PDF dökümanı indir - Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Transkript
PDF dökümanı indir - Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› Seher Demet YÜCEL, Dan›flman Prof. Dr. Güzin KONUK Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Mimarl›k Fakültesi, fiehir ve Bölge Planlama Bölümü MSGSÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, fiehircilik Program›nda tamamlanm›fl “Sürdürülebilir Kent ve Peyzaj ‹liflkisinde Ekolojik Geçifl Zonlar›: ‹stanbul Beykoz Örne¤i” bafll›kl› tezden Mart 2013 tarihinde oluflturulan bir makaledir. Makale metni 01.04.2013 tarihiyle dergiye ulaflm›fl, 15.04.2013 tarihinde bas›m karar› al›nm›flt›r. Makale ile tart›flmalar 01.12.2013 tarihine kadar dergiye gönderilmelidir. 1. Girifl S›n›rlar; bir bütünün tan›mlanabilmesi ve alg›lanabilir parçalara bölünmesinde araç olarak kullan›lmaktad›r. Asl›nda insan gözü ve akl›, çevresindeki her fleyi birimler halinde farkl›laflt›rmak ve bölümlere ay›rmaktad›r veya ay›rmak istemektedir. Bir nesne veya ortam, çevresinden ayr›ld›¤› andan itibaren s›n›rlar› belirlenmifl olur. Örne¤in; vücudun s›n›r›n› deri olufltururken, bir göletin s›n›r›n› karayla birleflti¤i alan oluflturmaktad›r. ‹ki boyutlu gibi görünen bu olgu; çal›flma ölçe¤i de¤iflti¤i zaman farkl› boyutlar›n eklenmesine neden olmaktad›r. Bu kapsamda, zaman kavram› da s›n›r›n belirlenmesinde üçüncü bir boyut olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu bak›fl aç›s›yla do¤al bir sistem olan göletin s›n›r›na farkl› bir ölçekte yaklafl›ld›¤›nda, suyun karayla birleflti¤i alan›n asl›nda tekil bir çizgiden ibaret olmad›¤›, bünyesinde zamansal olarak farkl›laflan bir yap›da birçok bileflenin bulundu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Bu anlamda, asl›nda her s›n›r, gerçekte bir s›n›r alan›d›r ve çal›flman›n ölçe¤ine ba¤l› olarak de¤iflmektedir (Wilmking ve Beierkuhnlein 2002). 90 Say› 15, 2013 Peyzaj bak›fl aç›s›yla s›n›r kavram› incelendi¤inde ise; farkl› ölçeklerde farkl› s›n›rlar ortaya ç›kmaktad›r. Peyzaj mozai¤i içinde her bir peyzaj eleman› (leke-matris-koridor) belirlendi¤inde bu elemanlar›n s›n›rlar› da belirlenmifl olur. Haritada üzerinde ço¤unlukla tekil bir çizgiye indirgenen bu s›n›rlar asl›nda geçifl zonunu tan›mlamaktad›r. Bu kapsamda tan›mlanmas› ve belirlenmesi güç olan ekolojik geçifl zonlar›, geliflen teknolojik olanaklar ile birlikte tan›mlanmaya ve önemi ortaya konmaya bafllanm›flt›r. Bünyelerinde bar›nd›rd›klar› zengin ekolojik özellikleri ile de asl›nda tüm sistem için gerekli materyal, bilgi, enerji ve organizmalar›n, döngülerini ve ak›fllar›n› sa¤lad›¤› ortaya ç›kmaktad›r. 2. Kavramsal De¤erlendirme ve Retrospektif ‹nceleme Yunanca oikos (ev) ve tonos (gerilim) kelimelerinden oluflan kavram; mekansal olarak, yan yana yer alabilen farkl› ekosistemler aras›ndaki geçifl alan› olarak aç›klanabilir. Kavram ilk defa Clement (1897, 1905) taraf›ndan, bitiflik komünitelerin s›n›r›nda bulunan gerilim Öz Bitiflik ekolojik sistemler aras›ndaki s›n›rlar, bünyelerinde bar›nd›rd›klar› zengin ekolojik çeflitlilik ile birçok bitki ve hayvan türü yan›nda insano¤luna da yaflam ortam› olarak hizmet etmektedir. 1980’li y›llara kadar çal›fl›lmas› ve tan›mlanmas› kolay olan homojen ekolojik birimler özellikle ekoloji bilimi içinde genifl araflt›rmalara konu olurken; keskin s›n›rlar› olmayan heterojen yap›l› bu alanlar ço¤unlukla göz ard› edilmifl, harita üzerinde tek bir çizgiye indirgenmifltir. Geliflen teknolojik ilerlemeler ile ekolojik sistemler aras›ndaki enerji, besin, su, materyal ve bilginin ak›fl›n› sa¤layan bu alanlar›n, yap› ve fonksiyonlar› ile içinde konumland›klar› peyzaj›n ifllevsel bir parças› oldu¤u saptanm›flt›r. Bu kapsamda MSGSU Fen Bilimleri fiehircilik Doktora Program›nda haz›rlanm›fl olan “Sürdürülebilir Kent ve Peyzaj ‹liflkisinde Ekolojik Geçifl Zonlar›: ‹stanbul Beykoz Örne¤i” bafll›kl› tezin kavramsal k›sm›ndan üretilen bu makale ile ekolojik geçifl zonu kavram›n›n ülkemizde bilimsel bir tabana oturtulmas› için teorik temeller ortaya konmufltur. Abstract Boundaries among adjacent ecological systems serve as habitat for various plant and animal species as well as human kind with the rich ecological diversity. Homogeneous ecological units which were easy to study and define until 1980’s have been the subject of broad studies especially within the science of ecology, while these heterogeneous subjects which has no strict boundaries were ignored and were not reduced to a simple line on the map. These fields which enable flow of energy, nutrient, water, material and information between technological developments and ecological systems were determined to be a functional part of the position they are located with their structure and function. In this scope, this essay which was developed out of the theoretical section of the PhD thesis entitled “Ecological Transition Zones in Relation of Sustainable City and