B‹TK‹LER - ANTAKYADOST
Transkript
B‹TK‹LER - ANTAKYADOST
B‹TK‹LER ÜN‹TE – 1 BİTKİLER Bu bölümde bitkiler konusuna geçmeden önce bitkilerin sınıflandırmasını ele alalım. B‹TK‹LER Çiçeksiz (tohumsuz) bitkiler Damars›z Örn: Karayosunlar› Çiçekli (tohumlu) bitkiler Damarl› Örn: E¤reti otlar› Aç›k tohumlular Örn: Kozalakl›lar Kapal› tohumlular Tek çenekliler Örn: Bu¤day, m›s›r Çift çenekliler Örn: Fasulye, nohut, hurma Örnek : Kara yosunu E€relti otu Aç›k tohumlu Kapal› tohumlu 1) ÇİÇEKSİZ BİTKİLER: A) Damarsız Çiçeksiz Bitkiler: Örnek : Kara yosunları ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Monoploid evre gelişmiştir. İletim demetleri yoktur. (Odun ve soymuk boruları) Döl almaflı görülür. (Metagenez: Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesine denir.) Nemli yerlerde yaşarlar. Ayrı eşeylidirler. Mayoz bölünme sonucu doğrudan gamet oluşturamazlar. Örnek : Ciğer otu Boynuzlu ciğer otu 9 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Yıldız ciğer otu BİTKİLER Karayosununda Yaşam Döngüsü: Sporofit 2n Döllenme Eeyli üreme Zigot 2n n Dii gametofit Dii organ Dii gametofit Erkek organ Erkek gametofit Erkek organ (Anteridyum) Erkek gametofit n Sh Yh Sporofit 2n Zigot 2n Erkek Dii Dii karayosunu karayosunu karayosunu n n n ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Dii Asalak yaar karayosunu n Gerçek bitki gametofitden gelişir. Spermin yumurtaya hareketi pozitif kemotaksidir. Sporofit, gametofit üzerinde asalak yaşar. Gametofit Gamet oluşturan evre Sporofit Spor oluşturan evre B) Damarlı Çiçeksiz Bitkiler: Örnek: Eğrelti otları ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Diploid evre gelişmiştir. İletim demetleri vardır. Döl almaflı görülür. Hermafrodittirler Mayoz bölünme sonucu doğrudan gamet oluşturamazlar. 10 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Spor ana hücresi 2n Mayoz bölünme n (Arkegonyum) Dii organ Yh Sh Spor kesesi 2n Sporlar n Mitoz bölünme Eeyli üreme BİTKİLER Eğrelti otlarında yaşam döngüsü : 2n Zigot Sporofit 2n Spor kesesi 2n Spor ana hücresi 2n Mayoz bölünme Sporlar n Yh n Sh Dii organ (Arkegonyum) Erkek organ (Anteridyum) n Gametofit n Mitoz bölünme ¾¾ Gerçek bitki sporofitten oluşur. 2) ÇİÇEKLİ BİTKİLER: A) Açık Tohumlular: Örnek: Köknar Porsuk a€ac› Sekoya Ard›ç Ladin 11 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Servi BİTKİLER ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Bütün türleri odunludur. Çok yıllıktırlar. Yaprakları genel olarak iğnemsidir. Çiçekleri gösterişsizdir. Çiçekler gösterişsiz olduğu için çok sayıda polen üreterek rüzgarla tozlaflma yaparlar. Tek döllenme görülür. Zigot döllenme sonucu oluşur (2n) Endosperm döllenme olmaksızın megagametofitin parçalarından oluşur. Odun borularından trake boruları yoktur. Soymuk borularına yardımcı olan arkadafl hücreleri yoktur. B) Kapalı Tohumlular: ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Otsu ve odunlu