TOKAT Gezi Rotası
Transkript
TOKAT Gezi Rotası
TOKAT Tokat Genel Görünüm 110 Mevlevi semahlar›n›n ilk ›fl›¤›n›n parlad›¤›, Osmanl› mimarisinin flaha kalkt›¤›, do¤an›n çeflitlili¤iyle cofltu¤u apayr› bir de¤er kenttir Tokat. De¤erini ayr›cal›kl› co¤rafyas›, köklü geçmifli ve bunlar› yaratan halk›ndan al›r. Tokat milyonlarca y›lda oluflmufl yaylalar›n, topra¤a kök salm›fl gür ormanlar›n, anaç ›rmaklar›n verimlili¤ini esirgemeyerek uygarl›klar a¤›rlam›fl, farkl› kültürlerin deneyimlerini özümseyerek ilerlemifltir. 12. ve 13. yüzy›llarda Anadolu’daki en önemli kentlerden biridir. Özellikle kervan yollar›n›n geçti¤i bir bölgede yer almas› Tokat’›n k›sa sürede geliflmesini sa¤lam›fl, bu ekonomik geliflme sayesinde yap›lan ve günümüze ulaflan yap›lar Selçuklu ve Osmanl› mimarisinin karakteristik özelliklerini ve ihtiflam›n› günümüze tafl›m›flt›r. Tokat, Orta Karadeniz bölümünün iç k›s›mlar›nda yer al›r. Kuzeyinde Samsun ve Ordu, güneyinde Sivas ve Yozgat, do¤usunda Sivas ve Ordu, bat›s›nda Amasya ili bulunan Tokat ‹ç Anadolu Bölgesi’ne de tokat komfludur. Kentin MÖ 5500’lere inen bir tarihi geçmiflinin oldu¤u bilinmektedir. MÖ 2000’lerde Hitit egemenli¤i alt›nda olan bölge Frig, Pers, Kapadokya ve Makedon krall›klar›n›n egemenli¤i alt›na girmifltir. MÖ 4. yüzy›l bafllar›nda Pontus, MÖ 1. yüzy›lda ise Roma kontrolüne giren bölge 395’te Bizans’a ba¤lanm›flt›r. Malazgirt Savafl›’ndan sonra Daniflmendli topraklar›na kat›lan bölge 1175 y›l›nda Selçuklulara ba¤lanm›flt›r. 1243 Köseda¤ Savafl› sonras›nda ‹lhanl›, 1335 sonras› Eretna, 1388’de Kad› Burhaneddin yönetimine giren flehir 1392’de Osmanl› topraklar›na kat›lm›flt›r. Ankara Savafl› sonras› bir süre Osmanl› idaresinden ç›kan bölge 1413’te yeniden Osmanl› yönetimine girmifltir. Dünya tarih sahnesinin efsanevi isimleri Romen Diogenes ve Eflak (Romanya) Krall›¤› Prensi III. Vlad, nam-› di¤er ‘Kaz›kl› Voyvoda’ (Kont Drakula) da Tokat’ta izler b›rakan isimlerdir. Peki ‘Tokat’ ismi nereden gelir? Farkl› uygarl›klar›n izlerini tafl›yan birçok ilimiz Kaz Gölü gibi Tokat’›n da etimolojisine dair farkl› anlat›lar vard›r. Baz› kaynaklar flehrin ismini bir dönem orada yaflayan ‘Togay›t Türkleri’nden ald›¤›n› söyler, Öte yandan yine Türkçe de surlu kent anlam›na gelen ‘Tohkat’ teriminden türemifl oldu¤u öne sürülür. 13. yüzy›lda Türk halk diliyle yaz›lm›fl Tarih-i Al-i Daniflmend’in iki nüshas›na göre ise Tohiya, Toqia, Tokia, Dokia olarak geçen kent ad›, üçüncü nüshada Tokat sözcü¤üne dönüflmüfltür. Kentin ad› Arapçaya Dokat, Osmanl› Türkçesine Tok-at olarak yerleflmifltir. fiehri keflfetmek için bahar ya da yaz aylar›n›n bafl›n› seçtiyseniz, serinli¤i ve sesiyle Tokat’a dinginlik katan Tozanl› Çay› karfl›lar sizi. Çay›n k›y›lar›ndan bafl›n›z› kald›rd›¤›n›zda Tokat Kalesi sarp kayalar üzerinde, olanca azametiyle kendine ça¤›r›r. Gök Medrese, Tafl Han ve Sulusokak mimari aç›dan Selçuklu miras›na yap›lacak en özel ziyaretler olmakla birlikte, Gök Medrese müze bölümüyle sizi Tokat’›n alt› bin y›lla ölçülen geçmifline götürecektir. Do¤al güzelliklerle daha yak›ndan tan›flmak için ise pek çok kufl türüne ev sahipli¤i yapan Kaz Gölü, Niksar Yaylas›, su sporlar›na olanak veren Almus Baraj Gölü ve flifal› sular›yla Refladiye Kapl›calar› ilk akla gelen isimlerdendir. Tokat, yöresel mutfa¤›yla da tatmadan dönmemeniz gereken birçok lezzet sunar. Tokat’ta tarih, kültür, do¤a, spor ve lezzet turizmi yapmak için çok özel nedenleriniz var. ‹flte 40 Ad›mda Tokat seçkimizle bu nedenlerden baz›lar›; Tokat Genel Görünüm tokat 111 Nureddin ‹bn Sentimur Türbesi 114 1- NUREDD‹N ‹BN SENT‹MUR TÜRBES‹ Türbe, Nureddin ‹bn Sentimur taraf›ndan 1314 tarihinde infla ettirilmifltir. Kesme tafltan kare planl› olan yap›, tu¤ladan sekizgen y›ld›z külahla örtülüdür. Caddeye bakan do¤u penceresi palmet ve rumilerden oluflan kompozisyonlarla bezenmifltir. Do¤u pencerede alttaki kitabede, Fars dilinin büyük ustas› Firdevsi’nin “Tanr›ya tapmay› sen ifl edin/Düflün Sümbül Baba Zaviyesi tokat ki bofluna geçmesin ömrün/Tanr›’dan korkup incitme kimseyi/Do¤rular›n yoludur gidilecek yol