Landscape: Case of Istanbul Beykoz” present the theoretical grounds of the issue in order to form a scientific basis in Turkey. Anahtar Kelimeler: Ekolojik Geçifl Zonlar›, S›n›r, Bitiflik Ekolojik Sistemler, Ekoton, ‹stanbul, Beykoz Keywords: Ecological transition zone, Boundary, Adjacent ecological systems, Ecoton, ‹stanbul, Beykoz Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› zonu olarak tan›mlanm›flt›r. Kavram›n tan›mlanmas›n› takip eden süreç içinde, Shelford (1913) ve Leopold (1933), ekoton içindeki türlerin zenginli¤ine vurgu yapm›fllard›r. Özellikle Aldo Leopold (1933) “Av Yönetimi” adl› eserinde “yaban yaflam› bir kenar olay›d›r” aç›klamas›yla, “kenar etkisi” (edge effect) kavram›n› ilk olarak kullanarak, ekolojik geçifl zonlar›ndaki tür çeflitli¤i hakk›nda önemli ipuçlar› vermifltir (Farina 1998; Kark ve Rensburg 2006; Yarrow ve Marín 2007). Ekolojik geçifl zonlar›n›n kavramsal çerçevesi ise Odum’un (1953) bundan yaklafl›k elli y›l önce yazm›fl oldu¤u ve bu güne kadar befl bask›s› olan “Ekolojinin Temel ‹lkeleri” adl› eserinde verilmifltir (Odum ve Barrett 2008; Kark ve Rensburg 2006). Odum (1953); “Ekoton iki veya daha fazla topluluk aras›ndaki geçifltir; birleflme noktas›d›r veya önemli lineer uzunlu¤a sahip olabilen fakat bitiflik topluluklardan daha dar olan gerilim bölgesidir” demifltir (Kark ve Rensburg 2006, 31). Kavram›n en genifl kabul edilen tan›m› ise Holland (1988) taraf›ndan; bitiflik ekolojik sistemler aras›ndaki geçifl zonlar›, zaman-mekan ölçe¤i taraf›ndan tan›mlanan bir dizi benzersiz karakteristiklere sahip alanlar, olarak yap›lm›flt›r (di Castri, Hansen, ve Holland, 1988). Tablo: 1 Geçifl Zonu Kavramlar› (Yarrow ve Marín 2007) Peyzaj ekolojisi kavram ve temelleri üzerinde geliflen ekolojik geçifl zonu kavram›, özellikle peyzaj ekolojisi üzerinde uzun y›llar çal›flm›fl birçok bilim adam› taraf›ndan (Risser 1995, Di Castri vd. 1988, Holland 1991, Cadennaso 2003), özel olarak incelenmifl ve bu bilim adamlar›nca kavram› aç›klamaya yönelik birçok çal›flma yap›larak, bu alanlar›n yap› ve özellikleri ortaya konmufltur. Farkl› tan›mlamalar ile ortaya konmaya çal›fl›lan kavram; ● Topluluklar, ekosistemler, biyotik bölgeler, habitatlar, lekeler vs. aras›ndaki geçifl zonlar›, ● Enerji ve materyal de¤ifliminin yüksek oldu¤u yerler, ● Topluluklar aras›ndaki geçiflin ani/keskin veya yumuflak oldu¤u alanlar, ● Farkl› olgunluktaki sistemler aras›ndaki gerilim zonu gibi özellikleri ön plana ç›kmaktad›r (Farina 1998; di Castri, Hansen ve Holland 1988; Kark ve Rensburg 2006; Odum ve Barrett 2008; R›sser 1993; Wilmking ve Beierkuhnlein, 2002; Yarrow ve Marín 2007; Thomas, Maser ve Rodiek 1979). Ekolojik geçifl zonlar›n›n kavramsal tan›mlamalar› incelendi¤inde; bu konu üzerinde çal›flan bilim adamlar›n›n farkl› bak›fl aç›lar› ile birçok kavram gelifltirdikleri görülmektedir. Özünde benzer niteliklerin tan›mland›¤› ancak farkl› adlar ile kavramsallaflt›r›lmas› literatürde kar›fl›kl›klara yol açmaktad›r. Ekolojik s›n›r (ecological boundaries), ekoton (ecotone), s›n›r (boundary), kenar (edge), arayüz (interface), biyotik geçifl (biotik face), tampon zone (buffer zone), nehir k›y›s› zonu (riparian zone) literatürde yer alan kavramlard›r (Odum, and Baret, 2008; Forman And Godron, 1986; Farina, 1998; Yarrow and Marin, 2007). Yarrow and Marin (2007)’in çal›flmas›nda, kavramlar aras›ndaki benzerlik ve farkl›l›klar› detayland›rmak amac›yla yap›lan s›n›fland›rma ile kavram çak›flmalar› belirlenmifltir (Tablo 1). Say› 15, 2013 91 Seher Demet Yücel, Güzin Konuk fiekil: 1 Farkl› bak›fl aç›lar›n›n isimlendirdi¤i bu kavramlar›n Türkçe anlamlar› ekolojik bak›fl aç›s›yla incelendi¤inde ise; kenar (edge), keskinli¤i ifade ederken; s›n›r (boundary) tek bir çizgiyi ifade etmektedir. Ekolojik geçifl zonunun zihinde uyand›rd›¤› anlam ise bir alan› temsil etmektedir. Bu bak›mdan konu kapsam›nda aç›klanmaya ve önemi vurgulanmaya çal›fl›lan alan› en iyi temsil eden kavram ekolojik geçifl zonu olarak ifade edilmektedir (fiekil 1 ve 2). Ekolojik geçifl zonu kavram›n›n tan›m›ndan gelen özelli¤i nedeniyle, hem bulundu¤u alandaki bitiflik sistemlerin özelliklerini, hem de farkl› özellikleri bünyesinde bulundurmaktad›r. Her iç zonun komflu sisteme do¤ru tür çeflitlili¤i dereceli bir biçimde azalarak yerini komflu sisteme b›rakmas› (fiekil 3a ve 3b), dereceli 92 Say› 15, 2013 fiekil: 2 de¤iflimlerin üst üste çak›flt›¤› alanlarda ise her iki sisteme ait türler d›fl›nda, komflu sistemlerde var olmayan yeni türler bulunmas› (fiekil 3-c). Odum (1997)’un vurgulad›¤› “bitiflik sistemlerde var olmayan yeni özellikler” ve Farina’n›n (1998) belirtti¤i “üst üste çak›flan topluluklar›n yayg›n türlerine ve s›n›r›n tipik organizmalar›na sahip alanlar ifadesi” ile ekolojik geçifl zonlar›ndaki tür zenginli¤inin alt› çizilmektedir (Thomas, Maser ve Rodiek 1979; Farina 1998; Wilmking ve Beierkuhnlein 2002). fiekil: 1 Kenar-s›n›r ekolojik geçifl