Netafim Damla Sulama El Kitabı
Transkript
Netafim Damla Sulama El Kitabı
V 001.01 - 2014 © TELİF HAKKI 2013, NETAFIM™ BU YAYININ HİÇBİR KISMI, NETAFIM™'İN ÖNCEDEN YAZILI İZNİ OLMAKSIZIN ÇOĞALTILAMAZ. HERHANGİ BİR OTOMATİK VERİ DOSYASINDA SAKLANAMAZ YA DA ELEKTRONİK, MEKANİK, FOTOKOPİ, KAYIT VEYA DİĞER HERHANGİ BİR BİÇİMDE YE DA YÖNTEMLE KAMUYA AÇIK HALE GETİRİLEMEZ. BU BELGE, YALNIZCA BELİRLİ POTANSİYEL MÜŞTERİLERİ NETAFIM™ DAMLA SULAMA SİSTEMLERİ KONUSUNDA BİLGİLENDİRMEK AMACIYLA SUNULMAKTADIR. BU BELGENİN ALINMASI YA DA ELDE TUTULMASI İLGİLİ KİŞİYE HERHANGİ BİR HAK SAĞLAMAYACAK OLUP, BELGE İÇERİĞİ YALNIZCA BİR TEKLİF OLARAK DEĞERLENDİRİLMELİDİR. BU BELGE BİR TEMİNAT OLARAK DÜZENLENMEMİŞ OLUP, YASAL BAĞLAYICILIĞI BULUNMAMAKTADIR. NETAFIM™, KALİTELİ, DOĞRU VE AYRINTILI BİLGİ SUNMA AMACINI GÜTMEKTEDİR. YİNE DE, NETAFIM™, VERİLEN BU BİLGİLERE DAYANARAK FAALİYETTE BULUNULMASI KONUSUNDA HERHANGİ BİR SORUMLULUK ÜSTLENMEMEKTE OLUP, KULLANICILARIN NETAFIM™ VE/VEYA YETKİLİ TEMSİLCİLERİNDEN PROFESYONEL DESTEK ALMALARINI ÖNERMEKTEDİR. NETAFIM™, SUNULAN BİLGİLERİN YA DA BUNLARIN HERHANGİ BİR KISMININ DOĞRULUĞU, EKSİKSİZLİĞİ YA DA GÜNCELLİĞİNE YÖNELİK HERHANGİ BİR TAAHHÜTTE BULUNMAMAKTADIR. ÜÇÜNCÜ TARAF ÜRÜNLERİNE YÖNELİK ATIFLAR BİLGİ AMAÇLI OLUP, BU ÜRÜNLERE YÖNELİK DESTEK YA DA ÖNERİ ANLAMINA GELMEMEKTEDİR. NETAFIM™, BU ÜRÜNLERİN KULLANIMI YA DA TEDARİKİ KONUSUNDA HERHANGİ BİR SORUMLULUK ÜSTLENMEMEKTEDİR.. NETAFIM™, KENDİ ÜRÜNLERİ YA DA BU BELGENİN KULLANIMINDAN DOLAYI MEYDANA GELEBİLECEK ZARAR YA DA KAYIPLARA YÖNELİK HERHANGİ BİR SORUMLULUK ÜSTLENMEMEKTEDİR. NETAFIM™, ÜRÜNLERİ VE/VEYA BUNLARLA İLİŞKİLİ DOKÜMANTASYON ÜZERİNDE ÖNCEDEN BİLDİRİMDE BULUNMAKSIZIN DEĞİŞİKLİK VEYA İYİLEŞTİRMELERDE BULUNMA HAKKINI SAKLI TUTAR. YABANCI DİLLER Bu belgeyi İngilizce dili dışında başka bir dilde okuyorsanız, İngilizce versiyonu ile tercüme edilen diğer dil versiyonu arasında herhangi bir tutarsızlık ya da uyumsuzluk görülmesi durumunda İngilizce versiyonun geçerliliğini kabul etmiş sayılırsınız. İÇİNDEKİLER Giriş 4 5 6 Bu belgenin amacı Güvenlik talimatları Bu belgedeki sembollerin kullanımı Damla sulama sistemine genel bakış 7 Damla sulama sistem bileşenleri, bunların fonksiyonları ve özelliklerine genel bakış: Bir damla sulama sisteminin yapısı; Su kaynağı; Pompalar ve pompa istasyonları; Filtrasyon; Ana ve ikincil pompa, dağıtım pompası ve bağlantı elemanları; Su sayaçları ve basınç göstergeleri; Vanalar; Dozaj ünitesi; Damlatıcı hatları (lateraller); Konnektörler; Damlatıcı hattı sonları; Sensörler; Kontrolör; Aksesuar ve eklentiler; Tarım makineleri. Damla sulama yönetimi ve işletimi 47 Bir damla sulama sisteminin doğru yönetimi ve işletimine ilişkin kılavuzlar ve yararlı ipuçları: Sulama; Nutrigasyon™; Damla sulama sistemleri ile Nutrigasyon™; Chemigation (Kimyasal Uygulama); Damlatıcı hattı döşeme. Damla sulama sistemi bakımı 65 Bir damla sulama sisteminin doğru bakımına ilişkin kılavuzlar ve yararlı ipuçları: Bakım zaman çizelgesi; Sistem temizleme; Hidrolik koşullar kontrol listesinin hazırlanması ve kullanımı; Sistem bakımı için kimyasal enjeksiyonu; Su analizi; Damlatıcılardan numune alınması; Kemirgenlerle mücadele; Toprak altı damla sulama (SDI) sistemlerinde kök girişinin önlenmesi; SDI sistemlerinde yabancı parçacıkların yol açtığı kirlilik; Sistemin atıl kalma dönemleri. Su / toprak / bitki ilişkisi 83 Toprak koşulları, su karakteristikleri ve bitkilerin ihtiyaçlarına yönelik önemli bilgiler ve bir damla sulama sisteminin planlanması ve yönetimine ilişkin kılavuzlar: Toprak; Su bütçeleme; Tansiyometreler Ekler Ek 1: Birim dönüşüm tabloları Ek 2: İlave okuma kaynakları 94 95 DAMLA SULAMA EL KİTABI 3 GİRİŞ Sulama, arazilere yapay yollarla su verilmesi işlemidir. Bu tür sulama olmasa idi, tarım faaliyetleri yağmur ya da sel gibi doğal yollarla gelen su ile sınırlı kalırdı. Damla sulama, su ve besin uygulamasında istikrarı sağlaması açısından en kabul gören ve en verimli sulama tekniğidir. Bu belgenin amacı Bu belgenin amacı, damla sulama konusundaki temel kavramları sunmak, okuyucunun bir damla sulama sisteminin bileşenleri ve bunların işlevleri konusunda bilgi sahibi olmasını sağlamak ve sisteme ilişkin temel işletim ve bakım konuları konusunda bilgi vermektir. Belge, Netafim personeli ve dünya çapındaki tüm temsilci ve acenteleri ile müşterileri, karar alıcıları, yöneticileri ve operasyon personeline yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu belgede kapsanan konular hakkında derin bilgi sahibi olmanın damla sulama sistemlerinin etkin biçimde işletimi ve bakımı için önemi göz ardı edilemez. Damla sulama, tüm sulama yöntemleri içerisinde en gelişmiş ve en verimli olanıdır. Ancak, kullanıcının gerekli bilgilere sahip olmaması ve damla sulama sistemini mevcut işletim ve bakım şartları doğrultusunda kurmaması durumunda, sistemin sunduğu büyük imkanlardan yararlanılması mümkün olmamaktadır. Netafim™, dünya çapındaki müşterilerine, damla sulama sistemlerinin işletimi ve bakımını kolaylaştırmak ve sistemden maksimum fayda (daha yüksek kalite ve verimde, daha yüksek pazar değerine ve yatırım geri dönüş süresine sahip hasat) elde edilmesini sağlamak amacıyla özlü ve anlaşılabilir dokümantasyon sağlamak için elinden gelen tüm çabayı sarf etmektedir. Netafim personeli ile dünya çapındaki tüm temsilci ve acenteleri, müşterilerine Netafim™ damla sulama sistemlerinin alımı, kurulumu, işletimi ve bakımı konularında tavsiyelerde bulunmadan önce bu belgenin tamamını okuyup iyice anlamalıdırlar. Müşterilerin karar verici kişilerinin satınalma öncesinde bir damla sulama sisteminin kurulumu, işletimi ve bakımına ilişkin bu belgede verilen bilgilere aşina olmalarının sağlanması Netafim temsilci ve acentelerinin sorumluluğudur. Müşterilerin yöneticileri ile operasyon personeli, damla sulama sisteminin bileşenleri ile bunların fonksiyonları hakkında bilgi sahibi olmalı, yeni bir Netafim™ damla sulama sisteminin ilk kez çalıştırılması öncesinde bu belgede sunulan işletim ve bakım konularını derinlemesine çalışmalıdırlar. DİKKAT Bu doküman bir kullanım kılavuzu değildir. Netafim™ damla sulama sisteminin bileşenlerine ilişkin işletim, bakım ve arıza tespiti konularında ayrıntılı talimatlar için, sistemle birlikte tedarik edilen her bir bileşene ait kullanım kılavuzları ve diğer dokümantasyona başvurunuz. Bu doküman, damla sulama sisteminin mevcut işletim ve bakımına ilişkin konularda başvuru kaynağı olmak üzere çiftlik personelinin erişimine sürekli açık bulundurulmalıdır. Ayrıca, Netafim ürün departmanı, bu belge okunduktan sonra ihtiyaç duyulabilecek her tür soru, öneri ve ilave bilgiler için müşterilerin hizmetindedir. 4 DAMLA SULAMA EL KİTABI GİRİŞ Güvenlik talimatları Netafim™ damla sulama sistemi ve bileşenlerinin kurulumu, işletimi, bakımı ve bunlara yönelik arıza tespiti işlemlerinde tüm yerel güvenlik kurallarına uygun hareket edilmelidir. UYARI Tarım ortamlarında daima koruyucu ayakkabı giyiniz. UYARI Elektrik tesisat montaj işlemleri yalnızca yetkili elektrik teknisyenlerince gerçekleştirilmelidir! Elektrik tesisatları, yerel güvenlik standartları ve düzenlemelerine uygun olmalıdır. UYARI Besin, asit ve kimyasalların su kaynaklarına sızmasını önleme konusunda gerekli önlemler alınmalıdır. ASİT TEHLİKESİ Besin, asit ve kimyasallar, doğru biçimde kullanılmadıklarında ciddi yaralanmalara, hatta ölümlere yol açabilirler. Bu maddeler, ayrıca, bitki, toprak, çevre ve sulama sistemine zarar verebilirler. Besin, asit ve kimyasalların doğru biçimde kullanımı çiftçinin sorumluğundadır. Gübre/asit üreticilerinin talimatları ile ilgili yerel yetkili kurumların yönergelerine daima uyunuz. UYARI Besin, asit ve kimyasalların kullanımı sırasında daima koruyucu ekipman, eldiven ve gözlük kullanınız. DİKKAT Herhangi bir manuel vana, sistemi su darbesinden korumak amacıyla daima kademeli olarak açınız veya kapatınız. DAMLA SULAMA EL KİTABI 5 GİRİŞ Bu belgede kullanılan semboller aşağıdaki anlamlara gelmektedir: UYARI İzleyen metin, yaralanma ya da bitkiler ve/veya sulama sistemine doğrudan zarar gelmesini engellemeye yönelik talimatlar içerir. DİKKAT İzleyen metin, sistemde istenmeyen işletim, kurulum ya da koşulları önlemeye yönelik talimatlar içerir. Bu talimatlara uyulmaması, garantinin geçerliliğini yitirmesine yol açabilir. DİKKAT İzleyen metin, dokümanda verilen talimatların daha verimli biçimde yerine getirilmesini sağlamaya yönelik talimatlar içerir. NOT İzleyen metin, sistemin işletimi veya kurulumuna ilişkin belirli bir konuyu vurgulamaya yönelik talimatlar içerir. ASİT TEHLİKESİ İzleyen metin, asit kullanımı sırasında yaralanma ya da bitkiler ve/veya sulama sistemine doğrudan zarar gelmesini engellemeye yönelik talimatlar içerir. ELEKTRİK TEHLİKESİ İzleyen metin, elektrikle çalışma sırasında yaralanma ya da bitkiler ve/veya sulama sistemi bileşenlerine doğrudan zarar gelmesini engellemeye yönelik talimatlar içerir. KORUYUCU AYAKKABI İzleyen metin, ayak yaralanmalarını önlemeye yönelik talimatlar içerir. KORUYUCU EKİPMAN İzleyen metin, besin, asit ya da kimyasal kullanımı sırasında insan sağlığına zarar gelmesini ya da yaralanmaları önlemeye yönelik talimatlar içerir. ÖRNEK İzleyen metin, ayarlar, işletim yöntemi ya da kurulumu açıklayıcı örnekler içerir. Örneklerde kullanılan rakamlar varsayımsal değerlerdir. Bu rakamları kendi uygulamalarınızda kullanmayınız. İPUCU İzleyen metin, açıklamalar, ipuçları ya da yararlı bilgiler içerir. 6 DAMLA SULAMA EL KİTABI Bir damla sulama sisteminin yapısı Su kaynağı 10 Pompalar ve pompa istasyonları 10 8 Filtrasyon 14 Ana ve ikincil borular, dağıtım boruları ve bağlantı elemanları 20 Su sayaçları ve basınç göstergeleri 22 Vanalar 24 Dozaj ünitesi 26 Damlatıcı hatları (lateraller) 31 Konnektörler 36 37 Damlatıcı hattı sonları Sensörler 39 Kontrolör 41 Aksesuar ve eklentiler 43 Tarım makineleri 44 DAMLA SULAMA EL KİTABI 7 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Bir damla sulama sistemi, her biri sistemin işletiminde önemli rol oynayan birçok bileşenden oluşmaktadır. Bu bölümün amacı, damla sulama sistem bileşenleri, bunların fonksiyonları ve özellikleri konusunda genel bilgiler sunmaktır. Damla sulama sisteminin yapısı Sistem başı Parsel başı Parsel başı Sistem başı Parsel başı 8 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Şematik çizim Su kaynağı Ana filtrasyon otomatik boşaltma vanası İkincil hat Pompa istasyonu Su sayacı Dağıtım hattı Hava vanası Hidrolik vana Kinetik vana (vakum kırıcı) Basınç göstergesi İkincil filtrasyon birimi Damlatıcı hattı Çekvalf Dozaj ünitesi Temizleme vanası Darbe emici Gübre tankı Temizleme manifoldu Manuel vana Sulama kontrolörü Gübre filtresi Ana filtrasyon birimi Ana hat DAMLA SULAMA EL KİTABI 9 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Su kaynağı Temel olarak iki tür su kaynağı bulunmaktadır: yeraltı suyu ve yüzey suyu: Sulama sistemlerinde kullanılan mevcut ya da potansiyel su tedarik kaynaklarının çoğu yüzey sularından elde edilmektedir. Yüzey suları genellikle yüksek oranda tuz içermediklerinden (kimi kıyı bölgeleri hariç), sistem, damlatıcılarda tortu birikmesi problemine daha az maruz kalmaktadır. Diğer yandan, yüzey sularında biyolojik tehlike olasılığı mevcuttur. Atık suların kaynak olarak kullanıldığı durumlarda, kalite ve tıkanma potansiyeli, arıtmanın düzeyine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Yeraltı suları genellikle yüzey sularına göre daha kalitelidir. Ancak, bu sulardaki demir ve manganez seviyelerine dikkat edilmelidir. Bu elementlerin yüksek oranda bulunması damlatıcılarda tıkanmaya neden olabilir ve dolayısıyla arıtma gerekli olacaktır. Pompalar ve pompa istasyonları Kaynaktaki su yeterli akış hızı (debi) ve basıncında sağlanmadığı (belediye ya da diğer kurumlar, sulama sistemi öncesindeki mevcut bir pompa tarafından ya da yerçekimi basıncı* ile) sürece, suyu kaynaktan borulara ve damlatıcılara basmak üzere bir pompaya ihtiyaç olacaktır. Çoğu sulama sistemi, pompaları sistemin entegre bir parçası olarak içerir. *Yerçekimi basıncı (diğer adıyla hidrostatik basınç), durağan bir sıvının belirli bir noktasında, daha üst noktalardaki sıvının ağırlığı nedeniyle oluşan basınçtır. Su kaynağının tarladaki damlatıcılardan daha yüksek bir noktada bulunması halinde, sistemdeki yerçekimi basıncını bunların arasındaki yükseklik farkı belirleyecektir. (Ör. depodaki su seviyesi pompa ekseninin yüksekliğinden 5 metre daha yukarıda ise, yerçekimi basıncı 5 metre = 0.5 bar = 7.25 PSI'dir). Sulama sistemi için pompa seçimi, su koşulları ve yerel sistem gereksinimleri konusunda bilgi sahibi olmayı gerektirir. Yanlış pompa seçimi, işletim maliyetlerinin yükselmesine ve pompa ömrünün kısalmasına, buna bağlı olarak da sulama sisteminin bütününün performans ve dayanıklılığının azalmasına yol açabilir. Pompa seçiminde enerji mevcudiyeti, geliştirme alanına yakınlık ve su kalitesi sorunları gibi bir dizi etken göz önünde bulundurulmalıdır. Pompa için güç kaynağı Pompa için güç kaynağı, ilgili bölgede enerjinin mevcudiyeti ve erişilebilirliğine bağlıdır. Çoğu uygulamada, daha düşük işgücü gereksinimi ve daha yüksek verim dolayısıyla daha düşük enerji maliyeti sağlayan elektrik enerjisi tercih edilmektedir. 10 beygir gücünün (HP) üzerindeki sulama pompalarında genellikle üç fazlı elektrik enerjisi gereklidir. Elektrik enerjisi mevcut değilse, mazot, benzin ya da güneş enerjisi gibi alternatif güç kaynakları da kullanılabilmektedir. Bunlar arasında en yaygın alternatif, küçük pompalarda benzinli motorlar, büyük pompalarda ise dizel motorlardır. 10 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Pompa türleri Çoğu sulama uygulamasında santrifüj pompalar kullanılmaktadır. Santrifüj pompa, suya dönen bir itici çark yardımıyla enerji veren bir rotodinamik pompadır. Bunlar yatay milli ya da düşey milli olabilir (dalgıç pompa dahil). Yatay pompalar genellikle göletler gibi yüzey kaynaklarından su pompalamak amacıyla kullanılır. Yatay milli pompa Düşey milli pompa Düşey milli dalgıç pompa Pompa kapasitesi Pompa seçiminde dört ana etken dikkate alınmalıdır: • Pompa çıkışı (debi), pompa tarafından 1 zaman biriminde sağlanan su miktarını tanımlar (birimler: m³/ saat, litre/saniye veya galon/saat). • Basınç (basınç yükü), bir sıvının, içinde bulunduğu kabın duvarlarına uyguladığı basınç nedeniyle sahip olduğu iç enerjisini ifade eder (statik basınç yükü veya statik yük olarak da bilinir) (birimler: bar veya psi. 1 bar = 14.5 psi). • Net Pozitif Emme Yükü (NPSH), bir yatay pompanın girişinde, suyu yukarı kavitasyon* meydana gelmeden çekebilmesi için gerekli yük değeridir (emme yüksekliği) (doğası gereği net 0.8 bar ile sınırlıdır). NPSH *Kavitasyon - Bir sıvı içerisinde buhar kaviteleri ("kabarcıklar" ya da "boşluklar") oluşması. Genellikle sıvının, basıncın görece düşük olduğu noktalarda kavite oluşumuna yol açan ani basınç değişimlerine maruz kalması sonucunda meydana gelir. Daha yüksek basınca maruz bırakılırsa, bu boşluklar içeri doğru patlayarak yoğun şok dalgaları oluşturur ve pompa çarkı ile haznesine ciddi zarar verebilir. • Sürtünme yükü - Sıvı ve bu sıvıyı yukarı çeken dikey pompanın mil muhafazasının iç duvarı (ya da bir dalgıç pompanın çıkış borusu) arasındaki sürtünme nedeniyle meydana gelen yük kaybıdır. Sürtünme kaybı, akış uzunluğu ve sıvı hızının karesi ile doğru orantılı olarak artar. Gerekli basınç ve debiyi olumsuz yönde etkiler. Friction head Friction head DAMLA SULAMA EL KİTABI 11 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Bir pompanın çıkış basıncı, basınç yükü ve debiye bağlıdır (diğer değişkenler sabit tutulduğunda, debi arttıkça basınç düşer, ya da tersi). Pompanın uygulama için yeterli debi ve basıncı sağlayabildiğinden emin olun. Pompanın performans eğrisini inceleyin ve yeterli değilse üzerinde değişiklikler yaptırın - sağlayacağınız enerji tasarrufu bile yaptıracağınız iyileştirmelerin maliyetini tek başına karşılayacaktır. Buna ek olarak sistemin çalışması ve ürün miktarı da iyileşecek, yatırımın geri dönüş süresi kısalacaktır. Pompa seçimi Sulama sistemi tasarımı gerekli pompa kapasitesini (debi ve basınç yükü) belirleyecektir. En uygun pompa, En İyi Çalışma Noktası (Best Operating Point - BOP) bu debi ve basınç yükü seviyesinde olan ve mevcut emme yükünde çalışabilen pompadır. DİKKAT Pompanın Çalışma Noktası BOP'den uzaklaştıkça işletim maliyeti artar, verim düşer ve pompanın beklenen ömrü kısalır. Ana noktalar: • Pompanın ne şekilde monte edileceği ve emme yüksekliğinin ne kadar olacağı (bkz. sayfa 11). • Gerekli debi ve basınç yükü performansı. Kısıtlar Pompanın çalışma kısıtları su beslemesini etkileyebilir ve bu yüzden etkin bir planlama için göz önünde bulundurulmalıdır. Sık karşılaşılan kısıtlar aşağıdaki gibidir: • Pompanın günün belirli saatlerinde çalışmasına imkan vermeyen enerji kısıtları. • Pompanın yüksek elektrik maliyeti nedeniyle belirli zamanlarda (haftanın belirli günleri ya da günün belirli saatleri gibi) çalıştırılmasına imkan vermeyen ekonomik kısıtlar. • Kaynakların belirli çiftçilerce paylaşımlı kullanılması nedeniyle su kaynağının belirli zamanlarda ya da haftanın belirli günlerinde kullanılamaması. NOT Pompa ömrünün uzatılması amacıyla, pompa mümkün olduğunca sürekli ve dengeli (yani debide aşırı değişimler olmaksızın kesintisiz biçimde) çalıştırılmalıdır. NOT Debi stabilitesini sağlamak amacıyla, her bir sulama vardiyasının tüketim değerleri mümkün olduğunca eşit olmalıdır. Mümkünse, en düşük vardiya tüketim değerinin en yüksek vardiya tüketim değerinin %75’inden az olmaması önerilir. Pompanın performans eğrisi Her pompa, ürünün ayrılmaz bir parçası olarak performans eğrisi ile birlikte tedarik edilmeli ve tedarikçi/ üretici burada yer alan verilere uymalıdır. Pompa veri dokümantasyonunun pompanın ömrü boyunca saklanması çok önemlidir. Pompanın performans eğrisi (debi / basınç aralığı), sulama sisteminin tamamının tasarımı ve inşası için son derece önemlidir. Pompa çıkış basıncı, deşarj hızı ile ilişkilidir. Debideki değişiklik, çalışma basıncında değişikliğe yol açar. Planlama sürecinde debi, çalışma basıncı ve pompanın verim eğrisi arasındaki ilişki göz önüne alındığında, debi ve basınçtaki değişiklikler kritik hale gelebilir. Pompanın çalışma eğrisi ne kadar dik olursa, debideki değişiklik çalışma basıncını o kadar fazla etkiler. 12 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ DİKKAT Mümkün olan en düz çalışma eğrisine sahip pompayı seçin. ÖRNEK Dik çalışma eğrisi 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Gerekli debi l/hr (GPM) Basınç bar (PSI) Basınç bar (PSI) Düz çalışma eğrisi 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Gerekli debi l/hr (GPM) Pompanın performans eğrisinin yeniden oluşturulması Pompanın performans eğrisi elde edilemiyorsa, şu şekilde yeniden oluşturulabilir: Pompanın deşarj hızı ve basıncını ölçmek için, pompa çıkış borusuna aşağıdaki aksesuarları bağlayın: • Bir su sayacı • Bir basınç göstergesi • Su akışını düzenlemek üzere bir manuel vana Su Manuel Basınç Sayacı Vana Göstergesi Aksesuarları şekilde gösterilen şekilde bağlayın: Pompa Çıkışı 10 D 5D D = Pompa çıkış borusu çapı Pompa Girişi 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Basınç bar (PSI) Aşağıdaki adımları izleyin: • Yatay eksenin debiyi, düşey eksenin ise basıncı temsil ettiği bir grafik kullanın. • Pompayı çalıştırın. • Akışın stabilize olması için birkaç dakika bekleyin. • Manuel vanayı sonuna kadar açın ve debi ile basınç değerlerini grafiğinize işaretleyin. • Aynı işlemi manuel vana sırasıyla 3/4, 1/2 ve 1/4 açıkken tekrarlayın. • Grafiğinizdeki noktalar bir çizgi ile birleştirin. 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Gerekli debi l/hr (GPM) DAMLA SULAMA EL KİTABI 13 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Filtrasyon Filtrasyon her damla sulama sistemi için kritiktir. Etkin filtrasyon sulama suyunun damlatıcıları tıkamasını önleyeceğinden, sulama sisteminin düzgün çalışması ve uzun vade performansı açısından gereklidir. Su kalitesi "Su kalitesi" kavramı, su içerisinde çözünmüş ve süspansiyon halinde bulunan bileşenlerin çeşit ve konsantrasyonları ile ilişkilidir. Damla sulama için su gereksinimleri Sulama suyu kalitesi, bitkilerin sağlığı ve sulama sisteminin bütünlüğünü korumak için gerekli parametrelerle ilişkilidir. Her tür basınçlı sulama sisteminde, sulama programlarına uygun düzenli uzun vadeli sulamanın sağlanabilmesi için sulama bileşenlerinin tıkanmasını önlemek amacıyla su kalitesine özen gösterilmesi gerekir. Su kalitesi, damlatıcıların tıkanmasını önleme amaçlı filtrasyon gereklilikleri, kimyasal enjeksiyonu gereklilikleri ve sulama sistemi yönetimi için belirleyici unsurdur. Sistemlerde damlatıcı tıkanmasının nedenleri kimyasal (tortu veya taş), fiziksel (kumtaşı veya kum benzeri parçacıklar) ya da biyolojik (yosun veya bakteri) olabilir. Suyun kimyasal karakteristikleri, içerisinde çözünmüş maddelerin türü ve konsantrasyonundan etkilenir. Çözünmüş bu maddeler arasında klorür gibi çözünmüş tuzlar, sodyum ve besinler (azot, fosfor, potasyum ve diğerleri) yer alır. Kalsiyum ve magnezyum suyun sertliğini belirlerken, demir ve manganez çözünmüş ya da çökelti halinde, diğer çözünmüş organik bileşenler ve hatta zehirli maddelerle birlikte bulunabilir. Su kalitesinin biyolojik karakteristikleri bakteri, virüs, tek hücreli canlılar da dahil olmak üzere mikroorganizmalar, açık sularda gelişen yosunlar ve zooplanktonlar ile su nakil sisteminin içerisinde gelişen diğer canlılar gibi çok çeşitli canlı organizmaları kapsar. Su kalitesi, fiziksel koşullar ve bileşenlerinin çeşidi ve konsantrasyonları ile ifade edilir. Su kalitesini bitkiler, toprak ve sulama sistemini etkileyen çok çeşitli parametreler (ölçülen ya da hesaplanan) belirler. Bunların bazıları aşağıda verilmiştir: • EC (elektriksel iletkenlik) • pH (asidite ya da alkalinite seviyesi) • Ca (kalsiyum - suyun sertliği) • Mg (magnezyum) • Na (sodyum) • K (potasyum) • HCO 3 (bikarbonat) • CO 3 (karbonat) • Alk (alkalinite) • Cl (klorür) • SO4 (sülfat) • PO4 (fosfat) • N-NH4 ((azot-amonyum) • N-NH3 (azot-nitrat) • B (bor) • Fe (demir) • Mn (manganez) • TSS (toplam çökelmemiş katı maddeler) • TDS (tamamen çözünmüş katılar) • Bulanıklık • Yosun and Klorofil • Zooplankton • BOD (biyokimyasal oksijen ihtiyacı*) • COD (kimyasal oksijen ihtiyacı*) • VSS (uçucu çökelmemiş katı maddeler) *Atık, endüstriyel sıvı atık ve/veya geri dönüştürülmüş su kullanılan durumlarda. 14 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Damla sulama için gerekli su kalitesi parçacık boyutu ya da belirli herhangi bir etkenin konsantrasyonu ile tanımlanması, tıkanmaya yol açan etkenlerin karmaşıklığı ve bunlar üzerinde sulama sisteminde ilerlerken meydana gelen değişiklikler nedeniyle her zaman mümkün olmamaktadır. Su sıcaklığı, su basıncı ve debi değişikliklerinin hepsi, çökelmemiş çözünmüş bileşenlerin kristalleşmesi, birleşmesi ve yerleşmesi üzerinde etkilidir. Sulama suyunun kalitesini tanımlamanın en uygun yolu, tıkanmaya yol açan tüm etkenler konusunda bilgi sahibi olmak ve bu bilgilere dayalı olarak, dağıtım sistemine ulaşan suda bu maddelerin tıkanma ya da sistem hasarına yol açmayacağı üst eşik değerleri belirlemektir. Su Kirliliği Sulama suyunun, sulama sisteminde kullanılabilmesi için filtrelenerek aşağıdakilerden arıtılması gerekir: • Fiziksel maddeler - Silt, kil, çamur vb. • Kimyasallar- Demir, kalsiyum, manganez (bunlar kimi zaman birleşerek konglomeralar oluşturabilir) vb. • Organic material - Plankton vb. • Biological material -Yosun vb. Su kaynaklarında sık görülen tıkanıklık etkenleri Su kaynağı Toprak Kuyular Kaynaklar Yüzey Göl ve Göletler Nehirler Kanallar Tıkanıklık etkeni (yaygınlığa göre) Fiziksel Kimyasal Biyolojik Kum Kalsiyum*, Demir, Demir ve manganez Sülfür, Manganez bakterileri, Sülfür bakterileri Kum, silt Kalsiyum*, Demir, Protozoa, Bryozoa, Sülfür, Manganez Demir ve manganez bakterileri, Sülfür bakterileri Kum, silt, yosun, Kalsiyum*, Sülfür, Protozoa, Bryozoa, zooplankton Demir ve Manganez** Sülfür bakterileri Kum, silt, kil Kalsiyum*, Demir Protozoa, Bryozoa Manganez Kum, silt, kil, zooplankton Kalsiyum*, Demir ve Manganez Protozoa, Bryozoa *Suyun pH ve sıcaklık değerlerine bağlı. **Demir ve manganez, suyun pH değeri düşükse ortaya çıkabilir. ***Bir mekanik biyolojik atık su arıtma tesisinden çıkan birikmemiş atık su. ****Havuz ya da kanalizasyon rezervuarında işlemden geçmiş birikmiş atık su. DAMLA SULAMA EL KİTABI 15 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Damla sulama için su kalitesinin tanımlanması ve işleme arıtma gereklilikleri Parametre Çökelmemiş katılar (mg/l) Kum (mg/l) Silt ve Kil (mg/l) Kalsiyum kons. (CaCo³ halinde) (mg/l) Demir (mg/l) Manganez (mg/l) Sülfür (mg/l) Yosun (Klorofil A) (mg/l) Plankton Plankton (ayrıntılar) Kopepod Rotator Çözünmüş oksijen (mg/l)** pH Fosfor (mg/l) Heterotrof bakteri (bakteriyel çamur) Sülfürik bakteri Demir ve Manganez bakterileri Col. Protozoa Bryozoa Salyangoz ve kabuklular BOD kanalizasyon (mg/l) Düşük Konsantrasyon Orta Yüksek <20 20-60 >60 <1 1-5 >5 <20 20-60 >60 Hidrosiklon kum ayrıştırma ve filtrasyonu* Filtrasyon* <50 50-300 >300 pH düzeltmesi <0.1 <0.02 <0.01 0.1-0.5 0.02-0.3 0.01-0.2 >0.5 >0.3 >0.2 Arıtma Filtrasyon* Oksidasyon ve demir giderme Oksidasyon ve demir giderme Oksidasyon ve saflaştırma Su kaynağında arıtma, filtrasyon ve <0.3 0.3-0.8 >0.8 klorlama <2 2-20 >20 Su kaynağında arıtma, filtrasyon <5 5-50 >50 Su kaynağında arıtma, filtrasyon <50 50-200 >200 Filtrasyon (düşük konsantrasyon) Su kaynağında arıtma; pompalama noktası <0.5 0.1-0.5 0.1> (konsantrasyon daha yüksekse ilave edin) Bitki ve toprağa göre gerekli seviyede pH düzeltmesi Su kaynağında arıtma (besin veya <1 1-10 >10 kanalizasyon) Su kaynağında arıtma; saflaştırma 0 Mevcudiyet Kolonizasyon 0 0 0 0 0 <10 Mevcudiyet Kolonizasyon Sülfür giderme ve saflaştırma Demir ve manganez giderme, Mevcudiyet Kolonizasyon saflaştırma Mevcudiyet Kolonizasyon Düzenli saflaştırma Mevcudiyet Kolonizasyon Saflaştırma ve filtrasyon Mevcudiyet Kolonizasyon Gelişimini önleyin 10-50 >50 Kanalizasyon arıtması, filtrasyon ve klorlama *Aşırı vakalarda filtrasyon öncesi çöktürme (sedimantasyon) gerekir. **Bu, damlatıcıların tıkanmasına doğrudan yol açmasa da, suda oksijen eksikliği genellikle sülfürün varlığına işaret eder. Kanalizasyon suyunda oksijen eksikliği, arıtmanın yetersizliğinin göstergesidir. Su analizi Uygun filtrasyon sisteminin seçimi, uygun bir bakım programının oluşturulması, damlatıcı hattı tipinin seçimi ve uygun Nutrigasyon™ planının (bkz. Su analizi, sayfa 76) belirlenebilmesi için bir su analizinin gerçekleştirilmesi gerekir. 