senin için” diye çevrilebilecek Farsça dizeleri okunmaktad›r. 2- SÜMBÜL BABA ZAV‹YE VE TÜRBES‹ Baflka bir yerde rastlayamayaca¤›m›z say›da 13-15. yüzy›llar aras›na ait zaviye bar›nd›ran kentin en güzel zaviyesidir. Kitabeden, yap›n›n Hac› Abdullaho¤lu Sümbül taraf›ndan 129192 tarihinde yapt›r›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Yap›, kubbeli mekân ile ona aç›lan bir eyvan, girifl koridoru ve yan mekânlardan ve türbeden oluflur. Zaviyenin en dikkati çeken ögesi tümüyle beyaz mermerden yap›lan portalidir. Dokuz s›ra mukarnas kavsaral› portalin sivri kemerli kap› aç›kl›¤›n›n iki yan›nda birer nifl yer al›r. Gök Medrese 3-GÖK MEDRESE/TOKAT MÜZES‹ Anadolu Selçuklular›n›n önemli yap›lar› aras›nda say›lan Gök Medrese’nin Muineddin Süleyman Pervane’nin etkin oldu¤u dönem göz önünde bulundurularak 13. yüzy›l›n üçüncü çeyre¤inde yap›lm›fl oldu¤u kabul edilmektedir. Selçuklu sultanlar› ile Mo¤ollar aras›nda devlet ifllerini yöneten vezir Pervane, bilginleri ve fleyhleri korumufl, hatta “Mevlana Celaleddin-i Rumi ile dostluk kurmufl bir kifli” olarak tan›mlanmaktad›r. Mevlevilikle ilgili en eski iki kaynakta Muineddin Süleyman Pervane’ye Mevlana Hazretlerinin övgülerini ve Pervanenin talebi üzerine Hazreti Mevlana’n›n Fahreddin-i Iraki isimli bir halifesini Tokat’a gönderdi¤i onun için bir dergâh yap›ld›¤› ve Mevlevili¤in henüz Mevlana hayattayken bu kente ulaflt›¤› ifade edilmektedir. Gök Medrese’nin fiifahane olarak 18. yüzy›la kadar kullan›ld›¤› vakfiye kay›tlar›ndan anlafl›lmaktad›r. Tokat Müzesi; 1926 y›l›nda emekli ö¤retmen Halis Cinlio¤lu’nun çabalar›yla toplanan tarihi eserlerin, Gazi Os- man Pafla Bulvar› üzerinde yer alan Gök Medrese’de toplanmas›yla kurulmufltur. Tokat Müzesi çeflitlilik ve say›sal bak›mdan de¤erlendirildi¤inde çok zengin bir sikke koleksiyonuna sahiptir. Müzede ayr›ca, çeflitli Anadolu medeniyetlerine ait eserler ile Ulutepe kaz›s› buluntular› da görülebilir. Heykelcik/Gladyatör, Roma Dönemi Yonca A¤›zl› Testi, Demir Ça¤› Büst, Roma Dönemi Yazma Kal›b› tokat 115 Apollon Heykelci¤i, Roma Dönemi Tafl Han 4- TAfi HAN Gök Medrese’nin yan›ndaki soka¤›n köflesinde, yol üzerindeki Tafl Han’›n bir ad› da “Voyvoda Han›”d›r. 1631-32 y›llar› aras›nda yap›ld›¤› kabul edilir. Osmanl› Döneminin bölgedeki en önemli an›t eserlerinden biri olan yap› 1939 depreminde oldukça hasar görmüfl ve onar›lm›flt›r. Bir mescidi olan han›n alt kat›nda içte 37, d›flta 25 dükkân bulunmaktad›r. Bu dükkânlar hangi ifllevle kullan›l›rsa kullan›ls›n, kemerleri ve tafl dokusu tarihsel bir yap›n›n içinde oldu¤unuzu fazlas›yla hissettirir. Üst katta ise 46 oda/bölüm bulunmaktad›r. 17. yüzy›ldaki benzerleri aras›nda en büyük flehir han›d›r. Bu büyüklük flehirdeki ticaretin hacmi ile ilgili fikir vermektedir. adlarla an›lmas› efllik etmektedir. Surlar›n üzerinde yükseldi¤i sarp kayal›k asl›nda do¤al bir kaledir. Kalenin günümüze ulaflan mimarisi birçok bak›mdan Ortaça¤ izlerini tafl›maktad›r. Kuleleri, burçlar›, mazgallar› ve sur duvarlar›n›n bir bölümü günümüze ulaflabilmifltir. ‹çinde çok say›da mekân bulunmaktad›r. Selçuklu ve Osmanl› devirlerinde savunma amac›yla onar›l›p yenilenen kale, bir dönem kimi isyanc›lara ve yöneticilere hapishane ve s›¤›nak olmas›yla ünlenmifltir. Kaleye en son hükmeden Osmanl›lar da san›r›z bu özelli¤ini vurgulamak için, “Çardak-› Bedevi” demifl kaleye. Tokat Kalesi 5- TOKAT KALES‹ Tokat Kalesi’nin konumundan, plan özelliklerinden, yap›m tekni¤i ve ad›n›n geçti¤i kimi tarihsel olaylardan yola ç›k›larak, yap›n›n MS 5. ya da 6. yüzy›llarda yap›lm›fl oldu¤u sonucuna var›lmaktad›r. Bu bulgulara ve ç›kar›mlara kalenin Evdoksia, Endoksia, Dokia gibi tokat 117 118 Tokat Kalesi (Kont Drakula Silüeti) 6- KONT DRAKULA EFSANES‹ Korku filmlerinin efsanevi kahraman›, di¤er ad›yla Kaz›kl› Voyvoda! Osmanl›lar’a yenik düflen Eflak (Romanya) krall›¤› prensi olan III. Vlad, yani Drakula zaman›nda kardefli ile birlikte önce Kütahya E¤rigöz Kalesi’nde, daha sonra Tokat Kalesi’nde gözetim alt›nda tutulduktan sonra Edirne’ye fiehzaMeydan Camii de Mehmed’in (Fatih Sultan Mehmed) yan›na gönderilmifl, belli bir süre e¤itim almas› sa¤lanm›flt›r. Kim bilirdi ki Osmanl› terbiyesinden uzaklafl›p bir vampire dönüflece¤ini… Akflam saatlerinde Hükümet Meydan›’nda durup, Tokat Kalesi’nin bat› taraf›ndaki burcun devam›na yatay olarak bakt›¤›n›zda sanki tac›n› giymifl Drakula’y› görürsünüz. 