zonu aras›ndaki iliflki (Yücel 2012, 32). fiekil: 2 Kenar-s›n›r ekolojik geçifl zonu düfley iliflkisi (Yücel 2012, 32). fiekil: 3 Ekolojik geçifl zonu tür iliflkisi a) Koyu yeflil iç zonunun sahip oldu¤u türlerin yay›l›fl alan› b) Aç›k yeflil iç zonunun türlerinin yay›l›fl alan› c) Ekolojik geçifl zonuna ait türler d) Ekolojik geçifl zonun kapsad›¤› tüm türler (Thomas, Maser ve Rodiek 1979, 51) Retrospektif ‹nceleme Farkl› isimlerle tan›mlanm›fl olan ekolojik geçifl zonu kavram›n›n tarihsel geliflim süreci, genel olarak üç döneme ayr›labilir. Birinci dönem; kavram›n Clement (1905) taraf›ndan ortaya at›lmas›ndan 1953 y›l›nda Eugene Pleasants Odum taraf›ndan fiekil: 3 Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› ekolojik temellere oturtulmas› aras›ndaki dönemdir. ‹kinci dönem; kavram›n tan›mlanmas› ve aç›klanmas›na yönelik spesifik çal›flmalar›n artt›¤›, peyzaj ekolojisi çal›flmalar›nda öneminin vurguland›¤› 2000’li y›llara kadar devam eden geliflme dönemidir. Son dönem ise; özellikle bilgisayar teknolojilerindeki geliflmeler ile peyzaj ekolojisi çal›flmalar›nda Co¤rafi Bilgi Sistemleri, Uzaktan Alg›lama gibi yöntemlerin kullan›lmaya baflland›¤› Olgunlaflma / Çeflitlenme /Yenilenme evresidir. Özellikle bu son dönem içinde geliflen teknolojilerin kullan›lmas› ile birlikte ekolojik geçifl zonlar›n›n fonksiyon ve yap›s›n›n belirlenmesinde büyük geliflmeler sa¤lanm›flt›r (Tablo 2). çizgiye indirgenmifltir (Risser 1995; Farina 1998; Fortin vd 2000; Kark ve Rensburg 2006; Strayer vd. 2003). Ancak zaman içinde peyzaj ekolojisi biliminde meydana gelen geliflmeler ile peyzaj mozai¤i için gerekli fonksiyonel/yap›sal bileflenleri olan geçifl zonlar›n›n, peyzaj›n düzgün ifllemesi için temel rol oynad›¤›n›n ortaya ç›kmas›, kavram›n peyzaj ekolojisi içerisinden ayr›larak, özel olarak çal›fl›lmaya bafllanmas›na yol açm›flt›r. Geliflme dönemi olarak s›n›fland›r›lan bu dönem içinde ve peyzaj ekolojisi üzerinde uzun süre araflt›rmalar yapan birçok bilim adam› (Di Castri 1988, Holland vd 1991, Hansen ve Di Castri 1992, Gosz 1993, Risser 1995) ekolojik geçifl zonlar› çal›flmalar› üzerine yo¤unlaflm›fllard›r. Geliflme dönemi içinde ayr›ca kavramla ilgili olarak uluslararas› düzeyde birçok çal›flma yap›lm›flt›r. Unesco ‹nsan ve Biyosfer Program› çerçevesindeki SCOPE (Scientific Committee on Problems of the Environment) ve Uluslararas› Biyoloji Bilimi Birli¤i (IUBS, International Union of Biological taraf›ndan 1988 y›l›nda ekolojik geçifl zonlar›n›n yönetimi ve yap›s›n›n tart›fl›ld›¤› çal›fltay bu konuda at›lm›fl önemli ad›mlardan biridir. Di¤er bir önemli ad›m ise; Amerika Ekoloji Toplulu¤u’nun (Ecological Society of America) ç›karm›fl oldu¤u Ekoloji Uygulamalar› (Ecological Applications) isimli derginin üçüncü say›s›n›n, ekolojik geçifl zonlar› kavram› üzerine odaklanm›fl olmas›d›r. Özellikle kavram›n literatür içinde konumlanmas›n› sa¤layan önemli ad›mlar bu dergide at›lm›fl bulunmaktad›r (Gosz 1993; R›sser 1993). Sciences) Tablo: 2 Ekolojik Geçifl Kavram›n›n geliflim süreci (Yücel 2012, 34) Zamansal olarak kavram›n do¤uflu ve olgunlaflma süreci içersindeki bilimsel çal›flmalar›n s›n›fland›r›ld›¤› Tablo 2 incelendi¤inde; 1980’li y›llara kadar tan›mlanmas› ve alg›lanmas› güç olan ekosistemler aras›ndaki heterojen alanlar›n çal›fl›lmas›ndan kaç›n›ld›¤› görülmektedir. 1980’li y›llardan önce daha çok s›n›rlar› kolayca belirlenen ve iyi tan›mlanabilen homojen do¤a parçalar› üzerine odaklan›lm›fl ve bunun bir sonucu olarak ekolojik geçifl zonlar›; ço¤unlukla göz ard› edilmifl veya harita üzerinde tek bir Kavram›n üçüncü döneminde ise; 90’l› y›llardan 2000’li y›llara kadar konu üzerinde çal›flan bilim adamlar›n›n de¤iflti¤i görülmektedir. Buradaki önemli Say› 15, 2013 93 Seher Demet Yücel, Güzin Konuk k›r›lma noktas›; teknolojinin kullan›lmas› ve bilgi üretiminde bu teknolojik faaliyetlerden yararlanma olarak tan›mlanabilir. Geliflen teknolojiler ile birlikte uzaktan alg›lama ve Co¤rafi Bilgi Sistemlerinin kullan›lmas›na bafllanmas›yla birlikte, birçok makale ile ekolojik geçifl zonlar›n›n yap›s›, fonksiyonu, konumu ve de¤iflimi üzerine çal›flmalar yap›lmaktad›r (Arnot 2004; Fisher Ölçek özelliklerine göre yap›lan ayr›mda Gosz (1993), ekolojik geçifl zonlar›; biyom, peyzaj, leke, popülasyon ve birey olmak üzere befl hiyerarflik düzeye ay›rm›flt›r. Farina (1998) mega, makro, mezo, mikro olmak üzere dört seviyeye göre s›n›fland›rma yaparken; Kark ve Rensburg (2006) ise, ekolojik geçifl zonunu hiyerarflik olarak lokal, bölgesel ve küresel olarak üçe ay›rm›flt›r (Tablo 3, fiekil 4). Tablo: 3 Ekolojik geçifl zonunun hiyerarflik organizasyonu ve muhtemel s›n›rlamalar (Gosz 1993; Farina 1998; Wilmking ve Beierkuhnlein 2002) fiekil: 4 Ekolojik geçifl zonlar› a.lokal b.bölgesel c.küresel (Kark ve Rensburg 2006, 30) vd 2006; Fortin vd 2000; Hufkens, Ceulemans, ve Scheunders 2008; Hufkens, Scheunders, ve Ceulemans 2009; Metzger ve Muller 1996). Ayr›ca buna ek olarak 2003 y›l›nda BioScience dergisinin 53. say›s›n›n ekolojik s›n›rlarla ilgili birçok makaleye yer vermesi konunun kavramsal olarak halen araflt›r›ld›¤›n› ve gelifltirildi¤ini gözler önüne sermektedir (Cadenasso, Pickett, Weathers, Bell, vd. 2003; Cadenasso, Pickett, Weathers, ve Jones 2003; Strayer vd 2003; Fagan, Fortin ve Soykan 2003). 