Untitled
Transkript
Untitled
Kapak Foto¤raf›: Turgay KARGIN Age ‹nflaat fiantiyesi ifl makinalar› mühendisleri birli¤i ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERG‹S‹ ‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i yay›n organ›d›r. Üç ayda bir yay›nlan›r. ISSN 1306-6943 4 ÖNSÖZ 6 Hidrolik Sistemlerde Flushing 2008 fiubat Say›: 21 IMMB Ad›na Sahibi Muzaffer KÖYLÜ Duran KARAÇAY Bayram Ali KÖSA Murtaza BURGAZ ‹smail UYAR Müslüm AYDIN Mustafa S‹LPAGAR Faik SOYLU Erdinç FIRAT ‹lyas TEK‹N Yaz›flma Adresi Cevat Dündar Caddesi Kavac›kl› ‹fl Merkezi No: 15/37 Ostim / ANKARA 8 14 Kamyon Üstü Vinçler 20 Sanayide “Çeflitli Yak›tlar›n Maliyet Karfl›laflt›rma Tablosu” 21 Konutlarda “Çeflitli Yak›tlar›n Maliyet Karfl›laflt›rma Tablosu” 26 Dizel Motorlar›n Emisyon De¤erlerindeki Geliflmeler ve Düflük Kükürtlü Motorine Geçifl 38 Çal›flanlar›n Önerilerini Özgürce Ortaya Koyabildi¤i fiirketler Daha H›zl› Büyür 42 Rulmanlar Hakk›nda S›kça Sorulan Sorular 48 Avrupa Birli¤i Yolunda Nitelikli ‹nsan Gücü 54 58 ‹fl Kanunu’nda Çal›flma Süreleri Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95 www.ismakinalar›.org e-posta: ismakinalari@ttmail.com e-posta: ismakinalari@ismakinalari.org Grup-e-posta: ismakinalari@yahoogroups.com Grup e-posta üyelik adresi: ismakinalari-subscribe@yahoogroups.com Kapak Foto¤raf› Turgay KARGIN Age ‹nflaat fiantiyesi Tasar›m ve Bask› Bizim Büro Bas›mevi Selanik Caddesi 18/12 K›z›lay / ANKARA Tel: 0.312 435 82 07 Faks: 0.312 431 88 81 e-posta: info@bizimburo.com.tr www.bizimburo.com.tr Grafik Tasar›m Hasan Erkan Rezan Tanr›ver Sevinç Çelik Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kurulufllara ücretsiz olarak da¤›t›l›r. Yay›nlanan yaz›lardaki sorumluluk yazarlar›na, ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kiflilere aittir. Yay›nlanan yaz›lara ücret ödenmez. Yay›nlanmayan yaz›lar geri iade edilmez. Dizel Sistemleri Ticari araçlar dizel motorlar› için Birim Pompa Sistemi 62 Etkinliklerimiz ve Haberler ‹fl Makinalar› Sektörünün Yükselen Y›ld›z› 40. Y›l›nda OST‹M önsöz Muzaffer Köylü ‹MMB Yönetim Kurulu Baflkan› ‹fi MAK‹NALARI SEKTÖRÜ ‹MMB Nedir ? ‹MMB; ‹fl makinalar› konusunda uzmanlaflm›fl makina mühendisleri taraf›dan 1998 y›l› A¤ustos ay›nda kuruldu. Farkl› sektörlerden (inflaat firmalar›, ifl makinas› üreticileri, ifl makinas› temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla topland›¤› bir dernektir. ‹MMB’ nin A mac› N edir ‹MMB’nin amac›; ço¤unlu¤u ithal ürünler olan ifl makinalar›n›n tan›nmas›n›, ulusal servetimiz olan bu üretim makinalar›n›n iyi iflletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir flekilde sürdürülmesini sa¤lamakt›r. Amac›m›z; verimlili¤i sa¤layacak bilgi kaynaklar›na en k›sa sürede ulaflmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birli¤ini oluflturmakt›r. Bu bilgilerin teknik alt kadrolara ulaflt›r›lmas›yla da en yayg›n flekilde paylafl›m›n› sa¤lamakt›r. ‹MMB; Üyelerine her y›l düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sa¤lamaktad›r. Bu seminerler ayn› zamanda sektördeki insanlar›n bir araya gelerek tan›flmalar›n› sa¤lamaktad›r ki bu da geliflimi ivmelendirmektedir. ‹MMB’nin internet ortam›ndaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlar›n› gruba duyurmak suretiyle yard›mlaflmay› sürdürmektedir. Derne¤in her üç ayda yay›nlad›¤› ‹MMB dergisi ilgili kurumlar, flirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir. Ülkelerin kalk›nmas› ve geliflmesinde, sahip olduklar› nitelikli ifl makinas› say›s› önemli bir kriterdir. Ülkemizin imar ve yat›r›m ihtiyac› oldukça yüksektir. Avrupa ülkeleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda makina say›s› olmas› gerekenin çok alt›ndad›r. ‹nflaat firmalar›m›z›n yurtd›fl›nda önemli projeler üstlenmesi, ülkemiz insan›na ifl, ülkemize gelir ve prestij sa¤lamas› ifl makinalar› sektörünün giderek daha da büyüyece¤inin göstergesidir. Türk müteahhitleri dünyan›n her taraf›nda taahhütler üstlenmektedir. 2007 Y›l sonu itibariyle 68 ülkede 105 milyar dolara yak›n ciroya ulafl›lm›flt›r. 2002 Y›l›nda 1,7 milyar dolar olan yurt d›fl› ifl hacmi 2007 y›l›nda 19,5 milyar dolara ulaflm›flt›r. Bu sermaye birikiminin ötesinde Türk giriflimcisinin, mühendisli¤inin ve çal›flanlar›n›n yetenekleri ve baflarma azminin sonucudur. Bu sektörün ihtiyac› olan insan kayna¤›, geliflen ifl hacmine paralel artmamaktad›r. Sektör yurt d›fl›nda ve içeride eleman s›k›nt›s› çekmektedir. Nitelikli eleman a盤› sektörü frenlemektedir. Bu alanda ülkemiz kaynaklar›n›n faaliyete geçirilmemesi, müteahhitlerimizi Hintli, Filipinli ve Pakistanl› iflçilere yönelmesine neden olmaktad›r. Ülkemizdeki iflsizlik dikkate al›nd›¤›nda sonuç trajiktir. Türkiye'de ifl makinalar›n›n y›ll›k sat›fl› 2007 Y›l itibariyle 11.000 adeti aflm›flt›r. Sat›lan yeni makina ve ekipman cirosu y›ll›k 4,6 milyar USD'a ulaflan ifl makinalar› sektörüne, inflaat sektörünün y›ll›k 10 milyar USD cirosu da eklendi¤inde ifl makinalar› ve müteahhitlik sektörünün etkileflim içinde önemli ivmelenme ortaya ç›kmaktad›r. Türkiye'de sat›lan ifl makina say›s› kadar operatöre, operatör say›s›n›n 1/5'i kadar bak›m onar›m eleman›na ihtiyaç vard›r. Bu elemanlar› e¤itecek ve yetifltirecek kurumsal yap›lar oluflmam›flt›r. ‹nflaat firmalar›n›n ve ifl makinalar› sektörünün bu alandaki s›k›nt›s› giderek büyümektedir.Meslek liseleri sektörün taleplerini mevcut ö¤renci say›s›, müfredat ve uygulama eksikli¤i ile karfl›lamaktan uzakt›r. Meslek liselerinde bu sektöre yönelik e¤itimlere a¤›rl›k verilmelidir. Dizel motorlar, mobil hidrolik, elektrik ve elektronik alanlar›nda teknisyen ve ustalara ihtiyaç vard›r. Ayr›ca kaynak teknolojisi, kaporta, boya, lastik onar›m› konusunda ustalara ihtiyaç vard›r. ‹fl makinalar›n›n iflletilmesinin temel unsuru olan makina mühendislerinin mesle¤e uyumunu sa¤layacak yeterli müfredat üniversitelerde yoktur. Mezunlar ifl alanlar›nda e¤itim alarak bilgi sahibi olmaya çal›flmaktad›r, sektörün sorumluluk alacak meslek sahibi kiflilere ihtiyac› nedeniyle, büyük ölçüde bu imkan› her yerde bulamamaktad›r. Makinalar›n yönetim sorunu d›fl›nda verimli iflletilmemesinin genel sebebi ar›zalard›r. Kapasite afl›m› ve yetersiz operatör makinada s›k ar›zaya sebep olur, makinada yedek parça, servis iflçilik giderleri artar, makinan›n üretimde kalma süresi düfler. Makinan›n periyodik bak›m ve onar›mlar›n›n zaman›nda yap›lmamas› önce makinada verim düflmesine ard›nda ciddi hasarlar oluflmas›na sebep olur, makina üretim d›fl› kal›r. Gerek yedek parça harcamalar›, gerekse makinalar›n üretim d›fl› kalmas›, hepsinden önemlisi flantiyede üretimin aksamas›n›n getirdi¤i büyük maliyet, e¤itime harcanacak çok küçük bedellerle önlenebilir. ‹yi bir operatörle vasat bir operatörün kullan›m› aras›nda; kullan›lan ayn› ifl makinas›nda yak›t sarfiyat› en az %10 fark eder. Ortalama saatlik yak›t harcamas› 30 litre olan bir ifl makinas›nda y›ll›k 1500 saat çal›flma sonucu 45.000 litre yak›t harcar. %10'luk yak›t fark› 4,500 litrenin parasal de¤eri 10.000.YTL.dir. Yeterli olmayan operatörün yak›ttan kaynaklanan maliyetinin d›fl›nda, hatal› kullan›m nedeniyle makinaya verdi¤i hasar, yüksek oranda yedek parça ve onar›m bedeli, makinan›n ar›zalar nedeniyle üretim d›fl› kalmas›, flantiyede üretim zincirinin kopmas› sonucu genel üretimin aksamas›n›n maliyetini yak›tla k›yaslamak mümkün de¤ildir. Benzer e¤itimsizli¤in sonuçlar›n›, tamircilerde de görmekteyiz. Gecikmifl bak›mlar, yanl›fl müdahale ve onar›mlar maliyetleri h›zla büyütür. fiantiyelerimizdeki operatörlerin, bak›m onar›m ekiplerinin ö¤renim düzeyi ilkokul seviyesini aflmamaktad›r. Bu durum, bilgiyi alma ve ö¤renmede oldukça zorlu¤a sebep olmaktad›r. Makina ar›zalar›n›n en önemli nedenlerinden biri de budur. SONUÇ: ‹fl makinalar›n›n verimli iflletilmesinde her aflamadaki insan›n e¤itimine ihtiyaç vard›r. Özellikle operatörlerin genel ö¤renim düzeyleri ve ifl makinalar›na yönelik e¤itim seviyelerinin yükseltilmesi gerekmektedir. E¤itimlerde süreklilik sa¤lanmal› teknolojik de¤iflimler en az 5 y›ll›k periyotlarla aktar›lmal›d›r. E¤itime harcanmayan paralar fazlas›yla iflletme gideri olarak heba olup gitmektedir. ‹nflaat sektöründe firmalar ve kurumlar iflbirli¤i yaparak e¤itim giderlerini paylaflmal›-d›r. ‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i Derne¤i, sektörün tüm taraflar› ile içiçe bu alanda üzerine düflenleri yapmak üzere özveri ile çal›flmalar›n› sürdürmektedir. Sektörün taraflar› ile iflbirli¤i içinde çözüme yönelik her çal›flman›n çaban›n içinde olaca¤›z. Sayg›lar›m›zla ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Hidrolik Sistemlerde Flushing (Sistem Temizli¤i) Ya¤ viskozitesinin düflük olmas› flushing debilerini etkilemektedir. Örnek olarak ISO VG 46 mineral ya¤›n›n de¤iflik ›s›larda viskoziteleri ; S›cakl›k Sistemde daha sonra kullan›lacak hidrolik ya¤›n borularda dolaflt›r›larak yap›lan temizleme ifllemidir. Kapal› bir hacimde ya¤›n dolaflt›r›larak partiküllerin temizlenmesi için ya¤›n boru içinde sürtünme oluflturmas› gerekmektedir. Boru içinde ya¤›n sürtünme oluflturmas› da ya¤ ak›fl›n›n laminer ak›fltan türbülansl› ak›fla dönmesi ile gerçekleflir. Ak›fl de¤iflimi ya¤›n viskozitesine boru çap›na ve Reynold say›s›na ba¤l›d›r. Reynold say›s› 2320 ve üzeri iken ak›fl türbülansl› ak›fl olur. Reynold say›s› ile ak›fl h›z› do¤ru orant›l› olarak de¤iflir. Flushing ifllemi iki kademede yap›l›r. Birinci kademede sisteme gerekli büyüklükteki bir unite d›flardan adapte edilerek ya¤ temizli¤i istenilen normlara getirilir. ‹kinci kademede ise sistemdeki pompa ve tank kullan›larak temizlik yap›l›r. ‹kinci temizlik iflleminde sistemin tank›na ya¤ doldurulaca¤›ndan tank›n titizlilikle temizlenmesi gerekmektedir. Bu temizlik iflleminde dikkat edilmesi gereken husus, temizlik iflleminde kullan›lacak ya¤›n sistem ya¤› olmas› ve temizlik yap›lacak malzemelerin partikül b›rakmayan özellikte olmas›d›r. Hidrolik sistemlerde sistemin sorunsuz çal›flmas›ndaki en büyük etken sistemin temizli¤i oldu¤undan flushing çok önemlidir. Bu temizlik kavram›n›, bir insan›n saç telinin 90 mikron, en iyi gözün 6 görece¤i en küçük partikülün 40 mikron, hidrolik sistemde ise 20 mikron hatta oransal valflerin oldu¤u sistemlerde 10 mikron ve üzeri ar›za nedeni olmas›yla aç›klayabiliriz. Flushing ifllemi esnas›nda borulara yumuflak bir çekiçle vurarak oluflturaca¤›m›z titreflim, temizli¤i olumlu yönde etkileyecektir. Ayr›ca ak›fl yönünü belirli periyotlarla de¤ifltirmek gerekir. Ya¤ viskozitesini düflürmek için ya¤› ›s›tmam›z gerekir. Ya¤› Is›tmak için flushing sisteminde lokal olarak ya¤› yakmayacak ›s›t›c›lara ihtiyaç duyulmaktad›r. Borularda türbülansl› ak›flla dolaflt›rd›¤›m›z ya¤›n oluflturdu¤u direnç ile ›s› a盤a ç›kacakt›r. Flushing prosedürüne göre belirledi¤imiz s›cakl›¤›n 60 °C (140 F) üzerine ç›kmamas› için sistemde so¤utucuya da ihtiyaç duyulur. Flushing Parametrelerin Belirlenmesi Ya¤ parametrelerinin belirlenmesi: Flushing için kullan›lacak ya¤›n sistemin çal›flmas›nda kullan›lacak ya¤ olmas› daha sonradan problem yaflamamam›z› sa¤layacakt›r. Sistem ya¤› ISO VG 46 mineral ya¤d›r. Flushing parametrelerinde daha sonra görece¤imiz gibi ya¤ viskozitesi önemlidir. Viskozite Quintolubric N 8222 220 2 -18 °C 1000 mm /sn 0 °C 230 mm /sn 40 °C 46 mm /sn 60 °C 22 mm /sn 94 °C 10 mm /sn 100 °C 9 mm /sn 2 2 2 2 2 ISO VG 46 mineral ya¤›n›n tavsiye edilen çal›flma aral›¤› -10 °C ile 80 °C aral›¤›ndad›r. Flushing iflleminde bu ya¤ çal›flma aral›¤›nda, viskozitenin minimum olmas› göz önünde bulundurularak optimum 60 °C ya¤ s›cakl›¤› ile flushing yap›lmas› öngörülmüfltür. Böylelikle ya¤ viskozitesini 22 mm2 /sn olarak belirlemifl oluruz. Filtreleme Elemanlar›n› Belirlenmesi: Filtre elemanlar› seçiminde en önemli kriter sistemde kullan›lan hidrolik malzemelerin tipleridir. Nas 1638'e Göre s›n›fland›rma: Ak›flkan s›n›fland›r›lmas›nda 14 temizlik derecesi kullan›l›r. Her s›n›fta her 5 parçac›k büyüklü¤ü aral›¤› için belirli bir partikül say›s› aral›¤› verilmifltir. Hidrolik Elemanlar Temizleme NAS 1638 Derecesi ISO DIS 4406 Silindirler 10 19/16 Yön Denetim Valfleri 10 19/16 Pistonlu Pompalar 9 18/15 Bas›nç Kontrol Valfleri 9 18/15 Oransal Valfler 7 15/12 Servo Valfler 13/10 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ SO DIS 4406'ya Göre S›n›fland›r›lmas›: 5 mikrondan fazla büyüklükler toplam olarak verilmifltir. S›n›fland›rma yap›l›rken iki rakam ve 26 aral›k kullan›lm›flt›r. Birinci rakam 5 mikrondan büyük, ikinci rakam ise 15 mikrondan büyük parçalar›n aral›k say›s›n› gösterir. Kullan›lacak filtre elemanlar›n›n gözenek büyüklü¤ü f3 x > 100 olan filtre elemanlar› kullan›larak yap›lacakt›r. Filtreleme esnas›nda filtre eleman› ilk bafllang›çta büyük daha sonra küçük gözenekli elemanlar kullan›larak yap›lacakt›r. Filtrenin yap› büyüklü¤ü flushing debisi ve ya¤ viskozitesine göre de¤iflkenlik gösterdi¤inden flushing debisine gore belirlenecektir. Ak›fl Debilerinin Belirlenmesi: Ak›fl debilerinin belirlenmesinde en büyük etken ya¤ ak›fl›n›n türbülansl› olmas›d›r. Türbülansl› ak›fl için Reynold say›s›n›n 2320 ve üzeri olmas› gerekmektedir. Flushing sisteminde ak›fl debisi ne kadar büyük olursa flushing süresi ters oranda de¤iflir. Sistemde boru çaplar› büyük oldu¤undan ak›fl debilerini nominal de¤erlerde tutmaya çal›flaca¤›z. Reynold sayisinin 2320 ve üzeri olmas› türbülansl› ak›fl için yeterli olmas›na karfl›n flushing süresinin k›salt›lmas› ve debinin uygulanabilir seviyede olmas› göz önünde bulundurularak genelde Reynold say›s› 5000 olarak al›nacakt›r. Ak›fl debisini Q = Re*v*d*0,0000471 fomülü ile belirleriz. Q : Ak›fl debisi (It/dak.) Re : Reynold say›s› v : Ya¤ viskozitesi (mm /sn) d : Boru çap› (mm) Flushing ifllemi esnas›nda bas›nç ve dönüfl hatt› birlikte temizlenece¤inden minimum debi 283 It/dak. olarak kabul edilecektir. Belirtilen debi minimum miktar› belirtmekte olup daha yüksek debi ile flushing süresi göreceli olarak azalacakt›r. (Sürenin azalmas›na etken olmas›na karfl›n flushing süresini belirleyici ana unsurun sistemin kirlilik miktar›n›n oldu¤u unutulmamal›d›r.) Afl›r› gürültü sistem elastikiyetinin artmas› sonucu güç P = 1,5xPnx (So / Sn)* P : Minimum hidrolik test bas›nc› (kg/cm ) üretimi ve kontrolünde zor- Pn : Çal›flma bas›nc› (kg/crrF ) luklara neden olup özellikle So : 20°C' de izin verilen dayan›m gücü (DN 50 boru için) oransal valfli sistemlerde kontrol imkans›zlafl›r. Ayr›ca havan›n ak›flkan içerisinde kabarc›k halinde bulunmas› s›zd›rmazl›k elemanlar›na da zarar verir. Depo Kapasitesinin Belirlenmesi: Ya¤ deposunun kapasitesi ana hatlardaki takribi ya¤ debisinin en az iki kat› seçilmelidir. Hatlar›n Ya¤la Doldurulmas›: Flushing Ünitesi sisteme adapte edilerek tüm hat ya¤ ile doldurulacakt›r 1 It. ya¤ atmosfer bas›nc›nda 0.09 It havay› içinde ergimifl olarak tutar. Kabarc›k halinde bulunan hava ise sistem için çok tehlikelidir. Afl›r› gürültü sistem elastikiyetinin artmas› sonucu güç üretimi ve kontrolünde zorluklara neden olup özellikle oransal valfli sistemlerde kontrol imkans›zlafl›r. Ayr›ca havan›n ak›flkan içerisinde kabarc›k halinde bulunmas› s›zd›rmazl›k elemanlar›na da zarar verir. Bu nedenle flushing ifllemi bafllang›c›nda tüm hatlar ya¤ ile doldurulacak, tüm hatlarda en üst noktalarda hava ç›k›fl› sa¤lamak için ya¤ ç›kana kadar ak›fl devam edecektir. Bu ifllemin süresi borular›n büyüklü¤ü ve flushing devresinin pompa debileri ile de¤iflkenlik gösterecektir. Bas›nç Testi: Flushing ifllemi bafllamadan önce tüm hatlar›n çal›flmaya uygun oldu¤u ve flushing iflleminden sonra tadilat yap›lamayaca¤›ndan bas›nç testi uygulan›r. Flushing iflleminde ana bas›nç hatt› ve dönüfl hatt› birbirine ba¤lanaca¤›ndan sistemin havas› al›nd›ktan sonra flushing ünitesinin dönüflü kapat›larak sistem 20 barda kilitlenir. 30 dk sistem incelenerek kaçaklar olup olmad›¤› görülür. Dönüfl hatt› test edildikten sonra sistemde sadece bas›nç hatt›; Sn : 40°C' de izin verilen dayan›m gücü (DN 50 boru için) * So/Sn maksimum 1,1 ç›kar. Belirtilen bas›nçta sadece bas›nç hatt› test edilir. Bas›nç testinde görülen hatalar düzeltilip tekrar test edildikten sonra flushing ifllemine bafllan›l›r. Flushing Sisteminde ‹kinci Kademe Flushing ünitesi ile sistemin temizli¤i yap›ld›ktan sonra sistemde ana tank ya¤la doldurulur. Tüm pompalar devreye al›narak daha düflük bas›nçta sisteme ana tank üzerinden ya¤ gönderilir. Tüm bloklar ve hatlar ba¤lan›r. Silindir ve hidromotorlar sisteme ba¤lanmaz. Tüm valfler enerjilendirilir. Sistemin dönüflü ana dönüfl filtrelerine daha sonra da ana tanka ba¤lan›r. Flushing iflleminde istenilen de¤erlere ulafl›ld›ktan sonra Flushing devreleri sökülerek sistem çal›flacak konuma getirilir. Bu esnada demontaj montaj ifllemlerinin titizlikle yap›lmas› gerekmektedir. Kirlilik Kontrolü Sistemde flushing devresinde dönüfl hatt›nda bulunan filtre elemanlar› ilk baflta 20 mikron daha sonra 10 mikron en son kademede de 5 mikron filtre elemanlar› kullan›larak yap›lacakt›r. Sistemdeki kirlilik ölçümü için elektronik kirlilik ölçüm cihaz› ile partiküllerin say›m› yap›labilir. Hatlarda minimes ba¤lant› ile direk ba¤lant› yap›labilir. Bu cihazla ile yap›lan ölçümlerle yaz›l› rapor elde edilir. 