olanlar› vard›r. Yapraklar geniştir. Tek ve çok yıllık olanlar› vard›r. Çiçekler gösterişlidir. Her türlü tozlaflma var. (rüzgar, kuş, böcek, su.) Çift döllenme görülür. Zigot (2n) Endosperm (3n). Trake boruları var. Arkadafl hücreleri var. Kapal› tohumlular Tek çenekliler Örnek: Bu¤day, m›s›r Çift çenekliler Örnek: Fasulye, kay›s› Otsudurlar. Otsu ve odunlu. Yapraklar paralel damarl›. Yapraklar a¤s› damarl›. Kambiyum yok. Kambiyum var. ‹letim demetleri da¤›n›k. ‹letim demetleri dairesel ve düzenli. Kaz›k kök yap›s›. Saçak kök yap›s›. Kambiyum tabakas› Öz bölgesi Floem (soymuk borusu) V II Kabuk IV Kapal› iletim demeti Endosperm: Embriyoyu besleyen besin dokuya denir. Çenek : Besin depo yeridir. 12 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› I Ksilem (odun borusu) Aç›k iletim demeti III BİTKİLER BİTKİSEL DOKULAR Bitkisel dokular De¤imez (sürekli) dokular Meristem (bölünebilir) dokular Temel doku ‹letim doku Örtü doku Parankima Ksilem Epidermis Kollenkima Floem Peridermis Sklerenkima 1) MER‹STEM DOKULAR: ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Hücreleri genç. Sitoplazma bol. Kofulları çok küçük ve az sayıda. Çekirdekleri büyük. Mitoz bölünme özelliğine sahip. Çeperleri ince. Bitkilerde ilk oluşan doku meristem dokudur. Meristem doku kökenlerine göre ikiye ayr›l›r Sekonder (‹kincil) meristem doku Primer (Birincil) meristem doku Birincil meristemler embriyo safhasından itibaren bölünme yeteneğini kaybetmeyen ve doğrudan doğruya embriyo hücrelerinden gelişen hücrelerdir. Birincil meristem doku bitkide bulunduğu yere göre; a) Apikal meristem: Kök, gövde ve dalların uç noktalarında (büyüme noktalarında) bulunur. Gövdede büyümenin olduğu kısım vejetasyon konisi adını alır. ¾¾ Bütün bitkilerde birincil büyüme (primer) ortak özelliktir. Vejatasyon konisinde bölünme ile ilgili k›s›mlar Korpus (Plerom= Merkezi silindir) Tunika Dermatogen Periblem 13 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER ¾¾ Dermatogen gelişerek epidermisi oluşturur. ¾¾ Periblem gelişerek kabuk kısmını oluşturur. ¾¾ Plerom hücreleri yüzeye aralık ve dik şekilde bölünerek iletim demetlerini oluşturur. b) İnterkalar (ara) meristem: Bitkilerin büyümesi sırasında Apeks’ten ayrılan apikal meristemin kısımlarından meydana gelir. Tek çeneklilerin yapraklarının taban kısmında ve değişmez dokular arasında kalan meristemlerdir. Görevleri: Organların uzunluğuna büyümesini sağlar. SEKONDER MERİSTEM: Embriyonik özelliğini koruyan hücreler olup yıllık bölünme özelliğinde olan hücre tabakasından meydana gelirler. Bu meristemin hücreleri yassılaşmış, yan yana dizilmiş iç ve dış yüzeylerinde daima aynı yönde bölünen hücrelerdir. Sekonder meristemler parankima dokusundaki bazı hücrelerin hormonların etkisiyle tekrar bölünme yeteneğini kazanması sonucu meydana gelen bölünür dokulardır. Açık tohumlularda ve çift çeneklilerde kök ve gövdenin enine kalınlaşmasını sağlayan kambiyum ile ağaç