3. Zamansal ve Mekânsal Ölçekte Ekolojik Geçifl Zonu Kavram›n ortaya ç›k›fl›ndan olgunlaflma evresine kadar yap›lan tüm çal›flmalar, ekolojik geçifl zonlar›n›n mekânsal olarak nerede konumland›¤›n›, hangi yap›sal özellikler içerdi¤ini ve hangi fonksiyonlara sahip oldu¤unu tan›mlamaktad›r. Bu noktada yap›lan çal›flmalar›n hiyerarflik düzen içinde hangi ölçekte incelendi¤i önem kazanmaktad›r. Özellikle geçici do¤alar› nedeniyle tan›mlanmas› ve belirlenmesi zor olan bu ekolojik birimler, çal›fl›lan ölçe¤e ba¤l› olarak farkl› nitelikleri ortaya koymaktad›r. Bu bak›mdan birçok bilim adam› hiyerarflik yaklafl›m› çal›flmalar›nda kullanmaktad›r (Gosz 1993; Risser 1995; Peters vd 2006; Farina 1998). Bu bak›mdan asl›nda ekolojik geçifl zonlar›, tüm ölçeklerde var olan farkl› sistemlerin s›n›r zonlar›n› temsil etmektedirler (Farina 1998). 94 Say› 15, 2013 Ekolojik geçifl zonlar› ile ilgili yap›lan çal›flmalarda; Forman ve Godron (1986) ve Odum ve Barret (2008) geçifl zonlar›n› hiyerarflik düzen içinde leke ölçe¤inde ele al›rlarken, Gosz (1993) biyom2 ölçe¤inde ele alm›flt›r (Forman ve Godron 1986; Gosz 1993; Odum ve Barrett 2008). Ekolojik geçifl zonlar›n›n mekânsal olarak ölçeklendirmesine ek olarak zamansal olarak da ölçeklendirme yap›lm›fl bulunmaktad›r. Özellikle geçifl zonlar›n›n oluflumunu etkileyen faktörlerin zamansal olarak farkl›l›k göstermesi bu ayr›mda birincil rol oynamaktad›r. Bu kapsamda Farina’ya (1998) göre ekolojik geçifl zonlar› zamansal olarak; kal›c›, 2 Biyom(Biome): ”Genifl bir bölgede ya da bir k›tan›n önemli bir k›sm›nda yer alan ve belirli bir ana vejetasyon tipi ile kapl› alan (örn. Il›man bölge genifl yaprakl› orman gibi). Her biyomun, (özellikle s›cakl›k ve ya¤›fl bak›m›ndan) karakteristik bir iklim tipi ve bu iklim tipine uyum sa¤lam›fl bask›n bir bitki örtüsü bulunur”(Odum ve Barrett 2008, 514). Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› fiekil: 4 dönemsel ve k›sa ömürlü olmak üzere üç s›n›fa ayr›lmaktad›r (Farina, 1998). Ekolojik geçifl zonlar› için yap›lan tüm ölçeklendirme çal›flmalar›na göre; Risser (1997), ekolojik geçifl zonunun yap›s› ve fonksiyonlar›n›n anlafl›lmas› için afla¤›da belirtilen ilkeleri gelifltirmifltir. 1. Yap› ve süreç aras›ndaki iliflki, tek bir mekânsal–zamansal ölçekte s›n›rland›r›lamaz. 2. Sürecin önemi ölçe¤e ba¤l›d›r. Biyocografik sürecin lokal bir leke üzerindeki etkisi ihmal edilebilirken, daha büyük bir ölçekte önem teflkil edebilir. 3. Bitki ve hayvanlar, türün yaflam koflullar› için gerekli ölçekte, çevresiyle birlikte var olmaktad›r. 4. Ekolojik sistemin ölçe¤i, araflt›rman›n amac› taraf›ndan s›n›rland›r›lm›flt›r. Bu ba¤lamda ölçe¤e göre baz› yap› ve süreçler araflt›rma ölçe¤i kapsam›nda alg›lanmazlar çünkü o ölçekte yap› ve süreçlerin çözünürlü¤ü yetersiz olmaktad›r. 4. Ekolojik Geçifl Zonlar›n›n Sürdürülmesi ve Oluflumu için ‹ç ve D›fl Faktörler Peyzaj›n ifllevi için anahtar yap›lar olan ekolojik geçifl zonlar›; özellikle peyzaj düzeyinde lekeler aras›nda besin, su, spor, tohum, enerji, bilgi ve hayvan ak›fllar›n› sa¤lamaktad›r. Heterojen yap›sal özellikleri ile bitiflik sistemlerin stabilitesini artt›ran bu alanlar, ayr›ca sistem içinde en yüksek biyolojik çeflitlilik leke ile ekolojik geçifl zonunun optimum kar›fl›m›nda var olmaktad›r (Farina 1998). Bu bak›mdan, ekolojik geçifl zonlar›n›n hangi çevresel faktörler taraf›ndan sürdürüldü¤ü gibi sorular›n cevab› hala aranmaktad›r (Strayer vd 2003; Wu ve Archer 2005; Wilmking ve Beierkuhnlein, 2002; Farina 1998). Asl›nda neden-sonuç iliflkisi içinde, lekeler aras›ndaki süreksizliklerden dolay› ortaya ç›kabildikleri gibi (sonuçsal s›n›rlar, örne¤in orman-arazi s›n›r›), lekeler aras›nda süreksizliklere de neden olmaktad›r (nedensel s›n›rlar, örne¤in s›¤ sürüsü çiti) (Strayer vd. 2003). Bu kapsamda do¤al sistemlerin s›n›rlar›n›n oluflmas› ve sürdürülmesinde, ekolojik sistemleri kontrol eden d›fl çevresel faktörler veya ayn› sistemde rol alan iç faktörler rol oynamaktad›r. Bu faktörler olmadan ekolojik geçifl zonlar›n›n oluflumu ve sürdürülmesi söz konusu de¤ildir (Holland 1988). Ekolojik geçifl zonlar›n›n oluflmas›nda önemli bir rol teflkil eden d›flsal çevresel faktörler, genellikle kademeli de¤iflimler göstermektedirler. Bir çevresel faktörün bir hat boyunca kademeli bir biçimde de¤iflmesine “gradient” denmektedir. Bu kademeli de¤iflime örnek olarak; s›cakl›k gradienti, nem gradienti, yükselti gradienti vb örnekler verilebilir. Çevresel faktörün Say› 15, 2013 95 Seher Demet Yücel, Güzin Konuk bu flekilde kademeli olarak derece derece