2 mikrondan 100 mikrona kadar de¤iflik çaplarda parçalar›n adetlerini ve buna ba¤l› olarak karfl›l›¤› olan NAS ve ISO standartlar›n› belirtir. ‹lham ÇELEB‹ Gemi ‹nflaa. ve Mak. Müh. Bosch Rexroth Bülteni 7 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Dizel Sistemleri Ticari araçlar dizel motorlar› için Birim Pompa Sistemi Birim pompa sistemi (UIP), motorun her silindirine atanm›fl ayr› birer pompas› bulunan, elektronik kontrollü enjeksiyon tasar›m›na dayan›r. Birim Pompa Sistemi, entegre solenoid valfinden, yüksek bas›nç pompas›ndan, k›sa bir enjeksiyon hatt›ndan, bir s›zd›rmazl›k ö¤esinden ve bir klasik enjektör kütü¤ünden oluflur. Bu tasar›m flu avantajlar› sunar: • 2.200 bara varan yüksek enjeksiyon bas›nçlar› • Orjinalde s›ra tipi ya da distribütör tipi pompalar› kullanan enjeksiyon sistemleriyle kullan›m için düflünülmüfl silindir kapaklar›n›n yeniden tasarlanmas›na gerek b›rakmaz. • Basit pompa de¤ifltirme imkan› servis kolayl›¤› sa¤lar Birim Pompa Sistemi'nde pompa, tahrikini do¤rudan do¤ruya motorun kam mili üzerinden al›r. Bir bilyal› makara eleman› kam milinden gelen kald›rma hareketini pompan›n pistonuna iletir. Sistem, eksantrik kolu kullanmad›¤›ndan, son derece kat› ve yüksek güç iletimi sa¤lar. Pompa pistonunun yüksek iletim debisi, tüm enjeksiyon süresi boyunca devam eden bir bas›nç art›fl› üretir. 8 Yak›t, yüksek h›zl› entegre solenoid valflarla ölçülür. Solenoid valfin kapan›fl noktas› enjeksiyon zamanlamas›n› (enjeksiyon bafllang›c›n›) tan›mlarken, aktivasyon süresi enjekte edilen yak›t miktar›n› belirler. Motora monte edilmifl ECU (Elektronik Kontrol Ünitesi) sistem çal›flmas›yla ilgili önemi olan her türlü motor ve ortam verilerini iflleyip analiz eder ve solenoid valflar›n› tetikler. Afla¤›daki sistem kaynaklar› çevre dostu ve son derece ekonomik bir motor çal›flmas›na katk›da bulunur: • De¤iflken enjeksiyon zamanlamas› (enjeksiyon bafllang›c›) • De¤iflken enjeksiyon süresi • Genifl bir motor çal›flma koflullar› yelpazesine uyumda genifl aral›k • Tek tek silindirler için uyarlanma düzeltmesi imkanlar› Yüksek bas›nçl› besleme borusuyla ve enjektör kütü¤üyle Birim Pompa'ya ek olarak, bu ekonomik sistem ayr›ca flunlar› da içerir: • Düflük bas›nçl› yak›t besleme devresi ve besleme pompas›; yak›t filtresi ve bas›nç kontrol valfi • ECU ve sensörler ile ar›za teflhis Elektronik Dizel Kontrolü EDC • Talep edilen herhangi bir enjeksiyon zamanlamas›; tüm motor yüklerinde azami yak›t ekonomisiyle birlikte asgari egzost gaz emisyonlar› • Yaz›l›m bazl› kontrol: Pilot enjeksiyon, ikincil enjeksiyon, enjeksiyon zamanlamas› (enjeksiyon bafllang›c›) ve enjeksiyon süresi • Gerçek zamanl› enjeksiyon süresi kontrolü • Egzost gaz› geri dönüflü EGR, turbo bas›nç kontrolü, seçmeli silindir kapan›fl›, araç h›z› regülatörü, araç immobilizeri ve di¤er ek fonksiyonlar • Genifl kapsaml› güvenlik konsepti • Versiyona özgü EOL programlamas› için Flash-EPROM • Araç ar›za teflhis sistemine entegrasyon: Araç ‹çi Teflhis (OBD Onboard Diagnosis) ve EOBD ECU (Elektronik Kontrol Ünitesi) ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ (Avrupa tipi OBD) normlar›na uyum için arac›n ar›za teflhis sistemiyle entegrasyon • Entegre ar›za teflhisi; sensor gözlemleme, fonksiyon hatas› alg›lama • CAN arayüzü • Analog, dijital ve puls (nab›z) biçimindeki girifl sinyallerinin ifllenmesi Sensörler • Tüm önemli çal›flma ve ortam koflullar›n›n ve ayr›ca sürücü isteklerinin kaydedilmesi: Birim Pompa 1. Yak›t tahliye hatt› Teknik özellikler: Ticari araçlar için Birim Pompa Sistemi 2. Meme yay› UP 12 UP 20 3. Yerlefltirme pimi Silindir say›s› 4…18 4…18 4. Meme tutma somunu Memede enjeksiyon bas›nc› ″ 2,200 ″ 2,200 bar Piston stroku ″ 14 ″ 18 mm Piston çap› Toplam enjeksiyon miktar› 9…11 < 150 10…12 mm < 400 mm3/strok 5. Enjektör memesi 6. S›zd›rmazl›k parças› 7. Yay 8. Pompa pistonu tutucu 9. Pompa pistonu Yüksek bas›nç üretimi ve enjeksiyon 10. Bilyal› kol Enjeksiyon 11. Kam lobu • Yüksek h›zl›, elektronik kontrollü yüksek bas›nç solenoid valfi 12. Yak›t besleme yolu 13. Yüksek bas›nç üretimi 14. Yüksek bas›nç bölmesi 15. Yüksek bas›nç odas› 16. Boru izolasyonu 17. Kontrol valf stop 18. Solenoid valf 19. Solenoid EDC 7 elektronik kontrol ünitesi • Enjeksiyon deflarj h›z›n› belirmek için iki kademeli solenoid aktivasyonu • Elektronik kontrollü enjeksiyon bafllang›c› • Enjekte edilen yak›t miktarlar›n›n çok hassas kontrolü için ultra h›zda hassas aktivasyon • Bas›nç oluflumu solenoid valfin aktivasyonu ile bafllat›l›r • Enjeksiyon, 300 barl›k meme açma bas›nc›na ulafl›ld›¤›nda bafllar • Yüksek debili pompa pistonu: Türn enjeksiyon süreci boyunca sürekli bas›nç yükselmesi • Enjeksiyon sonu solenoid valfin kapat›lmas›yla meydana gelir. • Tepe bas›nca enjeksiyon sonunda ulafl›l›r Birim Pompa Sistemleri, bütün motor çal›flmas›n›n özel yaz›l›mlarda belirlenmifl efllefltirmeler çizelgesi boyunca, de¤iflken sürede, hassas enjeksiyona izin verir. Sonuçta, ortaya ç›kan enjeksiyon deflarj miktar› ve yüksek enjeksiyon bas›nçlar› daha da verimli yanma sa¤lar; bu da daha fazla güç, daha iyi yak›t ekonomisi, daha düflük egzoz ve gürültü emisyonlar› anlam›na gelir. Yüksek bas›nç üretimi • Her silindir için modüler enjeksiyon pompal› enjeksiyon sistemi • Motor blok yan›na montaj • Pompa pistonu do¤rudan motor kam milinden tahrik al›r • Enjektör memesindeki bas›nç 2.200 bar düzeyine kadar yükselir • Silindir bafl›na 92 kW güce kadar motorlar için uygulanabilir 9 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ rinden ba¤›ms›zd›r, böylelikle motor tasar›mc›s› yanma sürecini optimize etmekte daha fazla esnekli¤e sahiptir. Bosch enjeksiyon sistemleriyle Dizel motorlar daha temiz ve Daha ekonomik Yak›t enjeksiyon sistemleri - Her uygulama için son derece hassas olarak üretilmifl bir enjeksiyon sistemi bulunmaktadir; binek otomobiller, ticari araçlar, a¤›r inflaat araçlar›, yol makinaler›, gemiler ya da tar›m makinaler› için. Mekanik ve elektronik kontrol sistemleri - Asgari yak›t tüketimi ve egzost gaz emisyon kanunlar›na uyumun gerekti¤i günümüzde Elektronik Dizel Kontrol'ü (EDC) ön plana ç›km›flt›r. Distribütör yak›t enjeksiyon pompalar› - Bosch halen 4. nesil distribütör pompalar›n› (y›ld›z tip pompa) üretmektedir. Kompakt tasar›m› ve hafifli¤i sayesinde bu pompa küçük ve yüksek h›zl› dizel motorlar için idealdir. Tek pistonlu pompa sistemleri Tek pistonlu pompa sistemleri her silindire püskürtülen yak›t›n hassas ölçülmesini garantilemektedir. Birim Enjektör Sistemi (UIS), pompa eleman›n› ve enjektör memesini tek bir ünite içinde birlefltirirken, Birim Pompa Sistemi (UPS) ise pompa, enjektör memesi ve aras›nda k›sa bir yüksek bas›nç hatt›n› içermektedir. Common Rail Sistemi - Common Rail Sistemleri (CRS) yak›t tüketiminin ve egzost gaz emisyonlar›n›n azalt›lmas›nda yeni imkânlar›n önünü açmaktad›r. Basinç üretimi ve enjeksiyon birbi- 10 Enjektör Memesi ve enjektör kütü¤ü - Enjeksiyon memesi, enjektör sistemiyle yanma odas› aras›ndaki bafll›ca arayüzdür. Bir enjektörün parças› olarak ya da bir komple enjektör kütü¤üne entegre edilmifl haldeki meme, yak›t› optimum yanma için haz›rlar ve böylelikle yak›t tüketiminin ve egzost gaz emisyonlar›n azalt›lmas›na önemli katk›da bulunur. Sensörler - Elektronik motor kontrolünün kullan›ma girmesinden bu yana, Bosch güvenilirve yüksek do¤rulukta Sensörler gelifltirmeye a¤›rl›k vermifl durumdad›r. Sensörler, yüksek performansl› dizel kontrolü için ihtiyaç duyulan tüm bilgileri sa¤lar. K›zd›rma bujisi sistemleri - Bosch k›zd›rma bujisi sistemleri kullanan modern dizel motorlar› daha az gürültü ve emisyon ürettikleri halde, daha da çabuk çal›flmaya bafllar. Yeni düflük voltajl› sistemler ›s›tma sürecini tam olarak motorun gereksinimlerine uyarlamaktad›r. DuraSpeed seramik k›zd›rma sistemi, -28°C so¤ukta bile bir benzin motoruna benzer flekilde motorun so¤ukken çal›flt›r›lmas›na izin verir. Optimize edilmifl bir enjeksiyon stratejisiyle kombine edildi¤inde, afl›r› soguk koflullar alt›nda bile motorun pürüzsüz ve düzgün çal›flmas› sa¤lanabilir. Yak›t f›ltreleri - Yak›ttaki en ufak kirlenme bile enjeksiyon pompas›n›n ve memelerin fonksiyonunu olumsuz etkileyebilir. Bosch'un yüksek performansl› tek kademeli, çok kademeli ve paralel filtreleri, her enjeksiyon sistemine hassas bir flekilde uyum sa¤lar. Emisyon azaltma - Denoxtronic ile donat›lm›fl SCR katalitik konvertörler, baflka Euro 4 uygulamalar›na k›yasla, azot oksit (NOX) emisyonlar›n› %85'e varan oranlarda; yak›t tüketimini ve karbon monoksit (CO) emisyonunu ise %5'e varan ölçüde azaltabilir. SCR katalitik konvertörle kombine kullan›lan yanma için al›nan art›r›lm›fl yanma s›cakl›¤› gibi tedbirler, partikül emisyonunu Euro 4 uygulamalari ile %40'a varan oranda azaltabilir. Kaynak: Bosch San ve. Tic.bülteni ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Kamyon Üstü Vinçler fiantiyelerde alt ve üst yap› faaliyetlerinde, yükleme ve boflaltma ifllerinde, oto kurtarma ve çekme ifllerinde, kald›rma ve tafl›ma ifllerinde hurdac›l›kta v.b. ifllerde kullan›lan, farkl› amaçlara uygun vinçlerdir. Seri hareket edebilmeleri, gerekti¤inde yük tafl›yabilmeleri bu tür vinçlerin tercih edilmelerinde en büyük etkendir. Kald›rma ifllemi yaparken vinç seçimi, bafll›bafl›na bilgi gerektiren bir konudur. • Kald›r›lacak yükü (boyutlar› ve a¤›rl›¤›) tan›mak • Çal›fl›lacak mahalin fiziki koflullar›n› tan›mak kapasitesini de gösteren bu sistemin mant›¤› ne kadar mesafede ne kadarl›k bir yük kald›raca¤›d›r. Vinçlerde buna uygun olarak ton x metre (kg x metre) ifadesi ile adland›r›l›r. Örnek olarak 35 tonluk bir vinc denildi¤inde, bunun anlam›, vincin kule ekseninden 3m. Uzaktaki kald›rabilece¤i maksimum yükün de¤erinin ifadesidir. Vincin as›l kapasitesi ton metre (kg metre) ile belirlenir. Yani söz konusu 35 tonluk bir vinç, 105 ton-metre kapasiteye sahiptir. Kaba bir hesapla bu de¤erin istenilen mesafeye bölümü bize o mesafedeki yaklafl›k kapasitesini verecektir. Tabi bu basit ifllem yap›l›rken, her mesafe art›r›m› için bir de verim kayb› ve di¤er kuvvetler de devreye girece¤inden kapasitenin bir miktar daha azalaca¤› unutulmamal›d›r. • Çal›flacak kald›rma arac›n›n tüm özelliklerini (boyutu, a¤›rl›¤›, kald›rma sistemi, kald›rma kapasitesi, tafl›ma kapasitesi) bilmek, do¤ru seçim için flartt›r. Kamyon üstü vinçlerde, çeflitli çal›flma koflullar›na uygun imalatlar vard›r. ‹fle uygun kamyon ve kald›rma gurubunun seçimi yap›lmal›d›r. Sa¤l›kl› bir seçim için kamyon üstü vinçlerin yap›s›n› ve baz› kavramlar› inceleyelim. Vinç Kapasitesi Kald›rabilece¤i maksimim a¤›rl›k ve uzanabilece¤i maksimum mesafeye göre vinçlerin belli bir kapasiteleri vard›r. Bir vinç al›rken ya da kullan›lmadan önce muhakkak bu kapasite s›n›rlar› gözden geçirilmelidir. Unutulmamal›d›r ki her vincin her ifl için uygun olmas› söz konusu de¤ildir. Öncelikli yap›lmas› gereken, iflin tan›m›n›n ve büyüklü¤ün belirlenmesi ve buna uygun bir vincin seçimidir. Bu seçime yard›mc› olabilecek en basit kural ise yük x mesafe kavram›d›r. Vincin Vinç çal›flma diyagram› 60 ton - metrelik vincin kapasite aç›n›m örne¤i ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ k›rma vinçlerde 2. k›rma grubu portatif bir özelli¤e sahip oldu¤undan istenildi¤i zaman kolayca sökülerek makine tek k›rmal› hale gelmekte, bu sayede kasan›n kullan›m› da artmaktad›r. Katlan›r bomlu vinçler katlanma durumuna göre de s›n›fland›r›l›rlar. Tek K›rma Vinç Vinçlerin (Katlan›r Bomlu) S›n›fland›r›lmas› K›rma grubuna göre inceledi¤imizde vinçler tek k›rmal› ve çift k›rmal› olarak 2'ye ayr›l›r. Tek k›rmal› bir vinç standart yük kald›rma faaliyetini gerçeklefltirmek için sahip oldu¤u tek bom uzatma grubuna sahip olan vinçtir. Tüm ifller do¤rusal bir kol boyunda 3 yönlü hareketle gerçeklefltirilebilmektedir. Fakat baz› durumlarda tek bir kol yetersiz kalmaktad›r. Daha yüksek mesafeye ulafl›lmak istenildi¤inde ya da belirli bir yükseklikte, standart k›rma grubuyla ayn› yönde olmayan, bir yükseklikte baflka bir yöne do¤ru daha hareket gerektirecek ifllerde ya da di¤er kullan›labilecek alanlarda, tek k›rman›n yetersiz kalaca¤› noktalarda standart uzatma grubunun ucuna 1. k›rmadan ba¤›ms›z hareket edebilen 2. bir k›rma grubu eklenebilir. Bu sayede 1. k›rma grubu ile istenilen yüksekli¤e ulafl›larak, 2. k›rma yard›m› ile ister dikeyde ister yatak eksende 3 yönlü hareketle 1. k›rman›n aç›s›ndan ba¤›ms›z bir aç›yla ifllerin gerçeklefltirilmesi sa¤lan›r. Katlanma sistemi, vincin, seyir halindeyken araç üzerinde mümkün oldu¤unca az yer kaplamas› ve arac›n özellikle yük tafl›ma gibi baflka iflleri yerine getirebilmesini sa¤lamaktad›r. Bu kategoride ilk s›n›f olan tam katlan›r bomlu vinçler kapasitesi 50.000 kg metreye kadar olan vinçlerin dahil oldu¤u gruptur. Vinçler, ister tek k›rma, isterse çift k›rma olsun kupa arkas›na tam olarak kapanacak flekilde katlanmaktad›r. Bu sayede kamyon arkas›ndaki kasa tamamen malzeme tafl›ma ifllemi için kullan›lmaktad›r. Özellikle Avrupa vinç sektöründe en çok tercih edilen tam katlan›r bomlu vinçler, hem vincin hem de kasan›n en etkin ve verimli kulland›¤› vinç s›n›f›d›r. Di¤er s›n›flara göre yaklafl›k 20 cm daha yüksek olan bu vinç- Tam Katlan›r Vinç Çift k›rmal› vinçlerin bomu da kasa üzerine katlanabilmektedir. Ancak, çift Çift K›rma Vinç Yar›m katlan›r vinç 15 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Vinçlerin Yap›s› Kamyon üstü vinçler iki ana k›s›mdan meydana gelmifltir. 1. Kald›rma grubu 2. Kamyon 1. Kald›rma Grubu Kald›rma grubu iki unsurdan oluflur, 1.1. fiasi 1.2. Kule 1.1. fiasi Arka dingil üzeri montajl› kasa üzerine katlan›r bomlu vinç lerde, ülkemizdeki baz› flantiye, garaj, hangar, vb. kap›lar›n alçak olmas›ndan dolay› s›k›nt›lar yaflanabilmektedir. Vinçlerin kapasite büyüdükçe kullan›lan dik bom, ana bom ve uzatma bomlar› ile silindirlerin boyutlar› da büyümektedir. Bu nedenle 50.000 kg metreden daha büyük kapasiteli, kupa arkas›na monte edilen vinçlerde özellikle kald›rma silindirlerinin dik bomun d›fl›ndan uzand›¤›ndan bomlar›n tam olarak katlanma alan› olmayacakt›r. Fakat bu vinçler daha farkl› bir flekilde katlanarak yine kasan›n ve arac›n arka bölümünün baflka amaçlar ve özellikle yük tafl›mac›l›¤› için kullan›labilmesi sa¤lanmaktad›r. Yar›m katlan›r olarak adland›r›lan bu vinçlerde, aynen tam katlan›r bomlu vinçlerde oldu¤u gibi dönüfl sisteminin merkezi safli üzerinde kaç›k olarak imal edilir ve bu sayede bomlar yere dik olacak flekilde dik bomun yan›na, dik boma paralel düzlemde katlan›r. Bomlar›n yar›m katlan›r olmas›, sistemin kamyonun kupa arkas›na monte edildi¤i standart vinçler için geçerlidir. E¤er bom say›s› standarttan daha fazla ise veya bom uzunluklar› daha büyükse (yani long tipi ise) veya sistemde 2. k›rma tak›l› ise veya vincin kamyonun arka akslar› üzerine monte edildi¤inde, bomlar›n katlanabilmesi söz konusu olmayacakt›r. Bu durumda vincin bomlar› kasa üzerine katlanacakt›r. Bu nedenle arac›n kasas› baflka amaçlar için kullan›ma pek izin vermeyecektir. Bomlar›n kasa üzerine katlanmas› asl›nda bir nevi zorunluluktur. Bu nedenle dönüfl sis- 16 temi flasi üzerinde ortal› olarak imal edilir. 120.000 kg metre ve daha büyük kapasiteli vinçler, standart olarak arka akslara monte edilmektedir (Tabi iste¤e ba¤l› olarak daha küçük kapasiteli vinçlerin de bu flekilde monte edilmesi söz konusudur.). Bu durumda da vincin bomlar› zorunlu olarak arkadan öne do¤ru kasa üzerine yat›r›larak katlanmaktad›r. Bu tip vinçler kasa kullan›m› için müsait de¤ildir ve standart olarak kasa kapak yükseklikleri daha k›sa olur. K›sacas› bomlar›n katlanma durumunu, kapasiteden sonra belirleyecek olan fley, uygun makineler için kasan›n kullan›m ihtiyac›d›r. E¤er vinç kapasitesi 120.000 kg metreden daha büyük de¤ilse veya vinç çift k›rmal› ise, 2. k›rma sökülerek makine tek k›rmal› ve katlan›r hale gelir. Bu durumda da kasa kullan›labilir. 50.000 kg metreden daha küçük vinçler tam katlan›r oldu¤undan kasa her durumda tamamen yük tafl›mac›l›¤›na haz›r olacakt›r. Vinç fiasisi Kald›rma grubunu tafl›yan ve kamyon flasisinin üzerine montaj yap›lan çelik konstrüksüyondur. Yüksek tonajl› olmayan vinçlerde (150 Ton metreye kadar vinçler) st-52 malzemeden, yüksek tonajl› vinçlerde akma m›kavemeti yüksek daha kaliteli çelik profillerden imal edilirler. Ayr›ca; Yük tafl›ma s›ras›nda istenildi¤inde arac›n arkas›na hidrolik olarak aç›l›p kapat›labilen flasi uzatmas› monte edilebilmektedir (opsiyonel olarak). Yük kald›rma (çal›flma) s›ras›nda, kald›rma grubunu sabitlemek ve yükün araç tekerleklerine iletilmemesi için hidrolik hareket edebilen flasiye ön ve arka denge ayaklar› monte edilmifltir. 