7- MEYDAN CAM‹‹ As›l ad› Hatuniye Camii’dir. II. Bayezid’in annesi Gülbahar Hatun için infla ettirdi¤i cami 1485 tarihlidir. 1931 ve 1943 y›llar›ndaki depremlerde y›k›ma u¤rayan yap›, halk›n da yard›mlar›yla, 1953 y›l›nda onar›l›p yeniden hizmete aç›lm›flt›r. Cami, bir medrese ve bir imaretten oluflan külliyenin parças›d›r. tokat Ali Pafla Camii 8- AL‹ PAfiA CAM‹‹ Ali Pafla Camii, Tokat’›n önemli Osmanl› yap›lar›ndand›r. 1572 y›l›nda fiehzade Bayezid’in damad› Kemer Ali Pafla taraf›ndan yapt›r›ld›¤› kabul edilir. 1939 ve 1943 depremlerinde zarar gören yap› 1947 y›l›nda onar›lm›flt›r. 16. yüzy›l›n Osmanl› mimari özelliklerini tafl›maktad›r. Kesme tafltan yap›lan caminin kare planl› ana mekân›, tek kubbesi ve tek minaresi yap›n›n sadeli¤inin belirtisi say›lmaktad›r. Sekiz sütun üzerinde yedi kubbeli son cemaat yeri bulunmaktad›r. Ana mekân›, mihrap d›fl›ndaki üç yönden kad›nlar mahfiliyle çevrilidir. Mermerden özenle ifllenmifl taç kap›, camideki mimari süslemenin belirgin yan›d›r. Caminin güney yönünden yal›n bir kütle olarak görünen minaresi kesme tafltan yap›lm›flt›r. ‹çeri girmeden önce kap›n›n incelenmesi gerekir, zira Tokatl›lar, “Ali Pafla’n›n yap›s›, Meydan Camii’nin kap›s›” demifltir. Yap›n›n yan›nda, yine Gülbahar Hatun’un ad›yla iliflkili bir yap› kal›nt›s› bulunmaktad›r. 9- SULUSOKAK (800 ADIMDA 800 YIL) Bu sokak üzerindeki hanlar, Selçuklu ve Osmanl› devirlerinde yap›lm›flt›r. Ancak bölgedeki han gelene¤inin daha eskiye dayand›¤› bilinmektedir. Öyle bir sokak düflünün ki bir benzeri Anadolu’nun herhangi bir yerinde olmas›n ve 800 ad›mla Türklerin Anadolu’daki 800 y›ll›k mimarl›k serüveni izlenebilsin. Daniflmendli’den 20. yüzy›la kadar bütün dönemlerin eserlerini yaln›zca Sulusokak’ta görebilirsiniz, hem de sadece 800 ad›mda. Ali Tusi Türbesi, Sulu Han, Bedesten bu yap›lardan bir kaç›d›r. Sulusokak tokat 119 Ali Tusi Türbesi 120 10- AL‹ TUS‹ TÜRBES‹ 11- SULU HAN Ali Tusi Türbesi, kitabesine göre Selçuklu devlet adam› Ebul Kas›m bin Ali Tusi taraf›ndan 1233 y›l›nda yapt›r›lm›flt›r. Kare planl› yap›n›n örtü sistemi içte, sekizgen kasnak ile geçilen kubbe, d›flta ise piramidal çat› idi. Piramidal çat› y›k›l›nca bugünkü kiremit çat› yap›lm›flt›r. Mor, firuze, lacivert renkli geometrik süslemelerin görüldü¤ü pencerelerin üst bölümünde, sar› zemin üzerinde mavi çini mozaikle yaz›lm›fl küfi hatl› iki ayet yer almaktad›r. Sulusokak’ta bir bütünlük içinde görünen yap›lardan biri Sulu Han’d›r. Han›n kesin infla tarihi veren bir kitabesi bulunmad›¤› gibi, özgün özelliklerini de yitirdi¤inden tarihini saptamak mümkün de¤ildir. Ahflap ve kâgir olan yap›, yan›ndaki bedestene mal getiren ya da buradan mal alan tüccarlar›n kalmas› amac›yla infla edilmifltir. ‹ki katl› olan yap›, kuzey güney do¤rultulu dikdörtgen bir plana sahiptir ve d›fl duvarlar› sa¤›rd›r. Han›n belirgin tek Sulu Han ve Bedesten tokat Ya¤›basan Medresesi ögesi d›fla taflk›n taçkap›s›d›r. 1930 y›l›na kadar cezaevi olan han, 1957 y›l›nda onar›larak ö¤renci yurdu olmufltur. Yak›n zamana (2005) dek Belediye Aflevi olarak kullan›lmaktayd›. 12- YA⁄IBASAN MEDRESES‹ Ya¤›basan Medresesi ya da bilinen ad›yla Çukur Medrese, Tokat Müzesi’nde bulunan kitabesine göre 1247 tarihinde Nizameddin Ya¤›basan taraf›ndan infla ettirilmifltir. Ancak Nizameddin Ya¤›basan’›n 1164’ te ölmüfl olmas› kitabenin hatal› yaz›ld›¤›n›, medresenin 1151 y›l›nda yap›ld›¤›n› göstermektedir. Kapal› avlulu, üç eyvanl›, kareye yak›n planl› bir yap›d›r. Yap›ya kuzeydeki kap›dan girilmektedir. Moloz tafltan infla edilmifl yap›da tu¤la yaln›zca tromp kemerleri ve kubbe gözünün çevresinde kullan›lm›flt›r. Mehmet taraf›ndan yap›lm›fl oldu¤u bilinmektedir. Bu sebeple caminin 15. yüzy›l›n ilk çeyre¤inde yap›ld›¤› kabul edilmelidir. Moloz ve kesme tafltan yap›lan, kare planl› çok destekli ana mekân dokuz kubbe ile örtülüdür. Onar›mlardan önce kubbelerin üzeri kiremit çat›yla örtülüydü. ‹ç mekânda sekiz köfleli kesme tafltan yap›lm›fl ayaklar ve bafll›klar› süslemelidir. 