16 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Filtre tipleri Damla sulama sistemlerinde en sık kullanılan filtre tipleri aşağıdaki gibidir: Ortam filtreleri (gravel veya kum), her tür yüzey su kaynağında ve özellikle atık sularda gereklidir. İçerisinde kiri tutan küçük çakıl taşlarının (gravel) bulunduğu metal ya da plastik muhafazalardan oluşur. Bu filtreler, çakıl ya da kumu yıkamaya ve kiri su kaynağına geri döndürmeye yarayan bir temizleme sistemi içerirler. DİKKAT Ortam filtresinde herhangi bir arıza durumunda filtre ortamının sisteme sızmasını önlemek üzere, ortam filtresi sonrasına bir elek filtre konması önemle tavsiye edilir. Disk filtreler yüzey suyu sistemleri, kuyular ve şehir suyu kaynaklarında kullanılır. Bu filtreler, eşdeğer elek boyutu 40 ila 400 mesh olacak şekilde üst üste dizilmiş bir dizi oluklu plastik diskten oluşur. Bu filtreler derinlemesine üç boyutlu filtrelemeye imkan verir (ör. suyun filtre içerisindeki filtreleme disklerinin yüzeyindeki olukların oluşturduğu gözeneklerden geçişi sırasında daha fazla parçacığın hapsedilmesine olanak sağlar). Disk filtreler elek filtrelerden daha büyük yüzey alanına sahip olduğundan, yüksek debi değerlerinde kullanıma daha uygundur. Elek filtreler, genellikle yüzey suyu sistemlerinde ikincil filtre ya da kuyu veya şehir suyu kaynaklarında ana filtre olarak kullanılırlar. Elek filtreler, içerisinde kiri hapseden bir ağ bulunan bir silindirden ibarettir. Bu filtreler görece temiz suyla kullanım içindir; rezervuar suyu ya da pompalanmış su ile kullanımı pek yaygın değildir. DİKKAT Ne tür filtre kullanılırsa kullanılsın, su kaynağına geri gönderilen kir, emme noktasından mümkün olduğunca uzağa deşarj edilmelidir. Akıntılı kaynaklarda (Ör. nehirler), deşarj noktası emme noktasından daha aşağıda olmalıdır. Hidrosiklon kum ayırıcıları, kaynak suyunda kum veya diğer ağır parçacıkların (50 mikron ya da üzeri) bulunduğu durumlarda ön filtrasyon aşaması olarak kullanılır. Parçacıkları sudan ayırmak üzere santrifüj kuvvetinden yararlanır. Ayrıştırılmış maddeler, daha sonra boşaltılmak üzere bir depoda toplanır. Parçacıkları ayrıştırmak üzere fiziksel bir engel içermediklerinden aslında bir filtre değildirler, ancak genellikle bir filtrenin öncesinde kullanılarak kirletici maddelerin büyük çoğunluğunun ayıklanmasını sağlarlar. Daha sonra son temizlik filtre ile gerçekleştirilir. Bu tasarım, ana filtrenin yıkanması ve temizlenmesi için gerekli zamandan tasarruf sağlar. Her bir hidrosiklon modeli belirli bir debi aralığında çalışır, bu aralığın dışında işlev görmez. DAMLA SULAMA EL KİTABI 17 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Filtre elek/disk boyutu Damla sulama açısından uygun terim, filtre içerisindeki fiberler arasındaki boşlukların Mikron (1/1000mm) cinsinden büyüklüğüdür. Gözenek(Mesh) boyutu, lineer inç başına gözenek (açıklık) sayısını (genellikle 40-200) ifade etmekle birlikte, her bir gözeneğin boyutunu temsil etmez. Filtrasyon sektöründe genellikle mesh boyutu kullanıldığından, Mikron/Mesh dönüşümü için aşağıdaki tabloya başvurabilirsiniz: Mikron (fiberler arasındaki boşluğun boyutu) 420 250 177 125 105 100 75 Mesh (lineer inç başına gözenek sayısı) 40 60 80 120 140 155 200 Otomatik filtrelerin kıyaslanması ile ilgili konular Konu Farklı çökelmemiş parçacıkları ayrıştırma verimi ve genel işletim Bileşen Çökelmemiş katılar (genel) Genel filtre seviyesi Kum (hidrosiklon sonrasında) Silt ve kil Yosun (< 40 mikron) Teknik ve hidrolik konular Zooplankton Demir ve manganez (oksidasyon sonrasında) Çamur Düşük besleme kapasitesi Çok yüksek besleme kapasitesi Minimum temizleme basıncı (bar) Temizleme suyu miktarı ve maliyeti Temizleme döngüsündeki su Temizleme için gerekli kapasite İşletim ve bakım ile ilgili konular Finansal konular Sistemin karmaşıklığı Korozyona dayanıklılık İşletim ve bakım gereklilikleri İşletim arızalarının sıklığı Gerekli uzmanlık Bakım maliyeti Sistem maliyeti Aksesuar maliyeti (basınç, kapasite ve çekvalfler) Filtrelenmiş su m³/sa maliyeti Sistem amortismanı 18 DAMLA SULAMA EL KİTABI Elek Gravel/Kum Disk 2.2 2.0 1.5 Kontrol edin ve kıyaslayın Kontrol edin ve kıyaslayın Sistem maliyetine ekleyin Toplam besleme maliyeti (m³/sa) Hesaplamalara ekleyin DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Filtrasyon gereklilikleri Bir filtrasyon sisteminin tasarımı, filtre türü ve filtre boyutunun (kapasitesinin) su kaynağı ve içerisindeki parçacık, karbonat ve demir miktarı ile (varsa) enjekte edilecek besin ve/veya kimyasal stok solüsyonlarının türüne bağlı olarak seçimini içerir. Kullanılacak filtrasyon türü, planlama aşamasında, sulama suyunun genel kalitesi ve içerisinde çeşitli maddelerin varlığına göre, sulama sisteminin belirli gereksinimleri göz önünde bulundurularak özenle seçilir. NOT Hidrosiklon kum ayırıcısı kullanılacak ise, debi aralığının planlanan sistemle uyumlu olduğundan emin olun. Su kalitesi ve damlatıcı özellikleri, filtrasyon türü, seviyesi (etkin gözenek boyutu) ve miktarı için belirleyici unsurlardır. Çoğu damla sulama sistemi, 130 mikron (120 mesh) ve üzeri filtrasyon gerektirir (filtreler, ayrıca, içerisinden geçebilecek maksimum parçacık boyutuna (mikron) göre de belirlenebilir). NOT Genellikle, en büyük filtre gözeneği, en küçük damlatıcı geçiş yolunun onda biri büyüklüğünde olmalıdır. DİKKAT Standart sulama filtreleri, tuz ve çözünmüş katları TUTMAZ. DİKKAT Damla sulama sistemi kurulumunda mutlaka filtre kullanılmalıdır. İçme suyu bile kullanılsa, basit bir elek filtre kullanılmalıdır. İyi planlanmış bir damla sulama sisteminde 2 filtrasyon aşaması bulunur: Ana (Birincil) filtrasyon • Su kaynağı yakınındaki görece büyük parçacıkların filtrelenmesinden sorumludur. • Ortam filtresi ya da disk filtre formundadır. • Kaynak suyunda ağır (50 mikron ya da üzeri) parçacıkların bulunması halinde, ana filtre öncesine bir hidrosiklon kum ayrıştırıcısı konulmalıdır. İkincil filtrasyon • Ana filtrasyon aşamasından kalan görece küçük parçacıkların filtrelenmesinden sorumludur. • İkincil filtrasyon için iki tür filtre kullanılabilir: • Elek filtre • Disk filtre DAMLA SULAMA EL KİTABI 19 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Ana ve ikincil borular, dağıtım boruları ve bağlantı elemanları Ana ve ikincil borular, dağıtım boruları Boru hatları, suyu pompadan filtrelere, vanalara ve oradan damlatıcılara olmak üzere tüm sulama sistemi boyunca taşır. DİKKAT Tüm boru hatları ve bağlantı elemanları, maksimum işletim basıncına dayanacak ve suyu aşırı basınç kaybı ya da kazancı meydana gelmeden taşıyacak şekilde uygun boyutlu olmalıdır. PVC borular sistem genelinde kullanılabileceği gibi, pompa istasyonunda çelik borularla kombine edilebilir. PVC, polietilen (PE) ya da esnek borular (PolyNet™/FlatNet™) ikincil boru ya da dağıtım borusu olarak kullanılabilir. DİKKAT Normal yüzey işletim koşullarında meydana gelebilecek genleşme ve büzüşmeleri göz önünde bulundurduğunuzdan emin olun (her boru tipi bundan faklı düzeylerde etkilenecektir). DİKKAT Boru hatları birbirine, kullanılan boru tipine bağlı olarak kaynak, zamk ya da sürtünmeli bağlantı elemanları ile bağlanır ve bunları destekleyen altyapıya sabitlenir. Tüm boru hatlarının doğru biçimde sabitlendiğinden emin olun. NOT Toprak altı damla sulama (SDI) sistemlerinde borulara erişim ve bunların onarımı daha güçtür. Kurulum sırasında tüm bağlantı elemanlarının sağlam olmasına dikkat edilmesi, sizi daha sonra önemli onarım masraflarından kurtaracaktır. Özellikle bitkilerin ilk büyüme aşaması sonrasında özel dikkat gereklidir. Sulama tasarımında boru boyutları, ekonomik etkenler, sürtünme kaybı, su darbesi ve temizleme hususları göz önünde tutularak belirlenir. Boru boyutu büyüdükçe sürtünme kaybı (ve dolayısıyla pompalama maliyeti) azalır, ancak başlangıç maliyeti artar. NOT Çoğu durumda dağıtım pompası, katı parçacıkların damlatıcılardan ziyade pompa içerisinde birikmesini sağlamak amacıyla damlatıcılardan daha düşük kotta yerleştirilir. Çarpık tarla şekillerine, topografi ve arazi sınırları dolayısıyla sıklıkla rastlanmaktadır. Planlama aşamasında, tarla şeklinin değişkenlik gösterdiği noktalarda ikincil hatlar ve dağıtım hatlarının boyutlarının doğru belirlenmesine özen gösterilmelidir. Çarpık şekilli tarlalar için ikincil hat ve dağıtım hatları, sistemin "ortalama" debisinden ziyade damlatıcı hatlarının gerçek debi değerleri baz alınarak tasarlanmalıdır. NOT Boru sistemi yalnızca normal sulama için gerekli debiyi değil, ayrıca sistem içerisinde doğru temizleme hızlarına ulaşılabilmesi için gerekli debiyi de kaldırabilmelidir (önerilen minimum: 0,3 metre/sn; 1 foot/sn Temizleme talimatları için bkz. Ana, ikincil hatlar ve dağıtım hatlarının yıkanması, sayfa 73). Temizlemeye yönelik tasarım amaçları, normal işletim için seçilen boru çaplarından farklı boru çapı seçimine neden olabilir. Bunun nedeni, bir ana, ikincil ya da dağıtım hattının herhangi bir kesitinde ihtiyaç duyulan temizleme hızını elde edebilmek için gerekli temizleme debisinin normal işletim için tasarlanan debiden farklı olabilecek olmasıdır. 20 DAMLA SULAMA EL KİTABI DRIP IRRIGATION SYSTEM OVERVIEW Bir boru kesitinin yapısı • Borunun dış çapı (OD), borunun dış duvarları arasındaki, boru eksenine dik ölçülen mesafedir. • Borunun iç çapı (ID) ise, borunun iç duvarları arasındaki, boru eksenine dik ölçülen mesafedir. • Duvar Kalınlığı (WT) Boru İç Çapı = ID = OD - (2 * WT) WT OD Boru Duvar Kalınlığı = WT = ID OD – ID 2 NOT Bir boru içerisindeki debi ve hız hesaplamalarında kullanılacak boru çapı İç Çaptır (ID). ÖRNEK Boru İç Çapı (ID) ile Dış Çapı (OD) arasındaki ilişkiyi göstermek üzere çeşitli polietilen (PE) borular: Boru çapı/sınıfı* 63/12 75/12 90/12 110/12 125/12 140/12 160/12 200/12 225/12 250/12 Dış Çap (OD) (mm) 63 75 90 110 125 140 160 200 225 250 Duvar Kalınlığı (WT) (mm) 4.70 5.60 6.70 8.10 9.20 10.30 11.80 14.70 16.60 18.40 İç Çap (ID) (mm) 53.60 63.80 96.60 93.80 106.60 119.40 136.40 170.60 191.80 213.20 *ISO 4427/07 standardında. Ayrıntılı bilgi için bkz. Polietilen rijit ve Esnek Borular - Ürün Kataloğu, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. Bağlantı Elemanları Her tür damla sulama sistemi ve bunlarda kullanılacak her tür boruya uygun bağlantı elemanları mevcuttur. Bağlantı elemanı seçimi, projeye ilişkin BOM'de (Ürün Reçetesi) belirtilecek bir planlama konusudur. Ayrıntılı bilgi için bkz. Bağlantı Elemanı ve Aksesuar Ürün Kataloğu, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. DAMLA SULAMA EL KİTABI 21 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Su sayaçları ve basınç göstergeleri Sisteminizde çalışır durumda bir su sayacı ve basınç göstergesi bulunduğundan emin olun! Bunlar basit cihazlar olmasına rağmen genellikle gözden kaçırılır ya da bakımı ihmal edilir. Bu izleme cihazları, sistemin düzgün çalışması açısından çok önemlidir. Sistem debisi, sızıntı ya da tıkanmaların belirlenmesine yardımcı olur ve sulama planlaması amacıyla uygulama hızlarının belirlenmesi için bilinmelidir. Sistem basıncı da sızıntı ya da tıkanmaların belirlenmesine yardımcı olur ve filtreler, kimyasal enjektörleri ve kapsama aralığındaki tüm sistemin yönetimi açısından çok önemlidir. Su sayaçları Su sayaçları, sulama programı için gerekli su uygulaması konusunda bilgi sağlar ve damlatıcı tıkanmalarının izlenmesine yardımcı olur. Pervane tipi sayaçlar, tarım uygulamalarında en yaygın kullanılan sayaçlardır. NOT Tüm su sayacı tipleri düzenli bakım gerektirir. Gerekli bakım işlemleri için üreticinin tavsiyelerine uyunuz. Sulama sisteminin başına monte edilecek bir su sayacı ya da belirli damlatıcı hatlarının başına monte edilecek küçük su sayaçları, damlatıcı tıkanmalarının belirlenmesine yardımcı olur. Damla sulama sisteminin başına monte edilecek bir tek büyük su sayacı, tüm sistemin debisinin izlenmesini sağlar. Çoğu su sayacında, sayaç içerisinden geçen toplam debiyi (m3, galon) gösteren bir toplayıcı gösterge bulunur. Kimi sayaçlar, ayrıca bir anlık debi göstergesine de (m³/sa, GPM) sahiptir. Su sayacının monte edildiği borunun tam kapasite ile çalıştığından (akan suyun boru kesitini hava cepleri olmadan tamamen doldurduğundan) ve boru içerisine aşırı türbülans bulunmadığından emin olun. Bir vana, dirsek ya da T bağlantı yakınına monte edilmiş su sayaçları doğru bilgi sağlamayabilirler. Sayaçta anlık debi göstergesi (ör. m³/sa, GPM) mevcutsa, gösterge ibresinin aşırı dalgalanması, suda aşırı türbülans olduğunun göstergesidir. Sulama sisteminde sızıntı ya da tıkanmaları belirlemek amacıyla, sistemin debisini haftada bir kontrol edin (bkz. Hidrolik Koşullar Hazırlık ve Kullanım Kontrol Listesi, sayfa 74). Debide zamanla düşüş gözlenmesi tıkanıklık işareti olabilir. Debiyi kontrol etmeden önce, sistem basıncının planlanan düzeyde olup olmadığını kontrol edin. Damla sulama sistemi hakkında doğru ve kullanışlı veri elde edebilmek için, debi kontrol edilmeden önce sistemin çalışma basıncının önceden planlanmış düzeyde olması sağlanmalıdır. Çalışma basıncının değişmesine izin verildiği takdirde, elde edilen debi değerleri geçerli olacak, ancak bunları tıkanma tespiti amacıyla kullanılabilir biçimde kıyaslamak mümkün olmayacaktır. Her bir damlatıcı hattının (lateral) debisinin çok birer küçük su sayacı (boğaz büyüklüğü 5/8” veya 3/4”) ile izlenmesi, tıkanıklıkların tespiti açısından sistemin başına monte edilecek bir tek büyük sayaç kullanılmasına göre daha hassas sonuç verecektir. Arazisi 100 Ha (250 acre) üzeri büyük projelerde özellikle önerilen bir uygulamadır. Çoğu küçük su sayacında sadece toplayıcı gösterge bulunduğundan, sayaç okumaları arasındaki sistem çalışma süresini de izlemeniz gereklidir (eğer mevcutsa, kontrolör bu işi otomatik olarak yapar. Bkz. Kontrolör, sayfa 41). Büyük su sayacında olduğu gibi, elde edilen verilerin geçerli olabilmesi için, basıncın zamanla değişmemesi gereklidir. 22 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Basınç göstergeleri Basınç göstergesi, bir sulama sisteminin olmazsa olmaz bileşenidir. Sulama sistemi hakkında hayati veriler sağlayan bu cihazlar, sızıntı ve tıkanıklıkların tespiti, filtre ve kimyasal enjektörlerinin yönetimi ve sistemin işletim aralığında tutulmasına yardımcı olur. Mümkün olduğunca doğru veri elde edebilmek için, daima sistem basınç aralığını gösteren ölçeğe sahip bir basınç göstergesi kullanın. Sistemin tipik basınç değeri, basınç göstergesi ölçeğinin yaklaşık orta noktasına denk gelmelidir. Filtre üzerindeki basınç kaybı Filtre üzerindeki basınç kaybının okunmasında yanlışlıkları önlemek amacıyla, şekilde gösterildiği gibi üç yollu bir seçici vanaya bağlanmış bir tek basınç göstergesi kullanın. DİKKAT Bir filtre üzerindeki basınç kaybının filtre girişi ve çıkışına bağlanmış iki adet basınç göstergesi ile okunması, bu iki basınç göstergesi arasındaki kalibrasyon farkı nedeniyle yanlış sonuç verebilir. Basıncın sulama sisteminin çeşitli önemli noktalarında (sistem başında, her bir sulama bölgesi başında ve tarlada belirli damlatıcı hatlarının giriş ve çıkışında) ölçülmesi önemlidir. İPUCU Netafim™, sistemin önemli noktalarına bağlanmak üzere, ölçüm iğneli portatif basınç göstergesi kullanımına imkan verecek çeşitli başlık adaptörleri sunmaktadır. Basınç göstergesi başlık adaptörleri PVC borular PE borular için dişli (Ör. damlatıcı hatları) bağlantılı. için barb konnektör. DAMLA SULAMA EL KİTABI 23 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Vanalar Bir sulama sistemi üzerindeki su debisi ve basıncı, suyun verimli ve zamanında uygulanabilmesi açısından hassas biçimde kontrol edilmelidir. Bu yüzden, vanaların doğru seçilmesi ve yerleştirilmesi kritik öneme sahiptir. Vanalar, basınç, debi ve dağıtımın farklı koşullar altında performansın optimize edilmesi, yönetimin sağlanması ve bakım gerekliliklerinin azaltılması amacıyla kontrol edilmesinde önemli rol oynarlar. DİKKAT Vana boyutları, maksimum çalışma basıncı ve vana malzemeleri, sistem ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde doğru seçilmelidir. Gereğinden büyük vanalar doğru açılıp kapanmayabilirken, gereğinden küçük vanalar akışı kısıtlayarak aşırı basınç düşüşüne yol açabilir. Damla sulama sisteminde kullanılan vana türleri: Manuel kontrol vanası Damla sulama sistemlerinde genellikle 4 tür manuel kontrol vanası kullanılır: Bilyeli vana Bilyeli vana, çeyrek turlu bir vanadır. Bilyeli vanada kapama mekanizması, ortası delikli ve vana pozisyonunu gösteren bir manivelaya bağlı bir küredir (bilye). Manivelanın döndürülmesi bileyi de döndürür. Delik boru ile paralel durumda iken akış gerçekleşir, delik boruya dik durumda ise akış kesilir. Bu vana tamamen açık ya da tamamen kapalı durumda kullanım için tasarlanmış olup, akışı düzenlemek amacıyla kullanmaya uygun değildir. Kelebek vana Kelebek vana, çeyrek turlu bir vanadır. Çalışma prensibi bilyeli vanaya benzer. Kapama mekanizması, borunun merkezinde bulunan bir disktir. Manivelaya bağlı bir çubuk, diskin merkezinden geçer. Manivelanın döndürülmesi ile disk, akışa paralel ya da dik pozisyon alır. Bilyeli vanadan farklı olarak, disk daima akışın içerisinde mevcut olduğundan, vana pozisyonundan bağımsız olarak daima belirli bir basınç düşüşü mevcuttur. Bu vana tamamen açık ya da tamamen kapalı durumda kullanım için tasarlanmış olup, akışı düzenlemek amacıyla kullanmaya uygun değildir. Sürgülü vana Sürgülü (kapaklı) vana, bir kapağın (kama) sıvının akış yolundan kaldırılması ile açılır. Sürgülü vana tam açık iken akış yolunda herhangi bir engel mevcut olmadığından, sürtünme kaybı çok düşüktür. Bu vana tamamen açık ya da tamamen kapalı durumda kullanım için tasarlanmış olup, akışı düzenlemek amacıyla kullanmaya uygun değildir. Küresel vana Küresel vana, akışın minimum sürtünme kaybı ile düzenlenebilmesi için önerilen tek manuel vanadır. Akış içerisindeki bir sabit halka ile hizalanmış hareketli bir disk kapaktan oluşur. Bir el çarkına bağlı bir vida ile çalıştırılır. Çekvalf (tek yönlü vana) Çekvalfin işlevi, istenen yönün tersinde su akışını önlemektir. Çeşitli amaçlarla kullanılır: •Bulunduğu yükseklikten daha yüksekteki bir tarlaya su pompalayan bir pompanın çıkışına bağlandığında, pompayı su darbesinin geri saçılan dalgalarından korur. •Bulunduğu yükseklikten daha yüksekteki bir tarlaya su taşıyan bir filtrenin çıkışına bağlandığında, suyun sistemin başındaki bileşenlere geri akmasını önler. •Bir dozaj ünitesinin öncesine bağlandığında, gübre ve kimyasalların su kaynağını kirletmesini önler. • Bir pompanın giriş borusuna taban vanası olarak bağlandığında, giriş borusunun havasının alınmasını sağlar. 24 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Hidrolik kumandalı, diyaframla çalıştırılan kontrol vanaları Vana kontrol döngüsünün yerleşimine göre farklı amaçlara hizmet eder. Açık Kapalı Hidrolik kontrol vanası Lokal ya da uzaktan gelen basınç komutuna göre açılır ya da kapanır. Basınç Düşürücü Vana (PRV) Girişinde mevcut yüksek basıncı, talepteki dalgalanmadan bağımsız olarak daha düşük değerde sabit bir basınca düşürür ve hat basıncında bir düşüş halinde tamamen açılır. Optimum işletim için, PRV üzerindeki basınç oranı 1:4'ten yüksek olmamalıdır. Basınç tahliye/muhafaza vanası İki ayrı işlevden birini gerçekleştirebilir: • Hat üzerine monte edildiğinde, debideki dalgalanma ya da çıkışındaki değişken basınçtan bağımsız olarak, önceden belirlenmiş bir minimum giriş basıncını muhafaza eder. • Sirkülasyon vanası olarak bağlandığında ise, önceden belirlenen değerin üzerindeki fazla basıncı tahliye eder. Basınç düşürme ve muhafaza vanası İki bağımsız işlevi aynı anda gerçekleştirir: Debideki dalgalanma ya da çıkışındaki değişken basınçtan bağımsız olarak, önceden belirlenmiş bir minimum giriş basıncını muhafaza eder ve debideki dalgalanma ya da aşırı giriş basıncından bağımsız olarak, çıkış basıncının belirlenmiş bir maksimum değeri aşmasını önler. Basınç tahliye vanası Hat basıncı belirlenmiş bir maksimum değeri aştığında fazla basıncı tahliye eder. Sistem basıncındaki artışa, tam açılarak anında, doğru ve yinelenebilir bir şekilde cevap verir. Takviye pompası kontrol vanası Elektrik sinyallerine göre tam açılan ya da kapanan, çift hazneli aktif çekvalf. Boru hatlarında darbeleri önlemek amacıyla, pompayı çalıştırma ve durdurma sırasında sistemden izole eder. Darbe algılayıcı vana Hat basıncını algılayan hat dışı bir vanadır. Ani pompa duruşları ile bağlantılı basınç düşüşlerine cevaben açılır. Önceden açılmış olan vana, geri dönen yüksek basınç dalgasını tahliye ederek darbeyi engeller. Vana, ayrıca sistemdeki aşırı basıncı da tahliye eder. Hava vanaları Kombine hava tahliye vanası Boru hattı dolumu ya da ağ boşaltımı sırasında yüksek hacimli havayı tahliye eder ve basınç altındaki boru hatlarından hava ceplerinin etkin biçimde giderilmesine imkan verir. Kinetik hava vanası Boru hattı dolumu ya da ağ boşaltımı sırasında yüksek hacimli havayı tahliye eder. DAMLA SULAMA EL KİTABI 25 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Dozaj ünitesi Dozaj ünitesi, Nutrigasyon™ ve kimyasal uygulama amacıyla kullanılır: Nutrigasyon™ Ürün verimi ve kalitesini artırmanın en etkin yolu, bitkileri özel ve değişen ihtiyaçlarına uygun biçimde beslemektir. Bu da, doğru miktarda su ve besinin doğru zamanda verilmesi anlamına gelir. Nutrigasyon™ besin maddelerinin bitkilere enjekte edilmesini ifade eder. Nutrigasyon™ üç aşamadan oluşur: • Çözünebilir gübrelerin çözülmesi (gerekli ise). • Besin maddelerinin istenen dozaj oranlarında püskürtülmesi. • Doğru miktarda besin maddesinin bitkinin kök bölgesine ulaştırılması. Kimyasal Uygulama (Chemigation) Kimyasal uygulama, damlatıcı tıkanmalarını önlemek ya da en aza indirgemek amacıyla kimyasal enjeksiyonu (klor, hidrojen-peroksit, asit vb. ilavesi) ile bitkiler ve toprağa yönelik kimyasal enjeksiyonunu (herbisit, pestisit vb.) ifade eder. Damlatıcı içerisindeki su yolları görece dar olduğundan tıkanabilir. Dolayısıyla, damlatıcı tıkanmasını önleme amacıyla filtrasyona ek olarak kimyasal enjekte edebilme imkanı önemli bir özelliktir. Nutrigasyon™ ve/veya kimyasal uygulama işleminin yararları: • Besin maddesi ve kimyasalların homojen ve zamanında uygulanması. • Tarlalarda trafiğin azalması sonucunda toprak sıkışmasında azalma. • İş gücü gereksinimi ve kimyasal maddelere maruziyette azalma. • Çevre kirliliğinde azalma. Kimyasal enjeksiyon sistemi tasarımı, enjektör tipi ve kapasitesinin seçimini kapsar. Besin enjeksiyon miktarları genellikle sıvı klor ya da asit gibi kimyasalların enjeksiyon miktarlarından çok fazla olacağından, enjeksiyon sistemi Nutrigasyon™ için kullanılacak ise, enjeksiyon biriminin boyutu bu tür kullanıma yönelik olarak seçilmelidir. Besin maddeleri, klor ya da asit ile temas edecek bileşenler korozyona dayanıklı olmalıdır. Kimi ülkelerde tarım kimyasalları için belirli türlerde enjektör kullanılması gerekmektedir. Daima yerel mevzuat ve kimyasal etiketleme şartlarına uygun hareket ediniz. Besin ve kimyasallar, basınçlı damla sulama sistemlerine çeşitli yöntemlerle enjekte edilebilir: Netafim™, her tür bitki, arazi büyüklüğü ve uygulamada doğru besin miktarını sağlayacak çok çeşitli dozaj sistemleri sunmaktadır. İlgili terimler: • Tek dozaj kanalı - Aynı anda yalnızca bir tür gübre çözeltisinin enjekte edilmesi için. • Çoklu dozaj kanalı - Aynı anda çeşitli gübre çözeltilerinin enjeksiyonu ya da bir tek gübre çözeltisinin daha yüksek miktarda enjeksiyonu için. • Toplu/Kantitatif Nutrigasyon™ - Tüm gübre miktarının tek seferde enjeksiyonu. • Oransal Nutrigasyon™ - Gübrelerin, sulama suyunun ana hattaki debisine göre sabit bir oranda enjeksiyonu. • EC ve pH kontrolü bazlı Nutrigasyon™ - Nutrigasyon™ oranının, bitkinin ihtiyaçlarına göre sabit bir EC ve pH seviyesi korunacak şekilde ayarlanması. Dozaj sisteminde bir kontrolör (Netaflex™, NetaJet™ ya da FertiKit™) ve dozaj ünitesi üzerinde EC ve pH sensörleri kullanılarak gerçekleştirilir. 