1.2. Kule Kald›rma ünitelerinin tümünü üzerinde bulunduran k›s›md›r. Kamyon üzerine iki türlü montaj yap›l›r. a. Kupa arkas› montaj: Opsiyonel bir uygulamad›r. • Daha çok kald›rma ve tafl›man›n birlikte yap›ld›¤› makinalarda uygulan›r. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 2. Kamyon Kald›rma grubunu ve gerekti¤inde kald›r›lan yükü tafl›mak için kullan›lan kamyonlar; öncelikle, kald›rma kapasitesinin büyüklü¤üne göre seçilir. Yayg›n olarak 2, 3 ve 4 aksl› kamyonlar kullan›l›r. Ayr›ca iflin özelli¤ine göre, tahrik edilen dingil say›s› da seçilir. Bunlar›n seçim kriterlerini incelersek: 2 aksl› 4x2, 4x4 kamyonlar 40 Ton - metre s›n›rdaki vinçlere uygundur. 3 aksl› 6x2 6x4 kamyonlar Vincin ana unsurlar› • • Çal›flma s›ras›nda kule'nin dönüflü 180° yi geçmemelidir. Bu 180° lik alan, kupa arkas› aland›r. • Kulenin diferansiyel üstü montaj› durumunda: 120Ton-metreye kadar kapasiteli vinçlerde kullan›l›r, istisna olarak 150 Ton-metre uygulanmas›da vard›r, Ancak; bu durumda denge a¤›rl›¤›n›n baflka bir römorkla tafl›nmas› gerekir. Dönüfller ayak hizas›nda son bulmal›d›r. Ön tarafta (kupa taraf›ndan) çal›flma yap›l›rsa kamyonun flasisi zarar görebilir, vinç devrilebilir. b. Difransiyel üzeri montaj: Daha yayg›n ve standart bir uygulamad›r. 4 aksl› 8x2, 8x4 kamyonlar • Kasas›nda tafl›ma yap›lamaz • 360° çal›flabilir • Arka dingil alt›ndaki denge ayaklar›na ilave 5. - 6. ayaklar tak›l›r. Kule Dönüfl sistemleri Kulenin ekseni etraf›nda dönmesini sa¤layan sistemdir. ‹ki tür sistem kullan›lmaktad›r. Kramayer diflli sistem: hidrolik sistem taraf›ndan hareket ettirilen krama- Çember dönüfl sisteminde kule dönüfl ringi yer difllinin sa¤lad›¤› bir dönüfl sistemidir. Tek ve çift krameyer sistem uygulanabilir. • Maksimum dönüfl 400° dir. • Döndürme momenti daha güçlüdür • E¤imli yerlerdeki çal›flmalarda tercih edilir • Küçük tonajl› 60 Ton metre'ye kadar olan vinçlerde kullan›l›r 25 Ton metre'den büyük kapasiteli vinçlerde çift krameyer sistemi uygulan›r. Çember diflli sistem: Kompakt bir yap›ya sahip olan (hidrolik motor fren sistemi akupleli) planet (pinyon) diflli ve çember diflliden meydana gelir. Kramayerli dönüfl sistemi • Kulenin kupa arkas› montaj› durumunda: 100-105 Ton-mt kapasiteli vinçlerde kullan›l›r. (ön aks kapasitesi 7,5 Ton ile s›n›rl›d›r). 150Ton-metre üstü kapasiteli vinçlerde zorunlu olarak bu tip kamyonlar kullan›l›r. • 4 aksl› kamyonlara karayolar› mevzuat› gere¤i 32 Ton'luk tafl›ma izni verilir. Kamyon imalatç›lar›n›n öngördü¤ü tafl›ma kapasitesi ise 41 ton'dur. • Bu kamyon kapasitesi 150-200 Ton - metre kald›rma kapasitesine uygundur. • 225 Ton-metre üzeri vinçler için özel izin belgesi ç›karmak gerekir. • Kapasite 150 Ton-metreyi geçince, denge a¤›rl›¤› ve 2. K›rma ataflmanlar› ç›kar›larak, baflka bir römorkla tafl›nmas› gerekir. • 4 Aksl› kamyonlarda 2 farkl› yap›land›rma vard›r. • Büyüktonajl› vinçlerde 1. Önde çift aks, arkada çift aks tafl›ma kapasitesi 41-42 Tondur. • Düz yerde çal›flma yap›lan vinçlerde kullan›l›r. 2. Önde tek aks, arkada üç aks tafl›ma kapasitesi 32 Tonla s›n›rl›d›r. 17 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Kald›rma Gurubundaki Ana Unsurlar Hidrolik Pompa Kamyonun flanzuman›ndan hareket alan, güç kayna¤› hidrolik pompa vard›r. • Kullan›lan pompalar 250 bar çal›flma bas›nc›nda, 350 bar pik bas›nç de¤erindedir. • Kapal› yerlerde çal›flacak vinçlerde ayr›ca hidrolik depo üstüne yerlefltirilen elektrik motorlu hidrolik pompalar opsiyonel olarak kullan›l›r. • fianzumanda bir sorun oldu¤unda acil durumlar için ayr›ca hidrolik depo üzerinde el pompas› vard›r. Hidrolik Depo • Sistemdeki hidrolik ya¤›n hacmine uygun bir depo vard›r. • 75 Ton metre'nin üzerindeki makinalarda ya¤ so¤utucusu kullan›l›r (standart ekipman). • Küçük tonajl› makinalarda ›s› problemi olmaz. Makina büyüdükçe valflerdeki k›s›lmalar artar ve ya¤ ›s›n›r. • Hidrolik sistemlerde max 80° ye kadar çal›flma s›cakl›¤›na izin verilir. Valfler Sistemin hareketlerini sa¤layan, kontrol eden çeflitli amaçl› valfler vard›r. Yön Kontrol Valfi • Ayaklar›n hareketini • Kulenin, bomun hareketini yönlendirir Hortum Patlama Valfi Denge ayaklar› üzerinde bulunur. Daha önceki sistemlerde tüm hatlarda kullan›l›rd›, “over center” valfi kullan›l›nca hortum patlama valfi denge ayaklar› d›fl›nda kullan›lmamaktad›r. Over Center (Yük Tutma) Valfi Silindirlerin giriflinde bulunan bir emniyet valfidir. Yön valfi ile silindir aras›nda oluflabilecek ar›za durumunda silindirleri kilitler, hareketini önler. Pilot valften gelecek ikinci ikaza kadar sistemi sabit tutar. ‹kiz Kilit Valfi Denge ayaklar› üzerinde bulunur. Over center valfine benzer. Ancak, daha basittir. Görevi, ayaklar›n konumunu sabit tutmakt›r. Moment Kontrol Valfi Operatörün vincin kapasitesinin üzerine ç›kmas›n› s›n›rlayan bir valftir. Opsiyonel olarak tak›l›r, yüksek kapasiteli vinçlerde, çift k›rma vinçlerde tavsiye edilir. ‹ki türlü moment kontrol valfi vard›r. 1. Hidrolik sistemli valf, 2. Bilgisayar destekli elektronik kontrol sistemli valf. Proportional Valf Kablolu veya radyo frekansl› uzaktan kumandal› vinçlerde hassa çal›flmalar s›ras›nda, operatörün ani hareketlerinde ani ivmelemeleri önlemek için kullan›lan bir valftir. Uzaktan kumandaya uygundur. Opsiyonel olarak tak›l›r. Silindirler Bas›nç Emniyet Valfi Çal›flma limitlerinin üzerindeki çal›flmalarda silindirlere giden ya¤› keser. S›ralama Valfi Bomdaki uzatma silindirleri üzerinde bulunan bu valf, silindirlerin s›rayla ç›kmas›n› sa¤lar. Sistemin hareketlerini sa¤layan ünitelerdir. • Kald›rma, • Uzatma silindirleri mevcuttur. Bomlar 1. Teleskopik bomlar Uzatma bomlar› hekzagonal kesitte imal edilirler. 6 gen kesitte 70° s›n›r bükme aç›s›d›r. Büküm radyüsünün daha uygun olmas›, saç y›rt›lma riskini azalt›r. Halat Tamburu Opsiyonel olarak tak›l›r. Düfley hareket fazla olan çal›flmalarda, bir engel arkas›ndan yük al›nacaksa, vincin bomunun çok fazla çal›flt›r›lmas› istenmedi¤i durumlarda halatl› kald›rma techizat› tak›l› vinçler tercih edilir. Tambur tahrik sistemi iki tip olabiir: a. Planet redüktörlü b. Nihayetsiz diflli redüktörlü • Tek kat halatla çal›flmada 48-50 m/dak. h›za ulaflabilir • Çok makaral› sistemle tafl›ma kapasitesi art›r›labilir. Bu durumda çal›flma h›z› düfler. • Halatl› sistemin düzgün çal›flmas› için sistemde halat bask› yay›, bask› makaras› gibi parçalar olmal›d›r. Ayr›ca tambura düzgün halat sar›m› için kanca blokunun a¤›r olmas› gerekir. • Çift k›rmal› bomlu makinalarda k›r›lma yerlerinde klavuz makara kullan›lmal›d›r. Vinç Kantar› Opsiyonel olarak tak›labilir. Kald›r›lan yükün veya yüklenen yükün a¤›rl›¤›n›n takibi yap›lmas› gereken çal›flmalarda kullan›l›r. Uzaktan Kumanda Opsiyonel olarak tak›l›r. • Kablolu • Radyo frekans kontrollü olmak üzere iki tür uygulama vard›r. ‹nsan Sepeti Vinç sepetinin kullan›lmas› yasal olarak yasakt›r. ‹nsan kald›rmas› için, tafl›y›c› platformu olan kald›r›c›lar kullan›l›r. 2. Katlanabilir bomlar Check Valf Sistemin üzerinde bir çok yerde hidrolik ya¤›n sisteme geri dönmesini-boflalmas›n› engeller. 18 Kamyon üstü vinçlerde genelde katlanabilir bom kullan›l›r. Bomlar›n imalat›nda, akma mukavemeti 700 N/mm2 - 1300 N/mm2 aras› de¤erlerde saçlar kullan›l›r. Operatör Kabini Opsiyonel olarak tak›labilir. Operatörün güvenli¤ini sa¤layacak yap›da imal edilirler. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Çal›flma flartlar›na ve vinç kulesi yerlefltirme tiplerine göre kasa üstüne montaj› yap›l›r. Vinç kulesinin kupa arkas› yerlefltirildi¤i tiplerde kabini yerlefltirmek oldukça güçtür. Kabinin araya montaj›ndan sonra, daha geriye kule montaj› yap›l›r. Yer kayb›na neden olur. Kasa, küçük vinçlerde 40-50 cm, büyük vinçlerde 70-80 cm daha k›sa olur, bu da tafl›ma kapasitesini düflürür. Ayak Basma Tablalar› Kald›rma sisteminin a¤›rl›¤›n› zemine tafl›yan parçalard›r. Çal›fl›lan zeminin yap›s›na göre büyüklü¤ü seçlilir. Tablalar büyük ama tafl›nabilir olmal›d›r. Bu nedenle art›k saç yerine daha hafif ve mukavemetli kompozit malzemeler kullan›lmaktad›r. Kamyon Vinçlerde Çal›flma Emniyeti 1. Enerji hatlar› alt›nda çal›flmay›n›z. 2. Tepe lambas› ve yeterli çevre ›fl›kland›rmas› olmadan gece çal›flmay›n›z. 3. Denge ayaklar›n›n bast›¤› zeminin sa¤lam oldu¤undan emin olunuz. 4. Zemin sa¤lam de¤ilse, basma yüzeyini artt›r›c› tablalar kullan›n›z. 5. Çal›flma esnas›nda kamyonun tekerleklerinin yerle temas›n› kesiniz. Tekerlekler boflta olsa bile, ön ve arkas›na takoz koyunuz. 6. Denge ayaklar›n› açmadan vinci kullanmay›n›z. Ancak; zorunlu durumlarda ve kompakt yüklerde (a¤›r ama küçük hacimli) yükün a¤›rl›k merkezini ve uygulanan momenti inceliyerek (Devrilme momentini etkiler)denge ayaklar›n› açmadan, bulundu¤u yerde zemine bast›r›larak çal›flma yap›labilir. 7. Vinç kald›rma ekipman›d›r; sürükleme, çekme, döndürme ifllerinde ve yere gömülü cisimlerin sökülmesinde kullanmay›n›z. 8. Ayaklar›n karfl›s›nda durmay›n›z. 11. Makinan›n çal›flma diyagram›n› biliniz ve bu diyagram de¤erlerine uyunuz. Her yük kald›rmadan bu kontrol yap›lmal›d›r. 12. A¤›rl›¤› bilinmeyen ve emin olmad›¤›n›z yükleri kald›rmay›n›z. 13. Vinçlerde CE flart› vard›r. CE iflareti olmayan vinci kullanmay›n›z. ‹nsan tafl›yan platformlarda akredite bir kurulufltan CE belgesi al›nmas› gerekir. Yük kald›rma makinalar›nda ise “self decleration” CE belgelendirmesi yeterlidir. 9. Basma tablalar›n›n alt›na ayaklar›n›z› sokmay›n›z. 10. Vinç bomunun ve kald›r›lan yükün alt›na girmeyiniz, yak›n›n da bulunmay›n›z. Ahmet Ali AK Uçak Mühendisi 12.12.2007 tarihinde Kardelen Mühendislik Mak. Otom. San. ve Tic. Afl.’nin derne¤imiz üyelerine verdi¤i vinç seminerinden özet sunum 19 SANAY‹DE Kesintili Do¤algaz Sanayi Proses, Buhar ve Elektrik üretiminde BOTAfi 8250 kcal/m3 0,47 YTL/m3 93% 1 Do¤algaz OSB Proses, Buhar ve Elektrik üretiminde BOTAfi 8250 kcal/m3 0,47 YTL/m3 93% 2 Kesintisiz Do¤algaz Sanayi Proses, Buhar ve Elektrik üretiminde BOTAfi 8250 kcal/m3 0,48 YTL/m3 93% 3 Do¤algaz Sanayi Serbest tüketici olan(*) ‹GDAfi 8250 kcal/m3 0,49 YTL/m3 93% 4 Do¤algaz Sanayi Serbest tüketici olmayan(**) ‹GDAfi 8250 kcal/m3 0,57 YTL/m3 93% 5 ‹thal Sibirya Kömürü ‹stanbul-Ceviz tipi HAKAN KÖMÜR 7000 kcal/m3 0,32 YTL/kg 65% 6 Yerli Linyit Kömürü Soma K›srakdere Manisa - EL‹ 4640 kcal/m3 0,29 YTL/kg 65% 7 Fuel-oil No:4 Kalorifer Yak›t›/POAfi ‹stanbul Avrupa Yakas› 9562 kcal/m3 0,96 YTL/kg 80% 8 Elektrik Sanayi TEDAfi 860 kcal/kWh 0,14 YTL/kWh 99% 9 Dökmegaz Büyük Sanayi LPG - Miks AYGAZ 11100 kcal/kg 2,23 YTL/kg 92% 10 Dökmegaz Küçük Sanayi LPG - Miks AYGAZ 11000 kcal/kg 2,45YTL/kg 92% 11 Dökmegaz Sanayi LPG - Propan AYGAZ 11100 kcal/kg 3,59 YTL/kg 92% 12 Motorin ‹stanbul Avrupa Yakas› POAfi 10256 kcal/kg 2,50 YTL/kg 84% 13 LPG 45 kg Sanayi Tüpü ‹stanbul AYGAZ 11000 kcal/kg 3,05 YTL/kg 31 Ocak 2007 Tarihindeki Birim Fiyatlar 0,468523 x 1.000 8.250 x 0.93 0.06 100 0,44 YTL/m3 7% 2 0,468523 x 1.000 8.250 x 0.93 0.06 100 0,44 YTL/m3 7% 2 0,482302 x 1.000 8250 x 0.93 0.06 103 0,45 YTL/m3 7% 2 0,493700 x 1.000 8250 x 0.93 0.06 105 0,46 YTL/m3 7% 2 0,568814 x 1.000 8250 x 0.93 0.07 121 0,52 YTL/m3 9% 3 0,322034 x 1.000 7.000 x 0.65 0.08 126 0,32 YTL/kg 0% 1 0,289000 x 1.000 4.640 x 0.65 0.10 157 0,26 YTL/kg 13% 4 0,957627 x 1.000 9.562 x 0.80 0.13 205 0,72 YTL/kg 33% 7 0,138112 x 1.000 860 x 0.99 0.16 266 0,12 YTL/kWh 14% 5 2,254545 x 1.000 11.100 x 0.92 0.22 360 1,85 YTL/kg 20% 8 2,450000 x 1.000 11.000 x 0.92 0.24 396 2,04 YTL/kg 20% 8 2,590000 x 1.000 11.100 x 0.92 0.25 415 2,19 YTL/kg 18% 6 2,497242 x 1.000 10.256 x 0.84 0.29 475 2,19 YTL/kg 19% 7 3,050847 x 1.000 90% 11.000 x 0.90 0.31 505 2,55 YTL/kg 20% 8 T.C. Merkez Bankas› Efektif Sat›fl Fiyat› DÖV‹ZLER 31 Ocak 2008 Tarihindeki Döviz Kurlar› 31 Ocak 2007 Tarihindeki Döviz Kurlar› Y›ll›k Birim Fiyat De¤iflim Oran› Y›ll›k Art›fl S›ralamas› 1 Ocak 2008 Ocak 2007 En Ucuza Göre Yak›t Maliyeti Birim Fiyat› Yak›t 31 Ocak 2008 Tarihindeki Fiyatlarla YTL/1000 kcal Ortalama Verim 31 Ocak 2008 Tarihinde Alt Is›l De¤eri Ucuzluk S›ras› 1000 kcal/saat ISI ‹HT‹YACI ‹Ç‹N GEREKL‹ OLAN “ÇEfi‹TL‹ YAKITLARIN MAL‹YET KARfiILAfiTIRMA TABLOSU” (31 OCAK 2008 tarihinde belirlenmifl KDV HAR‹Ç fiyatlarla) Y›ll›k De¤iflim Oran› (%) US Dolar 1,18 YTL 1,42 YTL -17% Euro 1,74 YTL 1,84 YTL -5% Aç›klamalar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 20 Bu tablo yak›tlar›n yaklafl›k iflletme maliyetleri hakk›nda fikir verebilmek için haz›rlanm›fl olup, birim fiyatlarda %18 KDV HAR‹ÇT‹R. ‹flletme veriminin bir bölümü ortalama verim de¤erlerinin içerisinde olup, yak›t haz›rlama, depolama, iflletme giderleri vb. yak›t yakma yan maliyetleri de bu de¤eri etkilemifltir.Otomatik kontrol kullan›m›, bak›m ve iflletme kalitesi gibi nedenlerle verim yükseltilip, daha uygun maliyetler oluflturulabilir. Do¤algaz fiyatlar› 31 Ocak 2008 tarindeki Botafl ve ‹gdafl da¤›t›m flirketinin tarifelerinde belirtilen fiyatlard›r. ‹gdafl' daki do¤algaz birim fiyatlar› ayl›k ÜFE oranlar›n›n de¤iflimine göre belirlenmektedir. LPG tüp ve Dökmegaz fiyatlar› 31 Ocak 2008 tarihli güncel fiyatlar›d›r. Elektrik fiyat› 31 Ocak 2008 tarihi itibariyle olup, sanayi kullan›m›nda TRT pay› ve enerji fonu için %3, Elektrik Tüketim Vergisi için ise %1 ilave edilmifltir. Elektrik kullan›m›ndaki ›s›tma cihaz› elektrikli ›s›t›c› olup, ›s› pompas› kullan›m›nda cihaz›n COP sistem ve y›ll›k de¤erleri kullan›lmal›d›r. Motorin birim fiyat› POAfi'›n sirkülerindeki YTL/litre de¤eri 0,845 dönüflüm katsay›s›na bölünerek bulunmufltur. Akaryak›t fiyatlar› EPDK taraf›ndan aç›klanan Petrol Ofisi Afi taraf›ndan tavsiye edilen 27 Aral›k 2007 tarihli ‹st -Trakya mahalli akaryak›t sat›fl fiyatlar› al›nm›flt›r. Akaryak›t alt ›s›l de¤erleri Tüprafl Teknik servisler Müdürlü¤ünden 01 Mart 2006 tarininde verilen de¤erlerdir. 10. Yerli linyit kömürü fiyatlar› EL‹'nin +20 mm parçal› torba cinsi için 31 Ocak 2008 tarihli Bayi Depo sat›fl fiyatlar› listesinden al›nm›fl olup, Nakliyeciler Kooperatifinin 43 YTL/ton olan nakliye ve KDV dahil edilmifltir. 11. ‹thal sibirya kömürü fiyatlar› Hakan Kömür flirketinin ceviz tipi linyit için 31 Ocak 2008 tarihli nakliye ve kdv dahil peflin sat›fl fiyat› olan 380 YTL/ton olarak al›nm›flt›r. 12. Miks dökme gaz›n kullan›m›nda buharlaflt›r›c› gerekmektedir. ‹flletme maliyetleri gözönüne al›nmam›flt›r. 13. Botafl '›n OSB ve Sanayiye satt›¤› do¤algaz›n birim fiyat› içine 0,023 YTL/Sm3 olan ÖTV dahil edilmifltir. 14. Botafl '›n OSB kesintili fiyat› 1 Nisan 2005 tarihinden itibaren kald›r›lm›fl ve sadece OSB kesintisiz fiyat› geçerli olmufltur. S›nai müflterilerine kesintili sat›fl fiyat› OSB kesintisiz fiyat› ile ayn›d›r. 15. (*) ‹gdafl'›n y›ll›k 1.000.000 m3 ve üzerinde do¤al gaz kullanan sanayi müflterilerine uygulanan fiyatt›r. 16. (**) ‹gdafl'›n y›ll›k 999.000 m3 ve daha az do¤al gaz kullanan müflterilerine uygulanan fiyatt›r. KONUTLARDA 1 Do¤algaz Eskiflehir Konut ESGAZ 8250 kcal/m3 0,62 YTL/m3 93% 1 Do¤algaz Bursa Konut BURSAGAZ 8250 kcal/m3 0,62 YTL/m3 93% 2 Do¤algaz Ankara Konut EGO 8250 kcal/m3 0,66 YTL/m3 93% 3 Do¤algaz ‹stanbul Konut ‹GDAfi 8250 kcal/m3 0,67 YTL/m3 93% 4 Do¤algaz ‹zmit Konut ‹ZGAZ 8250 kcal/m3 0,68 YTL/m3 93% 5 ‹thal Sibirya Kömürü ‹stanbul-Portakal HAKAN KÖMÜR 7000 kcal/m3 0,42 YTL/kg 65% 6 Yerli Linyit Kömürü Soma K›srakdere Manisa - EL‹ 4640 kcal/m3 0,34 YTL/kg 65% 7 Fuel-oil No:4 Kalorifer Yak›t›/POAfi ‹stanbul Avrupa Yakas› 9875 kcal/m3 1,63 YTL/kg 80% 8 Elektrik Konut TEDAfi 860 kcal/kWh 0,19 YTL/kWh 99% Dökmegaz Konut LPG - Propan AYGAZ 11100 kcal/kg 0,19 YTL/kWh 92% 10 Motorin ‹stanbul Avrupayakas› POAfi 10256 kcal/kg 2,95 YTL/kg 84% 11 LPG 12 kg Ev Tüpü ‹stanbul AYGAZ 11000 kcal/kg 3,58 YTL/kg 90% 9 DÖV‹ZLER 0,622550x1.000 8250x0.93 0,622550x1.000 8250x0.93 0,660000x1.000 8250x0.93 0,671196x1.000 8250x0.93 0,684707x1.000 8250x0.93 0,420000x1.000 7.000x0.65 0,341020x1.000 4.640x0.65 1,630000x1.000 9.875x0.80 0,188994x1.000 860x0.99 3,150600x1.000 11.100x0.92 2,946745x1.000 10.256x0.84 3,583333x1.000 11.000x0.90 Ocak 2008 Ocak 2007 31 Ocak 2007 Tarihindeki Birim Fiyatlar 0.08 100 0,58 YTL/m3 7% 2 0.08 100 0,58 YTL/m3 7% 2 0.09 106 0,62 YTL/m3 7% 2 0.09 108 0,62 YTL/m3 9% 3 0.09 110 0,63 YTL/m3 9% 3 0.09 114 0,40 YTL/kg 5% 1 0.11 139 0,30 YTL/kg 13% 4 0.21 254 1,31 YTL/kg 24% 7 0.22 274 0,16 YTL/kWh 19% 6 0.31 380 2,68 YTL/kg 18% 0.34 442 2,47 YTL/kg 19% 6 0.36 446 3,00YTL/kg 19% 8 T.C. Merkez Bankas› Efektif Sat›fl Fiyat› 31 Ocak 2008 Tarihindeki Döviz Kurlar› Y›ll›k Birim Fiyat De¤iflim Oran› Y›ll›k Art›fl S›ralamas› Birim Fiyat› En Ucuza Göre Yak›t Maliyeti 31 Ocak 2008 Tarihinde 31 Ocak 2008 Tarihindeki Fiyatlarla YTL/1000 kcal Ortalama Verim Yak›t Alt Is›l De¤eri Ucuzluk S›ras› 1000 kcal/saat ISI ‹HT‹YACI ‹Ç‹N GEREKL‹ OLAN “ÇEfi‹TL‹ YAKITLARIN MAL‹YET KARfiILAfiTIRMA TABLOSU” (31 OCAK 2008 tarihinde belirlenmifl KDV DAH‹L fiyatlarla) 31 Ocak 2007 Tarihindeki Döviz Kurlar› 5 Y›ll›k De¤iflim Oran› (%) US Dolar 1,18 YTL 1,42 YTL -17% Euro 1,74 YTL 1,84 YTL -5% Aç›klamalar 1. Bu tablo yak›tlar›n yaklafl›k iflletme maliyetleri hakk›nda fikir verebilmek için 6. 