1871 onar›m›nda yap›lan ve günümüze bütünüyle ulaflamayan Barok süslemelerin mavi tonlarda ifllendi¤i kal›nt›lardan anlafl›lmaktad›r. K›sa say›lan minaresi kesme tafltand›r. Takyeciler Camii 13- TAKYEC‹LER CAM‹‹ Takyeciler Camii’nin de yap›m tarihi belirsizdir. Edirne Eski Camii plan›yla, son cemaat yeri d›fl›nda plan› bire bir ayn›d›r. Edirne’deki Caminin Çelebi tokat 121 Ali Pafla Hamam› 14- AL‹ PAfiA HAMAMI 122 Ali Pafla Külliyesinin bir birimi olan yap›n›n Ali Pafla Camii ile ayn› tarihte, 1572 y›l›nda yap›ld›¤› kabul edilir. D›fltan klasik bir Osmanl› yap›s› oldu¤u belirgin olan Ali Pafla Hamam›, Osmanl› Döneminin önemli eserlerindendir. Çifte hamam olarak tümüyle kesme tafltan infla edilmifltir. Dört eyvanl› ve köfle odal› plan tipindedir. Tu¤la kullan›lan üst örtünün yal›t›m amaçl› kurflun kaplanmas›, soyunmal›k bölümlerinin aynal› kemerli olarak tasarlanmas›, kad›nlar böLatifo¤lu Kona¤ı tokat lümü giriflinin bir odac›kla gizlenmesi, so¤uklu¤un kendi içinde bölümlere ayr›larak helâ ve t›rafll›¤›n so¤ukluk içinde ayr› birer oda haline getirilmesi, erkekler bölümünde cepheye ayd›nlatma konulmas›, kad›nlar bölümünde soyunmal›k ve halvetin eyvan içinde sa¤lanmas› ve hamam›n cephesine çeflme yap›lmas› gibi 16. yüzy›l Osmanl› hamamlar› için “ilk” denebilecek pek çok özelli¤e sahiptir. 15- LAT‹FO⁄LU KONA⁄I 19. yüzy›la ait oldu¤u tahmin edilen Latifo¤lu Kona¤› da eski Tokat evlerinin güzel bir örne¤idir. Plan› “L” fleklinde düzenlenmifl, avluya aç›k bir sofan›n etraf›na odalar›n dizilmesi ile oluflmufl iki katl› bir yap›d›r. Tafl döflemeli avlusunda genifl bir havuz yer al›r. Zemin katta bir de hamam› bulunur. Pencere sistemi daha çok 1718. yüzy›l büyük konaklar›nda görülenlere benzer. Konak ahflap, kalem ifli ve alç› malzemeyle bezenmifltir. Özellikle baflodas›, bu bölgenin en güzel ahflap iflçili¤ini gösterir. Mevlevihane Üst kat güney uçtaki odan›n pabuçluk k›sm›nda bir cami, bir yelkenli ve deniz ile bir flehir manzaras› yan yana resmedilmifltir. Baflodan›n tepe pencerelerinde ise“Mühr-ü Süleyman” motifi ifllenmifltir. Konak, Atatürk’ün Tokat’a geldi¤inde kalm›fl oldu¤u ev olarak da bilinir. Atatürk’ün Tokat’ta kald›¤› Devegörmez Mahallesi’ndeki di¤er konak günümüzde Etnografya Müzesi olarak hizmete aç›lm›flt›r. 16- MEVLEV‹HANE Mevlevilikle ilgili en eski kaynak olan Menak›b-ül Arifin kitab›ndan anlafl›ld›¤› üzere Hazreti Mevlana hayattayken Muineddin Süleyman Pervane’nin iste¤i üzerine Fahreddini Iraki isimli halifesini Tokat’a göndermifl ve Pervane’nin 13. yüzy›lda yapt›rd›¤› zaviyede Mevlevilik Tokat’ta yay›lmaya bafllam›flt›r. Muhtemelen bu zaviye 15. yüzy›l›n sonunda Uzun Hasan’›n Tokat’› yakmas› esnas›nda yok olmufl ve ikinci defa Bey Soka¤› giriflinde bulunan arsaya Sultan III. Ahmed döneminde Yeniçeri A¤as› Sülün Mustafa Pafla taraf›ndan 1638’de yapt›r›lm›flt›r. Bu yap› tümüyle varl›¤›n› günümüze kadar sürdürememifltir. Yandaki bugün özel mülkiyette bulunan Mevlana hamam› giriflteki tafl kap› ve konaktaki hamam ve bitifli¤indeki oda o dönemden kalm›flt›r. Bugün son onar›mlarla 19. yüzy›l Tokat evlerinin mimari özelliklerini yans›t›r. Mevlevihane tokat 123 Saat Kulesi 124 17- SAAT KULES‹ Saat Kulesi’nin tipik özelli¤i eski kentin hemen her yerinden görülecek biçimde tasarlanm›fl olmas›d›r. Büyük bölümü kaz›nm›fl olan kitabede, yaln›zca kulenin yap›m y›l› olan 1902 okunabilmektedir. 33 m uzunlu¤undaki kule, II. Abdülhamit’in padiflahl›¤›n›n 25. y›l›n› kutlamak için yap›lm›flt›r. 1917’de saat aksam› alafrangaya çevrilmifltir. Kare kaideli, seSütun Bafll›¤›, Sebastopolis tokat kizgen gövdeli kule kesme tafl ile infla edilmifltir. Bugün de her yar›m saatte bir, iki dakika arayla kente zaman› an›msatmaya devam etmektedir. 