ne mutluyum, ani gagauzum!
Transkript
ne mutluyum, ani gagauzum!
NE MUTLUYUM, AN GAGAUZUM! En önemli haberlär Komrat Çad r Karboliya pçak Valkane Kazahstan n Prezidentinä anmak ta Gagauz Erindä Nursultan Nazarbaeva bir an t kurulacek. Bu karar Gagauziyan n Bakann k Komitetinin noyabrinin 7-sindä geçän oturu unda al nd . Bu anmak ta Kazahstan n Prezidentinä çoyun birisi, ang lar Türk dünnesinin an lm politikac lar na Komratta ann Aleyas nda bulunêrlar. Ba kan söledi, ki tezdä bu Aleyada an lm gagauzlara da an tlar koyulaceklar: Dionis Tanasogluya hem Gavriil Gaydarc ya. Türkiyan n duuma günü Gagauziyan n Halk Toplu u kutlad sayg Abdullah Gülü, Türkiya Respublikas n Prezidentini; sayg Cemilä Çiçää, Türkiya Respublikas Parlamentinin Ba , sayg Taip Erdoan , Türkiya Respublikas n PremyerMinistras hem sayg Ahmet Ülkeri, Moldova Respublikas nda Türkiyan n Büükelçisini Türkiyan n milli yortusunnan – Respublikan n Gününnän. Yol, ang geçti Türkiya onun kurulmas ndan, may llatt bizi. Türkiyan n ba ar lar biz sayêr z bizim ba ar lar z gibi. Bizim evelki köklerimiz temellenerlär dilimizin, istoriyam n, kulturam n hem demokratiya zenginniklerin benze mesindä. kitarafl baalant lar z ilerleyeceklär ileri dooru da. Onnar yard m ederlär bizim devletimizdä Moldova Respublikas nda hem Avtonomiyam zda dirlik hem usluluk olsun. Bütün ürektän dileeriz Sizlerä saal k, k smet, türk halk na da dünnenin hepsini gözelliklerini baa lêêr z. Süleyman Demirel, gagauzlar n büük dostu Gagauziyan n Halk Toplu u kutlad saygili Süleyman Demireli, Türkiya Respublikas n dokuzuncu Prezidentini, onun duuma gününnän. Çok sayg Prezident! Gagauziyan n Halk Toplu u bütün ürektän Canabini Duuma gününüzlän kutlêêr! Büünkü Türkiyan n istoriyas yok nicä görmää Sizin ad zs z. Yak n 40 y l kuvettä bulunduunuz zaman üüsek ba ar lar z vard . Bu üzerä bütün dünnä Canabinä büük hat r güder, gagauz halk sa boba erinä sayêr. Büünkü gündä dä dinmäz i leersiniz, türlü kar gelmeklerä hem konferenciyalara kat lêrs z, kiyat yazêêrs z, radioda hem televizionda yapan kolverimnerdä pay alêrs z, statya yazêêrs z, lekiya okuyêrs z, büünkü politiklerä konsulta iya verersiniz. Canabinizin ad sokaklara, aeroportlara, universitetlerä, kultura merkezlerinä koyuldu. Gagauz Erindä Kongaz küüyündä Süleyman Demirelin ad na moldo-türk liceyi çal êr. Komratta ann Aleyas nda Canabinä büst koyulu. Bunnar göstererlär, ani gagauz halk ükür eder Sizin yapt klar z için, yard z için. Kabledin bizim kutlamam , uzun ömür, saal k, k smet, yarat yolunuzda büük bereketli ba ar lar dileeriz. Anna HARLAMENKO, Gagauz Eri Halk Toplu unun Ba “Bucak Gözeli – 2011” konkursu Noyabrinin 7-sindä Çad rda “Bucak Gözeli – 2011” regional konkursu geçti. Burada Çad rda ya ayan Natali Popaz kazand . Vi e-miss ç kt lar Lüdmila Dudoglo Komrattan hem Anastasiya Kurilova Kahuldan. rina Vlah, ödülleri verärkän, dedi: “Konkursa hepsi pek islää haz rlanm lar, ama hep tä herbir yar makta enseyici olêr. Bu konkursun üüsek uurda organiza iyas hem geçirilmesi annand . 1/ 2.12.2011 Redaktordan: lin yol sana, halk gazetas !” Sayg okuyucular! Canabinizlerin ellerinizdä “Gagauzlar” gazetas n ilk nomeri. Bu bir istoriya olay , neçinki o gagauz halk n istoriyas na baal . Bu gazeta taa bir ayd nn sayfay gagauzlar n ya amak kiyad nda açêr. Umut ederim, ki bu masa informa iya kolayl regularca tiparlanacek hem onun jurnalist uuru üüsek olacek. Çok erlerdä gezildi, çok kapu aç ld , bu gazetan n Moldova Respublikas n Justi iya Bakann nda registra iyas gerçää ç karmaa deyni. Ne istenildi? Bizim davam z nedir? Ki “Gagauzlar” gazetas ana dilindä latin grafikas nda dünneyi görsün. O aç klayacek Gagauz Erindä geçän olaylar , ang lar gagauz halk na, onun istoriyas na, kulturas na, incäzanaat na baal ; gazetam z halk n kultura hem ruh zenginniklerinä propaganda yapacek; ana dilimizi, milli kulturam , adetlerimizi, tradi iyalar korumaa hem ilerletmää çal acek. Bundan kaarä, onun sayfalar