artmas› veya azalmas›na karfl›l›k, canl› türleri de bu koflullara uyum sa¤layarak de¤iflim göstermektedirler. Dereceli de¤iflime verilen cevap kademeli veya lineer olabilir (fiekil 5a). Cevab›n kademeli olmas›, mekansal olarak farkl› ekosistemlerin yan yana konumland›¤› yerlerde geçifl zonlar›n›n oluflumuna neden olmaktad›r. Fiziksel çevrede meydana gelen kademeli de¤iflime, kademeli cevap do¤ada çok yayg›nd›r (örne¤in ormanl›k alandan mera alan›na geçifl). Buna karfl›n, baz› durumlarda çevresel faktörlerdeki ani de¤iflim sonucu, canl› türlerinin verdi¤i tepki de ani/keskin olmaktad›r ve bunun sonucunda keskin bir s›n›r oluflumu meydana gelmektedir (fiekil 5b). Çevresel faktörlerin herhangi bir nedenle gecikti¤i durumlarda, bu duruma verilen cevap da farkl› olmaktad›r. Histerik (hysteretic) olarak tan›mlanan bu de¤iflime örnek olarak; s›cakl›k gradienti boyunca azalan s›cakl›¤a karfl›n, küresel s›cakl›k art›fl› ile bu derecelenmenin de¤iflmesidir (fiekil 5c). Bunlara ek olarak fiziksel çevredeki de¤iflim ve buna verilen cevap evrimleflme sürecinde veya tarihsel iliflkilerdeki karmafl›kl›k sonucu her iki birimde de farkl›l›k gösterebilir (fiekil 5d) (Farina 1998; Odum ve Barrett 2008; Fagan, Fortin ve Soykan 2003; Strayer vd 2003; Forman 1995). Ekolojik geçifl zonunun oluflumu ve sürdürülmesinde temel rol oynayan çevresel d›fl faktörler (klima, topografik yap›, toprak, hidrografi) yan›nda, iç faktörler de önemli rol oynamaktad›r. Ekolojik süksesyon, müdahale rejimleri, stres ve insan aktiviteleri gibi olaylar bafll›¤›nda iç faktörler s›ralanabilir (Farina 1998; Odum ve Barrett 2008). Geçifl zonun iç yap›s›nda bulunan bu iç faktörlerden baz›lar›, türe özgü olabilmekle birlikte, oluflumu ve sürdürülmesinde etkili rol oynamaktad›r. Örne¤in, yaban domuzunun topra¤› 96 Say› 15, 2013 fiekil:5 Resim: 6 kazarak arazi yüzeyinde oluflturdu¤u ani de¤ifliklikler, mera alan›nda yeni ekolojik geçifl zonlar›n›n oluflmas›na neden olmaktad›r (Resim 6). Ayr› ayr› ele al›nan d›fl ve iç faktörler asl›nda bir bütün içinde geçifl zonunun oluflumu ve sürdürülmesinde etkili rol oynamaktad›r. Fiziki çevrede meydana gelen de¤iflimlerle, ekolojik geçifl zonunun iç yap›s›ndaki faktörlerin etkileflimi sonucunda, kademeli de¤iflim, ani de¤iflim, çoklu de¤iflim ve histerik de¤iflim söz konusu olmaktad›r. Baz› de¤iflimler sonucunda s›n›rlar aras›ndaki Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› fiekil: 5 Çevresel de¤iflim- mekansal tepki (Farina 1998, 103) Resim: 6 Yaban domuzlar›n›n yapm›fl oldu¤u ani de¤iflimler (Farina 2006, 212) Resim: 7 Bitiflik ekosistemer aras›ndaki s›n›r a)keskin s›n›r b)kademeli geçifl (Anonim 2001, 166) keskinlik artarken, baz› de¤iflimler sonucunda bitiflik sistemler aras›nda kontrastlar artmaktad›r. Ayr›ca iç ve d›fl faktörler aras›ndaki iliflki; geçifl zonunun kal›nl›¤›, düfleyli¤i ve uzunlu¤u üzerinde de etkili olmaktad›r (Forman 1995; Odum ve Barrett 2008). 5. Ekolojik Geçifl Zonunun Yap› ve Fonksiyonlar› Dinamik yap›daki geçifl zonlar›, bulunduklar› sistem içinde birçok fonksiyonel göreve sahiptirler (Farina 2006; Odum ve Barrett 2008; Risser 1995; Strayer vd 2003; Fortin vd 2000; Forman 1995; Fry ve Sarlöv-Herlin 1997). Forman (1995), Farina Fry ve Sarlöv-Herlin (1997), Forman ve Moore (1992), Holland (1988), Cadenaso ve di¤ (2003), Strayer vd. (2003); ekolojik geçifl zonlar›n›n fonksiyonlar›n› farkl› bak›fl aç›lar›yla aç›klamalar›na ra¤men, özünde benzer s›n›fland›rmalar yapm›fllard›r. Peyzaj yap›s›n› oluflturan koridorlar›n fonksiyonlar› gibi ekolojik geçifl zonu fonksiyonlar› da; habitat, kaynak (resource), filtre, at›k (sink) ve kanal/koridor (conduit) olmak üzere befl bafll›k alt›nda incelenebilir (Forman 1995). Bunlardan habitat ifllevi, geçifl zonunun kendi içsel özelliklerinden gelen bir (1998, 2006), Resim: 7 a Resim: 7 b fonksiyon olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Kendini oluflturan ve devaml›l›¤›n› sa¤layan d›fl ve iç faktörler ile bitiflik ekosistemlerin birçok özelli¤ini tafl›mas›ndan dolay› geçifl zonlar› yüksek düzeyde bitki ve hayvan yo¤unlu¤una sahip alanlard›r. Ayr›ca, ekolojik geçifl zonlar› kaynak ifllevi ile bitki ve hayvan türleri için beslenme, avlanma olanaklar› sa¤lamakta ve peyzaj›n düzgün bir flekilde ifllemesi için materyal, enerji, organizma ve bilgiyi de karfl›lamaktad›rlar. Kaynak fonksiyonun z›tt› olarak; at›k (sink) ifllevi ile peyzajdaki organizma, materyal, enerji ve bilgi geçifl zonlar›n› absorbe etmektedir. Nehir ekosistemi kenar›nda bulunan ekolojik geçifl zonlar›na do¤ru, taflk›n ile materyal birikimi, ekolojik geçifl zonunun at›k ifllevine bir örnek olarak verilebilir. Ekolojik geçifl zonunun kanal fonksiyonu; bitiflik sistemler aras›nda bir koridor görevi üstlenerek, organizma, materyal, enerji ve bilginin ak›fl›n› sa¤lamaktad›r. Filtre fonksiyonu ise; bitiflik sistemler aras›ndaki iliflkiyi sa¤lamaktad›r. Rüzgar, su (yüzeysel veya