18- SEBASTOPOL‹S Sulusaray ‹lçesinde bulunan Sebastopolis “Büyük, azametli kent” anlam›na gelmektedir. Çekerek Irma¤› üzerindeki köprünün yaz›t›nda geçen Heracleaopolis’in kentin ad› oldu¤u da ileri sürülmüfltür. V. Cuinet, 1880–1892 y›llar› aras›ndaki inceleme kay›tlar›nda Pontus Kral› Mithridates VI. Eupator’un Pompeius’a yenilmesinin ard›ndan Nicopolis ve Sebastopolis olarak kenti yeniden kurdu¤unu yazmaktad›r. Timur’un Anadolu’yu istilas› s›ras›nda y›k›lan kentin harabeleri aras›ndan kaynayan su nedeniyle buraya Sulusaray ad›n›n verildi¤i söylenmektedir. 1987 kaz›lar›nda bulunan Mahperi Hatun Kervansaray› tarihi eserlerin bir k›sm› Tokat Müzesi’nde sergilenmektedir. Bir k›sm› da ilçe merkezinde, eski Belediye binas›n›n karfl›s›ndaki Aç›k Hava Müzesi’ndedir. 19- AÇIK HAVA MÜZES‹ 1987 y›l› sondaj ve kurtarma kaz›lar› s›ras›nda, Tokat Müzesi Müdürlü¤ü’nce Sulusaray’da (Sebatopolis) saptanan mimar› parçalar ile mozaikler eski Belediye binas›n›n karfl›s›nda infla edilen bina ve bahçesinde sergilenmeye bafllad›. Burada yaklafl›k 60 eser bulunmaktad›r. 20- SULUSARAY KAPLICASI “Çermikönü Kapl›cas›” olarak da an›lan kaynak, bölgenin en önemli kapl›cas›d›r. Tarihi Sebastopolis harabeleri aras›nda ç›kan kapl›ca kayna¤› deniz seviyesinden 750 m yüksektedir. So¤uk ve ›l›k tuzlu su kaynaklar› aras›nda gösterilen suyu sodyum klorür, sülfat ve bikarbonatl› sulardand›r. S›cakl›¤› ortalama 32 – 44,3 °C olan kapl›ca bir fay hatt›ndan kaynamaktad›r. Kapl›ca Roma ve Bizans devirlerinde oldu¤u gibi, Selçuklu ve Osmanl›’da da etkin olmufltur. Günümüzde 2 otele sahip olan kapl›ca, özel banyolar›, havuzlar›, lokanta ve gazinosuyla y›l boyunca hizmet vermektedir. 21- MAHPER‹ HATUN KERVANSARAYI Alâeddin Keykubat’›n kar›s› Mahperi Hatun taraf›ndan o¤lu G›yaseddin Keyhüsrev zaman›nda yapt›r›lan ve Pazar ‹lçesinde bulunan han Selçuklu kervansaraylar›n›n en güzel örneklerindendir. Tamamen kesme tafl malzeme ile infla edilen yap›n›n çevresi 16 takviye kulesi ile desteklenmifltir. An›t kap›s› görkemli ve ifllemeleriyle dikkat çekicidir. Avlunun iki taraf›nda revaklar yer almaktad›r. Taç kap›da yer alan ve bir k›sm› k›r›lm›fl yaz›t›nda, “Büyük Sultan, ulu Hakan, yeryüzünde Allah’›n gölgesi, dinin ve dünyan›n imdatç›s› Keyhüsrev Bin-i Keykubat Mükerrem vaadiyle kral hatunlar›n›n melikesi Mahperi Hatun 1238-39 y›l›nda bu han› yapt›rd›” diye yazar. tokat 125 Ball›ca Ma¤aras› 22- BALLICA MA⁄ARASI 126 Pazar ‹lçesinde bulunan ve dünyan›n en büyük ma¤aralar›ndan biri olan Ball›ca Ma¤aras›, 680 m uzunlu¤unda ve 95 m yüksekli¤indedir; ziyarete aç›k 8 salonu vard›r. Yaklafl›k 3.4 milyon y›l yafl›nda oldu¤u belirlenen ma¤ara, flimdiye kadar saptanan ma¤ara oluflumlar›n›n tüm özelliklerine sahip olman›n yan› s›ra, özgün So¤an sark›tlar›yla da uluslararas› önem tafl›maktad›r. Ball›ca Ma¤aras›, kristalleflmifl kireç tafllar›ndan meydana gelmifltir. Ortalama s›cakl›¤› 18°C ve ortalama nem oran› %54 - %73 Ball›ca Ma¤aras› tokat olan ma¤aran›n bol oksijenli havas›, nefes almay› kolaylaflt›rmaktad›r. Ma¤aran›n en genifl alan› olan Büyük Damlatafllar Salonu’ndaki küçük havuzlar, ma¤ara incileri ile kapl›d›r. Salonda nem oran› yüksektir ve aç›k havaya oranla 4 kat daha fazla oksijen bulunmaktad›r. Dev boyutlu sark›t ve dikitleri göz al›c›d›r. Bu muhteflem salondan kuzey ve kuzeydo¤u yönünde ilerleyen yürüme yolu, blok, sark›t, dikit ve küçük havuzlardan oluflan Çamurlu Salon’a, ma¤aran›n en üst noktas›nda bulunan ve ma¤aran›n en yafll› salonlar›ndan olan Fosil Salon’a ve Cüce Yarasalar›n yaflam alan› olan Yarasal› Salon’a ulafl›r. Buradan kuzey - güney yönünde bulunan ve Muhteflem Galeri olarak adland›r›lan Çöküntü Salon’a geçilir. Salon ad›n› taban›nda bulunan iri bloklardan al›r. Çöküntü Salon ve Bloklu Mahzen’den sonra, bir köprüyle Sütunlar Salonu’na ulafl›l›r. Ma¤aran›n en büyük sütunu olan 18 m boyunda ve 8 m çap›ndaki sütun bu salonda yer almaktad›r. Kaz Gölü 23- KAZ GÖLÜ Deniz seviyesinden yüksekli¤i 535 m olan ve Pazar ‹lçesi s›n›rlar›nda bulunan Kaz Gölü, bu bölgede görülebilecek en önemli do¤a alan› olma özelli¤ini sürdürmektedir. Göl, sulak alan ekosistemlerinin çok güzel bir örne¤idir. Göl kenar›, mesire olarak da son y›llarda h›zla