nda bölä problemalar aç klanacek: gagauzlar n istoriyas yazd rmak, aç k demokratiya devletinin ilerlemesi. “Gagauzlar” gazetas tan racek okuyucular an lm insannarlan, onnar n faydal yapt klar nnan, yarat gagauzlar n yaratmalar nnan, gagauz halk n talantlar nnan, Gagauz Erinin küülerinnän hem kasabalar nnan. Gazetam z yard mc olacek türk halklar nnan, dünnenin türlü regionnar nda ya ayan gagauzlarlan dostluk hem karda k baalant lar kurmaa, onnar ilerletmää. Gazetam z okuyucula ra çok material hem informa iya bilim-metodika alaylar nda verecek; büük yard m üürenän gençlerä olacek. Üüredicilerä dä büük fayda literatura uurunda gagauz dilinin ilerlemesindä getirecek. Pek umutlanêr m, ani “Gagauzlar”, halk gazetas olarak, aktual olacek da herbir gagauzun, bizim dostlar n haliz masa kiyad gibi kullan lacek. Teklif ederiz Canabinizleri i birliktä çal al m. Büük havezlän hem ükürlüklän istediklerinizi hem statyalar kabul edecez. Nikolay TELP Z. Gagauziya Halk Toplu unun statusu Gagauziyan n Ulojeniyas na görä (43-üncü statyas ) Avtonomiyan n Halk Toplu unda 35 deputat var. Onnar da 4 y la seçilerlär. Halk Toplu unun davalar : 1) Gagauziya Ulojeniyas kabul etmää hem onda dii ilmeklär yapmaa; 2) Erdeki kanunnar a aadak alaylarda kabul eder; a) bilimdä, kulturada hem üüretmektä; b) ya amak-komunal çorbac kta; c) saal k korumas nda, fizika kulturas nda hem sportta; ç) erdeki bücet-finans hem vergi sferalar nda; d) ekonomikada hem ekologiyada; 3) Gagauziyan n intereslerini esaba alarak, Moldova Respublikas n içyank hem d politikas na kat lmaa; 4) Gagauziya Ba kan n teklifinä görä kaaviletmää Gagauziya Bakann k Komitetinin strukturas , kay l olmaa Gagauziyan n dolay administra iyalar n ba lar i ä koymaa yada onnar tän ç karmaa; 5) Erdeki önetmäk publika organnar n organiza iyas hem i ini bellieder; 6) Gagauziyan n önetmäk publika organnar n görevli ki ilerini i tän ç karêr; 7) Gagauziya Bakann k Komitetinin hem ba ka da publika organnar n izinnerini geeri alêr ( ), eer onnar Gagauziyan n Ulojeniyas na uymarsayd lar; 8) Ekonomika, so ial, milli-kultura ilerletmesinin hem dolay dünnenin korumas pr ogramala r kaavileder; 9) Gagauziya Halk Toplu unun, Ba kan n, erdeki publika organnar n seçimnerin datalar bellieder hem geçirer; bu seçimnerin Merkez seçim komisiyas kaavileder; 10) Gagauziyan n kompeten iyas na baal soru lara görä erdeki referendumun datas bellieder hem geçirer; 11) Gagauziyan n simvolikas için kanunnar kabul eder; 12) Gagauziyada ödülleri hem ann adlar bellieder; 13) Gagauziyan n bücetini kaavileder hem onun ini kontrol eder; 14) Gagauziyada topraklar n kanunnara görä dooru kullan lmas düzenneer ( ). Gagauziyan n Halk Toplu u plenar hem aral ks z ) oturu lar n esab nda kendi i ini götürer. Gagauz Avtonomiyas için k sa haberlär “Gagauz” ad geler, nicä bildirerlär bilim dokumentleri, orta asirlerdä ya ayan türk-oguz bir senselesinin ad ndan, ang IX-X üzy ll klarda Orta Aziyan n Kangaket devletindä, Gorguz gölünün (büünkü gündä günduusu Kazahstan n Balha gölü) kenarlar nda erle mi ti. Oradan X-uncu asirdä kanga guzlar bat ya peçneklerin (kangarlar n) ard na yollanm lar. 1064düncü y lda onnar Tuna deresini geçmi lär da yava yava büünkü Bulgariyan n poyraz-bat topraklar nda durgunmu lar. 1819-uncu y lda rus pravitelstvosu bu göçücülerä kolonist statusunu hem herbir ayleyä büük topraklar vermi da vergilerdän on y l uzunnuuna serbestlemi . Gagauzlar buralarda küülerini kurmu lar. Sözgeli i, Gagauziyan n büünkü ba kasabas bu erlerdä kurulmu tu, taman orada, neredä “kungrat” senselesi erle mi ti. Gipotezalar n birisinä görä bu laftan kasaban n ad koyulmu , Gagauz dili azerbaycan, türk, tür kmen dillerinnän barabar türk aylesi dillerin birisiydir. 1957-nci y la kadar gagauz dilindä sade lafedärdilär. Ama bu y lda Moldova Respublikas n Üüsek Sovetinin Prezidiumu karar ald kirilik grafikas n temelindä gagauz dilinin yaz kurmaa. 