk fakültesi, iktisat, maliye, muhasebe ve denetim, muhasebe ve finans yönetimi, muhasebe ve finansman öğretmenliği, pazarlama, pazarlama öğretmenliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: İktisat / Modül: 05. Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği: Aile ve tüketici bilimleri, aktüerya, bankacılık ve finans, bankacılık ve sigortacılık, çalıĢma ekonomisi ve endüstri iliĢkileri, ekonomi-yönetim bilimleri programları, iktisat, insan kaynakları yönetimi, iĢletme, iĢletme bilgi yönetimi, iĢletme mühendisliği, iĢletme öğretmenliği, maliye, muhasebe ve denetim, muhasebe ve finans yönetimi, pazarlama, pazarlama öğretmenliği, sermaye piyasası, sigortacılık ve risk yönetimi, sigortacılık ve risk yönetimi, tarım iĢletmeciliği, turizm iĢletmeciliği, uluslararası iĢletmecilik ve ticaret, uluslararası ticaret ve finansman, yiyecek-içecek iĢletmeciliği vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Medya / Modül: 01. Medyayı Tanıyalım: Görsel iletiĢim tasarımı, görsel sanatlar ve iletiĢim tasarımı, halkla iliĢkiler ve reklamcılık, halkla iliĢkiler ve tanıtım, iletiĢim bilimleri, iletiĢim sanatları, kültür yönetimi, medya ve iletiĢim sistemleri, radyo, sinema ve televizyon, radyo, televizyon ve sinema, reklam tasarımı ve iletiĢimi, reklamcılık ve halkla iliĢkiler, rekreasyon, telekomünikasyon mühendisliği, telekomünikasyon öğretmenliği, televizyon haberciliği ve programcılığı vb. ön lisans ya da lisans mezunları. 88 Alan: Medya / Modül: 02. Medyayı Kavramak: Görsel iletiĢim tasarımı, görsel sanatlar ve iletiĢim tasarımı, halkla iliĢkiler ve reklamcılık, halkla iliĢkiler ve tanıtım, iletiĢim bilimleri, iletiĢim sanatları, kültür yönetimi, medya ve iletiĢim sistemleri, radyo, sinema ve televizyon, radyo, televizyon ve sinema, reklam tasarımı ve iletiĢimi, reklamcılık ve halkla iliĢkiler, rekreasyon, telekomünikasyon mühendisliği, telekomünikasyon öğretmenliği, televizyon haberciliği ve programcılığı vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Medya / Modül: 03. Bilinçli Medya Kullanımı: Görsel iletiĢim tasarımı, görsel sanatlar ve iletiĢim tasarımı, halkla iliĢkiler ve reklamcılık, halkla iliĢkiler ve tanıtım, iletiĢim bilimleri, iletiĢim sanatları, kültür yönetimi, medya ve iletiĢim sistemleri, radyo, sinema ve televizyon, radyo, televizyon ve sinema, reklam tasarımı ve iletiĢimi, reklamcılık ve halkla iliĢkiler, rekreasyon, telekomünikasyon mühendisliği, telekomünikasyon öğretmenliği, televizyon haberciliği ve programcılığı vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Sağlık / Modül: 01. Sağlık Okuryazarlığı: Biyoloji öğretmenliği, biyomedikal mühendisliği, ebelik, eczacılık fakültesi, fen bilgisi öğretmenliği, genetik ve biyomühendislik, hemĢirelik ve sağlık hizmetleri, tıp vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Sağlık / Modül: 02. Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma: Beslenme ve diyetetik, biyoloji öğretmenliği, biyomedikal mühendisliği, ebelik, eczacılık fakültesi, fen bilgisi öğretmenliği, genetik ve biyomühendislik, hemĢirelik ve sağlık hizmetleri, tıp vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Sağlık / Modül: 03. Çocuk ve Ergen Sağlığı: Biyoloji öğretmenliği, biyomedikal mühendisliği, ebelik, eczacılık fakültesi, fen bilgisi öğretmenliği, genetik ve biyomühendislik, hemĢirelik ve sağlık hizmetleri, tıp vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Sağlık / Modül: 04. Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik: Biyoloji öğretmenliği, biyomedikal mühendisliği, ebelik, eczacılık fakültesi, fen bilgisi öğretmenliği, genetik ve biyomühendislik, hemĢirelik ve sağlık hizmetleri, tıp vb. ön lisans ya da lisans mezunları. 89 Alan: Sağlık / Modül: 05. Yaşlı Sağlığı: Biyoloji öğretmenliği, biyomedikal mühendisliği, ebelik, eczacılık fakültesi, fen bilgisi öğretmenliği, genetik ve biyomühendislik, hemĢirelik ve sağlık hizmetleri, tıp vb. ön lisans ya da lisans mezunları. Alan: Sağlık / Modül: 06. İlkyardım: HemĢirelik ve sağlık hizmetleri, tıp vb. ön lisans ya da lisans mezunları. 8.2. ASAGEM-AEP’in Uygulama Platformları Bir yaygın eğitim türü olarak ailelere yönelik bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri farklı kurumlar tarafından çok çeĢitli Ģekillerde uygulanmaktadır. Konuyla ilgili kamu kurumları, STK'lar, vakıf veya devlet üniversiteleri baĢta olmak üzere eğitim kurumlarını, yerel veya ulusal düzeyde çalıĢan medya organları, sosyal sorumluluk çerçevesinde hareket eden ticari iĢletmeler, yerel yardım kuruluĢları ve benzeri kurumlar programın tanıtımı, yaygınlaĢtırılması ve uygulama pratiği açılarından AEP’in platformları arasında yer alacaktır. AEP’in doğrudan uygulamalarının yapılabileceği veya iĢbirliği yapılabilecek baĢlıca platformlar Ģu Ģekilde sıralanabilir: Sivil Toplum Kuruluşları: AEP’in ana platformlarından biri de STK’lardır. STK’lar halka en etkili biçimde ulaĢabilen kurumların baĢında gelmektedir. Gönüllülüğe ve liderliğe dayalı olarak iĢleyen ve artık çok farklı alanlarda uzmanlaĢmıĢ olan STK’lar AEP ile iletiĢimde oldukları ailelere ve bireylere daha sistematik bir eğitim programı sunmuĢ olacaktır. Kültür Merkezleri: Kamu ve yerel yönetimlere ait çok sayıda kültür merkezi özellikle geniĢ katılımlı toplantılar için ana platform olacaktır. Kamu Kurum ve Kuruluşları: Bütün kamu kurumları çalıĢanlarına yönelik olarak iĢ çıkıĢları veya hafta sonlarında AEP uygulaması yapabilecektir. Okulöncesi, İlköğretim ve Ortaöğretim Düzeyinde Eğitim Veren Kurumlar: Örgün Eğitim kurumları vatandaĢlarımızın en sık iletiĢim kurduğu, bu sebeple AEP uygulamaları açısından stratejik öneme sahip kuruluĢların baĢında gelmektedir. Kamu ya da özel örgün eğitim kurumları personel, ekipman ve donanım açısından AEP’in uygulamalarını en kolay yürütecek kurumlardır. Bu kurumlarda yalnızca öğrenci velileri değil bölge sakinlerine de ulaĢmak mümkün olabilecektir. 90 Yaygın Eğitim Kurumları: Halk eğitim merkezleri baĢta olmak üzere, yerel yönetimler tarafından yürütülen meslek eğitim merkezlerinde eğitimlere katılanlara ya da diğer mahalle sakinlerine ulaĢılabilir. Bu kurumlar özellikle yetiĢkinlerin gönüllülük ilkesinin daha belirgin olduğu mekânlar olması sebebiyle çok sayıda yetiĢkine ulaĢma potansiyeline sahiptir. Yükseköğretim Kurumları: Özellikle çalıĢma yaĢamına katılma ve aile kurma sürecinin hemen öncesinde bulunan üniversite öğrencilerine AEP uygulaması sunulabilir. Dinî Kurumlar: BaĢta camiler ve Kur’an kursları olmak üzere ilgili bölgede yaĢayan ailelerin inanç ve ibadetlerini yaĢadıkları mekânlarda AEP modülleri sunulabilir. Sağlık Kuruluşları: BaĢta halka en yakın sağlık birimleri olan sağlık ocakları olmak üzere poliklinik, hastane, dispanser gibi her türde kamu ve özel sağlık kuruluĢunda özellikle sağlık modülleri uygulanabilir. Bunların yanı sıra yerel yönetimlere bağlı sağlık merkezleri de gene AEP uygulamaları için kolay eriĢilebilir platformlardan biridir. Alışveriş Merkezleri: Özellikle büyük Ģehirlerde vatandaĢların akĢamları ve hafta sonları en çok vakit geçirdiği mekânlar olarak alıĢveriĢ merkezleri AEP açısından önemli platformlar arasında yer alabilir. Özel İşletmeler: Büyük ölçekli iĢletmeler AEP’in uygulanabileceği kurumlar arasında yer alabilecektir. Personelin yanı sıra bu kuruluĢlar sosyal sorumluluk kapsamında AEP’in uygulamasını yaygınlaĢtırmada destek sağlayabilir. Bankalar: Halkın en çok iletiĢim kurduğu kurumlardan biri de bankalardır. Özellikle son yıllarda bankaların müĢterileri ile olan iliĢkileri sürekli artmaktadır. AEP Ġktisat modüllerinde yer alan konuların bir kısmının bankacılar tarafından sunulması da oldukça faydalı olacaktır. Özel Kurslar: Ülkemizde sayısı oldukça fazla olan sürücü kursları, yabancı dil ve bilgisayar eğitimi veren merkezler de AEP uygulamalarında iĢbirliği yapılabilecek kurumlar arasında yer alabilecektir. Psikolojik Danışma ve Terapi Merkezleri: Rehberlik AraĢtırma Merkezleri, SHÇEK’e bağlı danıĢma merkezleri, yerel yönetimler ve özel iĢletmelere bağlı danıĢma merkezleri de özellikle eğitim iletiĢim alanına ait modüllerin uygulanmasında baĢlıca platformlar arasında yer alacaktır. 91 Yerel Yönetimlere Ait Merkezler: Semt Konakları, Bilgi Evi vb. çok sayıda farklı isimle mahalle sakinlerinin bir araya geldiği platformlardan biri olarak yerel yönetimlerin kontrolündeki bu merkezler, ailelerin kendilerini rahat hissettikleri ve kolay ulaĢabildikleri ortamlar arasında yer almaktadır. Bu mekânlarda sıcak ve uygun bir eğitim atmosferi oluĢturmak mümkün olabilir. Meslek Odaları, Birlik, Sendika, Kooperatif vb Kuruluşlar: Doğrudan kamu yararına çalıĢan STK’ların yanı sıra üyelerinin menfaatini ön planda tutan bu kuruluĢlar da AEP’in aile üyelerine ulaĢmasında önemli platformlardan biri olacaktır. 8.3. ASAGEM-AEP’in Ulaştırma Mecraları Bireylerin bilgilenme kaynaklarının oldukça çeĢitlendiği günümüzde eğitimlerin etkinliğini arttırmada çok yönlü ve çok boyutlu kanalların kullanılması bir zorunluluk hâline gelmektedir. Bu nedenle sınıf/derslik/salon gibi geleneksel eğitim ortamlarında sunulan eğitimlerin, alternatif mecralarla sunulacak bilgilerle desteklenmesi gerekmektedir. Bu mecralara aĢağıdaki örnekler verilebilir: Geleneksel Medya: Radyo, TV, gazete, dergi gibi geleneksel medyalarda yer alacak haber, bilgi notu, kısa film, reklam, radyo ve TV programları ailelerin AEP programlarına yönlendirilmesinde kullanılabilecek baĢlıca mecralar olmalıdır. İnternet: ASAGEM-AEP eğitim modülleri, bilgilendirme, malzeme vb. hususlarda web sitesi tarafından desteklenmelidir. Programa katılacak ailelerin web sitesi üyelikleri gerçekleĢtirilerek program sonrasında da desteklenmeleri ve bilgilenmeleri, yeni programlardan haberdar olmaları sağlanmalıdır. Elektronik ortamda yayımlanan bültenler, internete eriĢimin ve internet uygulamalarının oldukça iyi bir noktaya ulaĢtığı ülkemizde, vazgeçilmez bir “bilgi kaynağına ulaĢım aracı” olarak internetten yararlanmanın önemli bir aracıdır. Sayfa sayısı, baskı adedi, zaman, mekân gibi kısıtlılıklardan bağımsız olarak üretilip dağıtımı yapılabilecek bir üründür. Tüm aile bireyleriyle iletiĢim kurma seçeneklerini içermesi ve pratikliği açısından önemli bir iletiĢim ve paylaĢım kanalıdır. Bu bültenlerde belirli bir konuyla ilgili özel bir hedef grubu esas alan bilgilendirici yazılara, AEP ile ilgili haberlere, yeni eğitim paketlerine, alandaki geliĢmelere, farklı uzmanların bilgi ve deneyimlerine vb. yer verilebilecektir. Böylece AEP kapsamındaki konularla ilgili olarak sürekli bir gündem oluĢturmak ve bilgi, deneyim ve davranıĢları sürekli güncel tutmak sağlanabilecektir. Zamanla 92 oluĢacak mail veri tabanı ve RSS imkânlarıyla hedef kitleye seri bir Ģekilde ulaĢtırılması mümkün olacaktır. Ebeveyn Eğitim Kaynakları Merkezi: Ebeveynlerin birbirleriyle konuĢmak ve etkili ebeveyn uygulamalarını yaymak amacıyla video, kitap ve diğer araçların derlendiği kaynakların sağlanarak daha etkili ebeveyn olmayı öğrenmek için toplandıkları kolay ulaĢılabilen yerler oluĢturulmaya çalıĢılacaktır. Bu bağlamda yerel yönetimlerin oluĢturdukları bilgi merkezlerinde, il-ilçe halk kütüphanelerinde, okullarda vb. yerlerde bununla ilgili oluĢturulacak mekânlara hazırlanmıĢ “ürün kutuları” ulaĢtırılacaktır. Aynı zamanda bu ürünlere elektronik ortamdan da ASAGEM-AEP sitesinden ulaĢılabilir olacaktır. Ev Ziyaretleri: Ev ziyaretlerinin doğasında olan yüz yüze iliĢkiler, özellikle ayrımcılığa uğradığını düĢünen ve izole yaĢayan ebeveynler için çok güçlü bir strateji olabilmektedir. Ebeveynleri kendi yaĢam alanları içinde gözlemlemek, ebeveyn eğitimcilerine özel ilgi ve ihtiyaçları belirlemek için de yol gösterici olmaktadır. Bu ziyaretler hem uzmanların hem de gönüllü ebeveynlerin katılımıyla gerçekleĢtirilecektir. Destek Programları: GeliĢim izleme ve değerlendirmenin önemli bir süreç olarak yer aldığı kuruluĢlar olarak hastane ve okul gibi kurumlar tarafından sunulacak destek programları ailelere ulaĢmada önemli mecralardan biridir. Örneğin, doğumdan hemen sonra oluĢan fırsat penceresini kullanarak ebeveynlere ebeveynlik bilgisi vermek mümkündür. Yenidoğan ebeveynleri ebeveynlik konusunda bir Ģeyler öğrenmeye daha açıktır. Bu bağlamda hastaneler de yeni ebeveynlere ulaĢılması için güvenilir mekânlardır. Görsel ve İşitsel Materyaller: Ġnternet ortamında veya CD’ler içinde katılımcılara arz edilecek olan sunular, grafikler, videolar, sesli kitaplar, animasyonlar vb. görsel ve iĢitsel materyaller bilgisayar kullanımının yaygın olduğu ülkemizde etkili eğitim araçları olacaktır. Basılı Ürünler: AEP kapsamında olan konulara dair hedef kitleye göre farklılaĢtırılmıĢ içeriklerde kitap, kitapçık, broĢür ve benzeri basılı materyaller üretilecektir. Bunlar katılımcılara konuları kendi kendilerine incelemeleri ve gözden geçirmeleri imkânı verecek birer ders materyali olarak kullanılacaktır. Aynı zamanda internetten 93 “indirilebilir” olarak ASAGEM-AEP sitesinde yayımlanacak, AEP uygulayıcısı farklı kurum ve kuruluĢlar tarafından da kullanılabilecektir. Yaygınlaştırma Ürünleri: AEP’in yaygınlaĢtırılması, içeriğinin sürekli geliĢtirilmesi, yaĢam boyu öğrenme yaklaĢımına uygun olarak daima güncel kalmasını sağlamak ve etki hâlesini geniĢletmek üzere çeĢitli doğrudan olmayan ürünler de kullanılmalıdır. Bu çerçevede örnek olarak Ģunlar sayılabilir:3 o AEP kapsamındaki eğitimlere dair tanıtımların yer alacağı kataloglar; o AEP uygulaması yapacak kurum ve kuruluĢların çalıĢmalarını duyurmak ve tanıtmak üzere kullanabilecekleri davetiye, afiĢ, poster, pankart, dönkart, vb. duyuru malzemeleri; o AEP uygulaması yapacak kurum ve kuruluĢların basınla yapacakları duyuru çalıĢmalarında kullanacakları basın ilan, banner ve reklam tasarımları; Kurumsal Kimlik Ürünleri: Ayrıca AEP’in kurumsal kimliğinin oluĢturulmasında da mektup, takvim, ajanda, tebrik kartı, flama / kırlangıç, kapı kulpluğu, katılım belgesi, kısa notlar (memo), kitap ayracı, kitapçık, not kâğıdı / el notu, risale / broĢür vb. materyallerin kullanılması oldukça yararlı olacaktır. 8.4. ASAGEM-AEP’in İzlenip Değerlendirilmesi Herhangi bir konuda yapılan değerlendirmeler, eksiklik, aksaklık ve yetersizliklerin giderilmesi için önemli bir baĢvuru kaynağıdır. Zira “ölçülemeyen Ģey geliĢtirilemez”. Bir programın değerlendirme çalıĢmasında –hele de bu program bir yetiĢkin eğitimi programıysa– program ve programın ögeleri hakkında açık ve kesin bir bilgi sağlanması her zaman mümkün olamaz. Ancak ASAGEM bünyesindeki AEP koordinasyon ve uygulamasından sorumlu birim uzmanları, AEP uygulamalarında hem ürünleri hem de süreci izleyip sürekli değerlendirme içinde olacak, mümkün olan en doğru bilgiye ulaĢmaya çalıĢacaklardır. Bu, programın etkililiği hakkında yargıda bulunarak, aksayan yönlerin programın hangi öge ya da ögelerinden kaynaklandığının belirlenmesine ve gerekli düzeltmelerin yapılmasına fırsat sağlayacaktır (Erden, 1995: 5-10). Böylelikle programın değeri, kalitesi, faydalılığı ve 3 Anılan bu ürünlere dair örnekler ASAGEM-AEP sitesinden uygulanabilir formatlarda yayımlanacaktır. 94 etkililiğinin sürmesi sağlanabilecek, araĢtırma geliĢtirme yaklaĢımıyla sürekli geliĢtirme mümkün olacaktır. Program hedeflerine ulaĢılıp ulaĢılmadığı, hangi sonuçların elde edildiği ve ihtiyaçların hangi oranda karĢılandığı soruları bu sürecin sorularıdır. Bu sorularla ürün değerlendirilmiĢ, program ile ilgili alınan kararların tekrar iĢlenip gözden geçirilmesine imkân sağlanmıĢ olacaktır. Bu bağlamda uygulamacı kurumlardaki yönetici, eğitimci ve katılımcılar ile ASAGEM adına bu kurumlarda gözlemci olacak AEP koordinasyon ve uygulamasında görevli uzmanların nitel ve nicel kayıtları değerlendirilecektir. Gerek ASAGEM, gerekse uygulayıcı kurumlar yaptıkları “iĢ” ve “ürünler” hakkında veri toplarken, değerlendirmelerde bulunurken programın yürütme kararlarının iyileĢtirilmesine, program geliĢtirme iĢleminde yapılan hataların saptanmasına ya da programın ileriki uygulamalarında ortaya çıkabilecek eksiklerin öngörülmesine hizmet edeceklerdir. Bunu sağlamak üzere programlanan kararların uygulanması aĢamasında ilerlemeler gözlenip hem nicel hem de nitel kayıtlar tutulacaktır. Bu kayıtlar uygulayıcı kurumlarda ASAGEM adına görev yapan gözlemci/ler ve uygulayıcı kurumun kendi görevlilerinin gözlemlerinden, uygulayıcı kurumların yöneticilerinin, eğitimcilerinin, katılımcılarının değerlendirme anket ve raporlarından elde edilecektir. Anket, rapor ve formların kayıt altına alınması hususu ASAGEM’in uygulayıcı kurumlarla hazırlayacağı protokollerde de yer alacaktır. 8.4.1. ASAGEM-AEP’i İzleme ve Değerlendirme Süreci ASAGEM-AEP’i izleme ve değerlendirme süreci planlama, uygulama ve sonuç olmak üzere üç temel aĢamada yapılandırılmıĢtır: Planlama Aşamasında: Planlama aĢaması izleme ve değerlendirme çalıĢmaları iki düzeyde yapılandırılmıĢtır: (1) Programın geliĢtirilme aĢamasında ve (2) Programın uygulanması öncesinde. Programın geliĢtirilmesi aĢamasında AEP üzerine çok çeĢitli kaynaktan kimselerin görüĢleri formal ve informal yollarla sürekli alınmıĢtır. Program geliĢtirme sürecinde görev alan uzmanlar kiĢisel çevreleriyle ve süreç içinde ortaya çıkan fırsatları değerlendirerek AEP’le ilgili informal değerlendirmeleri almıĢlardır. Ancak bunun ötesinde bilimsel süreçleri dikkate alan ve devreye sokan formal bir izleme ve değerlendirme çalıĢması da yapılandırılmıĢtır (Bu süreçle ilgili olarak bkz. bu kitapçığın “1.2.5. ASAGEM-AEP 95 Atölye ÇalıĢmaları”, “1.3. DanıĢma Komisyonunun OluĢturulması ve ÇalıĢmaları” ve “1.5. ASAGEM-AEP’nin Denenmesi ve Değerlendirilmesi” baĢlıklı bölümleri). Programın uygulanması öncesi için yapılandırılan izleme ve değerlendirme çalıĢmasında program (ürün) ve programın uygulamasının (süreç) değerlendirilmesine yönelik iki boyut göz önünde bulundurulmuĢtur. Programın (ürün) değerlendirilmesi bu aĢamada ASAGEM’in kurumsal evrenine, program geliĢtirme sürecine katkısı olanlara, olası uygulayıcı kurumlara yönelik tanıtım çalıĢmalarında yapılacak bilgi akıĢı ile sınırlı görülmektedir. Bir tür uzmanlar arası değerlendirme olarak kabul edilebilecek bu süreçle geri bildirimler uygulamanın hemen öncesinde alınmıĢ olacaktır. Programın uygulamasında da ASAGEM için öz değerlendirme boyutları ve uygulayıcı kurumları değerlendirme boyutları oluĢturulmuĢtur (bkz. Ek 2 ASAGEM-AEP Uygulama Kontrol Listesi). Ayrıca AEP’in uygulama aĢamasındaki etkililiğini ve verimliliğini doğrudan etkileyecek olan uygulayıcı kurum, materyal ve eğitici ögelerine dair izleme ve değerlendirme araçlarının geliĢtirilmesi de bu aĢamaya özgülenmiĢtir. Uygulama Aşamasında: Uygulayıcı kurumların AEP’i uygulamaları sürecinde planlama çerçevesinde belirlenmiĢ kaynaklar ve araçlar kullanılarak bilgiler toplanıp periyodik olarak ASAGEM’e raporlanacak ve uygulayıcı kurumlardan gelen raporlar ASAGEM’de konsolide edilerek yılda iki kez topluca analiz edilecektir. Bu aĢama bağlamında yapılandırılan izleme ve değerlendirme çalıĢmasında da program (ürün) ve programın uygulamasının (süreç) değerlendirilmesine yönelik iki boyut göz önünde bulundurulmuĢtur. Birinci boyutla ilgili olarak yapılan eğitimlerin içeriklerini, eğitimcileri, ders araç-gereçlerini, yardımcı materyalleri, mekânı değerlendirmeye yönelik işlemsel düzeyle ilgili bilgileri derlemeye yönelik Seminer Değerlendirme Formu ve gözlem kayıtları gibi nitel ve nicel araçlar geliĢtirilmiĢtir. Ayrıca uygulama aĢamasının sonunda, geliĢtirilmiĢ olan Aile Eğitim Programı Tutum Belirleme Ölçeği ile daha genel bir bakıĢla programın katılımcılar tarafından değerlendirilmesini ASAGEM’e verecektir. Bu aĢamada son olarak uygulayıcı kurumların yöneticisi tarafından toplanacak eğitimcilerin ve kendisinin değerlendirmelerini içeren rapor da bir diğer veri kaynağı olacaktır. Sonuç Aşamasında: Uygulama aĢamasında derlenen veriler ASAGEM tarafından konsolide edilerek analize tabi tutulacak ve programda öngörülen düzeltmeleri tartıĢmak üzere yıllık olarak bir atölye gerçekleĢtirilecektir. Bu atölye çalıĢması öncesinde yapılan analizler ve önerilen değiĢiklikleri içeren dokümanlar ASAGEM-AEP ilgililerine ulaĢtırılacak, atölyede ilgililerin katılımıyla alınacak kararlara göre AEP üzerinde gerekli düzenleme ve değiĢiklikler yapılacaktır. 96 9. Aile Eğitimi Programının Modül Organizasyonu 9.1. Aile Eğitimi Programında Aile Eğitim ve İletişimi Alanı 9.1.1. Aile Eğitim ve İletişimi Alanının Genel Amaçları Aile bireylerinin, YaĢantılarını geliĢtirip zenginleĢtirmelerinde, YaĢam boyu değiĢen rollerine ve geliĢim görevlerine uyum sağlamalarında, Sahip oldukları bireysel ve çevresel kaynakları fark edip bunları aktif olarak kullanmalarında, Problemleri önlemelerinde ve oluĢmuĢ olanlarına da çözüm üretmelerinde Kendilerine gerekli olacak bilgi, farkındalık ve becerileri kazanmalarına katkıda bulunmaktır. 97 9.1.2. Aile Eğitim ve İletişimin Alanının Modülleri EĞĠTĠM-ĠLETĠġĠM I 1. Modül Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Gelişimi) Hedefler Bu modül ile anne babaların; çocuklarının hareket (motor), duygusal, sosyal, dil ve zihin geliĢimlerini destekleyebilecek bilgi, beceri ve tutumlara sahip olmaları, beklenen geliĢim seyri dıĢında oluĢabilecek durumları gözden kaçırmamaları için belli bir farkındalık düzeyi oluĢturmaları, davranıĢ problemleri ile daha iyi baĢ edebilmeleri için gerekli bilgi, beceri, tutum ve stratejilere sahip olmaları hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Anne baba olmanın kendisi için taĢıdığı anlamı açıklar. 2. GeliĢimin temel kavram ve ilkelerini belirtir. 3. Her çocuğun kendine özgü bir geliĢim seyri olduğunu öngörür. 4. Doğumdan itibaren çocuğun fiziksel, duygusal, sosyal her türlü ihtiyaçlarının karĢılanmasının temel bir gereklilik olduğunu savunur. 5. Çocuğun ihtiyaçlarının karĢılanmasında kendi rolünü sorgular. 6. Güvenli bağlılık geliĢimini sağlayan koĢullarla, çocuğun geliĢim alanları arasında iliĢki kurar. 7. Farklı geliĢim dönemlerindeki (0-2, 2-6, 6-11-12 ve 11-12-18 yaĢ) çocukların motor, sosyal, dil ve zihin geliĢimlerinin genel hatlarını açıklar. 8. Çocuklarının karĢılaĢabilecekleri geliĢim dönemlerine özgü özel durumlara iliĢkin çözümler önerir. 9. Çocuğun geliĢim dönemi özelliklerine ve geliĢim hızına uygun beklenti oluĢturur. 10. Çocuklarının farklı geliĢim dönemlerindeki motor, sosyal, dil ve zihin geliĢimini nasıl destekleyeceğini açıklar. 11. Çocuklarında profesyonel yardım almayı gerektirecek durumları listeler. 12. Çocukluk yıllarında görülen yaygın davranıĢ problemleri ile iliĢkili ailesel özellikleri özetler. 98 13. Çocuğun “kiĢisel, bedensel sınır”kavramına sahip olduğunu ve bunu nasıl koruyacağını söyler. 14. Ergenlik yıllarında görülen yaygın davranıĢ problemleri ile iliĢkili ailesel özellikleri özetler. 15. Çocukluk yıllarında görülen yaygın davranıĢ problemleri ile baĢa çıkmada kullanılabilecek yaklaĢım biçimlerine örnekler verir. 16. Ergenlik yıllarında görülen yaygın davranıĢ problemleri ile baĢa çıkmada kullanılabilecek yaklaĢım biçimlerine örnekler verir. 99 Ünite ve Konular 1. ANNE BABA OLMAK Kazanımlar 1–5 Açıklama Anne baba olmanın kiĢisel anlamı üzerinde düĢünmek, VE GELĠġĠMDE TEMEL çocuk geliĢimini anlayabilmek, dönemler arasında KAVRAMLAR bütüncül ve çok yönlü karĢılaĢtırmalar yapabilmek için geliĢimle ilgili temel kavramlar ve ilkeler ile geliĢimi 1.1. Anne Baba Olmanın etkileyen faktörler hakkında bilgi verilir. KiĢisel Anlamları 1.2. GeliĢimle Ġlgili Temel Kavramlar 1.3. GeliĢim Ġlkeleri 1.4. GeliĢimi Etkileyen Faktörler 2. 0-2 YAġ 6–15 Bebeğin genel geliĢim seyri ve bu döneme özgü, bebek ya ÇOCUĞUNDAN NELER da BEKLENEBĠLĠR? vurgulanır. EBEVEYN ÇOCUĞU anne Bebeklik ĠÇĠN NELER babanın döneminde, beklentilerinin YAPABĠLĠR? karĢılaĢabileceği ve özel durumlar ilgili cinsiyet cinsiyetinin ebeveyn bebekle bebeğin davranıĢları üzerindeki etkileri, doğum sonrası dönemde hem annenin hem de bebeğin yaĢamını etkileyebilecek 2.1. Cinsiyet ve Bebek doğum sonrası depresyon, bebekle kurulan iliĢkinin 2.2. Genel Özellikler niteliği ile bebeğin geliĢimsel ihtiyaçları arasındaki iliĢki 2.3. Doğum Sonrası ele alınır. Depresyon “0-2 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn 2.4. Duyarlı Tepkisellik Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir?” konusu için Çocuk ve Ergen modülü Dönemler ünitesi. 2.5. Anne-Bebek Arasında Bağlılık GeliĢimi 2.6. Bebek Bakımında Bakıcı Desteği Almak 3. 2-6 YAġ 7–16 Çocuğun genel geliĢim seyri ve bu döneme özgü, çocuk ÇOCUĞUNDAN NELER ya da anne babanın karĢılaĢabileceği özel durumlar BEKLENEBĠLĠR? vurgulanır. EBEVEYN ÇOCUĞU ĠÇĠN NELER YAPABĠLĠR? Ġlk çocukluk döneminde, iki-iki buçuk yaĢ krizi sırasında çocuğun davranıĢlarında meydana gelen değiĢimler, bu değiĢimler karĢısında ailenin uygun yaklaĢım biçimleri, 100 3.1. Genel Özellikler temel alıĢkanlıkların kazandırılması (öz bakım becerileri, tuvalet, uyku, yemek vb.) sırasında gözetilmesi gereken 3.2. 2 – 2:6 YaĢ Krizi konular, okul öncesi eğitim deneyimi ve çocuğun okula 3.3. Çocuğa Temel hazır olup olmadığını anlamanın bazı yolları ele alınır. AlıĢkanlıkların “Televizyon ve Çocuk” konusu için Bilinçli Medya Kazandırılması Kullanımı modülü Medya ve Çocuk ünitesi. 3.4. Okul Öncesi Kurum “2-6 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Deneyimi Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir?” konusu için Çocuk ve 3.5. Okul Olgunluğu ve Ergen Sağlığı modülü Dönemler ünitesi. Okula Hazırlanma 4. 6-11, 12 YAġ 7–16 Çocuğun genel geliĢim seyri ve bu döneme özgü, çocuk ÇOCUĞUNDAN NELER ya da anne babanın karĢılaĢabileceği özel durumlar BEKLENEBĠLĠR? vurgulanır. EBEVEYN ÇOCUĞU Son çocukluk döneminde, çocuğun benlik, sorumluluk ve ĠÇĠN NELER öz güven ve geliĢimi ile ilgili konular, okul, aile ve çocuk YAPABĠLĠR? arasındaki 4.1. Benlik, Benlik Kavramı, iliĢkiler ve bu iliĢkilerin niteliğinden doğabilecek sonuçlar, sorumluluk geliĢtirme konusu Benlik Saygısı, çerçevesinde çocuğa harçlık verme konuları ele alınır. Sorumluluk ve Özgüven “Çocuk, Aile ve Okul Üçgeni” konusu için Okul ve GeliĢimi Aile modülü Evde Öğrenme ünitesi. 4.2. Çocuk, Aile ve Okul “Çocuğa Harçlık Verme” konusu için Aile ve Alışveriş Üçgeni modülü İhtiyaç Analizi ünitesi. 4.3. Çocuğa Harçlık Verme “6-11, 12 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir?” konusu için Çocuk ve Ergen Sağlığı modülü Dönemler ünitesi. 5. ÇOCUK 7 – 16 Çocuğun “ekran”la kurduğu iliĢkide dikkat edilmesi YETĠġTĠRMEDE gereken hususlar, cinsel eğitimin temel prensipleri ve GÜNCEL KONULAR oyunun çocuğun hayatındaki yeri ele alınır. Ayrıca 5.1. Ekran ve Çocuk günümüz ailelerinin ihtiyaçları doğrultusunda güncel konular açıklanır. 