gövdelerini örten mantar dokusunu meydana getiren mantar kambiyumu (fellojen) bu tip hücrelere örnektir. üme Büy Aç›klama : Çiçeksiz bitkilerde ve tek çeneklilerde primer büyüme görülür. Çok y›ll›k odunlu bitkilerde primer ve sekonder büyüme görülür. Öz Primer Korteks floem Vasküler demet kambiyumu üme Büy Floem oluumu Primer floem Öz Primer ksilem oluumu Vasküler Skonder demet kambiyumu floem Sekonder ksilem Mantar kambiyumu üme Büy Mantar doku Kabuk 14 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Mantar kambiyumu Periderm BİTKİLER DEĞİŞMEZ (BÖLÜNMEZ) DOKU: ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Hücreleri büyüktür. Sitoplazmaları az. Kofulları büyük. Hücrelerin bir kısmı ölü olup içleri su veya hava ile doludur. Çeperleri kalın. Hücreler arası boşluk fazla. Bölünmez dokular Temel doku a) Parankima doku b) Kollenkima doku c) Sklerenkima doku 2. TEMEL DOKU : a) Parankima : ‹letim doku Örtü doku ¾¾ Hayvansal dokulardaki karşılığı bağ dokudur. ¾¾ Sitoplazmaları bol olan canlı hücrelerden oluşur. Parankima doku görevlerine göre; 1) Özümleme Parankiması: ¾¾ Bol kloroplast içerirler esas görevleri fotosentez yapmaktır. 2) Depo Parankiması: ¾¾ Bazı bölümlerinde kloroplast bulunur. ¾¾ Besin deposu ¾¾ Su deposu görevlerini yaparlar. 3) İletim Parankiması: ¾¾ Kloroplast içermez ¾¾ Odun boruları ve soymuk borularına geçiş sağlayan hücrelerden oluşur. 4) Havalandırma Parankiması: ¾¾ Yaprakların alt yüzeyinde bulunur. ¾¾ Hücreler arası boşluk fazla kloroplastı az olan hücrelerdir. b) Kollenkima : ¾¾ Büyümekte ve gelişmekte olan bitkilerin özellikle genç gövdelerinde, yaprağın orta damarında, çiçek ve yaprak saplarında bulunur. ¾¾ Kloroplastları vardır. ¾¾ Eğilme, bükülme ve çarpmaya karşı bitkiye mekanik destek sağlayan, çeperi kalınlaşmış hücrelerden oluşan dokudur. ¾¾ Hücreleri canlıdır. Çekirdek ve stoplazmaları vardır. ¾¾ Hücre çeperleri selüloz ve pektin maddelerinin birikmesiyle kalınlaşmıştır. ¾¾ Çeperi selüloz içerdiğinden esnektir, çeperde kalışlaşma olmaz. ¾¾ Kalınlaşma şekillerine göre köşe ve levha kollennkiması olarak ikiye ayrılır. 15 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER 1) Köşe kollenkiması : Kal›nlaflma hücre çeperinin köflelerinde olur. Köe kollenkimas› 2) Levha kollenkiması : Kal›nlaflma çeperinin bir veya iki yüzeyinde gerçekleflir. c) Sklerenkima : ¾¾ Sklerenkima hücreleri ilk oluştuklarında canlıdır. Hücre çeperi kalınlaştıkça madde alış verişi durur ve hücre ölür. ¾¾ Hücre çeperleri selüloz, lignin gibi maddelerin birikmesi sonucu kalınlaşmıştır. ¾¾ Hücre içi ligninle (odun özü) doludur. ¾¾ Sklerenkima bitkiye destek ve dayanıklılık sağlar. 1) Sklerenkima lifleri : Bitkide demet halinde bulunarak desteklik sağlar. Örnek : Keten, kenevirde bulunan lifler. 2) Taş hücreleri : Bunların sklerenkema liflerinden farkı boylarıyla enlerinin eşit olmasıdır. Örnek : Ayva, armut gibi meyvelerin kabuk ve yenen etli kısımlarında bulunur. 