996-nc y lda onu latin grafikas na geçirdilär. Gagauz dili predmet gibi okullarda, gimnaziyalarda, li eylerdä, pedagogika colecindä hem Komrat Devlet Universitetindä üüreniler. Gagauzlarda bir zebillik peetçi hem yaz var. Onnar n yaratmalar Ki inövda hem Komratta gagauz dilindä tiparlanêrlar. Gagauz halk n istoriyas , kulturas hem incäzanaat ilerletmää deyni Mihail Çakir, Dionis Tanasoglu, Dimitri Kara Çoban, Gavriil Gaydarc , Mihail Guboglu hem taa çok ba kalar da zaamet döktülär. 1994-düncü y lda dekabrinin 23-ündä Moldova Respublikas n Parlamenti kabul etti “Gagauziyan n (Gagauz Erinin) maasuz hak statusu için” kanununu. Bu gün Gagauziyan n kurulmak günü gibi n annanêr. 1995-inci y n ba lant nda referenduma görä Gagauziyaya 32 kasaba hem küü girdi. Buralarda 50dän zeedä pro ent gagauz ya êêr. Seçimnerdä Gagauz Erinin Bakan hem Halk Toplu u seçildi. GAGAUZLAR 2 2011 l, dekabri ay N1 n 2-si nsannar, ang lar gagauzlara ann k getirdilär Bu dünnäda ya ard bir insan... Gagauziya M. V. Marunevici bilmeyän insan zoor olacek bulmaa. Açan gagauz halk 1980-ci y llarda kalk nd yd kendi milli dooruluklar için, o tan tt gagauzlar bütün dünnäya. M. Maruneviç duudu ceviz ay n (oktäbri) 25-dä 1937-ci y lda Komrat kasabas nda, çiftçi aylesindä. Ayledä o dokuzuncu u akt . 1952-ci y lda Komrat orta kolas (7 klas) bitirdiktän sora, girer üürenmää üüredici Makarenko ad na Tiraspol pedagogika kolas na. Üüredici zanaat kablettiynän onu yollêêrlar i lemää Komrat internat kolas na. Ama M. Marunevici hep çekärdi ileri doru üürenmää. 1952-ci y lda o girer üürenmää Ki inöv Devlet universitetinä istoriya-filologiya fakult etinin istoriya bölümünä. Universitettä o merakland gagauzlar n etnografiyas nnan. Burada üürenmeyi ba ard ktan sora onu alêrlar i lemää MSSR- n Bilimnär Akademiyas na etnografiya hem incäzanaat Bölümünä laborant gibi. 1969-cu y lda girer Moldova Bilimnär Akademiyas n etnografiya, incäzanaat hem folklor Bölümünün aspiranturas na. Ba arêr onu 1972-ci y lda. 1977-ci y lda korudu kendi disertaciyas da oldu istoriya bilgileri doktoru. 1986-ci y lda Moldova Bilimnär Akademiyas nda gagauzologiya Bölümünü kurmaa deyni yap lêr i grupas , müdür seçiler M.V.Maruneviç. 1982-ci y lda bilim uurunda çok faydal ba ar lar için büük bilim çisi uurunu kazanêr. Bu bölümdä çal êr 1991-ci y ladan. 1980-ci y llar n ikinci pay nda olêr “Gagauz halk ” ak nt n öndercilerdän biri. 1991-ci y lda M. Maruneviç brakêr Moldova Bilim Akademiyas nda i ini da geçer çal maa Gagauz Respublikas n Üüsek Sovetinä, seçiler deputat. Hep burada incäzanaat, üürenmäk hem kult i leri Komisiyas n ba olêr. “Gagauziya kar lar ” ak nt na öndercilik eder. M. Maruneviç - Gagauziya Bilim-metodika Merkezin kurucusu hem ilk müdürü oldu. 1994-cü y lda Jenevada geçirilän Halklararas OON forumunda pay ald . 1992-ci y ldan beeri ya amas Komrat Devlet Universitetinnän ilgili. Docent, storiya bilimneri doktoru, Komrat Devlet Universitedin Cümnä bilimneri kafedras müdürü, istoriya hem etnografiya derslerini verdi. M.Maruneviç her zaman kat ld türlü halklararas seminarlara, simpoziumnara, forumnara hem M JANA DARK bilim konferen iyalar na. Onun var 37 bilim yaz , bu s rada 3 monografiyas : « XIX XX .», Ki inev, 1988; , XX XIX .» Ki inev, 1980; ». M. Maruneviç hertaraft an tan nm bir insan. Büünkü gündä Gagauziyada i leyän Bilim merkezinin kurucusu hem ilk müdürü (2001-ci y.) oldu. 2010-cu y n oktäbrinin 25-dä Bakann k Komitetinin Karar na gö rä Bilim merkezinä Mariya Maruneviçin ad verildi. nanêr z, ani Bilim merkezi Mariya Maruneviçin çekettirdii büük ayd nn k i ini ilerledecek ötää dooru da. 2004 cü y lda, gücük ay n 15dä gagauz halk kaybetti M.V. Marunevici, ama onun ad hem yapt klar hiç bir zaman unudulmayacek. Toprac ilin olsun! Büünkü gündä Gagauz Yeri Genel Üüretmäk müdürlüün yan nda bulunan Bilim Metodika Merkezi geçirer dil, literatura, met odika hem istoriya aar rmalar , haz rlêêr, sözlük, istoriya kiyatlar , kendi sayt , jurnal h. b. Mariya Maruneviçin