Termodinamik 267 Kasım.indd
Transkript
Termodinamik 267 Kasım.indd
Teknik Üretim İşlemlerinde Toz Kontrolü Çeviren: Pelin Aybay – Camfil Türkiye Camfil Hava Filtresi San. Tic. Ltd. Şti. K atı ürünlerin veya maddelerin üretimi ve işlenmesi çalışma alanında asılı tozların oluşmasına sebep olur. Oluşan toz parçacıklarının büyüklükleri farklılık gösterecek ve bazıları çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük olacaktır. Bu tozlar, güvenli bir çalışma ortamı sağlayarak çalışanlarını yasal olarak korumakla yükümlü tüm işletmelerde üreticiler için birtakım zorluklar yaratmaktadır. 1. Mesleki Maruziyet Tozlara mesleki olarak maruz kalma direkt cilt teması, yutma veya soluma şeklinde gerçekleşir. Özellikle küçük toz parçacıklarına düzenli olarak maruz kalmak, dermatit gibi cilt rahatsızlıkları şeklinde ortaya çıkan alerjik reaksiyonlara sebep olabilir. Bu tip koşullar çalışanlar için rahatsız edicidir ve çalışanın performansını ve sıhhatini etkileyebilen işlemleri ve koruyucu iş ekipmanları gerektirir. Ancak solunum koşulları, mesleki astım ve bazı durumlarda akciğer kanseri dâhil, kronik ve uzun 58 TERMODİNAMİK • KASIM 2014 vadeli sağlık sorunları gibi yaşamı tehdit eden durumlar yaratan çok daha ciddi bir sorundur. En küçük toz parçacıkları havada asılı kalır ve kolayca solunarak ciğerlerin derinlerine nüfuz eder. Çalışanları tozdan yeterince korumamak, çalışanlarını korumakla yükümlü firma sahipleri için cezai kovuşturmalara yol açabilir. AB üyesi ülkeler için gerekli koruma seviyesi, her bir toz türü için IOELV’yi (Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri) temel alır. Her bir AB ülkesi kendi iş yerinin maruziyet sınırlarını, Kimyasal Madde Yönetmeliğine (98/24/ EC) ve Mesleki Maruziyet Sınırları Bilimsel Komitesi (SCOEL) tarafından sunulan değerlere göre belirleyecektir. Örneğin fırınlardaki un tozu, yüksek küçük partikül yüzdesinden dolayı çok sayıda mesleki astım vakalarına sebep olur. Bu nedenle, İngiltere’de un tozu için OEL, uzun vadeli maruziyet için 10 mg/m3 olarak belirlenmiştir; ancak bu oranın daha da düşürülmesi için çağrılar yapılmaktadır. Çoğu ilaç maddesi ve metal gibi daha toksik tozların, çalışan sağlığı üzerindeki etkisi çok ciddi olabilir ve sadece sınırlı bir maruziyet ile akut veya kronik hastalıklara sebep olabilir. Bu yüzden toksik tozlar için OEL değerleri çok daha düşüktür ve çalışanları yeterince korumak için en iyi toz toplama ve tutma yöntemlerini düşünürken ekstra dikkat gerektirmektedir. Teknik Çözümler Havada asılı tozlara maruz kalma, uygun Kişisel Koruyucu Ekipman (PPE) kullanılarak önlenebilir. Ancak, çoğu üretim ortamları sıcak ve nemli olduğundan Kişisel Koruyucu Ekipmanın (PPE) uzun süre kullanılması rahatsız edici olabilir. Ayrıca Kişisel Koruyucu Ekipman (PPE), iyi tasarlanmış bir toz toplama sistemi yardımıyla toz kaynakta yakalanarak tamamen veya kısmen ortadan kaldırılabilen çok pahalı, sürekli bir maliyet olabilir. Havada asılı tozlar uygun bir davlumbaz veya makine bağlantı noktası kullanılarak toplanılacak ve bir kanal sistemi yardımıyla filtrelerin havadaki tozu tuttuğu toz toplayıcısına aktarılacaktır. Daha sonra temiz hava atmosfere gönderilebilir veya ısı kaybını azaltmak ve enerji tasarrufuna yardımcı olmak için ikinci HEPA filtresi kullanılarak yeniden binanın içine verilebilecektir. 