Endüstriyel Atık Yağların Minimizasyonu
Transkript
Endüstriyel Atık Yağların Minimizasyonu
Endüstriyel-Atık Yağların Minimizasyonu Volkan PELİTLİ • H. Merve BAŞAR • Özgür DOĞAN Marmara Araştırma Merkezi Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü SUNUM PLANI Sunum-Planı 1 YAĞLAMA YAĞLARI 2 BAZ YAĞLAR VE KATKI PAKETLERİ 3 YAĞLARIN ESKİME SÜRECİ •5 •6 •7 • 4 ÜLKEMİZDEki MEVCUT DURUM İdari Yapı ve Çalışan Profili ENDÜSTRİYEL YAĞLAR Stratejik İş Birimleri OFF-LINE FİLTRASYON SİSTEMLERİ ENDÜSTRİYEL Devam Etmekte OlanUYGULAMALAR Projeler Tamamlanan Projeler 2 İDARİ YAPI Amaç İllegal Bertaraf -Uygunsuz Yakma (kalorifik değer 12.240 kcal/kg) AYKY (2008) Kapsamında - Lisanslı geri kazanım ya da bertaraf tesislerinde bertaraf Minimizasyon Verimin arttırılması İDARİ YAPI Yağlama Yağları Amaç? Yağlamanın temel amacı makine parçalarında birbiriyle temas eden yüzeyler arasındaki sürtünmenin azaltılmasıdır (www.kuroda-precision.com). Demir, bakır veya alüminyum gibi metallerin korozyonunu önler. Ana soğutma sistemine destek sağlar. Kurumu yağ içinde taşıyarak Yağın gerekli motor filtreleri tıkayabilecek büyük parçalarına ulaşması için kanalları temizler. parçaların oluşumunu engeller. Segman, piston ve silindir duvarları arasında sızdırmazlığı sağlar. İDARİ YAPI Yağlama Yağları Yağlar, baz yağlar ile performans katkı paketlerinden oluşmaktadır. In-line Blander ya da Kesikli karıştırma Tüm endüstriyel ülkelerde yağların kullanım alanları benzer olup, yarısı endüstride ve yarısı da otomotiv sektöründe kullanılmaktadır. Katı Sıvı www.chemistryinnovation.co.uk 1980 yılında dünya genelinde 23.8 milyon ton olan yağ tüketimi, günümüzde 40 milyon ton’dur (%+3). www.fmctechnologies.com İDARİ YAPI Baz Yağlar ve Katkı Paketleri Rafine petrol bazlı mineral veya sentetik materyaller baz yağ olarak kullanılmaktadır. Fiziksel ve/veya kimyasal laboratuvar işlemleriyle; homojen moleküler boyut (www.kewengineering.co.uk) Sentetik Yağlar 20.000 saat – 130 C 30.000 saat – 140 C Mineral Yağlar 5.000 saat – 115 C • Katkı maddeleri yağlara performanslarını artırmak amacıyla ppm seviyelerinde ilave edilen ve yakıtta çözünebilen kimyasal maddelerdir. • Petrol ürünlerinde kullanılan katkı maddeleri genellikle petrol bazlı hammaddelerden elde edilirler. • Yağın kimyasal yapısını değiştirirler. • Yağı geliştirir ve korurlar. İDARİ YAPI Mineral Bazlı - Distilasyon Yerküre içerisinde organik materyalin başkalaşımı ile oluşmuş ve gözenekli kayaçlar içerisinde depolanmış sıvı haldeki hidrokarbonlara ham petrol adı verilir. Petrolün başındaki "ham" terimi bir hammadde olduğunu ve henüz işlenmediğini gösterir (TPAO - Türkiye, www.tpao.gov.tr/tpfiles/userfiles/files/petrolmerak.pdf). Çap: 8 – 11 m, Uzunluk: 122 m ≈ Metan, etan, propan, bütan 20oC 20-70oC 70-160oC 250-350oC ≈ 440oC ≈ 5K-10K ≈ 8K-12K ≈ 14K-20K 280-560oC Petrol Kükürt, azot, oksijen, vanadyum ve nikel gibi ağır