toprak alt›), hayvan ve hatta kenar bir tür olarak insanlar (Forman, 1995) vas›tas›yla, materyal (ölü organik madde, besin ve kirletici madde), organizma, bilgi ve enerjiyi bitiflik sistemler aras›nda ak›fl ve hareketi geçifl zonunun geçirgenli¤i olanak tan›maktad›r. Bu kapsamda, geçifl zonu içindeki geçirgenlikle; popülasyon yo¤unlu¤una, s›n›r›n keskinli¤ine, geçifl zonunun düfley vejetasyon yap›s›na ba¤l› olarak de¤iflebilmektedir. Tüm bu iliflkiler bitiflik ekosistemler aras›ndaki geçiflin kademeli olarak derecelenmesi durumunda, sistemler aras›nda bir iliflki söz konusu iken keskin s›n›rlar için geçifl sistemler boyunca devam etmektedir (fiekil 7) (Anonim 2001; Forman 1995; Cadenasso, Pickett, Weathers, ve Jones 2003; Strayer vd 2003; di Castri, F., Hansen, A. J. and Holland, M.M. 1988; Wiens, Crawford, ve Gosz 1985). Say› 15, 2013 97 Seher Demet Yücel, Güzin Konuk fiekil: 8 Ekolojik geçifl zonlar›ndaki ak›fllar a) dönüflüm (transformation) b) büyüme (amplification) c) de¤iflim (transmission) d) nötr e) yans›ma f) absorbe (Yücel 2012). fiekil 8 Peyzaja karfl› farkl› geçirgenli¤e sahip dokuyu temsil eden ekolojik geçifl zonlar›; enerji, organizma, bilginin ak›fl›nda aktif ve pasif rol oynayarak, bu birimleri farkl› flekillerde aktarmaktad›rlar (fiekil 8). Belirtilen birimlerin bitiflik sisteme yüzde yüz aktar›lmas› ve birime hiçbir flekilde müdahale etmemesi durumunda geçifl zonu nötr bir özelliktedir. Birçok örnekte ise geçifl zonu yans›t›c› özelli¤e sahiptir. Organizma veya materyallerin, bitiflik sisteme geri döndürülmesi olarak aç›klanabilen bu özelli¤in baz› durumlarda, yüksek yans›tma derecesine sahip olmas› söz konusudur. Bu gibi durumlar ço¤unlukla bitiflik sistemler aras›nda keskin s›n›rlar olu¤unda söz konusu olmaktad›r. Farina (1998), Forman ve Moore (1992), sistemler üzerindeki müdahalenin artmas›n›n geçirgenli¤i etkilemesini ve bunun sonucunda geçifl zonunun yans›t›c› olmas›n› “bariyer” olarak 98 Say› 15, 2013 tan›mlamaktad›rlar. Buna karfl›n geçifl zonlar›, kendi iç yap›lar›yla ba¤lant›l› olarak, materyal, organizma, bilgi ve enerjiyi, bitiflik sisteme geçirirken, dönüflüme u¤ratabilir (fiekil 8a); birimlerin geçifli s›ras›nda aktar›m yüzde yüzü aflarsa ekolojik olgular› yükseltebilir (fiekil 8b); sadece bir bölümünün geçmesine izin verebilir (fiekil 8c); bu geçifl s›ras›nda hiçbir etkiye sahip olmayabilir (fiekil 8-d); tamamen yans›tabilir (fiekil 8e); birimlerin tamam›n› kendi içinde absorbe edebilir (fiekil 8f) (Strayer vd 2003). Ekolojik geçifl zonlar›n›n, fiekil 8’de gösterilen flekilde, ak›fllar› yönetmesinde, esnek ve stabil yap›sal özellikleri büyük rol oynamaktad›r. Sahip olduklar› bu özellikler asl›nda peyzaj›n stabilitesini korumas›na yard›mc› olmaktad›r. Örne¤in; bir nehir k›y›s› korusu, komflu arazilerin stabilitesini art›rarak, nehir taflk›nlar›n›n etkisini azalt›r. Buna ek olarak, tar›m Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› fiekil 9 Ekolojik geçifl zonunun yap›sal karakteri (Strayer vd. 2003, 725) arazilerinde rüzgar›n negatif etkisini azaltarak, toprak nemini ayarlamaktad›rlar (Farina 1998). Ekolojik geçifl zonlar›n›n fiziksel ve biyolojik yap›s›, bitiflik sistemler aras›ndaki ak›fl› organize etmektedir. Bu bak›mdan geçifl zonunun yap›sal de¤erleri büyük önem tafl›maktad›r. Cadenasso vd. (2003), s›n›r›n fiziksel ve biyolojik özelliklerini kapsayan ekolojik s›n›rlar›n yap›s›n›; yap›, s›n›rlamalar, iç heterojenlik, yo¤unluk ve fraktal ölçümler olarak belirlemifltir. Ekolojik geçifl zonunun yap›sal karakterini aç›klamaya yönelik bu çal›flmalardan hareketle, boyut (uzunluk, genifllik ve yükseklik), flekil, fraktal ölçüm, z›tl›k de¤erleri üzerinde durulmufltur. Geçifl zonu üç boyutlu bir yap›ya sahiptir. Ekolojik geçifl zonunun uzunlu¤u, peyzaj tan›m›ndan hareketle yüzlerce metreden kompozisyon, sembolik ve alg›sal özellikler olmak üzere dörde ay›rm›flt›r. Buna karfl›n Strayer vd (2003), çal›flmalar›nda daha çok ekolojik s›n›r kavram› öne ç›karak s›n›r›n yap›s›n› bitiflik sistemlerin yap›s›ndan hareketle aç›klamamaya çal›flm›fllard›r. Bu ba¤lamda ekolojik s›n›r›n mekânsal yap›s›n›n özelliklerini, uzakl›k (extent), boyut (dimensionality), bitifliklik geometrisi, keskinlik, z›tl›k ve flekil olarak s›ralam›fllard›r. Farina (1998) ise ekolojik geçifl zonunun yap›sal karakterini aç›klarken geçifl zonunu bir birim olarak kabul ederek onun yap›sal de¤erlerini aç›klam›fl, bu de¤erleri; büyüklük, flekil, biyolojik yap›, yap›sal kilometrelerce uzunlu¤a kadar var olabilmektedir. Dolay›s›yla s›n›r›n boyutu, kendine özgü karakteristi¤i içinde belirli bir ölçekte ele al›nmaktad›r. Geniflli¤i veya kal›nl›¤› ise kavram›n tan›m›ndan gelen belirsizli¤i belirtmektedir. Ekolojik geçiflin lekeler aras›nda bir çizgi ya da bir zon olarak ele al›naca¤› asl›nda araflt›rmac›n›n hangi ölçekte çal›flaca¤› ile iliflkili olmaktad›r. Geçifl zonunun yüksekli¤i ise bitiflik sistemler aras›nda derecelenmeyi ifade etmektedir (fiekil 9b). Ekolojik geçifl zonunun flekli de, yap›sal karakteri bak›m›ndan önem tafl›maktad›r. Do¤rusal, daire, sarmal vb. flekillerde olabilmektedirler. Bu flekil özellikler geçifl Say› 15, 2013 99 Seher Demet Yücel, Güzin Konuk zonlar›na do¤ru bilgi, enerji ve materyal geçiflinde önemli rol oynamaktad›r (fiekil 9c). Peyzaj mozai¤ine karfl› geçifl zonu fleklinin karmafl›kl›k oran› ise; fraktal ölçümü olarak tan›mlanmaktad›r. Bitiflik sistemler aras›ndaki z›tl›k ekotonun yap›sal karakterini oluflturan önemli bileflenlerden biridir (Farina 1998; Cadenasso, Pickett, Weathers, ve Jones 2003; Strayer vd. 2003). 