2. ‹flletme veriminin bir bölümü ortalama verim de¤erlerinin içerisinde olup, yak›t 7. 8. Sat›fl Fiyatlar› Listesi'ndeki al›nm›flt›r. Do¤algaz fiyatlar› 27 Aral›k 2007 tarindeki Botafl, ‹gdafl, EGO, Esgaz, ‹zgaz ve Bursagaz flehir gaz da¤›t›m flirketlerinin tarifelerinde belirtilen fiyatlard›r Bursagaz ve Esgaz'›n do¤algaz birim fiyatlar› Botafl'›n ayl›k birim fiyatlar› üzerinden birim hizmet ve amortisman bedeli olan 2,5 cente göre belirlen mektedir ki bu fiyat US Dolar› baz›nda her ay ortalama bir de¤er olarak bildirilmektedir. ‹gdafl, EGO ve ‹zgaz daki do¤algaz "birim fiyatlar› ise ayl›k ÜFE oranlar›n›n de¤iflimine göre belirlenmektedir. Akaryak›t fiyatlar› EPDK taraf›ndan aç›klanan Petrol Ofisi Afi taraf›ndan tavsiye edilen 31 Ocak 2008 tarihli ‹stanbul Trakya yakas› Mahalli Akaryak›t nedenlerle verim yükseltilip, daha uygun maliyetler oluflturulabilir. 3. Motorin birim fiyat› POAfi'›n sirkülerindeki YTL/litre de¤eri 0,845 dönüflüm katsay›s›na bölünerek bulunmufltur. haz›rlama, depolama, iflletme giderleri vb. yak›t yakma yan maliyetleri de bu de¤eri etkilemifltir. Otomatik kontrol kullan›m›, bak›m ve iflletme kalitesi gibi Elektrik kullan›m›ndaki ›s›tma cihaz› elektrikli ›s›t›c› olup, ›s› pompas› kullan›m›nda cihaz›n COP sistem ve y›ll›k de¤erleri kullan›lmal›d›r. haz›rlanm›fl olup, birim fiyatlara %18 KDV DAH‹LD‹R. 9. Akaryak›t alt ›s›l de¤erleri Tüprafl Teknik Servisler Müdürlü¤ü'nden 01 Mart 2006 tarininde verilen de¤erlerdir. 10. Yerli linyit kömürü fiyatlar› EL‹'nin +20 mm parçal› torba cinsi için 27 Aral›k 2007 tarihli Bayi Depo Sat›fl Fiyatlar› listesinden al›nm›fl olup, Nakliyeciler Kooperatifinin 43 YTL/ton olan nakliye bedeli de dahil edilmifltir. 11. ‹thal sibirya kömürü fiyatlar› Hakan Kömür flirketinin portakal tipi linyit için 4. LPG tüp ve Dökmegaz fiyatlar› 27 Aral›k 2007 tarihli güncel fiyatlar›d›r. 31 Ocak 2008 tarihli nakliye, yedinci kattaki apartman dairesine tafl›ma ve 5. Elektrik fiyat› 27 Aral›k tarihi itibariyle olup, konut kullan›m›nda TRT pay› ve KDV dahil peflin sat›fl fiyat› olan 420 YTL/ton olarak al›nm›flt›r. enerji pay› için %3 ve ElektrikTüketim Vergisi için %5 ilave edilerek bulunmufltur. 21 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Dizel Motorlar›n Emisyon De¤erlerindeki Geliflmeler ve Düflük Kükürtlü Motorine Geçifl Dünya üzerindeki enerji rezervlerinin azalmas›, çevresel kayg›lar ve endüstriyel rekabet en verimli yak›t› kullanma ihtiyac›n› artt›r›yor. petrol dünyada günlük 85 milyon varil tüketim ile hala en de¤erli enerji kayna¤› olarak yerini korumakta ve bundan sonrada önemini sürdüre¤i görülmektedir. Bu anlamda otomotiv sanayi, do¤aya zarar vermeyecek sistemler üzerinde çal›fl›rken ayn› zamanda teknolojinin gereklerini de yerine getirerek performans ve maliyet aç›s›ndan en uygun çözümü bulma yolunda yo¤un bir u¤rafl veriyor. Bu süreçte Euro 1, 2 ve 3 Standartlar›nda motorlar›n› iyilefltiren, yanma süreçlerini Motorlar›n çevreye daha az at›k b›rakmas› yönündeki ilk ad›m 1993 y›l›nda Euro 1 standard›n›n yürür- lü¤e girilmesi ile at›ld›. Avrupa Birli¤i Ülkelerinde 2005 y›l›ndan beri Euro IV standartlar› uygulanmakta, bu araçlar›n ço¤u 50 PPM kükürt içeren motorin kullanmaktalar. Avrupa Komisyonunun ald›¤› karara göre ekstra düflük kükürtlü motorin olarak isimlendirilen (ULSD) azami 10 PPM kükürt içeren motorine 2009 y›l›nda geçilmesi hedeflenmektedir. Bununla birlikte Euro V. Standartlar› uygulanmaya bafllanacakt›r. 2014 y›l›nda ise Euro VI. standartlar›na geçilece¤i konuflulmaktad›r. AB'de Euro.IV'ten Euro V ve VI.'ya geçiflte araç bafl›na maliyetin 600 Euroya yak›n oldu¤u bilgisi literatürde yer almaktad›r. Euro emisyon standartlar›nda rakam büyüdükçe tafl›tlar›n çevreye verdi¤i zarar önemli ölçüde azalmaktad›r. Ticari tafl›tlardaki zararl› emisyon oran› Euro 1’den bugüne yaklafl›k %85 oran›nda azald›¤› görülmektedir. Bu kapsamda AB genelinde bir süredir Euro.IV standard›n›n alt›nda motor kullan›lmazken Türkiye'de baz› bölgelerde Euro-1 motora sahip tafl›tlar›n bile bulundu¤u görülmektedir. Avrupa Birli¤i Çevre Emisyon Standartlar› EURO ve Amerika Birleflik devletleri çevre koruma kurumu EPA’n›n belirledi¤i araç emisyon standartlar› ve kükürt s›n›r de¤erleri ile geçifl takvimi yukar›da verilmifltir. 26 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 10 PPM motorinin yurt d›fl›ndan da ithal edilerek temin edilmesi mümkündür. Buradan da görülece¤i gibi Ülkemiz yasal mevzuat ve teknik alt yap› olarak AB standartlar›n› yakalama durumuna gelmifltir. Buna geliflmelere paralel olarak Çevre konusunda Avrupa Birli¤i (AB) standartlar›na uyum kapsam›nda 28.08.2006 Tarihli ve 26273 Say›l› Resmî Gazete yay›mlanan Motorlardan Ç›kan Gaz ve Partikül Kirleticilerin Emisyonlar›na Karfl› Al›nacak Tedbirlerle ‹lgili Tip Onay› Yönetmeli¤inin (88/77/AT) hükümlerine göre; “1/1/2008 tarihinden itibaren yeni araç tipleri ve 1/1/2009 tarihinden itibaren bütün araç tipleri, kullan›mda egzoz emisyonlar›n› izlemek üzere araç üzerinde teflhis sistemi (OBD) veya araç üzerinde ölçme sistemi ile donat›lmal›d›r." Denilmekte ayr›ca bu Yönetmelikte olabilecek herhangi bir anlaflmazl›k durumunda, bu Yönetmeli¤in esas al›nd›¤› Avrupa Birli¤i’nin 88/77/EEC direktifi ve de¤iflikliklerindeki metinler geçerli k›l›nm›fl geçici 2.madde ile s›n›r de¤erleri ayr›nt›l› olarak verilmifltir. Böylece Ülkemizde de 1 Temmuz 2008 itibari ile Euro IV, 1 Ocak 2009 itibari ile de Euro V. Standartlar›na geçilece¤i anlafl›lmaktad›r. Bu motorlar›n yak›t ihtiyac›n› karfl›lamak içim TÜPRAfi ‹zmit Rafinerisinde Ekim-2007 itibari ile motorin üretiminin Euro V standartlar›na yükselten ünitesi hizmete açm›flt›r. Yeni ünitenin devreye girmesi ile birlikte AB standart› olan 50 ppm'nin alt›nda 10 ppm (Tonda 10 gram kükürt) motorin üretimine bafllanm›fl, bununla birlikte Tüprafl’›n düflük kükürtlü motorin üretme kapasitesinin y›lda 2.5 milyon ton, benzin üretim kapasitesi ise 1 milyon ton art›r›ld›¤› TÜPRAfi yetkililerince belirtilmektedir. Ayr›ca SCR (Katalitik metot ile indirgeme) Emisyon standartlar›n› yakalamak için daha da gelifltirilen ve elektronik kontrol ünitelerini artt›ran tafl›t üreticileri, istenmeyen at›klar› azaltmak için egzoz gaz›n› yeniden ifllemek ya da filtrelemek zorunlulu¤u ile karfl›laflt›lar. Bu nedenle flimdi a¤›r tafl›t üreticilerinin, Euro IV normlar›n›n yakalanmas› için SCR (Katalitik metot ile indirgeme) ve EGR (Egzoz gaz› geri dönüflümü) olmak üzere iki farkl› yöntem aras›nda tercih yapt›¤› görülmektedir. SCR ve EGR sisteminin çal›flma prensibi ile ilgi flema afla¤›dad›r. Türkiye’de Avrupa piyasalar›nda oldu¤u gibi dizel araç kullan›m› a¤›rl›k kazanmaktad›r. Otomotiv Distribütörleri Derne¤i (ODD) verilerine göre, Türkiye otomotiv pazar›nda, 2006 y›l› toplam binek otomobil sat›fl›n›n yüzde 49'unu dizel araçlar oluflturmaktad›r. Kükürt Emisyonlar›n›n Etkileri Petrol ürünleri içeri¤inde do¤al olarak bulunan kükürt, yanma esnas›nda oksijen ile birleflerek kükürt kombinasyonlar›n›n (SOX) ortaya ç›kmas›na neden olur. SOX’ ler hava kalitesini düflürerek çevresel ve sa¤l›k koflullar›n›n olumsuz etkilenmesine yol açar. EGR (Egzoz gaz› geri dönüflümü) 27 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Araçlar›n yak›t›nda bulunan kükürt çevreyi etkileyerek di¤er çevresel zararl› bileflenlerin artmas›na yol açar. Yüksek kükürt miktar› araçlardaki katalitik konverter kapasitesinin azalmas›na ve çevreye Azot oksit (NOX), karbon monoksit (CO), hidrokarbonlar ve uçucu organik bileflenler (VOC) ‘in emisyonlar›n›n çevreye at›lmas›na yol açar. Ancak arac›n yak›t›nda kükürt bulunmas›n›n ya¤lanmaya katk›s› olmakla birlikte, arac›n emisyon de¤erlerini azaltmak için kükürt konsantrasyonunu düflürmek gereklidir. Ya¤lar› seçerken yak›t ekonomisi yada ya¤ de¤ifltirme s›kl›¤›n› azalt›l- 28 mas›n› da göz önünde tutmak gereklidir. Ya¤lay›c›lar›n serbest deterjanlar›nda kükürt bulunmas›; yüksek kaliteli ana malzemeler ve antioksidanlar›n art›r›lmas› ile daha yararl› hale gelebilir. Bu konudaki tart›flmalar devam etmektedir. Kükürt emisyonlar› ile ilgili temel sorun asit ya¤murlar› ve oluflan partiküllerdir. Kükürt dioksit (SO) ‘in etrafa yay›larak su ile etkileflimi sonucunda sülfirik asit yada asit ya¤murlar› oluflmaktad›r, Asit ya¤murlar›, su kaynaklar›n›n asitleflmesine, topra¤›n asiditesinin artmas›na ve bitki örtüsünün zarar görmesine ne- den olur. Asit ya¤murlar›ndan binalar ve insanlar›n kulland›¤› alt yap›lar da etkilenmektedir. Araçlardan yay›lan kükürt partikülleri (SO) formunda bulunsa dahi, azot oksitlerle birlikte (NOx) bu partiküller hava kirlili¤ine (PM-particulate matter) sebep olurlar. PM emisyonlar› sonucunda havan›n görüfl aç›kl›¤› düflerek insan sa¤l›¤›na etki eder. Bu etki insan sa¤l›¤› üzerinde genellikle bronflit ve ast›m hastal›klar›n›n artmas› fleklinde kendini göstermektedir.. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Kükürtün Motora Etkileri Düflük kükürtlü motorinde, motorinin tutuflmas›n› sa¤layan setan (kendi kendine tutuflma kabiliyeti) say›s› daha yüksek olmaktad›r. Motorinde bulunan yüksek miktardaki kükürt, yanma sonucu sülfirik asit oluflmas›na, Sülfirik asitde, motor ya¤›na kar›flt›¤› için ya¤›n çabuk kirlenmesine ve sekman, eksantrik mili gibi motor elemanlar›nda hasar oluflmas›na neden olmaktad›r. Ayr›ca, Düzensiz yanma sonucu arac›n yak›t tüketimi artmakta, egzost subaplar› ile motor pistonlar›nda kirlilik ve piston tepelerinde metal erimeleri oluflmaktad›r. Yüksek su oran› yak›t içinde afl›r› çamur oluflmas›na yol açar, filtrenin normal ömründen önce görev yapamaz hale gelmesine neden olur. Ayr›ca yak›t pompas› ve enjektörleri daha çabuk afl›n›rlar. Orhan GEREDEL‹O⁄LU Makine Yüksek Mühendisi KAYNAKLAR: 1. http://en.wikipedia.org, Ultra-Low-Sulphur-Diesel, 2007 2. http://puregreencars.com, Ultra-Low-Sulphur-Diesel-Fuel,2007 3. http://autos.canada.com, Engine uses low-sulphur diesel fuel,2007 4. http://www.wynns.eu,/ Fuel range for diesel engines 5. M. Lemmetty1, L. Pirjola, T. Rönkkö, J. M. Mäkelä, and J. Keskinen, The Effect of Different Dilution–Cooling Conditions on Nucleation in diesel exhaust,2007 6. Alberta government-CANADA, Sulphur Levels in Gasoline and Diesel,2007 7. Total, Ucuz mazotun zararlar› nelerdir,web,2007 8. Hürriyet Gazetesi, Tüprafl’›n reformer ünitesi hizmete aç›ld›,21 Kas›m 2007 Laf› Gedi¤ine Koymak Neyzen Tevfik bir yazar arkadafl›na ziyarete gider. Malum neyzenin çocuklar› karakuru tipler. Yazar: Üstad bu bokböcükleri sizin mi ? Neyzen: Evet hofl kokunuza geldiler. 9. National Renewable Energy Laboratory, Low Emissions Potential of EGR-SCR-DPF and Advanced Fuel Formulations-A Progress Report,2007 11. The Impact of Fuel Parameters on Vehicle Emissions, Paper for Presentation at China/Asia Fuels International Conference, November, 2004 12. The Worldwide Evolution of Diesel Emissions Standards, Presentation 13. EPA gives the green light on diesel-sulfur rule 14. http://www.epa.gov/cleandiesel/ 15. Sulphur in Diesel Fuel Regulations (SOR/2002-254) 16. Ultra Low Sulphur Diesel to be made mandatory from 1 December 05 17. Need for a technological leapfrog in Asia for clean air 18. Ultra low sulfur diesel to be available in Hong Kong 19. Database on Particular Policy Issues - Economic Services 20. Swedish Petroleum Institute 21. About zero sulfur ultra-low aromatics fuels Churchill, avam kamaras›nda konuflurken, muhalif partiden bir kad›n milletvekili, Churchill' e k›zg›n k›zg›n flöyle seslenir: -"E¤er, kar›n›z olsayd›m, kahvenizin içine zehir kar›flt›r›rd›m." Churchill, oldukça sakin kad›na döner ve laf› yap›flt›r›r: -"Han›mefendi, e¤er kar›m siz olsayd›n›z, o kahveyi seve seve içerdim." FIKRA 10. Mercedes benz, SCR and EGR Technologies, 2007 29 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Çal›flanlar›n Önerilerini Özgürce Ortaya Koyabildi¤i fiirketler r ü y ü B › l z › H a h Da Düflünce özgürlü¤ü, ihtiyaç duyulan yeniliklerin de serbestçe savunulmas›na imkân verir. Özgürlük sayesinde çok say›da düflünce filizlenince, bunlardan baz›lar›n›n yararl› olma ihtimali de artar. 38 Bir zamanlar, h›zl› ekonomik kalk›nman›n yaln›z diktatörlük ile yönetilen ülkelerde gerçekleflece¤i inanc› epey yayg›nd›. O dönemlerde flirketler de “kontrol” ifllevine öncelik verilerek bir demir disiplin ile yönetilir, emir demiri keserdi. Günümüzde ise gerek ülke yönetiminde gerekse flirketlerde kal›c› büyümenin yolunun demokrasinin derinleflmesinden geçti¤i düflünülüyor. Çünkü günümüzün sorunlar› art›k tek kiflinin veya dar bir kadronun çözüm bulamayaca¤› kadar çok ve karmafl›k oldu¤u için çal›flanlar›n›n tümünün çözümlere katk›da bulunmas›n› gerekiyor. Çözüm bulman›n yaln›z yöneticinin ifli oldu¤una inan›lan toplumlarda ve kurumlarda geliflme ikide bir durakl›yor ve krizler ortaya ç›k›yor. Çal›flanlar›n yönetime katk›s›n›n artt›¤› ve her önerinin özgürce ortaya konuldu¤u flirketler ise daha h›zl› gelifliyor. Özgürleflme e¤ilimi flirketlerde “birlikte ve kat›l›mc› yönetim” olarak tan›mlanan yönetiflimi bir ihtiyaç haline getiriyor. Çal›flanlar daha özgür olurken, yönetimler de ister istemez demokratiklefliyor. Geliflimin ‹tici Gücü Esas›nda tarihteki tüm geliflme ve ilerlemelerin itici gücü de özgür düflüncedir. ‹fller normal seyrinde devam ederken, birileri ortaya ç›kar ve özgür bir ortamda sorunlar›n çözümü için yeni bir düflünce, yol ve yöntem önerir. Bu düflüncelerin önemli bir bölümü yetersiz veya hatal› olabilir. Uyguland›¤›nda iflleri bazen eskisinden de kötü duruma getiren bu yeni düflüncelerden çekinen yöneticiler, bu tür önerilere so¤uk davran›r, hatta yasaklara baflvurabilir. Ancak düflünce özgürlü¤ünün k›s›tlanmas›, say›s› az da olsa teknolojiyi ilerletecek ve hayat› kolaylaflt›racak yeni ve yararl› fikirlerin de ortaya ç›kmas›n› engeller. Bu engelleme, toplumlar›n ve ekonominin duraklamas›na, hatta gerilemesine yol açar. Düflünce özgürlü¤ü, o dönem için yarars›z ve zararl› düflüncelerin yan›nda, ihtiyaç duyulan yeniliklerin de serbestçe savunulmas›na imkân verir. Özgürlük sayesinde çok say›da düflünce filizlenince, bunlardan ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ baz›lar›n›n yararl› olma ihtimali de artar. ‹flin bafllang›c›nda ço¤unlu¤un karfl› ç›kt›¤› bu yeni düflünce ve çözümler, yararlar› görüldükçe yayg›nlafl›r ve yerleflik bir uygulama olur. Canl›lar›n evriminde de benzer bir süreç vard›r. DNA'n›n kopyalanmas› s›ras›nda ortaya ç›kan hatalar›n ço¤unlu¤u zararl›d›r. Ancak bu mutasyonlardan baz›lar› canl›ya, ortamdaki de¤iflikli¤e uyum sa¤layacak flekilde evrim geçirme imkân›n› verir. Düflünce Fakirli¤i Toplumun genelinde demokrasi derinleflmemiflse ve özgürlükler k›s›tlanm›flsa, insanlar yeni düflünceler ileri sürmekten korkar. Bu düflünce fakirli¤i nedeniyle sorunlara çözüm bulmak iyice zorlafl›r. Bireylerin giriflkenli¤i s›n›rlan›nca, çözümler hep liderden, tek adamlardan ve devletten beklenir. Düflünce özgürlü¤ü k›s›tland›¤›nda ödenecek fatura da çok yüklüdür. Toplum bireylerinin de¤iflen koflullara uyum için üretecekleri yeni düflüncelere ve önerilere hoflgörü gösterilmedi¤inde iç dinamikler körelir. Bu durumda toplumun geliflmesinde d›fl dinamikler baflrolü oynar ve ülke yönetiminin hareket alan› büyük ölçüde k›s›tlanabilir. Türkiye'de düflünce özgürlü¤ünün k›s›tland›¤› ve ortaya at›lan yeni önerilere hemen olumsuz bir etiket yap›flt›r›ld›¤› için, reformlar›n altyap›s›n› oluflturacak bir düflünce ve tart›flma özgürlü¤ü yarat›lamad›. Bu sürecin sonunda, ekonomik ve toplumsal reformlar›, AB ve IMF gibi d›fl unsurlar›n bask›s›yla yapmak zorunda kald›k. ‹çeride düflünce özgürlü¤ünün yetersiz olmas›, bizi d›fl bask›larla özgürlü¤ümüzün k›s›tlanmas› tehlikesi ile karfl› karfl›ya b›rakt›. düflünce alan›nda at oynatabildi¤inde, ufkumuz geniflleyecek, bilgimiz ve özgüvenimiz artacak. Artan bilgi ve özgüven ise bilim adamlar›m›za, sanatç›lar›m›za ve sporcular›m›za dünya çap›ndaki baflar›lar›n yolunu açacak. Özgür bir düflünce ortam› giriflimcilikte ve ekonomide de yükselen bir baflar› grafi¤ine katk›da bulunacak. Hayat›n di¤er alanlar›ndaki özgürlükçü ortam sayesinde bir canl›l›k ve dinamizm kazanan beyinler, flirketlerde de inovasyonlar› cesaretle uygulayacak ve ekonomiyi modernlefltirecek… fiirket ‹çi Demokrasi ‹le Gölgeden Ifl›¤a Her flirkette karmafl›k sorunlar› çözüme ulaflt›racak bir potansiyel yarat›c›l›k ve kolektif zekâ vard›r. Baz› flirketlerde kat› hiyerarfli, potansiyel yarat›c›l›¤› ve gizli