metaller ile su ve tuz içermektedir. ≈ > 20K 160 lt ham petrol ≈ > 2 lt baz yağ Petrolün özelliklerini değiştiren rafinasyon (fiziksel) prosesi moleküllerin parçalanmasını engellemek için vakum altında uygulanır. Kaynama noktası < 350 C ise normal basınç şartları kullanılabilir. İDARİ YAPI Distilat Özellikleri – Hidrokarbon Sınıfları Yağ molekülü Baz yağ üretimi için tipik hammadde kompozisyonu Hidrokarbon yapıları Tip Metot Miktar N- Alkan % 0,05-0,15 Ca % 4-25 Cp % IR 42-66 Geri kalan kısım Cn % PAH % HPLC >2 Kükürt % X-Ray 1-2 Azot ppm 70-600 Oksijen, asit sayısı 0,05-2 İDARİ YAPI Mineral Baz Yağlar Katalitik mum giderme Hidromerizasyon 3000 psi Distilasyon işleminden sonra rafinasyon iki adımdan oluşmaktadır: Solvent ekstraksiyonu Hidrojenleme 400o C Fiziksel Mum giderme Ekstraksiyon • MEK(metil-etill-keton) • Solvent uygulamasından sonra karışım 10-20 C soğutulur. • N-alkan kristalleri oluşumundan sonra filtrasyon işlemi uygulanır. . • Stabil olmayan aromatik ve hetero-aromatik moleküllerin giderimi sağlanır. • SO2, fenol, NMP veya furfurol kullanılır. • %5-11 oranında giderim sağlanır. Kullanılan baz yağların%95’i petrol kökenlidir. Kimyasal Hidrojenleme • Polar, aromatik ve hetero-aromatik bileşikler katalizör (200 m2/g) yüzeyinde tutulur. • Moleküller hidrojen varlığında reaksiyona girer. • Kükürt, oksijen ve azot H2S, H2O ve NH3 formunda giderilir. • Reaktif aromatikler monoaromatiklere (doygun parafinik) dönüştürülür. İDARİ YAPI Sentetik Baz Yağlar Bu sıvılar: Yeterli viskoziteye sahip düşük moleküler ağırlıklı bileşenlerin kimyasal olarak birleştirilmesiyle elde edilmektedir. Sentetik Yağlar Doğal hidrokarbon karışımlarından oluşan mineral yağların aksine, sentetik baz sıvılar insan yapımı olup moleküler yapıları kontrol edilebilmektedir. Bir ya da birkaç bileşikten oluşabilmektedirler. Ticari kullanımları II. Dünya savaşından sonra 1960’larda başlamıştır. Yüksek Termal Stabilite Yüksek Viskozite İndeks Yüksek Oksidatif Stabilite Yüksek Parlama Noktası Yüksek Akışkanlık www.lubrita.com İDARİ YAPI Sentetik Yağ Sınıfları Polialfaolefinler Polibüten Alkali aromatikler Sikloalifatikler + Pozitif Dibazik asit esterler Polyol esterler Polyesterler Sentetik Hidrokarbonlar - Negatif Organik Esterler Diğerleri • %3,5-7 yakıt tasarrufu • Hava kompresörlerinde %30-50 daha az yağ girdisi • Sentetik sirkülasyon yağlarında 10.000 saat servis ömrü (mineral yağlar 1.500 saat) • Gaz türbinlerinde 8.000 saat servis ömrü (mineral yağlar 800-1.000 saat) Fosfat esterleri Poliglikoller Silikonlar Silikat esterleri Polifenil esterler Halojenli sıvılar • Genelde 4-5 kat fakat 100 kata varan fiyat farkları • Teminde yaşanan güçlükler İDARİ YAPI Yağların Eskime Süreci Eskime genelde; servis süresi, sistem sıcaklığı ve çevresel koşulların fonksiyonudur. 