önem kazanm›flt›r. Burada s›kça kufl gözlemcilerini görebilirsiniz, çünkü göl yaklafl›k 108 çeflit kufl için bir konaklama merkezidir. Kelkit Vadisi’nin bir bilefleni olarak buras›, baflta küçük akbabalar (Neophron percnopterus) olmak üzere çeflitli kufl türleri için önemli bir yuvalama alan›d›r. Bunlar›n yan› s›ra çift yaflaml›lar ve kelebek türleri aç›s›ndan da bu bölge önemli say›lmaktad›r. ca, dönemin Zile Kaymakam› Süleyman Necmi ve halk›n çabalar›yla 1904-1909 y›llar› aras›nda, karma uslupla yeniden yapt›r›lm›flt›r. Kesme tafl malzemeli yap›n›n ana mekân› dikdörtgendir. On alt› penceresi bulunan sekizgen kasna¤›n tafl›d›¤› kubbesi kurflun kapl›d›r. Kuzeyinde dört mermer sütunlu, kurflun kapl› üç kubbeli son cemaat yeri vard›r. Ahflap sundurmayla örtülü kap›n›n bas›k kemeri geçme tafl tekni¤iyle yap›lm›flt›r. Kap› kemerinin üzerindeki yatay dörtgen mermer panoda dua yaz›t› yer almaktad›r. Caminin taç kap›s›n›n Zile’deki an›tsal örneklerin en önemlisi oldu¤unu söyleyebiliriz. Zile Ulu Camii 24- Z‹LE ULU CAM‹‹ Zile Ulu Camii’nin kuzey cephesindeki kitabe, ilk yap›n›n III. G›yaseddin Keyhüsrev zaman›nda, Mehmed Zalüli Bin Ebu Ali taraf›ndan 1267 y›l›nda infla ettirildi¤ini gösterir. 1591’de yenileme çal›flmas› gören cami, bir dönem bu çal›flmay› yapt›ran Nasuh Pafla’n›n ad›yla an›lm›flt›r. 1904’te büyük oranda y›k›l›ntokat 127 Zile Kalesi 25- Z‹LE KALES‹ 128 Kale, Zile tümülüsünün üzerinde yer al›r. Zile Kalesi’nin giriflindeki saat kulesi, bir zamanlar›n muhaf›z ya da gözcü kulesidir. Daha sonralar› “çan kulesi” denmifl ve 1875'te Ziya Pafla buray› Saat Kulesi'ne çevirmifltir. Sezar’a adand›¤› san›lan k›sa sütunun yan›ndaki yaz›tlar, Roma Devrine ait çeflitli yap› ve olayla ilgilidir. Roma Elbaflo¤lu Camii ‹mparatoru Julius Sezar, Basforos kral› II. Pharneke ile Zile Alt›a¤aç mevkiinde çok kanl› bir savafl yapar. Savaflta her 2 taraf da büyük kay›plar verir. Ancak savafl› Roma ‹mparatoru Sezar kazan›r. Bunun üzerine dünyaca ünlü sözü “Veni-VidiVici (Geldim-Gördüm-Yendim)” diyerek, durumu Roma’ya bildirir. Sezar, Zile’de kaleye tafl bir kitabe yapt›rarak, dünyaca ünlü bu sözünü oraya da yazd›r›r. 26- ELBAfiO⁄LU CAM‹‹ Elbaflo¤lu Camii Zile’nin do¤u giriflinde Çayp›nar› Deresi’nin yan›ndad›r. Zile eflraf›ndan Elbaflo¤lu Seyit Ahmet taraf›ndan 1801’de yapt›r›lm›flt›r. Kesme tafl ve moloz tafl malzemeli yap›, kare mekânl›, kiremit çat›l›d›r. Tavan› ç›takâri süslemeli olan yap›n›n barok biçimli mermer taç kap›s›n› görmek için, sonradan eklenen beton bölümü geçmek gerekir. Ana mekâna kuzeyden yuvarlak kemerli kap›dan girilir. Yanlardan kaide ve bafll›kl› ince birer sütun ile desteklenen kap› kemeri, k›rm›z›, gri ve beyaz mermer geçmelidir. tokat Turhal Kalesi 27- MAfiAT HÖYÜK Zile’nin Yal›nyaz› Köyü yak›n›nda saptanan ve Hititçe ad› Tapigga olan Maflat Höyük bu dönemin kültürünü yans›tan en iyi korunmufl yerleflimlerden biridir. Buluntulardan anl›yoruz ki; Tapigga’da, Baflkent Hattufla’daki krala ba¤l› bir yönetici bulunmaktayd›. Bu nedenle büyük Hitit ‹mparatorlu¤u’na ba¤l› federasyonlar aras›nda Tapigga’n›n önemli bir merkez oldu¤unu söyleyebiliriz. Maflat Höyük’te, bugün kim taraf›ndan ve tam olarak hangi amaçla yapt›r›ld›¤› saptanamayan ama bir beye ait oldu¤u düflünülen sarayda çivi yaz›l› tabletler ve bu saray›n çevresinde, Tunç ve Demir ça¤lar›na ait çeflitli seramik eflya bulunmufltur. 28- TURHAL KALES‹ Turhal Kalesi ve kalenin etraf› ilçenin tarihi merkezidir. Roma devrine tarihlenen yap›dan iki burç harabesi ve kapat›lm›fl yeralt› geçitleri d›fl›nda kaleden günümüze pek az fley kalm›flt›r. Turhal’da, günümüzde görülmeye de¤er mimari olarak flu yap›lardan söz edebiliriz: ‹lhanl›lardan kalma Mehmed Dede Türbesi 1312 y›l›nda yapt›r›lm›flt›r. Semerci esnaf›n›n piri olarak bilinen Ahi Yusuf’un ad›na yapt›r›lan türbe ise, 1324 y›l›na tarihlenmektedir. ‹lçeye 7 km uzakl›kta bulunan Çivril Köyü’nün hemen giriflinde bulunan Tekkeflin Hamam›, ad›n› hemen yan›ndaki Tekkeflin Tekkesi’nden al›r. Tekkeden ismini alan hamam hakk›nda ise herhangi bir bilgi bulunmamaktad›r. 29- ALMUS