26 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Gübre tankı Gübre tankı, kantitatif Nutrigasyon™ işlemine yönelik olarak gübreyi su ile karıştırmak amacıyla kullanılır. Sulama sisteminin hidrolik basıncı ile çalışır, harici bir enerji kaynağı gerektirmez (sistemde mevcut fazla enerjiye bağlı olarak). İstenen miktarda gübre tanka konur ve burada çözünerek sulama sistemine enjekte edilir. Sulama sistemine iki şekilde bağlanabilir: • Hat üzeri - Ana hatta doğrudan bağlanır (düşük kapasiteli sistemlerde yaygındır). • Bypas - Ana hatta baypas şeklinde bağlanır. ana hatta bağlı manuel ya da hidrolik bir basınç düşürücü vana (PRV), gübre tankının çalışması için gerekli basınç farkını sağlar (yüksek kapasiteli sistemlerde yaygındır). Gübre tanklarının kullanımı ve bakımı kolaydır. Hidrolik piston motorlu enjektör Lineer hidrolik piston motoru gücünü sulama sisteminde mevcut hidrolik basınçtan alır ve gübreyi basınçlı sulama hattına enjekte etmek için başka bir enerji kaynağına ihtiyaç duymaz. Enjektöre kaynak tarafındaki girişten giren su, su çıkışı yoluyla drenaj hattına çıkar. Gübre, hidrolik piston motorunun ürettiği basınç yardımıyla, sulama hat basıncının iki katı basınçla enjekte edilir. Sıvı gübre enjektöre gübre tankı içerisindeki emme ağzı üzerinden girer ve enjektör çıkışı üzerinden sulama hattına enjekte edilir. Hidrolik motorun su tüketimi enjekte edilen kimyasal miktarının 3 katı olup, giriş basıncı ve pompa modeline bağlı olarak 320 litre/saate (1.4 GPM) kadar enjeksiyon debisi sağlayabilir. Manuel ya da bir sulama kontrolü ile otomatik olarak çalıştırılabilir. Netafim™ Venturi Enjektörü - 2"e kadar Venturi enjektörü, enjektör boğazında bir alçak basınç bölgesi (veya vakum) meydana getirmek üzere sulama sistemindeki fazla basıncı kullanır. Oluşan bu vakum, kimyasalların basınçlı sulama hattına etkin biçimde çekilmesini sağlayarak ayrıca bir kimyasal enjeksiyon pompası ihtiyacını ortadan kaldırır. Venturi enjektörleri, basınçlı bir sulama sistemine kimyasal enjekte etmek için en etkin maliyetli yöntem olup, basitliği, dayanıklılığı, düşük maliyeti ve ayrıca bir güç kaynağına ihtiyaç duymaması nedeniyle popülerdir. Sulama sistemine iki şekilde kolayca bağlanabilir: • Hat üzeri - Ana hatta doğrudan bağlanır (düşük kapasiteli sistemlerde yaygındır). • Bypas - Ana hatta baypas şeklinde bağlanır. ana hatta bağlı manuel ya da hidrolik bir basınç düşürücü vana (PRV), Venturi enjektörünün çalışması için gerekli basınç farkını sağlar (yüksek kapasiteli sistemlerde yaygındır). Venturi enjektörlerine hareketli parça yoktur ve bu yüzden az bakım gerektirir. Nominal sistem debi değerlerinde başlangıçtan bitişe kadar son derece homojen bir enjeksiyon miktarı sağlarlar. Kimyasal enjeksiyon kapasitesi: enjektör boyutu ve işletme basıncına dayalı olarak 30 - 1200 l/sa (8 - 320 GPH). Manuel ya da bir sulama kontrolü ile otomatik olarak çalıştırılabilir. 2.0" 0.75" DAMLA SULAMA EL KİTABI 27 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Elektrikli dozaj pompası 25 l/sa (6.6 GPH) debi değerlerine kadar kullanım için tasarlanan elektrikli pompalar, genellikle sistem bakımına yönelik kimyasal ve asit enjeksiyonu için kullanılır. Maksimum basınç: 10 bar (145 PSI). Hidrolik gübre enjektörü (oransal) Gübre ve kimyasalları, sulama sisteminden geçen suyun debisi ile orantılı olarak, yavaş yavaş ve tutarlı büyüme sağlamak için gerekli miktarlarda uygular. Açık tarlalar, meyve bahçeleri ve peyzaj alanlarında, katkı maddelerini suya değişen su basınç ve debi değerlerinden bağımsız olarak tutarlı miktarlarda enjekte etmek amacıyla yaygın olarak kullanılır. Katkı maddelerinin yalnızca su gücünden yararlanarak enjekte edildiği bu işlem, kesin ve basittir. • Elektrik enerjisi gerektirmeden su gücüyle çalışma. • Piston su akışı ile tahrik edilir. • Çözelti, su akışı ile orantılı enjekte edilerek doğru karışım sağlanır. • Çözelti, ünite içerisinden su akışı olduğu sürece sürekli olarak ilave edilir. • Katkı maddesi oranı sabit kalır. Tek kanallı Mini FertiKit Takviye pompalı Venturi enjektörü. Bu yöntem, ana hattaki basınç farkının basit Venturi dozaj ünitesini çalıştırmak için yeterli olmadığı durumlarda kullanılır. Takviye pompası, Venturiyi çalıştırmak için gerekli ilave basıncı sağlarken, sistemde yük kaybı oluşmasını önler. Seçilen boyutta Venturi ile birlikte tedarik edilir (3/4"'e kadar). Baypas öncesine bir çekvalf bağlanmalıdır. Manuel ya da bir sulama kontrolü ile otomatik olarak çalıştırılabilir. 28 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ FertiKit3G™ FertiKit3G™, çok çeşitli kapasitelerdeki sulama sistemlerine uygun, son derece esnek ve doğru sonuç veren bir dozaj sistemidir. Açık tarlalardan yoğun bahçeciliğe kadar tüm uygulamaları kapsar. Minimum düzeyde yatırım gerektiren CE uyumlu modüler bir sistem olan FertiKit3G™, gerek küçük gerekse büyük ölçekli uygulamalarda sektörün en etkin maliyetli dozaj sistemidir. • Esnek: 50 ila 1000 l/sa'lik 6 üniteye kadar değişen çok çeşitli dozaj kanalı debilerinde çalışabilir. • Ölçeklenebilir: 5 m³/sa ila 700 m³/sa kapasiteli sistemler ve 8.0 bara kadar basınç değerleri için. • Uygun maliyetli: Minimum düzeyde yatırım ve hızlı yatırım geri dönüşü. • Modüler: Takviye pompası gerektirmeyen iki model dahil olmak üzere dört modelde sunulmaktadır. NetaFlex3G™ NetaFlex3G™, sera ürünleri için son derece kesin ve eşit besin dozajı sağlayan güvenilir ve son teknoloji ürünü bir açık tanklı dozaj sistemidir. CE uyumlu modüler bir sistem olan NetaFlex™, birçok Netafim™ ve üçüncü taraf kontrol ve izleme sistemlerine kolaylıkla entegre edilerek homojen miktar ya da oranda besin maddesi teminine imkan verir. • Üretken: Üstün verime sahip yüksek kaliteli ürün alınmasına yardımcı olmak üzere kesin EC ve pH kontrolü sağlar. • Homojen: Açık karışım tankı tasarımı sayesinde, besin maddelerini homojen bir çözelti içerisinde sabit miktar veya oranda verir. • Esnek: 50 ila 600 l/sa'lik 6 üniteye kadar değişen çeşitli dozaj kanalı debilerinde çalışabilir. • Ölçeklenebilir: 5 m³/sa ila 60 m³/h kapasite arasında değişen sistem debileri. • Odaklı: Sera uygulamaları için tasarlanmıştır. NetaJet3G™ NetaJet3G™, son teknoloji ürünü karıştırma haznesine sahip homojen ve düşük enerji tüketimli bir dozaj sistemidir. Sera ve açık tarla bitkileri için en yüksek kesinlik seviyesinde dozaj ve homojenlik sağlar. CE uyumlu modüler bir dozaj sistemi olan NetaJet3G™, birçok Netafim™ ve üçüncü taraf kontrol ve izleme sistemlerine kolaylıkla entegre edilebilir. • Üretken: Üstün verime sahip yüksek kaliteli ürün alınmasını sağlamak üzere kesin EC ve pH kontrolü sağlar. • Homojen: İnovatif karışım haznesi tasarımı sayesinde, besin maddelerini sabit miktarda/oranda verir. • Esnek: 1000 l/sa'lik 5 üniteye kadar değişen çeşitli dozaj kanalı debilerinde çalışabilir. • Düşük maliyetli: Besin maddelerinin karıştırılması ve enjeksiyonu için tek pompanın kullanıldığı NetaJet3G, düşük enerji tüketimi ile kesin dozaj yapmak üzere tasarlanmıştır. • Ölçeklenebilir: 5 m³/sa ila 400 m³/sa kapasiteli sistemler ve 6.5 bara kadar basınç değerleri için. • Esnek: Seralardan ağlı seralara (net house) kadar değişen uygulamalara uygun. DAMLA SULAMA EL KİTABI 29 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Uygun dozaj ünitesi seçimi: Tek ğl se ra /a a Yo r um la r ız To p ra ks ıs kl To p ra r la ta ık Aç kl ie re Ge er /b rji ne si te ni Hidrolik piston motorlu ejektör Netafim ™ Venturi enjektörü Elektirikli dozaj pompası Hidrolik gübre enjektörü (oransal) Tek kanallı Mini FertiKit FertiKit3G™ ah ka çe yn sı yı sa al ı an Do za jk Do za jü Yalnızca giriş ve çıkış arasındaki basınç farkı 0.3 bar (3 metre) ise çalışır. Enjekte edilecek kimyasal miktarının 3 katı su tüketir. Optimum işletim için, gerekli enjeksiyon oranına bağlı olarak %15-75 basınç farkına gereksinim duyar. Gübre tankı Çoklu ıs ağ ı er a Önerildiği arazi: Optimum işletim için, gerekli enjeksiyon oranına bağlı olarak %15-30 basınç farkına gereksinim duyar. Açıklama: veya NetaFlex3G™ NetaJet3G™ Alanda elektrik mevcut. Sistemde, mevcut sulama için gerekli basınca ek fazla basınç mevcut. Ayrıntılı teknik veriler için ürün veri föylerine bakınız, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. Açıklama ihtiyacı ya da şüphe halinde Netafim™ uzmanlarına danışınız. 30 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Damlatıcı hatları (lateraller) Damlatıcı hatları bir damla sulama sisteminin kalbidir. Her sulama sisteminde tasarım süreci bitkiden başlar ve oradan damlatıcı hattı tasarımına geçer. Damlatıcı hattı tasarımında dikkate alınması gerekli damlatıcı hattı seçimi, duvar kalınlığı, damlatıcı debisi, damlatıcılar arası mesafe, damlatıcı hatları arası mesafe ve damlatıcı hattı gömme derinliği (SDI için) gibi konularda bilgi sahibi olunması önemlidir. Damlatıcı hatları hakkında temel terimler: Bir boru kesitinin yapısı • Borunun dış çapı (OD), borunun dış duvarları arasındaki, boru eksenine dik ölçülen mesafedir. • Borunun iç çapı (ID) ise, borunun iç duvarları arasındaki, boru eksenine dik ölçülen mesafedir. • Duvar Kalınlığı (WT) Boru İç Çapı = ID = OD - (2 * WT) İç boru kesiti alanı = A = • π = 3.1416 • r = ID/2 WT OD Boru Duvar Kalınlığı = WT = ID OD – ID 2 π ID 2 = π r2 4 Homojenlik ve verim Homojenlik su ve gübre tasarrufu sağlar, verimi artırır ve yatırım geri dönüşünü hızlandırır. Verim kaynak tasarrufu sağlar, çevreyi korur ve bitkilerin ihtiyacına optimum düzeyde hizmet eder. DİKKAT Başlangıç maliyetinin düşük olması, yıllık işletim maliyetlerinin yüksek olmasına neden olabilir. Bir damla sulama sisteminin tasarımında, toplam maliyetleri düşük tutabilmek amacıyla homojenlik ve verimin göz önünde bulundurulması önemlidir. NOT Uluslararası standartlara göre, %10 debi değişimi homojen sulama olarak kabul edilir. Ayrıntılı bilgi ile homojenlik ve verim hesaplamaları için bkz. sayfa 49. Damlatıcılar Damlatıcı hattı boyunca eşit aralıklarla yerleştirilmiş damlatıcılar, su ve besinleri bitkilerin kök bölgelerine doğrudan iletir. Tipik bir damla sulama sisteminde binlerce damlatıcı bulunur. Her bir damlatıcı dayanıklı ve tıkanmaya dirençli olmalı, aynı miktarda su vermelidir. Geniş su yolları, uzun vadede sorunsuz performans garantisi sağlar. Debi ve damlatıcılar arası mesafe, ıslatma paterninin belirlenmesi ile yüzey akışı ya da derine sızıntının önlenmesi açısından önemlidir. İşletimi ve bakımı doğru yapılan bir damla sulama sistemi, su ve besinleri bitkinin kök bölgesine yüzey akışı ya da derine sızıntı olmaksızın iletir. DAMLA SULAMA EL KİTABI 31 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ İki tür integral damlatıcı bulunur: Basınç ayarsız damlatıcı Basınç ayarsız damlatıcıların sağladığı debi çalışma Basınç Ayarsız Damlatıcı basıncına bağlıdır. • Damlatıcı debisi, boru çapı ve damlatıcı aralığı, damlatıcı hattı içerisindeki su akışındaki basınç yükü kaybını belirleyen unsurlardır. • Topografik yüksekliklerdeki değişiklikler sistemi de etkilemektedir. Bu iki etken, aynı damlatıcı hattı üzerindeki damlatıcıların debileri arasında küçük farklar meydana getirir. Basınç Ayarlı (PC) damlatıcı Çalışma basıncı izin verilen basınç aralığında kaldığı sürece, PC damlatıcılar debiyi çalışma basıncından bağımsız olarak sabit tutarak homojen sulama sağlarlar. PC Damlatıcı Diyafram, damlatıcı labirentinin oluşturduğu sürekli basınç farkı ile harekete geçerek geniş bir basınç aralığında sabit damlatıcı debisi sağlar. Serbest yüzer diyafram sayesinde, damlatıcının çalışması kesin ve hassas olup, kendini sürekli olarak ayarlar ve temizler. Tıkanıklığa yol açabilecek parçacıklar ya geniş su yollarından dışarı atılır ya da basınç farkını artırır. Bu da diyaframın çıkış suyu kesit hacmini anlık olarak artırmasını ve böylece kirin sistemden dışarı atılmasını sağlar. Diyafram hareketi, su yolu içerisinde basınç farkının sabit tutulmasını ve böylece geniş bir basınç aralığında homojen bir debi elde edilmesini sağlar. Ayrıca, Netafim™ PC damlatıcılar, tıkanmaların önlenmesine yardımcı olmak üzere kendi kendini temizleme özelliğine sahiptir. NOT PC damlatıcılar, damlatıcı hattı uzunluğundan bağımsız olarak sabit debi sağlarlar (damlatıcılar üretici tarafından belirlenen çalışma aralığında çalıştırıldıkları sürece). Belirli uygulamalara yönelik PC damlatıcılar: Anti-Sifon (AS) damlatıcılar Anti-sifon (AS) mekanizması, kirin damlatıcı hattı içerisine emilmesini önleyerek damlatıcı tıkanmasına karşı kritik bir koruma sağlar. Toprak altı damla sulama (SDI) uygulamaları için idealdir. Sulama sistemleri genellikle yağmurlu havalarda çalıştırılmaz. Yağmur, genellikle toprağın doymasın ya da damlatıcılar çevresinde su birikmesine yol açar. Sistem, sulama döngüleri arasında basınç verilmiş halde değilken bir drenaj sistemi gibi çalışır ve sisteme kirletici maddeler girdiğinde damlatıcıların tıkanmasına yol açabilir. Bu sorunu önlemek amacıyla, anti sifon mekanizması sistemde basınç mevcut değilken damlatıcıları tamamen kapatarak kirletici maddelerin sisteme girişini engeller. Ayarlı Sızdırmaz (CNL) damlatıcılar CNL özelliği, sulama döngüleri arasında sisteme basınç verili halde değilken sistemin boşalmasını önler. Darbeli sulama uygulamalarında su ve besinlerin homojen dağılımını sağlar. Damlatıcı hatları, sulama döngüleri arasında dolu kalır. Böylece hatların boşaltılarak yeniden doldurulması önlenmiş, su tasarrufu sağlanmış olur. 32 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Kullanılacak damlatıcı tipinin belirlenmesi Kullanılacak damlatıcı tipi, projenin ihtiyaçları ve karakteristiklerine göre belirlenmelidir. Belirli bir bitki için hangi türde damlatıcı kullanılacağı çiftçinin kararı olsa da, aşağıdaki öneriler göz önüne alınmalıdır: Aşağıdaki durumlarda PC damlatıcı kullanımı önemle tavsiye edilir: • Arazi eğimi %2'den fazla ise. • Damlatıcı hattı boyunca topografik değişimler var ise. • Uzun damlatıcı hatları mevcut ise. • Bitkiler aşırı ya da eksik sulamaya fazla duyarlı ise. • Yetersiz sulamanın uzun ömürlü bitkilerin büyümesinde eşitsizliğe yol açabileceği meyve bahçelerinde (bitki ömrü uzadıkça, bitkiler arasındaki eşitsizlik artar). • Mükemmel su dağılımı ve homojenlik ihtiyacı var ise. NOT Toprak altı sistemlerinde daima anti sifon (AS) damlatıcıları tercih ediniz. Hat üstü damlatıcılar Netafim™, integral damlatıcılarının sahip olduğu tüm özellik ve faydaları sunan kapsamlı bir hat üstü damlatıcı ürün gamı sunmaktadır. Bunlar özellikle sera, fidanlık ve meyve bahçesi uygulamaları için tasarlanmıştır. Netafim’in hat üstü basınç ayarlı (PC ve PCJ) damlatıcıları, bitki alanının tamamı boyunca kesin, verimli ve homojen debi dağılımı sağlarken, yaygın kullanılan kimyasal ve besinlere dayanıklıdır. Örümcek bağlantı Netafim™, hat üstü damlatıcılara bağlandığında su akışını belirli bir bölgeye yönlendirmek ya da çeşitli noktaları sulamak amacıyla kullanılabilecek çok çeşitli mikro tüpler, manifoldlar ve/veya hat sonu ürünleri sunmaktadır. Netafim bağlantı ürünleri hakkında ayrıntılı bilgi için Netafim™ Aksesuar Kataloğuna bakınız, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. Damlatıcı hattı seçimi ve yerleşim tasarımı Her sulama sisteminde tasarım süreci bitkiden başlar ve oradan "geriye" doğru gider. Hidrolik anlamda bu, damlatıcı hattı seçimi ve tarladaki damlatıcılar arasındaki mesafenin belirlenmesini içeren damlatıcı hattı tasarımının, bir sulama sistemi tasarımının ilk aşamasını meydana getireceği anlamına gelmektedir. Damlatıcı hattı seçimi, aralık, boru çapı ve duvar kalınlığı ile damlatıcı debilerinin göz önünde bulundurulmasını gerektirir. Ayrıca, damlatıcı hatları ile kaynak ve temizleme manifoldları arasındaki bağlantılar da gözden kaçırılmamalıdır. Damlatıcı aralığı, debi ve toprak karakteristiğine bağlıdır. Genel olarak, kaba dokulu topraklar suyun yanal hareketine daha az müsaade ettiğinden, kaba dokulu (kumlu) topraklarda damlatıcı aralıkları ince (killi) topraklara göre daha kısa tutulmalıdır. NOT Damlatıcı hatları yalnızca normal sulama için gerekli debiyi sağlayacak biçimde değil, ayrıca sistem içerisinde doğru temizleme hızlarına ulaşılabilmesi için gerekli debiyi kaldırabilecek biçimde seçilmelidir (Bkz. Damlatıcı hatlarının temizlenmesi, Sayfa 73). Damlatıcı hattı aralığı, yetiştirilecek ürüne, işleme yöntemine ve kullanılacak tarım makinelerine bağlıdır. Genellikle, döngü içerisinde belirli bir aralığı gerektirecek kritik bir bitki bulunur. Sıra mahsullerini içeren döngülerde damlatıcı hattı aralığı genellikle sıra aralığının bir çarpanıdır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 33 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Damlatıcı hattı aralığı, tarla uzunluğu ve yerleşimi, bir bölge içerisinde izin verilen basınç (ve dolayısıyla debi) değişimi ve temizleme konuları göz önüne alınarak belirlenir. Damlatıcı hattı uzunluğu da ayrıca belirtilmelidir. Bu, damlatıcı hattı çapı ile birlikte, debi homojenliği, temizleme gereklilikleri ve debi değişimlerini etkileyecektir (özellikle Basınç Ayarlı olmayan damlatıcılar kullanılıyor ise). Kullanılacak damlatıcı hattı tipinin belirlenirken ve damlatıcı hatları arasındaki mesafeye karar verilirken, arazi geometrisi ve çalışma uygulamaları da göz önünde bulundurulmalıdır. Kimi bölgelerde tarlaların çoğu düzensiz şekilli olduğundan, farklı uzunluklarda damlatıcı hatları gerekli olabilir. Netafim™, muhtelif sulama ihtiyaçlarına yönelik çok çeşitli damlatıcı hatları sunmaktadır İnce duvarlı damlatıcı hatları • 1-3 büyüme mevsimi için uygundur. • Sebze ve tarla ürünleri için özellikle uygundur. • Mevsim başında döşenip her büyüme mevsimi sonunda kaldırılabilir. Orta duvarlı damlatıcı hatları • 4-9 büyüme mevsimi için uygundur. • Toprak üstü ve toprak altı (SDI) uygulamaları için tasarlanmıştır. • Uzun ömürlü bitkiler, sıra mahsulleri ve endüstriyel sıra mahsulleri için. Kalın duvarlı damlatıcı hatları • 10 büyüme mevsimi için uygundur. • Toprak üstü ve toprak altı (SDI) uygulamalarında birçok yıl kullanılmak üzere tasarlanmıştır. • Uzun ömürlü bitkiler, meyve ağaçları, bağlar vb. için. Netafim™ damlatıcı hattı model adlarının açıklaması: Model adları 5 basamaktan oluşur.* İnce ve orta duvarlı damlatıcı hatları • İlk iki basamak, boru iç çapını (ID) yuvarlatılmış olarak ifade eder. • Son üç basamak ise boru duvar kalınlığını (WT) in 'mil' cinsinden ifade eder (1 mil = 1/1000 inç = 25,4/1000 mm = 0,0254 mm). Kalın duvarlı damlatıcı hatları • İlk iki basamak, boru dış çapını (OD) yuvarlatılmış olarak ifade eder. • Son üç basamak ise boru duvar kalınlığını (WT) in milimetre (mm) cinsinden ifade eder. *Tabloda yer alan 5 basamaklı damlatıcı hattı model adları örnek olarak verilmiş olup, ilgili damlatıcı hattının tam çapı ve duvar kalınlığını yansıtmamaktadır. Kesin ve doğru bilgi için ilgili ürünün Teknik Veri Föyüne bakınız, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. NOT Tabloda yer alan izin verilen maksimum temizleme basınçları, 5 ya da daha fazla damlatıcı hattının ucu açık durumda en fazla yarım saat sürekli yıkama yapılması durumunda geçerlidir. 34 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ İnce duvarlı damlatıcı hatları Damlatıcı hattı modeli 12060 12080 12125 12150 16060 16080 16100 16125 16150 22080 22100 22135 22150 25135 25150 35135 35150 Boru İç Çapı (ID) (mm)** 12 12 12 12 16 16 16 16 16 22 22 22 22 25 25 35 35 Duvar Kalınlığı (mm) (mil) 0.15 6.0 0.20 8.0 0.31 12.5 0.38 15.0 0.15 6.0 0.20 8.0 0.25 10.0 0.31 12.5 0.38 15.0 0.20 8.0 0.25 10.0 0.34 13.5 0.38 15.0 0.34 13.5 0.38 15.0 0.34 13.5 0.38 15.0 Maks. çalışma basıncı (bar) 1.4 1.7 2.5 3.0 0.8 1.0 1.2 1.8 2.2 0.8 1.0 1.5 1.8 1.2 1.4 0.9 1.0 Maks. temizleme basıncı (bar) 1.6 2.0 2.9 3.5 0.9 1.2 1.4 2.1 2.5 0.9 1.2 1.7 2.1 1.4 1.6 1.0 1.2 Duvar Kalınlığı (mm) (mil) 0.50 20.0 0.63 25.0 0.50 20.0 0.63 25.0 0.70 27.0 0.80 32.0 0.63 25.0 Maks. çalışma basıncı (bar) 3.0 3.5 2.5 2.8 2.9 3.0 2.5 Maks. temizleme basıncı (bar) 3.5 4.6 3.3 3.6 3.8 3.9 2.9 Duvar Kalınlığı (mm) (mil) 1.00 39.0 0.90 35.0 1.00 39.0 1.20 47.0 1.20 47.0 1.00 39.0 1.20 47.0 0.90 35.0 1.00 39.0 Maks. çalışma basıncı (bar) 3.5 3.0 3.5 4.0 4.0 3.5 4.0 3.0 3.0 Maks. temizleme basıncı (bar) 4.6 3.9 4.6 5.2 5.2 4.6 5.2 3.5 3.5 Orta duvarlı damlatıcı hatları Damlatıcı hattı modeli 12200 12250 16200 16250 16007 16008 22250 Boru İç Çapı (ID) (mm)** 12 12 16 16 16 16 22 Kalın duvarlı damlatıcı hatları Damlatıcı hattı modeli 12010 16009 16010 16012 17012 20010 20012 23009 23010 Boru Dış Çapı (OD) (mm)** 12 16 16 16 17 20 20 23 23 **Tablolarda yer alan damlatıcı hattı dış çap (OD) ve iç çap (ID) değerleri ile veriler örnek olarak verilmiş olup, ilgili damlatıcı hattının tam çapı ve duvar kalınlığını yansıtmamaktadır. Kesin ve doğru bilgi için ilgili ürünün Teknik Veri Föyüne bakınız, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. DAMLA SULAMA EL KİTABI 35 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Konnektörler Netafim'in damlatıcı hattı konnektör sistemlerini içeren kapsamlı ürün gamı, yüksek dirençli ve dayanıklı polimerlerden üretilmiştir. İşlevsel ve uzun ömürlüdür, en katı piyasa standartlarına uygun üretilir ve tüm damlatıcı hattı tipleri için mevcuttur. Barb konnektör, yüzük konnektör, flare konnektör ve çok çeşitli başlangıç ve redüksiyon konnektörleri arasından kendi uygulamanız için en uygun olanı seçmek için ürün kataloğuna başvurabilirsiniz. Konnektör teknik verileri Kalın duvarlı damlatıcı hatları için konnektörler Damlatıcı hattı Ticari İç Çap Duvar Kalınlığı adı (ID) (mm) (WT) (mm) Barb 12 10.2 1.0-1.2 16 14.2 0.9-1.2 17 14.6 1.2 20 17.5 1.0-1.2 HWD için flare (turuncu somunlu) 16-17 14.2-14.6 0.9-1.0 20 17.5 0.9-1.0 23 20.8 0.9-1.0 Toprak altı montaj Derin Sığ döşeme döşeme Özellikler Döşeme/toplama Yeniden imkanı kullanılabilir Toprak altı montaj Derin Sığ döşeme döşeme Özellikler Döşeme/toplama Yeniden imkanı kullanılabilir İnce/orta duvarlı damlatıcı hatları için konnektörler Damlatıcı hattı Ticari İç Çap adı (ID) (mm) Yüzük konnektör 16 blue ring 16.2 16 black/ 15.5 white ring 22 blue ring 22.2 25 black ring 25.0 TWD için flare (mavi somunlu) 12 11.8 16 16.2 22 22.2 25 25.0 35 35.0 Dönme kilit (TWD) 16 16.2 22 22.2 25 25.0 Uygun Uygun değil Duvar Kalınlığı (WT) (mil) 6.0-25.0 27.0-32.0 8.0-25.0 13.5-15.0 6.0-25.0 6.0-20.0 8.0-25.0 13.5-15.0 13.5-15.0 6.0-20.0 8.0-25.0 13.5-25.0 Uygun ama önerilmez Ayrıntılı bilgi için Konnektör Kataloğuna bakınız, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. 