3) İLETİM DOKU: Topraktan alınan su ve suda erimiş inorganik maddelerin toprak üstü organlarına iletimi ile fotosentez sonucu meydana gelen organik maddelerin organlara taşınması iletim dokusu ile sağlanır. Çiçeksiz bitkilerden karayosunlarında bulunmaz. ‹letim doku Soymuk borular› (Floem) Odun borular› (Ksilem) 16 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER Ksilem (Odun borular›) Trake Trakeid Floem (Soymuk borular›) Parankima Sklerenkima Ksilem parankimas› hariç ölü hücrelerden oluur. Bitkiye mekanek destek sa¤lar. Kalburlu borular Arkada hücreleri Parankima Sklerenkima Yaprak Kök Ta›nma h›zl› (‹ten ve çeken kuvvetler) Floem sklerenkimas› hariç canl› hücrelerden oluur. Temel görevi organik besin ta›makt›r. Aminoasit vs. Yaprak Ta›nma çift yönlüdür. Kök Glikoz, sükroz vs. Ta›nma yava. Trake geni borulardan, trakeid dar borulardan oluur. Organik besinler kalburlu borularda ta›n›r. Aç›k tohumlularda arkada hücreleri yoktur. Aç›k tohumlularda trake borular› bulunmaz. ‹lkbahar ve yaz mevsimlerinde iletim h›zl›d›r. ‹lkbahar ve yaz mevsimlerinde iletim h›zl›d›r. Sonbahardan itibaren kalburlu borular›n içi,kallus ad› verilen madde ile dolarak faaliyetleri sona erer. Arkada hücreleri kalburlu borulara yard›mc›d›r. Su ve mineral ta›n›r. Ta›nma tek yönlüdür. Orta lamel ‹lk hücre duvar› Kal›nlam› hücre duvar› Kanal Ana hücre Arkada hücre Kalbur hücre Ara çeper Kalburlu ara hücre Odun borusu Kalburlu boru Ksilem meristem doku hücrelerinin üst üste gelerek çekirdek ve sitoplazmalar›n› kaybetmesi sonucu oluur. Ksilem oluurken hücrelerde önce uzama ya da genileme görülür. Daha sonra hücre duvar›, üzerinde lignin birikimi sonucu kal›nla›r. Hücrelerin uç uca gelen bölümlerindeki çeperler parçalan›r ve hücreler ölür. Hücreler aras›ndaki çeper zamanla kaybolunca ölü hücrelerden meydana gelen ksilem oluur. Kalburlu hücrelerin çekirdekleri yoktur. Arkada hücreleri çekirdeklidir. Kalburlu hücrelerin birbirine komu çeperlerinin belli aral›klarla erimesi ile delikli bir yap› oluur. Bu yap›ya kalburlu plak denir. Kalburlu plak hücrelerinin üst üste dizilmesiyle oluan boru eklindeki yap›yada kalburlu borular denir. Arkada hücreleri Kalburlu hücre Kalburlu plak 17 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER Kambiyum tabakas› Öz bölgesi Floem (soymuk borusu) V II Kabuk Kapal› iletim demeti I IV Ksilem (odun borusu) Aç›k iletim demeti III Yorum I Çift çenekli çok yıllık bitkinin gövdesindeki kabuk belirli bir bölümden halka şeklinde çıkarılırsa, soymuk boruları da çıkarılmış olur. ¾¾ Köklere besin tafl›n›m› durur. ¾¾ Kökler besin yetersizli€inden dolay› yeterli solunum yapamaz, bu nedenle yeterli ATP üretilemez. ¾¾ Kök hücrelerindeki canl›l›k azal›r. ¾¾ Kökler aktif tafl›ma ile yeterli mineral alamad›€› için, toprak ile kök aras›ndaki osmotik bas›nç fark› azal›r, eflitlenir ya da kök osmotik bas›nc› küçük hale gelir. ¾¾ Köklere su girifli yetersiz hale gelir. ¾¾ Yapraklara yeterli su ve mineral tafl›namaz. ¾¾ Yapraklar pörsümeye bafllar. ¾¾ Bitki ölür. Soymuk borular› halka halinde ç›kar›lan bölge Yorum II Çift çenekli bitkinin gövdesine halka şeklinde kızgın buhar uygulaması yapılırsa, soymuk boruları canlılığını kaybeder. Köklere besin taşınması yetersiz hale gelir, bitki ölür. Yorum III Bir ağacın gövdesi merkezden başlayarak, kabuğuna kadar oyulursa, odun boruları ortadan kaldırılmış olur, kambiyumu oluşturan hücreler yok olur. Yapraklara su ve mineral taşınması durur, bitki ölür. 18 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER 4) ÖRTÜ DOKU : İleri yapılı kara bitkileri kendilerini veya bazı dokularını fazla su kaybına, yaralanmalara ve çeşitli çevre koşullarına karşı koruyabilmek için, bulundukları yerin durumuna göre zarlar, çeşitli şekillerde kalınlaşmış kütinleşmiş bazen de mantarlaşmış örtü ile kaplıdır. a) Epidermis: ¾¾ Bitkinin otsu yapılarında bulunan koruyucu dokudur. ¾¾ Epidermis dermatogen hücrelerinin farklılaşmasından meydana gelir. ¾¾ Epidermis genel olarak tek sıralı canlı hücrelerden oluşur. ¾¾ Epiderma hücreleri arasında hücresel boşluk bulunmaz. ¾¾ Epiderma hücrelerinin kofulları büyüktür. ¾¾ Epidermis hücrelerinin dışa doğru salgısından kütikula tabakası oluşur. ¾¾ Kökteki epidermis üzerinde kütikula tabakası yoktur. ¾¾ Epidermiste kloroplast yoktur. ¾¾ Epidermis ışığa karşı geçirgendir. ¾¾ Epidermisin farklılaşması ile Soymuk Odun borusu borusu Palizat parankimas› Kloroplast Hava bolu¤u Kütikula Stoma Epidermis Sünger parankimas› 1. Stoma hücreleri 2. Tüyler 3. Hidatodlar (su savağı) 4. Emergens şeklinde yapılar oluşur. Emergens : Epidermisin farkl›laflmas› ile oluflan sert dikensi yap›lard›r. Emergenslerin tüylerden farkı epidermis hücrelerinin yanı sıra parankima ve iletim doku elemanlarının yapısına katılmasıdır. Örnek : Güldeki dikenler 19 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER STOMA HÜCRELERİ: ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Canlıdır. Açılıp – kapanır. Açılıp – kapanması turgor basıncına bağlıdır. Gaz alışverişi sağlar. Kloroplast STOMA Komu hücreler (Epiderma hücreleri) Stoma hücreleri (Bekçi=kilit hücreler) Atmosfer CO2 CO2 Su buhar› (Terleme) Su buhar› (Terleme) Stoma O2 O2 Gece Gündüz Atmosfer ¾¾ Stoma hücrelerinin birbirine bakan yüzlerinin kalın olması açılmasında etkilidir. ¾¾ Su içi bitkilerinde stoma bulunmaz ¾¾ Su içi bitkilerinde terleme olmaz. ¾¾ Stoma hücrelerinde nişasta sentezi, nişasta hidrolizi faaliyetleri görülür. Nedeni; açılıp – kapanma mekanizmasını ayarlamak. ¾¾ Nemli bölgelerden kurak bölgelere doğru gidildikçe stoma hücreleri azal›r, küçülür, yaprağın derinliklerinde bulunur. Stomalarda açılıp - kapanma mekanizması: Komu hücre OB > > Stoma OB Su Stomalar kapan›r Su Stomalar aç›l›r 20 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Komu hücre OB BİTKİLER 1. Glikoz Sentezi (Fotosentez=CO2 özümlemesi): ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Su tüketilir. Glikoz üretilir. Osmotik basınç artar. Emme kuvveti artar Stoma hücreleri su alır. Osmotik basınç yavaş yavaş azal›r. Turgor basıncı artar. Stoma açılır. STOMA Genel olarak stomalar gündüzleri açık, geceleri kapalıdır. 