5.2. Çocuklara Cinselliği Anlatmak 5.3. Çocuk ve Oyun 101 6. 11, 12–18 YAġ 7–16 Çocuk ve gencin genel geliĢim seyri ve bu döneme özgü, ÇOCUĞUNDAN NELER çocuk, ergen ya da anne babanın karĢılaĢabileceği özel BEKLENEBĠLĠR? durumlar vurgulanır. EBEVEYN ÇOCUĞU ĠÇĠN NELER YAPABĠLĠR? Ergenlik dönemine ait temel geliĢimsel görevlerin desteklenmesi, karĢı cinsle iliĢkiler, meslek seçimi konuları ergen ebeveyni olmak ekseninde ele alınır. 6.1. Erinlik, Ergenlik “11, 12-18 YaĢ Çocuğundan Neler Beklenebilir? 6.2. Ergenlikte AyrıĢma- Ebeveyn Çocuğu Ġçin Neler Yapabilir?” konusu için BireyselleĢme Çocuk ve Ergen Sağlığı modülü Dönemler ünitesi. 6.3. Ergenlikte Kimlik GeliĢimi 6.4. Ergenlikte Kız-Erkek ArkadaĢlıkları 6.5. Ergen Anne Babası Olmak 6.6. Ergenlik ve Meslek Seçimi 102 7. ÇOCUKLUK VE 7–16 Çocukluk ve gençlik yıllarında görülen yaygın davranıĢ GENÇLĠK problemleri ile iliĢkili ailesel özellikler, anne babaların bu YILLARINDA problemleri GÖRÜLEN YAYGIN kullanabilecekleri yaklaĢım biçimleri ile profesyonel bir DAVRANIġ yardım almayı gerektirebilecek durumlar vurgulanır. PROBLEMLERĠNĠ ANLAMAK VE BAġA ÇIKMAK 7.1. AlıĢkanlık Bozuklukları anlama ve bunlarla baĢa çıkmada “Çocukluk ve Gençlik Yıllarında Görülen Yaygın DavranıĢ Problemlerini Anlamak ve BaĢa Çıkmak” konusu için Çocuk ve Ergen Sağlığı modülü Dönemler ünitesi. 7.2. Öfke Nöbeti 7.3. Sorumsuzluk 7.4. Madde Kullanımı 7.5. Marka ve Tüketim Çılgınlığı 7.6. ÇeteleĢme ve Alternatif ArayıĢlar 7.7. Kurban ya da Saldırgan Olmak Açısından Okulda Zorbalık Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Atalay Yörükoğlu, Çocuk Ruh Sağlığı, Özgür Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. Atalay Yörükoğlu, Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, Özgür Yayıncılık, Ġstanbul, 1997. AyĢe Esra Aslan, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlikte Çocuk ve Aile, (Ed. Beyza BölükbaĢı), Hayat Yayınları, Ġstanbul, 2004. Bekir Onur, Çocuk ve Ergen Gelişimi, Ġmge Kitabevi, Ankara, 1993. Grace Ketterman, Anne Babaların En Çok Sorduğu Soruların Cevapları, (çev. Hande Gürel), HYB Yayıncılık, Ankara, 1998. Haluk Yavuzer, Ana Baba Çocuk, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1986. Haluk Yavuzer, 0-6 yaş çocuğunun Gelişimi, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 2005. Kayıhan AydoğmuĢ, Acar BaltaĢ ve diğerleri, Ana-Baba Okulu, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1999. 103 Özcan Köknel, Kimliğini Arayan Gençliğimiz, Altın Kitaplar Yayınevi, Ġstanbul, 2001. Yazgan Kuzgun, Zeynep Hamamcı, Anababa Eğitim Programları, Maya Akademi Yayınları, Ankara, 2007. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Elizabeth Pantley, Çocuğunuzla İş Birliği Yapabilme, (çev. Hande Gürel), HYB yayıncılık, Ankara, 1997. Haluk Yavuzer, Çocuk Eğitimi El Kitabı, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1995. Lynn Clark, SOS Ana Babalara Yardım, (çev :Gültekin Yazgan), Evrim Yayınevi, Ġstanbul, 1996. Steven W. Vannoy, Çocuklarınıza verebileceğiniz en büyük 10 armağan, BZD Yayımcılık, Ġstanbul, 1997 Yazgan Yazgan, Düşe Kalka Büyümek, Epsilon Yayıncılık, Ġstanbul, 2004. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Üniversitelerin ilgili bölümleri Rehberlik ve AraĢtırma Merkezleri (RAM) Çocuk-ergen-genç odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Aile-çocuk odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Okul rehberlik servisleri Çocuk-ergen-genç odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Aile-çocuk odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Üniversite hastanelerinin Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Ana Bilim Dalları Yerel yönetimlere bağlı aile danıĢma merkezleri SHÇEK Aile DanıĢma Merkezleri 104 EĞĠTĠM-ĠLETĠġĠM II 2. Modül Evlilik ve Aile Hayatı Hedefler Bu modülle katılımcıların; evlilik öncesi dönemde ikili iliĢkiler, eĢ seçimi, evlilik ve ebeveynliğe dair farkındalık, sağlıklı bir evlilik iliĢkisinin gerektirdiği becerileri, evlilik kalitesini zenginleĢtirecek ve aile bağlarını kuvvetlendirecek becerileri kazanmaları hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Ġkili iliĢkinin oluĢumu ve bu süreçte aĢk ve sevginin rolünü açıklar. 2. EĢ seçimini etkileyen faktörleri belirtir. 3. EĢ seçiminde göz önünde tutulması gereken hususları ifade eder. 4. Evliliğin ilk yıllarında güç paylaĢımının önemini açıklar. 5. Evliliğin ilk yıllarında kayınvalide ve kayınpeder iliĢkileri düzenlenirken hangi kaynakları kullanabileceğini listeler. 6. Anne babalık rolünün aile hayatında ne denli kapsamlı değiĢimler doğurabileceğine dair tahminlerde bulunur. 7. Sağlıklı bir beraberliğin özelliklerini listeler. 8. Sağlıklı çift iliĢkisinde cinselliğin konumunu açıklar. 9. EĢlerin evlilik iliĢkisinden farklı beklentileri de olabileceğini kabul eder. 10. Evlilik çatıĢmasına sebep olan faktörleri betimler. 11. EĢini incitebilecek iletiĢim hatalarının neler olabileceğini sorgular. 12. Evlilik çatıĢmalarını azaltan faktörleri belirtir. 13. ÇatıĢmayı çözümlemenin yollarına örnekler verir. 14. ĠliĢki sorunlarına alternatif çözümler üretir. 15. EĢle birlikte zaman geçirmenin evlilik iliĢkisi üzerindeki önemini kendi cümleleri ile ifade eder. 16. EĢle birlikte zaman geçirme konusunda plan yapar. 105 17. Ailedeki farklı görev ve sorumlulukların dengeli dağılımı ile sağlıklı bir evlilik ve aile hayatı arasında bağlantı kurar. 18. Ev iĢlerinin paylaĢımı konusunda eĢe destek vermenin önemini vurgular. 19. Ev iĢlerinin paylaĢımı konusunda sorumluluk alır. 20. Çocukların bakımıyla ilgili sorumluluk paylaĢımının evlilik iliĢkisine olası etkilerini açıklar. 21. Çocukların bakımıyla ilgili sorumlulukları eĢiyle paylaĢmak üzere plan yapar. 22. Akrabaların evlilik iliĢkisine yansımalarını fark eder. 23. Akrabaların evlilik iliĢkisine olumsuz yansımalarını azaltmak üzere hangi önlemlerin alınabileceğini gösterir. 24. Kendi kurduğu ailesini köken ailesinden ayırt edebilmesinin önemini açıklar. 25. Sağlıklı ailenin özelliklerine örnekler verir. 26. Sağlıksız ailenin özelliklerine örnekler verir. 27. Aile olmanın sağladığı güç ve imkânları söyler. 28. Ailenin kendisi için önemini açıklar. 29. Aile üyelerinin her birisinin kendisi için önemini fark eder. 30. Aile bireylerinin birbirlerine destek olmalarının önemini vurgular. 31. Ailesiyle birlikte ortak amaç oluĢturur. 32. Aile üyeleriyle duygularını paylaĢır. 33. Aile içindeki muhabbet ve yakınlığın önemini açıklar. 34. Aile içindeki muhabbet ve yakınlığın artmasını sağlayan ortamlar düzenler. 35. Aile içindeki muhabbet ve yakınlığı destekler. 36. Ailenin birlikte kaliteli zaman geçirmesinin önemini ifade eder. 37. Ailenin birlikte kaliteli zaman geçirmesine yönelik plan yapar. 106 Ünite ve Konular 1. AġK VE SEVGĠ Kazanımlar 1 ÜZERĠNE 2. HAYAT ARKADAġIMI Ġkili iliĢkilerin doğası, oluĢumu, geliĢimi ile iki insanı bir araya getirip bir arada tutan özel duygular ele alınır. 2, 3 NASIL SEÇEBĠLĠRĠM? 3. EVLĠLĠĞĠN ĠLK Açıklama EĢ seçiminde belirleyici olan etmenler, eĢ seçerken gözetilmesi gereken konular vurgulanır. 4, 5 Evliliğin ilk yıllarında baĢarılması gereken geliĢimsel görevler, evlilik iliĢkisinde gücün paylaĢılması ve evli YILLARI çiftin kendi ve eĢlerinin anne babaları ile iliĢkileri ele alınır. 4. ANNE BABA 6 OLMAYA GEÇĠġ Karı-kocalık rolünde ek olarak anne-babalık rolünü üstlenme sürecinde ele alınması gereken konular ile bu yeni role sağlıklı uyum gösterebilmek için yapılabilecekler üzerinde durulur. 5. SAĞLIKLI ÇĠFT 7 Sağlıklı çift iliĢkisinin temel faktörleri açıklanır. 8 Sağlıklı cinsellik, kili iliĢkide cinselliğin önemi konuları ĠLĠġKĠSĠNĠN TEMEL FAKTÖRLERĠ 6. KADIN, ERKEK VE CĠNSELLĠK ele alınır. “Kadın, Erkek ve Cinsellik” konusu için Yaşlı Sağlığı modülü Cinsellik ünitesi 7. EVLĠLĠK ÇATIġMASINA SEBEP 9–14 Evlilik çatıĢmasına sebep olan faktörler ve evlilikte çatıĢma çözme yolları vurgulanır. OLAN FAKTÖRLER VE ÇÖZÜM YOLLARI 7.1. Evlilik ÇatıĢmasına Sebep Olan Faktörler 7.2. EĢi Ġncitebilecek ĠletiĢim Hataları 7.3. Evlilik ÇatıĢmalarını Azaltan Faktörler 7.4. ÇatıĢmayı 107 Çözümlemenin Yolları 7.5. ĠliĢki Sorunlarına Alternatif Çözümler 8. ÇĠFTLERĠN BĠRLĠKTE KALĠTELĠ ZAMAN 15, 16, 35, EĢlerin birlikte kaliteli zaman geçirmelerinin iliĢkileri 36,37 üzerindeki olumlu etkisi vurgulanır, bu konuda etkili plan GEÇĠRMELERĠ yapma ve uygulama yolları açıklanır. 8.1. EĢle Birlikte Zaman Geçirme 8.2. Birlikte Geçirilecek Zamanın Planlanması 9. AĠLEDE ROL 17–21 DAĞILIMI Ailede herkesin sahip olduğu farklı roller ve sorumlulukların olduğu ve bunların dengeli dağılmasının önemi vurgulanır. 9.1. Ailede Görev ve Sorumluluk Dağılımı 9.2. Ev ĠĢlerinin PaylaĢımı 9.3. Çocukların Bakımı 10. AKRABALARIN 22–24 Akrabaların çiftin evlilik iliĢkisi üzerindeki olumlu ve EVLĠLĠK ĠLĠġKĠSĠNE olumsuz etkileri, çiftin bir yandan aile desteklerini almayı ETKĠLERĠ sürdürürken diğer yandan kendi kurdukları ailenin sorumluluğunu üstlenecek kadar sağlıklı bir Ģekilde kendi 10.1. Akrabaların Evlilik köken ailelerinden ayrıĢmaları vurgulanır. ĠliĢkisine Olumsuz Yansımalarını Azaltma 10.2. Köken Aileden ÖzerkleĢme 11. SAĞLIKLI- 25, 26, 30–34 FONKSĠYONEL AĠLENĠN Sağlıklı-fonksiyonel ailenin temel özellikleri, aileyi sağlıksız kılan faktörler vurgulanır. TEMEL ÖZELLĠKLERĠ 12. AĠLENĠN SAĞLADIĞI 27–34 ĠMKÂNLAR VE GÜÇLER 13. AĠLE Ailenin önemli yönleri, bireylere sağladığı imkânlar ve güçler, ailedeki her bireyin kıymeti vurgulanır. 24–37 Ortak amaçlılığın aile birlikteliğini destekleyici özelliği, BĠRLĠKTELĠĞĠNĠN aile tarihi, aile içi sinerji, aile içi muhabbet ve yakınlık, ÖNEMĠ VE aile üyelerinin birlikte kaliteli zaman geçirmeleri 108 DESTEKLENMESĠ vurgulanır. 13.1. Aile Ġçi Yardım ve Destek 13.2. Aile Ġçin Ortak Amaç OluĢturma 13.3. Muhabbet ve Yakınlık 13.4. Birlikte Kaliteli Zaman Geçirme Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Aliye Mavili AktaĢ, Aile İçi Şiddet ve Önleme, Somgür Yayıncılık, Ankara, 1996. Aliye Mavili AktaĢ, Aile Terapisinin GeliĢimi ve Ruh Sağlığı Alanındaki Yeri, Toplum ve Sosyal Hizmet, HÜ.SHYO Yayını, Cilt 13, Sayı 1-4, 2002, ss. 116-122. Aliye Mavili AktaĢ, Evlilik DanıĢması, Toplum ve Sosyal Hizmet, Ocak 2001, ss..53-68. Arıkan & Aliye Mavili AktaĢ, Türkiye’de Kadın Sağlığını etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktörler ve Yoksulluk, Çiğdem Aile ve Toplum, Ocak-ġubat-Mart 2008, Yıl 10,Cilt: 4, Sayı:13, ss: 21-28. Haluk Yavuzer, Evlilik Okulu, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 2009. IĢıl Bulut, Ruh Sağlığının Aile İşlevlerine Etkisi, BaĢbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler MüsteĢarlığı Yayınları, Ankara, 1993. Kayıhan AydoğmuĢ, Acar BaltaĢ ve diğerleri, Ana-Baba Okulu, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1999. Murat Dokur & Yael Profeta, Aile ve Çift Terapisi, (Dizi Editörü: A.Esra Aslan). Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2006. Serap Nazlı, Aile Danışması, Nobel Yayıncılık, Ankara, 2000. Yazgan Kuzgun, Zeynep Hamamcı, Anababa Eğitim Programları, Maya Akademi Yayınları, Ankara, 2007. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Alev Önder, Ailede İletişim Konuşarak ve Dinleyerek Anlaşalım, Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2007. Fitzhugh Dodson, Doğumdan Yirmi Bir Yaşa Kadar Sevgiyle Disiplin, (çev. Ġpek van den Born), KuraldıĢı Yayınevi, Ġstanbul, 1998. 109 Ġbrahim Dönmezer, Ailede İletişim ve Etkileşim Sağlıklı İnsan Sağlıklı Aile, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1999. Üstün Dökmen, Deniz Kabukları Küçük Şeyler, Pegem Yayıncılık, Ankara, 2008. Üstün Dökmen, İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1994. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Üniversitelerin ilgili bölümleri Evlilik ve aile odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Evlilik ve aile odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Evlilik ve aile odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Evlilik ve aile odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Yerel yönetimlere bağlı aile danıĢma merkezleri SHÇEK Aile DanıĢma Merkezleri 110 EĞĠTĠM-ĠLETĠġĠM III 3. Modül Aile Yaşam Becerileri Hedefler Bu modülle bireyin ve ailenin; etkili yaĢam becerileri geliĢtirmeleri yoluyla beklenen ve beklenmeyen yaĢam olayları karĢısında dayanıklılıklarını koruyabilmesi, sağlıklı bir etkileĢim ortamının bireyi ve aileyi geliĢtirici ve zenginleĢtirici atmosferinden faydalanması, aile bireyleri arasındaki açık ve net iletiĢimin aileyi güçlü kılan özelliğinden yararlanabilmesi, yaĢamdaki geçiĢ noktalarını daha az problemli geçirmesini sağlayacak gerekli bilgi ve becerileri kazanması hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Etkili iletiĢimin aileyi güçlü kılmadaki önemini vurgular. 2. ĠletiĢim engellerinin listeler. 3. Aktif dinlemenin etkili iletiĢim açısından önemini açıklar. 4. Empati kurmanın etkili iletiĢim içerisindeki yerini açıklar. 5. Sözsüz mesajları okur. 6. ĠletiĢimde beden dilinin etkisini söyler. 7. Stresin bireysel sağlık ve aile iliĢkileri üzerindeki etkilerine örnekler verir. 8. Aile yaĢantısında strese sebep olabilecek değiĢimleri listeler. 9. Aile bireylerinin strese karĢı birbirinden farklı cevaplar verebileceklerini tahmin eder. 10. Etkili problem çözebilme yollarına örnekler verir. 11. Problem çözebilmenin etkili yollarının neler olduğunu açıklar. 12. Aile üyeleriyle uzlaĢma yollarına örnekler verir. 13. DüĢüncelerini etkili bir Ģekilde ifade etmenin yollarına örnekler verir. 14. Öfkesini kontrol etmenin yollarına örnekler verir. 15. Duygularını pozitif bir Ģekilde boĢaltabilmenin yollarını açıklar. 16. Problemleri çözmede ailenin sahip olduğu gücü açıklar. 17. Problem durumlarında aileye destek olabilecek çözüm yolları önerir. 18. Beklenmeyen aile krizlerini ifade eder. 19. Krizlerle baĢa çıkmanın yollarını açıklar. 20. BoĢanmanın çocuklar ve çift üzerindeki olası etkilerini özetler. 21. BoĢanmanın çocuklar ve çift üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltıcı yollara örnekler verir. 111 22. Yaygın ebeveyn tutumlarına örnekler verir.. 23. Kendi ebeveyn tutumunu sorgular. 24. Kendi ebeveyn tutumunu ve yaygın ebeveyn tutumları arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler. 25. Etkili ve yetkin ebeveynliğin çocuk üzerindeki olası etkilerini irdeler. 26. KardeĢler arasında çatıĢma yaratacak durumları öngörür. 27. KardeĢlerin çatıĢmalarını çözümleyebilmelerinde onlara nasıl rehberlik edebileceğini açıklar. 28. Çocuğun temel haklarını belirtir. 29. Hangi davranıĢlarının çocuk ihmali ve istismarı olabileceğini tespit eder. 30. Birey ve aile yaĢamında yer alan geçiĢleri açıklar. 31. GeçiĢleri özel yapan nedenleri tespit eder. 32. Çocuklar evden ayrıldıktan sonra çift iliĢkisinin ve yaĢamın kalitesini artırmak için yapabileceklerine örnekler verir. 33. Ailedeki yaĢlı bireylerle iletiĢim kurmanın etkili yollarını belirler. 34. Ailedeki yaĢlı bireyin duygusal ihtiyaçlarını listeler. 35. Emekliliğe hazırlanmanın önemini ifade eder. 36. Etkili büyük ebeveynlik tutumlarını belirtir. 112 Ünite ve Konular 1. AĠLE ĠÇĠ ĠLETĠġĠMĠN Kazanımlar 1–6 Açıklama Aile içi etkili iletiĢimin temel unsurları, sağlıklı iletiĢim modelleri, iletiĢim engelleri ve çatıĢma TEMEL UNSURLARI 1.1. Ailede Etkili ĠletiĢim faktörleri vurgulanır. 1.2. Ailede ÇatıĢma Yaratan “Aile Ġçi ĠletiĢimin Temel Unsurları” konusu için Faktörler Medyayı Tanımak modülü Kitle İletişimi ve Medya ünitesi 2. AĠLENĠN KENDĠ DOĞAL 7–19 Ailenin etkili problem çözme becerisini kazanması, KAYNAKLARINI ailenin sahip olduğu gücü ve doğal kaynakları fark KULLANMA YOLUYLA etmesi ve bu kaynakların stres ve kriz yaratan PROBLEM ÇÖZME durumların giderilmesinde kullanılması vurgulanır. BECERĠSĠNĠN “Ailede Stresle BaĢa Çıkma” konusu için Sağlıklı KAZANILMASI Yaşama ve Hastalıklardan Korunma modülü Yaşam 2.1. Ailede Stresle BaĢa Çıkma Biçimi ünitesi. 2.2. Aile Gücü ve Kaynakları 3. BĠR KRĠZ DURUMU 20, 21 BoĢanmayı kolaylaĢtıran koĢullar, boĢanmanın OLARAK BOġANMA çocuklar üzerindeki etkisi ve boĢanma sonrasında OLGUSU yapılabilecekler vurgulanır. 3.1. BoĢanma Süreci ve Etkileri 3.2. Sağlıklı BoĢanma Süreci 4. ETKĠLĠ VE YETKĠN 22–29 EBEVEYNLĠK Yaygın ebeveyn tutumları, etkili ebeveynliğin temel unsurları (pozitif disiplin, çocukla olumlu iletiĢim, 4.1. Yaygın Ebeveyn Tutumları ergenle 4.2. Etkili Ebeveynliğin Temel durumunda ebeveynlerin sergileyebilecekleri doğru Unsurları olumlu iletiĢim), kardeĢ çatıĢması davranıĢlar, çocuk ihmali ile istismarını doğuran 4.3. KardeĢ Kıskançlığı ve durumlar ve çocuk hakları vurgulanır. Ailenin Rolü “Çocuk Hakları, Çocuk Ġhmali ve Ġstismarı” 4.4. KardeĢ ÇatıĢması konusu için Aile Hukuku modülü Aile ve Çocuklar Durumunda Ebeveynin ünitesi. Arabuluculuğu 4.5. Akrabaların Çocuk YetiĢtirmeye Etkileri 4.6. Çocuk Hakları, Çocuk Ġhmali ve Ġstismarı 5. YAġAM BOYU DEĞĠġEN ROLLERE UYUM 5.1. YaĢamda Sistemik DeğiĢimler ve GeçiĢler 30–36 YaĢam geçiĢ noktalarının farklı özellikleri ve bu evrelerde aile üyeleri arasında değiĢen iliĢki, rol ve beklentiler vurgulanır. “BoĢ Yuva” Evresinde EĢ ĠliĢkileri 113 5.2. “BoĢ Yuva” Evresinde EĢ ĠliĢkileri 5.3. YaĢlılık Dönemi ve Ailenin “BoĢ Yuva” Evresinde EĢ ĠliĢkileri” konusu için Yaşlı Sağlığı modülü Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık ünitesi. YaĢlılığa/YaĢlıya Uyumu 5.4. Etkili Büyük Ebeveynlik Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 2.5-3 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Aliye Mavili AktaĢ, Evlilik DanıĢması, Toplum ve Sosyal Hizmet, Ocak 2001, ss..53-68. Armağan Yıldız, Ebeveynin Problem Çözme Becerisi Eğitimi Programı, Ana-Baba Eğitim Programları, (Ed. Z. Hamamcı & Y. Kuzgun), Maya Akademi, Ankara, 2006. Armağan Yıldız, Evlilikte YaĢanılan Sorunlar ve BaĢa Çıkma Yolları, Evlilik Okulu, (Ed: Haluk Yavuzer), Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 2004. Atalay Yörükoğlu, Değişen Toplumda Aile ve Çocuk, Özgür Yayıncılık, Ġstanbul, 1997. Doğan Cüceloğlu, İletişim Donanımları, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 2002. Haluk Yavuzer, Evlilik Okulu, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 2009. Kayıhan AydoğmuĢ, Acar BaltaĢ ve diğerleri, Ana-Baba Okulu, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1999. Murat Dokur & Yael Profeta, Aile ve Çift Terapisi, (Dizi Editörü: A.Esra Aslan). Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2006. Thomas Gordon, Etkili Anne-Baba Eğitimi, (çev. Dilek Tekin), Profil Yayıncılık, Ġstanbul, 2009. Üstün Dökmen, İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1994. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Alev Önder, Ailede İletişim Konuşarak ve Dinleyerek Anlaşalım, Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2007. Ġbrahim Dönmezer, Ailede İletişim ve Etkileşim Sağlıklı İnsan Sağlıklı Aile, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1999. Leyla Navaro, Gerçekten Beni Duyuyor musun? Sevdiklerinizi Gerçekten Duyun, Kendinizi Daha İçtenlikle Duyurun, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 2008. Üstün Dökmen, Deniz Kabukları Küçük Şeyler, Pegem Yayıncılık, Ankara, 2008. Üstün Dökmen, İletişim Çatışmaları ve Empati, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1994. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar 114 Üniversitelerin ilgili bölümleri Evlilik ve aile odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Evlilik ve aile odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Evlilik ve aile odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Evlilik ve aile odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Yerel yönetimlere bağlı aile danıĢma merkezleri SHÇEK Aile DanıĢma Merkezleri 115 EĞĠTĠM-ĠLETĠġĠM IV 4. Modül Okul ve Aile Hedefler Bu modülle anne babaların; çocuklarının okul deneyimlerini geliĢtirecek bilgi ve becerilere sahip olmaları hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Okul seçiminde dikkate alınması gereken hususları sıralar. 2. Çocuğun okuluyla nasıl etkileĢime gireceğini açıklar. 3. Evde olumlu öğrenme ortamını nasıl oluĢturabileceğini tasarlar. 4. Çocuğu sınavlara hazırlanırken anne baba olarak nasıl bir yaklaĢım içerisinde olacağını ifade eder. 5. Çocuğun ev ödevlerine ne Ģekilde yardımcı olacağını belirtir. 6. Çocuğunun programlı çalıĢması için gerekli düzenlemelerin yapılmasına rehberlik eder. 7. Çocukla birlikte kitap okumanın önemini vurgular. 8. Çocukla birlikte okur-yazarlık aktiviteleri düzenler. 9. Farklı yaĢlardaki çocuklara uygun kitap seçiminde dikkat edeceği konuları belirtir. 10. Okul öğrenmeleriyle ilgili karĢılaĢtığı problemlerini açıklar. 11. Okula iliĢkin karĢılaĢılan davranıĢ problemlerinin çözümüne iliĢkin önerilerde bulunur. 12. Günlük aktiviteleri çocuğu için eğlendirici-eğitici faaliyetler olarak organize eder. 116 Ünite ve Konular 1. OKUL AĠLE ĠLĠġKĠLERĠ Kazanımlar 1, 2 Açıklama Ailenin çocuğu için okul tercihini oluĢturmasında dikkate alması gereken hususlar, çocuğun okula baĢlama ve uyum 1.1. Okul Seçimi, Okula sürecine BaĢlamak ve Okula Uyum dair sorumluluklar, Sağlamak ailenin okul yüklenmesi ve ailenin gereken bir araya rol ve gelerek oluĢturacakları sinerjinin çocukların okul yaĢantısını daha 1.2. Bir Kaynak Olarak Okul- iyi hâle getireceği vurgulanır. Aile ĠĢbirliği “Okul ve Aile” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 1.3. Okul Etkinlikleri ve Yaş Gelişimi) modülü 6-11, 12 Yaş Çocuğundan Neler Ebeveynler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? ünitesi. 2. EVDE ÖĞRENME 3–6 Öğrenmeyi kolaylaĢtırmak ve okul baĢarısını artırmak için ev ortamında yapılabilecek düzenleme ve uygulamalar 2.1. Evde Olumlu Öğrenme vurgulanır. Ortamı OluĢturmak 2.2. Ders ÇalıĢmak Konusunda Çocuğun Sesine Kulak Vermek 2.3. Çocuğun Programlı ÇalıĢmasına Rehberlik Etmek 2.4. Ev Ödevlerine Yardımcı Olmak 2.5. Sınavlara Hazırlık Sürecinde Ebeveynlerin Yapabilecekleri 3. EVDE KĠTAP VE OKUMA 3.1. Okumanın Önemi 7–9 Ailede okuma ortamı hazırlamanın çocukların geliĢimine katkısı, okuma faaliyetlerinin desteklenmesi ve uygun kitap seçiminde dikkat edilecek hususlar vurgulanır. 3.2. Evde Okur-Yazarlık Aktiviteleri Düzenleme 3.3. Çocuklara Okumayı Sevdirecek Stratejiler 117 4. OKUL PROBLEMLERĠ 10, 11 Okul temelli öğrenme ve davranıĢ problemleri ile bunlarla baĢa çıkma yolları vurgulanır. 4.1. Okul Temelli Öğrenme Problemleri ve Aile 4.2. Okul Temelli DavranıĢ Problemleri ve Aile 5. GÜNLÜK 12 AKTĠVĠTELERLE Günlük yaĢamda çocukla yapılabilecek eğlendirici-eğitici faaliyetler vurgulanır. ÖĞRENME 5.1. Ev Ortamında Eğlenme ve Öğrenme 5.2. Ev DıĢında Eğlenme ve Öğrenme Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 2-2.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Ali Yıldırım, Ahmet Doğanay & Adil Türkoğlu, Okulda Başarı için Ders Çalışma ve Öğrenme Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000. Doğan Cüceloğlu, Başarıya Götüren Aile. Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 2006. Feyzi Uluğ, Okulda Başarı. Etkili Öğrenme ve Ders Çalışma Yöntemleri. Remzi Kitabevi, 2001. Haluk Yavuzer, Okul çağı çocuğu. Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 2006. Hatice Günayer ġenel, Eyvah! Çocuğum Okula Başlıyor. Özgür Yayınları, Ġstanbul, 2006. Kayıhan AydoğmuĢ, Acar BaltaĢ ve diğerleri, Ana-Baba Okulu. Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1999. Olcay Güner, Hani Okulu Sevecektim. Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2006. Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat. Kök Yayıncılık, 2003. Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını. Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul, 1996. Yazgan Kuzgun, Zeynep Hamamcı, Anababa Eğitim Programları. Maya Akademi Yayınları, Ankara, 2007. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Ali Yıldırım, Ahmet Doğanay & Adil Türkoğlu, Okulda Başarı için Ders Çalışma ve Öğrenme Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000. 118 Doğan Cüceloğlu, Başarıya Götüren Aile, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 2006. Feyzi Uluğ, Okulda Başarı. Etkili Öğrenme ve Ders Çalışma Yöntemleri, Remzi Kitabevi, 2001. Hatice Günayer ġenel, Eyvah! Çocuğum Okula Başlıyor, Özgür Yayınları, Ġstanbul, 2006. Olcay Güner, Hani Okulu Sevecektim, Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2006. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Üniversitelerin ilgili bölümleri Rehberlik ve AraĢtırma Merkezleri (RAM) Çocuk-ergen-genç odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Eğitim, basın-yayın ve aile-çocuk odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Okul rehberlik servisleri Çocuk-ergen-genç odaklı çalıĢan terapi ve danıĢmanlık kurumları Eğitim ve aile-çocuk odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Yerel yönetimlere bağlı aile danıĢma merkezleri SHÇEK Aile DanıĢma Merkezleri 119 9.2. Aile Eğitimi Programında Hukuk Alanı 9.2.1. Hukuk Alanının Genel Amaçları Aile üyelerine; Birey olarak hakları ve yükümlülükleri, Birbirlerine karĢı olan hakları ve yükümlülükleri, Aile dıĢındaki kiĢi ve kurumlara karĢı hakları ve yükümlülükleri konusunda bilgi ve farkındalık kazandırmaktır. 9.2.2. Hukuk Alanının Modülleri HUKUK I 1. Modül Hukuk Okuryazarlığı Hedefler Bu modülde katılımcılar tarafından hukuk pratiğinin temel kavramları, kurumları ve iĢleyiĢinin kavranması hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Hukuki süreçlerde görevli baĢlıca kiĢileri ifade eder. 2. Mahkemeleri birbirinden ayırt eder. 3. Adliye, baro, polis merkezi, jandarma ve emniyet müdürlüğüyle iliĢkilerini belirtir. 4. Dava taraflarını ve sıfatlarını açıklar. 5. Hukuken anlam ifade eden belgeleri tespit eder. 6. Hukuken anlam ifade eden belgelerin doğurabileceği sonuçları öngörür. 120 Ünite ve Konular 1. TEMEL KĠġĠLER Kazanımlar 1 Açıklama Hukuki problemlerde karĢılaĢılan kiĢiler ve bu kiĢilerin genel olarak görevleri vurgulanır. 1.1. Avukat, Hâkim, Savcı 1.2. Gerçek KiĢi 1.3. Tüzel KiĢi 2. MÜLKĠ AMĠRLER, MAHKEMELER, 2, 3 EMNĠYET VE KOLLUK GÜÇLERĠ Uygulamadan örneklerle baĢta aile ve çocuk mahkemeleri olmak üzere mahkemeler ve konu ile ilgili belli baĢlı diğer kurumların 2.1. Hukuk Mahkemeleri genel yapısı ve iĢleyiĢleri vurgulanır. 2.2. Ceza Mahkemeleri 2.3. Ġdare Mahkemeleri 2.4. Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemeleri 2.5. Adliye ve Kolluk Güçleri ile ĠliĢkiler 2.6. Barolar 3. ĠHTĠLAFIN TARAFLARI VE TARAFLARIN SIFATLARI 3.1. Dava Öncesinde 4 Hukuki süreçte baĢlıca tarafların (Ģüpheli, sanık, tanık, müdafi, Ģikâyetçi, müdahil, müvekkil-vekil vs.) kimler olduğu ve hangi sıfatların kullanıldığı vurgulanır. 