BARAJ GÖLÜ Günümüzde bir alabal›k yetifltirme alan› olarak da önemsenen Almus Baraj Gölü, Yeflil›rmak’›n hafif bir dirsek çevirerek Omala Ovas› bo¤az›na girdi¤i yerde zonlu toprak dolgu tipinde yap›lm›flt›r. Baraj çevresi ormanla kapl›d›r. K›y›da çok say›da koy bulunmaktad›r. Göl su sporlar› için de ideal bir parkurdur. Almus, Baraj Gölü tokat 129 Silahtar Ömer Pafla Camii 130 30- S‹LAHTAR ÖMER PAfiA CAM‹‹ 31- LEYLEKL‹ KÖPRÜ (YILANLI KÖPRÜ) Erbaa ‹lçesi Akça (Fidi) Kasabas›nda yer alan cami, 17. yüzy›la tarihlendirilir. Camideki iki adet bak›r flamdan›n üzerinde, Ömer Pafla’n›n flamdanlar› 1688 y›l›nda camiye vakfetti¤i yaz›l›d›r. Anadolu’da özgün yap›s›n› koruyabilmifl ahflap yo¤unluklu bir cami olarak de¤er tafl›r. Bir s›ra kesme tafl ve üç s›ra tu¤la örgüden yap›lm›flt›r. Türk süsleme sanat›n›n en güzel örneklerinin bulundu¤u camide ahflap tavan, ahflap destekler, minber ve mihrap süslemelerinde, hem Selçuklu hem de 18. yüzy›l Osmanl› dönemlerinin biçemlerini bulmak olanakl›d›r. Niksar’da Çanakç› Deresi üzerindeki köprülerin hemen hepsi Roma ve Bizans devirlerine tarihlenir. Leylekli Köprü’nün de kitabesi olmamakla birlikte Roma döneminde yap›ld›¤›, Türk döneminde onar›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Yar›m yuvarlak kemerli, tek gözlü kesme tafltan yap›lm›fl köprülerin en büyü¤ü ve en ünlüsüdür. Kemer k›sm›ndaki tafl üzerine ifllenmifl, a¤z›nda y›lan tutan leylek figüründen al›r ad›n›. Dere üzerindeki önemli di¤er iki köprü Seymenli ve Çilhane adlar›n› tafl›r. Leylekli Köprü tokat 32- N‹KSAR KALES‹ Niksar’›n Tarihi geliflimi kale için de geçerlidir. Kalenin ilk yap›m tarihi Romal›lara kadar geri gider. Yap›ld›¤›nda akropol alan›n› tan›mlayan sur duvarlar›, tipik Roma savunma plan› gibi iç, d›fl ve orta sur duvarlar› olarak üç ayr› hat oluflturmufltur. Kale burçlar›ndan en bilineni halk›n “Kulakl›” dedi¤i burçtur. Bu burcun önemli bir özel- Niksar Kalesi li¤i de devflirme olarak kullan›lm›fl Bizans devri lahit kapa¤›d›r. Kalede kilise, sarn›çlar, depolar ve çok say›da mekân bulundu¤u biliniyor. Bugün kaledeki medrese, cami ve Ya¤›basan Türbesi, iç kaleye Nizamettin Ya¤›basan taraf›ndan Daniflmend döneminde yapt›r›lm›flt›r. 33- YA⁄IBASAN MEDRESES‹ Kay›tlara göre Niksar Kalesi’nde cami, hamam, flifahane, medrese ve türbeden oluflan bir külliye bulunmaktayd›. Medrese de bu külliyeye ait bir yap›d›r. Anadolu’daki bilinen ilk medrese yap›s› olan bina, yak›n zamanda yeni bir onar›m geçirmifltir. 19. yüzy›l sonu ve 20. yüzy›l bafllar›na kadar “hekim mektebi” olarak faaliyet gösteren yap›, A. Gabriel taraf›ndan 1920–1921 y›llar›nda ziyaret edilmifl ve flu notlar al›nm›flt›r: “Güneydeki dar beflik tonozlu k›s›m, girifltir. Kuzeyde ve do¤uda avluya aç›lan iki eyvan bulunur. Kuzeydeki eyvan›n sa¤›nda ve solunda iki efl hücre ve bu hücrelerin yanlar›nda da sur burçlar› içine yerlefltirildi¤inden d›fla do¤ru ç›km›fl iki oda mevcuttur.” Medresede din, t›p, felsefe, astronomi, dil, matematik bilimleri okutulmaktayd›. Ya¤›basan Medresesi tokat 131 Niksar Ulu Camii 132 34- N‹KSAR ULU CAM‹‹ Niksar Kalesi’nin güneydo¤u eteklerinde, dere kenar›nda yer alan Niksar Ulu Camii, Çenepnizade Hasan Bey taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Anadolu camileri içinde tarih bak›m›ndan en eskilerinden biridir ve günümüze sa¤lam olarak ulaflm›flt›r. Evliya Çelebi, yap›y› Melik Gazi Camii ad›yla anar: “Befl alt› basamak tafl merdivenle inilir. Uzunlamas›na yap›lm›fl eski bir camidir ki kalenin fatihinin ad›n› tafl›r.” Moloz taflla infla edilen caminin köflelerinde ve yap›y› çevreleyen payandalar›n d›fl yüzeylerinde iri bloklar halindeki devflirme tafllar kullan›lm›flt›r. Pencereler, payeler ve kemerler de kesme tafltan yap›lm›flt›r. Kuzey cephede yer alan Taç kap› bezeme aç›s›ndan yap›n›n en dikkat çekici ögesidir. Taç kap›y›, alt› kollu y›ld›z, ok ucu, dörtlü geçme gibi geometrik tokat motifler ile bezeli üç bordür çevreler. Kitabelik k›sm› bofltur. Kubbede ana eksenler üzerinde dört dar pencere bulunur. Burada ahflap bölümlemeli veya asma katl› bir mahfilin bulundu¤u anlafl›l›r. Ahflap aksam kal›nt›lar› 19. yüzy›lda burada bir asma katl› mahfil yer ald›¤›na iflaret eder. Cami, ‹lhanl› devrinin merkezi olan Erzincan’a ulaflan eski yolun bafllang›c›nda yer almaktad›r. 35-ÇAM‹Ç‹ YAYLASI Niksar’›n Karadeniz’e k›y›s› olan da¤lar› üzerindeki Çamiçi Yaylas›’na mutlaka ç›kmak gerekir. Çam ormanlar› aras›ndaki bu yayla konaklama tesisleriyle son y›llarda yo¤un bir ziyaretçi ak›n›na u¤ramaktad›r. Özellikle Çamiçi Yayla fienlikleri yaylaya olan ilgiyi artt›rm›flt›r. Apart oteller ve di¤er konaklama tesisleri dört mevsim hizmet vermektedir. 