2.Nişasta Sentezi: nGlikoz Niasta n – 1 H2O ¾¾ Osmotik basınç azalır. ¾¾ Stoma hücrelerinden komşu hücrelere doğru su geçişi olur. ¾¾ Stoma hücreleri kapanır. STOMA 3.Nişasta Hidrolizi: ¾¾ Su tüketilir. ¾¾ Çözünmüş besin artar. ¾¾ Osmotik basınç artar. Niasta n – 1 H2O ¾¾ Stoma hücreleri komşu hücrelerden su alır. ¾¾ Turgar basıncı artar. ¾¾ Stoma açılır. 21 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› nGlikoz BİTKİLER STOMA 4. Yüksek sıcaklıkta ve kuraklıkta stomalar kapanır. Bu nedenle çöl bitkilerinde stomalar gündüzleri kapalı, geceleri açıktır. 5. Stoma hücrelerindeki potasyum yoğunluğunun artması osmotik basıncı artırarak, stoma hücrelerinin su almasını sağlayarak açılmasına neden olur. 6. Absisik asit adlı metabolizmayı yavaşlatıcı hormon salgısının artması stomanın kapanmasına neden olur. Açıklama : Stoma hücrelerinde pH'ın artması stomaların açılmasına, (pH artması fotosentez sonucunda gerçekleşir.) stoma hücrelerinde pH'ın azalması stomaların kapanmasına neden olur. Stoma hücrelerindeki niasta ve glikoz miktar› 24 6 12 18 24 Zaman TÜYLER : Bazı epiderma hücrelerinin dışarı doğru meydana getirdiği uzantılardır. a) Emici tüyler: Köklerde bulunur. Emilim yüzey alanını artırırlar. Kurak bölgere doğru gidildikçe emici tüy sayısı artar. b) Sarılıcı tüyler: Bitkinin bulunduğu yüzeye tutunmasını kolaylaştırır. c) Örtü tüyleri: Genellikle yüksek sıcaklığa karşı korunmada görev alırlar. Kurak bölge bitkilerinin birçoğunda yoğun olarak bulunur. Genç tüyler canlı hücrelerden oluşur. Hücreler yaşlandıkça hayatsal faaliyetlerini kaybederek içleri hava ile dolar. Tüy zarları daima kütin ile örtülüdür. d) Salgı tüyleri: Yağ – reçine karışımı uçucu sıvı salgılarlar. Tüm salgı tüylerindeki uçucu sıvılar sitoplazma içinde meydana gelir, sonra selüloz zarı geçerek kütikulalarda birikirler. 22 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER HİDATOD (SU SAVAGI): Atmosfer neminin fazla olduğu dönemlerde suyu damlacıklar halinde dışarı veren yapılardır. Bu olaya damlama (Gutasyon) denir. Damlama ile su ve çözünmüş halde tuz kaybı olur. ¾¾ Hidatotlar epidermis hücreleri arasında bulunur. b) Mantar Doku (Periderm) : Epiderma ve epidermanın altında bulunan dokulardan sekonder olarak meydana gelen mantarlaşmış bir dokudur. Odunlaşmış kök ve gövdede epidermanın yerini alır. Mantar doku ölü hücrelerden oluşur, içleri mantar özü ile doludur. (Süberin) Peridermis hücrelerinin çeperine biriken süberin su kaybını önler. Ayrıca bitkiyi sıcak, soğuk ve mekanik etkilerden korur. Mantar doku Fellogen (Mantar kambiyumu) Fellem Felloderma ‹kincil (Sekonder) olarak meydana gelen dokudur. D›a do¤ru mantar