6. Ekolojik Geçifl Zonu S›n›fland›rmalar› Ekolojik geçifl zonlar› özellikleri nedeniyle asl›nda her ölçekte bulunmas›na karfl›n, daha kolay bir biçimde çal›fl›lmas› ve anlafl›lmas› ad›na s›n›fland›rma çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Araflt›rmac›lar›n bak›fl aç›lar›na göre de¤iflen s›n›fland›rmalar da çeflitlenmektedir. Thomas vd (1979); do¤al (inherit) ve teflfik edilmifl (induced) olmak üzere iki s›n›fa ay›rm›flt›r. Do¤al (inherit) s›n›rlar›n; topografik farkl›l›klar, toprak tipinin de¤iflimi, mikrokliman›n de¤iflimi ve jeomorfolojik özellikler gibi nedenlerle olufltu¤unu vurgularken, teflvik edilmifl (induced) s›n›rlar›n, do¤al flartlar alt›nda, k›sa dönemli çevresel faktörlerin (yang›n, odun temini, taflk›n, erozyon, otlama, vejetasyon keskinli¤i taraf›ndan yarat›ld›¤›n› belirtmifllerdir (Thomas, Maser ve Rodiek 1979). Holland (1988) ise, Thomas vd.’›n (1979) yapm›fl oldu¤u ayr›ma ek olarak geçifl zonunun sürdürülmesi konusunu da ele alm›flt›r. Bu kapsamda Holland (1988) insan ölçe¤i içinde ekolojik geçifl zonlar›n› dörde ay›rm›flt›r (Tablo 4). Geçifl zonunun oluflum ve sürdürülme nedenini insan ve do¤a olarak belirleyen Holland (1988), çapraz sorgulama ile geçifl zonu s›n›fland›rmas›n› anlafl›l›r k›lm›flt›r. Birinci s›n›fta; insan aktiviteleri taraf›ndan yarat›l›p, sürdürülen ekolojik geçifl zonlar› yer almaktad›r (canl› çitler, rüzgar koruma bantlar›). ‹kinci olarak; insan üzerine müdahale ve ekim veya dikim) 100 Say› 15, 2013 aktiviteleri taraf›ndan yarat›l›p, do¤al süreçler taraf›ndan sürdürülen (baraj inflas› sonras›nda oluflan batakl›klar). Üçüncü olarak; do¤al süreçler taraf›ndan yarat›l›p, insan faaliyetleri taraf›ndan sürdürülen (nehir k›y›s› fleritleri/riparian zone) ve dördüncü olarak; do¤al süreçler taraf›ndan yarat›lan ve sürdürülen (kunduz setleri, batakl›klar, k›y›lar) ekolojik geçifl zonlar› olarak ay›rm›flt›r (Holland 1988). Fortin vd. (2000) ise, çevresel ve biotik ekolojik geçifl zonu olmak üzere ikiye ay›rm›flt›r. Çevresel ekolojik geçifl zonu olarak, çevre faktörlerinde (toprak, ya¤›fl miktar›) keskin fiziksel de¤iflimler olarak tan›mlam›flt›r. Biotik ekolojik geçifl zonu olarak ise, çevresel de¤iflimlere türlerin cevab›n› yans›tan ve/veya türler aras›ndaki iliflki, tür kominite veya ekosistem düzeylerinde tan›mlanan alanlar olarak belirtmifltir (Fortin vd. 2000). Fortin vd.’nin (2000) yapm›fl oldu¤u bu ayr›m daha çok ekolojik geçifl zonunu oluflturan iç ve d›fl faktörler ba¤lam›nda olmufltur. Farkl› bir bak›fl aç›s›yla Farina (2010) ise ekolojik geçifl zonu s›n›fland›rmas›n›, yatay ve dikey olarak iki bafll›kta toplam›flt›r. Yatay ekolojik geçifl zonunu, düzlemsel yüzey boyunca devam eden alan olarak Tablo: 4 Ekolojik geçifl zonlar›n›n s›n›fland›rmas› (Holland 1988, 69) Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar› belirlerken, düfley ekolojik geçifl zonun özellikle su yap›lar› ve atmosferde konumland›¤›n› belirtmifltir (Farina 2010). 7. Sonuç Bitiflik ekosistemler aras›ndaki geçifl alanlar› olarak tan›mlanan ekolojik geçifl zonlar›; do¤an›n kendi iç özelliklerinin bir yans›mas›d›r. Bar›nd›rd›¤› zengin ekolojik özellikler ile sistemin devaml›l›¤› için anahtar rol oynayan bu alanlar, kenar bir tür olarak insano¤lu için de önemli bir habitat alan› niteli¤i tafl›maktad›r. ‹nsano¤lunun varoluflu ile birlikte insanlar yaflamlar›n› sürdürmek için bu alanlarda bar›nm›fllar, bu alanlardan beslenmifller ve nesillerini ço¤altm›fllard›r. Bünyelerinde bar›nd›rd›klar› zengin biyolojik çeflitlilik ile her zaman insanlar›n tercih ettikleri alanlar olmufllard›r. Orman ile çay›r alanlar›n›n birleflim noktalar›, nehir veya deniz kenarlar› bu özellikleri en güzel biçimde yans›tan alanlard›r. ‹nsano¤lu gibi birçok canl› türü için habitat ortam› sa¤layan bu alanlar, ayr›ca sistemler aras›nda zar görevi üstelenerek her türlü, materyal, enerji, bilgi ak›fl›n› sa¤lamaktad›rlar. Bu özellikleri ile tüm sistemin sürdürülebilirli¤i için kritik öneme sahip ekolojik geçifl zonlar›, insano¤lu taraf›ndan ço¤unlukla ihmal edilmifl veya harita üzerinde tek bir çizgiye indirgenmifltir. Alg›lanmas›, çal›fl›lmas›, korunmas›, planlanmas›, yönetilmesi kolay homojen alanlar her zaman gündemde iken; sistem için büyük bir öneme sahip olmas›na ra¤men ekolojik geçifl zonlar› ço¤unlukla ihmal edilmifltir. 