enerjiyi daha gün ›fl›¤›n› görmeden yok eder. Bu flirketlerde genç beyinlerin ve alt kademelerde çal›flanlar›n önerilerine kulak verilmez. Kurumda yaln›z üst düzey yöneticilerin, k›demlilerin ve ileri yafltakilerin sözü geçince, yeni fikirler ortaya ç›kamaz. Çünkü y›llard›r bir arada bulunan yönetici ekibin düflünce tarz› ve fikirleri giderek birbirine benzeflir. Bu kifliler di¤erlerine duymaktan hofllanaca¤› fleyler söyler ve a¤›rlaflan sorunlar›n alg›lanmas› giderek zorlafl›r. Daha demokratik bir örgütsel yap›n›n bulundu¤u baz› kurumlarda ise ön yarg›lar, küçük düflme endiflesi ve büyüklük kompleksi gibi olumsuz duygu- lar, potansiyel enerji ve yarat›c›l›¤›n hayata geçirilmesini engeller. Yöneticiler çal›flanlar›n önerilerine dudak büker veya burun k›v›r›rsa, yeni fikir kaynaklar› birer birer kurur. ‹leride ifle yarayacak birçok fikir ve düflünce, iflin bafl›nda saçma bulundu¤u için iyi karfl›lanmaz. Bu tür tutum ve davran›fllar›n yayg›n oldu¤u kurumlarda ve toplumlarda insanlar içine kapan›r ve yaln›z kendinden istenenleri yapar. Kifliler fikir ve proje üretmek yerine baflkalar›n›n önerilerini elefltirmekle yetinir. Potansiyel enerji ve yarat›c›l›¤›n önüne engeller koyman›n tek olumsuz sonucu, sorunlar›n çözümsüz kalmas› de¤ildir. Bask›lar, küçümsemeler ve önyarg›lar nedeniyle engellenen potansiyel enerji ve yarat›c›l›k, kiflisel ve kurumsal bilinçalt›na itilir. Bu kolektif bilinçalt›, kurumun veya toplumun "gölge"sidir. Yarat›c›l›¤›n hapsedildi¤i bu gölge giderek bir öneriler ve fikirler mezarl›¤›na dönüflür. "Gölge" yar›m kalm›fl projeler, k›r›lan umutlar, bask› alt›na al›nan hayallerle doludur. Pozitif amaçlara yönelemeyen potansiyel yarat›c›l›k zamanla negatif enerjiye dönüflür. Bu ortamda k›skançl›klar, çeliflkiler ve klikçilik boy verir. Gölgelerin dünyas›nda kiflilerin enerjisi, kurumun veya toplumun daha iyiye götürülmesine de¤il, birbirini yemeye ve y›pratmaya yönelir. Bir sonraki aflamada ise fliddet sahneye ç›kar. Gölge ayd›nlanmad›kça, geliflme ve ilerleme gecikir. Özgürlü¤ün Erdemi Demokrasinin derinleflmesi ve düflünce özgürlü¤ü konusunda evrensel standartlar› kendi irademizle uygulad›¤›m›z takdirde Türkiye'nin dünyadaki sayg›nl›k düzeyi yükselecek. Kendi insan›m›za hak etti¤i özgürlükleri yine kendimiz sa¤layabildi¤imizde, insanlar›m›z hayat›n her alan›nda daha baflar›l› olacak. Zihinlerimiz daha engin genifl bir 39 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Kurumlar›n ve toplumlar›n ilerlemesi için "gölge"nin yerini ›fl›¤a b›rakmas› gerekir. Bunun için flirket içi demokrasi derinlefltirilmelidir. Böylece flirkette s›n›rs›z düflünce zenginli¤ine ulaflmak ve bireylerin potansiyel enerji ve yarat›c›l›¤›n› serbest b›rakmak mümkün olur. Gölgeden ›fl›¤a geçiflin ilk koflulu insana sayg›d›r. Bu sayg›, umutlar›, hayalleri, becerileri, özlem ve istemleriyle ayr› bir dünya olan bireyin gizli yarat›c›l›¤›n›, gölgenin esiri olmaktan kurtar›r ve gün ›fl›¤›na ç›kar›r. Yeni Düflünce Üretiminin Önündeki Engeller Yeni daima korkutur. Çünkü insanlar ço¤unlukla al›flt›¤› gibi yaflamak ve çal›flmak ister. Yeninin ayak sesleri, bu nedenle insanlar› hep huzursuz eder. Yeni karfl›s›nda ilk tepki kabu¤una çekilmek- yollar›n› araflt›r›r. Direnenlerin yan›nda yeniye coflku ile sar›lanlar da vard›r. Merak ve keflif tutkusu eskinin duvarlar›nda gedik açmaya bafllar. Eninde sonunda yeni, yener. ‹nsanl›k tarihi boyunca özgür düflüncenin yeni ürünleri afla¤›daki yöntemlerle engellenmifl ama ekonomideki, teknolojideki ve toplumsal hayattaki de¤iflim yine de gerçekleflmifltir: Tabular ve yasaklama: Yeni ve de¤iflik düflüncelerin yasalar yolu ile yasaklanmas›, yöneticileri belki bir dönem için rahat ettirir ama geliflme ve ilerlemeyi durdurur. ‹nsan zihninin düflünce alan›n›n yasaklarla, sansürle ve tabularla daralt›lmas›, yeni sorunlara çözüm bulunmas›n› zorlaflt›r›r. Yasaklar, hayal gücünü gözle görünen dünyan›n s›n›rlar› içine hapseder, yeni yöntemlerin araflt›r›lmas›n› cezaland›r›r. ezbercili¤in k›s›rl›¤›na saplan›p kalan kifliler, yeniliklerin amans›z düflman›d›r. Etiketlenme korkusu: Analitik ve elefltirel düflünce yetene¤ine sahip olmayan kifliler, karfl›tlar›n›n gard›n› a¤›r suçlamalarla düflürmek ister. Uzlaflma ve tart›flma kültüründen nasibini almam›fl kifliler, karfl›tlar›n› vatan hainli¤i ve iflbirlikçilikle suçlar. Di¤er cephede ayn› zaaflarla sakatlanm›fl beyinler ise karfl›tlar›n›n ça¤d›fl› dinozorlar oldu¤unu ileri sürer. Uymac›l›¤›n k›s›rl›¤›: ‹nsanlar›n ço¤unlu¤u yürürlükteki kurum, ölçüt ve koflullar ile kat› kal›plara, elefltiril bir de¤erlendirme yapmadan uyma e¤ilimindedir. “Konformizm” diye de adland›r›lan bu e¤ilim, toplumlara ve ekonomiyi duraklat›r. Herkes mevcut kurallara uydu¤unda, de¤iflimin ve yenilenmenin tüm yollar› kapan›r. Yeniliklere “bidat” diye karfl› ç›kma: Arapçada yeni olan fley anlam›na gelen bidat kelimesi, dinle ilgili konularda Peygamber'den sonra ortaya ç›kan fleyleri de tan›mlar. Esas›nda yeniliklerden ürken kiflilerin, dirençlerini ve karfl›tl›klar›n› dinsel gerekçelerle ortaya koymay› amaçlar. Mehmet Akif, yaflad›¤› dönemde bu tür kiflilerin, “Milletin hayr› için her ne düflünsen: bidat” dediklerinden yak›nm›flt›r. Geliflmeyi H›zland›rmak ‹çin Düflünceyi Özgürlefltirin tir. Sonra yeniye direnç bafllar. Bu direnç giderek düflmanl›¤a dönüflür. Yeni, belirsizli¤i ve bilinmezli¤i simgeler. Yeninin ad›m ad›m yaklaflan sesi insana önce bir gürültü, bir parazit gibi gelir. Bu ses, belle¤e kaydedilen hiç bir sese benzemez çünkü… Yeni, y›llar›n bilgi ve deneyimini büyük ölçüde hükümsüz k›labilir. Bir kez daha s›f›rdan bafllamak insanlara zor gelir. Bu nedenle yeninin düflüncesi bile kifliyi yorar “Yeni” yine de yoluna devam eder. Bu kez yeni, görmezden gelinir, inkâr edilir. Ama bir kez kuflku bafllam›flt›r art›k. Bir taraftan umutsuzca direnen kifli, bir taraftan da yeniye ayak uydurman›n 40 De¤iflimin “bozulma” olarak görülmesi: ‹ktisat tarihçisi Ahmet Tabako¤lu'nun vurgulad›¤› gibi Osmanl› sisteminde tecrübe birikimini de¤erlendirerek en mükemmele ulafl›laca¤› kanaati hâkimdi ve buna göre de¤iflme ancak bozulmayla sonuçlanabilirdi. Bozulmay› önlemek için Fatih ve Kanuni dönemindeki düzene dönüfl özlemleri a¤›r bas›nca, yeni fikirlerin hayata geçirilmesi yolu büyük ölçüde kapand›. Tutuculu¤un bask›s›: Belirli bir dönemde çok iyi sonuçlar veren bilgiler, yol ve yöntemler, koflullar de¤iflince ifle yaramaz olur. Ancak insanlar bu eski yöntemlere s›k› s›k›ya sar›lma e¤ilimindedir. Eskinin baflar›l› yöntemlerini yeniden üretmek ve yap›land›rmak yerine Toplumlar›n geliflmesi ve kalk›nmas› için yarat›c› zihinlere ve bu zihinlerin üretti¤i yeniliklere ihtiyaç vard›r. Yarat›c›l›k ise ancak özgür bir düflünce ortam›nda serpilebilir. Bunun için hayal gücüne tam yol vererek fikir ve proje üretenler, el üstünde tutulmal›d›r. Benimsedi¤imiz görüfllere ayk›r› olsa da yeni düflünce ve öneriler sayg›yla karfl›lanmal›, tart›flma özgürlü¤üne önem verilmelidir. E¤itim sisteminde, flirketlerde ve ekonomide yeni düflüncelerin ortaya ç›kmas›, icat ve kefliflerin yap›lmas› için yöneticilerin afla¤›daki önerileri dikkate almas› yararl› olabilir: Merak› ve sorgulamay› teflvik edin: Özgür ve yeni düflünceler giden yolu merak etmek ve soru sormak açar. Toplum- ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ K›s›tlay›c› sözleri kullanmay›n: Bir toplumda yafll›lar›n ve bir kurumda k›demlilerin, yeni bir düflünce ortaya atanlar› afla¤›daki sözlerle azarlamas›, özgür düflüncenin önünü keser: • Senin akl›n ermez. • Boyundan büyük ifllere kalk›flma! • Sana m› kald›? • Eski köye yeni adet getirme! • Bu yenili¤in henüz zaman› gelmedi… • Su küçü¤ün söz büyü¤ün. Gençleri küçümsemeyin: Bir zamanlar “zamane gençli¤i” diye elefltirilen genç nüfus son dönemlerde “apolitik” olmakla suçlan›yor. Oysa her döne- min gençli¤inin düflüncesi önceki kuflaklar›n zaaf ve erdemleri taraf›ndan flekillenir. Gençli¤i oldu¤u gibi de¤il de olmas›n› istedi¤i gibi görmek isteyenler, yeni kuflaklar›n dinamizm ve enerjisinden yararlanamaz. Gençlerin politikaya sa¤l›kl› bir ligi duymas›n› sa¤lamak da zaten önceki kuflaklar›n görevidir.. Vasatl›k zincirini k›r›n: Vasat ve basmakal›p çözümlerin standart olarak kabul edildi¤i kurumlarda, yenilik aray›fl› çok zay›f kal›r. Yöneticilerin, çevresindekilere vasatl›¤a ve s›radanl›¤a isyan etme özgürlü¤ü tan›d›¤› kurumlar ise biraz kargafla içinde ve huzursuz görünür ama yenili¤in öncüleri bu tür kurumlardan ç›kar. “Nakil yerine ak›l” ilkesini uygulay›n: E¤itim sisteminde ezbercilik ile mevcut düflüncelerin gençlere aynen nakledilmesi, elefltirel ve analitik düflünce yetene¤inin kökünü kurutur. Gençlere mevcut bilgi stokuna ilave yapacak araç ve yöntemler verildi¤inde, ortaya ç›kacak fikir bereketi, teknolojinin ve ekonominin geliflmesini h›zland›rabilir. Teknolojiden önce bilime yönelin: Türkiye'de Bat›'dan haz›r teknoloji ithal etme al›flkanl›¤› nedeniyle bu teknolojileri üreten bilimsel teori ve modellerin oluflturulmas› ihmal edilir. Afl›r› pragmatizm nedeniyle baz› tespitler, “Teoride iyi ama pratikte çözüm getirmez” denerek reddedilir. Oysa bilimsel altyap› kurulmad›kça, teknolojide ikinci ele muhtaç olmaktan kurtulamay›z. Bazen en soyut teoriler bile k›sa sürede somut sonuçlar verebilir. Örne¤in çok soyut olan “Kaos Teorisi”, kalpteki ritm bozukluklar›n›n anlafl›lmas› konusunda ipuçlar› verebiliyor. Hata yapma özgürlü¤ü tan›y›n: Yenilikler, ancak say›s›z çözüm bulma giriflimi denendikten ve baflar›s›zl›klardan ders al›nd›ktan sonra ortaya ç›kabilir. Yenilik ararken hata yapanlar›n an›nda cezaland›r›ld›¤› bir ortamda herkes mevcut çözümlere sar›l›r ve aray›fltan vazgeçer. Birkac yüzy›l önce ... Papa bütün Yahudilerin Roma'y› terk etmeleri gerekti¤ine karar verir. Do¤al olarak Yahudi toplumundan büyük bir tepki gelir. Bunun üzerine, Papa ile Yahudi toplumundan önde gelen birisiyle karfl›l›kl› dini bir müzakere yapmalar›n› önerir. Yahudiler kazan›rsa kalacaklar, Papa kazan›rsa gidecekler. Yahudiler caresiz kabul eder ve temsilci olarak Moiz'i seçerler. Ancak Moiz'in Papa ile ayn› dili konuflamamas› nedeniyle müzakere de konuflmak yerine sadece iflaret dilinin kullan›lmas›n› teklif ederler. Papa kabul eder. Müzakere günü geldi¤inde iki taraf karfl›l›kl› yerlerini al›rlar ve karfl›l›kl› olarak bir süre bak›flt›ktan sonra Papa elini kald›rarak 3 parma¤›n› gösterir. Buna karfl›l›k Moiz tek parma¤›n› kald›r›r. Papa parmaklar›n› sallayarak bafl›n›n etraf›nda cevirir. Moiz ise parma¤›yla yeri iflaret ederek oturdu¤u yeri gösterir. Papa yan›ndaki çantadan bir parça ekmek ve flarap ç›kart›ncaMoiz'de bir elma ç›kart›r. Bunun üzerine Papa aya¤a kalkarak "Ben pes ediyorum,Yahudiler kalabilirler" der. Müzakere sonrasinda Papa'n›n etraf›na toplanan kardinaller Papa'ya ne oldu¤unu sorduklar›nda Papa; Ben önce 3 parma¤›m› gösterip Kutsal Üçlüyü iflaret ettim. Buna karfl›l›k o bana tek parma¤›n› Gösterip her iki dinin de tek tanr›y› tan›d›¤›n› söyledi. Ben parmaklar›m› sallayip bafl›m›n etraf›nda cevirerek tanr›n›n Faruk TÜRKO⁄LU Referans Gazetesi bizim etraf›m›zda oldu¤unu gösterdi¤imde o da oturdu¤u yeri iflaret ederek tanr›n›n onlar›n durdu¤u yerde de oldu¤unu iflaret etti. Ben kutsal ekmek ve sarap ç›kart›p tanr›n›n bizim günahlar›m›z› ba¤›fllad›¤›n› göstermek istedi¤im zamanda hemen bir elma ç›kart›p bana ilk günah› hat›rlatt›. Herifin her fleye bir cevab› var. Ne yapabilirdim ki?" Ayn› s›rada Yahudi cemaati de Moiz'in etraf›n› sarm›fl ona nas›l baflard›¤›n› soruyorlard› Moiz;" Önce bana 3 parma¤›n› gösterip 3 gün içinde buray› terk etmemizi istedi. Ben de ona bir tekimizin bile ayr›lmayaca¤›m›z› söyledim. Sonra bütün flehrin Yahudilerden temizlenece¤ini söyledi. Ben de, hic bir yere gitmeyip oldu¤umuz yerde kalaca¤›m›z› söyledim" "Sonra ne oldu?" diye kalabal›k heyecanla sormufl. Valla, sonrasini ben de pek anlamad›m.Adam biraz hiddetlendi ve ö¤le yeme¤ini ç›kartt›. Bunun üzerine ben de benimkini ç›kartt›m. Hepsi bu!.." ‹nsanlar›n ne konufltu¤u de¤il ne anlad›¤› önemlidir. Ya seni anlayan biri ile konufl ya da anlafl›lm›yorsan sus ki, konufltu¤un kifliye bir de kendini anlatmak zorunda kalmayas›n!.. FIKRA da bir fleylerden kuflku duyan, olgular ve olaylar› merak edip araflt›ranlara kötü gözle bak›ld›¤› takdirde yenilikler hayata geçirilmez: Ailede, okullarda ve flirketlerde soru soranlar›n, ukala ve iflgüzar bireyler olarak görülmesi, yeni düflünceleri daha filizlenmeden yok eder. 41 Rulmanlar Hakk›nda S›kça Sorulan Sorular Rulman Ömrü Nedir? Rulman bileziklerinden veya yuvarlanma elemanlar›ndan birinde ilk malzeme yorulma belirtisi (yüzeyden parçac›klar›n kopmas›) ortaya ç›k›ncaya kadar rulman›n dayanaca¤› devir say›lar› (veya sabit devir say›s›nda toplam iflletme saatleri) dir. Bununla beraber, laboratuvar testleri ve pratik tecrübeler birbirinin tamamen ayn› olan rulmanlar›n, tamamen ayn› iflletme flartlar›nda farkl› ömürlere sahip oldu¤unu göstermifltir. Bu nedenle rulman üreticileri taraf›ndan dinamik yük say›lar› ile ilgili olarak verilen de¤erler “nominal” ömre dayan›r. Nominal Ömür: Yeterli derecede büyük bir grup teflkil eden ve birbirinin tamamen ayn› olan rulmanlar›n›n %90'n›n ayn› iflletme flartlar›nda eriflmesi veya aflmas› beklenen ömürdür. Rulmanlar›n yar›s›, hesaplanan nominal ömrün yaklafl›k befl kat› ömre ulafl›r. 42 Servis Ömrü: Belirli bir rulman›n çal›flamaz hale gelmeden önce sa¤lad›¤› gerçek ömürdür. Rulman hasar› genellikle yorulma sonucu ortaya ç›kmaz; afl›nma, korozyon, kirlenme, s›zd›rmazl›k elemanlar›n›n bozulmas› ile'de oluflur. Bir rulman›n servis ömrü çeflitli iflletmle flartlar›na ba¤l›d›r. Ayr›ca, rulman›n tak›lmas›nda ve bak›m›nda uygulanan ifllemlerde ayn› derecede önemlidir. Önceden al›nan bütün tedbirlere ra¤men bir rulman vaktinden önce hasara u¤rayabilir. Bu durumda, rulman›n dik- katle kontrol edilerek hasar sebebinin belirlenmesi ve hasar önleyici ifllemlere bafllanmas› gerekir. Tip ömrü: Makina ve ekipman yap›mc›s› taraf›ndan belirlenen ömürdür. Yap›mc› taraf›ndan verilen teorik yük ve h›z de¤erleri esas al›narak hesaplanm›flt›r. Rulman ar›zalar›n›n önlenmesi için, hangi esaslar dikkate al›nmal›d›r? • Üretimin tamam› kaliteli olmal› (% 100 kalite) • Ya¤›n kaliteli olmas› (yeterli özel likte ve miktarda) • Ya¤lama sisteminin kaliteli olmas› • Temizlik (çal›flma ortam›n›n temizli¤i) • S›zd›rmazl›¤›n iyi olmas› • Mekanik hatalar›n önüne geçilmeli (kaplin ayars›zl›¤›, eksen kaç›kl›¤›) • Do¤ru ayar ve balans ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ • Periyodik bak›m›n iyi olmas› (do¤ru bak›m) • Kestirimci bak›m yap›lmas› Standart rulmanlar kaç dereceye s›cakl›¤a kadar kullan›l›r? • Montaj ve demontaj›n iyi olmas› (Hatas›z) Standart rulmanlar 125°C s›cakl›¤a kadar kullan›l›r. Bunlara dikkat edilirse rulman kulland›¤›n ünitenin ömrüne efl de¤er ömür sa¤lar. Rulmanlar montajda kaç dereceye kadar ›s›t›lmal›d›r? Not: Avrupa da yap›lan araflt›rmada rulmanlar›n›n %34'ünün ömrünü tamamlayabildi¤i, %66's›n›n çeflitli nedenlerle erken de¤ifltirildi¤i tesbiti yap›lm›flt›r. Erken de¤ifltirilen rulmanlardan; %16 s› montaj ve demontaj hatalar›ndan ömrünü tamamlayam›yor %36 s› ya¤lama hatalar›ndan ömrünü tamamlayam›yor %14 ü kötü çal›flma flartlar› ve kirlilikten ömrünü tamamlayam›yor Rulmanlar tamir edilebilir mi? Büyük rulmanlar tamir edilebilir. 110°C her türlü geçme s›cakl›¤› için yeterli s›cakl›kt›r (Rulman ›s› kayna¤›na do¤rudan temas etmemelidir). Büyük ve a¤›r rulmanlar (D›fl çap >420mm) nas›l depolanmal›d›r? Büyük ve a¤›r rulmanlar yat›k olarak depolanmal›d›r. Rulman ömrü nelere ba¤l›d›r? Rulman kalitesi, çevre ve çal›flma flartlar›, bak›m, montaj ve demontaj kalitesine ba¤l›d›r. En çok rastlanan rulman ar›za nedenleri nelerdir? En çok rastlanan ar›za nedenleri balanss›zl›k ve eksen kaç›kl›¤›d›r. Tüm ar›zalar›n %80-90 ›n› teflkil eden ar›zalard›r. Koruyucu bak›mda rulman durum izlemeleri ne flekilde (hangi metodlarda) yap›l›r? • Ya¤la: Gres: Rulman gresle ya¤lan›yorsa önerilen ya¤lama periyotlar›nda ve miktarda gres bas›n›z. S›v› ya¤: S›v› ya¤ içinde çal›flan rulmanlar›n ya¤ seviyesini kontrol ediniz. • Vibrasyon ölçümü yap: Titreflimdeki anormal de¤iflimleri tespit ediniz. • Raporla: Yap›lan kontrollerin neticesi görülenleri kay›t alt›na al›n›z. • Lazerli kaplin ayar› • Balans alma • Sistemi temizleyiniz • Elektrik motoru analizi • Ç›kan ya¤› kontrol ediniz (Gres veya s›v› ya¤) • Termal (›s›) kontrolü • Ultrasonik kontrol • Model analizi • Vibrasyon kontrolü Eksen kaç›kl›¤›n›n keçenin s›zd›rmazl›k eleman›n›n ömrüne etkisi nedir? Rulman d›fl çap› D<62 mm olanlarda; lityum sabunlu, NLG-I3 konsistenste çal›flma s›cakl›¤› -30… +120°C olan gresler kullan›lmaktad›r. • Bak: Rulman çal›flma yerinin gözle fiziki koflullar› kontrol edilir. Gevfleklik, s›z›nt›, k›r›k-çatlak gibi olumsuzluklar tesbit ediniz. Makina Çal›flmad›¤›nda Neler Yap›lmal›? • Ya¤ analizi 6000 Serisi plastik kapakl› rulmanlarda ne tip gres kullan›l›r? • Dokun: Çal›flma ›s›s›ndaki farkl›l›klar tesbit ediniz. Afl›r› ›s› rulman ömrünü k›salt›r. Eksen kaç›kl›¤› keçenin ömrünü %50-70 azalt›r. Çal›flma s›ras›nda nelere bakmal›? • Dinle: Do¤rudan veya dinleme aleti yard›m› ile ç›kan seslerde düzensizlik olup olmad›¤› kontrol ediniz. • S›zd›rmazl›k elemanlar›n› kontrol ediniz • Yeni ya¤ (Gres veya s›v› ya¤) doldurunuz • Makina uzun süre çal›flmayacaksa, rulmanlar› nem ve kirlerin olumsuz etkilerinden korumak için tedbir al›n›z. Sökülen rulmanlar yeniden kullan›labir mi? Sökülmüfl bir rulman› her zaman kontrol ediniz, temizleyinceye kadar yeniden kullan›p kullanmayaca¤›n›za karar vermeyiniz. 