3 4 2 1. Fiziksel İç Kirleticiler: aşınma kalıntıları, pas ve sızdırmazlık materyalleri 1 5 3. Termal Parçalanma Yağ polimerize olarak stabil olmayan çözünmeyen materyaller oluşturur. Kükürt ve klor gibi kirleticilerde katkı paketlerini tüketerek korozyona sebep olur. Dış Kirleticiler: kum, kaynak kırpıntıları, metal talaşları ve aşındırıcı tozlar 7 6 • Eskimiş yağlar orijinal amaçları için kullanılamayacak kadar kirli ve viskoz yağlardır. • Bu yağlar sistem ekipmanları için korozif olabileceği gibi, zararlı çamur ve çökeleklerde oluşturabilmektedir. 2. Oksidasyon Yağlar %10 oranında çözünmüş oksijen içermektedir. Oksidasyon sonucunda stabil olmayan bileşenler oksijenle birleşerek asit, reçine, cila, çamur ve karbonlu çökelekler oluşturmaktadır. İDARİ YAPI Yağların Eskime Süreci Metal partiküller Su AB Direktifi; amaçlanan orijinal kullanıma uygunsuz hale gelen… Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği; kullanılmış…ve kullanıma uygun olmayan İDARİ YAPI Ülkemizde Mevcut Durum 1. Tüpraş İzmir Rafinerisi ülkemizde baz yağ üretimi yapan tek tesistir. 2. Ekim 2011 itibariyle EPDK’dan madeni yağ lisansı almış 315 adet firma bulunmaktadır. 3. Madeni yağ üretim tesislerin kapasitesi 2.7 milyon ton’dur. 4. Her yıl ortalama olarak 470 bin ton baz yağ ithal edilmektedir. 5. Yıllık yağ iharacatı ise 80 bin ton’dur . 6. Ülkemizde yılda ortalama olarak 730 bin ton yağlama yağı kullanılmaktadır. Kişi başına düşen kullanım miktarı 10 kg’dır. İDARİ YAPI Endüstriyel Veriler Pil, çimento, kimya, gıda, deri, metal, kağıt, elektrik, plastik, tekstil, ahşap, enerji… … 2.161.634 kişi 1.096.947 ton/yıl Endüstriden kaynaklanan tehlikeli atık miktarı Tüketim (bin ton) % AÜF Saha Çalışması Diğer Taşıt Yağları (antifriz, fren mayi, enjektör ayar mayi,...) 20.534 0 0 Hidrolik Sistem 37.442 90 33.697 Türbin - Kompresör 5.03 80-95 4.024 – 4.778 Kızak 1.151 0 0 Açık ve Kapalı Dişli 4.472 83 - 100 3.71 – 4.472 Metal İşlem 6.337 50 - 60 Tekstil Yağı 3.013 0 0 Isıl İşlem 1.332 60 0.8 Isı Transfer 2.066 * 0 Trafo ve İzolasyon 11.727 95 - 100 11.14 – 11.727 Kalıp 2.441 - - Temizleyici veya koruyucu 100.301 0 0 % AÜF Literatür 66 Miktar (Saha) 3.1685 – 3.8 Miktar (Literatür) 12% 129.258 88% Tehlikeli Atıklar Atık Endüstriyel Yağlar 66% Diğer Tehlikeli Atıklar İDARİ YAPI Ülkemizde Mevcut Durum Toplanan atık yağ miktarları (ton) 19195 20000 16000 14429 15000 10000 5000 Lisanslı Geri Kazanım Firmaları Yıl Lisanslı Tesis 2011 24 2010 26 2009 23 2008 22 2007 18 2040 0 2005 2006 2007 2008 Dişli Yağı (TS 11485), Kalıp Yağı (TS 12153), Geri kazanılan ürün miktarı (ton) Tekstilde Harman Yağı (TS 11874), Yağlama Yağları ve Greste (TS 5452) 12000 8000 10959 10500 2007 2008 6871 4000 0 0 2005 2006 Asfalt Çatı Örtüsünde Kullanılan Astar (TS 103) Makas Yağı (TS 12330) İDARİ YAPI Endüstriyel Yağlar Gaz Endüstriyel Yağlar Sıvı Katkı Paketleri Gresler Katı Sıvı Gaz 1 Hava, karbon dioksit ve azot 2 Gresler Mineral, hayvansal, bitkisel, sentetik yağlar ve su bazlı sıvılar 3 Sabun