1980’li y›llardan itibaren geliflen bilgisayar teknolojileri ile birlikte bu alanlar üzerine yap›lan çal›flmalar›n say›s› artm›fl, konunun önemi vurgulanmaya bafllanm›flt›r. Ancak ülkemiz bilimsel çevresinde henüz hiçbir platformda konu tart›fl›lmam›flt›r. Bu kapsamda haz›rlanan bu çal›flma ile konunun kavramsal temelleri tüm boyutlar› ile ele al›narak, literatür içindeki farkl› tan›mlamalar ve bunlar›n yaratm›fl oldu¤u kar›fl›kl›k ülkemiz bilimsel ortam›na girmeden, belirli bir temele oturtulmaya çal›fl›lm›fl bulunmaktad›r● Say› 15, 2013 101 Seher Demet Yücel, Güzin Konuk KAYNAKÇA Anonim. 2001. Stream Corridor Restoration Principles, Processes and Practices. The Federal Interagency Stream Restoration Working Group, USDA -Natural Resources Conservation Service. Cadenasso, Mary L., Steward T. A. Pickett, Kathleen C. Weathers, ve Clive G. Jones. 2003. A Framework for a Theory of Ecological Boundaries. BioScience 53 (8): 750. di Castri, F., Hansen, A.J. and Holland, M.M. 1988. A New Look at Ecotones: Emerging International Projects on Landscape Boundaries. Paris: Biology International Special Issues. International Union of Biological Sciences. Fagan, William F., Marie-Josee Fortin, ve Candan Soykan. 2003. Integrating Edge Detection and Dynamic Modeling in Quantitative Analyses of Ecological Boundaries. BioScience 53 (8): 730. Farina, Almo. 1998. Principles and Methods in Landscape Ecology. Springer. Farina, Almo. 2006. Principles and Methods in Landscape Ecology: Toward a Science of Landscape. Springer. Farina, Almo. 2010. Ecology, Cognition and Landscape. Springer. Forman, Richard T. T. 1995. Land Mosaics: The Ecology of Landscapes and Regions. Cambridge University Press. Forman, Richard T. T., ve Michel Godron. 1986. Landscape Ecology. Wiley. Fortin, M.J., R.J Olson, S. Ferson, L Iverson, C. Hunsaker, G. Edwards, D Levine, K Butera, ve V. Klemas. 2000. Issues Related the Detection of Bound Aries. Landscape Ecology (15): 453–466. Fry, Gary ve I. Sarlöv-Herlin. 1997. The Ecological and Amenity Functions of Woodland Edges in the Agricultural Landscape; a Basis for Design and Management. Landscape and Urban Planning 37 (1-2) (Haziran): 45–55. Gosz, James R. 1993. Ecotone Hierarchies. Ecological Applications 3 (3): 370–376. Holland, M.M. 1988. SCOPE/MAB Technical Consultations on Landscape Boundaries. Içinde A New Look at Ecotones: Emerging International Projects on Landscape Boundaries, 47–106. di Castri, F., Hansen, A.J. and Holland, M.M. Paris: Biology International Special Issues. International Union of Biological Sciences. Kark, Salit, ve Berndt Rensburg J. 2006. Ecotones: Marginal or Central Areas of Transition?. Israel Journal of Ecology&Evolution (52): 29–53. Leopold, Aldo. 1986. Game Management. Univ of Wisconsin Press. Odum, Eugene P, ve Gary W Barrett. 2008. Ekolojinin Temel ‹lkeleri. Prof. Dr. Kani Ifl›k. Ankara: Palme Yay›nc›l›k. Peters, Debra P. C., James R. Gosz, William T. Pockman, Eric E. Small, Robert R. Parmenter, Scott L. Collins, ve Esteban Muldavin. 2006. Integrating Patch and Boundary Dynamics to Understand and Predict Biotic Transitions at Multiple Scales. Landscape Ecology 21 (1) (Ocak): 19–33. 102 Say› 15, 2013 Risser, Paul G. 1995. The status of the science examining ecotones. BioScience 45 (5) (May›s): 318–325. R›sser, PG. 1993. Ecotones at Local to Regional Scales From Around The World. Ecological Applications 3 (3) (A¤ustos): 367–368. Strayer, David L., Mary E. Power, William F. Fagan, Steward T. A. Pickett, ve Jayne Belnap. 2003. A Classification of Ecological Boundaries. BioScience 53 (8): 723. Thomas, J.W, C. Maser, ve J.E. Rodiek. 1979. Edges. der.: Thomas, Jack Ward. Wildlife Habitats in Managed Forests the Blue Mountains of Oregon and Washington, 48–59. Washington D.C: Agriculture Handbook No. 553. U.S. Department of Agriculture, Forest Service. Wiens, John A., Clifford S. Crawford, ve James R. Gosz. 1985. Boundary Dynamics: A Conceptual Framework for Studying Landscape Ecosystems. Oikos 45 (3) (Aral›k 1): 421-427. Wilmking, Martin, ve C Beierkuhnlein. 2002. Landscape Boundaries, Ecotones. Development and Perspectives of Landscape Ecology, 84–93. Bastian,Olaf,Steinhardt,Uta. Kluwer Academic Publisher. Wu, Ben, ve Steven R. Archer. 2005. Scale-Dependent Influence of Topography-Based Hydrologic Features on Patterns of Woody Plant Encroachment in Savanna Landscapes. Landscape Ecology 20 (Eylül): 733–742. Yarrow, Matthew M., ve Víctor H. Marín. 2007. Toward Conceptual Cohesiveness: a Historical Analysis of the Theory and Utility of Ecological Boundaries and Transition Zones. Ecosystems 10 (Mart 14): 462–476. doi:10.1007/s10021007-9036-9. Yücel, S. Demet. 2012. Sürdürülebilir Kent ve Peyzaj ‹liflkisinde Ekolojiik Geçifl Zonlar›: ‹stanbul Beykoz Örne¤i. Doktora tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü fiehircilik Doktora Program›.