43 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Kirli bir rulman› asla döndürmeyiniz. ‹yice temizledikten sonra; rulmanlar› yak›ndan inceleyiniz. Yuvarlanma yüzeylerini, kafesi ve yuvarlanma elemanlar›n› kontrol ediniz. S›yr›klar, noktasal derinlikler, çizikler, çatlaklar, renk de¤iflimleri, ayna gibi yüzeyler, ezikler görüldü¤ünde rulman› kullanmay›n›z. • Rulman› döndürün ve ç›kan sesi dinleyin. Zarar görmemifl, yani üzerinde herhangi bir hasar iflareti bulunmayan ve içinde anormal bir radyal boflluk meydana gelmedi¤inden, emin oldu¤unuz, dönmesi düzgün olan bir rulman yeniden kullan›labilir. Ancak; kritik bir yerde çal›flan rulman› söktükten sonra tekrar kullanmay›n›z, yenisi ile de¤ifltiriniz. Büyük ve pahal› rulmanlar› uzman bir kuruluflta tahribats›z muayene yapt›rarak karar veriniz. • Hasarl› rulmanlar› mutlaka inceleyerek hasar›n sebebini bulunuz. (Çok önemli). • Hemen kullanmayaca¤›n›z kullan›labilir rulmanlar›n›z› uygun flartlarda muhafaza ediniz (Koruyucu ya¤la ya¤lad›ktan sonra parafinli ka¤›da veya naylona sar›n›z). Rulman Takarken Nelere Dikkat Edilmeli? Rulman› montajdan hemen önce ambalaj›ndan ç›kar›n›z. Rulman› ve yataklaman›n bütün elemanlar›n› gözden geçirin, kir ve pislik bulaflmas›na dikkat edin. Mili ve fatura omuzunu temizleyin; oturma yerlerini çap tolerans› ve flekil hassasiyeti yönünden kontrol edin. S›zd›rmazl›k elemanlar›n› muayene ederek, hasarl› gördüklerinizi yenileyin. Kauçuk elemanlar› mutlaka de¤ifltirin. Rulmanlar› mümkün mertebe kirlenmekten korumal›s›n›z. D›fl bilezi¤in d›fl yüzeyi ile delik yüzeyi hariç, rulmana sürülmüfl olan korozyondan koruyucu maddeyi oldu¤u gibi b›rak›n. Sözü edilen yüzeyleri ise, petrol esasl› bir çözücü ile y›kay›p kurulay›n. Büyük rulmanlar ço¤unlukla, s›cak gres banyosuna dald›r›lm›fl nisbeten ka- 44 l›n, koruyucu bir tabaka içinde muhafaza edilirler. Montaj'dan önce, y›kayarak bu tabakay› temizleyin. Rulman; izafi nem ve s›cakl›¤› mümkün mertebe sabit, sars›nt›s›z ve kuru yerlerde saklanmal›d›r. Uygun bir ortam bulun. Temiz bir çal›flma alan› ve do¤ru montaj yöntem ve aletleri, iyi sonucu garantiler. Montaj yap›lacak ortamda, metal parçac›klar›, talafl, kum, çimento, korozyon yap›c› maddeler vs. olmamal›d›r. Orjinal ambalajlar›ndan ç›kart›lm›fl rulmanlar›n, pislik ve korozyona karfl› güvenceye al›nd›¤›ndan emin olunmal›d›r. Mümkünse, rulman tak›lacak makinay› veya makina parças›n› yukar›daki özellikleri haiz olan atölyenize getirin. Bunu yapam›yorsan›z, makinan›n üzerini örterek etraftaki pisliklerden rulman› koruyun. Elemanlar›n tümünü temizleyin Milin, yata¤›n ve di¤er yataklama elemanlar›n›n temiz ve kuru oldu¤undan emin olun. Makina, bilhassa yeni rulman tak›lacak bölgeler bütünüyle temiz olmal›d›r. Rulmanlar›n Depoda Bekleme Süresi Nekadard›r? Rulmanlar, paketlenmeden önce korozyondan koruyucu bir madde ile kaplan›r ve orjinal ambalajlar›nda uzun y›llar n›uhafaza edilebilirler. Ancak, koruyucu madde ile muamele ve ambalaj, korozyondan kurtulabilmek için al›nacak tedbirlerin tümü de¤ildir. Mümkünse, rulman›n depolanmas›, tutulmas› ve nakli s›ras›nda nem ve s›cakl›k kontrol edilmelidir. Baz› rulman tiplerinde, depoda bekleme süresi s›n›rl›d›r. Örne¤in, -2Z tertibindeki örtme kapakl› rulmanlar ile 2RS1 tertibindeki conta kapakl› rulmanlar, uzun süre depoda tutulduklar›nda, yeni rulmanlara göre bafllang›çta daha büyük bir sürtünme momenti gösterirler. Ayr›ca, uzun bekleme süreleri sonunda, gresin ya¤lama kabiliyeti de azal›r. Rulman Bofllu¤u Nedir? Bir rulman›n bofllu¤u, bir rulman bilezi¤inin di¤erine göre hareket ettirilebilece¤i s›n›r konumlar aras›ndaki mesafedir. Radyal do¤rultudaki hareket “radyal rulman bofllu¤u” olarak tan›mlan›r. Eksenel hareket de “eksenel rulman bofllu¤u” olarak tan›mlan›r. Rulman Bofllu¤u C S›n›flar› • C1 Rulman bofllu¤u C2 den daha küçük • C2 Rulman bofllu¤u Normalden daha küçük • C3 Rulman bofllu¤u Normalden daha büyük. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Genifl iç bilezikli oynak bilyal› rulmanlar›n radyal boflluklar›, C2 ve Normal boflluk s›n›flar› bölgesinde bulunmaktad›r. Tek s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlarda boflluk • C4 Rulman bofllu¤u C3 den daha büyük. ¤unda, en iyisi montajdan sonraki rulman bofllu¤unu kontrol etmektedir. • C5 Rulman bofllu¤u C4 den daha büyük. Çift kullan›lan sabit bilyal› rulmanlarda, tek s›ral› e¤ik bilyal› ve konik makaral› rulmanlarda, iki s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlarda ve dört nokta rulmanlar›nda, radyal bofllu¤un yerine eksenel boflluk de¤erleri verilir. Çünkü, bu tip rulmanlar›n uygulama alanlar›nda, eksenel bofllu¤un önemi daha büyüktür. Bir rulmanda montajdan önce mevcut olan boflluk ile, iflletme s›cakl›¤›nda çal›flan monte edilmifl bir rulman›n bofllu¤unu (iflletme bofllu¤u), birbirinden ay›rt etmek gerekir. ilk boflluk (montajdan önce), iflletme bofllu¤undan daha büyüktür; çünkü de¤iflik geçme s›k›l›klar› ve rulman bilezikleriyle karfl› parçalar›n farkl› miktarlarda ›s›l genleflmeleri dolay›s›yla, bileziklerde geniflleme veya daralma meydana gelir. Rulman›n verimli çal›flmas›nda radyal bofllu¤un önemi büyüktür. Genel bir kural vermek gerekirse, bilyal› rulmanlar›n iflletme boflluklar› hemen hemen s›f›r olmal›d›r. Küçük bir öngerilme yükü de mevcut olabilir. Silindirik makaral› ve oynak makaral› rulmanlarda ise, iflletme s›ras›nda, küçük de olsa bir montaj sonras› bofllu¤u bulunmal›d›r. Rulman›n belirli bir öngerilme yükü ile monte edildi¤i pinyon mili yataklamalar›nda oldu¤u gibi, rijitli¤in istendi¤i durumlar d›fl›nda, ayn› fley konik makaral› rulmanlar için de geçerlidir. Normal ad› verilen rulman bofllu¤u, genelde tavsiye edilen geçmelerle monte edilen ve normal iflletme flartlar›nda çal›flan rulmanlarda, uygun bir iflletme bofllu¤u oluflacak flekilde seçilmifltir. Her iki bilezi¤in de s›k› geçme ile tak›lmas› veya al›fl›lm›fl›n d›fl›ndaki s›cakl›klarda sürekli çal›flma gibi montaj ve iflletme flartlar›n›n normal olmad›¤› durumlarda, normalden büyük veya küçük boflluk de¤erleri gerekir. Böyle oldu- Sabit bilyal› rulmanlar da boflluk Bir s›ral› ve iki s›ral› sabit bilyal› rulmanlar seri olarak “Normal” radyal rulman bofllu¤u ile imal edilirler. Baz› bir s›ral› rulmanlar›n - özellikle küçük boyutlular›n - “Normal”den daha büyük veya daha küçük radyal boflluklu olarak temin edilmeleri mümkündür. Doldurma yuval› sabit bilyal› rulmanlar da (S›k taneli) boflluk Tek s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlar›n eksenel bofllu¤u ancak montajdan sonra tayin edilebilir. Rulman›n eksenel bofllu¤u, karfl› yöndeki klavuzlamay› sa¤layan ikinci rulmana dayanmas›na ve ayarlanmas›na ba¤l›d›r. Sona konan CB sembolü ile tan›mlanan genel tipteki SKF rulmanlar›yla, istenen herhangibir tertipte montaj yapmak mümkündür. Sona konan CA, CB veya CC sembolü ile tan›mlanan rulmanlarla; iki veya daha fazla say›da rulman›n istenildi¤i gibi kullan›labilece¤i yataklama tertipleri elde edilebilir. Ön gerilme yüklü rulmanlar (GA, GB GC tipleri) ise sadece çift olarak yataklanabilirler. ‹ki s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlarda boflluk ‹ç bilezi¤i tek parçal› olan, iki s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlar “Normal” eksenel bofllukla imal edilirler. Ayr›ca çeflitli büyüklükteki bir çok rulman, “Normal”den daha büyük ya da daha küçük boflluklu olarak da temin edilebilir. Verilen eksenel boflluk de¤erleri, monte edilmemifl rulmanlarda ve ölçme yükünün s›f›r olmas› halinde geçerlidir. Doldurma yuval› sabit bilyal› rulmanlar, seri olarak “Normal” radyal rulman bofllu¤u ile imal edilirler. Ayr›ca Normal'den daha büyük ve daha küçük boflluklu rulmanlar da temin edilebilir. Oynak bilyal› rulmanlar da boflluk SKF in silindirik ve konik delikli, oynak bilyal› rulmanlar›, seri olarak “Normal” radyal rulman bofllu¤u ile imal edilirler. Konik delikli rulmanlar, seri olarak C3 radyal rulman bofllu¤u ile de imal edilmektedir. Standart de¤erlerden daha büyük ve daha küçük radyal bofllu¤a sahip rulmanlar da istek halinde temin edilmektedir. 45 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Rulmanlarda Kafes Seçimi Nas›l Yap›l›r? Kafesin esas görevi, yuvarlanma elemanlar›n› birbirlerine göre uygun bir mesafede tutmak ve komflu yuvarlanma elemanlar›n›n do¤rudan temas›n› önlemektir. Böylece, rulman içindeki sürtünme ve dolay›s›yla ortaya ç›kan ›s›, en aza indirilmifl olur. Bilezikleri ayr›labilen rulmanlarla, yuvarlanma elemanlar› ayr›ca kafes yard›m› ile rulman içinde tutulur ve bu suretle takma veya sökme s›ras›nda bileziklerin biri ç›kart›ld›¤›nda düflmeleri önlenir. Silindirik makaral› rulmanlar da boflluk Radyal rulman bofllu¤u: SKF nin tek s›ral› silindirik makaral› rulmanlar› ve kafessiz silindirik makaral› rulmanlar› seri olarak “Normal” bofllukla imal edilirler; rulmanlar›n ço¤u C3 radyal bofllu¤u ile temin edilebilir. Bunlar›n yan› s›ra tek s›ral› silindirik makaral› rulmanlar›n bir k›sm›n›n çok daha büyük C4 bofllu¤u ile temin edilmesi de mümkündür. Teslim imkan›n her zaman olmad›¤› bu rulmanlar, sipariflten önce sorulmal›d›r. Rulman bofllu¤u de¤erleri; DIN 620 nin 4. bölümüne uygundur. Eksenel rulman bofllu¤u: Eksenel bofllu¤un ölçülmesi s›ras›nda, makaralar yana e¤ilebilir ve bu durum eksenel bofllu¤unun büyümesine neden olabilir. Çapraz silindirik makaral› rulmanlar da boflluk Standart imalat olan çapraz silindirik makaral› rulmanlar›n radyal bofllu¤u “Normal”dir. Ayr›ca daha küçük veya daha büyük boflluklu rulmanlar ve ön gerilme yüklü rulmanlar da imal edilebilirler. ‹¤neli rulmanlar da boflluk ‹ç bilezikli i¤neli rulmanlar› seri olarak, “Normal” radyal bofllukla imal edilirler. Ayr›ca daha küçük veya daha büyük boflluklu rulmanlar da imal edilebilirler. Teslim imkan›n mümkün olmad›¤›, sipariflten önce sorulmal›d›r. Rulman bofllu¤u de¤erleri; DIN 620 nin 4. bölümüne uygundur. 46 Oynak makaral› rulmanlar da boflluk Oynak makaral› rulmanlar, seri olarak “Normal” bofllukla imal edilirler. Bu rulmanlar›n “Normal” den daha büyük C3 ve C4 boflluklar› ile de temin edilmeleri mümkündür. Baz› büyüklüklerdeki rulmanlar “Normal”den daha küçük C2 bofllu¤u ile teslim edilebilir. Konik makaral› rulmanlar da boflluk Tek s›ral› konik makaral› rulmanlar›n eksenel boflluk de¤eri, montajdan sonra elde edilebilir. Bu de¤er; rulman›n, karfl› klavuzlamay› sa¤layan ikinci bir rulmanla olan ayar konumuna ba¤l›d›r. Çift kullan›lan, tek s›ral› konik makaral› rulmanlarda eksenel boflluk de¤eri, her iki rulman›n aras›na konan ara bilezi¤i yard›m›yla tesbit edilebilir. Gres ile ya¤lanan rulmanlarda, gresin bir k›sm› kafese yap›flarak bir ya¤lay›c› haznesi oluflturur ve rulman›n çal›flan yüzeylerinde iyi bir ya¤lama temin eder. Standart kafes nedir? Rulmanlar›n gelifltirilmesiyle birlikte, çeflitli tip ve büyüklükteki rulmanlar için, de¤iflik kafes türleri ortaya ç›kt›. Sonra, her rulman için bunlardan birisi standart olarak seçildi. Standart kafes, her zaman için, performansta yüksek ve uygulama alanlar›n›n ço¤unda elveriflli olagelmifltir. Ayn› seriden büyük rulmanlarla küçük rulmanlar›n standart kafesleri farkl› olabilmektedir. Rulman sembolleri içinde kafes dizayn›n› son ek sembolleri gösterir. Ancak, belirli büyüklükteki bir rulmanda kafes, stardart bir kafes ise, durum her zaman sembolde belirtilmeyebilir. Kafes Malzemeleri Nelerdir? • Poliamid kafesler Küçük ve orta büyüklükteki rulmanlardan baz›lar›nda, standart kafes olarak, s›cakl›k stabilizasyonu yap›lm›fl ve cam elyaf› ile takviye edilmifl poliamid 6.6. dan mamul döküm kafesler kullan›l›r. Poliamid kafesleri kullan›rken n›üsaade edilebilen iflletme s›cakl›¤› göz önünde bulundurulmal›d›r. Bu s›cakl›k afl›ld›¤›nda, kafes malzemesi yafllanacak ve afl›r› s›cakl›kta kalma süresi, uzad›kça yafllanma h›zlanacakt›r. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ • Pirinç kafesler Pres ile flekil verilmifl pirinç kafesler, küçük ve orta büyüklükteki rulmanlarla kullan›l›rlar. Fakat büyük çapl› rulmanlarla bu kafesler, ço¤unlukla döküm veya dövme malzemenin ifllenmesiyle elde edilirler. S›cakl›k, k›sa bir sure için, müsaade edebilen maksimum de¤erin 20°C (35°F) üzerine ç›karsa, bu art›fl›n sözü edilen maksimum, alt›ndaki iflletme s›cakl›klar›nda uzun süreli çal›flmalar›n aras›nda meydana gelmesi ve ya¤lay›c› için izin verilen maksimum s›cakl›¤›n afl›lmamas› durumunda, rulman için bir tehlike olmad›¤› söylenebilir. ‹flletme s›cakl›¤›, sürekli 120°C (250°F) ›n üzerinde ise, madeni kafesli rulmanlar kullan›lmal›d›r. Elastik özelliklerini kaybetmeleri sebebiyle, poliamid kafeslerin -40°C nin alt›ndaki s›cakl›klarda kullan›lmalar› da uygun de¤ildir. Normal olarak rulman temizli¤inde kullan›lan beyaz ispirto veya trikloroetan gibi organik çözücüler ile suland›r›lm›fl alkali temizleyiciler (soda gibi), oda s›cakl›¤›nda ve k›sa süreli temasta kafesi etkilemezler. So¤utmada kullan›lan kloroflorokarbonlar›n ve amonya¤›n da poliamid üzerinde tahrip edici bir etkisi yoktur. Çelik kafesler, 300°C (570°F) ye kadar iflletme s›cakl›klar› için uygundur. Bunlar, normal olarak rulmanlarda kullan›lan madensel veya sentetik esasl› ya¤lardan ve rulman temizli¤inde yararlan›lan organik çözücülerden etkilenmezler. Ancak, suyun oldu¤u yerde korozyon riski vard›r. Pirinç kafesler, 300°C (570°F) nin üstündeki s›cakl›klarda kullan›lmamal›d›r. Bunlar, sentetik ya¤lar›n ve greslerin de içinde bulundu¤u, yayg›n olarak kullan›lan rulman ya¤lay›c›lar›n›n ço¤undan etkilenmezler. Normalde kullan›lan organik çözücülerle temizlenmeleri mümkündür. Yaln›z, alkali temizleme maddeleri tavsiye edilmez. Amonyak (örne¤in, so¤utucularda), pirinçte gerilme çatla¤›na sebep oldu¤undan, bu gibi yerlerde pirinç yerine çelik kafesler kullan›lmal›d›r. • Di¤er kafes malzemeleri Yukar›da sözü edilen malzemelerden baflka, özel uygulama alanlar›nda kullan›ln›ak üzere, mühendislikte kullan›lan di¤er plastiklerden, hafif alafl›mlardan ve özel dökme demirden de rulmanlar için kafes yap›labilmektedir. Rulman üzerindeki rakamlarla rulman ölçüsü aras›nda ba¤ varm›d›r? Evet vard›r. Rulman üzerindeki son iki rakam 5 ile çarp›l›rsa iç bilezik çap›n› verir. 0-20 mm aras› ve 500 mm üzeri iç çap› olanlar ve istisnalar hariç. 500 mm den sonra çap direkt yaz›l›r. Bilyal› ve makaral› rulmanlar nerelerde kullan›l›r? • Bilyal› yataklar noktasal yük tafl›rlar, bu nedenle devir yüksek olup küçük yük tafl›nmas› durumunda kullan›l›r. • Makaral› rulmanlar çizgi boyunca (çizgisel) yük tafl›rlar. Düflük devir ve büyük yüklerde kullan›l›r. • Çelik kafesler Bilyal›, oynak makaral› ve konik makaral› rulmanlar›n ço¤unda, standart olarak, pres ile flekil verilmifl çelik saçtan kafesler kullan›l›r. Derleyen: M. Akif ÖZ Kaynak: SKF Rulman yay›nlar› 22.11.2007 Tarihli SKF'in OST‹M'de düzenledi¤i Rulman E¤itimi semineri. 47 Avrupa Birli¤i Yolunda Nitelikli ‹nsan Gücü Türkiye'nin genç nufusunun e¤itim seviyesi düflük oldu¤u sürece, AB kamuoyu bu genç nufusu ekonomilerine yeni bir kan olarak de¤il, ülkelerine ak›n edecek vas›fs›z bir iflsiz ordusu olarak görünmektedir. AB'ye kat›l›m süreci, Türkiye'deki insan sermayesinin gelifltirilmesi için önemli baz› f›rsatlar sunmaktad›r. Bu f›rsatlardan daha görünür olanlar›, e¤itim alan›nda AB'den aktar›lacak yeni finansal kaynaklar ve uluslararas› akademik de¤iflim programlar›na kat›l›m olana¤›d›r. Kat›l›m sürecinin sundu¤u daha az görünür olan ancak kal›c› de¤iflim için büyük önem tafl›yan f›rsatlar ise halihaz›rda devam eden e¤itimin yeniden yap›land›r›lmas› sürecine kazand›rd›¤› ivme ile bu süreçte Avrupa'da uygulanan iyi örneklerden yararlanma olana¤›d›r. Sabanc› Üniversitesi bünyesinde faaliyet gösteren "E¤itim Reformu Giriflimi" çerçevesinde haz›rlanan çal›flmada, Türkiye'ye sosyoekonomik ve demografik benzerlikleri nedeniyle ‹spanya e¤i- 48 tim politikalar› örnek olarak al›nmaktad›r. ‹spanya'da serbest piyasa ekonomisi kurulmas›nda ve refah düzeyinin yükselmesinde, Avrupa ile bütünleflme önemli bir role sahiptir. AB üyeli¤i gibi ortak bir amac›n›n varl›¤› nedeniyle neoliberal yap›sal uyum politikalar›na halk›n önemli bir kesimi destek vermifltir. Üyelik öncesinde yüksek enflasyon ve iflsizlik oranlar›na sahip ‹spanya'da kifli bafl›na düflen gelir 1985'te AB ortalamas›n›n çok alt›nda bir rakam olan 5 bin dolar iken, 2006'da 23 bin avroyu aflm›fl ve AB ortalamas›n› yakalam›flt›r. Kifli bafl›na düflen gelir artarken, gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlikler azalt›lm›fl ve toplumsal birlik güçlendirilmifltir. Daha eflitlikçi bir gelir da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›nda ‹spanya'da Avrupa'daki sosyal model do¤rultusunda at›lan sosyal politika ad›mlar› önemli bir rol oynam›flt›r. ‹flsizlik ‹spanya'n›n en önemli sorunlar›ndan biridir. 