gresler, pigment, mineral, polimer veya diğer gresler Katı 4 Grafit, bor nitrit, PTFE, talk, kalsiyum florit ve tungsten desülfit Endüstriyel yağlarda diğer tüm yağlarda kullanılan benzer katkı paketleri kullanılmaktadır. Ancak bazı endüstriyel yağlar için özellikle gliserolesterler ve diğer çevre dostu ester tipi su bazlı sıvılar için özel katkı paketleri geliştirilmiştir. İDARİ YAPI Atık Endüstriyel Yağların Karakterizasyonu Hidrolik Yağlar 22 adet Kurşun-23 ppm Çinko-1094 ppm Kalsiyum-2668 ppm Türbin Yağları 16 adet Çinko-738 ppm Kalsiyum-3005 ppm Metal Kesme Yağları 6 adet Kurşun-108 ppm Çinko-208 ppm Kalsiyum-775 ppm Kızak Yağları 11 adet Krom-12 ppm Çinko-650 ppm Kalsiyum-473 ppm Trafo Yağları 17 adet PCB-39495 ppm Klorür-321 ppm T. Halojenler-337 ppm Dişli Yağları 13 adet Kurşun-42 ppm Çinko-621 ppm Kalsiyum-2649 ppm Isıl İşlem Yağları 10 adet Çinko-307 ppm Kalsiyum-165 ppm İDARİ YAPI Off-LİNE Filtrasyon Sistemleri Off-line filtrasyon sistemlerinin kullanımı ile: • Yağ sistemindeki bileşenlerin optimum korunumu, • Sistem temizliği ve • Filtrelerdeki basınç yüklerinin azaltılması ve mümkündür. İstenilen temizlik seviyesi (ISO Kod) Kullanılacak ekipman türü Çalışma Prensibi • Off-line filtrasyon sistemlerinde yağ, ana yağ tankı tabanından pompa yardımı ile alınarak filtreden geçirilmektedir. • Bu sayede, yağ içerisindeki partiküller, oksidasyon kalıntıları ve cila tipi materyaller alıkonulmakta, su ve asidik materyaller adsorbe edilmektedir. • Temizlenen yağ ise daha sonra tekrar sisteme gönderilmektedir. Çalışma süresi Kullanılan yağ tipi, akım miktarı, basınç, işletme sıcaklığı Off-LİNE YAPI Filtrelerin Seçimi İDARİ Partikül Giderimi (metal, toz vs.) Silt Giderimi Asit, çamur, reçine Oksidasyon ürünleri giderimi Hava Giderimi Su Giderimi Selülozik Filtreler Petrol bazlı yağlar Basınç kayıpları fazla Filtrasyon verimleri daha düşük Su Absorpsiyonlu Kullanılan polimer teknolojisi sayesinde su absoprsiyon affinitesi Metalik Filtreler Viskoz yağların temizlenmesinde oldukça yararlıdırlar Filtre Materyalleri Sentetik Filtreler Sentetik yağlar, su, glikoller, su-yağ emülsiyonları ve petrol bazlı yağlar Camyünlü Filtreler Kimyasal kirleticilere karşı oldukça dirençli, hidrolik yağlar ve yakıtlarda Yağ tipleri ve önerilen filtreler Yağ Tipi Fosfot esterler Diester Glikol Petrol bazlı Bioparçalanabilir sıvılar Su-yağ Karışımları Kaba partiküller Bor Yağları Önerilen Filtre Camyünlü Sentetik Camyünlü Selülozik Sentetik Sentetik Metalik Sentetik Endüstriyel Uygulamalar İDARİ YAPI Değirmenler – Şanzıman Yağları Uzaktan Okuma Sistemleri - Hidrolik Yağlar Şanzıman yağı proses sırasında filtreden sadece 1 kez geçmektedir. İşletme esnasında hidrolik yağ içerisinde aşırı miktarda çamur ve su oluşmaktadır. Selülozik filtre – Yıllık Maliyet = 135.000 TL Sisteme 3 kW ısıtıcıya sahip, 400 litre/saat kapasiteli 3 µm’e kadar partikülleri tutabilecek filtre eklenmiştir. 