3.2. Dava Sürecinde 3.3. Dava Sonrasında 121 4. HUKUKĠ SONUÇ DOĞURAN 5, 6 BELGELER 4.1. Ġmzanın Önemi KiĢilere hak sahipliği kazandıran ve kiĢileri borç veya yükümlülük altına sokan belgeler ile talep içeren belgelerin nasıl hazırlanacağı, bu belgelerden günlük hayatta sıklıkla 4.2. Tebligat karĢılaĢılma olasılığı olan belgeler (ev alım, 4.3. Adi Yazılı Belge kira, taĢıt alım sözleĢmeleri; senet, çek, 4.4. Dilekçe poliçe örnekleri vb) tanıtılır. Ayrıca bu belgelere iliĢkin itiraz süreleri ve iptal 4.5.1. Nasıl Dilekçe Yazılır? prosedürü hakkında bilgi verilir. 4.5.2. Bilgi Edinme Hakkı “Çek, Senet ve Poliçe” konusu için Aile ve 4.5. SözleĢme Alışveriş modülü Alışverin Temel Kavramları 4.6. Çek, Senet ve Poliçe ünitesi. 4.7. Hisse Senedi Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1–1,5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Ali Osman Özdilek ve Beyza Banu Özdilek, A’dan Z’ye Sözleşme Örnekleri, Vedat Kitapçılık, Ġstanbul, 2005. Aydın Zevkliler, Borçlar Hukuku (Özel Borç İlişkileri), Seçkin Yayınları, Ankara, 2007. Bahri Öztürk ve Ruhan Erdem, Ceza Hukuku, Ġstanbul, 2004. Bahri Öztürk, DurmuĢ Tezcan ve diğerleri, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yay., Ankara, 2009. Çağlar Özel ve Erol Cansel, Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel Kavram ve Kurumları, Seçkin Yayınları, Ankara, 2008. Erdener Yurtcan, Ceza Avukatının El Kitabı, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2004. Kemal Gözler, Genel Hukuk Bilgisi, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2008. Mehmet Emin Ertuk, Ahmet Gökçen, Ahmet Caner Yenidünya, Ceza Hukuku Özel Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara, 9. Basım, 2008. Turgut Akıntürk, Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 1999. Turhan Esener, Hukuk Başlangıcı Genel Hukuk Bilgisi, Ġstanbul, 2004. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Ali Osman Özdilek ve Beyza Banu Özdilek, A’dan Z’ye Sözleşme Örnekleri, Vedat Kitapçılık, 122 Ġstanbul, 2005. Çağlar Özel ve Erol Cansel, Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel Kavram ve Kurumları, Seçkin Yayınları, Ankara, 2008. Esat ġener, Hukuk Sözlüğü, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2001. Evrim Uzunsoy, Mustafa Uzunsoy, Evde İşyerinde Pratik Hukuk Kılavuzu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000. Turhan Esener, Hukuk Başlangıcı Genel Hukuk Bilgisi, Alkım Yayınları, Ġstanbul, 2001. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Türkiye Barolar Birliği Adalet Bakanlığı Türkiye Noterler Birliği Emniyet Müdürlükleri Hukuk odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Ġl veya bölge barosu Emniyet Müdürlükleri Hukuk odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Ġl ve Ġlçe Ġnsan Hakları Kurulları 123 HUKUK II 2. Modül Kişi Hakları Hedefler Bu modülde kiĢilerin sahip oldukları temel haklar konusunda bilgi edinmeleri hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Temel hak ve hürriyetlerini ifade eder. 2. Temel hak ve hürriyetlerini ihlal niteliğindeki fiillere örnekler verir. 3. Temel hak ve hürriyetlerinin ihlali durumunda nereye baĢvuracağını ifade eder. 4. Temel hak ve hürriyetlerinin ihlali durumunda baĢvuru sürecini açıklar. Ünite ve Konular 1. YAġAMA VE SAĞLIK Kazanımlar 1–4 Açıklama YaĢama ve sağlık hakkının tanımı, kapsamı (madde bağımlısı olanların tedavisi, süregen hastalığı olanların HAKKI bakım ve tedavisi vb.), yaĢama ve sağlık hakkını ihlal 1.1. Bedensel Zararlar niteliğindeki davranıĢlar (örneğin yanlıĢ tedaviye, insan 1.2. Trafik Kazaları ticaretine maruz kalma vb.), bu davranıĢların yaptırımı, Ģikâyette bulunulabilecek yerler ve iletiĢim bilgileri 1.3. Tıbbi Hata vurgulanır. 1.4. Hasta Hakları “Bedensel Zararlar” konusu için Aile Hukuku modülü 1.4.1. Rehin Tutma Yasağı 2. ÖZEL HAYATIN Aile İçi Şiddet ünitesi. 1–4 GĠZLĠLĠĞĠ Özel hayat ve gizliliği kavramı ve kapsamına giren konular, istisnai haller, ihlal halinde Ģikâyette bulunulabilecek yerler ve iletiĢim bilgileri açıklanır. 3. KONUT 1–4 DOKUNULMAZLIĞI Konut ve dokunulmazlığı kavramı, ihlalinin ne olduğu, Ģikâyette bulunulabilecek yerler ve iletiĢim bilgileri hakkında bilgi sunulur. Ayrıca ev sahibi, kiracı, komĢu olarak sahip olunan temel haklar açıklanır. 4. ÖZEL HAYATIN VE AĠLE HAYATININ KORUNMASI 1–4 Özel hayat ve aile hayatı kavramı, buna müdahale teĢkil eden davranıĢlar, Ģikâyette bulunulabilecek yerler ve iletiĢim bilgileri açıklanır. 124 5. EĞĠTĠM HAKKI 1–4 Eğitim hakkının tanımı ve kapsamı, bu hakkı engelleyen davranıĢlar, engellenme durumunda Ģikâyette bulunulabilecek yerler ve iletiĢim bilgileri hakkında bilgi verilir. 6. DĠLEKÇE HAKKI 1–4 Dilekçe Hakkı’nın Ģikâyetlerini ve tanımı isteklerini ve kapsamı, yetkili kiĢilerin makamlara ve TBMM’ye iletme hakları hakkında bilgi verilir. 7. DÜġÜNCE VE KANAAT 1–4 HÜRRĠYETĠ 8. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ DüĢünen bir toplum olmanın önemi, kiĢilerin düĢünce ve kanaat hürriyetlerinin hukuki sınırları açıklanır. 1–4 Devletin, basının haber verme hürriyetini sağlayacak önlemler alma yükümlülüğüne ve Anayasa’da, basın ve yayın özgürlüğüne getirilen sınırlar açıklanır. 9. DĠN VE VĠCDAN 1–4 ÖZGÜRLÜĞÜ Din ve ahlâk eğitim ve öğretiminin ancak, kiĢilerin isteğine, küçüklerin ana baba ya da yasal koruyucularının isteğine bağlı olduğu, laik toplumun gereği olan bu özgürlüğün önemi ve neleri kapsadığı açıklanır. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ayhan Döner, İnsan Haklarının Uluslararası Alanda Korunması ve Avrupa Sistemi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003. Gültezer Hatırnaz, Özel Hastanelerin Hukuki Sorumluluğu ve Hasta Hakları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009. Kolektif, Pusula Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2008. Mustafa SütlaĢ, Hasta ve Hasta Yakını Hakları, Chiviyazıları Yayınevi, Ġstanbul, 2000. Oktay Ekinci, İnsan Hakları ve Çevre, Anahtar Kitaplar Yayınevi, Ġstanbul, 1992. Oktay Uygun, 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Temel Rejimi, Kazancı Hukuk Yay., Ġstanbul, 1992. Osman Doğru, İnsan Hakları Uluslararası Mevzuatı. Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 1998. 125 Suat Parlar, Mihriban Kırdök, A. Tuncel Yazgan ve diğerleri, Çocuk Hakları, Chiviyazıları Yayınevi, Ġstanbul, 1998. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Kolektif, Pusula Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2008. Vecihi Timuroğlu, İnsan Hakları Sözlüğü, ArkadaĢ Yayınları, Ankara, 2007. Ayhan Döner, İnsan Haklarının Uluslararası Alanda Korunması ve Avrupa Sistemi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar TBMM Ġnsan Hakları Komisyonu T. C. BaĢbakanlık Ġnsan Hakları BaĢkanlığı Türkiye Barolar Birliği Adalet Bakanlığı Emniyet Müdürlükleri Hukuk ve insan hakları odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Ġl veya bölge barosu Emniyet Müdürlükleri Hukuk ve insan hakları odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Ġl ve Ġlçe Ġnsan Hakları Kurulları 126 HUKUK III 3. Modül Aile Hukuku Hedefler Bu modülde katılımcıların aile olmaya ve aileyi sonlandırmaya yönelik hukuki düzenlemeleri öğrenmeleri hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Evlilikten doğan hak ve yükümlülüklerini belirtir. 2. Kanunen evlenmesi yasak olan kiĢileri ifade eder. 3. NiĢanlılıktan doğan hak ve yükümlülüklerini açıklar. 4. Evliliğin sona ermesi durumundaki hak ve yükümlülüklerini ifade eder. 5. Çocuk haklarını sayar. 6. Ailenin çocuğa karĢı yükümlülüklerini belirtir. 7. Soy bağı kurma ve evlat edinme sürecini açıklar. 8. ġiddet durumunda ne yapması gerektiğini örneklerle açıklar. 127 Ünite ve Konular 1. HUKUKEN EVLĠLĠK VE Kazanımlar 1, 2 AĠLE Açıklama Hukuk düzeninde aile tanımı, resmî nikâhın önemi, birden çok kiĢiyle evlenme, evliliğin butlanı, yurtdıĢında evlenme, evlenmeleri yasaklanmıĢ kiĢiler gibi konular 1.1. Evlenme Yasağı Olanlar vurgulanır. Ayrıca gayrı resmî nikâh sonucu gündeme 1.2. Evlilik Birliğinin gelebilecek mağduriyetlere dikkat çekilir. Korunması Hukuk düzeninin evlilik birliğini korumaya yönelik 1.3. Medeni Durumun düzenlemeleri vurgulanır. Soyadı ile ilgili evlilik ve DeğiĢmesi Sonucu Kadının sonrasındaki çeĢitli hukuki düzenlemeler ile eĢlerin ve Çocuğun Soyadı evlilikten doğan yükümlülükleri, evlilik dolayısıyla sahip 1.4. EĢlerin Hak ve oldukları haklar, 4320 sayılı kanun ve medeni kanun gibi Yükümlülükleri mevzuat göz önünde bulundurularak vurgulanır. 2. NĠġANLILIK 3 Hukuken niĢanlılığın ne olduğu, niĢanlılığın gerçekleĢmesi ve sonlanması durumunda tarafların sahip oldukları hak ve yükümlülükler hakkında bilgi verilir. 3. EVLĠLĠĞE BAĞLI MALĠ KONULAR 3.1. Aile Konutu 1, 4 Evliliğin gerçekleĢmesiyle veya sonlanmasıyla birlikte kiĢilerin malvarlığında meydana gelen ve gelebilecek (karı kocanın birlikte yaĢadığı ev, eĢin borcundan diğer eĢin sorumluluğu vb.) değiĢiklikler vurgulanır. 3.2. Evlilikte Mal Rejimi 3.3. Miras 128 4. AĠLE VE ÇOCUKLAR 5 Çocuğun, çocuk ve küçük olarak hakları (eğitim, yaĢam, sağlık, barınma, fiziksel/cinsel saldırılara karĢı korunma 4.1. Çocuk Hakları hakkı), bu haklarda meydana gelebilecek olan ihlaller, 4.2. Kürtaj ailenin çocuğa karĢı sorumlulukları ve yükümlülükleri 4.3. Velayet Hakkı (velinin hak ve yükümlükleri, velayet hakkı, velayet hakkı olmayan ebeveynin çocuğu kaçırması, öz anne baba- 4.4. Çocuğa Kötü Davranma çocuğa bakan kiĢi ayrımı) vurgulanır. 4.4.1. Okul Ġçi ġiddet “ÇalıĢan Ana – Baba Olmak” konusu için İş Hayatı ve 4.4.2. Aile Üyelerinin Hukuk modülü Çalışma Durumları ünitesi. Çocuğa Uyguladığı ġiddet “Çocuk Hakları” konusu için Aile Yaşam Becerileri 4.4.3. ġiddet Türleri modülü, Etkili ve Yetkin Ebeveynlik ünitesi. 4.5. Suç ĠĢleyen Çocuk, Suça TeĢvik Edilen Çocuk ve Islah Süreci 4.6. Çocuğun ÇalıĢması 4.6.1. ĠĢçi Çocuklar 4.6.2. Çıraklık 4.7. ÇalıĢan Ana – Baba Olmak 4.7.1. Sosyal Güvenlik 4.7.2. Süt Ġzni 5. AĠLE ĠÇĠ ġĠDDET 8 Aile içi Ģiddet kavramının kapsamı (fiziksel, psikolojik, cinsel, ekonomik, sosyal vb.), Ģiddetin varlığı halinde 5.1.EĢe KarĢı ġiddet Ģikâyette bulunulabilecek yerler ve iletiĢim bilgileri 5.2.Çocuğa KarĢı ġiddet açıklanır. 5.3.Nereye ġikâyet Edilmeli? “Aile Ġçi ġiddet” konusu için Kişi Hakları modülü Yaşama ve Sağlık Hakkı ünitesi. “Aile Ġçi ġiddet” konusu için Evlilik ve Aile Hayatı modülü Evlilik Çatışmasına Sebep Olan Faktörler ve Çözüm Yolları ünitesi. 6. SOY BAĞI 7 Soy bağının ne olduğu, nasıl kurulduğu, evlilik dıĢı 129 6.1. Soy bağının Kurulması çocuğun soy bağının oluĢturulması, miras paylaĢımına etkisi ve babalık davası vurgulanır. 6.2. Evlilik DıĢı Çocuk 7. EVLAT EDĠNME 6 Evlat edinme Ģartları, yaĢı, evlatlığın hakları, evlatlığın mirasçılık durumu, evlatlığın kendisine kötü davranılması 7.1. Evlat Edinmenin ġartları hâlinde baĢvurabileceği yerler ve iletiĢim bilgileri 7.2. Bekâr KiĢinin Evlat açıklanır. Edinmesi 7.3. Evlatlığın Miras Hakkı 8. BOġANMA 4 8.1. BoĢanma Türleri BoĢanma, anlaĢmalı boĢanmanın ne demek olduğu, evliliğin sonlanmasına bağlı olarak eĢlerin birbirlerine karĢı talepleri, malvarlığında meydana gelen değiĢikliler 8.2. Genel Olarak BoĢanma ve genel olarak boĢanma sebeplerinin (evlilik birliğinin Sebepleri temelden sarsılması, terk, zina, pek kötü muamele vb.) 8.3. Mal Rejimi Tasfiyesi neler olduğu vurgulanır. 8.4. Velayet 8.5. Çocuklarla ġahsi ĠliĢki 8.6. Nafaka 8.6.1. Yoksulluk Nafakası 8.6.2. ĠĢtirak Nafakası 8.6.3. Nafaka Miktarının Arttırılması veya Azaltılması 8.7. Tazminat Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1.5-2 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Cengiz Otacı, Genel Adap ve Aile Düzenine Karşı İşlenen Suçlar, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000. Hakkı Dinç, Uygulamada Aile Hukuku ve Çocuk Haklarına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2004. M. BeĢir Acabey, Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, Ġzmir, 1998. 130 Mehmet IĢık, Yeni Türk Medeni Kanun Hükümlerine Göre Evlat Edinme, Adalet Yayınevi, Ankara, 2005. Mustafa Alper, Türk Medeni Kanununun Getirdiği Yeni Şerhler, GümüĢ, Vedat Kitapçılık, Ġstanbul, 2007. Nihat Ġnal, Örnek Dilekçe ve Kararlarla Açıklamalı Aile Mahkemeleri Davaları, Sözkesen Matbaacılık, Ankara, 2004. Nihat Ġnal, Örnek Dilekçe ve Kararlarla Açıklamalı Nüfus, Babalık, Evlat Edinme, Yabancı Kararların Tenfizi, Velayet, Vesayet Davaları, Adalet Yayıncılık, Ankara, 2001. Osman Oy, Boşanmanın Hukuki Neticeleri, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2008. Rona Serozan, Medeni Hukuk, Vedat Yayınları, Ġstanbul, Ġkinci baskı, 2008. Turgut Akıntürk, Türk Medeni Hukuku - Aile Hukuku, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2008. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar AyĢe Nuhoğlu, Aile Düzenine Karşı Suçlar, Beta Yay., Ġstanbul, 2009. Bob Franklin, Çocuk Hakları, (çev. Alev Türker), Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 1993. Mustafa Dural, Tufan Öğüz, Mustafa Alper GümüĢ, Aile Hukuku, Yetkin Basım ve Yayımcılık, Ankara, 2008. Suat Parlar, Mihriban Kırdök, A. Tuncel Yazgan ve diğerleri, Çocuk Hakları, Chiviyazıları Yayınevi, Ġstanbul, 1998. Turgut Akıntürk, Aile Hukuku, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2006. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar TBMM Ġnsan Hakları Komisyonu T. C. BaĢbakanlık Ġnsan Hakları BaĢkanlığı Türkiye Barolar Birliği Adalet Bakanlığı Türkiye Noterler Birliği Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Emniyet Müdürlükleri Aile Mahkemesi Uzmanları SHÇEK Hukuk ve insan hakları odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 131 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Ġl veya bölge barosu Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Emniyet Müdürlükleri SHÇEK Hukuk ve insan hakları odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Ġl ve Ġlçe Ġnsan Hakları Kurulları 132 HUKUK IV 4. Modül İş Hayatı ve Hukuk Hedefler Bu modülle katılımcıların, çalıĢan ve çalıĢtıran olarak, iĢ hayatını Ģekillendiren bazı temel düzenlemeleri öğrenmesi hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Belli baĢlı çalıĢma durumlarını vurgular. 2. ÇalıĢma durumuna göre hak ve yükümlülüklerini vurgular. 3. Emekli olma sürecini belirtir. 4. Emeklilik haklarını açıklar. 133 Ünite ve Konular 1. ÇALIġMA DURUMLARI Kazanımlar 1 Açıklama Memur, ev kadını, iĢçi, kendi hesabına çalıĢan (esnaf, sanatkâr, çiftçi vb.) türlerindeki çalıĢma durumlarını ve 1.1. Memur bunların dıĢında herhangi bir iĢle iĢtigal etmeyen kiĢilerin 1.2. Ev Kadını tabi oldukları baĢlıca mevzuat açıklanır. 1.3. ĠĢçi “ĠĢçi” konusu için Aile Hukuku modülü Aile ve 1.4. Kendi Hesabına ÇalıĢan Çocuklar ünitesi. 1.5. ĠĢsiz 2. ĠġÇĠ HAKLARI 1, 2 ĠĢçinin kanundan doğan hakları ve iĢçi sıfatına sahip olmaktan doğan haklar (asgari ücret, sigorta pirimi, yıllık 2.1. ĠĢ SözleĢmesi izin, tazminat hakkı vb.) ve yükümlülükler, vurgulanır. 2.2. Ücret 2.3. Sosyal Güvenlik Hakları 2.4. ĠĢten Çıkarılırsam Ne Yapabilirim? 2.5. Sendika 3. ĠġVEREN HAKLARI 1, 2 ĠĢverenin kanundan doğan hakları, yükümlülükleri ve iĢveren olmaya bağlanan sonuçlar vurgulanır. 4. Ġġ GÜVENLĠĞĠ VE ĠġÇĠ 1, 2 SAĞLIĞI ĠĢ güvenliği ve iĢçi sağlığı konusunda iĢverenin ve iĢçilerin hak ve yükümlülüklerinin neler olduğu vurgulanır. 5. EMEKLĠ OLMAK 3, 4 5.1. Nasıl Emekli Olunur? 5.2. Emekliye Tanınan Haklar Emekli olma yaĢı, süreci ve emekli olanlara sağlanan imkânlar vurgulanır. “Emekliye Tanınan Haklar” konusu için Özel Gereksinim Grupları modülü Yaşlı Hakları ünitesi. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar 134 Akın ġimĢek, Sosyal Güvenlik Hukuku, YaklaĢım Yayıncılık, Ankara, 2008. Cevdet Ġlhan Günay, İş Kanunu Şerhi, Yetkin Yay., Ankara, 2009. Cumhur Sinan Özdemir, Sendikalar Kanunundan Doğan Haklarımız, YaklaĢım Yayıncılık, Ankara, 2006. Gürbüz Erdoğan, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Detay Yayıncılık, Ankara, 2006. Haluk Hadi Sümer, İş Hukuku, Mimoza Yayınları, Konya, 2008. Öcal Kemal Evren, İş Hukukunda Ücret ve Uygulaması, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007. Özkan Ertekin, İş Güvencesi Hukuku İşe İade Davaları, Kartal Yayınevi, Ġstanbul, 2005. Sarper Süzek, İş Hukuku, Beta Basım Yayım Dağıtım, Ġstanbul, 2006. SavaĢ TaĢkent, 4857 Sayılı İş Kanunu, Legal Yayınevi, Ġstanbul 2008. ġükran Ertürk, İş İlişkisinde Temel Haklar, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar A. Nevzad Odyakmaz, Çalışma Hukuku Sözlüğü, Beta Yay., Ġstanbul, 2007. A. Samim Ünan, Ahmet Karayazgan, Bireysel Emeklilik Hukuku (Kanun, Sistem Yönetmeliği ve Yıllık Gelir Sigortası Şerhi), Scala Yayıncılık, Ġstanbul, 2009. Aydın Zevkliler, M. BeĢir Acabey, AyĢe Havutçu, Medeni Hukuk Pratik Çalışmaları Başlangıç Hükümleri / Kişiler Hukuku / Aile Hukuku / Miras Hukuku / Eşya Hukuku / Borçlar Hukuku (Özel-Genel Hükümler), BarıĢ Yayınları, Ġzmir, 1997. Cumhur Sinan Özdemir, Sendikalar Kanunundan Doğan Haklarımız, YaklaĢım Yayıncılık, Ankara, 2006. ġükran Ertürk, İş İlişkisinde Temel Haklar, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2002. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye Barolar Birliği Adalet Bakanlığı ÇalıĢma ve iĢ hayatı odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları ve meslek örgütleri 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Ġl veya bölge barosu ĠĢ-Kur Büroları ÇalıĢma ve iĢ hayatı odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları ve meslek örgütleri Ġl ve Ġlçe Ġnsan Hakları Kurulları 135 HUKUK V 5. Modül Özel Gereksinim Grupları Hedefler Bu modülle katılımcıların, bulundukları özel durum dolayısıyla sahip oldukları özel hakları öğrenmesi hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. YaĢlı haklarını belirtir. 2. ġehit yakınlığından doğan haklarını ifade eder. 3. Engelli haklarını vurgular. 4. Hükümlü haklarını açıklar. 136 Ünite ve Konular 1.YAġLI HAKLARI Kazanımlar 1 Açıklama YaĢlının kanundan doğan hakları (emeklilik, bakım hizmetleri, miras düzenlemesi) ve “65 YaĢını DoldurmuĢ 1.1. Emekliye Ne Gibi Muhtaç Güçsüz ve Kimsesiz Türk VatandaĢlarına Aylık Ġmkânlar Sağlanıyor? Bağlanması Hakkında Kanun (2022)” 1.2. Darülaceze / Huzur Evleri hakkında bilgi verilir. 1.3. Ölünceye Kadar Bakma “Emekliye Ne Gibi Ġmkânlar Sağlanıyor?” konusu için SözleĢmesi İş Hayatı ve Hukuk modülü Emekli Olmak ünitesi. 1.4. Miras 1.4.1. Vasiyetname 1.4.2. Mirastan çıkarma 1.5. Aylık Bağlanması 2. ENGELLĠ HAKLARI 2.1. Farklı Öğrenenlerin Eğitim Hakkı 2 Engelliler için yapılmıĢ özel düzenlemeler, örgün (bebeklik ve erken çocukluk, ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim) ve yaygın eğitim hakkı, engellilikten kaynaklanan kanunen sağlanan imkânlar vurgulanır. 2.1.1. Örgün Eğitim 2.1.2. Yaygın Eğitim 2.2. Özürlü Kimlik Kartı 2.3. Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Vakıfları 137 3. ġEHĠT YAKINLARININ 3 ġehit olmuĢ kiĢilerin yakınlarının sahip olduğu imkânlar ve öncelik hakları vurgulanır. HAKLARI 3.1. ġehit Yakınlarına ĠĢ Temini 3.2. Hastanelerden Yararlanma 3.3. Askeri Kimlik Kartı Verilmesi 3.4. UlaĢım Araçlarından Ücretsiz Ġstifade 3.5. Elektrik Ġndirimi Uygulanması 3.5. ġehit Çocuklarının Okullara Öncelikli Alınması ve Üniversitelere Katkı Payı Ödememesi 4. HÜKÜMLÜ HAKLARI 4 4.1. Hükümlü ÇalıĢtırma Yasaların hükümlülere yönelik olarak sağladığı özel haklar vurgulanır. Zorunluluğu Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Aysel Çelikel, Cemal ġanlı, Türk Milletlerarası Özel Hukuk Mevzuatı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.ġ., Ġstanbul, 2007. B. Tunç Demiralp, Mustafa ġimĢek, Yasalardaki En Son Değişikliklerle Uygulamada Miras Davaları ve Veraset Vergisi (Açıklamalı-Örnekli-İçtihatlı), Alfa Basım Yayım Dağıtım, Ġstanbul, 1998. Baki Ġlkay Engin, Rona Serozan, Miras Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008. Erol Cansel, Çağlar Özel, Hukuk Başlangıcı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009. Faruk Acar, Aile Hukukumuzda Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007. 138 Mehmet Aysoy, Avrupa Birliği Sürecinde Özürlüler Politikası. Açı Kitaplar, Ġstanbul, 2004. Selda Çağlar, Uluslararası Hukuk ve Türk Hukuk Sisteminde Engellilerin Eğitim Hakkı ve Devlet Yükümlülükleri. Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2009. Selda Çağlar, Uluslararası Hukuk ve Türk Hukuk Sisteminde Engellilerin Eğitim Hakkı ve Devlet Yükümlülükleri, Beta Basım Yayım Dağıtım A.ġ., Ġstanbul, 2009. Vahit Doğan, Musa Aygül, Hasan Eseli, Milletlerarası Özel Hukuk Mevzuatı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008. Vahit Doğan, Türk Vatandaşlık Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Mehmet Aysoy, Avrupa Birliği Sürecinde Özürlüler Politikası. Açı Kitaplar, Ġstanbul, 2004. Baki Ġlkay Engin, Rona Serozan, Miras Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008. Faruk Acar, Aile Hukukumuzda Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007. Vahit Doğan, Musa Aygül, Hasan Eseli, Milletlerarası Özel Hukuk Mevzuatı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008. Erol Cansel, Çağlar Özel, Hukuk Başlangıcı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar T. C. BaĢbakanlık Ġnsan Hakları BaĢkanlığı ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Özürlüler Ġdaresi Genel Müdürlüğü Türkiye Barolar Birliği Adalet Bakanlığı Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Genel Müdürlüğü SHÇEK Sosyal Hizmetler Ġl Müdürlüğü Aile DanıĢma Merkezleri Askerlik ġubesi Yerel Yönetimler Engellilere, yaĢlılara, Ģehit yakınlarına ve hükümlülere yönelik faaliyet gösteren sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar 139 ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Özürlüler Ġdaresi Genel Müdürlüğü Ġl veya bölge barosu Yerel Yönetimler SHÇEK Sosyal Hizmetler Ġl Müdürlüğü Aile DanıĢma Merkezleri Askerlik ġubesi Engellilere, yaĢlılara, Ģehit yakınlarına ve hükümlülere yönelik faaliyet gösteren sivil toplum kuruluĢları Ġl ve Ġlçe Ġnsan Hakları Kurulları 140 9.3. Aile Eğitimi Programında İktisat Alanı 9.3.1. İktisat Alanının Genel Amaçları Ailenin; Sürdürülebilir bir finansal güvenliğe kavuĢmasına, Refah seviyesinin artırılmasına, Harcama ve tüketiminin rasyonelleĢmesine, Tasarruflarını artırmasına, Tüketici olarak ihtiyacına uygun ve düĢük maliyetli seçimler yapmasına, Çevreye duyarlı bir tüketim alıĢkanlığı kazanmasına katkıda bulunmaktır. 9.3.2. İktisat Alanının Modülleri ĠKTĠSAT I 1. Modül Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi Hedefler Bu modülde ailelerin; değiĢik dönem ve düzeydeki ihtiyaçlarını belirlemelerini, gelirlerini artıracak finansal olanaklar ile tasarruf ve yatırım araçlarını fark etmelerini, gerçekçi bir finansal planlamayı uygulayarak harcamalarını denetim altına almalarını desteklemek hedeflenmektedir. 141 Kazanımlar 1. Finansal planlamanın önemi ve gereğini vurgular. 2. Mevsimsel ihtiyaçlarını belirler. 3. YaĢam-döngüsel ihtiyaçlarını tespit eder. 4. Acil ihtiyaçlarını öngörür. 5. Günlük harcamalarını analiz eder. 6. Aile bütçesini hazırlar. 7. Gelirini artırma seçeneklerini ifade eder. 8. “Akıllı borçlanma” stratejilerine örnekler verir. 9. Kredi anlaĢmasının içeriğini özetler. 10. Kredi almadan önce doğru sorular sorar. 11. Geri ödeme kapasitesini sorgular. 12. Kredinin doğrudan ve dolaylı maliyetlerini hesaplar. 13. Borç-gelir oranını hesaplar. 14. Kredi geri ödeme planı yapar. 15. Farklı tasarruf ve yatırım araçlarını karĢılaĢtırır. 16. Yaygın kredi tuzaklarını ve yatırım dolandırıcılıklarını ifade eder. 17. Finansal planlamanın unsurlarını ifade eder. 18. Ġhtiyaç ve istekleri arasındaki farklılıkları söyler. 19. Kredi kartını doğru kullanımına örnekler verir. 142 Ünite ve Konular 1. FĠNANSAL PLANLAMA Kazanımlar 1–6, 18 Açıklama Sürdürülebilir bir refah seviyesi için finansal planlamanın gereği ile kısa ve uzun dönemli finansal planlamanın 1.1. Neden Finansal Planlama? aileler için geçerli ve önemli bir seçenek olduğu 1.2. Günlük Para Ġdaresi vurgulanır. 1.3. Gelecekteki Ġhtiyaçlara Yönelik Planlama 2. FĠNANSMAN 7–16 Ailelerin gelirlerini artırabilmek yönünde meslek edindirmeye yönelik kurum ve kuruluĢlarının, mikro kredi OLANAKLARI kurum ve kuruluĢlarının (STK’lar, gönüllü yardım 2.1. Alternatif Kredi ve Destek kuruluĢları, Olanakları yerel yönetim birimleri, çeĢitli kamu kuruluĢları) sağladığı hizmet ve desteklerden yararlanma 2.2. Borç ve Kredi Ġdaresi olanakları ile tasarrufun yaĢam döngüsel kullanım alanları, 2.3. Tasarruf ve Yatırım bunlara uygun tasarruf strateji ve araçları vurgulanır. Yöntemleri Ayrıca yaygın kredi tuzakları ve yatırım dolandırıcılıkları hakkında bilgi sunulur. 2.4. Yaygın Kredi Tuzakları ve “Finansman Olanakları” konusu için Küçük (Mikro) Yatırım Dolandırıcılıkları Ölçekli İşletme Girişimciliği modülü Ülkemizde Girişimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek Koşulları ünitesi 3. KREDĠ KARTI 19 Kredi kartının ne olduğu, avantajları ve dezavantajları, çeĢitleri, kredi kartlarının unsurları (faiz oranları, limit KULLANIMI aĢımı ücretleri, kullanım ücretleri, borcun tamamını 3.1. Kredi Kartı ve ÇeĢitleri öde[ye]meme durumundaki sonuçları, ödülleri, cezai 3.2. Kredi Kartının Avantaj ve durumlar vb.) ve kimlik hırsızlığına karĢı korunma yolları Dezavantajları vurgulanır. 3.3. Kredi Kartı Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 4. GERÇEKÇĠ BĠR FĠNANSAL PLANLAMA 17, 18 Ġhtiyaç ve hedefleriyle uyumlu bir finansal planlama uygulaması yapılır. Periyodu / Zaman Takvimi 143 Her bir ünite için ortalama 4-5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Emine Gönen, Özlem Özgen, Aile Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay.: 1517, A.Ü. Basımevi, Ankara, 2001. Fikret Adaman, Tuğçe Bulut, Diyarbakır’dan İstanbul’a 500 Milyonluk Umut Hikayeleri: Mikrokredi Maceraları, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2007. Hamil Nazik, Seher Ersoy, Aile Ekonomisi, Gazi Yayınevi, Ankara, 2000. Hasan Eken, Tüketicilerin Aşırıborçluluk ve Finansal Dışlanma Nedenleri. H, Tüketicilerin Finansal Yetkinliğinin GeliĢtirilmesi Konferansında sunulan bildiri, 8 Kasım 2006, www.finanskulup.org.tr/.../M_Hasan_Eken_Bireylerin_Asiri_Borclulugu.pdf, EriĢim tarihi: 13.06.2009. ĠSEDAK, Yoksulluğun önlenmesinde mikrokredi uygulamaları ve Türkiye, James J. Asher, 21. Yüzyılın Süper Okulu, (çev. Ġdil Güpgüpoğlu), Ġnkılâp Kitabevi, Ġstanbul, 1997. Muhammed Yunus, Yoksulluğun Bulunmadığı Bir Dünyaya Doğru, (çev. Gülden ġen), Doğan Kitapçılık, Ġstanbul, 1999. T.C. BaĢbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadın ve Yoksulluk, Fersa Ofset, Ankara, Eylül 2008. Werner Tiki Küstenmacher, Lothar J. Seiwert ,Hayatı Kolaylaştır, (çev. Canan Çiğdem Dikmen), Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2009. www.comcec.org/EN/belge/.../TURKEY%2023-07%20CR(1)TR.pdf, EriĢim tarihi:19.06.2009. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Emine Gönen, Özlem Özgen, Aile Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay.: 1517, A.Ü. Basımevi, Ankara, 2001. Hamil Nazik, Seher Ersoy, Aile Ekonomisi, Gazi Yayınevi, Ankara, 2000. James J. Asher, 21. Yüzyılın Süper Okulu, (çev. Ġdil Güpgüpoğlu), Ġnkılâp Kitabevi, Ġstanbul, 1997. Werner Tiki Küstenmacher, Lothar J. Seiwert, Hayatı Kolaylaştır, (çev. Canan Çiğdem Dikmen), Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2009. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 144 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı Ġstihdamı GeliĢtirme Yüksek Koordinasyon Kurulu Ekonomik ve Sosyal Konsey Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Ġdaresi BaĢkanlığı (GAP Ġdaresi) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Bankalar Birliği Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Genel Müdürlüğü BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları BaĢkanlığı Hayat Boyu Öğrenme Programı Mikrofinasman sağlayan, kalkınma ve tüketici odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları BaĢkanlığı Hayat Boyu Öğrenme Programı Mikrofinasman sağlayan, kalkınma ve tüketici odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Mikrokredi veren ticari bankalar 145 ĠKTĠSAT II 2. Modül Finansal Okuryazarlık Hedefler Bu modülde ailelerin; değiĢik dönem ve düzeydeki ihtiyaçlarını belirlemelerini, harcamalarını denetim altına almalarını, ihtiyaçlarına yönelik finansal ürün ve araçları fark etmelerini, aĢırı borçlanma ve finansal dıĢlanma gibi potansiyel sorunları fark etme ve bu sorunlara karĢı önlem almalarını, olası ekonomik darboğaz ya da kriz durumlarına hazırlıksız yakalanmamalarını desteklemek hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Finansal sistemin iĢleyiĢini açıklar. 2. Finansal sistemde rol oynayan aktörleri ifade eder. 3. Finansal sistemin ürün ve servislerini açıklar. 4. YaĢam-döngüsel ihtiyaçlarını belirler. 5. Acil ihtiyaçları öngörür. 6. Aile bütçesi hazırlar. 7. Gelirinin sınırları içinde harcama yapmanın gereğini ifade eder. 8. Kredi kartı kullanımına dair baĢlıca hususları listeler. 9. Farklı kredi kartlarının özelliklerini karĢılaĢtırır. 10. Kimlik hırsızlığına karĢı korunma yollarını öngörür. 11. Dönemsel hedef ve ihtiyacına uygun tasarruf planı yapar. 12. Hedef ve ihtiyacına uygun tasarruf araçlarını belirler. 13. “Akıllı borçlanma” stratejilerini sayar. 14. Kredi anlaĢmasının içeriğini çözümler. 15. Kredi almadan önce doğru soruları sorar. 16. Kredi geri ödeme kapasitesini hesaplar. 17. Kredinin doğrudan ve dolaylı maliyetlerini hesaplar. 146 18. Borç-gelir oranını hesaplar. 19. Kredi geri ödeme planı yapar. 20. Kredi tuzaklarını ve yatırım dolandırıcılıklarını öngörür. 21. Finansal kurumlarla müzakerede bulunma becerisini sorgular. 147 Ünite ve Konular 1. FĠNANSA GĠRĠġ Kazanımlar 1–3 Açıklama Sürdürülebilir bir refah seviyesi için finansal planlamanın gereği ve bu çerçevede finansal kurumların çeĢitleri, 1.1. Temel Finans Kavramları fonksiyonları ve bu kurumların piyasaya sunduğu 1.2. Finansal Kurumlar harcama, tasarruf, kredi ve sigortalamaya yönelik servis 1.2.1. Finansal Kurumların ve ürün çeĢitleri vurgulanır. ÇeĢitleri ve ĠĢlevleri 1.2.2. Finansal Kurumların Hizmet ve Ürünleri 2. BÜTÇELEME 4–8, 11–13 Bütçenin amacı, kalemleri, beklenmeyen ve/veya acil ihtiyaçlar için bütçe oluĢturulması, nakit akıĢının takibi, 2.1. Finansal Hedefler gelire ve ihtiyaca uygun harcama planlarının yapılması ve 2.2. Harcama Planları finansal hedeflerin belirlenmesi konuları vurgulanır. 2.3. Niçin Bütçeleme Yapılır? 2.4. Bütçe Kalemleri 2.5. Acil Ġhtiyaçlar Ġçin Bütçe OluĢturulması 3. KREDĠ KARTI 7–10 Kredi kartının ne olduğu, avantajları ve dezavantajları, çeĢitleri, kredi kartlarının unsurları (faiz oranları, limit KULLANIMI aĢımı ücretleri, kullanım ücretleri, borcun tamamını 3.1. Kredi Kartı ve ÇeĢitleri öde[ye]meme durumundaki sonuçları, ödülleri, cezai 3.2. Kredi Kartının Avantaj ve durumlar vb.) ve kimlik hırsızlığına karĢı korunma yolları Dezavantajları vurgulanır. 3.3. Kredi Kartı Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 4. TASARRUF 4.1. Tasarruf Planlama 3–5, 7, 11, 12 Tasarrufun yaĢam-döngüsel kullanım alanları, tasarrufun amacı, farklı tasarruf strateji ve araçları ile bu araçların seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar (ulaĢılabilirlik, 4.1.1. Tasarrufun Amacı güvenlik, maliyet vb.) vurgulanır. 4.1. 2. YaĢam-döngüsel Ġhtiyaçlara Uygun Tasarruf 4.2. Tasarruf Yolları 148 5. BORÇ YÖNETĠMĠ 13–21 Kredinin ne olduğu, kredinin avantaj ve dezavantajları, bireysel kredi çeĢitleri (konut, taĢıt, tüketici, eğitim 5.1. Kredi ÇeĢitleri kredisi, vb.) borçlanma kaynakları ve seçenekleri, anapara 5.2. Kredi Kaynakları ve faiz arasındaki fark, kredilerin esasları (faiz oranları, kredi Ģartları, 5.3. Akıllı Borçlanma harçlar, cezai durumlar vb.), kredi anlaĢmasının bağlayıcılığı, gecikme ve öde[ye]meme 5.3.1. Kredi AnlaĢmasını durumunda yarattığı sonuçlar, borç yönetimi stratejileri Anlamak ve Yapmak (yüksek orandaki borcun öncelikle kapatılması, kredi 5.4. Kredi Tuzakları ve miktarının sınırlanması, sürekli ve zamanında geri ödeme), Yatırım Dolandırıcılığı borç seviyesini düĢürme stratejileri (düĢük kredi maliyetlerine refinansman, geri ödemeler için tasarruf vb.), yaygın kredi tuzakları ve yatırım dolandırıcılıkları vurgulanır. 6. FĠNANSAL MÜZAKERE 21 6.1. Müzakerenin Tanımı Müzakere ilkeleri, müzakere teknikleri ve müzakere öncesi atılması gereken adımlar vurgulanır. 6.2. Müzakere Öncesi Hazırlıklar 6.3. Müzakere Kuralları Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 3-4 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Bankalararası Kart Merkezi, BKM Kart Monitör Araştırması 2008, Orhan Matbaacılık, Ġstanbul, 2008. Emine Gönen, Ev İdaresi İlkeleri II, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay.: 1440, A.Ü. Basımevi, Ankara, 1996. Emine Gönen, Özlem Özgen, Aile Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay.: 1517, A.Ü. Basımevi, Ankara, 2001. Hakan Özerol, Finansçı Olmayanlar İçin Finans, Elma Yayınevi, Ankara, 2002 Hamil Nazik, Seher Ersoy, Aile Ekonomisi, Gazi Yayınevi, Ankara, 2000. Hasan Eken, Tüketicilerin Aşırıborçluluk ve Finansal Dışlanma Nedenleri. H, Tüketicilerin Finansal Yetkinliğinin GeliĢtirilmesi Konferansında sunulan bildiri, 8 Kasım 2006, www.finanskulup.org.tr/.../M_Hasan_Eken_Bireylerin_Asiri_Borclulugu.pdf, EriĢim tarihi: 13.06.2009. 149 James J. Asher, 21. Yüzyılın Süper Okulu, (çev. Ġdil Güpgüpoğlu), Ġnkılâp Kitabevi, Ġstanbul, 1997. Mahfi Eğilmez, Küresel Finans Krizi, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 2008. Werner Tiki Küstenmacher, Lothar J. Seiwert, Hayatı Kolaylaştır, (çev. Canan Çiğdem Dikmen), Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2009. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Emine Gönen, Özlem Özgen, Aile Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay.: 1517, A.Ü. Basımevi, Ankara, 2001. Hakan Özerol, Finansçı Olmayanlar İçin Finans, Elma Yayınevi, Ankara, 2002 James J. Asher 21. Yüzyılın Süper Okulu, (çev. Ġdil Güpgüpoğlu), Ġnkılâp Kitabevi, Ġstanbul, 1997. Werner Tiki Küstenmacher, Lothar J. Seiwert, Hayatı Kolaylaştır, (çev. Canan Çiğdem Dikmen), Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2009. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı Ġstihdamı GeliĢtirme Yüksek Koordinasyon Kurulu Ekonomik ve Sosyal Konsey Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Ġdaresi BaĢkanlığı (GAP Ġdaresi) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Bankalar Birliği Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Genel Müdürlüğü BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları BaĢkanlığı Hayat Boyu Öğrenme Programı Mikrofinasman sağlayan, kalkınma ve tüketici odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 150 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları BaĢkanlığı Hayat Boyu Öğrenme Programı Mikrofinasman sağlayan, kalkınma ve tüketici odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Mikrokredi veren ticari bankalar 151 ĠKTĠSAT III 3. Modül Enerji Tasarrufu Hedefler Bu modülde; enerjinin verimli kullanımının, aile bütçesine ve sürdürülebilir kalkınmaya katkısıyla çevreye etkilerini katılımcıların fark etmeleri hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Yenilenemez enerji kaynaklarının karakteristiklerini ifade eder. 2. Yenilenemez enerji kaynaklarının çevreye verdiği zararlara örnekler verir. 3. Enerjinin Türkiye ekonomisindeki gerçek maliyetine örnekler verir. 4. Enerji tasarrufunun ekonomik kalkınmaya katkısını açıklar. 5. Enerji faturalarının içeriğindeki unsurları açıklar. 6. Konutlarda enerji tasarrufu yöntemlerini açıklar. 7. Mevcut teknolojiler arasında karĢılaĢtırma yapar. 8. Enerji verimli (enerji verim sınıfı yüksek) ürünlere örnekler verir. 9. TaĢıtların yakıt verimliliği ve karbondioksit emisyonu ile ilgili özelliklerini ifade eder. 10. TaĢıtlarda yakıt tasarrufu yöntemlerine örnekler verir. 11. Yenilenebilir enerji kaynaklarını ifade eder. 12. Yenilenebilir enerji kaynaklarının konut ve taĢıtlardaki kullanım alanlarını tespit eder. 152 Ünite ve Konular 1. ENERJĠ KULLANIMI, Kazanımlar 1–4 Açıklama Yenilenemez enerji kaynaklarının (petrol, doğalgaz, ÜLKE EKONOMĠSĠ VE kömür vb.) hızla tükenmekte olduğu, çevresel sorunlar, ÇEVRE enerji verimliliğinin sağlanmasının gereği, Türkiye’nin 1.1. Yenilenemez Enerji Kaynakları enerji kaynaklarının profili ve enerji tüketimi, enerji kullanımında belli alıĢkanlıkların değiĢtirilmesi suretiyle günlük ihtiyaçlardan kısıtlama yapılmadan enerjinin 1.2. Enerji Tüketimi ve Çevre Sorunları 1.2.1. Hava Kirliliği 1.2.2. Sera Gazı Emisyonu ve Ozon Tabakasının Ġncelmesi verimli kullanımının mümkün olduğu, enerjiden verimli Ģekilde faydalanmanın aile bütçesinin yanı sıra, çevre korunmasına ve ülke ekonomisine sağlayacağı katkı vurgulanır, konuya dair farkındalık ve duyarlılık geliĢtirilmesi desteklenir. 1.3. Türkiye’de Enerji Kullanımı 1.3.1. Türkiye’nin Enerji Kaynakları 1.3.2. Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Maliyeti 1.4. Enerji Tasarrufunun Ülke Ekonomisine Katkısı 153 2. KONUTLARDA ENERJĠ 5–8, 11, 12 Enerji faturalarının içeriği, konutlarda dıĢ ve iç cephe ısı yalıtım yöntemleri ile havalandırma, ısıtma-soğutma, 2.1. Enerji Faturaları ve Ġçeriği aydınlatma ve ev aletlerinin kullanımı alanlarında enerji 2.2. Konutlarda Enerji tasarrufuna yönelik tedbirler, enerji verimli yeni teknoloji Tasarrufu ürünlerinin 2.2.1. Konutlarda Isı Yalıtımı katkılar ve bu ürünlerin etiketlerinde yer alan (enerji verim özellikleri, ev ekonomisine sağlayacağı sınıfı, çevre ödülü, enerji tüketimi vb.) bilgilerin anlamı, 2.2.2. Konutlarda Isıtma – yeni bir eve taĢınırken ya da ev/apartman tadilat iĢlemleri Soğutma sırasında enerji verimliliğinin azami ölçüde sağlanması 2.2.3. Konutlarda Aydınlatma için 2.2.4. Ev Aletlerinin yenilenebilir dikkat edilmesi enerji gereken hususlar, kaynaklarının konutlarda kullanım alanları vurgulanır. Kullanımı 2.2.5. Enerji Verimli Ev Ürünleri ve Etiket Anlamları 2.3. Ev TaĢıma ve Tadilatında Enerji Verimliliği 2.4. Konutlarda Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı 3. TAġITLARDA ENERJĠ 8–12 VERĠMLĠLĠĞĠ 3.1. Araçlarda Kullanılan Yakıtlar ve Çevreye Zararları TaĢıtların sera gazları oluĢumundaki payı, araçların yakıt tüketimi ve karbondioksit emisyon değerlerinin ne anlama geldiği, araçlarda benzine ve motorine alternatif olan yakıtlar (LPG, CNG, etanol, hidrojen, elektrik, güneĢ enerjisi) ve bu yakıtlardan bazılarına dönüĢümde dikkat 3.2. Enerji Verimli Yakıtlar 3.3. TaĢıtlarda Enerji Tasarrufu edilmesi gereken hususlar vurgulanır. TaĢıtın özelliğinden ve kullanımından kaynaklanan bazı yakıt israflarının nedenleri ve bu çerçevede yakıt tasarrufu sağlanabilmesi için uygulanabilecek yöntemler vurgulanır. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Cristopher Flavin, Nicholas Lenssen, Enerjide Arayışlar-Yaklaşan Enerji Devriminin El Kitabı. (çev. Yaman Köseoğlu), Tema Vakfı Yayınları, Ġstanbul, ts. 154 Elektrik ĠĢleri Etüt Dairesi Genel Müdürlüğü, Enerji Bakanlığı ENVER (Enerji Verimliliği) Projesi, www.eie.gov.tr/duyurular/tan-bil_subesi/...enver.../ENVER.pps, EriĢim tarihi: 02.07.2009. Enes Fakıoğlu, Güneş Enerjisi ve Enerji Verimliliği, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 16 Ocak 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12, EriĢim tarihi: 03.07.2009. Mustafa Acaroğlu, Alternatif Enerji Kaynakları. Atlas Yayın Dağıtım, Ġstanbul, 2003. Niyazi Özgür, Enerji Verimliliği ve Suyun Verimli Kullanılması, Ankara, Mart 2008, https://www.sanayi.gov.tr/download/tuketici/enerji_verimliligi.zip?, EriĢim tarihi: 01.10.2009. Örgen Uğurlu, Çevresel Güvenlik ve Türkiye’de Enerji Politikaları. Örgün Yayınevi, Ġstanbul, 2009. Tamer Afacan, Dünyada ve Türkiye’de Biyoyakıt Uygulamaları, (2009, Ocak 16).. 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 16 Ocak 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12, EriĢim tarihi: 03.07.2009. Tanzer Tunçalp, Beyaz Eşyada Enerji Verimliliği, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 16 Ocak 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12, EriĢim tarihi: 03.07.2009. TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Enerji Verimliliği ve Tasarrufu Kılavuzu, http://www.mmo.org.tr/resimler/ekler/325478b06878cf1_ek.pdf, EriĢim tarihi: 02.07.2009. Zekai ġen, Temiz Enerji ve Kaynakları. Su Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Cristopher Flavin, Nicholas Lenssen, Enerjide Arayışlar-Yaklaşan Enerji Devriminin El Kitabı. (çev. Yaman Köseoğlu), Tema Vakfı Yayınları, Ġstanbul, ts. Ġsmet Akova, Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2008. Larry Gonick, Alice Outwater, Karikatürlü Çevre Rehberi. (çev. AyĢe BaĢçı Sander), Beyaz Yayınları, Ġstanbul, 2001. Marion A. Brisk, Çevre Dostu 1001 Proje-Öğrenenler İçin Uygulamalı Çevrecilik Eğitimi. (çev. Komisyon), Beyaz Yayınları, Ġstanbul, 2000. Örgen Uğurlu, Çevresel Güvenlik ve Türkiye'de Enerji Politikaları. Örgün Yayınevi, Ġstanbul, 2009. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Çevre ve Orman Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Milli Prodüktivite Merkezi BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Yerel yönetimler 155 Çevre ve enerji odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Çevre ve Orman Bakanlığı BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Yerel yönetimler Çevre ve enerji odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları ĠKTĠSAT IV 4. Modül Aile ve Alışveriş Hedefler Bu modülde katılımcıların; mal ve hizmet satın alırken güvenli, etkin, hak ve sorumluluklarının bilincinde hareket etmelerine katkı sağlanması hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Tasarruf bilinci içinde hareket eder. 2. Gerekli ve sözde ihtiyaçları arasında ayrım yapar. 3. AlıĢveriĢ konusunda özgüven sergiler. 4. Satın alacağı hizmet ve/veya ürün ile ilgili piyasa araĢtırması yapar. 5. Satın alacağı hizmet ve/veya ürünü gözden geçirir. 6. Satın alacağı hizmetler ve/veya ürünleri birbirleriyle karĢılaĢtırır. 7. BaĢlıca alıĢveriĢ yöntemlerini (mağaza, online, telefonla sipariĢ, kapıdan satıĢ vb.) ifade eder. 8. Tüketici olarak belli baĢlı hak ve sorumluluklarını belirtir. 9. Satın alınan mal ve hizmet ile ilgili herhangi bir memnuniyetsizlik durumunda atılması gereken adımları öngörür. 156 Ünite ve Konular 1. ĠHTĠYAÇ ANALĠZĠ Kazanımlar 1, 2, 3 Açıklama AĢırı ve gereksiz tüketimin ailenin finansal yapısına olumsuz etkileri, gerçek ihtiyaçlara uygun bir alıĢ veriĢ listesi hazırlamanın püf noktaları vurgulanır. “Çocuğa Harçlık Verme” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Gelişimi) modülü 6-11, 12 Yaş Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? ünitesi 2. ALIġVERĠġĠN TEMEL KAVRAMLARI 2.1. Etiket Okuma 3–5, 8, 9 Alım ve satım iĢlemlerinde kullanılan anahtar kavramlar, etiketlerdeki ögeler (fiyat, üretim yeri, son üretim tarihi, son kullanma tarihi, ayırıcı özellikleri vb.), bir mal ya da hizmetin 2.2. Kalite ve Fiyat KarĢılaĢtırması 2.3. Kampanyaları Anlamak 2.4. Vadeli AlıĢveriĢ kalitesinin, fiyatının alternatifleriyle karĢılaĢtırılması, bir mal ya da hizmete en düĢük fiyatla ulaĢma yolları, kampanyalardaki ve vadeli satıĢlardaki mal ve hizmetlerin gerçek fiyatlarını hesaplama, malların garanti belgelerinin içerdiği/içermesi gereken unsurlar, alıĢveriĢte ödeme araçları (para, kredi kartı, banka kartı, 2.5. Garanti Belgesini Okumak senet, çek vb.), alıcıların hak ve sorumlulukları (özellikle 2.6. Kullanma Klavuzunu fiĢ, fatura gibi alıĢveriĢ belgeleri), alıcı ve satıcıların Okumak sorunu aralarında çözemediği durumlarda tüketicilerin 2.7. Hak ve Sorumluluklar baĢvurulabilecekleri merciler, baĢvuru süreci ve yöntemleri açıklanır. Ödeme araçları hakkında Hukuk Okuryazarlığı modülü Hukuki Sonuç Doğuran Belgeler ünitesi. 157 3. MESAFELĠ ALIġVERĠġ 3–5, 8, 9 Yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletiĢim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karĢı karĢıya gelinmeksizin yapılan mesafeli alıĢveriĢin avantajları ve dezavantajları, online güvenilirliğini denetleme satıĢ yapan yolları, Ģirketlerin online alıĢveriĢ güvenliğinin unsurları, online alıĢveriĢ ile ilgili anahtar kavramlar, online alıĢveriĢte kullanılan ödeme çeĢitleri ve bunların özellikleri, online alıĢveriĢin maliyet kalemleri (vergi, ebata bağlı olarak posta ücreti, hediye paketi vb.), online açık artırmalarda güvenli alım ve satım yapma yöntemleri, online alıĢveriĢte tüketicilerin hak ve sorumlulukları açıklanır. “Mesafeli AlıĢveriĢ” konusu için Medyayı Kavramak modülü Reklamın Amaç ve Stratejileri ünitesi 4. KAPIDAN SATIġ 3–5, 8, 9 Kapıdan satıĢ sözleĢmeleri, gereken unsurlar, cayma sözleĢmede bildirimi bulunması gibi hususlar, tüketicilerin hak ve sorumlulukları ile bu tür satıĢlarda karĢılaĢılan yaygın aldatıcı ve yanıltıcı satıĢ yöntemleri açıklanır. 5. SORUN ÇÖZME 7, 8, 9 MEKANĠZMALARI Ayıplı mal kavramı, ayıptan doğan haklar ile baĢlıca alıĢveriĢ yöntemlerinde ve sık sorunlar yaĢanan bir takım alıĢveriĢ tarzlarında (ev alımı, taĢıt alımı, ikinci el alıĢveriĢ, kiralama ve kiracılık vb) alıcı ve satıcıların sorunu aralarında çözemediği durumlarda tüketicilerin baĢvurabilecekleri merciler, baĢvuru süreci ve mekanizmaları açıklanır. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1.5-2 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Bankalararası Kart Merkezi, BKM Kart Monitör Araştırması 2008, Orhan Matbaacılık, Ġstanbul, 2008. Bill Quain Üretken Tüketici. (H. Betül Çelik), Sistem Yayınları, Ġstanbul, 2002. Emrah Cengiz, Tüketicinin Korunması. Beta Basım Yayım Dağıtım A.ġ., Ġstanbul, 2007. James J. Asher, 21. Yüzyılın Süper Okulu, (çev. Ġdil Güpgüpoğlu), Ġnkılâp Kitabevi, Ġstanbul, 1997. 158 Kolektif, Tüketici Hakları Mevzuatı. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007. Mehmet Akif Tutumlu, Tüketici Mahkemelerinin Görev ve Yetki Sınırları. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006. Mehmet Akif Tutumlu, Tüketici Sorunları Hakem Heyetlerinin Yapısı, İşleyişi, Sorunları ve Çözüm Önerileri, Seçkin Yayıncılık, 2006. Oğuzhan Buhur, Tüketici Kredisi Açısından Kredi Kartı Uygulaması. Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004. Werner Tiki Küstenmacher, Lothar J. Seiwert, Hayatı Kolaylaştır, (çev. Canan Çiğdem Dikmen), Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2009. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Bill Quain, Üretken Tüketici. (H. Betül Çelik), Sistem Yayınları, Ġstanbul, 2002. Emrah Cengiz, Tüketicinin Korunması. Beta Basım Yayım Dağıtım A.ġ., Ġstanbul, 2007. James J. Asher, 21. Yüzyılın Süper Okulu, (çev. Ġdil Güpgüpoğlu), Ġnkılâp Kitabevi, Ġstanbul, 1997. Werner Tiki Küstenmacher, Lothar J. Seiwert, Hayatı Kolaylaştır, (çev. Canan Çiğdem Dikmen), Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2009. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketici odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Meslek odaları ve birlikleri Reklam Özdenetim Kurulu Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Yerel yönetimler Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri Üniversitelerin ilgili programları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Tüketici odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Meslek odaları ve birlikleri 159 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Yerel yönetimler Tüketici Sorunları Hakem Heyetleri 160 ĠKTĠSAT V 5. Modül Küçük (Mikro) Ölçekli İşletme Girişimciliği Hedefler Bu modülde; katılımcıların küçük ölçekli iĢletme kurabilme, örgütleyebilme, finansman sağlayabilme ve pazarlayabilme bilgi ve becerilerini artırmak hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. GiriĢimcilik ile ilgili temel kavramları belirtir. 2. GiriĢimcilikle ilgili dünyada ve Türkiye’deki güncel uygulamalara örnekler verir. 3. ĠĢ kurma yöntem ve süreçlerini açıklar. 4. ĠĢletmelerin hukuki yapılarını vurgular. 5. ĠĢ modellerine örnekler verir. 6. ĠĢ stratejisi oluĢturma yöntemlerine örnekler verir. 7. ĠĢ planının bölümlerini ve ayrıntılarını tespit eder. 8. Pazarlama planı oluĢturur. 9. Finansman planı oluĢturur. 10. KarĢılaĢılan belli baĢlı sorunlara örnekler verir. 11. KarĢılaĢılan belli baĢlı sorunlara çözüm yolları önerir. 12. Finansman kaynaklarını ifade eder. 13. GiriĢimciliğe destek veren kuruluĢları belirtir. 14. GiriĢimciliğe destek veren kuruluĢların destek koĢullarını vurgular. 15. Sürdürülebilir bir büyüme için gerekli stratejileri açıklar. 161 Ünite ve Konular 1. GĠRĠġĠMCĠLĠĞE GĠRĠġ Kazanımlar 1, 2 Açıklama GiriĢimciliğin tanımı, bileĢenleri, giriĢimcilik özellikleri, günümüzde giriĢimciliğin önemi, giriĢimcilik süreci, iĢlevleri ve giriĢimcilikte yaratıcılık ve yenilik süreçleri üzerine bilgi verilir. 2. YENĠ Ġġ KURMA SÜRECĠ 3, 4 GiriĢimin türüne uygun hukuki yapı (limited, Ģahıs Ģirketi vb.), bir giriĢim öncesinde cevaplanması gereken sorular, 2.1. GiriĢimin Türüne Uygun mevcut bir iĢletmeyi satın almadan önce incelenmesi Hukuki Yapının Belirlenmesi gereken konular, mevcut bir iĢletmeyi satın almanın 2.2. Mevcut Bir ĠĢletmeyi Satın avantaj ve dezavantajları vurgulanır. Alma 3. SIFIRDAN BAġLAMAK 5 ĠĢ modelinin tanımı, giriĢimin gelir kaynakları, maliyet unsurları, yatırımın boyutları, kritik baĢarı etmenleri, 3.1. ĠĢ Modeli giriĢimin iĢ modelini oluĢtururken dikkate alınması 3.1.1. ĠĢ Modeli Nedir? gereken hususlar ve iĢ modelinin uygulamaya geçirilme sürecindeki adımlar aktarılır. 3.1.2. ĠĢ Modelinin Belirlenmesi 3.1.3. ĠĢ Modelinin Uygulamaya Konması 4. Ġġ STRATEJĠLERĠ 4.1. ĠĢ Stratejisi Nedir? 6 ĠĢ stratejisinin tanımı, farklı stratejik konumlandırma yöntemleri (çeĢitlilik zemininde, zemininde, ihtiyaca göre 4.2. Stratejik Konumlandırma ve Türleri kolay ulaĢılabilme konumlanma vb.) ve iĢ stratejisinin formüle edilme süreci (tehlike ve fırsatları saptamak için dıĢarıya bakmak, kaynaklar, kapasite ve 4.3. ĠĢ Stratejilerinin uygulamalar için içeriye bakmak, tehlike ve fırsatları Belirlenmesi hedef alan stratejiler, stratejiyi destekleyici faaliyetler arasında tam uyum sağlamak, çalıĢanların stratejiyi kavraması ve stratejinin yürümesi için kendi üzerine düĢen görevi anlamasını sağlamak, stratejiyi uygulamaya hazır olmak vb.) hakkında bilgi sunulur. 162 5. Ġġ PLANI 5.1. ĠĢ Planı Nedir? 7–11 ĠĢ planının tanımı, plan yazma eyleminin giriĢimciye kazandırdıkları, iĢ planının bölümleri (uygulama özeti, iĢ fırsatını 5.2. ĠĢ Planının Amaçları 5.3. ĠĢ Planının Bölümleri 5.3.1. ÇalıĢma Ekibi ortaya çıkaran pazar etmenleri, pazarın hâlihazırdaki ve gelecek yıllarda ulaĢması beklenen boyutu, ürün ya da hizmetlerin içeriği, ürün ya da hizmeti farklı kılan özellikleri, giriĢimin amacı, organizasyon Ģeması, maaĢ tablosu, çalıĢanların özellikleri, pazarlama 5.3.2. Pazarlama Planı planı yapılırken dikkate alınması gereken noktalar, 5.3.3. Faaliyet Planı müĢterileri tanımak, potansiyel müĢterilerin sayısı ve 5.3.4. Finansal Planlama potansiyel satıĢ geliri, çeĢitli müĢteri kesimlerinin gereksinimleri, satın alma kolaylığı, hızlı teslimat, kiĢiye 5.4. Etkili Bir ĠĢ Planının özel ürün hazırlamanın önemi, her kesime etkin bir ulaĢma Ġlkeleri yolu bulmak, uygun bir satıĢ ve promosyon yaklaĢımı, 5.5. Örnek Bir ĠĢ Planı satın Uygulaması konusundaki duyarlılığı, uygun fiyatlama stratejileri, alma kararlarının analizi, müĢterinin fiyat müĢteri kazanma ve elde tutma maliyeti, rakiplerin gücü ve zayıflığı, Ģirket pazara girerken rakiplerin nasıl tepki verecekleri vb.), faaliyet planı hazırlanırken sorulması gereken sorular (Üretim ihtiyaçları nelerdir? Tedarikçi iliĢkileri ne durumda veya ne gibi bağlantılar öngörülüyor? Ne kadar stoka ihtiyaç olacak? SipariĢe göre mi çalıĢılacak, yoksa sürekli bir akıĢ operasyonu mu kurgulanacak? yürütülecek, Hangi hangileri rutin faaliyetler dıĢarıdan temin içeriden edilecek? Potansiyel sorunlar, engeller ve riskler nelerdir? Zaman çizelgesi nasıl hazırlanır? vb.) finansal planın unsurları ile bütçeleme (giriĢimin baĢlangıç maliyetleri, giriĢim için kullanılan/kullanılabilecek kaynaklar ve fonlar, bilanço, gelir tablosu, nakit akıĢı tablosu vb.) ve etkili bir iĢ planının içermesi gereken noktalar vurgulanır. 163 6. ĠġĠN FĠNANSMANI 12 KuruluĢ aĢamasında finansman kaynakları (mikrokredi, vadeli alım Ģeklinde kredi, ticari banka kredisi, kiĢisel 6.1. KuruluĢ AĢamasında birikim, aile ve dost çevresinden alınan borçlar, ipotek vb.) Finansal Kaynaklar ve kredi kurumlarının giriĢimciden cevap beklediği 6.2. GeliĢme AĢamasında sorular; geliĢme aĢamasındaki sermaye kaynakları (iç Finansal Kaynaklar faaliyetten elde edilen nakit akıĢı, borç sermaye temini, 6.3. Olgunluk AĢamasında risk sermayesi, birincil halka arz vb.) ve bunların Finansman Kaynakları kullanımının avantaj ve dezavantajları, bankaların kredi verirken dikkate aldığı oranlar (borçluluk oranı, gelirlerin 6.4. ĠĢ Melekleri faizleri karĢılama oranı vb.); geliĢme sürecinin sınırları, olgunluk aĢamasında finansman kaynakları (halka açık sermaye piyasaları, ikincil halka arz, ticari evrak, bono vb.); İş Meleklerinin tanımı, ĠĢ Meleklerinden finansman almak için ipuçları ile Türkiye’deki İş Melekleri Ağı hususlarında bilgi verilir. 