36 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Damlatıcı hattı sonları Damlatıcı hattı temizleme manifoldu Damlatıcı hattı sonundaki temizleme manifolduna, damlatıcı hatlarının yıkanmasını sağlamak üzere bir temizleme girişi bağlanır. Temizleme vanası açıldığında, damlatıcı hattındaki debi ve hız, normal işletim halindekinden daha yüksek değerlere çıkar. Bu yüksek debi ve hız değerleri, boru içine yerleşmiş katı parçacıklar ile çökeltileri sistemden uzaklaştırarak bunların damlatıcıları tıkamasını önler. Temizleme vanası Temizleme manifoldu Düzensiz şekilli ve aynı sulama bölgesi içerisinde farklı uzunluklarda damlatıcı hattı uzunluklarına sahip tarlalarda akış rejimleri oldukça karmaşık olabilir. Temizleme manifoldlu SDI bölgeleri kapalı devre sistemler olduğundan, basınç dengeye gelme eğiliminde olmakta ve farklı damlatıcı hattı uzunluğuna sahip bölgeler ortalama bir hat uzunluğu kullanılarak tasarlanmaktadır. Temizleme manifoldu boru boyutları, hat sonlarında temizleme sırasındaki akış göz önüne alınarak belirlenir. Temizleme manifoldunun boyutu, tortuların temizlenmesini sağlamak amacıyla damlatıcı hattında en az 0.3 m/sn'lik (1 ft/sn) bir akış olacak şekilde belirlenir. Temizleme işlemi sistemin debi ihtiyacını geçici olarak yükseltir ve bu da sistem basıncını düşürür. Kimi durumlarda, özellikle basıncı düzenlenmiş bölgeler ya da düzensiz şekilli tarlalarda istenen hızı elde etmek için, sistem planlamasında tüm damlatıcı hat sonlarının belirli bir kesim ya da bölgede toplanmasını sağlayacak biçimde çok miktarda boru kullanılması gerekebilir. Manifoldlar ve damlatıcı hatları içerisindeki temizleme hızlarının özenle dengelenmesi kritik öneme sahiptir. Bölgelerin görece büyük olduğu durumlarda, pompalama sisteminin hat sonlarında istenen temizleme hızlarını elde etmek için gerekli debiyi sağlayabilmesi için, sulama bölgesi iki ya da daha fazla temizleme manifolduna bölünür. Bu ayrıştırma, doğru temizleme basıncının sürekli olarak elde edilebilmesini sağlar. Temizleme için gerekli debiyi sağlamanın bir diğer yolu da, sistem başında ilave bir pompa kullanmaktır. Bu ilave pompa yalnızca temizlik sırasında, eksik kalan debiyi sağlamak üzere çalıştırılır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 37 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Diğer temizleme çözümleri Damlatıcı hatlarının manuel olarak temizlenmesi de mümkündür. Bunu gerçekleştirmenin çeşitli yolları vardır: Çözüm Katlı hat sonu Açıklama Avantajları Dezavantajları • Damlatıcı hattı sonundan 5 cm'lik bir manşon • En ucuz • Yüksek iş kesin. çözümdür. gücü süresi • Hat sonunu "z" şeklinde bükün ve manşonu sonuna • Damlatıcı gerektirir. geçirin. hatlarının • Hatta basınç optimum mevcutken koşullarda manşonun tek tek yeniden temizlenmesine takılması imkan verir. zordur. Hat sonu • Konnektör yüzüklerinden birini damlatıcı hattına çıkarılabilir geçirin. konnektör • Hat sonunu bükün ve konnektörün diğer ucundaki yüzüğe geçirin. Damlatıcı hattı manuel vanası Otomatik temizleme vanası • Damlatıcı • Yüksek iş hatlarının gücü süresi optimum gerektirir. koşullarda tek tek temizlenmesine imkan verir. • Turuncu tutamacın yukarı pozisyona getirilmesi, hat • Damlatıcı • Yok sonunu temizleme için açar. hatlarının optimum koşullarda tek tek temizlenmesine imkan verir. • Daha az gücü süresi gerektirir. • Sulama grubundaki tüm damlatıcı hatları her bir • Tüm damlatıcı • Her bir sulama sulama işlemi öncesinde insan müdahalesine gerek hatları her grubu, her kalmadan temizler. sulama sulama işlemi işleminden önce öncesinde temizlenir. aynı zamanda • Mükemmel temizlenir. temizleme • Sulama verimi. grubunda çalıştırılan her otomatik temizleme vanası için ilave 300 l/sa debiye ihtiyaç vardır. 38 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Sensörler Bir damla sulama sisteminin avantajlarından tam anlamıyla yararlanabilmek için, toprak, sulama suyu ve bitkilerin gerçek durumunun düzenli olarak izlenmesi önemlidir. Netafim™, sulama sisteminin yönetimi için kullanışlı verilerin toplanabilmesi amacıyla, gerek bağımsız gerekse Netafim™ CMT kontrolörüne bağlanarak kullanılabilecek çok çeşitli ve kaliteli sensörler sunmaktadır. Tansiyometre Tansiyometre, topraktaki nem düzeyini ölçer. Bitki kökünün topraktan suyu emebilmesi için uygulaması gereken tansiyon ya da emmeyi ölçmek üzere tasarlanmış bir gereçtir. Bu tansiyon, suyun bitki tarafından kullanılabilirliğinin doğrudan bir ölçütüdür. Vakum göstergesi Tansiyometreler sulama yapılacak tüm bitkiler için kullanılabilmekle birlikte, sulama kararlarına yön vermekte özellikle yararlı oldukları alan bahçecilik uygulamalarıdır. Toprak neminin tansiyometre ile ölçülmesi, sulama programlaması açısından değerli bir araçtır. Tansiyometreler ne zaman sulama yapılacağının belirlenmesinde özellikle kullanışlı olup, referans bitki evapotranspirasyon (buharlaşma ile su kaybı) değerlerinden hesaplanan bitki su kullanım miktarlarına dayalı sulama programlarını desteklemek amacıyla kullanılabilirler. Tansiyometre, dip tarafında gözenekli bir seramik uç, üst tarafında ise ya vakum göstergesi ya da seyyar vakum göstergesi bağlamak üzere bir kauçuk tıpa bulunan su dolu hava geçirmez bir tüpten oluşur. Sulama mevsiminde tansiyometre toprakta uygun bir derinliğe kısmen gömülür ve doğru kullanıldığında, suyun optimum bitki büyümesi sağlamak için ne zaman uygulanması ve aşırı sulamanın önlenmesi için ne kadar su uygulanması gerektiğini kesin biçimde belirleyerek sulama yönetiminin daha iyi yapılmasını sağlar. Tansiyometrelerin yerleşimi Her bir tansiyometre istasyonunda 3 tansiyometre kullanılması önerilir. Bunların doğru yerleştirilmesi çok önemlidir. Her tansiyometre, seramik ucu bitki türüne göre farklı bir derinlikte (ör. 30, 60 ve 90 cm veya 12, 24 ve 36 inç) olacak şekilde yerleştirilmelidir (bir agronomiste danışın). Üst Orta Su dolu tüp Gözenekli seramik uç Alt Üst tansiyometre kök bölgesinin üstüne yerleştirilir ve ıslanmış soğanın gelişimi ile ilgili veri sağlayarak ne zaman su verilmesi gerektiğini gösterir. Orta tansiyometre ana fibröz kök sisteminin yaklaşık orta noktasına (sulama suyunun toprağı ıslatmasının kesin olduğu nokta) yerleştirilir ve kök bölgesindeki toprak ıslaklığı ile ilgili veri sağlar. Sığ köklü bitkilerde tansiyometrenin çok derine gömülmesi, bitkilerin geç sulanmasına ve dolayısıyla su stresine girmelerine yol açacaktır. Derin köklü bitkilerde tansiyometrenin çok sığ gömülmesi ise, aşırı sulamaya ve derin köklerin suya doymasına yol açacaktır. Alt tansiyometre kök bölgesinin dip kısmına gömülür ve yüzey akışı ya da derine sızıntı ile ilgili veri sağlayarak aşırı sulamaya karşı güvence görevi görür. Her bir sulamada çok fazla (15 kPa üzerini göstermez) ya da çok az (yükselmeye devam eder) su uygulandığının belirlenmesi amacıyla kullanılır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 39 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Tansiyometre istasyonlarının yerleşimi Çoğu durumda, her bir ana tür ya da çeşit ile toprak türü için iki alan gerekir. Yüksek ya da alçak noktalardan, su sızıntısının zayıf olduğu bölgelerden ve kötü sulama dağılımı paternlerinden dolayı az sulanan alanlardan kaçının. Tüm tansiyometreler, trafik, işçiler ve ekim faaliyetlerinden dolayı zarar görmemeleri açısından görülebilir şekilde işaretlenmelidir. Tansiyometre işletimi ve okuması için bkz. sayfa 93. Basınç sensörü Belirli bir lateral, ana ya da ikincil hatta monte edilecek bir basınç sensörü, su basıncına yönelik gerçek ve kesin bilgi sağlar. Netafim'in elektrikli basınç sensörü, 0-6 bar ve 0-2 bar olmak üzere 2 model olarak sunulmaktadır. uManage™ gerçek zamanlı ürün yönetimi karar destek sistemine bağlandığında, basınç değeri grafik olarak ya da ayrıntılı rapor şeklinde görüntülenebilir. Bu veri, sulama işlemleri arasında çapraz referans, filtre tıkanması vb. hususlar için kritiktir. Basınç sensörü, bir depolama tankındaki su seviyesini ve gübre tankındaki sıvı çözelti seviyesini ölçmek için kullanılabilir. Ech2o sensör Ech2o toprak nem probu, içine batırıldığı malzemenin dielektrik sabiti ya da elektriksel geçirgenliğini, ortama batırılmış sensör üzerindeki gerilim değişimini belirleyerek ölçen kapasitans tipi bir sensördür. Suyun geçirgenliği yaklaşık 80, toprak minerallerinin yaklaşık 4, havanın geçirgenliği ise 1'dir. Suyun toprak mineralleri ve havaya görece yüksek geçirgenliği, toprağın geçirgenliğinin su içeriğindeki değişikliklerle birlikte büyük değişimler göstermesine neden olmaktadır. Ech2o sensörü, yetiştirme mevsiminin tamamı boyunca toprağa gömülü kalacak ve bakım gerektirmeyecek biçimde tasarlanmıştır. NetaSense sensörü NetaSense sensörü, TDT (Time Domain Transmission - Zaman Bölgesi İletimi) teknolojisine dayalı ve toprak nem seviyelerindeki değişimlere anında ve kesin tepki veren hacimsel bir toprak nem sensörüdür. Sensör, nem oranındaki değişimleri bir elektromanyetik dalganın hızını ölçmek suretiyle belirler. Sensör, toprağa gömülmek ve yetiştirme süresi boyunca ya da kalıcı olarak toprak içinde bırakılmak üzere tasarlanmıştır. Sensör bileşenleri paslanmaz çelikten mamul olup, tüm arayüzler epoksi ile kaplanmıştır. Bu sayede sensör yıllarca hizmet verebilecek kadar dayanıklıdır. Sensör tüm toprak türleri için uygundur. NetaSense sensörü, öğelerinden 5 cm (2 inç) çapındaki büyük bir toprak hacmini ölçme kapasitesine sahiptir. Gerek dikey gerekse yatay gömüldüğünde, aktif uzunluğu (yaklaşık 30 cm/12 inç) boyunca ortalama toprak nemini rapor eder. 40 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Kontrolör Bir damla sulama sisteminin avantajlarından tam anlamıyla yararlanmanın en iyi yolu, sistemi bir sulama kontrolörü yardımıyla kontrol etmektir. Netafim™, tarlaya su ve besin maddesi tedarikinin hassas biçimde izlenmesi ve yönetimi ile damla sulama yönteminin son derece yüksek verim ve homojenlik kapasitesinin tam anlamıyla kullanılabilmesini sağlamak üzere çok çeşitli kontrolörler sunmaktadır. • Daha düşük su, besin maddesi, kimyasal ve enerji kullanımı • Daha düşük iş gücü gereksinimi • Gerçek zamanlı düzeltici faaliyetler • Daha yüksek ürün sürdürülebilirliği • Daha yüksek üretkenlik • Daha yüksek verim • Düşük yatırım geri dönüş süresi Netafim NMC sulama kontrolörleri, pompalar, filtreler, gübreleme sistemleri ve çiftlik yönetimine yönelik kapsamlı çözümlerle ilişkili diğer aksesuarlar dahil olmak üzere sulama ana hatlarının idaresine yönelik gelişmiş özelliklere sahip modern sulama kontrol sistemleridir. NMC ürün gamında yer alan kontrolörler, açık tarla, sera ve fidanlık uygulamalarına yönelik kapsamlı ve optimum çözümler sunmaktadır. Kontroller: • Sulama vanaları - Zaman ve miktar bazlı sulama kontrolü. • Sulama pompaları - Akış ve basınca göre optimize edilmiş pompa kontrolü. • Filtre temizleme - Zaman ya da filtre giriş ve çıkışı arasındaki basınç farkına dayalı. • Basınç muhafaza vanaları - Ana hat basıncının filtre yıkama işlemi devam ederken ayarlanması. • Gübre pompaları - Gübre enjeksiyonunun gübre pompası türü ve debisine göre kontrolü. • Gübre tankı seçici - Farklı bitki türlerinin farklı reçeteler gerektirdiği durumlarda gübre kullanımının optimize edilmesi. • Gübre çalkalama - Gübre tanklarındaki çalkalayıcıların çözelti homojenliğini korumak amacıyla kontrolü. • Soğutma sistemi - Sera ve fidanlık uygulamaları için. Sera sıcaklığını bitkilerin ihtiyaçları doğrultusunda düşürmek için Netafim sprinklerini devreye alır. • Sisleme sistemi - Sera ve fidanlık uygulamaları için. Bağıl nemi bitkilerin ihtiyaçları doğrultusunda artırmak için Netafim sprinklerini devreye alır. • Alarm cihazı - Bir arıza ya da beklenmedik durumlar meydana geldiğinde alarm verir. Alarm, bilgisayar ekranında görüntülenebilir ya da e-posta veya akıllı telefonlara SMS ya da push bildirimi ile gönderilebilir. İzleme: • Su sayaçları - Sulama hacmi ve debisini izler. Sistemdeki suyun planlanan biçimde, sızıntı ya da tıkanma sorunları olmadan akmasını sağlar. • Gübre sayaçları - Gübre debisi ve miktarını izler. • EC ve pH sensörleri - Gelişmiş ve hassas gübre kontrolü için. • Sıcaklık ve nem sensörleri – Soğutma ve nemlendirme için. • Hava istasyonu - Evapotranspirasyon bazlı sulama kontrolü ve dondan korunma için. • Basınç sensörleri - Filtre temizleme ve sulama kontrolü için. • Tansiyometre sensörleri - Tarla kapasitesinin değerlendirilmesi amacıyla topraktaki su tansiyonunu ölçer. • Toprak nem sensörleri - Sulama zamanlaması ve hacminin hassas biçimde ayarlanabilmesi amacıyla topraktaki hacimsel su içeriğini ölçer. • Genel amaçlı sensör - Netafim NMC kontrolörleri, müşterinin ihtiyaçları doğrultusunda 0-5 VDC veya 4-20 mAmp tipinde her tür sensörü izleyebilir. DAMLA SULAMA EL KİTABI 41 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Netafim™ NMC sulama kontrolörleri NMC Pro • En üst model sulama kontrolörü • Sera ve açık tarla uygulamalarına yönelik güçlü donanım ve yazılım özelliklerine sahiptir. • Akıllı ve verimli sulamaya yönelik en modern talepleri karşılar. • 255 adede kadar sulama vanasını yönetebilir NMC Junior • Küçük ölçekli uygulamalar için çok fonksiyonlu sulama kontrolörü • 15 adede kadar sulama vanasını yönetebilir • Basit sera uygulamaları için gelişmiş çözüm Netafim™ NMC iklim kontrolörleri NMC Climate • Sera uygulamaları için kapsamlı çözüm • Aynı anda 50 seraya kadar yönetebilir • Kullanıcı dostu arayüze sahip gelişmiş bir PC yazılımı tarafından kontrol edilir Mist-Guard • Opsiyon 1: Soğutma uygulamaları için sisleme kontrolörü • Opsiyon 2: Dahili sıcaklık ve nem sensörlerine sahip, yüksek hassasiyetli bağımsız kontrolör Netafim™ NMC çok ana hatlı sulama kontrolörü NMC XL • Çok ana hatlı sulama kontrolörü • Açık tarla uygulamaları için optimum çözüm • 25'e kadar merkezi Nutrigasyon™ istasyonunu kontrol eder • Akış ölçümü, filtre temizleme ve lokal Nutrigasyon™ dahil olmak üzere 128'e kadar sulama hattını kontrol eder Netafim™ NMC Uzak Terminal Birimleri (RTU) RadioNet • Uzaktan sürekli kablosuz izleme ve hassas kontrol • Üretkenliği artırmak ve sürekli değişen ihtiyaçlara cevap vermek amacıyla uzak terminal birimleri üzerinde güvenilir ve esnek kontrol sağlayan kolay kullanımlı modüler sistem • Çoklu arayüz, çok çeşitli kontrolörlere bağlantı imkanı sağlar • S&F dahil 254 adede kadar uzak birime bağlantı imkanı SingleNet • 10 Km'ye kadar kablo uzunluğu • Düşük montaj ve kablo maliyeti • Çoklu arayüz, çok çeşitli kontrolörlere bağlantı imkanı sağlar • 128 adede kadar uzak birime bağlantı imkanı 42 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Aksesuar ve eklentiler Netafim™, bir Netafim™ damla sulama sisteminin kolay uygulanabilmesi, doğru işletimi ve bakımına yönelik olarak, gündelik görevleri kolaylaştırmak ve sisteme pratik fonksiyonların eklenmesine imkan sağlamak üzere çok çeşitli aksesuar ve eklentiler sunmaktadır. Bu aksesuar ve eklentilerin bazılarını içeren özet liste aşağıda verilmiş olup, ürün gamının tamamı için Bağlantı Elemanı ve Aksesuar Ürün kataloğuna başvurabilirsiniz, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-material. Damlatıcı Hattı Sızıntı Önleyici vana (DNL) Doğrudan basınç regülatörü Sulama sistemine basınç verildiğinde açılan ve sistem kapatma basıncına düştüğünde sızdırmaz biçimde kapanan yaylı diyafram kontrollü vana. Sulama hassasiyetinin çok önem kazandığı yoğun sulama uygulamaları ve eğimli tarlalar için. Girişinde mevcut yüksek basıncı daha düşük değerde sabit bir basınca düşüren ve hat basıncında bir düşüş Akış halinde tamamen açılan yaylı kontrol regülatörü. Basınç bayrağı Asma aksesuarları, kazıklar ve sabitleyiciler Tüm damlama uygulamalarında su basıncının görsel gösterimini sağlar. Sulanan arazinin en uzak ucundaki sulama hatlarına monte edilerek, suyun sistem üzerinden doğru iletilip iletilmediğinin uzaktan hızlı ve kolayca kontrolünü sağlar. Netafim™, iyi bir montaj, işletim ve bakım kolaylığı sağlamak amacıyla, profesyonel ve kullanışlı montaja imkan veren çok çeşitli asma aksesuarları, kazıklar ve sabitleyiciler sunmaktadır. Adaptör ve manifoldlar Delgeçler ve aletler Geniş bir tamamlayıcı ürün, model ailesi ve boyut gamı. Netafim™, sulama sisteminin montaj ve bakımını kolaylaştırmak amacıyla, çalışma kolaylığı sağlayan ve sistem bileşenlerinin zarar görmesini önleyen çok çeşitli özel gereçler sunmaktadır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 43 DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Tarım makineleri Netafim™, uzun yıllar içerisinde edindiği saha deneyimi ve bilgi birikimine dayanarak, damlatıcı hatlarının bütünlüğü korunarak ve damlatıcıların zarar görmesi önlenerek basit, hızlı ve verimli biçimde kurulup kaldırılmasını sağlamak üzere tasarlanmış çok çeşitli uygulamalar ve yardımcı aletler sunmaktadır. Toprak altı gömme makineleri Toprak altı gömme makineleri, tüm yetiştiricilerin damlatıcı hatlarını düşük maliyetli ve verimli bir şekilde döşemesine imkan verir. Bu aracın sahip olduğu özellikler, damlatıcı hattı gömme işleminin hassas biçimde gerçekleştirilmesini sağlar. Aşınmaya dayanıklı malzemelerin kullanımı, gömülen damlatıcı hatlarının bütünlüğünü güvence altına alır. Gömme aparatı üzerindeki özel plastik kılavuz, damlatıcı hatlarının bükülmesi ve/veya dirsek yapması ile ilişkili sorunları önler. İnce, orta veya kalın duvarlı damlatıcı hatlarının açık tarla, meyve bahçesi, sıra mahsulü, ağaç, şeker kamışı gibi uygulamalarda sığ, orta derinlik ya da derine gömülmesine yönelik olarak, kaplama aletleri, çoklu gömme, merdaneli sığ gömme makinesi, damlatıcı hattı serbest bırakıcı ve daha birçok seçenek dahil olmak üzere çok çeşitli makineler mevcuttur. Döşeme ve toplama makineleri Döşeme makineleri Döşeme makineleri, ince, orta ve kalın duvarlı damlatıcı hatlarının yüzeye doğru, hızlı ve güvenli biçimde döşenmesini sağlamak üzere tasarlanmıştır. Döşeme ünitelerinin araç çubuğu çerçevelerine çeşitli seçeneklerde monte edilebilmesi, Netafim™'in yetiştiricinin belirli ihtiyaçlarına yönelik çok çeşitli ürün ve modüler üniteler sunabilmesine imkan vermektedir. Bunlara ek olarak, işçi oturakları, yedek damlatıcı hattı boruları için depolama aleti, mukavva, plastik ve metal makaralar için döşeme aracı gibi yardımcı aletler de mevcuttur. Toplama makineleri Bu makine tasarımının özellikleri, damlatıcı hatlarının yeniden kullanım ve/veya atılmak üzere kolay ve doğru biçimde kaldırılmasını sağlar. Tarım makinelerine, işlemleri optimize etmek amacıyla şu yardımcı araçlar monte edilebilir: fırça, düzenleyici ve damlatıcı hatlarının döşenmesinde izin verilen maksimum çekme gücünü sabit olarak uygulayacak çekme aracı (farklı boru çapı ve duvar kalınlığı türleri için farklı maksimum çekme güçleri gereklidir). 44 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ Çıkarma makineleri Bu makine, yer altına uygulanan damlatıcı hatlarını yeniden kullanmak isteyen yetiştiriciler için tasarlanmıştır. Bu birimler tek başına ya da bir araç çubuğu üzerine monte edilmiş birden fazla birim olarak kullanılabilir. Öne ya da arkaya monte edilebilir modeller olarak sunulmaktadır. Bir kontrol sistemi, çıkarma hızını traktör hızına uydurur ve çekme gerilimini kontrol eder. Pnömatik çekme lastikleri, damlatıcı hattındaki tüm suyu yumuşak biçimde sıkarak çıkarır ve hattı toplanmak üzere yüzeye bırakır. Aksesuarlar Makinelere monte edilebilecek çok çeşitli yardımcı aksesuarlar mevcut olup, bunlar yedek parça ya da değişim amacıyla satın alınabilir. Aksesuarlar, ayrıca, entegre makinelerin montajına ve/veya yetiştirme mevsiminin muhtelif dönemlerindeki kullanımlara da yardımcı olabilir. Merdane Kutusu En yaygın aksesuarlar: • Merdane Kutusu* • Derine ve Orta Derinliğe Gömme Aparatları* • Kalın/Orta/İnce Duvarlı Damlatıcı Hatları için Geri Dönüşüm Araçları • Makara Tutucular ve Bobin taşıyıcılar • Makaralar - Metal veya Yeniden Kullanılabilir • Tekerlek Üniteleri, Pnömatik Derinlik Tekerlekleri • Depolama/İşçi Platformları Gömme Aparatı • Oluk Açıcılar • Kapatma Bacakları DİKKAT *Gömme ya da döşeme işlemi sırasında damlatıcı hatlarının zarar görmesini engellemek amacıyla, daima Netafim™ tarafından sağlanan Merdane Kutusu ve Gömme Aparatını kullanın. Bu iki aksesuar, döşenen her tür ve derecede damlatıcı hattının bütünlüğünü güvence altına almak üzere özel olarak tasarlanmış ve aşınmaya dayanıklı malzemelerden imal edilmiştir. Damlatıcı hattı gömme ve döşeme talimatları için bkz. sayfa 63. Tarım makineleri hakkında ayrıntılı bilgi için Tarım Makineleri Kataloğuna başvurunuz (http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials) ya da Netafim™ temsilcinizi arayınız. DAMLA SULAMA EL KİTABI 45 Sulama 48 Nutrigasyon™ 52 Damla sulama sistemleri ile Nutrigasyon™ 55 Kimyasal Uygulama (Chemigation) 61 Damlatıcı hattı gömme veya döşeme 63 DAMLA SULAMA EL KİTABI 47 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Bu bölümün amacı, damla sulama sisteminin doğru yönetimi ve işletimine yönelik talimatlar ve yararlı ipuçları sunmaktır. Sulama Hidrolik parametreler Bir sulama sisteminin tasarımında aşağıdaki hidrolik parametreler göz önünde bulundurulur. Bunların hepsi birbiri ile ilişkili olup, parametrelerden birinin değiştirilmesi tüm sistemin davranışını etkileyecektir: Parametre Tanım Damlatıcı Q debisi Damlatıcılar E arası mesafe Damlatıcı D hatları arası mesafe Çökelme Pr oranı Saatlik HIR sulama oranı Ölçüm Sulama sırasında bir damlatıcının belirli bir zaman biriminde sağladığı su miktarı Birim l/sa - saatte litre Bir dağıtım borusu üzerindeki iki damlatıcı arasındaki mesafe m - metre İki damlatıcı hattı arasındaki mesafe m - metre Belirli bir zaman döneminde alan başına su miktarı mm/sa - saatte milimetre Sistemin belirli bir bölgeye bir saatte vereceği m³/Ha/sa - hektar ve saat sulama suyu miktarı başına metreküp Hidrolik gereklilikler Bir sulama sisteminin hidrolik özellikleri, bitkilere gerekli miktarda suyu ihtiyaç olduğu zamanda vermesine imkan sağlamalıdır. Sulama sistemi tasarımında bitki su kullanımı açısından en önemli konu "tepe" su ihtiyacı, yani bitkiin suyu en çok kullandığı dönemde kullandığı su miktarıdır. Çünkü sistem, en yüksek miktarda suyu bu dönemde sağlamalıdır. Yağmur sulama ihtiyacını azaltan bir etken olarak göz önüne alınabilse de, tepe kullanım miktarının belirlenmesinde hesaba katılmamalıdır. Farklı bitkiler ve farklı ekim tarihleri farklı su ihtiyaçları doğuracaktır. Sulama sistemi birden fazla bitkii sulamak amacıyla kurulmuş olabilir (rotasyon). Bu durumda, su ihtiyacı en yüksek olan ürün tasarım aşamasında göz önüne alınmalıdır. 