1990'l› y›llarda yüzde 18 olan iflsizlik oran› bugün yüzde 9'dur. Ayn› dönemde, temel ifl alan› olarak ta- r›m ve sanayinin yerini hizmet sektörünün almas› gibi baz› yap›sal de¤ifliklikler de yaflanm›flt›r. Bu dönemde ‹spanya'daki iflgücünün yaflad›¤› dönüflümün en önemli ayaklar›ndan biri Kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›nda yaflanan art›flt›r. Son 20 y›lda, ‹spanya'da kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m› ikiye katlanarak yüzde 50'ye ç›km›fl ve kad›nlar için yüzde 25 olan iflsizlik oran› yüzde 12'ye inmifltir. ‹spanya'da 0 -14 yafl grubundaki nüfusun toplam nüfusa oran› 1980'den itibaren azalm›fl, AB ortalamas›n›n da alt›na düflerek 2005 y›l›nda yüzde 14,5 olmufltur. Sonuçta nüfus art›fl›n›n e¤itim sistemi üzerindeki bask›s› gittikçe azalm›fl ve e¤itimde eriflim yerine kaliteye odaklanabilmifltir. Zorunlu e¤itim süresi 1970 y›l›nda 6-14 yafl grubunu kapsayacak flekilde sekiz y›la, 1990 y›l›nda da 6-16 yafl grubunu kapsayacak flekilde on y›la ç›kar›lm›flt›r. Okullaflma oranlar› e¤itimin her seviyesinde sürekli olarak art›fl göstermifltir. ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ ‹spanya'da merkezi yönetimin okul öncesi e¤itim alan›nda uygulad›¤› en önemli politika 1975 sonras›nda 3-5 yafl için ücretsiz okul öncesi e¤itim programlar›n›n istikrarl› bir biçimde art›r›lm›fl olmas›d›r. Zorunlu e¤itim kapsam›na al›nmamas›na ra¤men okul öncesi e¤itime eriflimde önemli bir artifl sa¤lanm›flt›r. Okul öncesi e¤itimde brüt okullaflma oran› 1975 y›l›nda yüzde 33,2 iken 1985'te yüzde 71,6'ya ve 2000'de yüzde 102,3'e ulaflm›flt›r. Erken çocukluk e¤itimine eriflim hem çocuklar›n zihinsel ve duygusal geliflimlerine katk›da bulunmakta hem de Kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›n› kolaylaflt›rmaktad›r. Kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›ndaki art›flta bir di¤er etmen e¤itim düzeylerindeki art›flt›r. 1970 y›l›nda Kad›nlar›n yüksekö¤retimde brüt okullaflma oranlar› yüzde 4,7 iken, bu oran 2005'te erkeklerin oran›n› da aflarak yüzde 72'ye ulaflm›flt›r. Genel olarak bak›ld›¤›nda, ‹spanya'da okullaflma oran› ve e¤itimin ortalama süresinde gerçekleflen art›fl, ekonomik kalk›nman›n en önemli girdilerinden biri olan insan sermayesi kalitesinin giderek artmas›n› sa¤lam›flt›r. AB-25 ortalamas› 100 olarak al›narak iflgücü verimlili¤i karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 2005 y›l›nda ‹spanya'n›n ortalamaya çok yak›n olan 98,9 puan ald›¤› görülmektedir. ‹spanya'da AB'ye üyelik müzakereleri s›ras›nda ve sonras›nda, e¤itim sisteminde gerçeklefltirilen bafll›ca kurumsal ve yasal de¤ifliklikler, merkeziyetçi yap›n›n yerine yerel yap›n›n güçlendirilmesi, ö¤retim programlar›n›n iyilefltirilmesi, yüksekö¤retim ve meslek e¤itiminin yeniden yap›land›r›lmas›d›r. E¤itimde kalitenin art›r›lmas› amac›yla ö¤retim programlar›nda yap›lan bafll›ca de¤ifliklik, bakanl›k taraf›ndan ilk ve ortaö¤retim için bir Çekirdek program haz›rlanmas› ve her özerk toplulu¤un bu çekirdek program› temel alarak ö¤retim programlar›n› kendi bölgelerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerinden hareketle geniflletmesini düzenleyen yasa olmufltur. Ayr›ca zorunlu e¤itim uzat›larak: • Alt› y›l ö¤retim ve dört y›l orta ö¤retim olarak yeniden düzenlenmifl; • Ö¤retim program›na yabanc› dil ve meslek dersleri eklenmifl; • Meslek e¤itimi ve genel e¤itim aras›ndaki seçim daha geç bir yafla ertelenmifl, • 10. y›l›n sonunda meslek e¤itimi almak isteyen ö¤rencilerin iki y›ll›k meslek okullar›na, üniversiteye devam etmek isteyen ö¤rencilerin de iki y›ll›k genel liselere gitmelerine olanak sa¤lanm›fl; • Sanat ve dil dersleri için özel programlar oluflturulmufl; • Matematik, yabanc› diller ve okuma konular›na öncelik verilmifl ve yabanc› dil ö¤retimi 8 yerine 6 yafl›nda bafllat›lm›flt›r. AB'nin öncelik verdi¤i alanlardan olan meslek e¤itimi konusunda ‹spanya'n›n att›¤› bafll›ca ad›mlar ise; e¤itim sisteminin yeniden düzenlenmesine dair 1990'da kabul edilen yasa kapsam›nda meslek e¤itiminin de yeniden düzenlenmesi ve bafll›ca iflçi sendikalar›, iflveren konfederasyonlar› ve hükümet aras›nda iflbirli¤i anlaflmalar› imzalanarak ilk ulusal meslek e¤itimi program›n›n oluflturulmas› olmufltur. Yüksekö¤retim alan›nda yap›lan de¤iflikliklere bak›ld›¤›nda ön plana iki düzenleme ç›kmaktad›r. Birincisi 1983 y›l›nda, üniversitelere ö¤retim programlar› ve bütçe konular›nda özerklik verilmesinin yan› s›ra özel yüksekö¤retim kurumlar› aç›lmas›n›n sa¤lanmas› ve üniversitelere Milli E¤itim ve Kültür Bakanl›¤› taraf›ndan tan›nan diploma programlar›n›n d›fl›nda kendi diploma programlar›n› oluflturma hakk› verilmesidir. ‹kincisi ise, Bologna Bildirisi'nde belirtilen önceliklerin uygulanmas› amac›yla 2007 y›l›nda yüksekö¤retimin yeniden düzenlenmesi ve her üniversitenin ulusal ö¤renci seçme s›nav› yerine kendi ö¤renci seçme sistemini oluflturmas›na izin verilmesidir. AB'ye üyelik sürecinde ‹spanya'n›n e¤itim kamu bütçesindeki de¤iflimlere bak›ld›¤›nda ortaya ilginç bir tablo ç›kmaktad›r. E¤itime ayr›lan toplam ve kifli bafl›na kamu bütçesi sürekli olarak artmakla birlikte e¤itime yap›lan kamu harcamalar›n›n GSMH içindeki pay›, ekonomik büyümenin yüksek h›z›ndan dolay› azalm›flt›r. Burada unutulmamas› gereken bir nokta yaflanan demografik de¤iflim ve do¤um oranlar›ndaki düflüfl sonucu e¤itim sistemi üzerindeki nüfus bask›s›n›n azalm›fl oldu¤udur. ‹spanya'daki tüm bu yap›sal ve kurumsal de¤iflim sürecinde AB deste¤i önemli bir rol oynam›flt›r. Nitekim tüm üye ülkeler aras›nda, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesini amaçlayan Avrupa Sosyal Fonu'ndan en çokyararlanan ‹spanya olmufltur. Özellikle AB deste¤i ile yap›lan meslek e¤itimi alan›nda yat›r›mlar, iflgücünün iyilefltirilmesinde önemli bir rol oynam›flt›r. Avrupa Birli¤i yolundaki süreçte, f›rsatlar› görüp, de¤erlendirme ve süreci mümkün oldu¤u kadar k›saltma amac›yla çal›flmalar yap›lmas› ümidiyle... Prof. Dr. Nilüfer E⁄R‹CAN Tesisat Dergisi Say› 143 - Kas›m 2007 49 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ ‹fl Kanunu'nda Çal›flma Süreleri Çal›flma mevzuat›, çal›flanlar›n bedenen ve zihnen y›pranmalar›n› önlemek ve sa¤l›klar›n korunmas› amac›yla çal›flma sürelerine genel s›n›rlama veya iflin özelli¤ine göre özel s›n›rlamalar getirilmifltir. Günlük çal›flman›n bafllama ve bitifl saatleri ile dinlenme saatleri iflyerlerinde iflçilere uygun araçlarla duyurulur. Yap›lan ifllerin niteli¤ine göre, iflin bafllama ve bitifl saatleri iflçiler için farkl› düzenlenebilir. 54 4857 Say›l› ‹fl Yasas›'na göre çal›flma süresi haftada en çok 45 saattir. Haftal›k çal›flma süresinin ifl günlerine eflit ölçüde bölünmesi kural›na esneklik getirilerek, sözleflmelerle haftal›k normal çal›flma süresinin iflyerinde haftan›n çal›flan günlerine farkl› bir flekilde da¤›tabilece¤i kabul edilmifltir. Bu arada iflçilerin sa¤l›klar›n korumak amac›yla Avrupa Birli¤i'nin de¤iflik 23.11.1993 tarih ve 93/104 say›l› Direktifine uygun olarak, 24 saat iflçiye kesintisiz 12 saatlik bir dinlenme olana¤› sa¤layacak flekilde günlük çal›flma süresinin bir iflçi en fazla ara dinlenmeleri hariç 11 saat olmas› benimsenmifltir. Genel anlamda çal›flma süresi 4857 Say›l› ‹fl Yasas›'n›n 63. maddesinde ve bu maddeye dayan›larak ç›kar›lan 06.04.2004 tarih ve 25425 say›l› Resmi Gazete'de yay›mlanan Çal›flma Süreleri Yönetmeli¤i'nde düzenlenmifltir. Yönetmelik k›smi süreli çal›flma, telafi çal›flmas› ve denklefltirme esas›na göre çal›flma flekilleri gibi çal›flma hayat›na 4857 say›l› Yasa ile giren çal›flma biçim- lerinin nas›l uygulanaca¤›n› düzenlemifltir. Çal›flma süreleri 4857 yasa ile birlikte eski kat› sistemden ayr›larak, esnek sisteme do¤ru kaym›flt›r. Çal›flma Süresi Çal›flma Süreleri Yönetmeli¤ine göre çal›flma süresi, iflçinin çal›flt›r›ld›¤› iflte geçirdi¤i süredir (Yönetmelik md. 3). ‹fl Kanunu'nun 66. maddesinin birinci f›kras›nda belirtilen flu hususlar: • Madenlerde, tafl ocaklar›nda yahut her ne flekilde olursa olsun yer alt›nda veya su alt›nda çal›fl›lacak ifllerde iflçilerin kuyulara, dehlizlere veya as›l çal›flma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden ç›kmalar› için gereken süreler; • ‹flçilerin iflveren taraf›ndan iflyerlerinden baflka bir yerde çal›flt›r›lmak üzere göndermeleri halinde yolda geçen süreler; • ‹flçinin iflinde ve her an ifl görmeye haz›r bir halde bulunmakla beraber çal›flt›r›lmaks›z›n ve ç›kacak ifli bekleyerek bofl geçirdi¤i süreler; • ‹flçinin iflveren taraf›ndan baflka bir yere gönderilmesi veya iflveren evinde veya bürosunda yahut iflverenle ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ ilgili herhangi bir yerde meflgul edilmesi süretiyle as›l iflini yapmaks›z›n geçirdi¤i süreler; • Çocuk emziren kad›n iflçilerin çocuklar›na süt vermeleri için belirtilecek süreler; • Demiryollar›, karayollar› ve köprülerin yap›lmas›, korunmas› ya da onar›m ve tadili gibi, iflçilerin yerleflim yerinden uzak bir mesafede bulunan iflyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü ifllerde bunlar›n toplu ve düzenli bir flekilde götürülüp getirilmeleri esnas›nda geçen süreler, çal›flma süresinden say›l›r. Ara Dinlenmeleri Ara Dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve iflin niteli¤i göz önünde tutularak, yirmidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate al›narak düzenlenir. (Yönetmelik md. 3). 4857 Say›l› Yasa'n›n 68. maddesi uyar›nca günlük çal›flma süresinin ortalama bir zaman›nda o yerin gelenekleri ve iflin gere¤ine göre ayarlanmak süretiyle iflçilere; • Dört saat veya daha k›sa süreli ifllerde onbefl dakika, • Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli ifllerde yar›m saat, • Yedibuçuk saatten fazla süreli ifllerde bir saat, ara dinlenmesi verilir ve verilen ara dinlenmeleri çal›flma süresinden say›lmaz. Ara Dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve iflin niteli¤i göz önünde tutularak, yimidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate al›narak düzenlenir. 4857 say›l› ‹fl Yasas›'n›n 69. maddesinin son f›kras›nda yer alan; “Postas› de¤ifltirilecek iflçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilemeden di¤er postada çal›flt›r›lamaz.” Hükmü sakl›d›r. ‹flin niteli¤inden do¤may›p da iflveren taraf›ndan s›rf sosyal yard›m amac›yla iflyerine götürülüp getirilme esnas›nda araçlarda geçen süre çal›flma süresinden say›lmaz. Günlük Çal›flma Süresinden Daha Az Çal›fl›lacak ‹fller Sa¤l›k kurallar› bak›m›ndan, günde, ancak 7,5 saat ya da daha az çal›flmas› gereken ifllerde çal›flan iflçiler hakk›nda, ifl süreleri yönünden, ‹fl Kanunu'nun 63. maddesinin son f›kras›nda öngörülen sa¤l›k kurallar› bak›m›ndan günde ancak yedibuçuk saat ve daha az çal›flmas› gereken ifllere iliflkin yönetmelik hükümleri uygulan›r (Yönetmelik md. 10). Çal›flma Sürelerinin S›n›rland›r›lmas› Çal›flma süreleriyle ilgili olarak öngörülen s›n›rlamalar, iflyerleri ya da yürütülen ifllere de¤il, iflçilerin flah›slar›na iliflkindir (Yönetmelik md. 11). ‹flin niteli¤ine göre ifle bafllama ve bitifl saatleri iflçiler için farkl› flekilde düzenlenebilir (4857 say›l› kanununun md. 67). Haftal›k Normal Çal›flma Süresi Genel bak›mdan çal›flma süresi haftada en çok k›rkbefl saattir. Aksi kararlaflt›r›lmam›flsa bu süre, iflyerlerinde haftan›n çal›fl›lan günlerine eflit ölçüde bölünerek uygulan›r. Haftan›n ifl günlerinden birinde k›smen çal›flan iflyerlerinde, bu süre haftal›k çal›flma süresinden düflüldükten sonra, çal›flan sürenin çal›flan gün say›s›na bölünmesi süretiyle günlük çal›flma süreleri belirlenir. Günlük çal›flma süresi her ne flekilde olursa olsun 11 saati aflamaz. Bir iflçinin bu s›n›rlar› aflan sürelerle çal›flt›r›lmas›nda ; • 4857 Say›l› ‹fl Kanunu'nun 41,42 ve 43. maddeleri, • 79 say›l› Milli Korunma Suçlar›n›n Aff›na, Milli Korunma Teflkilat, Sermaye ve Fon hesaplar›n›n Tasfiyesine ve Baz› Hükümler ‹hdas›na Dair Kanu'nun 6. maddesi hükümleri uygulan›r (Yönetmelik md. 4). Günlük Çal›flma Süresinin Duyurulmas› ve Belgelenmesi Günlük çal›flman›n bafllama ve bitifl saatleri ile dinlenme saatleri iflyerlerinde iflçilere uygun araçlarla duyurulur. Yap›lan ifllerin niteli¤ine göre, iflin bafllama ve bitifl saatleri iflçiler için farkl› düzenlenebilir. ‹flveren, iflçilerin çal›flma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundad›r (Yönetmelik md. 8,9). 1475 say›l› Yasa döneminde çal›flma saatlerinin iflyerinde yaz›l› olarak ilan edilmesi gerekiyordu. Yeni uygulamaya göre bu kurula esneklik getirilerek iflçilere farkl› araç ve yöntemlerle bu hususun belirtilece¤i belirtilmifltir. Denklefltirme Esas›na Göre Çal›flma Taraflar›n yaz›l› anlaflmas› ile haftal›k normal çal›flma süresi, iflyerinde haftan›n çal›fl›lan günlerine günde onbir saati aflmamak kofloluyla farkl› flekilde da¤›t›labilir. Bu halde, yo¤unlaflt›r›lm›fl ifl haftas› veya haftalar›ndan sonraki dönemde iflçinin daha az sürelerle çal›flt›r›lmas› süretiyle, toplam çal›flma süresi, çal›flmas› gereken toplam normal süreyi geçmeyecek flekilde denklefltirilir. Burada üzerinde durulmas› gereken konu ifl sözleflmesi ile denklefltirme esas›na göre çal›flman›n kabul edilip edilmeyece¤idir. Denklefltirme esas›na göre çal›flma iflin yo¤unluk durumuna göre belirlenece¤inden ifl sözleflmesi ile bu hususu önceden belirlemek çok güçtür. ‹fl sözleflmesinde belirtildi¤i gibi hiç sapma olmadan haftal›k çal›flma sürelerine aynen uyulursa ifl sözleflmesi ilede taraflar denklefltirme esas›na göre hangi dönemlerde 55 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ çal›flma yapabileceklerini belirleyebilirler. Bize göre en makul olan› her denklefltirme süresi için denklefltirme esas›na göre çal›flma (ifl) sözleflmesi düzenlemesidir. Denklefltirme iki ayl›k süre içinde tamamlanacak, bu süre toplu ifl sözleflmeleri ile dört aya kadar art›r›labilecektir. Denklefltirme dönemi için de günlük ve haftal›k çal›flma süreleri ile denklefltirme süresi uygulamas›n›n bafllang›ç ve bitifl tarihleri iflverince belirlenir (Yönetmelik md. 5). Denklefltirme süresi ay›n herhangi bir gününde bafllayabilir. ‹ki ayl›k süre, denklefltirme esas›n›n baflland›¤› tarihten itibaren hesap edilir. Denklefltirme esas›na göre çal›flmay› bir örnekle aç›klayal›m: Haftan›n 5 günü çal›fl›lan bir iflyerinde iflçi üç hafta boyunca haftada 35 saat çal›flt›r›lmak süretiyle, haftal›k ortalama çal›flma suresi olan 45 saat afl›lmam›fl olacakt›r. K›smi Süreli Çal›flma ‹flyerinde tam süreli ifl sözleflmesi ile yap›lan emsal çal›flman›n üçte ikisi oran›na kadar yap›lan çal›flma k›smi süreli çal›flmad›r (Yönetmelik md. 6). K›smi süreli çal›flma, tam süreli çal›flan emsal iflçiye göre belirlenmektedir. Örne¤in tam süreli ifl sözleflmesi ile bir iflyerinde haftal›k 45 saat çal›fl›l›yorsa bu iflyerindeki k›smi süreli çal›flma haftada 30 ve daha az süre ile yap›lan çal›flmad›r. 56 Telafi Çal›flmas› Zorunlu nedenlerle iflin durmas›, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra iflyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle iflyerinde normal ça›lflma sürelerinin önemli ölçüde alt›nda ça›lflmas› veya tamamen tatil edilmesi ya da iflçinin talebi ile kendisine 4857 say›l› ‹fl Kanunu, ifl sözleflmeleri ve toplu ifl sözleflmeleri ile öngörülen yasal izinleri d›fl›nda izin verilmesi hallerinde, iflçinin çal›flmad›¤› bu sürelerin iflçiye yapt›r›lacak çal›flma, telafi çal›flmas›d›r. Telafi çal›flmas› yapt›racak iflveren; bu çal›flman›n 4857 say›l› ‹fl Kanunu'nun 64. maddesinde say›lan zorunlu nedenlerle iflin durmas›, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra iflyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle iflyerinde normal çal›flma sürelerinin önemli ölçüde alt›nda çal›fl›lmas› veya tamamen tatil edilmesi ya da iflçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, bu nedenlerden hangisine dayand›¤›n› aç›k olarak belirtmek, hangi tarihte çal›flmaya bafllanaca¤›n›, ilgili iflçilere bildirmek zorundad›r.Telafi çal›flmas›, kayna¤›n› olusturan zorunlu nedenin ortadan kalkmas› ve iflyerinin normal çal›flma dönemine bafllamas›na takip eden 2 ay içerisinde yapt›r›l›r. Telafi çal›flmas›, günlük en çok çal›flma süresi alan 11 saat aflmamak koflulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. Telafi çal›flmas›, tatil günlerinde yapt›r›lamaz (Yönetmelik md. 7). Çal›flma Sürelerinin Önemi Çal›flma sürelerine uyulmamas› ve çal›flanlar›n uzun süre çal›flmalar›ndan dolay› verimlilikleri ve ifle karfl› motivasyonlar› azalacakt›r. Çal›flma sürelerinin üzerinde çal›flmalar yap›lmas› çal›flanlar›n dikkatsiz davranmalar›na ve ifl kazalar›n›n oluflmas›na neden olacakt›r. Çal›flanlar›n verimliliklerinin art›r›lmas› ve sa¤l›klar›n›n korunmas› için mevzuatta öngörülen çal›flma sürelerine uyulmas› gerekmektedir. Çünkü çal›flma süresi uzad›kça verimlilik azalmaktad›r. Örne¤in günde 7 saat çal›flan bir iflçinin verimlili¤i ile günde 12 saat çal›flan iflçinin verimlili¤i ayn› de¤ildir. Çal›flma süresi uzad›kça verimlilikte belirgin bir düflüfl olacakt›r. Sonuç 4857 say›l› Yasa ve ilgili Yönetmeli¤e göre günlük çal›flma suresi en çok 11 saat olarak belirlenmifltir. Bu çal›flma süresinin üzerinde iflçiler çal›flt›r›lmamal›d›r. ‹flçilerin 24 saatlik bir zaman diliminde en az 12 saat dinlendirilmeleri yasal bir zorunluluktur. Denklefltirme esas›na göre çal›flmalarda denklefltirme süreleri ifl sözleflmeleri ile en fazla iki ay'd›r. Toplu ifl sözleflmeleri ile bu süre dört aya kadar ç›kar›labilmektedir. Y›l içerisinde iflçilere birden fazla iki ayl›k dönemler içerisinde kalmak koflulu ile denklefltirme esas›na göre çal›flma yapt›r›labilecektir. Taraflar haftan›n de¤iflik günlerinde farkl› çal›flma süresi uygulayacaklarsa bu hususu yaz›l› olarak düzenleyeceklerdir. Telafi çal›flmalar›n›n fazla çal›flma veya fazla sürelerle çal›flma say›lmayaca¤› aç›kça belirtilmek suretiyle, uygulamada ortaya ç›kabilecek tereddütler giderilmifltir. Telafi çal›flmalar›n›n da zorunlu nedenin ortadan kalkt›¤› tarihten itibaren iki ay içerisinde yap›lmas› gerekmektedir. ‹fl sürelerinin belgelenmesi, iflverene ait bir yükümlülük olarak ön görülmüfltür. Bu nedenle iflçilerin günlük çal›flma sürelerinin iflveren taraf›ndan iflçinin de imzas›n› tafl›yan belgelerle veya iflyerinin durumuna göre iflçinin ifle devam›n›n elektronik ayg›tlarla sa¤land›¤› yerlerde bu tür araçlarla belgelenmesi gerekmektedir. Aksi halde uyuflmazl›klarda taraflar›n ma¤dur olmalar› söz konusu olabilecektir. Arif TEM‹R Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ‹fl Müfettifli MPM Yay›n› Kaynakça 1- fiakar Müjdat, ‹fl Kanunu Yorumu, Yaklafl›m Yay›nc›l›k Ankara 2006. 