7. ÜLKEMĠZDE 13, 14 Meslek edindirme kursları veren, mikro ölçekli giriĢimlere GĠRĠġĠMCĠLĠĞE DESTEK finansal destek sağlayan özel kurumlar, kamu kurum ve VEREN KURUMLAR VE kuruluĢları ile STK’lar ve söz konusu kurumların destek DESTEK KOġULLARI koĢulları açıklanır. “Ülkemizde GiriĢimciliğe Destek Veren Kurumlar ve Destek KoĢulları” konusu için Aile Bütçesi ve Kaynak Yönetimi modülü Finansman Olanakları ünitesi. 8. ĠġLETMENĠN BÜYÜMESĠ 15 8.1. Sürdürülebilir Strateji KuruluĢ aĢaması atlatılarak, büyümenin eĢiğine gelindiğinde giriĢimci tarafından gözden geçirilmesi gereken hususlar, hızlı bir büyüme karĢısında kalan 8.2. BaĢka Pazarlara Yayılma 8.3. Talebi KarĢılama 8.4. Yönetim Tarzı Seçenekleri giriĢimcinin önündeki yönetim sorunları ve bu sorunları aĢabilmek için uygulamaya koyabileceği yönetim tarzı seçenekleri (içerik yönetimi, davranıĢ yönetimi, sonuç yönetimi, ortam yönetimi) ile bu tarzların zamanlaması, profesyonel yönetimi gerektiren durumlar vurgulanır. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar 164 Gazanfer Sanlıtop, Girişimcilik. Boyut Yayın Grubu, Ġstanbul, 2009. Ġbrahim Öztürk, 2008 Girişimcilik Raporu, ĠGĠAD Yayınları, Ġstanbul 2008. M. Tınaz Titiz, Girişimcilik Rehberi. Beyaz Yayınları, Ġstanbul, 2002. M. Tınaz Titiz, Girişimcilik Ulusça Zenginliğe Açılan Kapı. Ġnkılap Kitabevi, Ġstanbul, 2005. Richard Luecke, Girişimcinin El Kitabı, (çev. Ümit ġensoy), Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, Ġstanbul, 2008. Semra Güney, Girişimcilik, Temel Kavramlar ve Bazı Güncel Konular, Ankara: Siyasal Kitapevi, Ankara, 2008. Serpil Döm, Girişimcilik ve Küçük İşletme Yöneticiliği, Detay Yayınları, Ankara, 2006. T.C. BaĢbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadın ve Yoksulluk, Fersa Ofset, Ankara, Eylül 2008. Tamer Müftüoğlu, Tülin Durukan, Girişimcilik ve Kobi'ler, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004. Zafer Erdoğan, Girişimcilik ve Kobi'ler: Teori ve Uygulama, Ekin Kitabevi, Bursa, 2008. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar M. Tınaz Titiz, Girişimcilik Rehberi. Beyaz Yayınları, Ġstanbul, 2002. Peter Lynch, John Rothchild, Kazanmayı Öğren-Yeni Başlayanlar İçin Yatırım ve İşletme Rehberi. (çev. Levent Cinemre, Hasan Ataol), Scala Yayıncılık, Ġstanbul, 1999. Robert L. Hershey, Zengin Olmak İçin Gereken Tüm Matematik: Finansal Başarı İçin Sayılarla Düşünmek. (çev. Erkan Kızılocak), Güncel Yayıncılık, Ġstanbul, 2003. Semra Güney, Girişimcilik, Temel Kavramlar ve Bazı Güncel Konular, Ankara: Siyasal Kitapevi, Ankara, 2008. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi. PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı Ġstihdamı GeliĢtirme Yüksek Koordinasyon Kurulu Ekonomik ve Sosyal Konsey Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Ġdaresi BaĢkanlığı (GAP Ġdaresi) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Türkiye Bankalar Birliği 165 Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Genel Müdürlüğü BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları BaĢkanlığı Hayat Boyu Öğrenme Programı Mikrofinasman sağlayan ve kalkınma odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeleri GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları BaĢkanlığı Hayat Boyu Öğrenme Programı Mikrofinasman sağlayan ve kalkınma odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları Mikrokredi veren ticari bankalar 166 9.4. Aile Eğitimi Programında Medya Alanı 9.4.1. Medya Alanının Genel Amaçları Aile üyelerine, Medya imkânlarından azami düzeyde yararlanabilme, Medyadan gelebilecek zararları en aza indirebilme, bilgi ve becerisini kazandırabilmektir. 9.4.2. Medya Alanının Modülleri MEDYA I 1. Modül Hedefler Medyayı Tanımak Bu modülde katılımcıların; iletiĢim, kitle iletiĢimi ve medya hakkında temel bilgileri ve kavramları öğrenmeleri medya ürünleri, kuruluĢları ve çalıĢanlarını daha iyi tanımaları, hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Kitle iletiĢimi ve ögelerinin ne olduğunu açıklar. 2. ĠletiĢim ile kitle iletiĢimi arasındaki farkı ayırt eder. 3. Medya kavramının içeriğini belirtir. 4. Medyanın iĢlevlerini açıklar. 5. Medya türlerini birbirinden ayırt eder. 6. Medya türlerinin iĢlevlerini birbirinden ayırt eder. 7. Medya ürünlerine örnekler verir. 8. Belli baĢlı medya profesyonellerini ifade eder. 9. Haber ve unsurlarını vurgular. 10. Haberin güvenirliliğini sağlayan unsurları ifade eder. 167 11. Medyanın görev ve sorumluluklarına örnekler verir. 12. TaĢınabilir bilgi iletiĢim araçlarının iĢlevlerini açıklar. 13. Medya okuryazarlığının iĢlevlerini vurgular. Ünite ve Konular 1. KĠTLE ĠLETĠġĠMĠ VE Kazanımlar 1-4 Açıklama ĠletiĢim (çok-yönlü), kitle iletiĢimi (tek-yönlü) ve medyanın kuĢattığı anlam çerçevesi, birey ve aile MEDYA yaĢamındaki yeri ekseninde açıklanır. 1.1. ĠletiĢim Nedir? Aile içi, sosyal ve toplumsal iletiĢim konuları için 1.2. Kitle ĠletiĢimi Nedir? Aile Eğitimi ve İletişimi alanı Aile Yaşam Becerileri 1.3. Medya Nedir? 2. MEDYANIN TÜRLERĠ modülü Aile İçi İletişimin Temel Unsurları ünitesi. 5–7, 11, 12 Medya türleri, iĢlevleri, her bir medya çeĢidinin arz ettiği hizmet ve ürünler ile bunların birbirlerine göre 2.1. Görsel Medya farklılıkları hakkında bilgi verilir. 2.2. ĠĢitsel Medya 2.3. Basılı Medya 2.4. Ġnternet 2.5. TaĢınabilir Bilgi-ĠletiĢim Teknolojileri 3. MEDYA VE ETĠK 8, 11 Medyanın organizasyonel yapısı, iĢleyiĢi ve bunu sağlayan kiĢiler (medya patronu, muhabir, editör, yazı 3.1. Medyanın ĠĢleyiĢi iĢleri, genel yayın yönetmeni vs.) ile tabi oldukları etik 3.2. Medya ĠĢleyiĢini Sağlayan ilkeler hakkında temel bilgi verilir. Aktörler 4. TEMEL KAVRAMLAR 4.1. Haber 7, 9, 10 Medya tarafından üretilen ürünlerin anlaĢılması ve yorumlanması için gerekli olacak temel kavramlara odaklanılır ve bunların birbirinden farkı belirtilir. 4.2. Yorum 4.3. Haber-Ġnceleme ve HaberAnaliz 4.4. Reklam-Ġlan 4.5. Program 168 5. HABER VE UNSURLARI 7, 9, 10 Haberin üretim süreci, aĢamaları, unsurları ve güvenilirlik hususları (mahreç, kaynak, imza vb.), habere 5. 1. Haber Nedir, Nasıl Yazılır, etki eden faktörler çerçevesinde “haber” ele alınarak Unsurları Nelerdir? iĢlenir/sunulur. 5. 2. Haber, Kurgu ve Gerçek 5. 3. Haberin Güvenilirliği 5. 4. Haber Sonrası: Etki-leĢim 6. MEDYA 11, 13 Medya okuryazarlığının ne olduğu açıklanır, medyayla OKURYAZARLIĞI: NEDĠR, etkileĢime geçen birey ve aile üyelerinin medya içeriğini NE ĠġE YARAR? anlama, analiz etme ve katkıda bulunmalarının önemi vurgulanır. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar 21.Yüzyıl Okuryazarlığı-Medya Okuryazarlığına Genel Bir Bakış ve Sınıf İçi Etkinlikler: http://www.medialit.org/pdf/mlk/turkish.pdf Armand -Michele Mattelart, İletişim Kuramları Tarihi. (çev. Merih Zıllıoğlu), ĠletiĢim Yay., Ġstanbul, 1998. Atilla Girgin, Yazılı Basında Haber ve Habercilik Etik'i, Ġstanbul, Ġnkılap Kitabevi, 2000. Ġrfan Erdoğan ve Korkmaz Alemdar, Öteki Kuram –Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi–.Erk Yay., Ankara, 2005. Johne Fiske İletişim Çalışmalarına Giriş. (çev. Süleyman Ġrvn), Ark Yay., Ankara, 1996. Martin Eslin, TV: Beyaz Camın Arkası, (çev. Murat Çiftkaya), Pınar Yay., Ġstanbul, 1991. Medya Okuryazarlığı: http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/ Neil Postman, Televizyon Öldüren Eğlence-Gösteri Çağında Kamusal Söylem-. (çev. Osman Akınhay), Ayrıntı Yay., Ġstanbul, 1994. Nurdoğan Rigel, İleti Tasarımında Haber. Der Yay., Ġstanbul, 2000. Pierre Bourdieu, Televizyon Üzerine, (çev. Turhan Ilgaz), YKY, Ġstanbul, 1997. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Bir Çok Ses Tek Bir Dünya-İletişim ve Toplum: Bugün/Yarın-. Ankara, 1993. W. Lance Bennett, Politik İllüzyon ve Medya, (çev. Seyfi Say), Nehir Yay., Ġstanbul, 2000. 169 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler, (çev. Cevdet Cerit), Ġstanbul, Pınar Yayınları, 1993. Medya Okuryazarlığı: http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/ Neil Postman, Çocukluğun Yokoluşu, (çev. Kemal Ġnal), Ġmge Yay., Ankara, 2008. Neil Postman, Televizyon Öldüren Eğlence-Gösteri Çağında Kamusal Söylem-. (çev. Osman Akınhay), Ayrıntı Yay., Ġstanbul, 1994. RTÜK Akıllı İşaretler: http://www.rtukisaretler.gov.tr/RTUK/index.jsp 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Basın Yayın Genel Müdürlüğü UlaĢtırma Bakanlığı-Ġnternet Kurulu Ulusal Bilgi Güvenliği Programı Reklam Özdenetim Kurulu Meslek odaları ve birlikleri Medya odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) UlaĢtırma Bakanlığı-Ġnternet Kurulu Ulusal Bilgi Güvenliği Programı Reklam Özdenetim Kurulu Meslek odaları ve birlikleri Medya odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 170 MEDYA II 2. Modül Medyayı Kavramak Bu modülde katılımcıların; Hedefler medyanın nasıl iĢlediğinin, medya içeriğinin oluĢum sürecinin, medyanın kendine has dilinin, medyanın birey, aile ve toplum üzerindeki etkilerinin farkına varmaları hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Medya içeriğinin nasıl oluĢtuğunu ifade eder. 2. Medya içeriğini oluĢturmada belirleyici olan ulusal etmenleri saptar. 3. Medya içeriğini oluĢturmada belirleyici olan uluslararası etmenleri saptar. 4. Her medya türünün kendine has bir dili olduğunu ayırt eder. 5. Medya içeriğinde kurgusallığı ayırt eder. 6. Her medya içeriğinin bir değer ve dünya görüĢü barındırdığını vurgular. 7. Haber içeriklerinde eğlence ağırlıklığını ifade eder. 8. Haberlerde belirleyici olan etkenleri sıralar. 9. Medyaya eleĢtirel bakıĢın önemini vurgular. 10. Ġnternet ve taĢınabilir yeni bilgi iletiĢim teknolojilerinin sahip olduğu imkânlar ile doğurabileceği riskleri karĢılaĢtırır. 11. Reklam sektörü ile medya arasında bağlantı kurar. 12. Haber ve eğlence programlarında yer alan örtük/gizli reklamları tespit eder. 13. Reklamların kendine has bir dili, felsefesi ve sunduğu dünya algısı olduğunu vurgular. 14. Tüketim ihtiyacı algısının oluĢmasında medyanın rolünü açıklar. 15. Aile ihtiyaçlarının belirlenmesinde reklamlara eleĢtirel bakmanın önemini vurgular. 16. Ġhtiyaçların belirlenmesinde reklamların etkisini aile üyeleriyle tartıĢır. 17. Medyada yer alan her türlü Ģiddet içeriğini tespit eder. 18. Medyada yer alan her türlü cinsel içeriği ayırt eder. 19. Görsel medya takibinde sembol iĢaretlerini (akıllı iĢaretler) ifade eder. 171 20. Riskli medya içeriğinden korunmada aile içi iletiĢimin ve paylaĢmanın önemini açıklar. 21. Medyanın sosyalleĢme sürecinde ne kadar etkili olduğunu açıklar. 22. Gündelik hayatta kullanılan dil ve davranıĢların oluĢumunda medyanın etkisini ayırt eder. 23. Medyanın aile içi iletiĢimi ve davranıĢları nasıl etkilediğini tespit eder. 24. Medyanın zihin dünyasını Ģekillendirmede etkili olduğunu vurgular. 25. Medyanın modern toplumdaki iĢlevlerine örnekler verir. 26. Medyanın iĢlevlerini yerine getirip getirmediğini bir okur-izleyici olarak denetlemenin önemini vurgular. 27. Medya gündemi ile toplumsal gündem arasındaki uyumu/uyumsuzluğu ifade eder. 172 Ünite ve Konular 1. MEDYA ĠÇERĠĞĠNĠN Kazanımlar 1 Açıklama Medya içeriğinin oluĢumu, haber (ajanslar, TV, OLUġUM SÜRECĠ VE gazete, internet) ve eğlence programları üzerinden AġAMALARI örnek etkinliklerle iĢlenir. 1.1. Bir Olayın HaberleĢtirilmesi 1.2. Türkiye'deki Haber Sektörünün ĠĢleyiĢi 1.3. Bir Eğlence Program Ġçeriğinin OluĢturulması 1.4. 7/24’lük Yayın Zorunluluğu ve Ġçeriğin Niteliği 2. ĠÇERĠK OLUġUMUNDA 2, 3 Medyada gündem oluĢturucu etkiye sahip ve ona BELĠRLEYĠCĠ ULUSAL VE yöne veren ulusal ve küresel kurumlar, kuruluĢlar ve KÜRESEL ETKENLER aktörlerin yanı sıra medya profesyonellerinin (zihin dünyaları, mesleki alıĢkanlıklar, aile algıları) medya 2.1. Gündem OluĢturucu Etki içeriğinin oluĢumuna etkileri anlatılarak medya Nedir? metinlerinin 2.2. Siyasi-Bürokratik Aktörler eleĢtirel bir gözle çözümlenmesi üzerinde durulur. 2.3. Eğlence Dünyasının Aktörleri 2.4. Reklam Sektörü 2.5. Uluslararası Medya Organizasyonları 2.6. Uluslararası KuruluĢlar 2.7. Medya Profesyonelleri 3. MEDYA DĠLĠ 3.1. Medya Dilinin Kendine Özgülüğü 4–9 Medya dilinin kendine özgü amaçlarına, kurgusuna ve değerlerine dikkat çekilerek eğlence odaklılığı vurgulanır. Böylece aile üyelerinin dıĢ dünyayı anlamalarında belirleyici olabilen medya dilinin, 3.2. Medya Ġçeriklerinin Kurgusallığı yapısal özellikleri çözümlenerek örnek etkinliklerle eleĢtirel bir okuma yapmaları sağlanır. 3.3. Medya Metinlerinin Amaçsallığı 173 3.4. Medya Metinlerinde Değerler 3.5. Ġçeriğin EğlenceleĢtirilmesi 4. ĠNTERNET VE YENĠ 10 Ġnternet, alternatif medya (kiĢisel web, bloglar, yerel medya vb.) ve taĢınabilir yeni bilgileĢim ve iletiĢim MEDYA teknolojilerinin aile açısından sahip olduğu imkânlar 4.1. Alternatif Medya ile olası riskler iĢlenir. 4.2. TaĢınabilir Bilgi ĠletiĢim Teknolojileri 4.3. Ġnternet ve Bilgi 4.4. Güvenli Ġnternet 4.5. Ġnternet ve Çocuk 5. REKLAMIN AMAÇ VE 11 – 16 STRATEJĠLERĠ Reklam sektörü ile medya arasındaki iliĢki, bu iliĢkinin içeriğe etkisi ve aile içi tüketim alıĢkanlıklarına etkileri üzerinde durulur. 5.1. Reklam Verenler ile Program ve Ġçerik Tercihleri Pazarlama amaçlı programlar için İktisat alanı Aile Arasındaki ĠliĢki ve Alışveriş modülü Mesafeli Alışveriş ünitesi. 5.2. Tüketim Kültürü, Medya ve Aile 6. MEDYA, ġĠDDET VE 17 – 20 CĠNSELLĠK Medya içeriğinde –özellikle– Ģiddet ile cinsellik unsurları ve olası etkileri üzerinde durularak aileye yansımalarının analizleri yapılır. 6.1. Medya Ġçeriğinde ġiddet 6.2. Medya Ġçeriğinde Cinsellik 7. MEDYA VE TOPLUM 7.1. Medyanın Modern Toplumdaki ĠĢlevi 21 – 27 Medyanın modern toplumdaki iĢlevi, bireylerin sosyalleĢme sürecine, değerlerine, diline ve zihinsel yapılarına etkisi, aile ve toplum gündeminin oluĢmasındaki rolü vurgulanır. 7.2. Medyanın SosyalleĢme Sürecinin Belirleyici Aktörü Olmaya BaĢlaması 7.3. Medyanın Kendine Has Dilinin KitleselleĢmesi 7.4. Medyanın Zihinlere Ektiği Formlar 174 7.5. Medya ve Toplum Gündemi Uyumu/Uyumsuzluğu Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar 21.Yüzyıl Okuryazarlığı-Medya Okuryazarlığına Genel Bir Bakış ve Sınıf İçi Etkinlikler: http://www.medialit.org/pdf/mlk/turkish.pdf Armand -Michele Mattelart, İletişim Kuramları Tarihi. (çev. Merih Zıllıoğlu), ĠletiĢim Yay., Ġstanbul, 1998. Atilla Girgin, Yazılı Basında Haber ve Habercilik Etik'i, Ġstanbul, Ġnkılap Kitabevi, 2000. Füsun Alver, Basında Yabancı Tasarımı ve Yabancı Düşmanlığı, Ġstanbul, Der Yayınları, 2003. G. Yasemin Ġnceoğlu, Uluslararası Medya "Medya Eleştirileri", Ġstanbul, Der Yayınları, 2004. Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler, (çev. Cevdet Cerit), Ġstanbul, Pınar Yayınları, 1993. Johne Fiske, İletişim Çalışmalarına Giriş. (çev. Süleyman Ġrvn), Ark Yay., Ankara, 1996. Judith Lazar, İletişim Bilimi, (çev. Cengiz Anık), Ġstanbul, Vadi Yayınları, 2001. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Bir Çok Ses Tek Bir Dünya-İletişim ve Toplum: Bugün/Yarın-. Ankara, 1993. Ünsal Oskay, Kitle Haberleşmesi Teorilerine Giriş, (derl. ve çev.), Der Yay., Ġstanbul, 1992 (ilk baskı 1969). W. Lance Bennett, Politik İllüzyon ve Medya, (çev. Seyfi Say), Nehir Yay., Ġstanbul, 2000. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Çocuklarımız İçin İnternet Güvenliği (RTÜK): http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=7d886e32-58ba-4e95-af95-5ac4efc38b9c Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler, (çev. Cevdet Cerit), Ġstanbul, Pınar Yayınları, 1993. Ġrem Barutçu, Babıâli Tanrıları Simavi Ailesi, Ġstanbul, Agora Kitaplığı, 2004. Martin Eslin, TV: Beyaz Camın Arkası, (çev. Murat Çiftkaya), Pınar Yay., Ġstanbul, 1991. Neil Postman, Çocukluğun Yokoluşu, (çev. Kemal Ġnal), Ġmge Yay., Ankara, 2008. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu BiliĢim Suçları ġube Müdürlüğü 175 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Basın Yayın Genel Müdürlüğü Reklam Özdenetim Kurulu Sanayi Bakanlığı Reklam Kurulu UlaĢtırma Bakanlığı-Ġnternet Kurulu Ulusal Bilgi Güvenliği Programı Meslek odaları ve birlikleri Medya odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu Telekomünikasyon ĠletiĢim BaĢkanlığı Bilgi Ġhbar Merkezi BiliĢim Suçları ġube Müdürlüğü Çocuklarımız Ġçin Ġnternet Güvenliği (RTÜK) Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Reklam Özdenetim Kurulu Sanayi Bakanlığı Reklam Kurulu UlaĢtırma Bakanlığı-Ġnternet Kurulu Ulusal Bilgi Güvenliği Programı Meslek odaları ve birlikleri Medya odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 176 MEDYA III 3. Modül Hedefler Bilinçli Medya Kullanımı Bu modülde katılımcıların; medya içeriğini eleĢtirel bir süzgeçten geçirme, medya ile iliĢkilerini belli bir program dâhilinde ve ihtiyaçlara göre düzenleme, medyanın yanlıĢ kullanımı ile oluĢabilecek risklerden korunma, pasif bir izleyici olmak yerine medyaya aktif katılma becerilerini kazanmaları hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Hangi medya ürününe ihtiyacı olduğunu saptar. 2. Medyaya ayırdığı zamanı ihtiyaçlarına göre düzenler. 3. Ġhtiyaç duyduğu bilgilere hangi medya aracılığıyla ulaĢacağını söyler. 4. Bilgi kirliliğinden korunma ve güvenli bilgiye ulaĢma yollarını ifade eder. 5. Bilgi ve enformasyon kaynaklarının seçiminde dikkat edeceği noktaları seçer. 6. Bilgilendirici medya içeriklerine karĢı eleĢtirel bir yaklaĢım geliĢtirir. 7. Haberleri, güvenilirliğini sağlayan unsurlara göre inceler. 8. Eğlendirici medya ürünlerinin seçiminde dikkat edeceği noktaları vurgular. 9. Eğlendirici medya ürünlerinin, aile ile birlikte kullanımında dikkat edilecek noktaları vurgular. 10. Dizi, oyun, internet vb. medyanın bağımlılık düzeyindeki kullanımından korunma yollarına örnekler verir. 11. Farklı türdeki medya içeriklerinin çocuklar üzerindeki etkilerini tespit eder. 12. Bilgi-iletiĢim teknolojilerinin çocuklar üzerindeki etkilerini saptar. 13. Bilgi-iletiĢim teknolojilerini aile içinde programlı ve denetimli kullanır. 14. Reklamın sunduğu hayat felsefesini analiz eder. 15. Reklamda sunulanlar ile gerçek arasındaki farkı ayırt eder. 16. Medya içeriği konusunda editöryal kadroya geri bildirimde bulunur. 17. Medya içeriği konusunda mesleki ve resmî kurumlar nezdinde Ģikâyet mekanizmalarını iĢletir. 177 Ünite ve Konular 1. BĠR ĠHTĠYAÇ OLARAK Kazanımlar 1–3 Açıklama Haber, eğlence ve iletiĢim aracı olarak medya ve ürünlerini seçerken ihtiyaçların ve ayrılacak zamanın bu MEDYA ihtiyaçlara göre saptanması iĢlenir. 1.1. Medya Kullanım Ġhtiyaçlarının Belirlenmesi 1.2. Medya Ürünlerine UlaĢım 2. BĠLGĠ KAYNAĞI 4–7 Bilgi ve enformasyon kaynağı olarak medyanın rolü, bu OLARAK MEDYANIN bağlamda uygun medyanın seçimi, bilgilendirici medya KULLANIMI içerikleri ve haberlerin güvenilirlik unsurları eleĢtirel bir yaklaĢımla vurgulanır, bunlara yönelik eleĢtirel bir bakıĢ 2.1. Bilgi ve Enformasyon geliĢtirilmesi desteklenir. Kaynaklarının Seçimi 2.2. Bilgi Kirliliği ve Medya 2.3. Haberlerin Güvenilirliğini Sağlayan Unsurları Takip 2.4. EleĢtirel Bir YaklaĢım GeliĢtirme 3. EĞLENCE ARACI Medyanın eğlendirici OLARAK MEDYANIN ürünlerinin seçimi, KULLANIMI ürünlerinin bilinçli, etkili ve kontrollü kullanımının önemi 8–10 özelliği, aile eğlendirici üyeleriyle birlikte medya medya üzerinde durularak, bağımlılık riskine (dizi-oyun-internet 3.1. Eğlendirici Medya vb.) dikkat çekilir ve farkındalık geliĢtirilmesi desteklenir. Ürünlerinin Seçimi 3.2. Aile ile Birlikte Kullanım 3.3. Bağımlılık ve Farkındalık 4. MEDYA VE ÇOCUK 4.1. Farklı Türdeki Medya Ġçeriklerinin Çocuklar Üzerindeki Etkileri 11–13 Medya ve taĢınabilir bilgi-iletiĢim teknolojilerinin (oyun, internet, GSM vb.) “yeni bin yıl öğrenenleri” olan günümüz çocukları üzerindeki etkileri vurgulanır. Medya ürünlerinin doğru kullanımını destekleyici bilgiler ve düzenlemeler açıklanır. Ailelerin medya ve taĢınabilir 4.2. Televizyon ve Çocuk bilgi-iletiĢim teknolojileri ile çocukların iliĢkisini 4.3. Akıllı ĠĢaretler düzenlemede kullanabilecekleri yöntemler açıklanır. 4.4. Ġnternet ve Çocuk “Medya ve Çocuk” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (018 Yaş Gelişimi) modülü 0-2 Yaş Çocuğundan Neler 178 4.5. TaĢınabilir Bilgi-ĠletiĢim Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? Teknolojileri ve Çocuk ünitesi. 4.6. Bilgi ĠletiĢim Teknolojilerinin Doğru Kullanımı 5. REKLAM, TÜKETĠM VE 14, 15 AĠLE Reklam ile sunulan hayat anlayıĢı (dili, kurgusu, görseliĢitsel içerik vb.) ve gerçeklik üzerinden oluĢturulan “algı” çözümlenerek bireyin gerçek ihtiyaçları arasındaki 5.1. Reklamın Büyülü farklar vurgulanır. Dünyası ve Tüketim 5.2. Reklam ile Gerçek 5.3. Reklamlarda Sunulan Hayat AnlayıĢı 6. ġĠKÂYET VE DENETĠM 16, 17 MEKANĠZMALARI 6.1. Editöryal Kadroya Geri Bildirim Medya içeriği ile ilgili Ģikâyet ve denetim imkânları hakkında bilgi verilerek –özellikle–editöryal kadroya geri bildirimde bulunulması, mesleki ve resmi kurumlar (örn. Adli Kurumlar, RTÜK: 444 1178, ihbarweb.org.tr) nezdinde Ģikâyet mekanizmalarının nasıl iĢletileceği 6.2. Mesleki Örgütler açıklanır. Nezdinde GiriĢimler 6.3. Resmi Örgütler Nezdinde GiriĢimler Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Gürsel Öngören, Medya ile Mücadele Rehberi, Ġstanbul, Çınar Yayınları, 1998. Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler, (çev. Cevdet Cerit), Ġstanbul, Pınar Yayınları, 1993. Ġrfan Erdoğan ve Korkmaz Alemdar, Öteki Kuram –Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi–.Erk Yay., Ankara, 2005. Marilyn J. Matelski, TV Haberciliğinde Etik, (çev. Bahar Öcal Düzgören), Ġstanbul, YKY, 1996. Mehmet Küçük, Medya, İktidar, İdeoloji, (derl.), Ark Yay., Ankara, 1999. Nilüfer Timisi, Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost Yay., Ankara, 2003. Ortegay Gasset, Kütlelerin İsyanı, (çev. Nejat Muallimoğlu), Ġstanbul, Bedir Yayınevi, 1992. 179 Raymond Williams, Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim, (çev. Ahmet Ulvi Türkbağ), Dost Yay., Ankara, 2003. ġahinde Yavuz , Medya ve İzleyici-Bitmeyen Tartışma-. (derl.), Vadi Yay., Ankara, 2005. W. Lance Bennett, Politik İllüzyon ve Medya, (çev. Seyfi Say), Nehir Yay., Ġstanbul, 2000. Yalçın Akdoğan, Görsel İktidar, Ġstanbul, Ġnsan Yayınları, 1995. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Gürsel Öngören, Medya ile Mücadele Rehberi, Ġstanbul, Çınar Yayınları, 1998. Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler, (çev. Cevdet Cerit), Ġstanbul, Pınar Yayınları, 1993. Neil Postman, Çocukluğun Yokoluşu, (çev. Kemal Ġnal), Ġmge Yay., Ankara, 2008. Neil Postman, Televizyon Öldüren Eğlence-Gösteri Çağında Kamusal Söylem-. (çev. Osman Akınhay), Ayrıntı Yay., Ġstanbul, 1994.s Vedat Demir, Türkiye'de Medya ve Özdenetimi, Ġstanbul, ĠletiĢim Yayınları, 1998. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu BiliĢim Suçları ġube Müdürlüğü Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Reklam Özdenetim Kurulu Sanayi Bakanlığı Reklam Kurulu UlaĢtırma Bakanlığı-Ġnternet Kurulu Ulusal Bilgi Güvenliği Programı Meslek odaları ve birlikleri Medya odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 126 Bilgi ve DanıĢma Hattı http://www.guvenliweb.org.tr http://www.uydunet.net http://www.teledunya.com 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Bilgi Teknolojileri ve ĠletiĢim Kurumu Telekomünikasyon ĠletiĢim BaĢkanlığı Bilgi Ġhbar Merkezi BiliĢim Suçları ġube Müdürlüğü Çocuklarımız Ġçin Ġnternet Güvenliği (RTÜK) Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Reklam Özdenetim Kurulu Sanayi Bakanlığı Reklam Kurulu 180 UlaĢtırma Bakanlığı-Ġnternet Kurulu Ulusal Bilgi Güvenliği Programı 126 Bilgi ve DanıĢma Hattı http://www.guvenliweb.org.tr http://www.uydunet.net http://www.teledunya.com 181 9.5. Aile Eğitimi Programında Sağlık Alanı 9.5.1. Sağlık Alanının Genel Amaçları Ailelerin; Sağlığın yaĢam kalitesindeki yeri ve önemine dair farkındalık oluĢturmalarına, Sağlıkla ilgili problem çözebilme etkinliklerini artırmalarına, Hastalıklardan ve sakatlıklardan korunma becerisi geliĢtirmelerine, Hastalıklarla baĢ etmeyi öğrenmelerine, Tıbbi geliĢmeleri takip ederek sağlıklı ve daha uzun yaĢamalarına, Sağlık hizmet sunucularının kullandığı temel kavramları anlamalarına katkıda bulunmaktır. 9.5.2. Sağlık Alanının Modülleri SAĞLIK I 1. Modül Sağlık Okuryazarlığı Hedefler Bu modülde katılımcıların; vücudun temel yapı, sistem, iĢlev ve iĢleyiĢi ile ilgili temel bilgileri edinerek normal dıĢı durumların ayırdına varmaları hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Hücre, doku, organ, sistem gibi temel kavramları açıklar. 2. Vücuttaki organları belirtir. 3. Vücuttaki organların görevlerini belirtir. 4. Vücuttaki sistemleri belirtir. 5. Vücuttaki sistemlerin iĢleyiĢlerini açıklar. 6. Vücuttaki sistemlerde meydana gelen normal dıĢı durumları tespit eder. 7. Normal beden fonksiyonlarını sayar. 8. Sağlık çalıĢanlarıyla iletiĢim kurar. 9. Sağlık sistemini ve sağlık çalıĢanlarını açıklar. 182 Ünite ve Konular 1. TEMEL KAVRAMLAR Kazanımlar 1 Açıklama Vücudun yapı ve fonksiyonlarının anlaĢılmasında temel teĢkil eden kavramlar açıklanır. 1.1. Hücre 1.2. Doku 1.3. Organ 1.4. Sistem 2. SOLUNUM SĠSTEMĠ 2–6 Dokulara temiz kan sağlamak için gaz değiĢiminin yapıldığı, burun boĢluğundan baĢlayıp hava keseciklerine 2.1. Burun BoĢluğu kadar uzanan tüpler ve özelleĢmiĢ keseciklerden oluĢan 2.2. Paranazal Sinüsler solunum sistemi açıklanır. 2.3. Gırtlak (Larynx) 2.4. Nefes Borusu (Trachea) 2.5. BronĢ Ağacı ve Mukosilier Sistem 2.6. Hava Keseciği ve Kanalları (Alveoller ve Alveolar Kanallar) 2.7. Akciğerleri Çevreleyen Zar (Plevra) 3. DOLAġIM SĠSTEMĠ 2–6 Vücuttaki hücresel düzeyde doku beslenmesini sağlayan ve kalp ve damarlardan oluĢan dolaĢım sistemi açıklanır. 3.1. Kalp 3.2. Atardamar (Arter), Toplardamar (Ven) ve Kılcal Damar (Kapiller) DolaĢımı 3.3. Lenfatik Damar Sistemi 4. SĠNDĠRĠM SĠSTEMĠ 4.1. Ağız BoĢluğu, DiĢler ve Dil 2–6 Vücudun enerji kaynaklarını sağlamak için besinleri sindiren ve ağız boĢluğundan baĢlayıp anüse kadar devam eden sindirim kanalı boyunca besinleri kolayca emilecek (absorption) hâle getiren sindirim sistemi açıklanır. 4.2. Yutak (Pharynx) 183 4.3. Yemek borusu 4.4. Mide 4.5. Pilor (Onikiparmak Bağırsağı) ve Ġnce Bağırsaklar 4.6. Kalınbağırsak ve Appendix 4.7. Rektum ve Anus 4.8. Karaciğer, Safra Kesesi ve Yolları ve Dalak 4.9. Pankreas 5. SĠNĠR SĠSTEMĠ 2–6 Vücuttaki tüm sistemlerle armonik bir Ģekilde çalıĢan, istemli ve istemsiz eylemlerin baĢlatılması, sürdürülmesi 5.1. Anatomik Ayrım (Merkezi ve sonlandırılmasında gerekli uyarıların oluĢturulması ve Sinir Sistemi–Periferik Sinir ilgili organlara iletilmesi ile düĢünme, algılama, bellek, Sistemi) yorumlama, karar verme gibi entelektüel iĢleyiĢi sağlayan 5.2. Fizyolojik Ayrım (Somatik sinir sistemi açıklanır. Sinir Sistemi–Otonom Sinir Sistemi) 5.3. Uyarı OluĢumu ve Ġletimi 5.4. Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) 5.5. Beyindeki Merkezler 5.6. Beyincik ve Denge Kavramı 6. KAS–ĠSKELET SĠSTEMĠ 2–6 Hareket etmeyi ve vücudun dıĢ darbelere karĢı korunmasını sağlayan kas ve kemiklerden oluĢan kas– 6.1. Kas Tipleri iskelet sistemi açıklanır. 6.2. Kemik Yapısı 6.3. Kas–Tendon–Kemik Bağlantıları 6.4. Sinir–Kas EtkileĢimi ve Kasılma 6.5. Eklemler ve Eklem Tipleri 7. ÜREME VE ĠDRAR 2–6 Kadın ve erkek cinslerinde farklılık gösteren insan 184 YOLLARI SĠSTEMĠ neslinin devamı ve cinsel iliĢki için gerekli organlar bütünü olan üreme sistemi ve vücutta oluĢan atık ve 7.1. Erkek Üreme Sistemi toksik maddelerin vücut dıĢına atılmasını sağlayan idrar (Testisler, Penis, Prostat ve yolları sistemi açıklanır. Diğer Yardımcı Bezler) 7.2. Kadın Üreme Sistemi (Ġç Genital, DıĢ Genital Organlar) 7.3. Adet Döngüsü 7.4. Ġdrar Yolları Sistemi (Böbrek, Üreterler, Mesane, Üretra) 8. KAN VE BAĞIġIKLIK 2–6 SĠSTEMĠ Besin ve oksijen taĢıyan, kanama olduğunda pıhtılaĢmayı sağlayan ve hücrelerden artık maddeleri böbreklere, akciğere taĢıyan kanı ve vücudu enfeksiyonlara ve zararlı 8.1. Kırmızı Hücreler etkenlere karĢı koruyan bağıĢıklık sistemi açıklanır. (Eritrosit) 8.2. Beyaz Hücreler (Lökosit, Lenfosit) 8.3. Kan Pulcukları (Trombosit) 8.4. Plazma Sıvısı 8.5. PıhtılaĢma Mekanizması 9. GÖRMEK VE ĠġĠTMEK 2–6 Görsel ve duyusal uyarıların algılanmasını sağlayan görme ve iĢitme sistemleri açıklanır. 9.1. Göz 9.2. Kulak 10.CĠLT VE EKLERĠ 2–6 Su kaybını önleyerek karasal yaĢamayı, çevre ile sürekli haberleĢmeyi, iç organları çarpma ve sürtünme ile 10.1. Epidermis oluĢabilecek yaralanmalarla güneĢ ıĢınlarına karĢı 10.2. Dermis korunmayı ve D vitamini üretilmesini sağlayan cilt ve 10.3. Kıllar ve Saçlar ekleri açıklanır. 10.4. Yağ ve Ter Bezleri 10.5. Tırnaklar 11. NORMAL BEDEN FONKSĠYONLARI 7 Organ ve sistemlerin normal bedendeki fonksiyonları açıklanır. 185 12. SAĞLIK 8 Sağlık çalıĢanlarının kullandığı temel kavramları açıklanır ÇALIġANLARININ DĠLĠNĠ ve onlarla doğru iletiĢim kurmanın temel prensipleri ele ANLAMAK alınır. 13. SAĞLIK SĠSTEMĠNĠ VE 9 SAĞLIK ÇALIġANLARINI Sağlık sisteminin temel unsurları açıklanır ve sağlık çalıĢanları ve görevleri tanıtılır. TANIMAK Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 30 dakika-1 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Helmut Leonhardt Anatomi Atlası Karın ve İç Organlar, (çev. Aykut Kazancıgil), ArkadaĢ Tıp Kitapları, Ġstanbul, 1986. Fahri Dere, Anatomi Atlası ve Ders Kitabı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 1999. Aykut Kazancıgil & K. Hüseyinoğlu, Anatomi Atlası, Beta Basım Yayın. Abdurrahman Aktümsek, Anatomi ve Fizyoloji (İnsan Biyolojisi), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2009. Robert M. Klein & James C. McKenzie, Anatomi, Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Alfa Yayınları, 2003. Mustafa Sarsılmaz, Anatomi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2000. Bedia Sancak & Meserret Cumhur, Fonksiyonel Anatomi Baş, Boyun ve İç Organlar, ODTÜ GeliĢtirme Vakfı Yayıncılık ve ĠletiĢim A.ġ. Yay., Ankara, 1999. Okan Bilge, Pratik Anatomi, Asya Tıp Kitabevi, Ġzmir, 2005. Komisyon, Ailenizin Tıp Ansiklopedisi. (çev. Komisyon), ArkadaĢ Yayıncılık, Ankara, 2008. Michael B. Jacobs, Ailenizin Sağlık Kılavuzu, (çev. AyĢe Bilge Dicleli), Kontent Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Abdurrahman Aktümsek, Anatomi ve Fizyoloji (İnsan Biyolojisi), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2009. Aykut Kazancıgil & K. Hüseyinoğlu, Anatomi Atlası, Beta Basım Yayın. Helmut Leonhardt, Anatomi Atlası Karın ve İç Organlar, (çev. Aykut Kazancıgil), ArkadaĢ Tıp Kitapları, Ġstanbul, 1986. Mustafa Sarsılmaz, Anatomi, , Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2000. 186 Okan Bilge, Pratik Anatomi, Asya Tıp Kitabevi, Ġzmir, 2005. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 187 SAĞLIK II 2. Modül Hedefler Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma Bu modülde katılımcıların; sağlığın ne olduğunu ve sağlığı etkileyen faktörleri, sağlığın kaybedilmesiyle ortaya çıkan hastalıkların nedenlerini, hastalık ortaya çıkmadan hastalıklardan korunma yollarını, hastalıkların erken teĢhis edilme yöntemlerini gündelik yaĢam aktivitelerini daha sağlıklı biçimde organize etmeyi yararlı alıĢkanlıklar geliĢtirmelerine yardımcı olacak bilgileri edinmeyi, öğrenmeleri hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Sağlıkla ilgili temel kavramları açıklar. 2. Sağlığı etkileyen faktörlere örnekler verir. 3. Belli baĢlı hastalık belirtilerini tespit eder. 4. Belli baĢlı hastalık sebeplerine örnekler verir. 5. Belli baĢlı hastalık türlerine örnekler verir. 6. Koruyucu hekimliğin faydalarını açıklar. 7. KiĢiye ve çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerini belirtir. 8. Kamu ve bireysel koruyucu hekimlik uygulamalarının önemini vurgular. 9. Sağlığın sürdürülmesinde kiĢisel temizliğin (hijyenin) önemini vurgular. 10. Sağlığın sürdürülmesinde kiĢisel hijyenin sağlanması için yapılması gerekenlere örnekler verir. 11. Kanserden korunmanın belli baĢlı yollarına örnekler verir. 12. Kanserden korunmada erken teĢhis ve tedavinin önemini vurgular. 13. Kronik hastalığı olan bireylerin sağlıklarını koruma ve sürdürmelerine yardımcı olacak temel bilgilere örnekler verir. 14. Belli baĢlı meslek hastalıklarını ve nedenlerini açıklar. 15. ĠĢ kazalarından korunmada dikkat edilecek hususların önemini vurgular. 16. Sağlığa uygun tüketim malzemelerinin özelliklerini tarif eder. 188 17. Sağlığa uygun tüketim malzemeleri temininde dikkat edilmesi gerekenleri sıralar. 18. Yeterli ve dengeli beslenmenin önemini vurgular. 19. Yeterli ve dengeli beslenme için besin grupları ve besin ögelerini belirtir. 20. Sağlıklı yaĢam tarzı geliĢtirmede fizik aktivitenin çeĢitlerini belirtir. 21. Sağlıklı yaĢam tarzı geliĢtirmede fizik aktivitelerin risklerini ve faydalarını özetler. 22. Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde sağlıklı yaĢam biçiminin önemini vurgular. 23. Aile içi Ģiddetin neden olduğu akut ve kronik sağlık sorunlarını açıklar. 189 Ünite ve Konular 1. SAĞLIK BĠLGĠSĠ Kazanımlar 1–3 Açıklama Sağlığın ne olduğu, sağlığı etkileyen faktörler, sağlığın korunmasında erken teĢhisin önemi ve yöntemleri 1.1. Sağlık Kavramı vurgulanır. 1.2. Sağlığın Belirleyicileri 1.3. Sağlığı Korumanın Düzeyleri 1.4. Sağlık Kontrolleri 2. HASTALIK BĠLGĠSĠ 2.1. Hastalık Kavramı 4, 5, 11, 12 Sağlığın hastalıklar kaybedilmesiyle sebeplerine ortaya ve etki çıkan belli baĢlı süreçlerine göre sınıflandırılmıĢ biçimde açıklanır. 2.2. Hastalık Belirtileri ve Bulguları Sigara ve Kanser konusu için Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma modülü, Yaşam Biçimi ünitesi. 2.3. Yapısal ve Fonksiyonel Hastalıklar Ayrımı Sigara ve Kanser konusu için Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma modülü Yaşam Biçimi ünitesi. 2.4. Akut / Kronik Hastalık Tanımı 2.5. Genetik Hastalıklar / Akraba Evliliğinin Etkisi (Örn: Akdeniz anemisi) 2.6. Çevresel Etmenlere Bağlı Meydana Gelen Hastalıklar (Örn: Silikozis) 2.7. Beslenme hataları nedeniyle meydana gelen hastalıklar (Örn: Obezite, demir eksikliği anemisi) 2.8. Kültürel/Sosyal Etmenlere Bağlı Meydana Gelen Hastalıklar 2.9. BulaĢıcı Hastalıklar (Örn: Viral hepatitler, grip) 2.10. Romatizmal Hastalıklar (Örn: Behçet 190 hastalığı) 2.11. Travmalar 2.12. Acil Hastalıklar 2.13. Alerjik Hastalıklar (Örn: Astım, ürtiker, saman nezlesi) 2.14. Diabet ġeker Hastalığı 2.15. Kalp Hastalıkları (Örn: Koroner kalp hastalığı, kalp yetmezliği, kapak hastalıkları) 2.16. Kronik Akciğer Hastalıkları (Örn: KOAH, Pnömokonyozlar) 2.17. Sinir sistemini etkileyen hastalıklar: Multiple Skleroz 2.18. Sindirim sistemi hastalıkları: Gastrit ve Mide Ülseri, Kanamalar 2.19. Psikiyatrik hastalıklar 2.20. Endokrin sistem hastalıkları: Tiroid Bezi Hastalıkları 2.21. Genitoüriner Sistem Hastalıkları (Örn: Üriner Sistem TaĢları selim prostat büyümesi) 2.22. Jinekolojik Hastalıklar (önr: menstruasyon bozuklukları, polikistik over) 2.23. Göz Hastalıları (Örn: miyopi, hipermetropi, astigmatizma) 2.24. KBB Hastalıkları 191 (Örn: ĠĢitme zorluğu, sinüzit, geniz eti, otoskleroz) 2.25. Kanser (Örn: Lösemi, Lenfoma, Meme Kanseri, Rahim Ağzı Kanseri, Prostat Kanseri) 2.25.1. Çevresel Faktörlere Maruziyetin Kanser OluĢumuna Etkisi (örn: kirli hava, sigara, beslenme) 2.25.2. Sık Görülen Kanserlerin Belirtileri 2.25.3. Kim Ne Zaman Hangi Tarama Testlerini Yaptırmalıdır? 3. KRONĠK HASTALIK YÖNETĠMĠ 3.1. Sık Raslatlanılan Kronik Hastalıklar ve Özellikleri, Korunma ve Ġzlenmesi? 3.2. Sık Rastlanan Çocukluk Çağı Kronik Hastalıkları ve Özellikleri, Korunma ve 15 Kronik hastalığı (ġeker hastalığı, Kronik Obstruktif Akciğer Hastalığı, Hipertansiyon, Koroner Kalp Hastalığı, Osteoartrit, Multiple skleroz, Kronik böbrek yetmezliği) olan bireylerin sağlıklarını koruma ve sürdürmelerine yardımcı olacak temel bilgiler açıklanır. 3.7. “Kronik Hastalığı Olanlar Ġçin Faydalı Pratik Bilgiler” konusu için Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma modülü Fizik Aktivite/Egzersiz ünitesi. Ġzlenmesi (Örn: ATip I Diabetes Mellitus, Epilepsiyle Seyreden Kronik Hastalıklar, Kistik Fibroz, Juvenil Romatoid Artrit) 3.3. Düzenli Tıbbi Kontrollerin Önemi 3.4. Etkin Ġlaç Kullanımı 3.4.1. Doğru Zamanda Doğru Dozda Ġlaç Kullanımı 3.4.2. Özel Ġlaç Tedavileri 192 3.4.3. Ġlaç Prospektüsü Nasıl Okunmalıdır? 3.5. Kronik Hastalığı Olanlar Ġçin Faydalı Pratik Bilgiler 3.6. Felçli ve Engelli Bakımı 4. MESLEK 14–15 HASTALIKLARI VE Ġġ Meslek hastalıkları ve iĢ kazalarından korunmada dikkat edilecek hususlar vurgulanır. KAZALARINDAN KORUNMA 4.1. Meslek Hastalığı Tanımı 4.2. Meslek Hastalığı ÇeĢitleri ve Sınıflandırılması (Örn: Kimyasal, Fiziksel, Biyolojik Ajanların Neden Olduğu Meslek Hastalıkları) 4.3. Meslek Hastalıklarından Korunmada Temel Ġlkeler 4.4. Meslek Hastalıklarından Korunmada Alınacak Sağlık Önlemleri 4.5. Meslek Hastalıklarından Korunmada Alınacak Teknik Önlemler 4.6. ĠĢ Kazası Tanımı 4.7. ĠĢ Kazası OluĢ Nedenleri 4.8. ĠĢ Kazalarının Sonuçları 4.9. ĠĢ Ortamı Güvenliği 5. KORUYUCU HEKĠMLĠK 6–10 Koruyucu hekimliğin tanımı, faydaları ile kamu ve bireysel koruyucu hekimlik uygulamaları açıklanır. 5.1. Koruyucu Hekimliğin Tanımı, Faydaları 5.2. Kamunun Sorumlulukları 193 5.3. Temel Sağlık Hizmetleri 5.4. Bireysel Sorumluluklar (Örn: YetiĢkin aĢılaması) 6. KĠġĠSEL HĠJYEN 6.1. KiĢisel Hijyenin Tanımı ve Önemi 6.2.Beden Temizliği 9-10 Sağlığın sürdürülmesinde kilit rolü olan kiĢisel hijyenin sağlanması için yapılması gerekenler vurgulanır. “KiĢisel Hijyen” konusu için Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma modülü Yaşam Biçimi ünitesi. 6.2.1. El, Tırnak Temizliği ve Bakımı 6.2.2. Yüz, Göz, Burun, Kulak, Boyun ve Koltukaltı Temizliği 6.2.3. Saç Temizliği ve Bakımı 6.2.4. Ayak Temizliği 6.2.5. Genital Bölge Temizliği 6.2.6. Tuvalet AlıĢkanlığı ve Temizliği 6.2.7. Banyo Yapma ve Giyecek Hijyeni 6.3. Ağız ve DiĢ Sağlığı 6.3.1. DiĢ Çürümesi ve Vücut Sağlığıyla Ġlgisi 6.3.2. DiĢ Eti Hastalıkları ve Vücut Sağlığıyla Ġlgisi 6.3.3. DiĢlerin GeliĢim Bozuklukları 6.3.4. Ağız ve DiĢ Sağlığı Nasıl Korunur? 6.4. Akıl Sağlığı ve Hijyen 6.5. YaĢadığımız Çevre Hijyeni (Ev, ĠĢ Yeri, Okul) 194 6.6. EĢya Hijyeni (KiĢisel eĢya, ortak eĢya) 7. BESLENME 18, 19 Yeterli ve dengeli beslenme ekseninde, besin grupları ve besin ögeleri vurgulanır. 7.1. Beslenme Nedir “Hijyenik Beslenme” konusu için Çocuk ve Ergen 7.2. Yeterli ve Dengeli Sağlığı modülü Beslenme ünitesi. Beslenme Tanımı ve Önemi “Beslenme” konusu için Çocuk ve Ergen Sağlığı 7.3. Besin Piramidi ve modülü Beslenme ünitesi Önemi 7.3.1. Ekmek ve Tahıl Grubu 7.3.2. Süt Grubu 7.3.3. Sebze ve Meyve Grubu 7.3.4. Et ve Kurubaklagil Grubu 7.4. Besin Ögeleri 7.4.1. Proteinler 7.4.2. Yağlar 7.4.3. Karbonhidratlar 7.4.4. Vitaminler 7.4.5. Mineraller 7.4.6. Su 7.5. Hijyenik Beslenme 7.5. Pratik Beslenme Bilgileri (Örn: öğün hazırlama, yemek piĢirirken besin değerini koruma) 8. SAĞLIKLI ÜRÜN 16–17 Sağlığa uygun tüketim malzemelerinin temini için dikkat TERCĠH edilmesi gereken hususlar (Örn: denetlenmemiĢ ürün PRENSĠPLERĠ kullanılmaması, 8.1. Kalite Kurum Onayı, Tanım ve Önemi sağlıklı olduğu sertifikasyonla kanıtlanmamıĢ mekanlardan hizmet alınmaması, ambalajlı ürün kullanımı, son kullanma tarihi geçmiĢ ilaç ve gıdaların kullanılmaması) vurgulanır. 195 8.2. Hizmet veya Ürün Alırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 9. FĠZĠK AKTĠVĠTE/EGZERSĠZ 20, 21 Sağlıklı yaĢam tarzı geliĢtirmede fizik aktivitenin çeĢitleri, riskleri ve faydaları vurgulanır. 9.1. Fizik Aktivite Tanımı “Egzersizin kronik hastalıklara etkisi” konusu için ve ÇeĢitleri Sağlıklı Yaşama ve Hastalıklardan Korunma modülü 9.2. Egzersizin Faydaları Kronik Hastalık Yönetimi ünitesi. 9.2.1. Beden Sağlığı 9.2.2. Ruh Sağlığı 9.2.3. Sosyal Sağlık 9.3. Egzersiz ġiddet EĢikleri 9.3.1. Emniyet Aralığı 9.3.2. Fitness/Zindelik Aralığı 9.3.3. Aerobik Aralık 9.3.4. Anaerobik Aralık 9.3.5. Kırmızı Bölge 9.4. Egzersiz Tipleri 9.4.1. Aerobik Egzersiz 9.4.2. Direnç Egzersizleri 9.4.3. Esneme ve Germe Egzersizleri 9.5. Egzersiz öncesinde, Sırasında ve Sonrasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 9.6. Obezite Tedavisinde Egzersiz 9.7. YaĢam Dönemlerine Göre Egzersizin Önemi (Çocukluk, Ergenlik, EriĢkinlik, YaĢlılık, Gebelik) 196 9.8. Egzersizin Kronik Hastalıklara Etkisi 9.9. KiĢiye Özel Egzersiz Reçeteleri 10. YAġAM BĠÇĠMĠ 22 Sağlığın korunması ve sürdürülmesinde yaĢam biçiminin önemi vurgulanır. 10.1.Düzenli Uyku “Düzenli Uyku” konusu için Sağlıklı Yaşama ve 10.2.Stres Yönetimi Hastalıklardan Korunma modülü Kişisel Hijyen ünitesi. 10.3.Sigarasız Hayat “Sigarasız Hayat” konusu için Sağlıklı Yaşama ve 10.4.Alkol Sağlığımıza Hastalıklardan Korunma modülü Hastalık Bilgisi ünitesi. Zararı “Stres Yönetimi” konusu için Aile Yaşam Becerileri 10.5.Madde Kullanımının Modülü Ailenin Kendi Doğal Kaynaklarını Kullanma Sağlık ve Sosyal Etkisi 11. AĠLE ĠÇĠ ġĠDDETĠN Yoluyla Problem Çözme Becerisinin Kazanılması ünitesi. 23 NEDEN OLDUĞU AKUT Aile içi Ģiddet sonucunda meydana gelen akut ve kronik sağlık sorunları açıklanır. VE KRONĠK SAĞLIK SORUNLARI Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1.5-2 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Ali Dülger & M.K. Gupta, Kronik Hastalıklar, Platform Yayınları, Ġstanbul, 2003. Ali Gür, Beden Sağlığı ve Egzersiz, Epsilon Yayınları, Ġstanbul, 2005. Aysel Kavas, Sağlıklı Yaşam İçin Doğru Beslenme, Literatür Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. Aytül Kasapoğlu, Madalyonun İki Yüzü: Hastalık ve Sağlık, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2008. Kellie Collins, Sağlıklı Yaşam için 501 Öneri, (çev. Mehmet Gürsel), Ġnkılap Kitabevi, Ġstanbul, 2008. Sevim Dursun, Hastalıklar Bilgisi Ders Kitabı Mikrobiyoloji / Enfeksiyon Hastalıkları / Hastalıklar Bilgisi, Eser Sahibinin Kendi Yayını, 1997. Stephen Davies & Alan Stewart, Hastalanmadan Yaşamak Bizim Elimizde, (çev. Suna Güler), Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 1995. Turhan Akbulut, İşçi Sağlığı Prensip ve Uygulamaları, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1996. Türk Silahlı Kuvvetleri Koruyucu Hekimlik Bülteni arĢivi: http://www.korhek.org/arsiv.php 197 Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi, PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Ali Gür, Beden Sağlığı ve Egzersiz, Epsilon Yayınları, Ġstanbul, 2005. Aysel Kavas, Sağlıklı Yaşam İçin Doğru Beslenme, Literatür Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. Hüsrev Hatemi, Hastalıkta ve Sağlıkta Beslenme, Altın Kitaplar, Ġstanbul, 1984. Kellie Collins, Sağlıklı Yaşam için 501 Öneri, (çev. Mehmet Gürsel), Ġnkılap Kitabevi, Ġstanbul, 2008. Turhan Akbulut, İşçi Sağlığı Prensip ve Uygulamaları, Sistem Yayıncılık, Ġstanbul, 1996. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 198 SAĞLIK III 3. Modül Çocuk ve Ergen Sağlığı Hedefler Bu modülde katılımcıların; çocuk ve ergen sağlığıyla ilgili temel geliĢim evrelerini ve bu evrelere özgü sağlık ihtiyaçlarını öğrenerek doğru zamanda gerekli hazırlıkları yapmalarına katkı sağlanması hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Yeni doğandan ergenlik dönemine kadar olan geliĢim evrelerini belirtir. 2. Yeni doğandan ergenlik dönemine kadar olan geliĢim evrelerinin temel özelliklerini belirtir. 3. AĢılamanın çocuk sağlığındaki önemini vurgular. 4. Hangi hastalıklardan korunmak için aĢı uygulanması gerektiğini saptar. 5. AĢıların ne zaman uygulanacağını belirtir. 6. AĢıların ne zaman uygulanmayacağını belirtir. 7. Sıvı dengesinin sağlık için önemini vurgular. 8. BaĢlıca sıvı kaybı nedenlerini listeler. 9. Sıvı kaybıyla seyreden hastalıklarda kaybedilen sıvının hangi yollarla yerine konması gerektiğine örnekler verir. 10. Sık görülen döküntülü hastalıklara örnekler verir. 11. Döküntülü hastalıklarda yapılması gerekenleri sıralar. 12. Döneme özgü beslenme ihtiyaçlarını tespit eder. 13. Sağlıklı gıda hazırlamanın temel ölçütlerini açıklar. 14. Ergenlik dönemine özgü geliĢim evrelerinin temel özelliklerini belirtir. 15. Ergenlik dönemine özgü sorunları ayırt eder. 16. Doğumsal hastalık ve sakatlıkları açıklar. 17. Sağlam çocuk takibinin gerekçe ve unsurlarını ifade eder. 18. Ergen takibinin gerekçe ve unsurlarını belirtir. 19. Ev içi solunan hava temizliğininin unsurlarını sıralar. 199 Ünite ve Konular 1. DOĞUMSAL HASTALIK Kazanımlar 16 Açıklama Doğumla birlikte ortaya çıkan hastalık ve sakatlıklar açıklanır. VE SAKATLIKLARIN SAPTANMASI 2. SAĞLAM ÇOCUK VE 17, 18 ERGEN TAKĠBĠ Sağlam çocuk ve ergen takibinin gerekçeleri ve unsurları (örn: okul öncesi göz taraması vb.) açıklanır. 2.1. Sağlam Çocuk Takibinin Gerekçeleri ve Unsurları 2.2. Ergen Takibinin Gerekçeleri ve Unsurları 3. AġILAMA 3–6 AĢılamanın özel olarak çocuk sağlığındaki gereği ve önemi açıklanır. 3.1. AĢının ve AĢılamanın Anlamı 3.2. AĢılamanın Önemi ve Gerekçeleri 3.3. AĢı Takvimi 3.4. AĢı Nasıl Üretilir? 4. SIVI DENGESĠ/SUYUN 7 -9 YAġAMSAL ÖNEMĠ Sıvı dengesinin vücut açısından önemine ve çeĢitli sebeplerle kaybedilen sıvının yerine konması konularına odaklanılır. 4.1. Sıvı Dengesinin Anlamı ve Korunması 4.2. BaĢlıca Sıvı Kaybı Nedenleri 4.3. Sıvı Kayıplarıyla BaĢ Etme 5. DÖKÜNTÜLÜ HASTALIKLAR BĠLGĠSĠ 10-11 Sık görülen döküntülü hastalıkların tanımı, temel özellikleri, anne–babanın yapabilecekleri açıklanır. 5.1. Sık Görülen Döküntülü Hastalıklar 200 5.2. Anne–Babanın Yapabilecekleri 6. BESLENME 12, 13 Döneme özgü dengeli ve sağlıklı beslenmenin önemi ve gıda hazırlamada dikkat edilmesi gerekenler açıklanır. 6.1. Anne Sütünün Önemi “Beslenme” konusu için Sağlıklı Yaşama ve 6.2. Dengeli ve Sağlıklı Hastalıklardan Korunma modülü Beslenme ünitesi Beslenme 6.3. Sağlıklı Gıda Hazırlama ve Muhafaza Etme 6.4. Mevsimine Göre Yiyecek Tüketimi 7. EV ĠÇĠ SOLUNAN HAVA 19 TEMĠZLĠĞĠ Ev içi solunan havanın temizliğini sağlayacak hususlar açıklanır, meydana gelecek risk unsurları ve yapılması gerekenler vurgulanır. 7.1. Sigara ve Pasif Ġçicilik 7.2. Boya ve Diğer Kimyasal Maddelerin Etkisi 7.3. Alerjen Tanımı 7.4. Ev Ġçi Allerjenler 7.4.1. Ev Tozu Akarları 7.4.2. Evde Çiçek 7.4.1. Evcil Hayvan 8. DÖNEMLER 8.1. Yeni doğan Dönemi 1-2, 14,15 Yeni doğandan baĢlayarak ergenlik dönemine kadar farklı geliĢim dönemlerinde; sağlıklı fiziksel geliĢim ve iĢleyiĢle ilgili konular açıklanır. 8.2. Süt Çocukluğu Dönemi 8.3. Oyun Çocukluğu Dönemi 8.4. Okul Çocukluğu Dönemi 8.5. Ergenlik Dönemi 8.5.1. Ergenlik Döneminin Cinsel Sağlık Sorunları 8.5.2. Erken Evlilikler ve Ergen Gebelikleri 8.5.3. Ergenlikte Zararlı “Dönemler” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Gelişimi) modülü 0-2 Yaş Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? ünitesi. “Dönemler” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Gelişimi) modülü 2-6 Yaş Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? ünitesi. “Dönemler” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Gelişimi) modülü 6-11, 12 Yaş Çocuğundan Neler 201 AlıĢkanlıklar Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? 8.5.4. Ergenlikte AĢılama ve ünitesi. “Dönemler” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Önemi 8.5.5. Sağlıklı Giyinme Gelişimi) modülü 11, 12–18 Yaş Çocuğundan Neler Beklenebilir? Ebeveyn Çocuğu İçin Neler Yapabilir? ünitesi. “Dönemler” konusu için Hayatın İlk Çeyreği (0-18 Yaş Gelişimi) modülü Çocukluk ve Gençlik Yıllarında Görülen Yaygın Davranış Problemlerini Anlamak ve Başa Çıkmak ünitesi. “Dönemler” konusu için Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik modülü Doğumdan Sonra ünitesi. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 dakika süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Bengi Semerci, Ergen Ruh Sağlığı, Alfa Yayın Basım, Ġstanbul, 2007. Doğu Erker, Çocuk Sağlığı Kılavuzu, Papatya Yayıncılık, Ġstanbul, 2004. Gülbin Gökçay, Yaşamın İlk 2 Yılında Çocuk Sağlığı ve Bakımı, Gülbin Gökçay, Saga Yayınları, Ġstanbul, 2008. Hakan Turan, Sedat Cömert, Anne Çocuk Sağlığı, Kök Yayınevi, Ankara, 2005. K. Filiz Sasaoğlu, Anne ve Çocuk Sağlığı, Esin Yayınevi, Ġstanbul, 1999. Komisyon, Ailenizin Tıp Ansiklopedisi, (çev. Komisyon), ArkadaĢ Yayıncılık, Ankara, 2008. Michael B. Jacobs, Ailenizin Sağlık Kılavuzu, (çev. AyĢe Bilge Dicleli), Kontent Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. Murat Tuncer, Çocuk Sağlığı Rehberi, Aura Kitapları, Ġstanbul, 2007. YaĢar Kuzucu, Küçükler İçin Büyüklere Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2008. Yıldız Güngen, ġadan Tokyürek, Nedime ġanlı, Ev ve Ailede Yaşam Yönetimi, PegemA Yayıncılık, Ġstanbul, 2002. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Bengi Semerci, Ergen Ruh Sağlığı, Alfa Yayın Basım, Ġstanbul, 2007. 202 Doğu Erker, Çocuk Sağlığı Kılavuzu, Papatya Yayıncılık, Ġstanbul, 2004. Gülbin Gökçay, Yaşamın İlk 2 Yılında Çocuk Sağlığı ve Bakımı, Gülbin Gökçay, Saga Yayınları, Ġstanbul, 2008. Murat Tuncer, Çocuk Sağlığı Rehberi, Aura Kitapları, Ġstanbul, 2007. YaĢar Kuzucu, Küçükler İçin Büyüklere Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2008. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 203 SAĞLIK IV 4. Modül Üreme Sağlığı ve Sağlıklı Annelik Hedefler Bu modülde katılımcıların; sağlıklı bir cinsel yaĢam için gerekli bilgi ve anlayıĢlara sahip olmalarına , sağlıklı çocuk sahibi olma sürecinde gebelik öncesi, gebelik, doğum ve doğum sonrası anne ve bebeğin sağlıklı bir süreç geçirmelerine katkı sağlamak hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Cinsel sağlık ve sağlıklı cinsel iliĢkinin ne olduğunu açıklar. 2. Cinsel iĢlev performansını etkileyen sorunlara örnekler verir. 3. Cinsel iĢlev performansını etkileyen sorunların çözüm yolları önerir. 4. Cinsel yolla bulaĢan enfeksiyonları ve korunma yollarını açıklar. 5. Sorumlu cinsel davranıĢın gereklerini vurgular. 6. Aile planlamasının gerekçelerini belirtir. 7. Aile planlamasının yöntemlerine örnekler verir. 8. Aile planlaması yöntemlerinin avantajlarını/dezavantajlarını ifade eder. 9. Kısırlığa sebep olan baĢlıca hastalıklara örnekler verir. 10. Yardımcı üreme tekniklerini açıklar. 11. Aile içi kadına yönelik Ģiddetin yarattığı sonuçlara iliĢkin tahminlerde bulunur. 12. Gebelik evrelerini ve sürecini açıklar. 13. Yüksek riskli gebelikleri tanımlar 14. Yüksek riskli gebeliklerin anne ve çocuk sağlığına olası etkilerine örnekler verir. 15. Gebelik öncesi yapılması gerekenleri listeler. 16. Genetik danıĢma hakkında bilgi edinir. 17. Gebe adayının çalıĢma Ģartlarını düzenleme gereklerini vurgular. 18. Gebelik öncesi hangi aĢıların yapılması gerektiğini belirtir. 19. Alkol, sigara ve madde kullanımının gebeliğe olumsuz etkilerini açıklar. 20. Sağlıklı bir gebelik ile için beslenme tarzı arasında iliĢki kurar. 204 21. Kan uyuĢmazlığını açıklar. 22. Gebeliğin doktor/ebe tarafından düzenli aralıklarla izlenmesi gerektiğini belirtir. 23. Gebelik evrelerine özgü baĢlıca sağlık sorunlarını tespit eder. 24. Gebelik sürecinde sağlık sorunları yaĢamamak için alınması gereken önlemlerine örnekler verir. 25. Gebelik sürecinde sık görülen Ģikâyetlerle baĢa çıkma yöntemlerine örnekler verir. 26. Acil tedavi gerektiren durumları belirtir. 27. Doğumun sağlık kuruluĢunda/sağlık personeli yardımıyla yapılması gerektiğinin farkındadır. 28. Doğum Ģekillerini ifade eder. 29. Lohusalık sürecinde anne sağlığı için yapılması gerekenleri listeler. 30. Doğum sonrası bebek sağlığı için yapılması gerekenleri listeler. 31. Emzirme için gerekli becerileri edinir. 32. Meme bakımının nasıl olması gerektiğini açıklar. 33. Doğum sonu kullanacağı aile planlaması yöntemini belirtir. 34. Menopoz boyunca geçilecek aĢamaları ve bu süreçte gündeme gelebilecek sorunları açıklar. 35. Andropoz boyunca geçilecek aĢamaları ve bu süreçte gündeme gelebilecek sorunları ifade eder. 205 Ünite ve Konular 1. ÜREME VE CĠNSEL SAĞLIK Kazanımlar 1–5 Açıklama Sağlıklı cinsel iliĢki sürecinin tanımlanmasına ve sağlıklı cinsel iliĢkiyi etkileyen vajinismus ve 1.1. Sağlıklı Cinsel ĠliĢki sertleĢememe gibi kadın ya da erkek cinsel iĢlev 1.2. Cinsel ĠliĢki Evreleri performansını etkileyen faktörlere odaklanılır. Ayrıca sorumlu cinsel davranıĢ çerçevesinde bilgi verilir. 1.3. Erkek Cinsel ĠĢlev Performansı 1.4. Kadın Cinsel ĠĢlev Performansı 1.5. Cinsel Birlikteliği Engelleyici Rahatsızlıklar ve Çözüm Yolları 1.6. Sorumlu Cinsel DavranıĢ 1.7. Cinsel Yolla BulaĢan Enfeksiyonlar ve Korunma Yolları 2. GEBELĠĞĠN OLUġUMU 13-27 Gebeliğin oluĢumu ve sürdürülmesi açıklanır. 2.1. Adet Döngüsü (Menstrüel Siklüs) 2.2. Ovulasyon 2.3. Fertilizasyon 2.4. Gebelik Ürününün Rahime Göç Etmesi 2.5. YerleĢme (Ġmplantasyon) ve Plasenta OluĢumu 2.6. Gebelik Ürünün Bebek Oluncaya Kadar Rahim Ġçindeki Serüveni 3. AĠLE PLANLAMASI 3.1. Geleneksel Yöntemler 6–9 Ġstenilen zamanda ve istenilen sayıda sağlıklı çocuk sahibi olmak için baĢvurulabilecek çeĢitli yöntemler, avantaj ve dezavantajları çerçevesinde açıklanır. 3.2. Bariyer Yöntemleri 3.3. Hormonal Yöntemler 3.4. Rahim Ġçi Araçlar 3.5. Cerrahi Yöntemler 206 3.6. Postkoital Korunma 3.7. Kürtaj/Gebeliğin Sonlandırılması 4. ĠNFERTĠLĠTE VE YARDIMCI 10–11 ÜREME TEKNĠKLERĠ Kısırlığın (infertilite) tanımı, sebep olan hastalıklar ve çözüm yolları açıklanır. 