48 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Homojenlik ve verim DİKKAT Başlangıç maliyetinin düşük olması, yıllık işletim maliyetlerinin yüksek olmasına neden olabilir. Bir damla sulama sisteminin tasarımında, toplam maliyetleri düşük tutabilmek amacıyla homojenlik ve verimin göz önünde bulundurulması önemlidir. Homojenlik, sulama sisteminin su ve gübreyi tarla ya da bahçedeki tüm bitkilere mümkün olduğunca eşit verebilme kabiliyetidir. Homojenlik su ve gübre tasarrufu sağlar, verimi artırır ve yatırım geri dönüşünü hızlandırır. Verim sulama sisteminin su ve gübreyi bitkinin ihtiyaçlarına mümkün olan en uygun şekilde verebilme kabiliyetidir. Verim kaynak tasarrufu sağlar, çevreyi korur ve bitkilerin ihtiyacına optimum düzeyde hizmet eder. Sulama verimi, bir tarlanın performansını tanımlar. Su kullanım verimi, uygulanan sulama suyundan bitki tarafından yararlı biçimde kullanılan miktarın toplam miktara oranıdır. NOT Homojenlik arttıkça su ve enerji kullanım verimi artar. Sulama programlaması sulama sisteminin gerçekleşen genel verimini belirler. Sulama zamanlaması gerek sıklık gerekse süre olarak doğru yapılmazsa, kök bölgesindeki toprağın tarla kapasitesi aşılır ve yüzey akışı ya da derine sızıntı yoluyla su kaybı meydana gelir. Bu, bitki cinsine bağlı olarak bitkileri olumsuz yönde etkileyebilir ya da etkilemeyebilir, ancak her halükarda gereksiz maliyetlere yol açar. Bir sulama sistemi yüksek verim sağlamak üzere planlanmış olsa dahi, doğru olmayan sulama süreleri, sistem tasarımının sağlayabileceği çoğu avantajı ortadan kaldıracaktır. Debi değişimi (FV) ve emisyon homojenliği (EU), bir damla sulama sisteminin genel homojenliğinde önemli rol oynar. Bunlar damla sulama sistemleri için en geçerli terimlerdir; sistem tasarımı ile tanımlanırlar ve sulama verimi için geçerli olduklarından sistem performansı için kritik öneme sahiptir. Debi Değişimi (Flow Variation - FV), bir sulama bloğun (bölgesi) içerisinde en yüksek basıncı "gören" damlatıcı ile en düşük basıncı "gören" damlatıcı arasındaki debi farkını ifade eder. Bu damlatıcılar her zaman damlatıcı hattındaki ilk ve son damlatıcılar olmayabilir. FV % = Q max. - Q min. * 100 Q max. NOT Uluslararası standartlara göre, %10 debi değişimi homojen sulama olarak kabul edilir. DAMLA SULAMA EL KİTABI 49 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Emisyon Homojenliği (Emission Uniformity - EU) Emisyon homojenliği, dört ana değişken kullanılarak hesaplanır. • Q minimum = sulama bloğundaki minimum debi • Q ortalama = sulama bloğundaki ortalama debi • CV = emisyon aracının üretimden gelen değişimi. Tarlada yer alacak bitmiş ürünün üretim değişimini temsil eder. • n= sulama bloğunda bitki başına düşen damlatıcı sayısı (sürekli ürün sistemlerinde 'n' bitki başına düşen damlatıcı sayısı olup, sıra mahsullerinde tek damlatıcı birden fazla bitkiye su verebileceğinden 'n' değeri 1'dir). ( EU % = 100 * 1 - 1.27 * CV √n Q min. ) * Q ortalama Tasarlanmış bir sulama bloğunun debi değişimi %15 olarak hesaplanmışsa, bu bloktaki en düşük debi noktası en yüksek debi noktasından %15 daha az su alıyor demektir. DİKKAT Bir sulama bloğu tasarımının emisyon homojenliği %90 olarak hesaplanmışsa, bloktaki minimum debi noktasının yüksek debi noktasından %10 düşük olduğunu varsaymak yanlış olacaktır. Burada temel kural, EU'daki her bir (1) puanlık değişime karşılık FV'de yaklaşık iki puanlık değişim olmasıdır. Dolayısıyla, EU değerinin %90 olması (%100'ün %10 altı), FV'nin %20'ye daha yakın olacağı, yani sulama bloğundaki en düşük debinin en yüksek debinin yaklaşık %20 altında olacağı anlamına gelmektedir. Hidrolik hesaplamalar ÖRNEK Çökelme Oranının (Pr) hesaplanması Veri Damlatıcı debisi Damlatıcılar arası mesafe Damlatıcı hatları arası mesafe Q = 0.5 l/hr E = 0.5 m D = 1.8 m Hesaplama Saatlik sulama debisi aşağıdaki şekilde hesaplanır: Çökelme oranı (Pr) = Q (E x D) = 0.5 = 0.55 mm/hr (0.5 x 1.8) 50 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Sulama debisinin hesaplanması Sulama debisini hesaplamanın iki yolu vardır. Saatlik sulama debisinin (HIR) metreküp cinsinden hesaplanması: Saatlik Sulama Debisi (HIR) = 0.55 mm = 5.5 m 3 /Ha/sa Ha x 10 Saatlik sulama debisi (HIR), alternatif olarak, hektar başına düşen damlatıcı sayısı saatlik debi ile çarpılarak da hesaplanabilir. Saatlik sulama debisinin hektar başına düşen damlatıcı sayısına dayalı olarak hesaplanması: Veri Damlatıcı debisi Damlatıcılar arası mesafe Damlatıcı hatları arası mesafe Q = 0.5 l/sa E = 0.5 m D = 1.8 m Hesaplama a. Damlatıcı hatlarının toplam uzunluğunu hesaplayın Damlatıcı hat uzunluğu/Ha = 10000 m 2 = 5555 m 1.8 b. Hektar başına düşen toplam damlatıcı sayısını hesaplayın: Damlatıcı/Ha = 5555 m = 11,111 damlatıcı 0.5 c. Saatlik sulama debisini hesaplayın: Saatlik Sulama Debisi (HIR) = 11,111 damlatıcı * 0.5 l/sa = 5.5 m 3 /Ha/sa 1000 Günlük Su İhtiyacının (DWR) hesaplanması: Veri Tava buharlaşması* EVTo = 8.4 mm/gün Ürün sabiti* Kc = 0.75 *bkz Su bütçeleme, sayfa 88. DWR = 8.4 * 0.75 = 6.3 mm/gün = 63 m 3 /Ha/gün Gerekli sulama süresinin hesaplanması (saat/gün): Veri Saatlik sulama debisi Sulama süresi = HIR = 5.5 m3 /Ha/sa DWR 63 m 3 /Ha/g = = 11.45 saat (11 saat 27 dakika**) HIR 5.5 m 3 /Ha/sa **Ondalık saatin dakikaya çevrilmesi: ondalık saat * 60 100 0.45 * 60 = 0.27 = 27 dak. 100 Sonuç Hesaplamalara göre, gerekli alanın sulanması 12 saatten az sürmektedir (63 m³/Ha/gün). Bu da, ekipmanın günde iki kez çalıştırılması halinde verimli ürün alanının ikiye katlanabileceği anlamına gelir. DAMLA SULAMA EL KİTABI 51 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Maksimum sulama alanının su kaynağına dayalı olarak hesaplanması Saatte ne kadar suyun kullanılabileceği ve gerekli su miktarını m³/Ha/sa cinsinden bilmemiz, tek seferde sulanabilecek maksimum alanı hesaplayabilmemize imkan verir. Veri Damlatıcı debisi0.5 l/sa Damlatıcılar arası mesafe 0.5 m Damlatıcı hatları arası mesafe 1.8 m Saatlik sulama debisi 0.55 mm/sa Günlük dönüş (HIR'ye eşit) 6.3 mm/gün Günlük saat/vardiya11.45 sa 24 saatte mümkün olan vardiya sayısı 2 Pompa çıkışı (10 l/sn) 36 m3 /sa Hesaplama Yukarıdaki verilere dayanarak, 24 saatte sulanabilecek maksimum alanı hesaplayın: Saatlik pompa deşarjı * Günlük saat/vardiya * vardiya sayısı Günlük dönüş = = 36 m 3 /sa x 11.45 saat/vardiya x 2 vardiya = 13 Ha 63 m 3 /Ha/g Nutrigasyon™ Bitkiler, büyüme döngüleri boyunca, gerekli besin maddelerinden oluşan dengeli bir diyete ihtiyaç duyarlar. Bitki besinlerinin çoğu toprakta mevcut olmakla birlikte, miktarı genellikle yüksek hasat verimi almak için yeterli değildir. Toprak ve iklim koşulları da bitkilerin önemli büyüme aşamalarında besinleri almalarını sınırlayabilir. Bilim adamları, bitkilerin her biri bir takım önemli işlevler gören 13 temel minerale ihtiyaç duyduğunu belirlemiştir. Bunlardan herhangi birinin eksikliği, bitki büyümesi ve verimi olumsuz etkiler. Ana besin maddeleri Azot (N) Bitkilerin özellikle canlılık ve verim için en çok miktarda ihtiyaç duyduğu mineraldir. Azot, klorofil üretimi ve protein sentezinde önemli rol oynar. Klorofil, fotosentezden sorumlu yeşil bitki pigmentidir. Azot eksikliği, bitkilerin sarı ya da soluk yapraklar geliştirmesine ve büyümelerinin sınırlı kalmasına yol açar. Fosfor (P) Bitkinin birçok yaşamsal süreci için gerekli enerjiyi sağlayan bir bileşen olan adenosin trifosfatın (ATP) ana bileşenidir. Fosfor nadiren olağanüstü büyüme tepkileri sağlasa da, tüm bitkilerin başarılı gelişimi için temel bir mineraldir. Örneğin, büyüme mevsimi boyunca fosforu eksik alan mısır ve mısır türü diğer bitkilerin verimi daha düşük olmaktadır. Potasyum (K) Neredeyse tüm bitkilerin genellikle azottan daha yüksek miktarda ihtiyaç duyduğu bir mineraldir. Potasyum, bitkinin su içeriği ve büyümesini düzenler. Pamukta iyi verim ve kalite elde etmek için çok önemli, meyvelerde ise meyvenin boyutu, su içeriği ve tatlılığının artırılması için kritik önemdedir. 52 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ İkincil besinler Kalsiyum (Ca) Belki de en önemli ikincil besindir. Kalsiyum hücre duvarlarını güçlendirir, meyve, yeşillik ve sebze bitkilerinde lekelenmenin azaltılmasına yardımcı olur. Bu da, yeterli kalsiyumla beslenen gıda maddelerinin zararlara dayanıklı ve raf ömrünün daha uzun olacağı anlamına gelir. Kalsiyum eksikliği bulunan bitkiler, mantarımsı doku gibi büyüme anormalliklerine sahip olacaktır. Magnezyum (Mg) Bu mineral de bitki kalitesi için önemlidir. Ayrıca, yaprak klorofili ve bitki büyümesini destekleyen enzimlerin önemli bir bileşenidir. Düşük magnezyum klorofil üretimini düşürür, bu da ürün verimini önemli ölçüde düşürür. Pirinçte tane doluluğu ve patateste kuru madde içeriği, magnezyum eksikliği halinde önemli ölçüde azalır. Sülfür (S) Birçok amino asit ve proteinin ana bileşenidir. Hem S hem de Mg eksikliği, bitkileri olumsuz etkiler; büyüme yavaşlar ve yapraklar soluk ya da sarı olur. Sülfür, tahıl bitkilerinin protein içeriğinin yeterli düzeyde olması açısından özellikle önemlidir. Mikro besinler Ana ve ikincil besinlerce sağlanan bitki büyümesi ve yapısını güçlendirir ve destekler. Manganez (Mn) Bitkilerini büyümek için güneş enerjisinden yararlanma işlemi olan fotosentezi etkiler. Bakır (Cu) Bitkilerini büyümek için güneş enerjisinden yararlanma işlemi olan fotosentezi etkiler. Demir (Fe) Bitkilerini büyümek için güneş enerjisinden yararlanma işlemi olan fotosentezi etkiler. Bunların eksikliği ortak sonuçlar doğurur. Örneğin, çekirdekli meyvelerde klorofil üretimi düşer. Bunun sonucunda bitkiler olumsuz etkilenir, genç yapraklarda şiddetli sararma ya da kloroz görülür. Bor (B) Sürgün ve kök gelişimi için gereklidir. Ayrıca, bitkilerin çiçeklenme ve meyve verme aşamalarında önemlidir. Çinko (Zn) Oksin gibi önemli bitki hormonlarının üretimi için gereklidir. Çinko eksikliği, yaprak ve diğer bitki organlarında yapısal bozukluklara yol açar. Molibden (Mo) Azot mekanizmasını kontrol eden bitki enzim sistemlerinde bulunur. DAMLA SULAMA EL KİTABI 53 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Gübre Üre Üre amonyum nitrat Mono amonyum fosfat MAP Amonyum nitrat Potasyum nitrat Kalsiyum nitrat Kalsiyum klorür Potasyum klorür Potasyum sülfat Mono potasyum fosfat MKP Amonyum sülfat Magnezyum sülfat Kalsiyum sülfat Magnezyum nitrat Sülfürik asit Fosforik asit Nitrik asit Sodyum klorür (tuz) Element Az ot ( Fo top sf lam o ) Po r pe nt ta o s Ka yum ksit ls iy Kl um or So dy u M m ag n Sü ezy lfü um r Sü lfa t Gübrelerde element içeriği (%) Nutrigasyon™ için uygun Formula N P2O5 CO(NH2)2 46 CO(NH2)2NH4NO3 32 12 61 NH4H2PO4 32 NH4NO3 13 KNO3 15 Ca(NO3)2 CaCl2 KCl K 2SO4 52 KH2PO4 21 (NH4)2SO4 MgSO4 CaSO4 11 Mg(NO3)2 H2SO4 61 H3PO4 13 HNO3 NaCl K 2O Ca Cl Na Mg S SO4 55 18 24 16 8 73 49 26 46 19 27 61 51 34 63 47 16 19 10 33 62 38 Bitki ihtiyaçları Her bitki, gelişiminin her kritik aşamasında farklı besinlere ihtiyaç duyar. Örneğin; azot ve fosfor, genellikle büyümenin erken aşamalarında kök ve yaprak gelişimini desteklemek açısından kritik iken, çinko ve bor çiçeklenme aşamasında önemlidir. Tahıl bitkileri besinleri büyümek için kullanır, bunları sırasıyla kökten yaprağa, gövdeye ve en sonunda da hasat öncesinde başağa taşırlar. Ağaçlar, tarla bitkilerinden farklı besin ihtiyaçlarına sahiptir. Azot gibi besinleri gövde, dal ve yapraklarında depolayabilir, bunları büyüme döngüsünün belirli noktalarında yeniden dağıtabilirler. Ancak yine de, ağaçlara, hasat edilen meyvelerde bulunan ve büyüme için kritik olup geri dönüştürülemeyen besinleri telafi edecek miktarlarda besin takviyesi yapılmalıdır. Toprak pH seviyesinin besin miktarına etkisi Toprağın pH seviyesi, bitkilerin her bir besin maddesini alabilmesi üzerinde belirli bir etkisi vardır (bkz. sayfa 86) 54 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Damla sulama sistemleri ile Nutrigasyon™ Nutrigasyon™, bitkilere su ve besinlerin birlikte uygulanması, yani gübreleme ve sulamanın birleşimidir. Her tür bitkiye uyarlanabilir. ASİT TEHLİKESİ Besin, asit ve kimyasallar, doğru biçimde kullanılmadıklarında ciddi yaralanmalara, hatta ölümlere yol açabilirler. Bu maddeler, ayrıca, bitki, toprak, çevre ve sulama sistemine zarar verebilirler. Besin, asit ve kimyasalların doğru biçimde kullanımı çiftçinin sorumluğundadır. Gübre/asit üreticilerinin talimatları ile ilgili yerel yetkili kurumların yönergelerine daima uyunuz. Damla sulamada bitki kökleri, sulamanın lokalize edilmediği halde kaplayacakları toprak hacminden daha düşük bir toprak hacmine yoğunlaşırlar. Bu nedenle, sulama mevsimi boyunca görece daha az miktarlarda gübre daha sık aralıklarla uygulanmalıdır. Geleneksel gübreleme yöntemlerinde, gübrenin bir kısmı köklerin kapladığı toprak hacmi dışına uygulanarak boşa harcanır. Avantajları Gübreleme veriminde artış • Gübrenin sulama suyu ile birlikte uygulanması, daha iyi bir dağılım ve daha yüksek uygulama homojenliği sağlar. • Uygulanan toplam gübre dozu çok sayıda daha küçük dozlara bölünerek, gübrenin toprakta tutulma oranı ve kullanılabilirliğinde artış sağlanır. • Azot bileşikleri içeren gübrelerde olduğu gibi, buharlaşma nedeniyle yaşanan kayıpların önüne geçilir. • Nutrigasyon™, besinlerin bitkilerin ihtiyaçlarına uygun biçimde uygulanmasına olanak sağlar. Ayrıca, vejetatif dönem, çiçeklenme, meyve oluşumu, meyve dolumu ve olgunlaşma gibi farklı fenolojik dönemlerde besin maddesi oranını değiştirme imkanı da bulunur. Gübre ve iş gücü tasarrufu • Gübrenin sulama suyu ile birlikte uygulanması ve çeşitli kayıpların önlenmesi sayesinde, aynı üretim seviyesine ulaşmak için harcanacak gübre miktarı düşer. • Damla sulama sisteminde gübre hazırlama ve uygulama maliyetleri geleneksel uygulamalara göre daha düşüktür. Operasyonel avantajlar • İşçiler enjekte edilen gübre ve kimyasallarla temas içerisinde olmadığından, sağlık risklerinin önüne geçilmiş olur. • Nutrigasyon™ tarlada herhangi bir trafik gerektirmediğinden, bitkilerin zarar görmesi ve toprak sıkışmasının önüne geçilmiş olur.. • Nutrigasyon™, besin tutma kapasitesi düşük topraklarda yeterli besin içeriğini koruduğundan, diğer türlü ekilebilir olmayan topraklarda tarıma imkan verir. • Salma sulama yönteminin kullanıldığı birçok uygulamada, gübre bileşenleri yeraltı sularında kirliliğe yol açar. Nutrigasyon™, su ve gübrelerin, yüzey akışı ya da derine sızıntıyı önlemek amacıyla daha sık aralıklarla ve daha az miktarlarda verilmesini sağlar. • Sistem üzerinden toprak dezenfektanları, hastalık ve böcek önleyici sistemik ürünler gibi başka kimyasallarında uygulanması mümkündür. DAMLA SULAMA EL KİTABI 55 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Sınırlamalar • Damla sulama uygulamalarında yalnızca suda çözünebilir gübreler kullanılabilir. • Diğer yandan, sulama suyunun pH seviyesini sistemde çökelti oluşturacak derecede yükselten gübreler gibi kimi gübre türleri, suda çözünebilir olmalarına karşın Nutrigasyon™ sistemi ile kullanılmaya uygun değildir. • Belirli gübre türleri, kullanılan ekipmanın metal parçalarında korozyona yol açabileceğinden, bu tür gübrelerle temasta olacak sistem bileşenleri korozyona dayanıklı olmalıdır. Nutrigasyon™ ile kullanılacak gübrelerin karakteristikleri Nutrigasyon™ sistemi ile kullanılacak gübrelerin karakteristiklerinin bilinmesi, bitkilere doğru zamanda doğru elementlerin sağlanmasına yönelik gübrelerin seçimi ve uygulanması açısından çok önemlidir. Kimyasal bileşim Gübreler basit ya da bileşik olabilir: • Basit gübreler: bir tek üründen oluşan gübrelerdir. Örneğin: üre, amonyum nitrat, potasyum klorür. • Bileşik gübreler: çeşitli basit gübrelerin karışımından elde edilmiş gübreler olup bu genellikle karışımda görülebilir. Bunlar genellikle Nutrigasyon™ uygulamalarında kullanılmaz. Biçim • Katı hal: bu durumda, gübre granül ya da toz halinde olabilir. • Sıvı hal: sulama sistemine doğrudan enjekte edilebilen gübrelerdir. Kimi gübrelerin, konsantrasyonu düşürmek amacıyla, enjekte edilmeden önce suda çözündürülmesi gerekir. Çözünürlük Çözünürlük, sıvı gübre hazırlama konusunda göz önüne alınması gereken en önemli karakteristiklerden biridir. Her gübrenin, içinde çözündüğü suyun sıcaklığına bağı olarak değişiklik gösteren bir çözünürlük seviyesi bulunur. UYARI Damla sulama uygulamalarında yalnızca suda çözünebilir gübreler kullanılabilir. Kimi gübreler suda çok kolay çözünür, kimileri ise daha zor çözünmelerine rağmen yine de Nutrigasyon™ uygulamalarında kullanılabilir. Kimi gübrelerin suda çözünürlüğü o kadar düşüktür ki, bunlar suda çözünemez olarak sınıflandırılmıştır ve sulama sistemleri içerisinde kullanılamazlar (örneğin, basit ve tripl süperfosfat). Sulama suyu ile etkileşim Gübreler, sulama suyunda bulunan diğer tuzlarla etkileşime giren tuzlardır. Dolayısıyla, sıvı gübre hazırlanmasında kullanılacak suyun kimyasal bileşiminin göz önüne alınması önemlidir. Örneğin, alkalinitesi yüksek suda, fosfatlı bir gübredeki fosfor, suda bulunan kalsiyum ve magnezyumla çökelir. Bu çökeltiler gübre tankının dibinde görülebilir. Gübreler arası etkileşim Uyumsuz oldukları için birbirleri ile karıştırılmaması gereken gübreler vardır. Kimi durumlarda, bazı gübreler birbiri ile karıştırıldıklarında derhal kristalize olarak sulama sisteminde tıkanıklığa yol açar. Diğer durumlarda, birbiri ile uyumsuz iki gübre arasındaki reaksiyon, besin maddesi kaybına yol açabilir. 56 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ En yaygın çözünebilir gübrelerin uyumu: Üre Amonyum Nitrat (AN) Amonyum Sülfat (AS) MAP MKP Potasyum Nitrat (NOP) Potasyum Klorür (MOP) Potasyum Sülfat (SOP) Kalsiyum Nitrat (CN) Kalsiyum Klorür (CChl) Magnezyum Nitrat (MagN) Uyumlu, Sınırlı Uyum, Magnezyum Sülfat (MagS) Magnezyum Nitrat (MagN) Kalsiyum Klorür (CChl) Kalsiyum Nitrat (CN) Potasyum Sülfat (SOP) Potasyum Klorür (MOP) Potasyum Nitrat (NOP) MKP MAP Amonyum Sülfat (AS) Amonyum Nitrat (AN) Uyumsuz Kavanoz testi Sulama sistemini tıkayacak ya da diğer şekillerde zarar verebilecek ürünleri enjekte etmediğinizden emin olmak için, herhangi bir gübre, asit ya da diğer kimyasalları enjekte etmeden önce, özellikle de belirli bir ürün ya da ürün karışımını ilk kez kullanıyorsanız veya ürünün yeni bir tedarikçiden alındığı durumlarda, aşağıdaki şekilde basit bir Kavanoz Testi gerçekleştirin: • Minimum 2 litre (0.5 USG) hacminde temiz ve şeffaf bir cam kap kullanın. • Kabı sistemin enjeksiyon noktasından alınmış sulama suyu ile doldurun. • Ürün(ler)i suya tam ürün reçetesinde belirtilen oranlarda ekleyin. • Kap içeriğini, ürünler tamamen çözünene kadar elle karıştırın. • Birkaç dakika karıştırmanın ardından ürünler hala tam çözünmemişse, ürün ya da karışımı sulama sistemine enjekte etmeyin ve öneri için Netafim™ temsilcinizi arayın. • Ürünler tam olarak çözünüyorsa, kabı kapağı açık ve doğrudan güneş ışığı almayacak şekilde, oda sıcaklığında 24 saat dinlenmeye bırakın. • 24 saatlik süre sonunda, kap içeriğini ışığa karşı gözle inceleyin ve herhangi bir tortu, topaklanma ya da yüzer katı parçacık olup olmadığını kontrol edin. • Birkaç dakika karıştırmanın ardından ürünler hala tam çözünmemişse, ürün ya da karışımı sulama sistemine enjekte etmeyin ve öneri için Netafim™ temsilcinizi arayın. Aşındırıcılık (Korozivite) Gerek katı gerekse sıvı çoğu gübre, sulama ve gübreleme sistemlerindeki metal parçalarla reaksiyona girer. Genel olarak, çözeltinin asiditesi yükseldikçe aşındırıcılığı artar. Örneğin, potasyum klorür ve fosforik asit kombinasyonu son derece aşındırıcıdır. Buharlaşma Üre ve amonyum nitrojen içeren gübreler, amonyağın buharlaşmasından dolayı kayba uğrayabilir. Gübre karışımlarının 4 günden daha uzun süre saklanacağı depolama tanklarının ağzı kapatılmalıdır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 57 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Gübre pH değeri Sıvı gübreler, bitkiler ve sulama sistemini etkileyebilecek farklı pH seviyesine sahiptir. Bitkiler açısından kabul edilebilir pH seviyesi 5 ila 7 arasıdır. Farklı pH seviyesine sahip gübrelerin sulama sistemine etkileri: pH seviyesi 5'e Asidik kadar 5-6 Hafif asidik 6-8 Nötr 8 ve üzeri Bazik Sulama sistemine etkisi Asetal içeren malzemelerden mamul PC damlatıcılar ve sistem bileşenlerine, maddeye maruz kalma süresi ve ortam sıcaklığına bağlı olarak zarar verebilir.* Belirli besinlerle kombine edildiğinde, asetal içeren malzemelerden mamul PC damlatıcılar ve sistem bileşenlerine, maddeye maruz kalma süresi ve ortam sıcaklığına bağlı olarak zarar verebilir.* Netafim™ damla sulama sistemlerinin tüm bileşenleri, 6 ve üzeri pH seviyesine dirençlidir. Belirli besin maddeleri kombine edildiğinde tortulanma meydana gelerek damlatıcı ve diğer bileşenlerin tıkanmasına yol açabilir.* * Netafim™ uzmanına danışın. Tuzluluk (Salinite) Gübreler, sulama suyunun tuzluluğunu artıran tuzlardır. Suyun tuzluluk miktarı, Elektriksel İletkenliğin ölçümü ile belirlenir ve bu ölçüm gerek tarlada gerekse laboratuvar ortamında basit cihazlarla yapılabilir. Su alma yeteneği (Higroskopisite) Katı gübreler nem tutma özelliğine sahip olup, bu durum granüllerin sertleşmesine ve sonrasında kullanımın zorlaşmasına yol açar. Bu durumdan korunmak amacıyla, bunların kapalı kaplarda saklanması önemlidir. Sıvı gübreler Sıvı gübrelerin hazırlanması: Gübrelerin içinde çözündürüleceği suyun sıcaklığı, aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere, çözünecek gübre miktarını etkiler. Sıcaklığın (°C) gübre çözünürlüğüne etkisi (bir litre suda gram gübre): Gram gübre / litre su Urea Amonyum sülfat Potasyum sülfat Potasyum klorür Potasyum nitrat Mono amonyum fosfat 0 680 700 70 280 130 227 5 780 715 80 290 170 255 Sıcaklık °C 10 20 850 1060 730 750 90 110 310 340 210 320 295 374 25 1200 770 120 350 370 410 30 1330 780 130 370 460 464 Ürede olduğu gibi, gübre sıcaklığının çözünürlüğe ciddi etkilerinin olduğu açıkça görülmektedir. Bunun aksine, amonyum sülfatın karakteristikleri, sıcaklıktan neredeyse hiç etkilenmemektedir. Genellikle, tarla koşullarında su sıcaklığı 20°C'nin üzerindedir. Dolayısıyla, sıvı gübrenin hazırlandığı zamanda suyun sıcaklığı ne kadar yüksekse çözünebilecek gübre miktarının da o kadar yüksek olacağını varsaymak mantıklı olacaktır. Ancak burada önemli bir parametre ihmal edilmektedir... 58 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Gübreler su ile karıştırıldığında, ürün ve su arasında karışımın soğumasına neden olan bir reaksiyon gerçekleşir. Buna endotermik reaksiyon adı verilir. Suyun sıcaklığının düşmesi nedeniyle, suyun ilk sıcaklığında çözünebileceği hesaplanan ürün miktarının tamamı çözünemez. Bu durum, amonyum nitrat ve üre gibi azot bileşenleri içeren gübrelerde meydana gelir. İPUCU Bir tek gübrenin çözündürüleceği durumlarda, yukarıdaki tabloda 10°C için belirtilen miktarın üzerine çıkmayın. Sıvı gübre enjeksiyon noktasının seçimi Karışım, ihtiyaca bağlı olarak sistemin çeşitli noktalarından enjekte edilebilir. Sulama sistemine enjekte edilen gübre, sulama suyu ile birlikte enjeksiyon noktasından ileri doğru taşınır ve dolayısıyla, sulama esnasında, sistemin enjeksiyon noktasından ilerideki kısımlarına gübre uygulanmış olur. Üç enjeksiyon noktası kullanılabilir: A. Sulama sistemi başı Bu noktaya enjekte edilen gübre, sulama sistemi başından su alan tüm vanalara ulaşır. B. Belirli bir bölgedeki bir vana Belirli bir vana öncesine enjekte edilecek gübre, arazinin söz konusu vana tarafından sulanan bölümlerine ulaşır. C. Sulama sistemi başı ve bir vana grubu arası Bu, yukarıda bahsedilen iki lokasyonun ortasıdır. Aynı anda sulama yapan vana gruplarına gübre vermek için kullanılmalıdır. B A C Sıvı gübre enjeksiyon ekipmanı Dozaj ünitesi çeşitleri ve bunlardan uygun olanının nasıl seçileceği konusunda bilgi için bkz. Dozaj ünitesi, sayfa 26. Damla Nutrigasyon™ yönetimi Sulama ve gübreleme programının bir özetini alarak, programın teknik ve agronomik olarak kabul edilebilir olup olmadığını analiz edin. Uyulması gerekli ilk iki önemli kural: • Sıvı gübre enjeksiyonu, ancak sulama sistemine tam basınç verildikten ve sistem stabilize olduktan, yani su en uzaktaki damlatıcı hattına istenen basınçta ulaştıktan sonra başlayabilir. Gübre enjeksiyon süresi sistem boyutu ve tasarımına göre değişir, ancak genel kural olarak, her halükarda 0.5 saatten (yarım saat) kısa olmamalıdır. • Gübre enjeksiyonu, gerekli miktarda gübre en uzaktaki damlatıcıdan çıkmadan sonlandırılmamalıdır. Bu, ayrıca proje büyüklüğüne, damlatıcı hattı uzunluğuna ve sistem tasarımına da bağlıdır. Bkz. Önleyici Bakım Kılavuzu'nda verilen İlerleme Süresi, http://www.netafim.com/irrigation-products-technicalmaterials. İhtiyaç halinde, bir Netafim™ uzmanı ile iletişime geçerek sisteminize özel enjeksiyon süresinin hesaplanması konusunda destek alabilirsiniz. Gübre enjeksiyonu başlangıç ve bitiş zamanları ile gübrelemenin yapılabileceği zamanı bilerek, hesaplamalar ve enjeksiyon ekipmanınıza uygun biçimde aksiyon alın. Sulama sırasında gübre uygulama zamanının ayarlanması: Sıvı gübrenin enjeksiyon zamanı, gübrenin en iyi kullanılabileceği uygulama süresine göre, su fazlalığı nedeniyle gübre israfı ya da sulama süresi nedeniyle gübreleme programının tamamlanamaması gibi DAMLA SULAMA EL KİTABI 59 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ sorunlar ortaya çıkmayacak şekilde belirlenmelidir. Dolayısıyla, bir zaman programı yapılmalıdır. Enjeksiyon süresi ve zamanlamasının ayarlanmasında izlenecek adımlar ÖRNEK A. Saf element miktarını hesaplayın Örnek: Azot • Aylık saf azot miktarı: Hektar başına 50 Kg. • Ayda toplam gün sayısı: 30 gün. • Günlük saf azot miktarı: 50/30 = 1,66 Kg/ha/gün B. Kaç litre sıvı gübre gerekeceğini hesaplayın • 100 litre nihai karışım (su ve gübre) için, 20 kg üre veya amonyum nitrat eşdeğeri, yani 27,8 kg çözündürülür. • Bu miktarda üre veya amonyum nitrat, 9 kg saf azot içerir (20 kg * %45, veya 27,8 * %33). • 100 litre sıvı gübre içerisinde 9 kg saf azot varsa, 1 (bir) kg saf azot 11,1 litre karışıma denk olacaktır (100/9 = 11,1). • Sulanacak arazinin büyüklüğü: 20 hektar. • Her gün enjekte edilecek toplam sıvı gübre miktarı: Toplam hektar * sulama ile verilecek kg saf azot * kg saf azot başına litre gübre = 20 ha * sulama başına 1.66 kg N * 11,1 litre = sulama başına 368 litre gübre. • İki günde bir sulama yapılması durumunda, 736 litre (368 * 2) gübre uygulanmalıdır. C. Gerekli sulama süresi • Sistemin hesaplanan saatlik sulama kapasitesi: • Damlatıcı debisi saatte 0,8 litre. • Damlatıcılar arası mesafe 0,50 metre. • Damlatıcı hatları arası mesafe 1,60 metre. • Saatlik sulama kapasitesi = 0,8 / (0,5 * 1,6) = 1,0 mm/saat veya 10,0 m3/hektar/saat. • Günlük buharlaşma tankı Sınıf "A" olarak 8 mm. • Değiştirme sabiti (Kc) = 0,8 • Günlük sulama suyu miktarı = 8 mm x 0,8 = 6,4 mm veya 64 m3/hektar. • Günlük çalışma süresi = Toplam sulama suyu miktarı (mm) / saatlik sulama kapasitesi (mm) / saat = 6,4 mm / saatte 1,0 mm = 6 saat 24 dakika. • Ancak, iki günde bir sulama yapıldığından, sulama süresi 12 saat 48 dakika olarak ayarlanmalıdır. D. Gerekli enjeksiyon süresi • Bu örnekte, gübre enjektörü saatte 100 litre enjeksiyon kapasitesine sahiptir. • Enjekte edilecek toplam gübre miktarı 736 litredir (adım B). • Enjeksiyon süresi: 736 litre gübre / saatte 100 litre = 7.36 saat (7 saat 22 dakika). E. Enjeksiyon programı Yukarıdaki verilerin tamamı hesaplandıktan sonra, bir sonraki adım sulama sırasında gübre enjeksiyon zamanlamasına karar vermektir. Önerilen program: Nutrigasyon™ = 7:22 sa Faaliyet Sulama = 13 sa Saat 1 2 60 DAMLA SULAMA EL KİTABI 3 4 5 6 7 8 9 10 11 