5 gün içerisinde yağ ve depolama tankı temizlenmiş ve proseste herhangi bir kesinti yaşanmamıştır. 5 – 15 µm 15 – 25 µm ISO Kod Filtre öncesi 697.670 197.066 **/27/25 Filtre sonrası 42.317 6.396 24/23/20 Tank, 5 gün sonra 18.877 59 24/21/13 Sonra 5 gün sonra - Silika 13 ppm 16 ppm - Demir 8 ppm 8 ppm - Yüksek kontaminasyona sahip yağlar 2 hafta içerisinde filtre (Şekil 3) ile temizlenerek ISO kod 15/13/9 seviyesine getirilmiştir Gün 0 41 103 2 µm 861.875 15.383 7.512 Partikül sayısı 5 µm 418.239 7.128 2.814 15 µm 55.103 1.652 85 Endüstriyel Uygulamalar İDARİ YAPI Metal Presler - Yağlama Yağları Dizel Motor – Motor Yağı Motora monte edilen filtre ile 3 mikrona kadar partikül, su ve yanma materyallerinin giderimi sağlanmıştır. Yağ, kirleticiler ve partikülleri hızlı biçimde toplamakta ve sık periyotlarla değiştirilmesini gerektirecek miktarda kirlenmektedir. Yağın uzun süreli kullanımı pres bileşenlerinde ciddi arızalara sebep olmaktadır. Sisteme monte edilen filtrasyon sistemi ile (Şekil 4) 4 ay sonra yağlama yağı (Şekil 5) ISO kodu 22/20/18’den 17/16/13’e düşürülmüştür. Böylece kontaminasyon 4 kat azaltılırken, enjeksiyon pompası ve yağın kullanım ömrü de arttırılmıştır. Gün 5 µm 15 µm ISO kodu Çözünmeyen madde mik. gr/lt 0 847.610 71.940 20/17 0,663 16 161.250 4.180 18/13 0,519 23 179.570 3.810 18/12 0,21 Endüstriyel Uygulamalar İDARİ YAPI Fırın Dişlisi – Dişli Yağı Trafolar – İzolasyon Yağları Monte edilen filtre yardımı ile 2 ay sonra > 5 mikrondan büyük partikül sayısı 3.257.000’den 6.969’a düşürülmüştür Uygulama ile su içeriği 62 günde %3,2’den 1,5’e düşürülmüştür. Gaz tipi Gün > 2 µm > 5 µm 0 > 8.000.00 0 3.257.23 0 3 17 55 150 215.884 19.240 15.489 7.242 65.185 10.004 6.969 5.219 > 15 µm 80.250 7.080 762 549 227 ISO sınıfı 24/22/17 18/17/13 15/14/10 14/13/9 13/12/8 H2 02 N2 CH4 CO C02 C3H4 C2H6 C2H2 C3H8 + C3H6 Filtrasyon öncesi Filtrasyon sonrası µl/l 17,0 20.301 73.150 21,7 610 12.560 31,2 25,4 0,1 48,7 (85 gün) µl/l 1,9 7.252 23.427 0,9 2,5 87,3 0,3 0,1 0,06 0,2 Endüstriyel Uygulamalar İDARİ YAPI Metal İşlem – Kesme Yağları Buhar Türbini – Türbin Yağları Proses sırasında yağa aşırı miktarda partikül ve su karışmaktadır. Türbin sisteminde yağ, su ve yağ parçalanma ürünleri ile (cila, oksidasyon, reçine/çamur) kirlenmektedir. Sistem için toplama, çöktürme tankı ve filtrasyon ekipmanından oluşan bir proses oluşturulmuştur. Filtrasyon öncesi Partikül > 2 µm Partikül > 5 µm Partikül > 15 µm Filtrasyon sonrası (10 gün) 3.657.120 23.088 1.228.261 4.696 Yağ parçalanma ürünleri %90’dan 20’e azaltılmıştır. 83.125 85 ISO kod 22/21/17 15/13/7 Su, ppm 225 34 Firmanın satın aldığı yıllık yağ miktarı 29.000 litreden 20.000 litreye azaltılarak 27.000 TL tasarruf edilmesi sağlanmıştır Teşekkür Ederim TÜBİTAK MAM ÇTÜE PK. 21, 41470 GEBZE-KOCAELİ Tel: +90-262-677 20 00 ; Faks: +90-262-641 23 09 www.mam.gov.tr volkan.pelitli@tubitak.gov.tr 25