vatana sevgisi pek büüktü! Bu vat an sevgisi yard m etti ona olmaa ölä insan, ang biz tan k, sevdik hem hep akl zda t utacez herzaman. Sabaa, oktäbrinin irmi be i, Göktä bulut kapamêêr güne i. Aç k renkli güllär ba çalarda, Ho lu yortu gezer can zda. Bu gün duudu bir k z oguzlara Ana gibi oldu, dedi halka: -Uyan oguz, zaman geli kalkmaa, Kon bayrak alt na devlet kurmaa! Gecä-gündüz çaard o b lmaz: -Etär, yok, dizçä dä durmaa olmaz! Ta aard doorulaa onda sevda, Nedän ate parlard ruhunda. Küüdän-küüyä, candan-cana gezip, Açt kaliplerdä kilitleri Da tä halk m eni bir yol seçti, Çalêr o gimn, serbest bülbül gibi. Çok inancakt , dü lerindän ayd n lard , raat brakmard bir dä gün. Kurban olup, koor-kül kal p yand , Bizä bir Ayoz, Jana Dark oldu. Ku lar uçêr s cak taraflara Taa bir seläm yollêêrlar k rlara. Bizi sä güz toplêêr bu büük cana, Kimnär emin tutêr oguzluuna. Güllü KARANFIL, bilim merkezinin müdürü. T. MARINOGLU. Tan nm gagauz bilgici M. Guboglunun 100 ya taman oldu Bakmayarak zor politika hem ekonomika durumnar na, o llara, açan Besarabiya “eldän elä” geçärdi (XX asirin ilk yar ), üüretim alan yufkayd da gagauzlar n içindä siirek insan üürenmäk yolunu seçärdi. Hep o y llarda Gagauzlar n büük bir pay “daad ld ” hem daald dünnän n 4 taraf na. Ama buna bakmayarak, kasabas nda orta durumnu bir ayledä. lk üüretimini Çad rda, herzaman herbir milletin vard hem olacak ta kendi ak ll , aarif taa sora Benderdä yapt . Universitetinin insannar . Onnara devlet Çernovc sadece biraz dayak oldu mu…, Filologiya hem Filosofiya o insannar kendini ilerleder, da fakultetinin Dil hem istoriya çoyu yeti er en üüsek uurlara. bölümünü bitirdi. Ondan sora Getirelim akl za 1935-ci Ki növda askerlik edärkän o llarda, Atatürkün teklifinnän vak tlarda art k tan nm popaz, hem Rom niyadak Türkiyenin bilim adam hem patriot M. Büükelçisi Hamdullah Suphi Çak rlan tan oldu. Elbetki, M. Çak n çok Tanr överin izmetinnän 1930 – cu y llardan sora bilgili, çok okumu olmas çekti Besarabiyadan 100 ki idän kendinä bilimnän meraklanan zeedä giderlär üürenmää genç M. Gubogluyu. Olmal bu Türkiyeyä. Onnar n içindän bulu malarda M. Guboglunun geeri dönän dä oldu, orada peydaland fikiri aara rmaa kalan da. Türkiyedä kalannar n gagauzlar n istoriyas . Bu çoyu universitet bitirip bilim fikirlerin sonucu “Gagauzii din uurunda yeti tilär üüsek lumina istoriei” adl doktorluk i oldu, ang o korudu uurlara*. Vatanlar ndan uzakta ya ad lar, ama hiç bir zaman 1938-ci y lda. 1940-c y llarda unutmad lar kendi o art k haz rlêêr habilitatl k disertaciyas , ama cenk gagauzluunu. Yabanc kta ya ayannardan vak engel eder korumaa bu biri dä büün büük sayg ylan bilim i ini. 1940-c y lda Rum niyan n Ya and z Evropada hem Türk Universitetindä Türkologiya dünnäs nda tan nm nstitutunda çal maa ba lad . vatanda z M. Gubogluydu. Duudu 1911-ci y lda, 1948 -1963 y llarda Rom n noyabrinin 4-dä Çad r Akademiyas nda Osmann dili dersini verdi; 1968 - 1977 y llarda Bukure Univrsitetinin istoriya fakultetindä Osmann istoriyas dersini verdi. 50-ci y llarda Rum niyadak Türkiyenin Büükelçisi görüp M. Guboglunun çok bilgili olmas teklif eder onu Türkiyeyä aara rmaa Osmann Arhivlerini. 1958-ci lda Türk dokumentlerini aara rarak M. Gubolunun “Osmanl Türkleri’nin paleografiyas hem diplomatik yaz malar” adl kiyad ç kard . 1965-ci y lda Türkçä dokumentär katalogunu tiparlad . Onun bilim i lerinin büük bir pay rom n dilindä tiparlanm , bunnar n s ras nda “Dimitri Kantemir hem Osman mperiyas ” (1957). Sovet vak nda bizi üüredärdilär ani “osmanskoye igo” pek çirkin hem korkunç bir mi . Mihail Guboglunun aara rmalar gösterer, ani o “igo” yokmu , varm ak ll önedilän bir devlet, neredä sayg duyularm her bir dinä hem halka. Böleliklän, bizim gagauzumuz açêr Osmann devletinin bilinmeyän sayfalar . M. Guboglu Türk Tarih Kurumu’nun (TTK) ann azas yd . Türkiyä devletinin hem Rum niyan n türlü diplom hem medalyalar nnan ödüllendirildi. Dayma M. Guboglu