2- Temir Arif, Çal›flma Sürelerinin Uygulanmas›na ‹liflkin Esaslar, Yaklafl›m Dergisi , Temmuz 2004, Say› 139. 3- Temir Arif , Apartman Yönetimi ve Kap›c›lar, Yaklafl›m Yay›nc›l›k, Ankara 2004. 4- Karakafl ‹sa, Temir Arif, SSK ve ‹fl Mevzuat› ‹htilaflar› ve Çözüm Yollar›, Yaklafl›m Yay›nc›l›k, Ankara 2005. Etkinliklerimiz ve Haberler SEKTÖRDEN HABERLER ‹MDER Ola¤an Genel Kurul Toplant›s› 14.01.2008 Tarihinde gerçekleflti. Türkiye ‹fl Makinalar› Distribütörleri ve ‹malatç›lar› Birli¤i(‹MDER) Yönetim Kurulu Baflkanl›¤›na R›zanur MERAL yeniden seçildi. 1 Derne¤imiz Yönetim Kurulu, 13.11.2007 Tarihin de Ostim Mesleki E¤itim Merkezi Müdürü Sn. Bayram Kocaman'› tan›flma amaçl› ziyaret etti. Sektördeki e¤itim ihtiyac› gorüflülerek; iflbirli¤i yapmak konusunda görüfl birli¤ine var›ld›. 2 Yönetim Kurulumuz; 13.11.2007 Tarihinde Ostim ‹dare Merkezini ziyaret etti. 3 TÜPRAG K›fllada¤ Alt›n Madeni tesislerinde, yöre köylülerinden istihdam edilen firma iflçilerine Derne¤imiz taraf›ndan alt› haftal›k D9T CAT Dozer Operatörü e¤itim program› uyguland›. Baflkan Sn. Orhan Ayd›n ile tan›flma toplant›s› gerçeklefltirildi. Toplant› sonunda; ifl makinalar› konusunda karfl›l›kl› iflbirli¤inin gelifltirilerek devam ettirilmesi kararlaflt›r›ld›. Baflkan Yard›mc›l›¤› ve Baflkan Vekilli¤ine, Çukurova Holding Çukurova Ziraat End. ve Tic. A.fi Genel Müdürü Taner SÖNMEZER, Baflkan Yard›mc›l›¤›na Hidromek Hidrolik ve Mekanik Makine ‹malat San. ve Tic. A.fi. Pazarlama ve Sat›fl Sonras› Koordinatörü Merih ÖZGEN, Sayman ve Baflkan Vekilli¤ine, Enka ‹nflaat ve San. A.fi, Enka Pazarlama ‹hr. ‹th. A.fi Genel Müdürü fiükrü ELTUTAR Türkiye ‹fl Makinalar› Distribütörleri ve ‹malatç›lar› Birli¤i (‹MDER) Yönetim Kurulu Üyeliklerine ise; Borusan Makina Servis ve Tic. A.fi , ‹cra Komitesi Üyesi-‹fl Mak. Türkiye Direktörü Murat ERKMEN Tüprag K›fllada¤ Alt›n Madeni Gnl. Müdürü Bill Crabtree ve Genl. Müd. Yrd. Özer fiener Pratik E¤itim sahas›nda kursiyerlerle. Kursiyerin usta e¤itici nezaretinde dozerde uygulamal› çal›flmas›. Çukurova ‹thalat ve ‹hracat Türk A.fi Genel Müdür Yard, Orhan AYDO⁄AN Hmf Makina ve Servis Sanayi ve Tic. A.fi Genel Müdürü, Tamer ÖZTOYGAR Sif ‹fl Makinalar› Pazarlama Ltd. fiti. Genel Müdürü Cüneyt D‹VR‹fi Temsa Sanayi ve Tic. A.fl Taner KÖSELER, ‹fl Makinalar› Direktörü Volvo Otomotiv Türk Ltd. fiti.Genel Müdürü Mahir HOCAO⁄LU, Getirilmifltir. Dozer Operatörü e¤itimi sonunda düzenlenen sertifika töreni. 58 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 4 30.11.2007 Tarihinde Derne¤imizle ERKUNT Mesleki E¤itim Merkezi aras›nda bir “E¤itim ‹flbirli¤i Protokolü” imzaland›. SEKTÖRDEN HABERLER GAMA Ticaret ve Turizm A.fi. ZOOMLION kamyona monte beton pompas›, sabit beton pompas›, kule vinç ile tekerlekli ve paletli mobil vinçlerin temsilcili¤ini üstlendi. ‹mza töreninden görüntüler Bugüne kadar Mor Teknik A.fi. ile Türkiyede hizmet ve servislerini sürdüren WIRTGEN GRUBU, 2008 y›l›ndan itibaren WIRTGEN ANKARA Makine Sanayi olarak Türkiye’de kendi yap›lanmas›n›, oluflturdu. Ankara - Konya yolu üzerinde 12 dönümlük arazide 3500m2 lik sat›fl ve servis hizmet binas›n›n inflaat›na baflland›. Firman›n Genel Müdürlü¤üne Sn. U¤ur G‹RG‹NKAYA atand›. Sn. U¤ur G‹RG‹NKAYA’ya baflar›lar dileriz KALE Metal Sanayi ve Ticaret A.fi. 2000 y›l›nda temsilcili¤ini Dynapac hafif inflaat makinalar›na, 2006 y›l›nda GEHL ve 2007 y›l›nda KUBOTA ifl makinalar› temsilcili¤ini ekledi. KALE Kocaeli - Gebze ile ‹stanbul - Tuzla'da, satıfl ve servis hizmeti sunmaktad›r. Protokol imza sonras› 5 Tören sonras› ‹MMB yetkilileri ERMEM tesisleri önünde. 2008 Ocak ay› itibari ile derne¤imizin “E¤itim Salonu” hizmete al›nm›flt›r. Dernek binam›z›n üst kat›ndaki yer kiralanm›fl ve E¤itim için gerekli donan›m sa¤lanarak 22 kiflinin e¤itim görebilece¤i bir s›n›f oluflturulmufltur. Motorine 2008'de AB standart› Halen motorin piyasas›n›n yüzde 83'ünü oluflturan yüksek kükürtlü motorin kullan›m› 2008 y›l›ndan itibaren sona erecek. Enerji Piyasas› Düzenleme Kurumunun (EPDK) düzenlemesi çerçevesinde, yak›t kalitesinin yükseltilmesi hedefinin bir parças› olarak, 1 Ocak 2008 tarihinden itibaren bir kilogram motorinde en fazla 500 miligram kükürt içeren "motorin 500'' ve 2 bin miligram kükürt içeren "motorin 2000'' dolafl›mdan kalkacak. KALE Metal San. Tic. A.fi. Ba¤dat Cad. No:39/5 TR-41400 Gebze / Kocaeli - TÜRK‹YE Telefon : +90 262 641 19 91 Faks : +90 262 646 28 79 E-mail : info@kalemetal.com BORUSAN Makina Servis ve Ticaret A.fi. Ankara Bölge Müdürlü¤üne Sn. Mithat SUNAR atand›. Sn. Mithat SUNAR'a yeni görevinde baflar›lar dileriz. ÇUKUROVA ‹thalat ve ‹hracat A.fi. Ankara Bölge Müdürlü¤üne Sn. Uluhan OYTUN atand›. Sn. Uluhan OYTUN'a yeni görevinde baflar›lar dileriz. SANKO Makina Pazarlama ve Tic. A.fi. Ankara Bölge Müdürlü¤üne Sn. Cüneyt DEM‹REL atand›. Sn DEM‹REL’e yeni görevinde baflar›lar dileriz. 1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren ise piyasada, kilogramda en fazla 50 miligram kadar kükürt içeren "motorin 50'' ve en fazla bin miligram kükürt içeren "motorin 1000'' d›fl›nda motorin sat›lmayacak. ÜYELERDEN HABERLER Böylece 1 Temmuz 2008 tarihinden sonra, benzin ve motorin türleri, Avrupa Birli¤i'nde dolafl›m›na izin verilen akaryak›tlarla ayn› teknik özelliklere kavuflacak ve geçifl döneminden sonra kal›c› isimleriyle yani "motorin'' ve "k›rsal motorin'' olarak piyasaya arz edilecek Üyelerimizden Sn. Muhittin BÜKER yol üst yap› makinalar›na yönelik (finifler silindir) hizmet vermek üzere BADEMO⁄LU ‹fl Makinalar› ‹th. San. ve Tic. fiti'ne ortak oldu. Sn. Muhittin BÜKER'e baflar›lar dileriz. 59 ‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ 6 7 Derne¤imizle OST‹M Mesleki E¤itim Merkezi aras›nda 16.01.2008 Tarihinde “E¤itim ‹flbirli¤i Protokolü” imzaland›. Derne¤imizin Erkunt Mesleki E¤itim Merkezi (ERMEM) ile imzalad›¤› protokol çerçevesinde 18-20 Ocak 2008 tarihlerinde Makina Mühendislerine yönelik “Temel Hidrolik” kursu düzenlenmifltir. ERMEM Tesislerindeki otomasyon teknolojileri uygulama dersanesinde, uygulamal› olarak 3 gün süren bu e¤itime 16 kifli kat›lm›flt›r. 8 9 Derne¤imizin üyelerine “Pedagojik Formasyon” e¤itimi düzenlenmifltir. Milli E¤itim Bakanl›¤›nca kabul edilebilir e¤itici olmak için flart olan bu e¤itim, Derne¤imiz e¤itim salonunda ERMEM e¤itimcileri taraf›ndan verilmifltir. Kardelen Mühendislik Mak. Otom. San. ve Tic A.fi. Derne¤imiz üyelerine ve konuklar›m›za 12.12.2007 Tarihinde “Kamyon üstü mobil vinç uygulamalar›” konusunda bir seminer verdi. Sunum Genel Müdür Sn. Ahmet Ali AK taraf›ndan taraf›ndan gerçeklefltirildi. Bu sunumun özeti dergimizin 14. sayfas›ndad›r. Kardelen Vinç semineri ve kat›l›mc›lar›n görüntüleri. 60 ‹fi MAK‹NALARI MÜHED‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ ‹fl Makinalar› Sektörünün Yükselen Y›ld›z› 40. Y›l›nda Ostim 1967 Y›l›nda küçük sanayi konumunda planlanarak temeli at›lan, 1997 Y›l›nda Organize Sanayi Bölgesi konumuna kavuflan OST‹M (Ortado¤u Sanayi Ticaret ‹fl Merkezi) bugün 5 bin firma 40 binden fazla istihdam ile Ankara'dan dünyaya ›fl›k saç›yor. OST‹M; ‹fl ve ‹nflaat makinalar›, yedek parça imalat›, plastik kauçuk sa¤l›k araç gereçleri savunma sanayi, elektrikelektronik gibi sektörlerdeki yaklafl›k 100 ayr› sektörde ülkemiz ve dünya pazarlar› için binlerce ürün imal ediyor. OST‹M'in pilot sektörü ‹fl Makinalar›d›r. Müteahhit Firmalar›n ihale merkezine yak›n olmalar› gereksinimi; flirket merkezlerininde Ankara'da toplanmas›na sebeb olmufltur. ‹nflaat firmalar›n›n makina yönetim birimleri de Ankara'da yap›lanm›flt›r. Bak›m merkezleri burada oluflmufl ifl makinalar›na destek hizmetleri (servis, yedek parça, ikmal ve vb.) buradan çözümlenmifltir. Taahhüt sektörünün bu yap›lanmas› Ankara'da sanayi önemli ölçüde etkilemifltir. ‹fl makinalar› sektörü OST‹M'de en önemli bir sektör haline gelmifltir. Önceleri birkaç sokakta bir rastlanan ifl makinalar› sektöründeki iflyerleri; bugün neredeyse her sokakta birkaç iflyeri olarak görülmektedir. Ülkemizin her yerinden onar›m, servis, yedek parça, yeni ve 2. El iflmakinalar› ifl makinalar› al›m› için OST‹M'e gelinmektedir. Hatta son birkaç y›ld›r, ortado¤u ve eski Rus Cumhuriyetlerinden insanlar›n u¤rak yeri olmufltur. Türkiye'nin ifl makinalar› alan›nda önemli büyüklükteki temsilcilerinin de burada kal›c› yat›r›m yapmalar› OST‹M'in çekim gücünü art›rm›flt›r. OST‹M'de; Karun Servis A.fi., Atlas Copco Makinalar› ‹malat A.fi., Borusan Makina Servis Tic. A.fi., Sandvik End. Mam. San. ve Tic. A.fi., Enka Pazarlama ‹th. ‹hr. A.fi., Sanko Makina Pazar- 62 lama ve Tic. A.fi., HMF Makina ve Servis San. ve Tic. A.fi. bu firmalar tesislerini yenileyerek modernize ederek Ostim'de kal›c› olduklar›n› gösterdiler. Bu alanda Ostim'de uzun süredir faaliyet gösteren Çukurova ‹th. Ve ‹hr. Türk A.fi., Çukurova Ziraat Endüstri Tic. A.fi., Volvo Otomotiv Türk Ltd. fiti. Ostim; çok say›da yetkili servis ve özel ifl makinas› servisleri, yedek parça imalat› ve sat›c›lar, ifl makinalar› sektörünü tamamlayan; hidrolik-pnömatik firmalar›, s›zd›rmazl›k elemanlar› bunlar›n üretici sat›c›lar›n› dizel motor, yedek parça ve yak›t sistemi servisleri, lastik servisleri; ifl makinalar›na yönelik a¤›r onar›mlar› yapabilen borhwerk torna, freze ifllemi; boom kaynalkar›n›, boom ve flase düzeltmeleri yapabilen firmalar yer almaktad›r. OST‹M'de ifl makinalar› sektöründe yok yok! Çok say›da inflaat firmas›n›n ifl makinalar› park›na yönelik bak›m ve sat›n alma birimleri Ostim'e ifl ya¤d›rmaktad›r. Ostim her y›l büyüyor bu büyüme önce Sincan Organize Sanayi oluflturdu. Ostim'e s›¤mayanlar Sincan'a tafl›nd›. Burada art›k 200-500 m2 l›k dükkanlar yok ifl hacmi belirli kapasiteye gelen seri üretim yapan firmalar var. Burada ifl yerleri 2000-5000 m2 lik alanlarda faaliyet gösteriyor. Buna en önemli örnekte Hidromek Ltd. fitd dir. Firman›n Sincan'daki üretim alan› 110.000 m2 dir. ‹fi MAK‹NALARI MÜHED‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹ Son y›llarda Ostim deki geliflime üniversitelerin de ilgisi artarak bu alanda üniversite sanayi iflbirli¤inde önemli ad›mlar at›lm›flt›r ve at›lmaktad›r. Ortado¤u Teknik Üniversitesi, At›l›m Üniversitesi, Çankaya Üniversitesi Ostim de ki faaliyetlerde yer almaya katk›da bulunmaya çal›flmaktad›rlar. ‹MMB (‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i Derne¤i)’de Ostim'de kurulmufltur. ‹fl makinalar› alan›nda; ‹nflaat firmalar›nda çal›flan makina mühendisleri, ‹malatç› ve temsilci firmalarda çal›flan makina mühendisleri ile kendi iflinde çal›flan makina endüstri ve uçak mühendisleri de Derne¤imizin as›l üyeleri olarak Ostim'de üretime katk›da bulunmaktad›rlar. Di¤er mühendislik dallar›ndan ve mühendis olmayan Fahri üyelerimiz ile Ostim'de bulunan üyelerimiz toplam üye say›m›z›n 1/4 ünü oluflturmaktad›rlar. Ostim'de kurumsallaflm›fl firmalar›n ço¤unun e¤itim ve ö¤retim konferans› amaçl› salonlar› bulunmaktad›r. Ayr›ca Ostim ‹dare, OS‹AD, ÖDTÜ Teknokent, Ç›rakl›k E¤itim vakf› gibi kurulufllar oldukça nezih konferans ve e¤itim salonuna sahipler. Ostim bu konumu ile geliflmeleri izleyen paylaflan bir yap›ya sahip. E¤itim kuruluflundan Ç›rakl›k E¤itim Merkezi, Ç›rakl›k Vakf›, Meslek E¤itim Merkezi nitelikli ifl gücünün oluflturulmas› için çaba harcamaktad›rlar. Kurulufllar›n e¤itime yüksek ilgisi, yap›lan ça¤r›lara yüksek kat›l›m sa¤lamaktad›r. Derne¤imizin Kastafl Kauçuk firmas› ile Ç›rakl›k E¤itim Vakf›nda yapt›¤› “hidrolik pnömatik devrelerde s›zd›rmazl›k elemanlar›” konulu seminer; OST‹M idare'nin Ankara Rulman iflbirli¤i ile gerçeklefltirdi¤i “RULMANLAR” konulu seminer en yak›n örnektir. Çinko ve Önemi Tüm canl›lar için esansiyel bir element olan çinkonun insan sa¤l›¤› için önemi ilk kez 1960 l› y›llarda belirlenmifltir. Vücutta çinko, en yüksek miktarlarda gözde retina tabakas›nda ve üreme organlar›nda (prostat s›v›s›nda) bulunmaktad›r. Karaci¤erde depo görevi gören küçük bir miktar ise acil ihtiyaçlar› karfl›lamaktad›r. Sac ve derideki çinko asla sistemik metabolizmaya girmezken, çinko eksikli¤i oluflturan fizyolojik ve patolojik durumlarda kas ve kemikteki çinko k›smen kullan›labilir. Anne sütü çok önemli bir çinko kayna¤›d›r. Anne sütü ile beslenen bebeklerin çinko düzeyleri özellikle ilk 3 ayda daha yüksek olmakta ve bebeklerin boyca büyümeleri de daha fazla olmaktad›r. En iyi çinko kaynaklar› etler ve deniz ürünleridir, daha az olarak da bezelye ve f›nd›kt›r. Bu¤dayda, pirinçte ve tohumlu besinlerde de yeterli çinko olmas›na ra¤men çinkoyu ba¤layan fosfat ve fitat içerikleri çinko emilimini azalt›r. A¤›zdan al›nan çinko barsaklar›n ikinci k›sm›ndan emilerek kana kar›flmaktad›r. Barsaklardan çinko al›m›n› ve transferini etkileyen diyet ve barsa¤a ait faktörler oldu¤u gibi, sigara stress alkol ve ilaçlar da emilimi etkileyen negatif faktörlerdir. Karaci¤erin çinko metabolizmas›nda önemli bir yeri vard›r. Çinko eksikli¤inde bir süre diyetle al›nan çinkonun emilimi attar ve endojen çinkonun kayb› azal›r. Organizmada bir miktar karaci¤er d›fl›nda önemli bir deposu olmad›¤› için, uzun süreli diyet eksikliklerinde (6 aydan uzun) barsak hücrelerinin yenilenmesi bozuldu¤u için, emilim de bozulmakta ve çinko dengesi korunamay›p çinko eksikli¤i ortaya ç›kmaktad›r. Günlük çinko ihtiyac›; bebeklerde 5 mg, 110 yaflta 10 mg, adolesanda 15 mg d›r. Büyüme ve geliflmede çinkonun önemi kan›tlanm›fl olup bebeklik ve çocukluk dönemi beslenmesinde mutlaka gerekti¤i kadar sa¤lanmal›d›r. Anne sütündeki çinko ilk 4-5 ay yeterli olmakla birlikte, hem anne sütündeki miktar›n›n azalmas›, hem emilimi engelleyen ek g›dalara geçilmesi nedeniyle bu dönemden sonra bebeklerde marginal çinko eksikli¤i ortaya ç›kmaktad›r. Alt›nc› aydan sonra 5mg/gün çinko eksikli¤i önemli olmaktad›r. Özellikle geliflmekte olan ülkelerde hem çinko içeren g›dalar›n az tüketilmesi, hem tüketilen g›dalarda çinko biyo yararl›l›¤›n›n azl›¤› marginal çinko eksikli¤i boyutlar›n›n çok genifl olmas›na neden olmaktad›r. Bebeklerde ifltahs›zl›k, kilo almada güçlük, huzursuzluk, zaman zaman ishaller, immun fonksiyonlarda bozulma nedeniyle enfeksiyon s›kl›¤›nda art›fl, daha büyük çocuklarda tat ve koku duyular›nda azalma, pika, büyüme gerili¤i, gece körlü¤ü, pubertede gecikme, ruhsal dengesizlik, gibi bulgular›n çinko eksikli¤i bulgular› olabilece¤i unutulmamal›d›r. Dr. Sinan Mahir KAYIRAN Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Uzman› 63