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Yağmurlu mevsimde Nutrigasyon™ Yağmur sonrasında, sulama yapılmayan günlerde uygulanmayan gübre miktarının uygulanması amacıyla gübreleme yapılması gerekebilir. Bu amaçla, sıvı gübre karışımı, aynı miktarda azot içerecek daha konsantre bir karışım elde edecek şekilde değiştirilebilir. ÖRNEK 1 (bir) günlük sulamaya eşdeğer miktarda su ile 4 günlük dozu tamamlamak üzere gübreleme yapılması gerekiyorsa, aşağıdaki şekilde hareket edilebilir: • Su miktarı: 6,4 mm • Çalışma süresi: 6 saat 24 dakika • Günlük azot dozu: Hektar başına 1,66 kg. • Tamamlanacak gübreleme günü: 4 gün. • Sıvı gübre tankında gübre aşağıdaki yollardan biriyle hazırlanabilir: • Aynı konsantrasyonda, yani: 11 litre karışımda 1 kg saf azot bulunacak şekilde. • Üre miktarını artırarak, örneğin: 30 kg üre eşdeğeri, yani 13,5 kg (30 x 0,45 = 13,5) saf azot 100 litre karışıma eklenir. Bu da, 7,4 litre sıvı gübrede bir (1) kg azot bulunacağı anlamına gelir. • Proje büyüklüğü 20 hektar ise, enjeksiyon miktarı, önceki bölümde de açıklandığı üzere, tankta aynı konsantrasyonda azot bulunacağı ya da azot konsantrasyonunun artırılacağına bağlı olarak değişecektir. Bu durumda: • 1,66 kg N/gün x 20 hektar x 11 l/kg N x 4 gün = 1461 litre. • 1,66 kg N/gün x 20 hektar x 7,4 l/kg N x 4 gün = 982 litre. • Enjeksiyon süresi, gübre enjektörünün debisi ayarlanmak suretiyle, aşağıdaki hesaplamaya göre 4 ila 5 saat arasında olabilir: • 1461 litre / 4 saat = 365 litre/saat. • 1461 litre / 5 saat = 293 litre/saat. • 982 litre / 4 saat = 245 litre/saat. • 982 litre / 5 saat = 196 litre/saat. Sistem kapasitesi ve toprak nem oranına uygun ve kabul edilebilir elektriksel iletkenlikte (EC) sulamaya imkan verecek seçeneği seçin. Kimyasal Uygulama (Chemigation) Chemigation™ (kimyasal uygulama), damlatıcı tıkanmalarını önlemek ya da en aza indirgemek amacıyla kimyasal enjeksiyonu (klor, hidrojen-peroksit, asit vb. ilavesi) ile bitkiler ve toprağa yönelik kimyasal enjeksiyonunu (herbisit, pestisit vb.) ifade eder. UYARI Damla sulama sistemlerinde kullanılan kimyasallar, doğru biçimde kullanılmadıklarında ciddi yaralanmalara, hatta ölümlere yol açabilirler. Bu maddeler, ayrıca, bitki, toprak, çevre ve sulama sistemine zarar verebilirler. Kimyasalların doğru biçimde kullanımı çiftçinin sorumluğundadır. Kimyasal madde üreticilerinin talimatları ile ilgili yerel yetkili kurumların yönergelerine daima uyunuz. DAMLA SULAMA EL KİTABI 61 DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ NOT Netafim™, belirli kimyasal maddelerin kullanımını onaylamaktadır. Bu özette belirtilmeyen ürünler, kullanım öncesinde, Netafim sistemleri ile kullanımlarının güvenli olup olmadığının belirlenmesi amacıyla Netafim laboratuarında kontrolden geçirilmelidir. Netafim™ tarafından onaylanmış fungisit, insektisit ve toprak dezenfektanları • Metham Sodium • Telone II • Formaldehit İlave seçenekler de mevcut olup, ayrıntılı bilgi için Netafim™ agronomi birimi ile iletişime geçiniz. Kimyasal uygulama sonrasında, sulamaya içinde kimyasal ürün bulunmayan su ile en az 30 dakika devam edilmesi gereklidir. Temizleme süresi ve zamanlamasını, ilerleme sürelerini gösteren tablolardan doğrulayın (damlatıcı hattı Teknik Veri Föyüne başvurun). Anti-drenaj damlatıcılı (CNL) sulama sistemlerinde, önceki noktaya ek olarak, temizleme için damlatıcı hat sonlarının açılması gereklidir. Potansiyel ürün sorunları Genel olarak, Netafim™ tarafından onaylanan ve onaylanmayan ürünler yaklaşık aynı oranda aktif madde içermektedirler. Bu ürünler arasındaki fark: • Ürün kalitesi • Depolama süresi • Dozaj • Emülsiyon kalitesi İyi kalitedeki emülsiyonda, ürünün aktif maddeleri, su ile farklı bileşimde katmanlar oluşturmaksızın daha iyi karışır. Bu koşullar sağlanmadığında, ürün aktif bileşen konsantrasyonu daha yüksek katmanlar sistemin vana, damlatıcı, debi ölçer vb. çeşitli bölümleri ile temas ettiğinde bunlara zarar verebilir. Bu ürünler kimi metaller için son derece aşındırıcı olup, çeşitli polimerlerle de reaksiyona girebilir (ürüne bağlı olarak). Herbisitlerin damla sulama ile kimyasal uygulama yoluyla uygulanması Kimyasal uygulama, bir dozaj ünitesi yardımıyla gerçekleştirilir. Dozaj ünitesi çeşitleri ve bunlardan uygun olanının nasıl seçileceği konusunda bilgi için bkz. Dozaj ünitesi, sayfa 26. Avantajları • Püskürtme nedeniyle ürünlerin zarar görmesini ve yaprak, çiçek ve meyvelerde kirlenmeyi önler. • Uygulama lokal olduğundan komşu bitkilerde zarar oluşturmaz. Herbisit enjeksiyon işlemi • Herbisit, enjeksiyon öncesinde sulandırılarak sulu bir çözelti elde edilmelidir. • Herbisiti, ilgili bölgenin başından sisteme enjekte edin. • Herbisit enjeksiyonuna, damlatıcılar çevresindeki ıslanmış soğanlar birleştikten sonra başlayın. • Gerekli miktarda herbisit enjekte edildikten sonra, herbisit kalıntılarının sistemden temizlenmesi amacıyla sulamaya en az 15 dakika devam edilmelidir. İPUCU Herbisit enjeksiyonu, sulama işleminin sonuna doğru gerçekleştirilmelidir. Örnek: 300 m³/ha su ile sulama yapmayı planlıyorsanız, herbisit yaklaşık 250 m³ su verildikten sonra uygulanmalıdır. 62 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA YÖNETİMİ VE İŞLETİMİ Damlatıcı hattı gömme veya döşeme Damlatıcı hatlarını, damlatıcılar yukarı doğru bakacak şekilde döşemek ya da gömmek gerekir. Bu, damlatıcı hatlarında mevcut tortuların damlatıcılara girmesini önler ve damlatıcı hattının ömrünü uzatır. NOT Kalın duvarlı damlatıcı hatlarının gömülmesi ya da döşenmesinde, damlatıcıların homojen olarak yukarı bakmasını sağlamak mümkün değildir. Damlatıcı hatlarının gömülmesi sırasında, damlatıcı hatlarının bükülmesini önlemek, onları düzleştirmek ve damlatıcıların daima yukarı bakmasını sağlamak amacıyla, gömme aparatına Okolon merdaneli Netafim™ Merdane Kutusu monte edilmelidir. Merdane NOT Kutusu Damlatıcı hattındaki bükülmeler suyun düzenli akışını etkiler ve suyun damlatıcı hattından geçişini engelleyebilir. Netafim'in özel gömme aparatını kullanın • Çap: 1,5". • Damlatıcı hatlarına zarar verebilecek iç çıkıntıları bulunmayan kaynaksız, plan 40 çelik boru • Damlatıcı hattının makaradan itibaren tüm kullanımı boyunca düzgün Gömme Aparatı besleme sağlayan konik boru girişi. • Aparatın girişi aparat borusuna toprak girişini önlemek amacıyla toprak dışında iken derine gömme işlemine olanak sağlar. • Aparat çıkışı, damlatıcı hattının damlatıcılara zarar vermeden düzgün biçimde döşenmesini sağlamak üzere konik biçimlidir. Damlatıcı hattı makarası, makaranın yan tarafındaki okla da işaret edildiği gibi, çekici hareketinin tersi yönde dönecek şekilde monte edilmelidir. Böylece damlatıcı hattı, aparatın konik giriş Merdane borusuna doğru açı Kutusu ile girer. Gömme Aparatı UYARI Damlatıcı hattı makarasının ters yönde monte edilmesi, damlatıcıların konik boruya çok yüksek açı ile giriş yapmasına ve bu nedenle zarar görmesine yol açar. Netafim'in damlatıcı hattı gömme, döşeme ve toplama işlemlerine yönelik tarım makinelerine ilişkin özet bilgiler için bkz. sayfa 44. Tarım makineleri hakkında ayrıntılı bilgi için Tarım Makineleri Kataloğuna başvurunuz (http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials) ya da Netafim™ temsilcinizi arayınız. DAMLA SULAMA EL KİTABI 63 DAMLA SULAMA BAKIMI Bakım zaman çizelgesi 67 Sistem temizleme 68 Hidrolik koşullar kontrol listesinin hazırlanması ve kullanımı 74 Sistem bakımı için kimyasal enjeksiyonu 74 Su analizi 76 Damlatıcılardan numune alınması 78 Kemirgenlerle mücadele 79 Toprak altı damla sulama (SDI) sistemlerinde kök girişinin önlenmesi 80 SDI sistemlerinde yabancı parçacıkların yol açtığı kirlilik 80 Sistemin atıl kalma dönemleri 81 DAMLA SULAMA EL KİTABI 65 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Bu bölümün amacı, damla sulama sisteminin bakımına yönelik talimatlar ve yararlı ipuçları sunmaktır. NOT Sulama sisteminin doğru kullanımı için, damla sulama sistemlerinin doğru bakımına yönelik bu bölümde yer alan talimatlarının uygulanması çok önemlidir. Damla sulama sistemleri, optimum performans sağlamak amacıyla düzenli bakım gerektirir. Damlatıcı tasarımındaki son gelişmeler sayesinde tıkanmaya dayanıklı damlatıcılar piyasaya sürülmüş olsa da, tarımsal su kaynaklarının özellikleri, besin enjeksiyon uygulamaları, filtrasyon ekipmanının doğal sınırlamaları ve genel tarımsal yetiştirme çevresi, bakım faaliyetlerini öncelikli hale getirmektedir. UYARI Rutin sistem bakımının ihmal edildiği aşırı vakalarda, tıkanmış bir damla sulama sistemi mevcut bitkilerin kaybedilmesine yol açabilir ve hatta damlatıcı hatlarının değiştirilmesini gerektirebilir.. Debi, basınç ve temizleme suyu durumuna ilişkin temel ölçümlerin düzenli olarak alınması ve bunların izlenmesi, bakım planlaması için yol gösterici olacaktır. Debi, basınç ve temizleme suyu durumuna ek olarak, kontrol ekipmanı makineleri, motorlar, rezervuarlar, enjektörler, boru hatları, vanalar, bağlantı elemanları, debi ölçerler ve basınç ölçerler dahil olmak üzere pompalama istasyonu ve dağıtım sisteminin genel durumu da rutin olarak incelenmeli ve/veya kalibre edilmelidir. Arızalı ya da işlevini yitirmiş ekipmanlar derhal onarılmalı ya da sistem tasarım kriterlerine uygun olarak aynı işlevi yerine getirecek yenileri ile değiştirilmelidir. Ekipman ayarı veya onarımı dışında, sistem bakım faaliyetleri genel olarak kimyasal uygulanması, sistem temizleme ve böcekle mücadele faaliyetlerini kapsar. Bakım faaliyetleri iki kategoriye ayrılır: • Damlatıcılarda tıkanmanın önlenmesine yönelik önleyici bakım faaliyetleri üç kategoriye ayrılabilir: • Sistem temizleme • Kimyasal enjeksiyonu • Sulama programlama (bkz. sayfa 49) • Düzeltici bakım faaliyetleri ise, esas olarak damlatıcılar içerisinde halihazırda mevcut engellerin ortadan kaldırılmasını kapsar: • Organik madde oluşumu - hidrojen peroksit ile müdahale edilir. • Mineral tortuları - asitler (ya da asit-hidrojen peroksit kombinasyonu) ile müdahale edilir. 66 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Bakım zaman çizelgesi Yeni sistemin ilk çalıştırılması sırasında • Boruları (ana hat, ikincil hatlar ve dağıtım boruları) temizleyin. • Damlatıcı hatlarını temizleyin. • Her bir sulama vardiyasında gerçekleşen debi ve çalışma basıncını kontrol edin (sistem en az yarım saat çalıştıktan sonra). • Toplanan verileri sistemle birlikte sağlanan verilerle (planlanan veriler) karşılaştırın. Tolerans ±%5'ten büyük olmamalıdır. • Yeni alınan verileri kaydedin ve gelecekte kıyaslama amacıyla saklayın. • Sistemin herhangi bir noktasındaki debi ve/veya çalışma basıncı sistemle birlikte sağlanan verilerden %5'ten büyük oranda farklı ise, montajcıya sistemi arızalara karşı kontrol ettirin. Haftada bir • Her bir sulama vardiyasında normal işletim koşullarında (yani sistem en az yarım saat çalıştıktan ve stabilize olduktan sonra) gerçekleşen debi ve çalışma basıncını kontrol edin. • Toplanan verileri kıyaslama verileriyle karşılaştırın. • Suyun tüm damlatıcı hatlarının sonuna ulaşıp ulaşmadığını kontrol edin. • Filtreler arasındaki basınç farkını kontrol edin. İyi planlanmış bir filtrasyon sistemindeki kayıp 0,2 - 0,3 bar olmalıdır (filtrasyon sistemi temizken). Basınç farkı 0,8 barın (11,6 PSI) üzerindeyse, filtre(ler) ve kontrolörü arızalara karşı kontrol edin. Ayda bir • Damlatıcı hatlarını temizleyin. (Su türü ve kalitesine göre daha sık ya da daha seyrek gerçekleştirilmesi gerekebilir). • Filtrasyon sistemi otomatik ise, filtre temizleme işlemini başlatın ve tüm bileşenlerin planlanan şekilde çalışıp çalışmadığını kontrol edin. • Basınç regülasyon vanaları monte edilmiş ise, her birinin çıkışındaki basıncı kontrol edin ve bunları kıyaslama verileriyle karşılaştırın. Yetiştirme mevsiminde bir kez Kullanılan suyun türü ve kalitesine bağlı olarak, yetiştirme mevsiminde iki ya da üç kez gerçekleştirilmesi gerekebilir. • Sistemdeki kir düzeyini kontrol edin (karbonatlar, yosun ve tuz tortuları). • Damlatıcılarda tıkanma olup olmadığını kontrol edin. • Boruları (ana hat, ikincil hatlar ve dağıtım boruları) temizleyin. • Gerekiyorsa hidrojen peroksit ve/veya asit enjekte edin. Yetiştirme mevsimi sonunda • Ana hat, ikincil hatlar, dağıtım boruları ve damlatıcı hatlarının bakımı ve temizliği için kimyasal enjeksiyonu yapın. • Damlatıcı hatlarını temizleyin. • Sistemi yetiştirme mevsimleri arasındaki atıl döneme hazırlayın. • Sıcaklığın 0ºC'nin (32ºF) altına inebileceği bölgelerde sistemi kışa hazırlayın. DAMLA SULAMA EL KİTABI 67 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Sistem temizleme Sulama sisteminin temizlenmesi, kirlilik yaratacak maddeleri sistem dışına atarak bunların birikimini minimuma indirir. Sulama sistemi temizliği üç işlemden oluşur: • Filtre geri yıkama • Ana ve ikincil hatların temizlenmesi • Damlatıcı hatlarının temizlenmesi Filtre geri yıkama DİKKAT Etkin filtrasyon sağlamak amacıyla, filtreler her kirlendiğinde geri yıkama işlemine tabi tutulmalıdır. Filtreler, gerek disk, gerek elek, gerekse ortam filtresi olsun (bkz. Filtre tipleri, sayfa 17), içlerinde birikmiş partikül ya da organik maddelerin temizlenmesi amacıyla periyodik olarak geri yıkama işlemine tabi tutulmalıdır. Tıkanmış filtreler sistem basıncının ve dolayısıyla da uygulanan su miktarının düşmesine yol açabilir. Filtrenin performansı, yıkama ve temizleme verimine bağlıdır. Birikmiş ve temizlenmeyen her yabancı madde, eninde sonunda ya filtrenin tıkanmasına veya, gravel/kum filtrelerde, filtreleme malzemelerinin filtrelenen su ile birlikte dışarı verilmesine yol açacaktır. Bir filtrasyon sistemi tasarlanırken, filtre yıkama göz önünde bulundurulmalıdır. Çoğu filtrasyon sistemi, manuel, yarı otomatik ya da otomatik temizleme sistemli olarak tasarlanırlar. Manuel ve yarı otomatik sistemler manuel olarak devreye sokulurken, otomatik sistemlerde temizleme döngüsü ya filtreler arasında önceden belirlenmiş bir basınç farkı değeri aşıldığında ya da yine önceden ayarlanmış bir operasyonel zaman aralığında devreye girer. Filtrasyon otomasyon tipi seçimi, maliyet ve işgücü değerlendirmelerine bağlıdır. Akarsular ya da kuyu suları, genellikle, su filtrasyon sistemine girmeden önce içindeki kumu ayıklayacak bir kum ayırıcısı kullanımını gerektirir (bkz. Hidrosiklon kum ayırıcısı, sayfa 17). Filtre üzerindeki basınç farkı Her filtre, filtreleme sırasında sistemde bir basınç kaybına neden olmalıdır. Bu basınç kaybı, filtre üzerindeki (filtre girişi ve filtre çıkışı arasındaki) basınç farkı ile ifade edilir. NOT Filtreler üzerinde izin verilen basınç farkları için filtre dokümantasyonuna başvurunuz. Çoğu filtre, tıkanıklık düzeyi arttıkça filtre girişi ve çıkışı arasında daha fazla sürtünme kaybı yaratır. Filtre basınç farkını sıklıkla, özellikle de mevsim içerisinde su koşulları değiştikçe kontrol edin. Filtre üzerindeki basınç farkını kontrol edin (filtre dokümantasyonuna uygun biçimde) Minimumdan düşük Filtre Maksimumdan yüksek Gravel/ • Ortam kısmi ya da tam tıkalı. • Ortamda tünel oluşumu. Kum • Ortamda biyofilm oluşumu. • Ortamın kırılması ya da kaybı. Elek • Elek tıkalı. • Elek yırtılması. • Biyofilm oluşumu. • Parçacıkların ekrandan geçmesi ("Kıyma Makinesi") Disk • Filtre tıkalı. • Diskler arasından sızıntı. • Biyofilm oluşumu. • Diskler arasında katı parça takılması (disklerin birbirine yaklaşmasını önler ve disk diziliminde boşluklara neden olur). 68 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Aşırı basınç farkı, birikintilerin filtreden geçmesine ve/veya sulama sistemi performansının düşmesine yol açar. DİKKAT Filtrenin doğru temizlenmemesi sık sık yıkama yapılması ihtiyacı doğurur ve filtre üzerindeki basınç farkının yıkama sonrasında bile yüksek kalmasına yol açar. Görsel inceleme Filtrasyon birimi ya da ortamı ile diğer filtre bileşen ve aksesuarlarının mekanik bütünlüğünü gözle inceleyin. Otomatik temizleme Otomatik temizleme sıklığını kontrol edin Otomatik temizleme tetiklenmiyor Temizleme sıklığı çok fazla Temizleme sıklığı çok az • Filtrasyon birimi ya da ortamı • Filtrasyon birimi ya da ortamı • Otomasyon sistemi ya da sensör temizleme sonrasında hala hasar görmüş ya da sızıntı var. arızası. tıkalı. • Otomasyon sistemi ya da sensör • Mekanik arıza. • Basınç aralığı kontrolör arızası. üzerinde doğru ayarlanmamış. • Mekanik arıza. • Otomasyon sistemi ya da sensör arızası. Ayda bir Filtrasyon sistemi otomatik ise, filtre temizleme işlemini başlatın ve tüm bileşenlerin planlanan şekilde çalışıp çalışmadığını kontrol edin. Gravel/kum filtre Filtrenin drenaj çıkışındaki suyu elle kontrol ederek gravel/kum ortamında kayıp olup olmadığını belirleyin. Filtre temizleme teknikleri Birçok filtre sisteminde, önceden ayarlanmış bir filtre basınç farkı düzeyine erişildiğinde elektrikli ya da hidrolik 3 yollu geri yıkama vanası ile otomatik kendi kendini temizleme düzeneği bulunur. Bu işlem için, su akışı, birikintilerin geri yıkama hattından dışarı atılması amacıyla kısa bir süre için tersine döndürülür. DİKKAT Filtrenin bir dozaj ünitesi sonrasına monte edildiği durumlarda gübre kaybını önlemek amacıyla, kontrolörü, filtre geri yıkama işlemi sırasında Nutrigasyon™ veya kimyasal uygulama işlemini durduracak şekilde ayarlayın. Filtre geri yıkama işlemine daima öncelik verin. Filtre geri yıkama işlemi sırasında asla Nutrigasyon™ veya kimyasal uygulama işlemi gerçekleştirmeyin. Her filtre tipi farklı bir temizleme mekanizmasına sahiptir Mevcut işletim Filtre temizleme Gravel/kum filtre • İşletim sırasında otomatik 3 yollu vanalar filtre drenaj çıkışlarını kapatır. Su, gravel/ kum ortamı içerisinden sulama hattına akar. • Filtre yıkama sırasında, filtrelerin biri üzerindeki otomatik 3 yollu vana drenaj çıkışını açar ve filtreye su girişini bloke eder. Açılan drenaj çıkışı filtre üzerinde bir basınç farkı yaratarak suyun filtre çıkışından filtreye girmesini ve drenaj çıkışından çıkmasını, bu sırada da filtrenin gravel/kum ortamının yıkanmasını sağlar. Filtre grupları içerisindeki filtreler sırayla yıkanmalıdır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 69 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Elek filtre Temizleme işlemi, filtrenin çalışması sırasında gerçekleşir. Otomatik vana, filtre drenaj çıkışını açar ve yıkama aksında bir emme meydana getirir. Motor yıkama aksını döndürerek ileri geri hareket ettirir, böylece kirler filtrasyon eleğinin iç yüzeyinden temizlenir. Disk filtre • İşletim sırasında, filtrenin üst kısmındaki piston diskleri birbirine bastırarak yakın tutar ve otomatik 3 yollu vana, sulama borusuna su akışı sağlayacak pozisyondadır.. • Temizleme işlemi sırasında ise, filtrenin üst kısmındaki piston diskleri birbirinden ayırarak suyun aralarından akmasını ve disk olukları arasındaki kirleri temizlemesini sağlarken, otomatik 3 yollu vana da sulama borusuna su çıkışını kapatarak filtrenin drenaj çıkışını açar. Mevcut işletim Filtre temizleme Kum ayırıcı Hidrosiklon kum ayırıcısının alt kısmındaki kum haznesinde biriken kumu temizlemek için, filtrenin drenaj çıkışındaki vanayı açın. Periyodik filtre bakımı DİKKAT Sistemde basınç bulunmadığından emin olun. Gravel/kum filtre Gravel/kum filtrelerde ortamın periyodik kontrolü, genellikle ihmal edilen önemli bir bakım faaliyetidir. Gravel/kum malzemede topaklanma ve kırılma olmamalı, otomatik geri yıkama döngüleri sırasında yeterli biçimde temizlenmelidir. Filtre geri yıkama sırasında bir miktar gravel/kum kaybedeceğinden, filtre doğru biçimde çalışıyor olsa bile zaman zaman gravel/kum ilavesi gerekebilir. Kontrol sırasında gravel/kum malzemeyi elle kontrol edin. Gravel/kum keskin kenarlı olmalı, kumsal kumu gibi yuvarlak ve düzgün olmamalıdır. Keskin kenarlar daha iyi filtreleme sağlar, ancak geri yıkama döngüleri gravel/kum malzemeyi zamanla aşındırarak düzgünleştirir. Bu durumda gravel/kum malzemenin değiştirilmesi gerekir. Gravel/kum malzemenin düzgünleşmesi birkaç yılı bulabilir, ama eninde sonunda olacaktır. 70 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Elek filtre Eleği filtre muhafazasından çıkararak, basınçlı su ve fırça ile temizleyin. Eleği yırtılma ve çatlamalara karşı gözle kontrol edin ve hasar görmüşse değiştirin. Disk filtre • Filtre muhafazasını açarak, diskleri birbirine yakın tutan pistonu çıkarın. • Diskleri filtre muhafazasından çıkarın. Organik ve biyolojik artık barındıran yüzey suları için: %10'luk peroksit çözeltisi hazırlayın. 7 litre (1,8 galon) suyu bir kaba boşaltın ve içine 3 litre (0,8 galon) hidrojen peroksit (%35) ekleyin veya 8 litre (2,1 galon) suyu bir kaba boşaltın ve içine 2 litre (0,53 galon) hidrojen peroksit (%50) ekleyin. Manganez, demir veya karbonat kalıntısı içeren kuyu suları için: %10'luk hidroklorik asit çözeltisi hazırlayın. 7 litre (1,8 galon) suyu bir kaba boşaltın ve içine 3 litre (0,8 galon) hidroklorik asit (%30-35) ekleyin. • Diskleri aside dayanıklı bir tele dizin ve telin uçlarını bir halka olacak şekilde bağlayın. Halka diskleri çok sıkıştırmamalı, disklerin tüm yüzeylerinin temizleme çözeltisi ile temas etmesine imkan vermelidir. • Diskleri çözeltiye batırın. Disklerin gevşek olduğundan ve her iki yüzünün de çözelti ile iyice temas ettiğinden emin olun. Tele aynı anda çok fazla disk dizmeyin. • Diskleri çözelti içerisinde birkaç kez hareket ettirin. Çözeltiye toplam daldırma süresi 1 ila 3 saattir. • Çözelti diskleri daha fazla temizlemiyorsa, yeni çözelti ile değiştirin. • Disklerin temizliği ile üzerlerinde çizik ve çatlak olup olmadığını gözle inceleyin, hasar görmüş diskleri değiştirin. • Diskleri filtreye geri monte edin. Çıkardığınız sayıda diski geri monte ettiğinizden emin olun. Diskleri birbirine bastıran pistonu da yerine monte ederek filtre muhafazasını kapatın. • Filtreyi birkaç kez yıkayarak tüm kimyasalları temizleyin. Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının temizlenmesi Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının temizlenmesi, gerekli özen gösterilmeyen önemli bir işlemdir. Baş kontrol istasyonunda bir ana filtre mevcutken bile, küçük partiküller sisteme girebilir ve bunların boru sisteminden fiziksel olarak uzaklaştırılması gerekir. Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının temizlenmesi, sistemde organik ve mineral maddelerin birikmesini önemli oranda azaltacaktır. Bu işlem, söz konusu maddelerin damlatıcılara ulaşmasını ve sonunda bunları tıkamasını önleyecek, dolayısıyla da sistem bakımı için gerekli olacak kimyasal ürün miktarını azaltacaktır. Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının düzenli olarak temizlenmesi, işgücü süresi ve kimyasallardan ciddi oranda tasarruf sağlar. Sistemdeki ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatları sırayla temizlenmelidir. Bunların her biri, yıkama suyu temiz akana kadar en az iki dakika boyunca yıkanmalıdır. DİKKAT Borular düzenli aralıklarla temizlenmelidir. Temizleme sıklığı su kalitesi ve bakım programına bağlıdır (minimum: yetiştirme mevsiminde bir kez). Temizleme, ancak ana hat, ikincil hat ya da dağıtım hattının sistemde doğru temizleme hızlarına çıkılmasına müsaade etmesi durumunda etkin olacaktır. Borulardan akan suyun hızını elde edin Borudaki suyun hızı debi ve boru iç çapına bağlıdır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 71 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI • Temizlenecek her bir boru kesitinin çapını, ana hat, ikincil hat ve dağıtım hatlarında en yaygın kullanılan boru çaplarını içeren aşağıdaki tabloyu kullanarak ayrı ayrı belirleyin. Nominal boru çapı - İnç (mm) Gerçek boru iç çapı - mm 3 (75) 67.8 4 (110) 101.6 6 (160) 147.6 8 (225) 207.8 10 (250) 230.8 • Temizlenecek her bir boru kesitinin debisini, gerisinde bulunan en yakın su sayacını kullanarak ayrı ayrı kontrol edin. • Boru çapı ve debi bilgilerini de kullanarak, yıkanacak her bir boru kesitindeki hızı aşağıdaki grafik yardımıyla belirleyin. Önerilen yıkama hızı 1,5 m/sn'dir (5 ft/sn). Yıkama için izin verilen hız aralığı ise 1,0-2,0 m/sn'dir (3,3-6,6 ft/sn). Çeşitli çaplardaki borularda çeşitli debi değerlerinde hız* 10" Debi (Q) m³/sa 8" 6" 4" 3" Hız (V) m/sn *Sistemin ana hat, ikincil hat ve dağıtım hatlarında kullanılan borular yukarıdaki grafikte yer almamaktadır. Bunlar için Netafim™ temsilcinize danışın. 72 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının manuel olarak temizlenmesi Temizleme otomatik ya da manuel gerçekleştirilebilir. Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının manuel olarak temizlenmesi aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmelidir: • Boruları şu sıra ile temizleyin: ana hat, ikincil hat, dağıtım hattı. • Hatta basınç mevcutken, bu hatların her birine ait temizleme vanalarını açın. Ana ve ikincil hatlar ile dağıtım hatlarının temizlenmesi işlemi, her biri için iki dalgadan oluşur: • İlk dalga, borunun sonunda birikmiş kirleri temizler. • İkinci dalga, boruda birikmiş kirleri temizler. Suyun rengi ilk dalgadaki kadar koyu olmamakla birlikte, işlem daha uzun sürer. Temizleme işlemi, borudaki su temiz akana kadar sürmelidir. Damlatıcı hatlarının temizlenmesi Hem yüzey hem de SDI sistemlerindeki damlatıcı hatları, birikmiş organik ya da mineral çökeltiler ve sisteme enjekte edilen kimyasalların kalıntılarının temizlenmesi amacıyla periyodik olarak temizleme işlemine tabi tutulmalıdır. SDI sistemlerinde damlatıcı hattı değişimi pratik olmadığından ve bunların beklenen ömrü 20 yıl ve üzeri olduğundan, temizleme işlemine yüksek öncelik verilmelidir. Ancak, kısa vadeli damlatıcı hattı kullanımında bile, temizleme sistem homojenliğinin sağlanması açısından önemlidir. Temizleme işlemi, damlatıcı hatlarını temiz tutmak için gereken sıklıkta gerçekleştirilmelidir; bu da mevsimsel su kalitesi, sıcaklık ve sistem filtresinin etkinliğine bağlıdır. Sistemdeki tüm damlatıcı hatları sırayla temizlenmelidir. Damlatıcı hatları, yıkama suyu temiz akana kadar en az iki dakika boyunca yıkanmalıdır. Yıkama suyu, sistemin giriş suyu kalitesini ve/veya alan çevresinde çevre kalitesini bozmaması açısından doğru biçimde uzaklaştırılmalıdır. Giriş basınçları ve sistem debileri yıkama işlemleri sırasında önemli oranda daha yüksek olduğundan, temizleme işleminin doğru biçimde gerçekleşebilmesi için bu değerlerin doğru pompa, boru ve damlatıcı hattı kullanımı ile desteklenmesi gerekmektedir. Damlatıcı hat uzunluğu, gerekli temizleme sürelerini etkiler. Hat uzunluğu arttıkça, temizleme süresinin de uzaması gerekir. Su kalitesinin görsel kontrolü Her sulama sonrasında damlatıcı hat sonları açılmalı, içerik bir cam kaba alınarak su kalitesi açısından görsel olarak kontrol edilmelidir. Yıkama suyunda renk, kum tanesi, organik veya katı maddeler ile gözlemlenebilecek olan su kalitesinde düşüş tespit edildiğinde sistem bakım işlemleri gerçekleştirilmelidir. Damlatıcı hattında temizleme sırasındaki akış hızının doğrulanması Damlatıcı hattının açık ucunu bir huni yardımıyla 1,5 litrelik bir şişenin üzerine getirin. Suyun şişeyi tamamen doldurduğundan emin olun. Şişe dolana kadar geçen süreyi (saniye cinsinden) ölçün ve aşağıdaki tabloyu kullanarak hızın en az 0,3 m/sn (1 ft/sn) olduğunu teyit edin. Damlatıcı Hattı ID (mm) 1 metre damlatıcı hat uzunluğu başına su miktarı (litre) En az 0,3 m/sn (1 ft/sn) hızda şişenin maksimum dolma süresi 11.8 14.2 0.108 0.158 0.206 0.240 0.338 0.386 0.490 0.962 28 19 16.2 15 17.5 13 20.8 9 22.2 8 25.0 6 35.0 3 1.5 L DAMLA SULAMA EL KİTABI 73 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Damlatıcı hattının temizlenmesi işlemi iki dalgadan oluşur: • İlk dalga, damlatıcı hattının sonunda birikmiş kirleri temizler. • İkinci dalga, damlatıcı hattında birikmiş kirleri temizler. Suyun rengi ilk dalgadaki kadar koyu olmamakla birlikte, işlem daha uzun sürer. Temizleme işlemi, borudaki su temiz akana kadar sürmelidir. Netafim™ damlatıcı hatları - maksimum temizleme basıncı: Damlatıcı hattı karakteristikleri için sayfa 36'daki tablolara başvurunuz. NOT Tabloda yer alan izin verilen maksimum temizleme basınçları, 5 ya da daha fazla damlatıcı hattının ucu açık durumda en fazla yarım saat sürekli yıkama yapılması durumunda geçerlidir. Hidrolik koşullar kontrol listesinin hazırlanması ve kullanımı Sistemin hidrolik koşullarının (debi ve basınç) izlenmesi, sistemdeki arıza, tıkanma ve sızıntı durumlarının belirlenmesi açısından son derece önemlidir. Sistem başı ve her bir bölgenin başındaki debi ve basınç değerlerini gösteren bir hidrolik koşullar kontrol listesi hazırlayın (tablo formatında). Tablonun ilk satırına, sisteme ilişkin Netafim™'den alınan planlanan verileri girin. Tablonun ikinci satırına, sistem ilk kez çalıştırıldığında kaydedilen kıyaslama verilerini girin (bu verileri sistemin debi ve basıncı stabilize olduktan sonra kaydedin). Kıyaslama verileri ile planlanan veriler arasındaki sapma ±%5'ten büyük olmamalıdır. Sistemin herhangi bir yerinde kaydedilen sapma ±%5'ten büyük ise, Netafim™ temsilcinizle iletişime geçin. İzleyen satırları, sistem normal işletim sırasında bakım planına göre her kontrol edildiğinde kaydedilen gerçekleşmiş verilerle doldurun (bkz. sayfa 67). Sistemin herhangi bir noktasında ±%5'ten büyük bir sapma kaydedilmesi durumunda, sorunu belirleyin ve sorun giderildikten sonra alınan verileri tabloya kaydedin. Sistemin herhangi bir noktasında, kıyaslama verilerine göre ±%5 sapma dahilinde Hidrolik Koşullar sağlanamıyorsa, Netafim™ temsilcinizle iletişime geçin. Hidrolik koşullar kontrol listesi düzenli olarak doldurulmalı ve gelecekte başvurmak üzere saklanmalıdır. Sistem bakımı için kimyasal enjeksiyonu Farklı ürünlerin enjeksiyonu, tıkanmaları önleyebilir, ortadan kaldırabilir, çözündürebilir ya da çözebilir. Aşağıdaki akış şeması, kimyasal enjekte etme sırasının belirlenmesine yönelik bir kılavuzdur: 1. Sistemin işletim seviyesindeki debisini kaydederek başlayın. 2. Önleyici Bakım Kılavuzu'nda (http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials) verilen önerilere dayanarak, enjekte edilecek dozu hesaplayın. 3. Enjeksiyon sisteminin işlevselliğini ve ilgili debisini doğrulamak ve/veya düzeltmek amacıyla bir test enjeksiyonu gerçekleştirin. 4. Sistemi, Sistem temizleme bölümünde (sayfa 68) verilen talimatlara uygun biçimde temizleyin. 5. İşlem türüne bağlı olarak yukarıda adım 2'de hesaplanan dozda kimyasalı enjekte edin. 6. Sistemi, ilerleme sürelerini göz önünde bulundurarak temizleyin (damlatıcı hattının Teknik Veri Föyüne başvurun). 74 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Sistemden kimyasal kalıntılarının temizlenmesi Ürün enjeksiyonu (gübre, dezenfektan, oksidan, herbisit vb.) tamamlandıktan sonra, bu ürünlerin kalıntıları sistemden tamamen temizlenene kadar sulamaya sadece su ile devam edin. Hidrojen peroksit (H2O2) uygulaması Hidrojen peroksit, sulama suyunun dezenfeksiyonu ve oksitlenmesi ile elek, disk ve gravel/kum filtrelerin temizliği için, ayrıca da meyve ve sebzelerde depolama öncesi oksitleyici olarak kullanılır. Hidrojen peroksit güçlü bir oksitleyicidir. Hızlı biçimde reaksiyona giren oksijen atomları açığa çıkarır (ayrıca demir ve manganezin oksitlenmesi için uygundur). Bir ekzotermik reaksiyon (ısı formunda enerji açığa çıkaran bir kimyasal reaksiyon) sonucunda su ve oksijen gazına ayrışır. UYARI Hidrojen peroksit insanlar için toksik ve tehlikelidir. Kimyasal madde üreticilerinin talimatları ile ilgili yerel yetkili kurumların yönergelerine daima uyunuz. Hidrojen peroksidin avantajları • Çevre dostu Toprağı kirletmez, biyolojik olarak parçalanabilir, tehlikeli yan ürünler oluşturmaz ve dolaylı yoldan torağa ve bitkilere daha fazla oksijen yaratır. • Hızlı oksitlenme reaksiyonu Sulama suyu ile temas ettiği anda tüketilir. Su kaynağının (ve ayrıca filtrelere yakın noktaların) hızlı oksitlenmesi ve dezenfeksiyonu için uygundur. Hidrojen peroksit genellikle seralar, ağlı seralar ve tünellerde ya da sulama sistemlerinin yalnızca kısa mesafeler kat ettiği alt katmanlarda yaygın olarak kullanılır. UYARI Yapay yetiştirme ortamlarında ya da sınırlı kök bölgelerinde bitkilerin aktif büyüme dönemlerinde asla kimyasal uygulaması yapmayın. Sistem girişinde gerekli olan hidrojen peroksit konsantrasyonu su kalitesine (oksitlenme potansiyeli ile sudaki organik maddelerin azaltılması ve konsantrasyonu) bağlıdır. Genellikle 1 ila 10 PPM (parts per million - milyonda parça) hidrojen peroksit (aktif madde) gereksinimi mevcuttur. Hidrojen peroksidin kullanım alanları • İkincil borular ve damlatıcı hatlarında bakteriyel çamur birikmesini önler. • Sulama sistemlerini birikmiş organik kalıntı ve bakteriyel çamurdan temizler. • Mikro elementler (demir ve kükürt gibi) ve iz elementleri (manganez gibi) oksitler ve bakteri üremesini önler. • Yüksek organik yük koşullarında ana ve ikincil filtrasyonu iyileştirir. • Sulama suyu, atık su, kanalizasyon suyu, içme suyu ve yüzme havuzlarını dezenfekte eder ve arıtır. • Sudaki kokuları ve biyolojik aktivite etkileşimlerini önler ve ortadan kaldırır. • Organik ve inorganik kirletici maddeleri oksitleyerek BOD/COD değerlerini düşürür. Önleyici Bakım Kılavuzunda (http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials) hidrojen peroksit için verilen talimat ve hesaplamalara bakınız. DAMLA SULAMA EL KİTABI 75 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Su analizi Sulama sisteminde kullanılan suyun analizi ve kalitesinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilir. Su kalitesi, su içerisinde çözünmüş ya da süspansiyon halinde bulunan kimyasal maddelerin konsantrasyonu ile suyun fiziksel ve biyolojik özelliklerini ifade eder. Uygun filtrasyon sisteminin seçimi, uygun bir bakım programının oluşturulması, damlatıcı hattı tipinin seçimi ve uygun Nutrigasyon™ planının belirlenebilmesi için bir su analizinin gerçekleştirilmesi gerekir. Tarım için su kalitesi, aşağıdaki kriterlere dayalı olarak tanımlanır: • Agronomik su kalitesi - toprak türü ve ürünle ne derecede uyumlu olduğu. • Sulamaya yönelik su kalitesi - sulama sisteminde tıkanıklığa yol açma potansiyeli. Su kaynağı şunlar olabilir: içme suyu, atık su, artık su, kuyu, rezervuar, kanal ya da drenaj suyu. Bunların her birinde kullanım öncesi farklı düzeylerde arıtma ihtiyacı bulunur. Sulama suyunun her yetiştirme mevsiminde en az bir kez, gerekiyorsa ayrıca yetiştirme mevsimi içerisinde de, su kalitesini etkileme potansiyeline sahip meteorolojik ve çevresel etkenler göz önünde bulundurularak analiz edilmesi önerilir. Netafim agronomi birimine danışın (yeni projelerde özellikle önerilir). Su kalitesi kontrol edilemez; çeşitli nedenlerden dolayı zaman içerisinde değişir. Bu da, su kalitesinin sulama sistemine uygun olmasının sağlanması amacıyla farklı zamanlarda farklı uygulamalara gerek duyulabileceği anlamına gelir. Dolayısıyla, gerekli uygulamaların belirlenmesi amacıyla suyun muhtelif zamanlarda analiz edilmesi önerilir. Su kalitesini etkileyen ve göz önünde bulundurulması gereken diğer etkenler arasında, aynı sistem içerisinde çeşitli uygulamalarda kullanılan gübreler ve kimyasal ürünler yer alır. Su numunesi alınması: 1. Su numunesi almadan önce, bir litrelik temiz bir şişeyi numune alınacak kaynağın suyunu kullanarak yıkayın. 2. Şişeyi, içerisinde hava kalmayacak şekilde doldurun (mümkünse, kalan havayı boşaltmak için şişeyi sıkın). 3. Şişenin kapağını kapatarak numuneyi temiz ve gölge bir yerde saklayın. 4. Numuneyi, aldıktan sonra mümkün olan en kısa sürede yetkili bir laboratuvara gönderin. 5. Numune şişesinin üzerine aşağıdaki verileri yazın: • Yetiştiricinin adı soyadı • Yeri • Su kaynağı • Numune alım tarihi 76 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI 6. Aşağıdaki parametrelerin tümünün analiz edilmesini talep edin: • EC (elektriksel iletkenlik) • pH (asidite ya da alkalinite seviyesi) • Ca (kalsiyum - suyun sertliği) • Mg (magnezyum) • Na (sodyum) • K (potasyum) • HCO 3 (bikarbonat) • CO 3 (karbonat) • Alk (alkalinite) • Cl (klorür) • SO4 (sülfat) • PO4 (fosfat) • N-NH4 (azot-amonyum) • N-NH3 (azot-nitrat) • B (bor) • Fe (demir) • Mn (toplam çökelmemiş katı maddeler) • TSS (toplam çökelmemiş katı maddeler) • TDS (tamamen çözünmüş katılar) • Bulanıklık • Yosun ve Klorofil • Zooplankton • BOD (biyokimyasal oksijen ihtiyacı*) • COD (kimyasal oksijen ihtiyacı*) • VSS (uçucu çökelmemiş katı maddeler) *Atık, endüstriyel sıvı atık ve/veya geri dönüştürülmüş su kullanılan durumlarda. Yukarıdaki parametrelerin tümü doğru analiz için gereklidir. Kimi durumlarda, su kalitesinin doğru biçimde belirlenebilmesi için, örneğin oksijen, redoks vb. ilave parametreler gerekli olacaktır. Şüpheye düşülmesi halinde, su kalitesi ile ilgili olarak Netafim™ laboratuvarına danışın. 7. Damlatıcı hattı sonundan numune alınması. • Basınç stabilize olana kadar bekleyin. • Damlatıcı hat sonunu açın ve numune almadan önce 2-3 dakika bekleyin. 8. Baş kontrol çıkışından numune alınması: Filtrasyon veriminin belirlenebilmesi açısından, numune baş kontrol çıkışı sonrasından, sistem en az bir saat boyunca çalıştıktan sonra alınmalıdır. NOT Numuneyi pompa sonrasından, ancak pompaya mümkün olan en yakın noktadan alın. Sulanacak tarla ile pompa arasındaki mesafe 1 km'den fazla ise, tarla başından bir su numunesi daha alın. Yeni sulama projelerinde, su numuneleri planlanan emme noktalarına mümkün olduğunca yakın bir yerden alınmalıdır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 77 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Damlatıcılardan numune alınması Damlatıcıların performansının teyidi açısından, damlatıcılardan numune alınması gereklidir. Damlatıcılardan numune almak için aşağıdaki adımları izleyin: • Her damlatıcı hattının başı ve sonundan 4. ve 5. damlatıcılardan 20'şer cm'lik damlatıcı numuneleri kesin. • Numune alınacak damlatıcılar, arazinin başı ve sonunda 4. ve 5. sırada bulunan damlatıcılardır. • Her numune şunları içermelidir: damlatıcı ve damlatıcının her iki tarafında en az 10 cm uzunluğunda boru. • Bu 16 numuneyi ıslak kağıda sıkıca sarın ve bir naylon poşete koyun. • Numuneleri analiz için Netafim™'e gönderin. • Tarladaki damlatıcı hatlarını onarın. • Alanın birkaç ayrı kesimden oluşması halinde, bir temsili kesimden numune alın. Dağıtım hattı Kaynak suyu 4 4 5 5 4 Damlatıcılar 5 4 5 5 4 4 5 Dripperlines 5 20 cm 20 cm 4 Farklı bir numune alma prosedürü uygulanması halinde, kullanılan süreçlerin açıklanması ve bu açıklamanın numunelere eklenmesi çok önemlidir. NOT Bu talimatlar hem entegral hem de hat üstü damlatıcılar için geçerlidir. Hat üstü damlatıcılardan numune alırken, bunlar, entegral damlatıcılarda olduğu gibi, en az 20 cm uzunluğunda lateral numunesi ile birlikte gönderilmelidir. 78 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Kemirgenlerle mücadele Tarım alanlarında yönetilmeyen kemirgen popülasyonları, çok çeşitli bitki türlerinde önemli zarar ve üretkenlik kaybına yol açabilir. Tarım alanlarında, aşağıdakiler dahil olmak üzere çok çeşitli kemirgenler yaşayabilir: • Tarla faresi • Fare • Sıçan • Sincap • Tarla sincabı Fare ve tarla faresi gibi küçük kemirgenler, fidanlık ve meyve bahçelerindeki yumuşak fidan ve dalların kabuklarını kemirmek suretiyle hem genç hem de yaşlı ağaçlara zarar verirler. Tarla sincapları gibi daha büyük kemirgenler ise, tarla mahsullerine bitki köklerini yemek suretiyle zarar verirler. Kemirgenler, ayrıca ekipman ve altyapıya da zarar verebilir. Küçük çaplı kablo ve sulama borularını kemirebilirler. Tarım alanlarında aşırı kemirgen popülasyonunun yönetimine yönelik bir tek ve basit bir yöntem bulunmamaktadır. Bu potansiyel zararlıların kontrolü, tutarlı biçimde uygulanacak iyi tasarlanmış bir plan gerektirir. Kemirgen yönetim planı Tarım alanlarında kemirgen popülasyonunun yönetimi genellikle aşağıdaki kategorilere ayrılır: • Habitat değişikliği ve popülasyon baskısını azaltmak üzere uzaklaştırma. • Yakalama ve uzaklaştırma. • İstilayı önlemek amacıyla kovucu kullanma. • Kemirmeyi önlemek amacıyla kovucu kullanma. • Yok etme. Etkin bir kemirgen yönetimi planının uygulanması için bkz. Kemirgen Yönetim Kılavuzu, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. Önleyici montaj prosedürleri Aşağıdaki montaj prosedürleri, kemirgenlerin toprak altı damlatıcı hatlarına zarar verme potansiyelini önemli ölçüde azaltır. Bu prosedürlerin tamamının uygulanması önerilir: • Kemirgen baskısı yüksekse, tarla çevresinde bir tampon bölge oluşturarak, yerel uzmanlarla çizilecek bir plan dahilinde buraya rodentisit (kemirgen ilacı) uygulaması yapın. • Bitki kalıntılarını mümkün mertebe tarlada bırakmayın. Özellikle tarla fareleri, bitki artıklarını çok sever. • Damlatıcı hatlarını, yetiştirilen bitkiye göre pratik olan en derine gömün. 30 cm'den (12”) daha derine gömülen damlatıcı hatları, kemirgen zararına daha az maruz kalmaktadır. NOT Çimlenme aşamasında, 30 cm ya da daha derine gömülü damlatıcı hatlarının kullanımı önerilmez. • Damlatıcı hatlarını gömerken, kovucu ya da zehirleyici uygulayın. • Aparat tarafından oluşturulan tabakayı sıkılaştırmak için gömme makinesine bağlı özel sıkıştırma merdanesini kullanarak, küçük kemirgenler için hazır yollar oluşmasını engelleyin (bkz. Tarım Makinesi Kataloğu, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials). • Montajın tamamlanmasını izleyen 12 saat boyunca, sulama sistemini her bölge için 12 saat boyunca çalıştırın. DAMLA SULAMA EL KİTABI 79 DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Toprak altı damla sulama (SDI) sistemlerinde kök girişinin önlenmesi Bitki kökleri damlatıcıların içine girerek debide düşüşe ve muhtemel tıkanmalara yol açabilir. Buna kök girişi adı verilir. Kök girişi, bitkiler su stresine girdiğinde ve kökler nem arayışında olduğunda meydana gelir. Su stresinin muhtemel nedenleri: • Çiftçi tarafından bu şekilde planlanması. • Su kıtlığı ya da hatalı su kaynağı nedeniyle. • Bitkilerin su tüketiminde öngörülemeyen artış (örneğin: sıcaklığın birkaç gün üst üste beklenmeyen düzeyde artması ve bu günlerdeki yüksek su tüketiminin doğru sulama ile telafi edilmemesi). Tarla çevresinde yeterli sulama planlaması yoluyla doğru nem oranının korunması, köklerin damlatıcıya odaklanmak yerine çevreye yayılarak mevcut kullanılabilir toprak hacminin tamamını kullanmasını sağlar. Toprak neminin sürekli izlenmesi, nemlendirme paterni üzerinde daha iyi kontrol sağlar ve dolayısıyla damlatıcı çevresindeki toprak nemini optimum seviyede tutar. Doğru sulama planlaması, sulamanın bitkilerin su ihtiyacına uydurulması suretiyle kök girişinin en aza indirgenmesine yardımcı olur. Kök girişinin önlenmesi amacıyla kimyasal uygulama Herbisit enjeksiyonu, kök girişinin önlenmesine yardımcı olur. Bu amaçla piyasada çeşitli ürünler mevcuttur. DİKKAT İlgili ülkede/bölgede onaylı herbisitler için yerel yetkili mercilere başvurun ve uygulama direktiflerine daima uyun. Etkin kök girişi önleme uygulanmaları için bkz. SDI Önleyici Bakım Kılavuzu, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. SDI sistemlerinde yabancı parçacıkların yol açtığı kirlilik Yağmurlu dönemlerde, toprak yağmur nedeniyle aşırı doymuş durumda ve toprak altı damlatıcı hatları boş iken, su ters yönde, yani topraktan damlatıcı çıkışına doğru akarak beraberinde toprak parçacıklarını taşıyabilir. Bu koşullarda damlatıcılar drenaj tüpü gibi çalışırlar. Damlatıcılara doğru taşınan toprak parçacıkları, kurumalarına izin verildiği takdirde, nihayetinde damlatıcıları tıkar. Yağmur sona erdikten kısa bir süre sonra gerçekleştirilecek kısa bir sulama döngüsü, küçük parçacıkların damlatıcıdan temizlenmesini sağlayacak ve tıkanmayı önleyecektir. Yoğun ve uzun bir yağmurlu dönemin ardından, bir sonraki sulama mevsimi başlangıcından önce damlatıcı hatlarının temizlenmesi önerilir. Bu koşullar öngörülemiyorsa, anti sifon (AS) damlatıcıların kullanılması önerilir. Anti sifon damlatıcı kullanılmayan damla sulama sistemlerinde, birikmiş çamur parçacıklarının temizlenmesi amacıyla sistemin 10 dakika boyunca çalıştırılması (basınç verildikten sonra) önerilir. Ayrıntılı bilgi için bkz. SDI Önleyici Bakım Kılavuzu, http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials. 80 DAMLA SULAMA EL KİTABI DAMLA SULAMA SİSTEMİ BAKIMI Sistemin atıl kalma dönemleri Sistemin kışa hazırlanması Sistemin kışa hazırlanması, suyun donup genleşerek plastik ve metal sistem bileşenlerine zarar vermesi ihtimalinin olduğu iklimlerde gereklidir. Su, özellikle tarlaların suyun tipik olarak biriktiği alçak noktalarında filtre, vana, kimyasal uygulama ekipmanı, basınç regülatörü ve toprak altı boru hatlarından boşaltılmalıdır. Polietilen damlatıcı hatları, damlatıcıların drenaj noktası görevi görmesi ve polietilen malzemenin bir miktar esnek olmasından dolayı, donma nedeniyle zarar görmezler. Kışın sistem kapatma dönemi öncesinde: Kimyasal enjeksiyonu gerçekleştirerek tüm boru hatlarını ve filtreleri temizleyin. Filtre, vana, kimyasal uygulama ekipmanı, basınç regülatörü ve toprak altı boru hatlarını boşaltın. İPUCU Basınç regülatörleri ile toprak altı boru hatları, yüksek debi ve düşük basınç sağlayan bir üfleyici ya da hava kompresörü kullanılarak kolaylıkla ve verimli biçimde boşaltılabilir. Bunun için, aşağıdaki parçalardan oluşan bir adaptör gereklidir: • 3/4" Brauckman basınç regülatörü • Galvanize konik rakor 3/4" • 1/2"F - 3/4"M pirinç kaplama burç • 10 cm galvanize 1/2" boru • Paslanmaz çelik bant kelepçe • 3/4" şeffaf boru (12m) • 1/4"F - 1/2"M pirinç kaplama burç • Basınç göstergesi 250 GLZ 6 bar 1/4" BSP • Uzun saplı 3/4" bilyeli vana • Flare konnektör Tam montaj ve çalıştırma talimatları için Netafim sulama ürünleri birimine danışın. Sistem çalıştırma prosedürleri Atıl dönem sonunda çalıştırma prosedürleri, sistem montajı sonrasında uygulanan prosedürlere benzer. Özetle, sisteme dikkatli biçimde basınç verilmeli, sızıntı ve sistem bütünlüğü kontrolleri yapılmalıdır. Bu kontroller, filtreler, vanalar, kontrolörler, kimyasal uygulama ekipmanı, debi ölçerler, basınç göstergeleri, basınç regülatörleri ve temizleme vanaları dahil olmak üzere tüm sistem bileşenlerinin işlevselliğinin kontrolünü de kapsamaktadır. Sistem çalışmaya başladıktan sonra, gerekiyorsa kimyasal enjeksiyonu yapılmalı ve sistem iyice temizlenmelidir. Daha sonra temel ölçümler kaydedilmeli ve sistem özellikleri ile kıyaslanmalı, gerekiyorsa ayarlamalar yapılmalıdır. DAMLA SULAMA EL KİTABI 81 Toprak 84 Su bütçeleme 88 Tansiyometreler 93 DAMLA SULAMA EL KİTABI 83 SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ Bu bölümün amacı, toprak koşulları, su karakteristikleri ve bitkilerin ihtiyaçlarına yönelik önemli bilgiler ve bir damla sulama sisteminin planlanması ve yönetimine ilişkin yararlı ipuçları sağlamaktır. Toprak Toprak karakteristikleri, yetiştirilecek bitki ya da türün seçimi ile sulama ve Nutrigasyon™ planlamasını etkiler. Toprak bileşimi Genel olarak toprak üç bileşenden oluşur: kum, silt ve kil. Bu bileşenlerin birbirlerine göre miktarları toprağın dokusunu ve dolayısıyla su tutma oranını belirler. Çoğu toprak tipinde, parçacıklar agrega adı verilen daha büyük birimler oluştururlar. Agregalar birbirine yapışarak kesekleri oluşturur. Parçacıklar, agregalar Kil (%) ve kesekler arasında gözenekler bulunur. Kil Kumlu Kil Kumlu Killi Balçık Balçıklı Kumlu Balçık Silt (%) Siltli Kil Killi Balçık Balçık Siltli Killi Balçık Siltli Balçık Silt Kum Kum Kum (%) Toprak dokusu Toprakta gözeneklerin dağılımı önemlidir. Gözenekler, küçük ve büyük olmak üzere iki boyla karakterize edilir. Küçük gözenekler "kılcal gözenek" olarak bilinir. Kumlu toprakta porozite (gözeneklilik) kalıcı ve stabildir. Ağır topraklarda ise porozite, toprağın nem seviyesindeki değişimlere göre değişiklik gösterir. Su tutma oranı, toprak dokusu ve tipine göre değişir. Örneğin, hafif toprakta %15'lik nem hacmi bitkilerin yeşermesi için yeterli olacakken, orta ağırlıktaki toprakta aynı yüzde sınır değer olacak, ağır toprakta ise bitkilerin yaşaması için yeterli olmayacaktır. Su gözeneklerde hapsedilir ve toprak parçacıkları çevresinde ince bir sıvı katmanı olarak birikir. Toprak sızıntı, buharlaşma ve köklerin su çekmesi nedeniyle kuruduğunda, su ilk olarak büyük gözeneklerden çekilirken, küçük gözeneklerdeki su muhafaza edilir. Bitkiler, suya ihtiyaç duyduklarında, ilk olarak büyük gözeneklerden başlamak üzere su çekerler. Toprak parçacıkları çevresinde suyun tutulması mekanizması, bu parçacıkların yüzey alanındaki tutmaya dayalıdır. Kum, silt ve kil parçacıkları birleşerek, toprak yapısı olarak bilinen agregaları meydana getirirler. İyi yapılı topraklarda daha fazla gözenek bulunur ve bunlar sıkı topraklardan daha fazla su tutarlar. Siltli toprakların su tutma oranı daha yüksektir (bunlar çok küçük parçacıklardan oluşur ve yüzey alanları büyüktür). Hafif toprakların su tutma oranı düşüktür (bunlar daha büyük parçacıklardan oluşur ve yüzey 84 DAMLA SULAMA EL KİTABI SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ alanları daha düşüktür). Toprak dokusu, sulama programlamasını iki önemli yönde etkiler: • Toprağın suyu hangi hızda kabul edeceğini belirler. Bu da damlatıcı debisi ve mesafesini belirleyeceğinden, damla sulama sistemi tasarımı öncesinde bilinmesi gerekir. • Kök bölgesi su rezervuarının ne kadar su tutacağını ve bu suyun ne kadarının bitki tarafından kullanılabileceğini belirler. Toprak su içeriği Su/toprak/bitki ilişkisinin anlaşılması önemlidir. Aşağıdaki üç hal, bitkiler üzerinde çok ciddi etkiye sahiptir. Doyma noktası Topraktaki tüm gözeneklerin suyla dolması halidir. Tarla kapasitesi Tarlanın tutabileceği maksimum su miktarına erişilmesi halidir. Sızıntı meydana geldikçe, toprak daha fazla su kaybetmeyeceği noktaya ulaşır. Bu, bitki yetiştirme için optimum koşuldur. Su, köklerin yukarı çekme kuvvetinin kolaylıkla yenebileceği bir güçle tutulur ve aynı zamanda toprak, köklerin kolaylıkla nefes alabileceği şekilde havalanmaktadır. Solma noktası Topraktaki suyun, bitkinin topraktan su emme kabiliyetinin sona erdiği noktayı tanımlayan halidir. Solma noktasının ötesinde bitkiler yaşayamaz ve bitkilerin solması önlenemez. Doyma noktası Tarla kapasitesi Solma noktası Su bulunabilirliği Su bulunabilirliği, tarla kapasitesi ile solma noktası arasındaki farktır. Tarla kapasitesi, tarlanın tutabileceği maksimum su miktarına erişilmesi hali olarak tanımlanır. Solma noktası ise, tarlanın bitkilerin yaşayabilmesi için gerekli minimum su miktarını içermesi olarak tanımlanır. 