Türkiyedä, Bulgariyada, Rum niyada hem taa ba ka devletlerdä simpoziumnara, kongreslerä, konferenciyalara kat ld . Ölümündän sora büük iz brakan M. Guboglunun kendi dilindän kaarä rom n, bulgar, rus, alman, arap, francuz dillerini bilärdi. Onun yabanc dildä var pek çok bilim statyalar , kiyatlar hem ba ka aara rmalar . Gagauziya öndercileri lääz m sava n edenmää bizim vatanda z M.Guboglunun kiyatlar , kimi statyalar da çevirttirsin gagauz hem rus dillerinä. Pek islää olaceyd istoriyac n zengin bibliotekas da Gagauziyaya getirilsin. Bu y l, 2011-ci y lda, iki büük çad rl bilgicin yubileyi geçiriler: M. Çak n 150 ldönümü, M. Guboglunun sa 100 y ldönümü. kisi dä GAGAUZ HALK N PATR OTU, hem Türkiyenin büük dostuydu. Büün, biz gagauzlar, onnar n ad nnan hoduluk duyer z! Onnar bizä brakt kendi yaratmalar bir büük miras gibi, ang na biz lääz m saab ç kal m. kisinin dä toprac ilin olsun. * Türkiyedä üürenän gagauzar buldu hem bu temay aara rd gagauz istoriyac S.Bulgar. Dr. Güllü KARANF L, M. Maruneviçin ad na Bilim aara rmalar hem metodika i leri merkezinin müdürü. N1 2011 y l, dekabri ay n 2-si GAGAUZLAR 3 Gagauziyaya ho geldiniz! 1. Moldova Respublikas n rlar nda Gagauziyan n hak statusu Nicä taa yukarda sölendi, 1994-düncü y lda dekabrinin 23ündä Moldova Respublikas n Parlamenti kabul etti “Gagauziyan n (Gagauz Erinin) maasuz hak statusu için” kanununu. Bundan kaarä, 1998in ci y lda may n 14-dündä Gagauziyan n Halk Toplu u deputatlar kablettilär “Gagauziyan n Ulojeniyas ”n , ang n, Temel Kanun olarak, Gagauz Avtonomiyas n bütün teritoriyas nda yuridika kuvedi var. 2. Halk Gagauziyan n teritoriyas nda ya êêr 1555,6 bin in san. Gagauzlar -127,8 bin (82,1%), bulgarlar – 8 bin (5,1%), moldovannar – 7,5 bin (4,8%), ruslar – 5,9 bin (3,8%), ukrainnär – 4,9 bin (3,2%), ba ka milletlär – 1%. Avtonomiyada ya ayan halk n taa çoyu küülerdä ya êêr – 97 bin (62,6%); Kasabalarda 58,2 bin insan var. 7. Kanunkuran kuvedi 3. Gagauziyan n gerb Gagauz Eri gerb n ekili bölädir: geraldika kalkan n aak biyaz renkli taraf nda 4. Teritoriya Gagauziya 1 848 metra kare teritoriyas kaplêêr. Hak dokumentlerinä hem kanunnara görä Avtonomiyada 3 dolay var: Komrat dolay , Çad r dolay hem Valkane dolay . Gagauziyada bir muni ipiy, iki kasaba, irmi küü hem üç komuna var. Gagauz Erinin ba kasabas – Komrat. 5. Dillerin kullan lmas 1995-inci y lda kabul edildi Erdeki Kanun, ang n ad “Gagauziyan n (Gagauz Eri) duuan güne in sar yar çevresi bulunêr. Kalkan n yannar nda milli ornamenti var. Kalkan kendisi alt n-sar ba aklarlan sar . Ba aklar sar Gagauziyan n bayraannan. aak tarafta, kalkan n ans nda baa yapraklar hem üzüm salk mnar var. Geraldika kalkan n üst taraf nda bir üçkö eliin üstündä üç alt n-sar be uçlu ld z resimni. Taraf m ) Gagauziyada erdeki ürütmä publika kuvetleri dä var: dolaylar n administra iyas hem primariya sovetleri. Gagauziyan n Bakann k Komiteti Avtonomiyada ürütmä kuvediydir, ang 4 y la 9. Gagauziyan n bayraa 6. Gagauziyan n Ba kan Avtonomiyan n Ba kan say lêr Gagauziyan n en üüsek görevli ki isi. O seçiler 4 y la. Moldova Respublikas Prezidentinin izininä görä Gagauziyan n Ba kan Moldova Respublikas Parlamentinin azas kaavilener. tantanal olaylarda, ang lar yortulara hem anmak günnerinä baal . 6 Gagauziyan n gimnas çal nêr regional radiosunda hem televizionunda kolverimnerin ba lant nda hem sonunda. 7. Gagauziyan n gimnas Halk Toplu unun izininä görä var nicä çal ns n: a) dolay, regional, respublika hem halklararas konkurslar n, turnirlerin, festivallerin hem kultura sergilerin tantanal aç lmas nda; b) hepsindä üürenmäk kurumnar nda üürenmäk y n ba lant nda hem sonunda. 8. Gagauziyan n teritoriyas nda herbir ya ayan n Gagauziyan n gimnas na derin hat rl k duygular saymaa patriot borcu gibi. 9. Gagauziyan n gimnas sesleerlär ayakça. 