133 Çöre¤i Büyük Tekkesi 36- ÇÖRE⁄‹ BÜYÜK TEKKES‹ ve KIRK KIZLAR / KIRGIZLAR KÜMBET‹ Niksar’da bulunan ve Çöre¤i Büyük Camii olarak da bilinen yap›, 14. yüzy›lda Ebu Said Bahad›r Han zaman›nda infla edilmifl bir ‹lhanl› eseridir. Kare planl› cami, ilk yap›ld›¤›nda tekke ve zaviye olarak planlanm›fl ancak depremlerle zarar gören yap›n›n sadece portal duvar› ayakta kalm›fl, içerde bölünmüfl alanlar y›k›lm›flt›r. Avlusunda sekizgen flad›rvan› vard›r. Revaklar kesme tafl, di¤er bölümler moloz tafl kullan›larak yap›lm›flt›r. Taç kap›, geometrik, bitkisel motifler ve ceylan benzeri hayvan figürü ile bezelidir. Kap›n›n iki yan›nda çöre¤e benzeyen iki disk nedeniyle bu ad› ald›¤› düflü- nülmektedir. K›rk K›zlar Mahallesi’ndeki türbe, Niksar’daki di¤er yap›lardan farkl› olarak tu¤la örgülü an›tsal de¤erde bir yap›d›r. Yap›m tarihi, günümüzde kay›p olan kitabesine göre, 1220’dir. K›rk K›zlar Kümbeti tokat Refladiye Kapl›calar› 134 A. Gabriel, “bu türbeyi, Sivas I. Keykavus Darüflflifas›’n› yapt›ran mimar Ahmet bin Ebubekir’in eseri” olarak kaydetmifltir. Türbenin sekizgen biçimli piramidal külah› y›k›lm›fl, geriye saçak ç›k›nt›lar› ve tu¤la kubbesi kalm›flt›r. Yap›n›n cenazelik bölümü kesme tafl kaplamal›d›r. Cenazelik bölümünün ayr› kap›s› ve iki küçük havaland›rma penceresi bulunur. Cenazelik kat›n›n en büyük özelli¤i alt kat›n›n ortas›nda bir ayak bulunmas›d›r. Bu ayak günümüze ulaflmam›flt›r. 37- REfiAD‹YE KAPLICALARI ‹lçede sa¤alt›m özellikleri tafl›yan kaynaklar ilçe turizminin önemli bir parças›d›r. Zinav Gölü tokat Refladiye ‹çmesuyu için, ‹stanbul Üniversitesi T›bbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araflt›rma Merkezi’nce verilen t›bbi raporda analiz sonuçlar›na göre suyu hafif tuzlu, ekfli, kokusuz ve renksiz olan Refladiye Çermi¤i 40 - 49°C s›cakl›¤a sahiptir. Romatizma, çeflitli a¤r›l› hastal›klar ve deri hastal›klar›na iyi geldi¤i belirtilmektedir. 38- Z‹NAV GÖLÜ Zinav Gölü, Refladiye ‹lçesinde, Yolüstü Kasabas›’na 3 km’lik mesafede bir tatl› su gölüdür. Gölü, da¤lardan gelen bir dere beslemektedir. Yaklafl›k olarak, 1,5 km2’lik alana sahiptir. Mansap’tan boflalan ayakla Kelkit Irma¤›’na ulafl›r. Halk di- Tokat Yazmas› 135 linde K›z›lkanat (Aynal› Sazan) denilen çok lezzetli bal›klar› vard›r. Orman Bakanl›¤›’nca Do¤al Hayat› Koruma Sahas› olarak koruma alt›na al›nan göl, çok say›da kufl türünün yaflama ve göçmen kufllar›n konaklama alan›d›r. 39- YAZMACILIK Yazma, oyulmufl ahflap kal›plar kullanarak çeflitli boyalarla, pamuklu ya da ipek kumafllar üzerine elle çizilip resmedilerek veya bas›larak yap›lan bir kumafl süsleme sanat›d›r. Bu el sanat›n›n örnekleri ço¤unlukla kad›nlar›n bafl ba¤lamada kulland›klar› bafl örtülerinde görülür. Ayr›ca bohça, Yazma Kal›b› sofra örtüsü, yorgan yüzü olarak da kullan›lmaktad›r. Tokat’ta her bölgede kullan›lan, her çeflit yazma bas›lmaktad›r. Ancak Tokat yazmalar›n›n en önemli özelli¤i Elvan Bask› olufludur. Renkleri ve desenleri eflsiz güzelliktedir. Tokat’a ait iki özgün desen vard›r. Tokat ‹çi Dolusu, Tokat Elmal›s› ad›yla an›lan çeflitli desenler kullan›lmaktad›r. Tokat Yazmac›lar Çarfl›s›’nda birbirinden güzel yazmalar› bir arada bulup, sat›n alabilirsiniz. 40- TATMADAN DÖNMEY‹N Taze sebze mevsiminde eflsiz lezzetli TOKAT KEBABI’n›, ifltah aç›c› BAT’›, tad›n› baflka hiçbir fleyde bulamayaca¤›n›z ALACA PATLICAN’› ve yeme¤inizi taçland›racak KURU ER‹K TATLISI’n› ÇÖKEL‹KL‹’sini ve YAPRAK DOLMASI’n› tatmadan kentten ayr›lmay›n. tokat Erbaa Genel Görünüm