40 ml Doymuş toprak* 100 g Tarla kapasitesi 100 g Solma katsayısı 100 g 10 ml Air Higroskopik katsayı 100 g 8 ml Air Katı Su Katı 20 ml Air *Doymuş bir tarlada suyun çoğu yerçekimi kuvvetiyle kaybedilir ve bitki büyümesi için kullanılamaz. Gözenek boşluğu DAMLA SULAMA EL KİTABI 85 SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ Su bulunabilirliği Toprak çözeltisinde tuz konsantrasyonu arttıkça, topraktan geçebilecek elektrik akımı artar. Dolayısıyla, doymuş parçanın elektriksel iletkenliği (EC), toprak tuzluluğunun bir göstergesi olarak kullanılır. Ürün verimindeki düşüş, toprağın tuzluluk miktarına göre değişir 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 ECe (dS/m) Ürün verimindeki düşüş (%) Toprağın tuzluluk oranına göre sınıflandırılması ve kültürlerin fazla tuza toleransının değerlendirilmesinde kritik olarak kabul edilen oranlar, doymuş parçanın 25°C sıcaklıktaki elektriksel iletkenliğini (ECe) baz alır. EC ölçüm birimi geçmişte mmhos/cm (santimetre başına milimohs) iken, günümüzde dS/m (metre başına desiSiemens) birimi kullanılmaktadır. 1dS/m = 1mmhos/c = 1 mS/cm = 100 mS/m. Yüksek toprak tuzluluğu, düşük yağmur seviyelerinde tipik olarak rastlanılan bir durumdur. Toprak pH seviyesinin besin miktarına etkisi* Toprak pH seviyesi Asidite/alkalinite aralığı (pH) 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0 Toprak pH seviyesi, toprağın asidite ya da bazlığının (alkalinite) Nitrojen ölçütüdür. pH, bir çözeltideki Fosfor hidrojen iyonu (H+ ya da H3O+aq) Potsayum aktivitesinin negatif logaritması (baz 10) olarak tanımlanır. Sülfür Suda normal olarak 1 ila 14 aralığında değişmekte olup, 7 nötrdür. 7'nin altındaki pH seviyesi asidik, 7'nin üzeri ise bazik olarak tanımlanır. Kalsiyum Magnezyum Demir Manganez Bor Toprak pH seviyesi gerçekleşen Bakır ve Çinko birçok kimyasal süreci kontrol Molibden ettiğinden, toprak için ana *Topraksız uygulamalar için geçerli değildir değişkenlerden biri olarak değerlendirilir. Özellikle, besin maddelerinin kimyasal formunu kontrol etmek suretiyle besinlerin bitki tarafından kullanılabilirliğini etkiler. Çoğu bitki için optimum pH aralığı 5,5 ila 7,0 aralığında olmakla birlikte; birçok bitki bu aralık dışındaki pH değerlerine adapte olmuş ve bu değerlerde de yaşayabilmektedir. Toprak gereksinimi Yeterli havalandırmaya (%10 ila 12) sahip, toprak yüzeyinden 1,5 ila 2,0 m altında bir yeraltı suyu tablası bulunan, kütle yoğunluğu 1,4 g/cm³ ve kullanılabilir su tutma kapasitesi %15 (metre toprak derinliği başına 15 cm su) ya da daha fazla olan iyi süzülmüş balçıklı bir toprak optimum toprak olarak kabul edilir. 86 DAMLA SULAMA EL KİTABI SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ • Toprağın asidite ve düşük verimlilik gibi kısıtları, damla sulama sistemlerinin sağladığı hassas besin ve asit enjeksiyon seçenekleri sayesinde kolayca düzeltilebilir veya kontrol edilebilir. • Toprağın fiziksel koşullarının zayıflığı zor ıslah edilebilir ve genellikle ürün yetiştirmede kısıtlayıcı bir etken olarak kabul edilse de, damla sulama sistemlerinde sulama miktarı, sıklığı ve programının hassas biçimde kontrolü yoluyla bunların da üstesinden gelinebilir. Toprak analizi Doğru sulama ve Nutrigasyon™ planının oluşturulabilmesi, damlatıcı karakteristiklerinin (damlatıcı aralığı ve debisi) belirlenmesi ve tarladaki damlatıcı hattı aralıklarının doğru ayarlanabilmesi için toprak analizi gereklidir. Gerekli aletler: • 2 (iki) 10 litrelik (2,5 galon) kova • Bir çapa/kürek • Bir toprak sondası Toprak numunesinin alınması: • Tarlayı çapraz olarak yürüyün ve tarla boyuna bağlı olarak her 50-100 metrede bir toprak numunesi alın. • Her numune noktasından 2 numune alınmalıdır: 0-30 cm (0-1 foot) ve 30-60 cm (1-2 feet) derinlikten. • Sığ bölgeden alınan numuneleri bir kovaya, derinden alınan numuneleri ise diğer kovaya koyun. • Her bir kovanın içeriğini iyice karıştırın. • Her kovadan 1,5'er kg (3 pound) karışım alarak bunları naylon torbalara koyun. • İki torbanın üzerine de belirleyici bilgiler ve numune alım derinliklerini yazın. • Analiz edilecek parametreleri ilgili belgede işaretleyin • Numuneleri analiz edilmek üzere yerel yetkili mercilerce onaylanmış bir laboratuvara gönderin. Analizi zorunlu parametreler: • Toprak mekanik bileşimi • EC ve pH • NPK • Ca • Mg Yetiştiricinin isteğine bağlı olarak daha birçok parametre analiz edilebilir (bir agronomiste danışın). Toprak etüdü Yeni projelerde ayrıca toprak etüdü yapılması da gereklidir. Bu, toprağın su tutma kapasitesi ve topraktaki su sızıntısının anlaşılması açısından önemlidir. Toprak etüdü aşağıdakileri kapsamalıdır: • Tarlada tarla büyüklüğü ve toprağın muhtelif karakteristiklerine bağlı olarak seçilecek alanlarda bir kepçe ile çukurlar kazılması. • Bu çukurlar, yetiştirilecek ürüne göre, toprak kesitini gösterecek ve farklı toprak tabakalarını açığa çıkaracak şekilde, genellikle 2 metre (7 feet) derinliğinde kazılmalıdır. • Her çukurdan 3 toprak numunesi (sığ, orta derinlik ve derin) alınmalıdır. Her numune ayrı ayrı paketlenmeli ve etiketlenmelidir. • Numuneler, analiz edilmek üzere yetkili bir laboratuvara gönderilmelidir. Ayrıntılı bilgi için bir Netafim™ uzmanına danışın. DAMLA SULAMA EL KİTABI 87 SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ Su bütçeleme Bitkilere verilecek günlük su miktarını, günlük su ilavesi ve kayıplarının izlenerek bunların dengelenmesi suretiyle hesaplayın. Kayıplar, bitkilerin su kullanımı ve süzülme (sızıntı) nedeniyle meydana gelir. İlaveler sulama ve yağmur ile olur. Su bütçelemenin amacı, bitkilerin su kullanımının izlenmesi ve kullanılan bu suyun daha sonra sulama ile telafisi suretiyle toprak nem düzeyini optimum seviyede tutmaktır. Bitkilerin su kullanımının bilinmesi, su bütçelemede esastır (bkz. Günlük Su İhtiyacının Hesaplanması, sayfa 51). Bitkilerin su kullanımı, ayrıca evapotranspirasyon hızı (EVT) olarak adlandırılır. Evapotranspirasyon terimi, suyun topraktan buharlaşma (evaporasyon) ve bitkiler tarafından topraktan çekilmesi ve bitkilerden buharlaşması (transpirasyon) yollarıyla kombine biçimde kaybını ifade eder. Bitkilerin su kullanım hızı, bitkinin büyüme aşaması ve hava koşulları ile belirlenir. Bitkiler, daha sıcak ve daha kuru koşullarda genellikle daha fazla su tüketir. Rüzgar ve bulutlar da buharlaşma hızını belirler. Sulama için su bütçeleme yöntemi nispeten basit olmakla birlikte, bitki büyüme aşaması ile yağmur gibi çevresel koşullara bağlı olarak ayarlanmalıdır. Sulamayı etkin biçimde planlayabilmek için, yetiştiricilerin evapotranspirasyon (EVTc) şeklinde ölçülecek bitki su kullanımı bilgisine ihtiyacı vardır. Günlük bitki su ihtiyacı (EVTc), her bir büyüme aşamasındaki referans bitki evapotranspirayonu (EVTo) değeri ürün sabiti (Kc) ile çarpılarak hesaplanır. Referans evapotranspirasyon hızı (EVTo), meteoroloji verilerinden hesaplanabileceği gibi, kalibre edilmiş bir tavadaki suyun buharlaşmasının ölçümü ile de hesaplanabilir. Her iki yöntem de, belirli bir toprak alanına ait çevre kaynaklı buharlaşma hızı konusunda yakın sonuçlar verir. Gerçek tava evaporatörler, hala dünyanın birçok yerinde kullanılmaktadır. Ancak, son yıllarda EVTo değerinin meteoroloji verilerine dayanarak hesaplanması yöntemi yaygınlaşmakta olup, bu yöntemde sıcaklık, bağıl nem, rüzgar hızı ve güneş ışınımı ile bu değişkenleri buharlaşma hızına bağlayan Penman-Montieth eşitliği kullanılarak hesaplama yapılmaktadır. Gerçek bitki su kullanımı genellikle referans evapotranspirasyon hızı (EVTo) ile aynı değildir. Öncelikle, bitkiler ihtiyaç duydukları su miktarını, yapraklarında bulunan ve bitki içerisinde uygun su düzeylerini muhafaza etme işlevini gören stomata adı verilen gözeneklerini açıp kapatmak suretiyle düzenlerler. Gerçek bitki tepe su kullanımı ve tava buharlaşma hızı arasındaki farka ürün sabiti (Kc) adı verilir. Bir bitkiin EVT değeri EVTc olarak ifade edilir ve EVTo değerinden aşağıdaki formül ile hesaplanır. EVTc = EVTo * Kc Referans evapotranspirasyona göre gerekli sulama süresinin hesaplanması: ÖRNEK Ürün sabiti (Kc) 0,8. Gerek buharlaşma tavası gerekse Penman-Monteith eşitliği ile hesaplanmış 7,5 mm/ gün ise, bitki kullanımı: EVTc = 7.5 * 0.8 = 6 mm/gün 88 DAMLA SULAMA EL KİTABI SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ ÖRNEK Bir yetiştirme mevsimi boyunca bitki gelişim aşaması başına 4 bitki için günlük su kullanımı Püsküllenme, ipeklenme ve tozlaşma Mısır 1.2 Ürün sabiti (Kc ) 1.0 Vejetasyon 0.8 0.6 0.4 Çekirdek gelişimi ve olgunlaşma Çimlenme ve yerleşim 0.2 0 DAS* Kc 10 0.30 20 0.30 Ürün sabiti (Kc ) Soya 0.8 0.4 40 0.68 Vejetasyon ve çiçeklenme başlangıcı 1.0 0.6 30 0.42 50 0.92 60 1.12 70 1.20 80 1.20 90 1.20 100 1.10 Çiçeklenme, doldurma ve çekirdek dolumu 110 0.83 120 0.50 Çekirdek dolumu ve olgunlaşma Çimlenme ve yerleşim 0.2 0 DAS* Kc 10 0.30 20 0.30 30 0.40 40 0.58 50 0.78 Ürün sabiti (Kc ) İşlenmiş Domates 1.2 60 1.00 70 1.00 80 1.00 90 1.00 100 1.00 Çiçeklenme, meyve oluşumu, meyve gelişimi 120 0.72 130 0.58 140 0.40 Meyve olgunlaşması ve olgunluk 1.0 0.8 110 0.80 Vejetasyon 0.6 0.4 Yerleşim 0.2 0 DAS* Kc 10 0.19 20 0.19 30 0.40 40 0.70 50 1.10 60 1.10 70 1.10 80 1.10 90 1.10 100 1.10 110 1.00 120 0.98 130 0.90 140 0.82 Ürün sabiti (Kc ) Elma (meyveli) 1.0 İlkbahar Yaz Sonbahar 0.8 0.6 0.4 0.2 0 DIS** 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 Kc 0.30 0.35 0.40 0.50 0.60 0.70 0.70 0.80 0.85 0.90 0.90 0.40 0.40 0.40 0.35 0.30 0.20 0.15 *DAS = Tohumlama Sonrası Gün **DIS = Sezonda Geçen Gün DAMLA SULAMA EL KİTABI 89 SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ Buharlaşma tavası Buharlaşma tavası, belirli bir lokasyondaki buharlaşma miktarının belirlenmesine yönelik gözlemler için su tutulması amacıyla kullanılır. Buharlaşma tavaları çeşitli boy ve şekillerde olmakla birlikte, en sık kullanılanı dairesel tavalardır. en yaygın bilinen buharlaşma tavası, "Sınıf A" buharlaşma tavasıdır. Buharlaşma tavalarında sıklıkla su seviyesi sensörü içeren bir otomasyon sistemi ve yakınlarda küçük bir meteoroloji istasyonu bulunur. 47,5 in (120,7 cm) çapında ve 10 in (25 cm) derinliğinde bir silindir. Tava, dikkatlice hizalanmış bir ahşap kaide üzerine yerleştirilir ve hayvanların içindeki suyu içmesini önlemek amacıyla bir kafes çitle çevrelenir. Buharlaşma, her gün aynı saatte tavadan buharlaşan su seviyesinin ölçülmesi suretiyle hesaplanır. Ölçüm günü, tavanın üstten tam olarak 2 in (5 cm) mesafe kalacak şekilde doldurulması ile başlar. 24 saat sonra, tavayı yine üstten tam tam olarak 2 in (5 cm) mesafe kalacak şekilde doldurmak için gerekli su miktarı ölçülür. 24 saatlik dönem içerisinde çökelme meydana gelirse, günlük buharlaşma miktarının hesaplanmasında dikkate alınır. Meydana gelen çökelme tava kapasitesinden büyük ise, fazla su boşaltılmalı ve tavadaki su seviyesi, bir sonraki 24 saatlik dönemde ölçüm yapılmasına imkan verecek şekilde yeniden ayarlanmalıdır. Sınıf A Buharlaşma Tavası, tava kapasitesinden daha fazla yağmur yağan günlerde kullanım için uygun değildir. Sınıf A tavada bulunan suyun yüzeyinin donduğu durumlarda buharlaşma ölçümü yapılamaz. Penman-Monteith eşitliği Penman-Monteith eşitliği (adını Howard Penman ve John Monteith'den almıştır), net evapotranspirasyon (EVT) hesaplamasında kullanılır ve girdi olarak günlük ortalama sıcaklık, rüzgar hızı, bağıl nem ve güneş ışınımı verilerine ihtiyaç duyar. Penman-Monteith eşitliği, tarım projelerinde meteoroloji istasyonlarının kullanımının da yaygınlaşması nedeniyle, günümüzde buharlaşma hesaplama yöntemi olarak gittikçe artan sıklıkta kullanılmaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) evapotranspirasyon modellemesine yönelik standart yönteminde Penman-Monteith eşitliği kullanılmaktadır. Terimler Sözlüğü Ürün sabiti (Kc ): Büyük tarlalarda optimum koşullarda yapılan yetiştirme faaliyetlerinde belirli bir bitkiye yönelik referans evapotranspirasyona (EVTo) referansla evapotranspirasyon oranı (EVT). Ürün çarpanı: Evapotranspirasyonun (EVT) belirli bir yaştaki, belirli bir büyüme aşamasında bulunan, belirli bir taç büyüklüğüne sahip ve belirli bir iklim bölgesindeki bir bitkiye yönelik tava buharlaşmasına (Eo) oranı. Tava sabiti (kp): Referans evapotranspirasyonun (EVTo) aynı dönemdeki tava buharlaşmasına (Eo) oranı. Tava buharlaşması (Eo): Bir buharlaşma tavasından belirli bir dönemde buharlaşan su derinliği (mm/gün veya mm/ay). 90 DAMLA SULAMA EL KİTABI SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ Tava buharlaşması ve hesaplanan buharlaşma arasındaki ilişki İki buharlaştırma değerlendirme yöntemi ile elde edilen değerler arasında farklar olacağı ve dolayısıyla da ürün sabitinin (Kc) kullanılan değerlendirme yöntemine göre değişiklik göstereceğinin anlaşılması önemlidir. Yine de, bitkinin herhangi bir günde ihtiyaç duyacağı su miktarı aynı olduğundan, su miktarının doğru hesaplanabilmesi amacıyla bu iki yöntem arasında bir oran bulunması gereklidir. Yani, buharlaşma Penman–Monteith hesaplama yöntemi ile belirlenmişse, Sulama Ürün sabiti de (Kc) hesaplama yöntemine (Penman–Monteith) uygun olmalıdır. Sınıf A tava buharlaşması yöntemi ile hesaplanacak ürün sabiti (Kc), Penman-Monteith hesaplama yöntemi kullanılarak elde edilecek Kc'den farklı olacaktır. ÖRNEK Yeni sabitleri belirlemek üzere, iki yöntemde kullanılacak veriler 5 ila 10 yıllık bir dönem için (2000-2009) 18 meteoroloji istasyonundan sürekli olarak toplanmıştır. Genel olarak, Penman-Monteith yöntemi ile elde edilen değerler Sınıf A tava buharlaşması yöntemi ile elde edilen değerlerden daha düşük olmakla beraber, veri davranışları bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilmektedir. Aynı bölgede yıl boyunca Sınıf A buharlaşma değeri ve Penman-Monteith yöntemi ile hesaplanan buharlaşma değeri arasındaki oran (1/x): Buharlaşma değeri oranı Aynı bölgede yıl boyunca Penman-Monteith yöntemi ile hesaplanan buharlaşma değeri (1/x): İki yöntem arasındaki orana yönelik hesaplanacak değerler, her bir alan için ayrı ayrı hesaplanmalıdır. Değerler alandan alana farklılık göstereceğinden ve ayrıca aynı alan içerisinde de yıl içerisinde farklılık göstereceğinden, farklı alanlardan alınan değerlerin kullanımı önerilmemektedir. Yer A B C Haziran Temmuz Ağustos 0.60 0.58 0.59 0.77 0.76 0.76 0.89 0.90 0.89 Hesaplama: • Sınıf A tava buharlaşması = EVTo tava Sınıf A • Penman-Monteith yöntemine göre buharlaşma = Kc A Bitkininin ihtiyaç duyduğu su miktarı aynı ise, aşağıdaki oran elde edilir: EVTo tava Sınıf A * Kc A = EVTo Penman-Monteith * Kc Penman-Monteith Dolayısıyla, oran aşağıdaki şekilde ifade edilebilir: EVTo PnMo = Kc A KcPnMo EVTo A Ayrıca, yukarıdaki tabloya göre EVToPM / EVTo A oranı daima birden (1) küçüktür. Aşağıdaki tablo, Sınıf A tava buharlaşması yöntemi ile elde edilen sulama sabiti (Kc A) ve hesaplanan buharlaşma (EVTo Penman-Monteith) değeri mevcut ise, Penman-Monteith yöntemine göre ürün sabiti (Kc) değerinin hesaplanan evapotranspirasyon ve tava evapotranspirasyonu arasındaki oran (EVTo PM / EVTo A) kullanılarak hesaplanabileceğini ve sulama suyu miktarının belirlenebileceğini göstermektedir. DAMLA SULAMA EL KİTABI 91 SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ ÖRNEK Tava buharlaşması yöntemine göre ürün sabiti (Kc A), hesaplanan evapotranspirasyon (EVTo PenmanMonteith) ve evapotranspirasyon oranı kullanılarak Penman-Monteith yöntemine göre ürün sabiti (Kc) ve sulama suyu miktarının (mm/gün) hesaplanması. Özellik Tava evapotranspirasyon sabiti Hesaplanan evapotranspirasyon Evapotranspirasyon oranı Penman-Monteith evapotranspirasyon sabiti Toplam sulama suyu (mm/gün) Açıklama Kc A EVTo Penman-Monteith (mm/gün) EVTo Penman-Monteith / EVTo Pan Sınıf A Kc Penman-Monteith = Kc A / (EVTo Penman-Monteith / EVTo Tava Sınıf A) X mm/gün = EVTo Penman-Monteith X Kc Penman-Monteith Haziran 0.25 6.0 Değer Temmuz Ağustos 0.25 0.30 6.0 5.4 0.65 0.69 0.68 0.385 0.362 0.441 2.31 2.17 2.38 Yukarıdaki hesaplamalar yalnızca örnek niteliğindedir. Belirli bir alandaki her bitki türü için yalnızca bir tek Kc değeri mevcut olmayıp, bu değeri etkileyen birçok etken bulunmaktadır. Dolayısıyla, kullanılacak Kc değeri yerel bir meteoroloji istasyonundan alınan verilere dayandırılmalıdır. Özet Belirli bir ürünün belirli bir gün ya da zaman dönemi boyunca sulama suyu tüketiminin hesaplanmasında buharlaşma verilerinin kullanılacağı durumlarda, veri alma yöntemi de ayrıca bilinmeli ve kullanılacak ürün sabiti (Kc) buna göre seçilmelidir. Sınıf A tava buharlaşması (Kc A) ve hesaplanan evapotranspirasyon (EVTo Penman-Monteith) arasındaki oran hesaplanacaksa, yerel veya bölgesel değerler kullanılmalıdır. 92 DAMLA SULAMA EL KİTABI SU / TOPRAK / BİTKİ İLİŞKİSİ Tansiyometreler Tansiyometrenin seramik ucu, toprağa gömüldüğünde suyun tüpten içeri veya dışarı serbestçe hareketine izin verir. Toprak kurudukça, su gözenekli seramik uçtan dışarı emilerek tansiyometre içerisinde kısmi bir vakum yaratır ve bu değer vakum göstergesinden okunur. Toprak yeterli miktarda yağmur ya da sulama ile ıslandığında ise su tansiyometrenin içine geri girer, vakum azalır ve göstergede okunan değer düşer. NOT Kuru toprakta seramik uç içerisindeki gözeneklerin kuruması sonucunda içine hava girerek toprak ve tansiyometrenin üst kısmındaki gösterge arasındaki vakumu bozması dolayısıyla, tansiyometreler kuru toprakta işlev görmezler. Tansiyometrede okunan değerler ne anlama gelir? Vakum göstergeleri normalde kilopascal ölçeğinde kalibre edilir (0 ila -100 kPa). Tansiyometreler yaklaşık -75 kPa değerine kadar verimli çalışır. 0 kPa doymuş toprağı gösterir. Bu toprakta bitkiler oksijen eksikliği çekecektir. Optimum bitki büyümesi, toprağın aşağıdaki değerlerden daha ıslak tutulduğu hallerde gerçekleşir: • Kaba dokulu topraklarda (kum) -30 ila -40 kPa. • Orta ve ağır dokulu topraklarda -50 ila -60 kPa. -70 kPa üzeri değerler, toprağın bitki büyümesini kısıtlayacak düzeyde kuru olduğuna işaret eder. Çoğu durumda, tarla ya da bahçedeki her bir ana tür ya da çeşit ile toprak türü için iki alan gerekir. Yüksek ya da alçak noktalardan, su sızıntısının zayıf olduğu bölgelerden ve tarla veya bahçenin bütününü temsil etmeyen alanlardan kaçının. DİKKAT Tüm tansiyometreler, trafik, işçiler ve ekim faaliyetlerinden dolayı zarar görmemeleri açısından görülebilir şekilde işaretlenmelidir. Tansiyometre ile sulama zamanlaması Ana fibröz kök sisteminin yaklaşık orta noktasına yerleştirilen tansiyometreler, sulama zamanının belirlenmesinde kullanılır. Ağacın (veya bitkinin) su ihtiyacının en yüksek olduğu ve verimin su kıtlığına en duyarlı olduğu dönemlerde bu konu özellikle önemlidir. Bu dönemlerde tansiyometre değerleri günlük olarak okunmalıdır. Tansiyometre değerleri, bitkinin/ağacın nem çekmek için ne kadar çaba harcadığının bir göstergesidir. Sulama sonrasında tansiyometre değerlerinde düşüş gözlenmelidir. Günlük okumalar, tekrar sulama yapılmasına gerek olacağı zamanın belirlenmesi amacıyla devam etmelidir. Tansiyometre ile ilgili bilgi için bkz. sayfa 39. DAMLA SULAMA EL KİTABI 93 EK 1 Birim dönüşüm tabloları 1 Kilometre 1 Metre 1 Metre 1 Santimetre = 0.621 Mil = 3.281 Feet = 39.370 İnç = 0.039 İnç 1 Hektar 1 Hektar 1 Acre 1 Hektar 1 Kilometre² = = = = = 0.4047 Acre 10000 m² 4.047 m² 0.004 mil² 0.385 Mil² MESAFE 1 Mil 1 Foot 1 İnç 1 İnç = 1.609 Kilometre = 1609.344 Metre = 0.305 Metre = 0.025 Metre = 2.54 Santimetre ALAN 1 Acre 1 m² 1 m² 1 mille² 1 Mile² = 2.470 Hektar = 0.0001 Hektar = 0.00025 Acre = 259 Hektar = 2.59 Kilometre² ff 1 Centimeter² = 1 Foot² = 0.155 inç² 0.092 Metre² 1 Metre³/sa = 264.1721 Galon/sa 1 Litre/sa = 0.2641721 Galon/sa 1 Inch² = 6.452 Santimetre² 1 Meter² = 0.092 Foot² DEBİ 1 Galon/sa = 0.0038 Metre³/sa 1 Galon/sa = 3.785 Litre/sa 1 Bar = 14.69595 PSI 1 Bar = 100 Kilopascal 1 PSI = 6.894757 Kilopascal BASINÇ 1 PSI = 0.06894757 Bar 1 Kilopascal = 0.01 Bar 1 Kilopascal = 0.145 PSI 1 galon = 3.785 litre HACİM 1 litre = 0.264 galon 1 kilogram = 2.205 pound AĞIRLIK 1 pound = 0.454 kilogram SICAKLIK °Celsius °Fahrenheit 0 = 32 5 = 41 10 = 50 15 = 59 20 = 69 25 = 77 30 = 86 35 = 95 GÜÇ 1 kilowatt = 1.341022 HP 1 kilowatt = 56.91965 BTU/dakika = 0.7456999 kilowatt 1 HP 94 DAMLA SULAMA EL KİTABI EK 2 İlave okuma kaynakları Bu ekte, okuyucuya damla sılama ile ilgili konuların derinlemesine işlendiği destekleyici dokümanlara linkler verilmiştir. Bunları http://www.netafim.com/irrigation-products-technical-materials adresinden indirebilirsiniz. Sulama Sistemi Bakım Kılavuzu Damla sulama sistemlerine yönelik basit ancak sıkı bir bakım programının uygulanması, sistemin en yüksek performansla çalışmasını sağlayacak ve sistemin beklenen çalışma ömrünü artıracaktır. Bu kılavuz, doğru prosedürün belirlenmesi ve bunun uygulanması konusunda size destek sağlayacaktır. Bakım programınızın etkin olup olmadığını belirlemenin en iyi yolu, sistem debi ve basınç değerlerini sürekli izlemek ve kaydetmektir. Toprak altı Damla Sulama (SDI) SDI, tutarlı biçimde yüksek verim elde edilmesini, su ve gübre yönetiminin iyileştirilmesini ve gübre ve su tüketiminin düşürülmesini sağlayan bir sulama yönetimi aracıdır. Bu kılavuz, bir SDI sisteminin özellikleri, tasarımı, montajı, işletimi ve bakımı konusuna bilgi sağlar. Toprak altı damla sulama seçimi ve sistemin istenen sonuçları sağlaması amacıyla yönetimine ilişkin destek sağlamak üzere hazırlanmıştır. Damlatıcı hatları, damlatıcılar ve diğer emitörler Bu katalog, damlatıcı ürünlerinin her biri konusundaki temel bilgileri içeren bir başucu kaynağı olması amacıyla hazırlanmıştır. Katalogda, ilgili ürünün ana uygulamaları, özellik ve faydaları, damlatıcı ve damlatıcı hatlarının teknik verileri, tüm aktif katalog numaralarını içeren bir tablo ve temel ambalaj bilgileri yer almaktadır. Bağlantı Elemanları ve Aksesuarlar - Ürün Kataloğu Netafim™ Aksesuar ve Bağlantı Bileşenleri ürün aileleri, damla sulama sistemlerinin verimli ve profesyonel biçimde kullanımına destek sağlamak amacıyla tasarlanmıştır. Netafim™ Aksesuar ve Bağlantı Bileşenleri, sulama sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır. Her bir bileşen, en sıkı kalite kontrol standartlarına uygun olarak, sistem performansı ve dayanıklılığını en üst seviyeye çıkaracak şekilde üretilmiştir. Katalogda Netafim'in Manifoldlar, Damlatıcı hattı aksesuarları, Tutucular, Klipsler, Adaptör ve Tıkaçlar, Kazıklar ve Sabitleyiciler, Basınç Regülatörleri, Ürün Grupları ve Aletlerinden oluşan ürün gamı sergilenmektedir. Tarım Makineleri - Ürün Kataloğu Netafim™, damlatıcı hatlarının bütünlüğü korunarak ve damlatıcıların zarar görmesi önlenerek basit, hızlı ve verimli biçimde kurulup kaldırılmasını sağlamak üzere tasarlanmış çok çeşitli uygulamalar ve yardımcı aletler sunmaktadır. Bu katalog, Netafim'in gömme, çıkarma, döşeme ve kaldırma makine ve aksesuar ürün gamını sergilemektedir. Konnektörler - Ürün Kataloğu Netafim™'in boru konnektör sistemlerini içeren kapsamlı ürün gamı, dirençli ve dayanıklı polimerlerden üretilmiştir. Barb konnektör, yüzük konnektör, Flare konnektör, Twist Lock konnektör ve çok çeşitli başlangıç ve redüksiyon konnektörleri arasından kendi uygulamanız için en uygun olanı seçmek için ürün kataloğuna başvurabilirsiniz. Polietilen Rijit ve Esnek Borular - Ürün Kataloğu Tarımsal sulama sistemleri, su taşıma sistemleri, sprink ve mikro sprink stantları, montajlı damlatıcı setleri ve otomasyon uygulamaları ile kullanılmak üzere. Bu katalog Netafim'in standart sulama borusu, tüp, 3*5, 4*6.5, 6*8 ve 9*12 Mikro tüp ve 8mm Mikro tüp ürün gamını içermektedir. DAMLA SULAMA EL KİTABI 95 AZ KAYNAKLA ÇOK ÜRÜN WWW.NETAFIM.COM