1995-inci y lda kas n (noyabrinin) 14-dündä Erdeki Kanuna görä, ang n ad “Gagauziyan n (Gagauz Eri) bayraa için”, Gagauz Avtonomiyas n milli bayraa kaavilendi ( ). O gösterer demokratiya ba lant , bütün halk n (ang Gagauziyan n teritoriyas nda ya êêr) biruurluk, dostluk hem solidarl k tradi iyalar . Gagauziyan n bayraa – bu bir dooru dörtkö eli bez parças , ang üç renktän kurulu: aç k maavi, biyaz hem k rm . Refren: Taraf m, sän taraf m, Ne gözälsin, koraf m: Çok cömertsin sän, topraam, Gagauz Erim, Bucaam! lk ad m sendä yapt k, Hem ana da biz dedik, Kau u sevdik d nmäz, «Oglan » çald k bitmäz. Refren: Refren: Gagauziya — ho luum, Çok sevin, koru dosluu, Bayraan üüsek kald r, Sän benim paal halk m! Gagauziya, mutlu erim, Vatan ms n sän benim, Pek i çidir insan n, Elleri keser alt n. Ne zorluk seni k rd , Ne zaman dola rd . Allah m, koru topraa: Gagauz Eri, Bucaa! Refren: Komratta at yar Gagauzlar n büünkü kalendar nda iki önemli adet yortusu var: Hederlez ham Kas m. Onnar n kökleri derin evellerdän gelerlär. Açan gagauzlar hristiann Kabul ettilär, birkaç yortu annamaa ba lad lar. Hederlez – Ayoz Görginin adet yortusu, Kas m – Ayoz Dimitrinin yortusu. Bu yortularda türlü-türlü olaylar geçirilärdilär, onnar n aras nda at yar maklar en önemli say lard lar. Komratta noyabrinin 8-indä, bizim dedelerimizin tradi iyalar na bakarak, Kas ma baal olaylar geçtilär. Bu y l Kas m gününü teklif etti geçirmää .G. Mardar, 8. Ürütmä kuvedi 10. Erdeki publika kuvetleri teritoriyas nda dillerin kullan lmas ”. Ona görä Gagauziyan n ofi ial dilleri moldovan, gagauz hem rus dilleri say lêrlar. Gagauziya gimnas n çal nmas için 1. Gagauziyan n gimnas Avtonomiyan n oficial simvoluydur. 2. Gagauziyan n gimnas çal nêr Moldova Respublikas n devlet gimnas ndan sora. 3. Gagauziyan n gimnas çal nêr orkestran n yard nnan yada vokal grupas nnan. 4. Vokal grupas çalêr gimnay gagauz dilindä yukarda verili tekstä görä. 5. Gagauziyan n gimnas çal nêr: a) Gagauziyan n bayraan kald rarkan; b) gagauziyan n (Gagauz Erinin) eni seçilmi Ba kan emin edärkän; c) An tlar n tantanal aç lmas nda; ç) Gagauziyan n ödüllerini oficial ceremoniyalarda verärkän; d) Moldova Respublikas n hem Gagauziyan n tantanal toplu lar nda, ba ka Gagauziyanin kanunkuran organ – Gagauziyan n Halk Toplu u. Halk Toplu u çal êr Ba , onun Ba yard mc lar n hem Halk Toplu u Prezidiumunun öndercilii alt nda. Ba kan n teklifinä görä Gagauziyan n Halk Toplu u kaavileder. an lm çiftçilik liderlerin birisi. Onun ini iativas na Komrad n da primariyas kat ld . Gagauziyan n ba kasabas n primar Nikolay Dudoglo, yortuyu açarkan, dedi, ki Komratta bu at yar maklar ileri dooru tradi iya olaçeklar. Taman kasaban n ad na da bu pek yak êr, neçinki Komrad n gerb nda Komur-At simvollar n birisiydir. Yortuya kat lannar Gagauziyan n Halk Toplu unun Ba Anna Harlamenko kutlad . O ükür etti olay n organizatorlar . At yar maklar na kat lannar türlü erlerdän geldilär: Ukrainadan, Pridnestrovyedän, Çimi liyan n dolaylar ndan, Tarakl dan, Basarabäskadan hem mas Avtonomiyan n ba ka erlerindän. Yar maklarda dört etap geçirildi. lk etapta kazand lar: I-inci eri – „Laguna“ beygiri, atl Mihail Çebotar (Çimi liya) II-nci eri - „Kalina“ beygiri, atl Grigoriy Dermenci (Komrat) III-üncü eri - „Per epis“ beygiri, atl Väçeslav Presekar (Çimi liya) kinci etapta kazand lar: I-inci eri – „Favorit“ beygiri, atl Nikolay Porubskiy (Esirliya) II-nci eri – „Birüza“ beygiri, atl Vasiliy Jekov (Komrat) III-üncü eri – „Kolorit“ beygiri, atl Födor Paniçerskiy (Tarakl ) (Bender) Üçüncü etapta kazand lar: I-inci eri – „Favorit-Pa a“ beygiri, atl Mihail Zlatovçen (Komrat) II-nci eri – „Listopad“ beygiri, atl van Balev (Tvardi a) III-üncü eri – „Papirus“ beygiri, atl Andrey Çernega (Maksimen ) Be inci etap en interesliydi, atl lar kaltaks z yar lar, banzärdilär bizim dedelerimizä, ang lar evel vak tlar geni k rlarda ko ard lar ( ). Burada kazand lar: I-inci eri – „Kazbek“ beygiri, atl Grigoriy Tatar (K rlannar) II-nci eri – „Ruslan“ beygiri, atl Väçeslav Uzun (K rlannar) III-üncü eri – „Marina“ beygiri, atl van Kambur (Komrat) Dördüncü etapta kazand lar: I-inci eri – „Kartal“ beygiri, atl Nikolay Popov (Tarakl ) II-nci eri – „Vek“ beygiri, atl Aleksandr Malerik (Bender) III-üncü eri – „Gaspar“ beygiri, atl van Bederlan Hepsinä enseyicilerä diplom hem baa lar verildilär. GAGAUZLAR 4 2011 l, dekabri ay n 2-si N1 Komrad n istoriyas ndan Bu nomerdän ötää doru çekederiz küülär hem kasabalar için materiallar tiparlama · Komrad n duma günü 1789-uncu y l say lêr, ama kimi dokumentlerä görä o taa ileri kuruldu. · Bulundu materiallar, ang lar göstererlär, ani Komrat taa 1443-üncü y lda varm . · XII-XIII-üncü asirlerdä Komrad n topraklar nda bucak hem nogay tatarlar erle mi lär. ar n izininä görä onnar Bucak erlerini brakm lar da Azov denizen boyunda, Stavropol taraflar nda hem Türkiyada erle mi lär. 1806-nc y lda buralara ba lam lar Tuna deresinin öbür taraf ndan göçmennär gelmää – gagauzlar hem bulgarlar, nem ä kolonistleri. · Türk gezmeni ( ) Evliya Çelebi XII-nci asirin sonunda Besarabiya taraflar nda bulunmu da Komrat için bölä laflar yazm : “Bucaan merkezindä bir er Komrat ad nda var, nereyi adam n ayaa taa basmam , neçinki burada ya êêrlar bilinmäz, tan nmaz senselelär. Türk askeri dä bilä bu erleri dolanêr, hiç yakla mêêr”. · ved ofi er Gustav Adolf Ramsay, ang askerciliini rus askerin Ufim polkunda yapard , 1829-uncu y lda Balkannara yollanarkan, birkaç günä Komratta durgunmu da bölä yaz lar brakm : “Kasaba büüceräk, islää düzüntülü. Bu bir 600 ya ayannan bulgar koloniyas . Lääz m annamaa, ani herersi pek k rnak…”. · XVIII-inci asirin sonunda Komratta türlü-türlü milletlär ya ard lar: bulgarlar, arnautlar, moldovannar, urumnar, ç tlar, poläklar hem ba ka da halklar. O nt larda, neredän bu haberlär al nm , gagauzlar pek siirek an lêrlar, makarki ya ayannar n taa çoyuydu onnar. Ama ilk zamannarda onnar kendilerinä bulgar tukannar deyärdilär. Bu i için birkaç sebep var. lk: gagauzlar bilmärdilär, ang etnika grupas ndan ç kt lar. kinci: o zamannarda türkleri du man sayard lar, onnar hristiannara kar gidärdilär, bulgarlar sa slavän karda lar gibi sayard lar. Bu üzerä, onnar korkard lar sölemää, ki türk soyuna baal yd lar. · Skalkovskiy, bir an lm istoriyac , kendi kiyad nda “Besarabiya hem Novorosiysk taraflar nda bulgar koloniyalar ”, Komrat için bola yazêr: “Bu bir gözäl hem çokinsann koloniya. O industriyal hem zengin, al -veri län zanaatlanêr hem pazeerteleri panay rlar var. Ya ayannar havezlän hayvanc , arapç hem bürüncük böcekçilii kullanêrlar”. · 1884-düncü y lda N.Belben ko üüredicisi taa geni tän Komrada harakteristika verer: “Burada iki klisä var, üüsek merkez uçili çesi hem taa iki uçili çe – k zlara hem çocuklara deyni, telefon stan iyas , po ta hem apteka. Komrad n bütün uzunnuuna sokaklar geni hem uzça, ang lar n ikisindä dä taraflar nda razgelerlär ta tan yap gözäl arhitektural yap lar. Komratta moldovan, alban, bulgar dillerindä lafederlär, ama taa çok türk dialektindä konu êrlar”. · Rus etnograf , general Valentin Mo kov kendi monografiyas nda “Bender uezd n gagauzlar ” yazêr, ani bu gagauz koloniyas nda art k 10 bin insan ya êêr hem ani burada ya ayannar ona akaycas na “Gagauziyan n ba kasabas ” deerlär”. · 1888-inci y lda Komratta çocuklara deyni, 1910-uncu y lda – zlara deyni li eylär aç ld lar. K zlara deyni li eyi G. . anko-K lç k hem Maksim Kolibaba açt lar. anko-K lç k en ilk Komrada telefon geçirdi, en ilk kasabaya deyni “Ford” avtomobilini sat n ald , fukaara üürenicilerä deyni bir yard mc fond kurdu, üüsek okullar n studentlerinä stipendiya ödärdi, real üçili çesinin klisesinä çan külesini yapt , kendi paras nnan Komrad n u aklar Rusiyaya ekskursiyalara gezdirärdi hem taa çok ba ka faydal i lär dä Komrada deyni yapt . Hepsi bunnar için Georgiy vanoviç Ayoz Annan n Ordenini ödül kabul etti. Ama en çok onun ho una geldi, ani Bizim adresimiz: Moldova, Gagauz Eri, Komrat, Lenin sokaa, 204 «a» tel./fax: 2-22-49 Komrad n ann vatanda titulunu ona verdilär. · XX-nci asirin ba lant nda en önemli olayd – 1906-nci y nda Komrat kalk nt . Onun öndercisiydi Andrey Gala an. Kalk nt lar haberledilär Komrat Respublikas , ang be gün ya ad . Ama bu k sa periodta gagauzlar kendi hak kendibilinçliinä annad lar. · 1924-düncü y lda gagauz avtonomiyas n ideyalara vard Grigoriy Kotovskiyin kiyad nda, ang o V. . Leninä yollam . 