dokuyu (Fellem), içe do¤ru fellodermay› oluturur. Çeperleri mantarlat›¤› için geçirgen olmayan bir tabaka tekil ederler. Hücreler aras› bolu¤u olmayan ölü hücrelerden meydana gelmi bir yap›d›r. Hücreleri canl›d›r. çeperleri selüloziktir. Kloroplast içerenleri vard›r. LENTİSEL (KOVUCUK): Fellojen, stomanın altına rastlayan yerlerde mantar doku meydana getiremez, bunun yerine aralarında hücreler arası boşluklar bulunan, ölü hücrelerden oluşan yapılardır. CO2 Lentisel Su buhar› (Terleme) Atmosfer O2 Gece ve gündüz sürekli gerçekleir. Açıklama: Salgı hücreleri canlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli ve golfi organeli bakımından zengindir. 23 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER Salgı hücreleri; ¾¾ Tanen, alkaloid, reçine, odu özü (lignin), mantar özü (süberin), bal özleri, uçucu sıvı ve yağ salgılarlar. ¾¾ Uçucu sıvılar sitoplazma içinde meydana gelirler, sonra koful özsuyundan farklı olan bu maddeler hücre dışına çıkarılır. ¾¾ Hücre içi salgılar. ¾¾ Hücre dışı salgılar. ¾¾ Süt boruları. ¾¾ Bal özü salgılar Tozlaşma kolaylığı ¾¾ Reçine salgılar Koruma (Bitkide hastalık yapan organizmalara karşı) ¾¾ Lignin, Süberin salgılar Desteklik. ¾¾ Sindirim Enzimi salgılar Böcekçil bitkilerde görülür. KÖK Genellikle toprağın içinde aşağı doğru büyüyen, bitkiyi tespit eden ve topraktaki inorganik tuzları ve suyu emen bitkinin bu bölümüne kök adı verilir. Toprak üstü kök yapıları da vardır. Mısır’ın destek kökleri ve orkidenin hava kökleri kısmen ya da tamamen toprak üstünde kalan kök örneklerindendir. Kök çeitleri Saçak kök Kaz›k kök ¾¾ Tek çeneklilerde saçak kök sistemi vardır. ¾¾ Açık tohumlularda ve çift çeneklilerde kazık kök vardır. ¾¾ Havuçta depo kök bulunmaktadır. 24 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Depo kök BİTKİLER Kökün fonksiyonları : ¾¾ ¾¾ ¾¾ ¾¾ Bitkiyi toprağa bağlar. Su ve inorganik maddelerin emilimini sağlar. Bitkinin diğer bölgelerine taşınan bazı hormanlarının üretimi sağlar. Besin depolar. Kökün dış morfolojisi : Floem Epidermis Kabuk Emici tüy Endodermis Ksilem Farkl›lama bölgesi Uzama bölgesi Bölünen hücreler Kaliptra Kök ucu ¾¾ Kaliptra : Kök ucunu koruyan bir kılıftır. ¾¾ Hücre bölünme bölgesi (Vejatasyon konisi) : Uç meristemden oluşur. ¾¾ Uzama bölgesi : Hücreler uzar ve büyür. ¾¾ Farklılaşma bölgesi : Hücreler olgunlaşır ve farklılaşır, belli bir görev için özelleşir ve dokular şekillenir. Merkezi silindir Merkezi silindir Öz bölgesi Ksilem Floem Perisk›l Endodermis Korteks Ksilem Floem Perisk›l Endodermis Korteks Tek çenekli bitkilerde kökün enine kesiti Çift çenekli bitkilerde kökün enine kesiti 25 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER Kökün kısımları ve Görevleri : Epidermis : Kök bölgesinin en dışında bulunur ve madde alış verişini kontrol eder. Kabuk : İletim silindirini oluşturan dokuları çevreleyen parankimadan oluşur. Endodermis : Bulundurduğu kasparil şeridi ile çözünmüş