4.1. Ġnfertilitenin Tanımı 4.2. Ġnfertilitileteye Sebep Olan Hastalıklar 4.3. Yardımcı Üreme Teknikleri 4.4. Çocuk Sahibi Olamama 5. GEBELĠK ÖNCESĠ HAZIRLIK 13–27 Gebelik öncesi yapılması gerekenlerle ilgili bilgi verilir. 5.1. Gebelik Öncesi DanıĢma ve BağıĢıklama 5.2. Uygun Beslenme ve Egzersiz 5.3. Gebe Adayının ÇalıĢma ġartları BağıĢıklama 5.4. Alkol, Sigara ve Madde Kullanımını Terk Etmek 5.5. Yüksek Riskli Gebelikler 5.6. Kan UyuĢmazlığı 6. GEBELĠK SÜRECĠ 6.1. Gebeliğin Evreleri ve BağıĢıklama 13–28 Gebelik boyunca geçilecek aĢamalar ve bu süreçte gündeme gelebilecek mide yanması, hâlsizlik gibi sık görülen ya da gebelik toksemisi, yüksek tansiyon gibi acil tedavi gerektiren durumlarla ilgili bilgi verilir. 6.2. Rutin Doktor/Ebe Kontrolleri 6.3. Doğum Öncesi Tanı Yöntemleri 6.4. ġikâyetlerle BaĢ Etme 6.5. Gebelikte Cinsel YaĢam 6.6. Gebelikte Tehlike ĠĢaretleri ve Acil Tedavi Gerektiren Durumlar 6.7. Gebelikte Psikoljik DeğiĢiklikler ve Aile Ġçi Destek 207 7. DOĞUM 29-30 Doğum sürecinde gündeme gelen doğum Ģekilleri hakkında bilgi verilir. 7.1. Normal Vaginal Doğum 7.2. Suni Sancıyla Doğum 7.3. Ağrısız Doğum 7.4. Müdahaleli Doğum 7.5. Sezaryen Ameliyatı 8. DOĞUMDAN SONRA 31–33 Doğum sonrasında anne ve bebek sağlığı hakkında bilgi verilir. 8.1. Lohusalık “Doğumdan Sonra” konusu için Çocuk ve Ergen 8.2. Erken ve Geç Dönem Bebek Sağlığı modülü Dönemler ünitesi Bakımı 8.3. Emzirme Bilgisi ve Meme Bakımı 8.4. Sağlıklı Babalık 8.5. Doğum Sonu Aile Planlaması 8.6. Doğum Sonrası Cinsel YaĢam 9. MENOPOZ 34 Menopoz boyunca geçilecek aĢamalar ve bu süreçte gündeme gelebilecek sorunlar hakkında bilgi verilir. 10. ANDROPOZ 35 Andropoz boyunca geçilecek aĢamalar ve bu süreçte gündeme gelebilecek sorunlar hakkında bilgi verilir. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar AÇSAP Genel Müdürlüğü, Üreme Sağlığına Giriş, Eğitici Rehberi, Türkiye Üreme Sağlığı Programı, Sağlık Bakanlığı, Ankara, 2007. Ali Ġhsan TaĢçı, Cinsel Eğitim, Ġz Yayıncılık, 2002. Gülfidan CoĢar, Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Aile Planlaması, Somgür Eğitim Hizmetleri Yayıncılık Ticaret Limited ġirketi, Ġstanbul, 1997. H. Gül Akay, Aile Planlaması, Esin Yayınevi, Ġstanbul, 1999. 208 Hatice Toker, Gebelik Doğum ve Bebek Bakımı, Dharma Yayınları, Ġstanbul, 2006. Kağan Kocatepe, Hafta Hafta Gebelik, Papatya Yayıncılık, Ġstanbul, 2009. Komisyon, Ailenizin Tıp Ansiklopedisi, (çev. Komisyon), ArkadaĢ Yayıncılık, Ankara, 2008. Michael B. Jacobs, Ailenizin Sağlık Kılavuzu, (çev. AyĢe Bilge Dicleli), Kontent Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. Naciye Akyıldız, Kadının Sağlık Kılavuzu, Aile Eğitim Klavuzları, Cilt 14, Seha NeĢriyat, Ġstanbul, 1995. ġevkat Bahar ÖzvarıĢ ve diğerleri, Aile Planlaması ve Sağlığı, Uluslararası Aile Yılı Özel Ġhtisas Komisyon Raporları” Kitabı içinde, BaĢbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler MüsteĢarlığı Yayınları, Genel Yayın No:82, Ankara, 1994, Sayfa No: 335-424 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Ali Ġhsan TaĢçı, Cinsel Eğitim, Ġz Yayıncılık, 2002. Gülfidan CoĢar, Kadın Sağlığı Hastalıkları ve Aile Planlaması, Somgür Eğitim Hizmetleri Yayıncılık Ticaret Limited ġirketi, Ġstanbul, 1997. Hatice Toker, Gebelik Doğum ve Bebek Bakımı, Dharma Yayınları, Ġstanbul, 2006. Kağan Kocatepe, Hafta Hafta Gebelik, Papatya Yayıncılık, Ġstanbul, 2009. Naciye Akyıldız, Kadının Sağlık Kılavuzu, Aile Eğitim Klavuzları, Cilt 14, Seha NeĢriyat, Ġstanbul, 1995. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı 209 Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 210 SAĞLIK VI 5. Modül Yaşlı Sağlığı Hedefler Bu modülde katılımcıların; yaĢam döngüsü içinde kendilerinin de yaĢayacağı/yaĢadığı bir evre olarak yaĢlılık dönemi hakkında bilgi sahibi olmalarına, bakmakla yükümlü oldukları yaĢlıların sağlıklarını korumalarına, hastalandıklarında bu kiĢilerin tedavisine yardım etmelerine, bu kiĢilerin bağımsız olarak yaĢamlarını sürdürmelerine katkı sağlayabilecek bilgi ve becerileri edinmeleri hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. YaĢlılığa bağlı vücutta geliĢen değiĢiklikleri belirtir. 2. Vücutta meydana gelen değiĢikliklerin olumsuz etkileriyle baĢ etmek için gerekli hazırlıkları ifade eder. 3. YaĢlanmayla iliĢkili acil olmayan sağlık sorunlarını belirtir. 4. YaĢlanmayla iliĢkili acil sağlık sorunlarını belirtir. 5. YaĢlanmayla iliĢkili sağlık sorunlarından nasıl korunabileceğini vurgular. 6. YaĢlının cinsel organ ve iĢlevlerinde meydana gelen değiĢiklikleri belirtir. 7. YaĢa özgü cinsel yaĢam kalitesini düĢüren tıbbi durumlara örnekler verir. 8. YaĢa özgü cinsel yaĢam kalitesini artırıcı hususları açıklar. 9. YaĢlılıkta sıklıkla yaĢanan süregen hastalıklara örnekler verir. 10. Süregen hastalıklar varlığında sağlıklı yaĢama prensiplerini belirtir. 211 Ünite ve Konular 1. YAġLILIKTA SAĞLIĞI Kazanımlar 1–3, 5 Açıklama Doğrudan yaĢlanmayla iliĢkili (birincil) olarak ya da yaĢlanma sonucunda (ikincil) meydana gelen sağlık KORUMA sorunlarından korunmaya dair bilgi verilir. 1.1. Kazalardan Korunma ve Çevresel Düzenlemeler 1.2. Görme ve ĠĢitmenin Korunması 1.3. BağıĢıklık ve AĢılama 1.4. Kanserden Korunma 1.5. Beslenme 1.6. Ağız ve DiĢ Bakımı 1.7. Ayak Bakımı 1.8. Egzersiz 1.9. Osteoporozdan Korunma 2. ACĠL TIBBĠ DURUMLAR 1, 2, 4, 5 YaĢlılığa bağlı vücutta geliĢen değiĢiklikler, bu değiĢikliklerin olumsuz etkileriyle baĢ etmek için gerekli 2.1. Göğüs Ağrısı hazırlıklar, yaĢlanmayla iliĢkili acil sağlık sorunları ve 2.2. Bayılma bu sorunlardan korunma yolları açıklanır. 2.3. Mide–Bağırsak Kanaması 2.4. Ġnfeksiyonlar 2.5. Yüksek veya DüĢük Vücut Isısı 2.6. DüĢme, Çarpma ve Yaralanmalar (Travmalar) 3. NÖROLOJĠK VE PSĠKĠYATRĠK SAĞLIK 3.1. Bellek ve Bunama 3.2. Alzheimer ve Diğer Demansla Seyreden Hastalıklar 1–9 YaĢlılıkta sık rastlanan yaĢlanmayla iliĢkili nörolojik ve psikiyatrik sağlık sorunları ve bu sorunlardan korunmaya dair bilgi verilir. “Nörolojik ve Psikiyatrik Sağlık” konusu için Aile Yaşam Becerileri modülü Yaşam Boyu Değişen Rollere Uyum ünitesi. 3.3. Depresyon 3.4. Anksiyete Bozuklukları 212 3.5. Psikotik Rahatsızlıklar 3.6. Bağımsızlığın Yitirilmesi 3.7. Uyku Problemleri 4. CĠNSELLĠK 1–8 YaĢlının cinsel organ ve iĢlevlerinde meydana gelen değiĢiklikler ve sık rastlanan durumlar ile yaĢa özgü 4.1. Erkek ve Kadın Cinsel cinsel yaĢam kalitesini artırıcı hususlarda bilgi verilir. Organlarında YaĢa Özgü “Cinsellik” konusu için Evlilik ve Aile Hayatı modülü Meydana Gelen DeğiĢimler Kadın, Erkek ve Cinsellik ünitesi. 4.2. Erkekte Sık Görülen Durumlar (Prostat, Andropoz) 4.3. Kadında Sık Görülen Durumlar (Menopoz, Genital Organ Problemleri) 4.4. Partner Olmaması 4.5. YaĢlılık ve Mahremiyete Saygı 5. HASTALIK YÖNETĠMĠ 5.1. Diabet (ġeker) Hastalığı 9,10 YaĢlılıkta sıklıkla yaĢanan süregelen hastalıklarla ilgili bilgi verilir. 5.2. Kronik Hastalıklar 5.3. KOAH (Böbrek Yetmezliği, Kronik Karaciğer Hastalığı, Kalp Yetmezliği) 5.4. Hipertansiyon 5.5. Koroner Kalp Hastalığı 5.6. Romatizmal Hastalıklar 5.7. Kanserler 5.8. Ġlaç Kullanım Ġlkeleri ve Püf Noktaları Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1-1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 213 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Ali Dülger & M. K. Gupta, Kronik Hastalıklar, Platform Yayınları, Ġstanbul, 2003. Aysel Kavas, Sağlıklı YaĢam Ġçin Doğru Beslenme, Literatür Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. Bekir Onur, Gelişim Psikolojisi Yetişkinlik, Yaşlılık, Ölüm, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008. Charles Fox, Peter Sönksen, Sue Judd, Sorular ve Cevaplarla Diyabet, Kapital Yayınları, Ġstanbul, 2001. Kolektif, Romatizmal Hastalıkların Tanı ve Tedavisi, Yüce Yayımları, Ġstanbul, 2002. Komisyon, Ailenizin Tıp Ansiklopedisi (çev. Komisyon), ArkadaĢ Yayıncılık, Ankara, 2008. Marve L.Williamson, 40'ından Sonra Sağlıklı Cinsellik (çev. Deniz Atlas),, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004. Melek Kalkan, Servet Arıoğul & YaĢar Barut ve diğerleri, Psikolojik, Sosyal ve Bedensel Açıdan Yaşlılık, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 2008. Michael B. Jacobs, Ailenizin Sağlık Kılavuzu (çev. AyĢe Bilge Dicleli), Kontent Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. Stephen Davies & Alan Stewart, Hastalanmadan Yaşamak Bizim Elimizde (çev. Suna Güler), Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 1995. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Marve L.Williamson, 40'ından Sonra Sağlıklı Cinsellik (çev. Deniz Atlas),, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004. Bekir Onur, Gelişim Psikolojisi Yetişkinlik, Yaşlılık, Ölüm, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008. Melek Kalkan, Servet Arıoğul & YaĢar Barut ve diğerleri, Psikolojik, Sosyal ve Bedensel Açıdan Yaşlılık, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 2008. Komisyon, Ailenizin Tıp Ansiklopedisi (çev. Komisyon), ArkadaĢ Yayıncılık, Ankara, 2008. Michael B. Jacobs, Ailenizin Sağlık Kılavuzu (çev. AyĢe Bilge Dicleli), Kontent Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri 214 Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 215 SAĞLIK VII 6. Modül İlk Yardım Hedefler Bu modülde, katılımcıların çevresindeki kiĢilerin hayati tehlike arz eden acil sağlık sorunlarıyla karĢılaĢmaları durumunda; tıbbi yardım gelene kadar hasta veya kazazedeyi hayatta tutabilecek, kötüye gitmesini engelleyebilecek, iyileĢmesine katkıda bulunabilecekleri bilgileri edinmeleri hedeflenmektedir. Kazanımlar 1. Ġlk yardıma ilĢkin temel kavramları ifade eder. 2. Ġlk yardımın önemini vurgular. 3. Ġlk yardım uygulamalarının temel prensiplerini belirtir. 4. Hayati tehlike arz eden acil sağlık sorunlarıyla karĢılaĢıldığında yapılacak ön değerlendirmeleri açıklar. 5. Hayati tehlike arz eden acil sağlık sorunlarıyla karĢılaĢıldığında yapılacak ilk müdahaleleri açıklar. 6. Solunum yolları tıkanıklığı ile karĢılaĢılması durumunda solunum yolunu açık tutacak tekniklere örnekler verir. 7. Bilinci bulanık veya kapalı Ģahısla karĢılaĢılması durumunda takip edilecek ilk yardım prensiplerini açıklar. 8. Kanamalı durumu olan Ģahısla karĢılaĢılması durumunda kanamanın yerine göre kanamayı durdurucu tekniklere örnekler verir. 9. Yanık vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensiplerini açıklar. 10.Donma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensiplerini açıklar. 11.Kırığı olan kazazede ile karĢılaĢıldığında kazazedenin zarar görmeden acil sağlık merkezine ulaĢtırılması gerektiğinin önemini vurgular. 12.Zehirlenme vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensiplerini açıklar. 13.Havale vakası karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar 216 görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini açıklar. 14.Evde yaĢanan belli baĢlı kazaları belirtir. 15.Ev içinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik ajanların neden olabileceği hastalıklardan korunmak için dikkat edilmesi gerekenleri listeler. 16.Suda boğulma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini açıklar. 17. Kesici ve delici alet yaralanma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini ifade eder. 18. Elektrik çarpma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini ifade eder. 19.Sıcak çarpma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini belirtir. 20. Hayvanların neden olduğu yaralanma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini açıklar. 21.Organ kopma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilk yardım prensiplerini özetler. 217 Ünite ve Konular 1. ĠLK YARDIMIN TEMELLERĠ Kazanımlar 1–5 Açıklama Ġlkyardımın tanımı ve önemi ilk yardım uygulamalarında temel prensipler vurgulanır. 1.1. Ġlk Yardım Tanımı ve Önemi Hayati tehlike arz eden acil sağlık sorunlarıyla 1.2. Ġlk Yardımın Amaçları karĢılaĢıldığında yapılacak ön değerlendirme ve ilk 1.3. Ġlk Yardım Eğitimi ve müdahale vurgulanır. Sertifikasyonu Sağlık 1.4. Ġlk Yardımcı gereğinden fazla 1.5. Ġlk Yardım Uygulamada durumlarda kazazede Temel Prensipler tekniklerle 1.5.1. Koruma ulaĢtırılacağı vurgulanır. personelinin olay geç taĢınarak yerine olması veya acil intikalinin riski yaralının sağlık taĢıdığı hangi merkezine 1.5.2. Bildirme 1.5.3. Kurtarma 1.6. Ön Değerlendirme ve Ġlk Müdahale 1.6.1. Durum Tespiti 1.6.2. Uygun Pozisyon Verme 1.6.3. Kalp Masajı ve Suni Teneffüs (Kardiyopulmoner Resüsitasyon) 1.7. Acil Tıbbi Yardım Ġle Ġlk Yardım Ayrımı 1.8. Ġlk Yardımın Hayat Kurtarıcı Olduğu Durumlar 1.9. Kazazede ve Yaralı TaĢınması 218 2. EV KAZALARI 14, 15 Evde yaĢanan kazalar ve ev içi fiziksel kimyasal ve biyolojik ajanların neden olabileceği hastalıklardan 2.1. Ev Kazası Tanımı korunmak için dikkat edilmesi gereken konular vurgulanır. 2.2. Acil Durum Telefon Numaraları 2.3. Sık Rastlanan Ev Kazalarından Korunma 2.4. Çocuklarda Dikkat Edilmesi Gereken Ev Kazaları 2.5. YaĢlılarda Dikkat Edilmesi Gereken Ev Kazaları 2.6. Ev Kazalarında Ġlk Müdahalenin Önemi 3. BĠLĠNÇ 7 Bilinci bulanık veya kapalı Ģahısla karĢılaĢılması BOZUKLUKLARINDA ĠLK durumunda takip edilecek ilk yardım prensipleri YARDIM vurgulanır. 3.1. Bayılmalar 3.2. Bilinci Kapalı KiĢiye Ġlk Yardım 3.2.1. Bilinç Bulanıklığı Sebepleri 3.2.2. Ġpuçlarını Değerlendirme 4. SOLUNUM YOLU 6 Solunum yolları tıkanıklığı ile karĢılaĢılması TIKANIKLIKLARINDA ĠLK durumunda solunum yolunu açık tutacak teknikler YARDIM vurgulanır. 4.1. Belirtileri Tanıma 4.2. Heimlich Manevrası 4.2.1. YetiĢkin 4.2.2. Çocuk 219 5. KANAMALI DURUMLARDA 8 Kanamalı durumu olan Ģahısla karĢılaĢılması ĠLK YARDIM durumunda kanamanın yerine göre kanamayı 5.1. durdurucu teknikler vurgulanır. Harici Kanamalar 5.1.1. Kompres Metodu 5.1.2. Elevasyon 5.2. Ġç Kanama 5.3. Burun Kanaması 5.3.1. Tansiyon Ölçümü 5.3.2. Uygun Kompres 5.4. Kulak Kanaması 5.4.1. Kanama Bölgesinin Tespiti 6. SUDA BOĞULMALARDA 16 ĠLK YARDIM Suda boğulma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensipleri açıklanır. 7. KESĠCĠ DELĠCĠ ALET 17 Kesici delici alet yaralanma YARALANMALARINDA ĠLK karĢılaĢıldığında YARDIM sağlayacak ilk yardım prensipleri vurgulanır. 8. ELEKTRĠK 18 Elektrik kurbanın çarpma vakası hayatta vakası ile ile kalmasını karĢılaĢıldığında ÇARPMALARINDA ĠLK kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım YARDIM prensipleri açıklanır. 9. SICAK ÇARPMALARINDA 19 ĠLK YARDIM Sıcak çarpma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensipleri açıklanır. 10. YANIKLARDA ĠLK 9 Yanık vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta YARDIM kalmasını 10.1. Yanık Derecelendirme vurgulanır. sağlayacak ilk yardım prensipleri 10.2. Yanma ġekilleri 10.2.1. Isı Yanıkları 10.2.2. Kimyasal Yanıklar 10.2.3. Elektrik Çarpmaları 11. DONMALARDA 10 Donma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta ĠLKYARDIM kalmasını 11.1. Derecelendirme vurgulanır. sağlayacak ilk yardım prensipleri 11.2. Donmada ilk yardım uygulaması 220 12. KIRIKLARDA ĠLK 11 Kırığı olan kazazede ile karĢılaĢıldığında YARDIM kazazedenin zarar görmeden acil sağlık merkezine 12.1. Kırık Belirtilerini Tanıma ulaĢtırılması vurgulanır. 12.2. Kırık ÇeĢitleri 12.2.1. Açık Kırık 12.2.2. Kapalı Kırık 12.2.3. Parçalı Kırık 12.2.4. Kanama Kontrolü 12.2.5. Uç nabız Kontrolü 13. ZEHĠRLENMELERDE ĠLK 12 Zehirlenme vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın YARDIM hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensipleri 13.1. Sindirim Yoluyla vurgulanır. 13.1.1. Ġlaç 13.1.2. Koroziv (TahriĢ Edici) Madde 13.2. Solunum Yoluyla (ġofben ve Soba Zehirlenmesi) 13.3. Cilde Temas Yoluyla 13.4. Zehir DanıĢma Merkezi 14. HAVALEDE ĠLK YARDIM 13 Havale vakası karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta 14.1. AteĢli Havale kalmasını 14.2. Epilepsi Nöbeti engelleyecek ilk yardım prensipleri vurgulanır. 15. HAYVAN 20 sağlayacak veya zarar görmesini Hayvanların neden olduğu yaralanma vakası ile ZARARLARINDA ĠLK YARDIM karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını 15.1. Böcek Sorunları sağlayacak ilk yardım prensipleri açıklanır. 15.2. Hayvan Isırmaları 16. ORGAN KOPMALARINDA 21 ĠLK YARDIM Organ kopma vakası ile karĢılaĢıldığında kurbanın hayatta kalmasını sağlayacak ilk yardım prensipleri vurgulanır. Periyodu / Zaman Takvimi Her bir ünite için ortalama 1.1.5 saat süre ayrılması önerilir. Önerilen Kaynaklar 1. Eğitimcinin Yararlanabileceği Kaynaklar Ahmet Erdem, Ġlkyardım Kılavuzu, Aile Eğitimi Dizisi, Seha NeĢriyat, Ġstanbul, 1995. Aygören Dirim, İlk Yardım Deprem ve Depremden Korunma Yolları Kanamalar, Boğulmalar, Yaralanmalar, Yanıklar, Zehirlenmeler, Yapay Solunum, Esin Yayınevi, Ġstanbul, 1999. 221 AyĢen Hovardaoğlu & Leyla ġenocak, İlkyardım ve Acil Bakım Esasları ve Uygulama Teknikleri, Hatiboğlu Yayınları, Ankara, 1997. H. Ġbrahim Somyürek, İlk Yardım ve Acil Bakım, Palme Yayıncılık, Ankara, 1997. Kurt Pollack, Ev Doktoru Aile İçin Sağlık Danışmanı, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 1991. KürĢat Karacabey & Recep Özmerdivenli, Sağlıklı Yaşam Bilgisi ve İlkyardım, Ġlpress Basım ve Yayın, Ġstanbul, 2007. Loraine Marianne Stern, Çocuk Ne Zaman Doktora Götürülmeli? Anne ve Babalar için Bir Kılavuz (çev. Necip Sonlu), Doruk Yayınları, Ġstanbul, 1997. Necmettin Erkan, İlk Yardım Kırık ve Çıkıklar / Boğulmalar / Sun'i Teneffüs / Bayılmalar / Yaralanmalar / Her Türlü Yanıklar / Trafik Kazaları / Zehirlenmeler, Altın Kitaplar, Ġstanbul, 1995. ġevkat Bahar ÖzvarıĢ ve diğerleri, Temel İlkyardım Bilgileri ve İlkyardım Eğitimi Becerileri Rehberi (Eğitici ve Katılımcılar İçin), GeniĢletilmiĢ Üçüncü Baskı, Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı, Yayın No: 04/20, Ankara, 2004. Thomas Seiler, Bebeklere ve Çocuklara İlkyardım, (çev. ÇağdaĢ Özkan), Optimist Yayın Dağıtım, Ġstanbul, 2007. 2. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kaynaklar Ahmet Erdem, Ġlkyardım Kılavuzu, Aile Eğitimi Dizisi, Seha NeĢriyat, Ġstanbul, 1995. AyĢen Hovardaoğlu & Leyla ġenocak, İlkyardım ve Acil Bakım Esasları ve Uygulama Teknikleri, Hatiboğlu Yayınları, Ankara, 1997. KürĢat Karacabey & Recep Özmerdivenli, Sağlıklı Yaşam Bilgisi ve İlkyardım, Ġlpress Basım ve Yayın, Ġstanbul, 2007. Necmettin Erkan, İlk Yardım Kırık ve Çıkıklar / Boğulmalar / Sun'i Teneffüs / Bayılmalar / Yaralanmalar / Her Türlü Yanıklar / Trafik Kazaları / Zehirlenmeler, Altın Kitaplar, Ġstanbul, 1995. Thomas Seiler, Bebeklere ve Çocuklara İlkyardım, (çev. ÇağdaĢ Özkan), Optimist Yayın Dağıtım, Ġstanbul, 2007. 3. Eğitimcinin BaĢvurabileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri 222 Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 4. Eğitimcinin Katılımcıları Yönlendirebileceği Kurum ve KuruluĢlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (hastane, dispanser, poliklinikler vb.) Sağlık Hizmetlerini Destekleme ve GeliĢtirme Forumu Dünya Sağlık Örgütü Türkiye Temsilciliği Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi BaĢkanlığı Yerel Yönetimlere Bağlı Sağlık Hizmet Birimleri (kadın ve aile sağlığı merkezi, poliklinik vb.) Meslek odaları ve birlikleri Sağlık odaklı çalıĢan sivil toplum kuruluĢları 223 10. Kaynakça4 2. el oto alacaklar dikkat!, Sabah Gazetesi, 13 http://www.sabah.com.tr/Otomobil/2009/07/13/2_el_oto_alacaklar_dikkat, Temmuz 2009, 13-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. A. Nilgün Canel, Ailede Problem Çözme, Evlilik Doyumu Ve Örnek Bir Grup Çalışmasının Sınanması, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde HazırlanmıĢ Doktora Tezi, 2007. A. ġeref Gözübüyük, Açıklamalı Türk Anayasaları 1876, 1921, 1924, 1961, 1982 Yapılışları, Özellikleri ve Yapılan Değişiklikler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007 Abdulvahap Yiğit, İş Güvenliği ve Sağlığı, Aktüel Yayınları, Bursa, 2008. Adnan Yılmaz, İçişleri Bakanlığınca yapılan çalışmalar, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12 internet adresinden 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Akın ġimĢek, Sosyal Güvenlik, YaklaĢım Yayıncılık, Ankara, 2008 Ali Ġhsan Özuğur, Boşanma Ayrılık ve Evlenmenin İptali Davaları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008. Ali Parlar & Muzaffer Hatipoğlu, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2009. Alina Morawska, Leanne Winter & Matt R. Sanders, Parenting Knowledge and Its Role in The Prediction of Dysfunctional Parenting and Disruptive Child Behaviour, Child: Care, Health and Development, 2009, 35, 2, pp. 217–226. Andrew Belsey & Ruth Chadwick, Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar, (çev. Nurçay Türkoğlu), Ayrıntı, Ġstanbul, 1998. Angela C Lyons, Yunhee Chang, & Erik M Scherpf, Translating Financial Education Into Behavior Change For Low-Income Populations, Financial Counceling and Planning, 2006, 17(2), pp. 27-45. Ann Douglas &. Elizabeth Lewin, Family Finance: The Essential Guide for Parents, Chicago, Dearborn Trade Publishing, 2001. 4 Bu kaynakça, müfredat oluşturulurken yararlanılan ve/veya metinde atıf yapılan kaynaklardan oluşmaktadır. 224 Arif Künar, Elektrikli ev aletleri ve tüketici hakları, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12 internet adresinden 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Armand Mattelart, Beyin İğfal Şebekesi Uluslar arası Reklamcılık, (çev. IĢın Gürbüz), Ayrıntı, Ġstanbul, 1995. Armand Mattelart, İletişim Kuramları Tarihi, (çev. Merih Zıllıoğlu), ĠletiĢim, Ġstanbul, 1998. Armand Mattelart, İletişimin Dünyasallaşması, (çev.Halime Yücel), ĠletiĢim, Ġstanbul, 2001. ASAGEM, Çocuklara Yönelik Programlar ve Bu programlarda Yayımlanan Reklamların Ġçerik Analizi AraĢtırması, T. C. Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2008. ASAGEM, Medya Profesyonellerinin ve Medyanın Aile Algısı, T. C. Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2008. Atilla Girgin,Yazılı Basında Haber ve Habercilik Etik'i, Ġnkılap Kitabevi, Ġstanbul, 2000. Aviva Silver, A European Approach to Media Literacy: Moving toward an Inclusive Knowledge Society, Mapping Media Education Policies in the World, United Nations, Alliance of Civilizations (Ed. Divina Frau-Meigs & Jordi Torrent), UNESCO, European Commission, Grupo Comunicar, New York, 2009. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Aygül Kıssal & AyĢe BeĢer, YaĢlı Ġstismar ve Ġhmalinin Değerlendirilmesi, TAF Prev Med Bull, 2009, 8(4), ss. 357-364. Aytekin ĠĢman, Türk Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirme: Genel Kavramlar, Uygulamalar, Sorunlar, Çözüm Önerileri ve Yeni Bir Model, DeğiĢim Yayınları, Adapazarı, 1998. Baki Kuru, Hukuk Muhakemeleri Usulü, Cilt 1-2-3-4-5-6, Demir Yayınevi, Ġstanbul, 2001. Bankalararası Kart Merkezi, BKM Kart Monitör Araştırması, Ġstanbul, Orhan Matbaacılık, 2008. BaĢbakanlık Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü, 2006 Aile Yapısı Araştırması, 2006, http://www.aile.gov.tr/tr/?Sayfa=Detay&Id=2006122862127, 06.07.2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. BaĢbakanlık Aile ve Sosyal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü, İstatistikler, 2005, 225 http://www.aile.gov.tr/aileist.htm#05, 06.07.2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. BDDK. Türkiye’de mikrofinansın yasal çerçevesinin düzenlenmesi, Uluslararası Mikrofinans Konferansında yapılan sunum, 2005, UNDP, www.undp.org.tr/undp/docs/.../BDDK%2013%20aralik%20sunum.ppt adresinden Istanbul. 03-07- 2009 tarihinde edinilmiĢtir. Beybin Kejanlıoğlu, Türkiye’de Medyanın DönüĢümü ve Medya Okuryazarlığı Zemini, Medya Okuryazarlığı, (Ed. Nurçay Türkoğlu & Melda Cinman ġimĢek), Kalemus Yayınları, Ġstanbul, 2007. Bülent Tanör & Nemci YüzbaĢıoğlu, Türk Anayasa Hukuku, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2009. Carrie M. Coghill & Evan M. Pattak, The Newlyweds' Guide To Investing & Personal Finance, New Jersey, The Career Pres, 2002. Cemal Yıldırım, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme (Öğretmenler İçin El Kitabı). ÖSYM Eğitim Yayınları, Ankara, 1983. Charles Jackson, Active Investment Management: Finding And Harnessing Învestment Skill, West Sussex, Wiley, 2003. Chris Segrın, Family Communication, Lawrence Erlbaum Associates, Incorporated, Mahwah, NJ, USA, 2004. Constance R. Dunham, The Role Of Banks And Nonbanks In Serving Low- And ModerateIncome Communities, (Eds. J. L. Blanton, S. L. Rhine, & A. Williams), Changing Financial, 2001. Damian Miller, Selling Solar: The Diffusion Of Renewable Energy In Emerging Markets, London, Earthscan, 2009. Daniel L. Stufflebeam, Foundational Models for 21st Century Program Evaluation (the evaluation center occasional papers series), 1999, MI: Western Michigan University Evaluation Center, Kalamazoo, http://www.wmich.edu/evalctr/pubs/ops/ops16.pdf, internet sitesinden 16-05-2009 tarihinde edinilmiĢtir. David M. Lawson, Love Attitude and Marital Adjustment in the Family Lifecycle, Sociological Specturum, 1989, 8, pp. 391-406. Debbie Harrison, Personal Financial Planning: Theory And Practice, Essex, Pearson 226 Education Limited, 2005. Deniz Erol Er, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Hukukumuzda Sanık Hakları, Yetkin Basım, Ankara, 2002. Diana Baumrind, Authoritarian Versus Authoritative Parental Control, Adolescence, 1968, 3, pp. 255–272. Dilek Çetindamar, Türkiye’de girişimcilik, Ġstanbul, TÜSĠAD, 2002. Divina Frau-Meigs & Jordi Torrent, Mapping Media Education Policies in the World, United Nations Alliance of Civilizations, UNESCO European Commission, Grupo Comunicar, José Ignacio Aguaded-Gómez, 2009. Douglas K. Synder, Marital Satisfaction Inventory, Revised (MSI-R) Manual. Western Psychological Services, Los Angeles, 1997. Douglas R. Powell, Emerging Directions in Parent-Child Early Ġnterventions, Parent Education As Early Childhood İntervention: Emerging Directions in Theory, Research and Practice, Norwood, NJ: Ablex, 1988, pp. 1-22. Duran Çelik, Okullarda Ölçme Değerlendirme Nasıl Olmalı? Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000. Elektrik ĠĢleri Etüt Dairesi Genel Müdürlüğü, Enerji Bakanlığı ENVER Projesi, t.y., www.eie.gov.tr/duyurular/tan-bil_subesi/...enver.../ENVER.pps, 02-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Elektrik ĠĢleri Etüt Dairesi Genel Müdürlüğü, Enerjini BoĢa Harcama, t.y., http://www.eie.gov.tr/duyurular/tanbil_subesi/cocuklarda_enver_bilinci/enerji_verimliligi_kit abi.pdf , 02-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Enis Fakioğlu, Güneş enerjisi ve enerji verimliliği, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12 internet adresinden 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Ercan Türkan, Özel Tüketim Talebinin İzlenmesinde Kartlı Alışveriş: Yeni bir tüketim endeksi önerisi, 2008, www.tbb.org.tr/turkce/gruplar/makroekonomiacg/ette.pdf, 10-06-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Erdem Rıfat Özcan ve Selçuk Kayman, Enerji Tüketimindeki Değişimin Küresel Isınmaya Etkisi: ABD, AB ülkeleri, Japonya, Çin ve Türkiye Karşılaştırması, 12. Ġktisat Öğrencileri 227 Kongresinde sunulan bildiri, Ġzmir, Mayıs 2008. Erica De’Ath, Teaching Parenting Skills, Journal of Family Therapy, 1983, 5, pp. 321-335. Erica Lawrence, Kathleen Eldrıdge, Andrew Chırıstensen, The Enhancement of Tradational Behavioral Couples Therapy: Consideration of Individual Factors and Dyadic Development, Clinical Psychology Review, 1998, Vol.18, No: 6, pp. 745-764. Erol Güngör, Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar, Ötüken Yayınları, Ġstanbul, 1998. Erol Karaca, Ölçme ve Değerlendirme Temel Kavramlar, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme (Ed. Serdar Erkan & Müfit Göleksiz), Nobel Yayınları, 2008, ss. 1-35. Ersan ġen, Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması, Kazancı Hukuk Yayımevi, Ġstanbul, 1999. Esme E. Faerber, The Personal Finance Calculator: How To Calculate The Most Important Financial Decisions In Your Life, NewYork, McGraw-Hill, 2003. Esra ĠĢmen Gazioğlu, Parent School within Lifelong Education: A Case of Turkey, 1th International Conference on “Further Education in the Balkan Countries” Konya (Ed. Ö. Demirel, A. M. Sünbül), Sayı: 1, ss. 521-528, Eğitim Akademi Yayınları, Konya, 2009. Fahrettin Aral, Borçlar Hukuku, Yetkin Basım, Ankara, 2002. Federal Reserve Bank of Chicago, Delivery Of Financial Literacy Programs, December 2000, http://www.chicagofed.org/publications/publicpolicystudies/ccapolicystudy/pdf/cca-20007.pdf, 13-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Federal Reserve Bank of Richmond, Markets and Community Development: A Federal Reserve System Research Conference, pp. 31-58, http://www.occ.treas.gov/sfaa/role_bks_nonbks.pdf, 12-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Fikret Eren, Borçlar Hukuku, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2009. Financial Literacy & Education Commission, Taking Ownership Of The Future: The National Strategy for Financial Literacy, 2006, from www.mymoney.gov/pdfs/ownership.pdf, 29-072009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Frédéric Delmar & Carin Holmquist, Women’s entrepreneurship: Issues and Policies, 2004, Paris: OECD Publications. www.oecd.org/dataoecd/6/13/31919215.pdf internet adresinden 09-06-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Füsun Alver, Basında Yabancı Tasarımı ve Yabancı Düşmanlığı, Der Yayınları, Ġstanbul, 2003. 228 George Ritzer, Toplumun McDonaldlaştırılması, (çev. ġen Süer Kaya), Ayrıntı, Ġstanbul, 1998. GFK Türkiye. Enerji Verimliliği Araştırması Basın Bülteni, 2009, http://www.gfk.com/imperia/md/content/gfkturkiye/pressreleases/gfk_turkiye_enerji_verimlil igi_arastirmasi_bb_mart_09.pdf internet adresinden 17-06-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Ginny Wilmerding, Smart Women And Small Business: How To Make The Leap From Corporate Careers To The Right Small Enterprise, Hoboken, NJ, Wiley Publishing, Inc., 2006. GSA Federal Citizen Information Center. (2009). 2009 Consumer action handbook: Be a smarter consumer. www.consumeraction.gov internet sitesinden 15, 06, 2009 tarihinde edinilmiĢtir. Gül BatuĢ, Füsun Alver, Bilal Arık, BarıĢ Çoban & Ünsal Çığ, Kadife Karanlık 2: 21. Yüzyıl İletişim Çağını Aydınlatan Kuramcılar, Su Yayınları, Ġstanbul, 2006. Gülçin Elçin Grassınger, Küçüğün Kişi Varlığının Korunması İçin Alınacak Tedbirler, On Ġki Levha Yayınları, Ġstanbul, 2009. Gülsen Ünver ve diğerleri, Gelişim ve Öğrenme, (Ed. Ayten Ulusoy), Anı Yayıncılık, Ankara, 2003. Gülten Ülgen, Eğitim psikolojisi, Alkım Yayınevi, Ġstanbul, 1997. Gürsel Öngören, Medya ile Mücadele Rehberi, Çınar Yayınları, Ġstanbul, 1998. Hakan KarataĢ, Yıldız Teknik Üniversitesi Modern Diller Bölümü İngilizce II Dersi Öğretim Programının Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre Bağlam, Girdi, Süreç ve Ürün (CIPP) Modeli İle Değerlendirilmesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul, 2007. Halil Tekin, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Yargı Yayınları, Ankara, 1991. Haluk Yavuzer, Evlilik Okulu, Remzi Kitabevi, Ġstanbul, 2009. Hamdi Mollamahmutoğlu, İş Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005. Hamilton I. Mc Cubin, Marital and Family Satisfaction, Families: What Makes Them Work, Updated Edition, Sage Publition, London, 1990. Hanno Hardt, EleĢtirelin Geri DönüĢü ve Radikal Muhalefetin Meydan OkuyuĢu: EleĢtirel Teori, Kültürel ÇalıĢmalar ve Amerikan Kitle ĠletiĢimi AraĢtırması, Medya İktidar ve İdeoloji, 229 (der. Mehmet Küçük), Ark Yayınları, Ankara, 1999. Hasan Eken, Tüketicilerin Aşırıborçluluk ve Finansal Dışlanma Nedenleri, Tüketicilerin Finansal Yetkinliğinin GeliĢtirilmesi Konferansında sunulan bildiri, Kasım 8 2006, www.finanskulup.org.tr/.../M_Hasan_Eken_Bireylerin_Asiri_Borclulugu.pdf, 13-06-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Heather Weiss, Family Support and Education Programs: Working Through Ecological Theories of Human Development, Evaluating Family Programs, New York, Aldine de Gruyter, 1988, pp. 3-36. Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler, (çev. Cevdet Cerit), Pınar Yayınları, Ġstanbul, 1993. http://www.aocmedialiteracy.org/ http://www.ofcom.org.uk/advice/media_literacy/ Hüseyin Öncü, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, 72TDFO Ltd. ġti, Ankara, 1995. Hüseyin ġirin, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Öğrenci odaklı eğitim için… içinde, Millî Eğitim Vakfı Yayınları, Ankara, 2002, ss. 75-103. Ġbrahim Ethem Özgüven, Evlilik ve Aile Terapisi, PDREM Yayınları, Ankara, 2000. Ġbrahim Öztürk, 2008 Girişimcilik Raporu, ĠGĠAD, Ġstanbul, 2008. Ġdris Adil, Haberde Dışa Bağımlılık, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Ġstanbul, 1991. Ġhsan Çakmak, Hizmet Tespit Davaları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2005. Ġrfan Erdoğan & Korkmaz Alemdar, Öteki Kuram – Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi, Erk Yayınları, Ankara, 2005. Ġsa KarakaĢ, SGK İş Kazası Uygulamaları ve Davaları, Adalet Yayınevi, Ankara, 2009. ĠSEDAK Ġslam Konferansı TeĢkilatı, Yoksulluğun Önlenmesinde Mikrokredi Uygulamaları ve Türkiye. (OIC/COMCEC/23-07/CR(1), t.y. www.comcec.org/EN/belge/.../TURKEY%202307%20CR(1)TR.pdf, 19-06-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. J.S. Kırby, A Study of The Marital Satisfaction Levels of Participants in a Marriage Education Course, Unpublished Doctoral Dissertation, Department of Educational Leadership and Counseling Department, University of Louisiana, Monroe, 2005. James J. Asher, 21. Yüzyılın Süper Okulu, Ġnkılap Kitabevi, Ġstanbul, 1997. 230 James W. Pellegrino, Naomi Chudowsky & Robert Glaser (Eds.), Knowing What Students Know: The Science And Design Of Educational Assessment. National Academy Pres, Washington, DC, 2001. Jean Baudrillard, Tam Ekram, (çev. Bahadır Gülmez), YKY, Ġstanbul, 2002. Jeffry H. Larson, Innovations in Marriage Education: Introduction and Challenges Family Relations, Proquest Psychology Journals, October 2004, 53, 5, Pp. 421-424. Jody L. Fitzpatrick, James R. Sanders, & Blaine R. Worthern,. Program Evaluation: Alternative Aproaches and Practical Guidelines (3rd Edt.), United States, Allyn & Bacon, 2004. John Berger, Görme Biçimleri, (çev. Yurdanur Salman), Metis, Ġstanbul, 2002. John D. Bransford, Ann L. Brown & Rodney R. Cocking. (Eds.), How People Learn: Brain, Mind, Experience, And School, Committee On Developments In The Science of Learning, National Research Council, USA, Washington, 1999. John Gray, Reklam Yasakları ve İfade Özgürlüğü, (çev. Ataç Ünlü), LDT Yayınları, Ġstanbul, 1997. John Ventura & Mary Reed, Good Aavice For Bad Economy, New York, Berkley Boks, 2001. Johne Fiske, İletişim Çalışmalarına Giriş, (çev. Süleyman Ġrvn), Ark Yayınları, Ankara, 1996. Judith Lazar, İletişim Bilimi, (çev. Cengiz Anık), Vadi Yayınları, Ankara, 2001. Kadriye Bakırcı, Çocuk ve Genç İşçilerin Haklarının Korunması, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2004. Kaoru Sakado, Tetsuya Kuwabara, Satoshi Sato, Toru Uehara, Miwako Sakado at all, The Relationship Between Personality, Dysfunctional Parenting in Childhood, and Lifetime Depression in a Sample of Employed Japanese Adults, Journal of Affective Disorders, 2000, 60, pp. 47–51. Karl Erik Rosengren & Klaus Bruhn Jensen, Medya ve İzleyici: Bitmeyen Tartışma, (Der. ġahinde Yavuz), Vadi Yayınları, Ankara, 2005. Kayıhan AydoğmuĢ, Acar BaltaĢ ve diğerleri, Ana-Baba Okulu, Remzi Kitapevi, Ġstanbul, 1999. 231 Kemal ġenocak & Mustafa Kılıçoğlu, İş Güvencesi Hukuku, Legal Yayıncılık, Ġstanbul, 2007. Ken Clark, The Comlete Idiot’s Guide To Gettin Out Of Debt, Indianapolis, Alpha, 2009. Kerim Tosun & Çetin Akaya, Ceza Muhakemesi Kanunu ve CGİK, Adalet Yayınevi, Ankara, 2009. Kirby Deater–Deckard, Kenneth A. Dodge, John E. Bates & Gregory S. Pettit, Multiple Risk Factors in The Development of Externalizing Behavior Problems: Group and Individual Differences, Development and Psychopathology, 1998, 10, pp. 469–493. Korkmaz Alemdar & Ġrfan Erdoğan, Popüler Kültür ve İletişim, Ümit Yayınları, Ankara, 1994. Leslie Parrott & Les Parrott III, Saving Your Marriage Before It Starts: Seven Questions to Ask Before (and After) You Marry (Hardcover), Zondervan Publishing, Michigan, 1995. Lewis Mandell, Improving Financial Literacy: What Parents Can And Cannot Do. Washington, Jump$tart Coalition for Personal Financial Literacy, 2001. M. Fatih UĢan, Çıraklık Sözleşmesi, Mimoza Yayınları, Konya, 1994. M. Fuat Turgut & YaĢar Baykul, Ölçekleme Teknikleri. ÖSYM Yayınları, Ankara, 1991. M. Fuat Turgut, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metotları, Yargı Matbaası, Ankara, 1995. M. Sadık Arslan, Emine Genç, Niyazi Kaya & Hikmet Azer, Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretmen Kılavuz Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 2008. Marc Levinson, The Economist Guide To Financial Markets, (4th ed.), London, Profiler Books Ltd. & The Economist, 2006. Marco Habschick, Britta Seidl, Jan Evers, Survey Of Fınancıal Literacy Schemes In The EU27, VT Markt/2006/26H - Final Report, Hamburg, Evers & Jung, November 2007. Margaret E. Arcus, Jay D. Schvanefeldt & J. Joel Moss, Handbook of Family Life Education, Volumes I and II. Newbury Park, CA: Sage. http://www.sagepub.com/booksProdDesc.nav?prodId=Book4236 Marilyn J Matelski, TV Haberciliğinde Etik, (çev. Bahar Öcal Düzgören), YKY, Ġstanbul, 1996. Martin Esslin, TV: Beyaz Camın Arkası, (çev. Murat Çiftkaya), Pınar, Ġstanbul, 1991. Martin Hoyles (ed.), The Politics of Literacy, Writers and Readers, London, 1982. 232 Matthew Record, Protecting Your İdentity: A Practical Guide To Preventing Identity Theft And Its Damaging Consequences, Oxford, UK. How To Boks, 2008. Mehmet Ali Kısakürek,). Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi. A. Hakan (Ed.), Eğitim önlisans programı eğitim bilimleri içinde, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, EskiĢehir, 1988, ss. 114-124. Mehmet Bahar ve diğerleri, Geleneksel - Alternatif Ölçme ve Değerlendirme, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 2000. Mehmet IĢık, Yeni Türk Medeni Kanun Hükümlerine Göre Evlat Edinme, Adalet Yayınevi, Ankara, 2005. Mehmet Küçük (der.), Medya, İktidar, İdeoloji, Ark Yayınları, Ankara, 1999. Michacel Ryan & Douglas Kellner, Politik Kamera-Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası, (çev. Elif Özsayar), Ayrıntı, Ġstanbul, 1997. Michele Cagan, The Everything Accounting Book: Balance Your Budget, Manage Your Cash Flow, And Keep Your Books In The Black, Avon, Adams Media, 2007. Millî Eğitim Bakanlığı, Değerlendirme ve Ölçme Komitesi Raporu, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 1961. Min Zhan, Steven G. Anderson & Jeff Scott, Financial Knowledge Of The Low-Income Population: Effects Of A Financial Education Program, Journal of Sociology and Social Welfare, 2006, 33(1), pp. 53-74. Mine Tan, Yıldız Ecevit, Serpil Sancar ÜĢür, Selma Acuner, Ceren ĠĢat, Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitsizliği: Sorunlar, öncelikler ve çözüm önerileri, Ġstanbul, TÜSĠAD & KAGĠDER, 2008. Monique Cohen & Jennefer Sebstad, Financial Education For The Poor, (Working Paper No. 1.), 2003, http://www.globalfinancialed.org/documents/WP1_FinEd4Poor.pdf, 18-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Monique Cohen, Danielle Hopkins, Julie Lee, Financial Education: A Bridge Between Branchless Banking And Low-Income Clients, (Working Paper No. 4.), August 29 2008, http://microfinanceopportunities.org/docs/FE_for_Branchless_Banking.pdf, 02-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Monique Cohen, Elizabeth McGuiness, Jennefer Sebstad, & Kathleen Stack, Market Research 233 For Financial Education, (Working Paper No.2.), 2006, http://www.microfinanceopportunities.org/docs/Market_Research_for_Financial_Education. pdf, 18-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Monique Cohen, Elizabeth McGuiness, Jennefer Sebstad, & Kathleen Stack, Assesing The Outcomes Of Financial Education, (Working Paper No.3.), 2006, http://www.microfinanceopportunities.org/docs/Assessing%20the%20Outcomes%20of%20Fi nancial%20Education.pdf, 18-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Murat Özcan, Kobi'lerde pazarlama, Bursa, Ekin Kitabevi, 1996. Mustafa Aparcı, Zekeriya Arslan, Zafer IĢılak ve diğerleri, Gençlerde Sigara Ġçiminin Aterosklerotik Risk Faktörleri Üzerine Olumsuz Etkisi, TAF Prev Med Bull, 2009, 8(3), ss. 193-198. Dilek Sevimli & Fuat Koçyiğit, Çocuklarda Aerobik Egzersizin Kardiopulmoner Sistemdeki Etkileri, TAF Prev Med Bull, 2009, 8(2), ss. 125-130. Mustafa Dural, Tufan Öğüz & Mustafa Alper GümüĢ, Aile Hukuku, Yetkin Basım, Ankara, 2008. Münire Erden, Eğitimde Program Değerlendirme, Pegem Yayınları, Ankara, 1995. Neil Postman, Çocukluğun Yokuluşu (çev. Kemal Ġnal), Ġmge Yayınları, Ankara, 2008. Neil Postman, Televizyon Öldüren Eğlence-Gösteri Çağında Kamusal Söylem, (çev. Osman Akınhay), Ayrı, Ġstanbul, 1994. Nevin Saylan, Ortaöğretim Öğretmenlerinin Program Tasarısı Ġle Ġlgili GörüĢleri Ve Tasarı Süreçlerindeki DavranıĢlarının Belirlenmesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 2001, ss. 1-13. Nevzat Koç, Türk-İsviçre Hukukunda Nişanlanma Sözleşmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, Ġzmir, 2002. Nihara Choudhri, What To Do Before “I Do”: The Modern Couple’s Guide To Marriage, Money And Prenups, Naperville, Sphinx Publishing, 2004. Nilüfer Timisi, Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost, Ankara, 2003. Niyazi Özgür, Enerji verimliliği ve suyun verimli kullanılması, https://www.sanayi.gov.tr/download/tuketici/enerji_verimliligi.zip? Mart 12-07-2009 2008, tarihinde eriĢilmiĢtir. 234 Nuray Senemoğlu, Kuramdan Uygulamaya Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Gazi Kitabevi, Ankara, 1997. Nurdoğan Rigel, İleti Tasarımında Haber, Der Yayınları, Ġstanbul, 2000. Nurten Yetik, Nüfus Velayet Vesayet Nafaka, Bilge Yayınları, Ankara, 2007. OECD, Promoting Consumer Education: Trends, Policies And Good Practices, Paris, OECD Publishing, 2009. Oğuz AkgümüĢ, Küçük ev aletleri. 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12, 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Osman Doğru, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları, Cilt1-2-3-4, Legal Yayıncılık, Ġstanbul, 2004. Ömer Uğur Gençcan, Miras Hukuku, Yetkin Basım, Ankara, 2008. Ömer Uğur Gençcan, Soybağının Kurulması Reddi-Düzeltilmesi Ġtiraz Davaları ve Soybağının Hükümleri, Yetkin Basım, Ankara, 2002. Öner Eyrenci, SavaĢ TaĢkent & Devrim Ulucan, Bireysel İş Hukuku, Legal Yayıncılık, Ġstanbul, 2006. Özcan Demirel, Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme, (11. baskı), Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2008. Özcan Demirel, Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 2007. Pamela J. Winton, Sally Sloop & Patricia Rodriguez, Parent Education: A Term Whose Time Past, Topics in Early Childhood Special Education, 1999, 19(3), pp.157-161. Patricia Noller, Judith A. Feeney, Communication, Relationship Concerns and Satisfaction in Early Marriage, Stability and Change in Relationships, (Edt.: Harry T. Reis) Cambridge University Press, New York, 2002, pp. 129-155. Paul Edwards, Sarah Edwards, & Peter Economy, Home-based business for dummies, (2nd ed.). New Jersey, Wiley Publishing, Inc, 2005. Peter Cerexhe, It’s Never To Late To Achieve Financial Security: Start Today, Sydney, Allen&Unwin, 2006. 235 Pierre Bourdieu, Televizyon Üzerine, (çev. Turhan Ilgaz), YKY, Ġstanbul, 1997. Ragıp Duran, Süleyman Irvan & Fikret Ġlkiz, Medya, Etik ve Hukuk, (Der. Sevda AlankuĢ), IPS ĠletiĢim Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 2003. Ray Moynihan & Alan Cassels, Satılık Hastalıklar, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul, 2006. Serap Ejder Apay & Türkan Pasinlioğlu, Obezite ve gebelik, Taf Prev. Med. Bull, 2009, 8(4), ss. 345-350. Rebecca P. Ang, Dysfunctional Parenting Behaviors and Parenting Stress Among Mothers of Aggressive Boys, Child & Family Behavior Therapy, Vol. 30(4) 2008, pp. 319-336. Recep ġahin, Enerji Verimliliği ve İklim Değişikliği, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 16 Ocak 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12 internet adresinden 03, 07, 2009 tarihinde edinilmiĢtir. Rıfat Okçabol, Halk Eğitimi (Yetişkin Eğitimi), Der Yayınları, Ġstanbul, 1994. Richard Luecke, Girişimcinin el kitabı, Ġstanbul, Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, 2008. Robert E. Stake, Program Evaluation, Particularly Responsive Evaluation (Occasional paper no. 5). 1975, MI, Western Michigan University Evaluation Center, Kalamazoo, http://www.wmich.edu/evalctr/pubs/ops/ops05.pdf, internet sitesinden 16-05-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Robert F. Stahmann & William J. Hiebert, PreMarital and ReMarital Counseling: The Professional’s Handbook, Jossey-Bass A Wiley Company, San Francisco, 1997. Robert L. Smith & Patricia Stevens-Smith, Basic Techniques in Marriage and Family Counseling and Therapy: Eric Digest, ERIC Clearinghouse on Counseling and Personel Services Ann Arbor MI, Michigan, 1992. Ron Benioff, Energy efficiency and renewable energy programs, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12 sunum, internet adresinden 2009, 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Rudolf Pinter, Eğitim psikolojisi (çev. Sabri Akdeniz). Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 1991. Ruth Thomas, Reflective Dialogue Parent Education Design Focus On Parent Development, 236 Family Relations, 45, pp. 189-200, 1996. Saim Üstündağ, İcra Hukukunun Esasları, Ġstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1975. Sean Macbride, Bir Çok Ses Tek Bir Dünya: İletişim ve Toplum, Bugün ve Yarın, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara, 1993. Sedat Bakıcı, Ceza Hukuku Özel Hükümler, Cilt 1-2, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008. Selahattin Ertürk, Eğitimde Program Geliştirme, Meteksan Ltd. ġti., Ankara, 1982. Selcen ÇalıĢkan ġahin, Gazi Üniversitesi Finansman Yüksek Lisans-Finansal Kurumlar Dersi Araştırma Notu: Mikro Finans ve Mikro Finans Kurumları, http://www.sonergokten.com/supportingdocuments/RN/RN_mikrofinans.pdf, 2008, 03-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Selena Maranjian, The Motley Fool Money Guide, Virginia, The Motley Fool, 2001. Semra Güney, Girişimcilik, temel kavramlar ve bazı güncel konular, Ankara, Siyasal Kitapevi, 2008. Serap Nazlı, Aile danışması, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2000. Serpil Döm, Girişimcilik ve küçük işletme yöneticiliği, Detay Yayınları, Ankara, 2006. SEWA Bank, Financial Education For SEWA Bank Members: A Facilitator’s Guide, 2003, www.coady.stfx.ca/.../SEWA%20Financial%20Literacy%20Manual.pdf, 17-06-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Shawn Cole & Nimal Fernando, Assessing The Importance Of Financial Literacy, Finance For The Poor: A Quarterly Newsletter of the Focal Point For Microfinance, September 2008, 9(3), http://www.adb.org/Documents/Periodicals/Microfinance/finance-200803.pdf, 05-072009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Somnath Basu, Financial Literacy and the Life Cycle, Paper presented at the White House Conference on Aging, Washington, D.C., 2005, http://www.fpanet.org/docs/assets/WhitePaperonFinancialLiteracy.pdf, 11-06-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. Steven B. Smith, Money For Life: 12 Weeks For Financial Fitness. South Jordan, USA, In2M Corporation, 2003. 237 Steven J. Osterlind, Constructing Test Items: Multiple-choice, Constructed-Response, Performance, and Other Formats, Kluwer Academic Publishers, Boston, 1998. Suat Sarı, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, BeĢir Kitabevi, Ġstanbul, 2007. Suzanne Murphy, Doris Bryant, The Effect of Cross-Cultural Dialogue on Child Welfare Parenting Classes: Anecdotal Evidence in Black and White, Child Welfare, 2002, Vol. 51(2), pp. 385-405. ġükran ġıpka, Aile Konutuyla İlgili İşlemlerde Diğer Eşin Rızası, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2004. T.C. BaĢbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadın ve Yoksulluk, Ankara: Fersa Ofset, 2008. T.C. BaĢbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. Kadın ve Ekonomi, Ankara: Fersa Ofset, 2008. T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü, Enerji verimliliği ve suyun verimli kullanılması, 2008, https://www.sanayi.gov.tr/download/tuketici/enerji_verimliligi.zip?, internet adresinden 0207- 2009 tarihinde edinilmiĢtir. Tamer Afacan, Dünyada ve Türkiye’de biyoyakıt uygulamaları. 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12 sunum, internet 2009, adresinden 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Tamer Müftüoğlu ve Tülin Durukan, Girişimcilik ve Kobi'ler, Ankara, Gazi Kitabevi, 2004. Tanju KiĢmir, Eğitimin psikolojisi ve yetiĢkin öğrenmesi: “Andragoji”, Kaynak Dergisi, 26, 2006. Tanzer Tunçalp, Beyaz eşyada enerji verimliliği 1 /Beyaz eşyada enerji verimliliği 2. 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12, 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Ted Benna, Stephen R. Bucci, James P. Caher, et al., Managing Your Money All-in-One For Dummies, Hoboken, NJ, Wiley Publishing, Inc., 2009. Terri Orbuch, Marital Quality Over the Life Course, Social Psychology Quarterly, 1996, 59(2), pp.162-171. 238 Tessa Jols & Elizabeth Thoman, 21.yüzyıl medya okuryazarlığı, (çev.Cevat Elma&Alper Kesten), Ekinoks, Ankara, 2008. Tevfik Özlü, Hekiminizi Nasıl Alırdınız?, Kaknüs Yayınları, Ġstanbul, 2003. The Urban Institute, Financial Literacy Strategies: Where Do We Go from Here?, August 2006, http://www.urban.org/UploadedPDF/311352_financial_literacy.pdf, 17-07-2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. TĠSVA, Türkiye Grameen Mikro Kredi Projesi: Bilgi Notu, 2004, www.israf.org/.../TURKIYEGRAMEENMIKROKREDIPROJESIBILGINOTU.pdf, 03-07- 2009 tarihinde eriĢilmiĢtir. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası. Enerji verimliliğinde binbir olanak, 2008, Elektrik Mühendisliği Dergisi, 433, 82-86. TMMOB Makina Mühendisleri Odası. (n.d.). Enerji verimliliği ve tasarrufu kılavuzu, http://www.mmo.org.tr/resimler/ekler/325478b06878cf1_ek.pdf internet adresinden 02-072009 tarihinde edinilmiĢtir. Todd Risley, Hewitt B. Clark & Michael F. Cataldo, Behavioral Technology For The Normal Middle Class Family, Behavior Modification and Families. New York, Brunner/Mazel, 1976, pp. 34-60. Touchstone Energy Cooperatives. (n.d.). Home energy savings www.touchstoneenergysavers.com/.../TSE_HomeEnergySavingsGuide.pdf, guide, internet adresinden 02-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. TÜĠK & ASAGEM, Aile yapısı araştırması, Ankara, Türkiye Ġstatistik Kurumu Matbaası, 2006. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası TÜSĠAD-Koç Üniversitesi Ekonomik AraĢtırma Forumu, Gelir Dağılımı İstatistikleri, 2008, http://www.ku.edu.tr/ku/images/EAF/20122008-1.pdf internet adresinden 13-06-2009 tarihinde edinilmiĢtir. TÜSĠAD-Koç Üniversitesi Ekonomik AraĢtırma Forumu, Hanehalkı bütçe anketi, 2008 http://www.ku.edu.tr/ku/images/EAF/20122008-2.pdf, internet adresinden 13-06-2009 tarihinde edinilmiĢtir. TÜSĠAD-Koç Üniversitesi Ekonomik AraĢtırma Forumu, TÜİK yoksulluk çalışmaları, 2008, 239 http://www.ku.edu.tr/ku/images/EAF/20122008-3.pdf, internet adresinden 1-06-2009 tarihinde edinilmiĢtir. U.S. Department of Energy, Office of Energy Efficiency and Renewable Energy, Energy efficiency & renewable energy, 2008, Washington, DC. (Kitapçığı indirmek için; www.eere.energy.gov/consumer/tips/) U.S. Department of Energy, Office of Energy Efficiency and Renewable Energy, Fuel Economy Guide 2009. (DOE/EE-0325). Germantown, MD. (Kitapçığı indirmek için; www.fueleconomy.gov) Ümit Ġzmen, Onur Varol ve Zeynep, 2008 yılına girerken Türkiye ekonomisi, Ġstanbul, TÜSĠAD, 2008. Ünsal Oskay (der.), Kitle Haberleşmesi Teorilerine Giriş, Der Yayınları, Ġstanbul, 1992. W.Lance Bennett, Politik İllüzyon ve Medya, (çev. Seyfi Say), Nehir, Ġstanbul, 2000. www.amlainfo.org www.medyaokuryazarligi.org.tr Yasemin Ġnceoğlu, Uluslararası Medya "Medya Eleştirileri", Der Yayınları, Ġstanbul, 2004. Yazgan Kuzgun, Zeynep Hamamcı, Anababa Eğitim Programları, Maya Akademi Yayınları, Ankara, 2007. Yunus Çengel, Eski buzdolaplarının yüksek verimli yenileriyle değiştirilmesi, 1. Uluslararası Enerji Verimliliği Forumunda yapılan sunum, 2009, http://www.sektorelfuarcilik.com/uevf/index.asp?sf=12, 03-07-2009 tarihinde edinilmiĢtir. Zafer Erdoğan, Girişimcilik ve Kobi'ler: Teori ve uygulama, Ekin Kitabevi, Bursa, 2008. Yavuz OdabaĢı, Girişimcilik, EskiĢehir, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları, 2004. Zafer Yükseler ve Ercan Türkan, Türkiye’de hanehalkı: İşgücü, gelir, harcama ve yoksulluk açısından analizi, Ġstanbul, TÜSĠAD, 2008. 240