1989-unc y lda noyabrinin 12-sindä Komratta Moldovan n rlar nda Gagauz Avtonom Respublikas haberlendi, avgustun da 19-unda 1990- nc lda – Gagauz Respublikas . · Komrat s ncaan ilk star inas seçildi Konstantin Koyçu, 1806-1812 y llar n rus-türk cengin in kahr aman . Bütün ya amas nda komratl lar ona büük hat r güdärdilär. · XX-nci asirin 20-nci y llar nda Komratta 75 erlik kinoteatras lärdi. Onu kendi paras nnan osif Digtartz, “Komrad n fotostudiyas ” firmas n ba hem Fani Koyçeva, baalarlar n saibi ( ) açt lar. · XX-nci asirin 30-uncu y llar nda Komrad n bolni as Besarabiyada var olan medi ina kuruntular n aras nda en iilerin birisi say lard . Onun ba yd saak Gurfinkel. · Komrad n ilk gerb 1932-nci y lda peyda oldu. O gümü koronaylan hem üç küläylän bir kalkand , ang n ortas nda bir kara at vard . Ba kasabas n büünkü gerb n variant muni ipal Soveti 2005-inci y lda kabul etti. Onun avtorlar A.Kopça hem A. varlak. · Kara at Komrad n simvolu say lêr. Evelki legendaya görä haliz bu beygirin ad kasabaya verildi. Zengin Orumbet Oglu tatarinin, ang Komrad n bir zebillik topraklar n saabisiydi, bir gözäl kara at vard . Onun ad yd Komur At. O at yar maklar nda enseyici ç kt da bu üzerä onun ad kasabaya koydular. Mihail Çakir, gagauzlar n ayd nnad , bu variant n taraf tutard . Z.Arbure, rom n istoriyac , toponimi nem ä “kamrad” laf na baalard , .Dron, moldovan aara , deyärdi, ani Komrat ç kt nogay adlar ndan: “kongrad”, “konrat”, “kongurat”. Bu senselelär Besarabiyada XVI-XVIII-inci asirlerdä ya arm lar. · lk bütündünnä bilgicisi, ang Komrada 1945-inci y lda geldi, V.V. Pok evskiydi. O geografiyaylan zanaatlanard . Bu kasaba için kendi görümnerini “ ” dergisindä “ ” statyas nda tiparlad . “Biz Koratta, Gagauziyan n ba kasabas nda razgeldik. Burada pek ral renklerdä insannar. Uz üzlerdä – kamburlu burnular. Hepsindä adamnarda mutlak geni k rm ku aklar vard . Makarki yaz n koyusuydu, hepsi üüsek k rc k kalpaklar ta yard lar. Adamnar n hem kar lar n suratlar bizi kend günduusu gözelliinnän may l ettilär. Ya ta kar lar kara rubalarlan giiyimniydi, dart lar çenelerini kaplayard lar. Gençlär ral hem çokrenkli eteklärländilär, taa s k k rm renklerdä, k sa koftalarlan, sar , e il hem zambak dart larlan. Zengin leftlär hem küpelär evelki gümü lerdän yap yd lar. Vard bleziklär, alaca boncuklar”. · 1995-inci y lda Gagauziyan n ba kasabas seçmää deyni referendum geçti. Halk Komrat kasabas ay rd . Ama taa 2008-inci y lda avgustun 29-unda Gagauziyan n Halk Toplu u kanununa görä o ofi ial statusunu kabul etti. Bu dataya kadar Komrat Gagauz Avtonomiyas n administrativ merkezi say lard . · Komrat dünneyä bir zebillik an lm insan verdi. Pötr Draganov, an lm filologslavänist, bibliograf. Aleksey Barladän, genetika bilgicisi. Ba redaktoru Nikolay TELP Z Gazetan n kurucusu: «Gagauzlar» so ial ak nt Mariya Zlatova, Mariin teatras n opera çalg . Pötr Klinkov, Rusiya imperiyas n finans Bakann n ba , politika en iklopediyas n kurucusu. van Popazoglu, an lm resimci. Nikolay Arabac , yaz . Aleksandr B rladänu, Rom niyan n Ministra Sovetinin vi e-prezidenti. Dmitriy Topçu, “Potömkin” gümes n legendar gemicisi. Saveliy Bolgar, ilk Vatan cenginin kahraman . Pavel Knägi kiy, K rm Askerinin komandiri. van Fedko, ivil cenginin kahraman . Vasiliy Kara, antifa istlerin ba . Mariya Maruneviç, istoriyac , etnograf. Aleksandr Novin, aktör, prodüser. Semön Pometko, muz kac , “Düz-Ava” halk ansamblisinin kurucusu. lya Filev, kompozitor, Komr at gimnas n avtoru. Certificat MD 000264, dekabrinin 23-dä Kod fiskal 1009620003665. Tiraj 1000. Tipografiya Prag-3.