maddelerin ve suyun akışını düzenler. Primer ksilem : Su ve suda çözünmüş meddelerin taşınmasını sağlayan iletim silindirinde bulunan iletken dokudur. Primer floem : Yapraklarda sentezlenen organik maddeleri kök ve diğer yapılara, kökteki azotlu maddeleri de yapraklara taşıyan iletim dokudur. Periskıl : Endodermis altında halkasal yerleşmiş hücrelerden oluşur, yan kökleri ve mantar kambiyumunu oluşturur. İkincil kambiyum : Çift çenekli odunlu bitkilerde merkezi silindirde floem ve ksilem arasında bulunur ve enine kalınlaşmayı sağlar. Emici tüyler : Kök epidermisinden farklılaşırlar. Canlı ve büyük kofulludur. Osmotik basınçları yüksel hücrelerdir. Kaspari şeridi : Endodermiste bulunan özel çeper kalınlaşması iletim silindiri ile kabuk arasında su hareketinde önemli rol oynar. Suya karşı geçirgen olmadığı için iki ortam arasındaki suyun hareketi endodermis hücrelerinin kontrolünde gerçekleşir.w Açıklama : Endodermise kadar tamamen hücre çeperlerinden taşınan su ve mineraller merkezi silindire çeperler arasından giremez, her bir endodermis hücresinin çeperinde kaspari şeridi bulunur. Kaspari şeridi su ve minerallerinin girişini durduran bir mumsu şerittir. Yalnızca daha önceden sitoplazmik bağlantıyla giren mineraller kaspari şeridini geçerek merkezi silindire girer. Açıklama : Merkezi silindirin (stele) içindeki endodermis ve parankima hücreleri su ve mineralleri çeperlere verir. Bir ksilemdeki trake elemanları ölü hücrelerden oluştuğundan, bunların çeperleri ve içlerinde boşlukta su geçişi olur. Trakeler su ve mineralleri bazı kuvvetlerin etkisi altında yukarıya doğru taşır. ‹letim Perisk›l Endoderm ve kaspari eridi Kabuk Epidermis Kök emici tüyleri Apoplast Simplast su hareketi su hareketi (Çeperler aras› (Hücreler aras› geçi) sitoplazmik geçi) 26 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› BİTKİLER Açıklama : Tüm bitki türlerinin köklerinde mikorhiza bulunur. Organik besin Mantar Zararl› bakterilere kar› korur. Bitki Su emilimi için yüzey alan› art›r›r. Bitkinin mineral al›m›n› kolaylat›r›r. Kökün gelimesi için kimyasal madde salg›lar. Açıklama : Birçok bitki türünün köklerinde havanın serbest azotunu tutan azot bakterileri bulunur. Bu bakteriler kök hücrelerindeki belli kofullara yerleşmiştir. Bakteriler bitkiden besin ihtiyacını karşılar, bunun karşılığında havanın serbest azotunu bitkinin kullanabileceği hale getirir. ¾¾ Köklerin osmotik basıncı topraktan daima büyüktür. Su Osmoz Toprak Kök Toprağa aşırı gübre atılırsa, toprak ile kök arasındaki osmotik basınç farkı azalır ya da ortadan kalkar. Bu durumda kökler su alamazlar ve bitki ölüme gider. O2 Kök Toprak CO2 Toprağa aşırı su dökülürse bitki kökleri yeterli oksijen alamazlar. ATP üretimi yeterli olmaz. Aktif taşımayla yeterli mineral alınamaz. Kök osmotik basıncı toprakla eşitlenmeye başlar, bitki kuruyarak ölür. Mineral Kök Difüzyon ve aktif ta›ma 27 11. S›n›f Biyoloji Konu Anlat›m› Toprak