2. Toz Patlamaları İkinci büyük sorun, çoğunlukla gerekli hassasiyetin gösterilmediği ciddi bir güvenlik riski teşkil eden toz patlamalarıyla ilgilidir. Önemli sayıda can kaybına sebep olmuş çok sayıda ciddi toz patlaması örnekleri bulunmaktadır ve bu tip vakalar bu gün hâlâ meydana gelmektedir. Toz patlaması, konsantre bir patlayıcı toz bulutu bir tutuşturma kaynağına temas ettiğinde meydana gelir. Çoğu katı ürünler ve maddeler şeker, kola, un, protein, alüminyum, ahşap ve plastik içeren patlayıcı tozlar üretmektedir. İyi bir temizlik ile ve iyi tasarlanmış bir toz toplama sistemi kurularak havadaki tozların çalışma ortamında, elektrik ekipmanı üzerinde ve asma tavan gibi tozun birikebileceği alanlarda toplanması önlenebilir. Bu, birinci veya ikinci patlama riskini ortadan kaldırmaya yardımcı olacaktır. Birinci patlama, patlamanın meydana geldiği ilk noktadır ve genellikle istisnai bir vakadır. İkinci patlama, birinci patlama basıncının yukarıda bahsedilen alanlarda toplanan tozu sıkıştırdığı durumlarda meydana gelir ve çok daha geniş çaplı ve ölümcül bir patlama yaratır. Avrupa’da, iş yerlerindeki patlama riskini azaltmak ve bir patlama meydana gelmesi durumunda, yıkıcı etkisini en aza indirmek üzere emniyetli bir şekilde kontrol edilebilmesini ve güvenlik önlemleri sağlamak amacıyla bir yasal çerçeve sunmak üzere ATEX Yönergeleri hazırlandı. Toz toplamayla ilgili bu 2 yönerge şu şekildedir: 1 Potansiyel olarak risk altında bulunan çalışanların sağlığını korumak ve emniyetini sağlamak için minimum gerekliliklerle ilgili 99/92/EC Yönergesi (ayrıca ‘ATEX 137’ veya ‘ATEX İşyeri Yönergesi’ olarak da bilinir) - ATEX bölgelerini tanımlar. 2 94/9/EC’nin yerine geçen 2014/34/EU Yönergesi (“ATEX Ekipman Yönergesi” olarak da bilinir). Toz toplayıcı, bir ATEX bölgesine yerleştirilmişse ve/veya potansiyel patlayıcı toz topluyorsa bu yönergeyle uyumlu olmalıdır. Çoğu üretim ortamlarında toz toplayıcının potansiyel olarak patlayıcı tozlarla ve/veya gazlarla karışmış havayı çekmesi olağandır. Bu yüzden, üreticinin iş yerinde mevcut tozların, gazların ve toz/gaz karışımlarının patlama potansiyelini bilmesi çok önemlidir. Aşağıda belirtildiği gibi gerekli bilgileri edinmek üzere tozları test etmenin maliyeti oldukça düşüktür: • Kst – normalleştirilmiş maksimum patlama basınç artış oranı (bar m/s olarak ölçülür). Tozlar daha sonra koruyucu ekipman seçimine yardımcı olmak için aşağıdaki gibi kategorize edilebilir. • ST1 Toz – Kst 0 bar m/s ile 199 bar m/s arası • ST2 Toz – Kst 200 ile 299 arası • ST3 Toz – Kst 300 + • Pmax – toz bulutunun maksimum patlama basıncı (bar olarak ölçülür). • MIE – Toz bulutunun elektrik ve elektrostatik boşalma ile En Düşük Yanma Enerjisi (mJ). Bu değerler elde edildikten sonra, toz toplayıcının kullanıldığı işin ve yerleştirildiği alanın risk değerlendirmesi yapılarak toz toplayıcının iç ve dış ATEX Bölgeleri belirlenebilir. Daha sonra toz toplayıcıya, ATEX alanı tanımlamasına ve sonraki sayfada yer alan tablolarda gösterilen ATEX Kategorisine göre tüm uygun emniyet sistemleri takılabilir. Bu bilgiler, toz toplayıcıya uygulanması gereken, sonraki sayfada yer alan tablolardaki güvenlik özelliklerinin doğru spesifikasyonlarını belirlemeye yardımcı olacaktır: Antistatik Özellikler/Topraklama Antistatik filtre kartuşlarının ve toz toplayıcının topraklanması, biriken statik yükün dağıtılmasını ve tutuşma kaynağı olarak kıvılcım olma olasılığını ortadan kaldırır. Patlama Ventilasyonu – Patlama basıncını ve alevi emniyetli bir şekilde dağıtmak için toz toplayıcının üstüne bir ventilasyon paneli takılabilir. Patlama sırasında ventilasyon paneli delinecek ve patlama basınç dalgası ve alev önceden belirlenmiş emniyetli bir alana doğru yönlendirilecektir. Alevsiz Ventilasyon – Bu cihazlar, ventilasyon panelleriyle benzer sınıflama kri- TERMODİNAMİK • KASIM 2014 59 Teknik Toz EN 61241-10 Gaz EN 60079-10 Bölge 20 Bölge 0 Patlayıcı bir ortamın her zaman bulunduğu bir yer (yılda 1000 saatten fazla). Bölge 21 Bölge 1 Normal çalışma sırasında patlayıcı bir ortamın oluşma ihtimalinin olduğu bir yer (yılda 10 saatten fazla fakat 1000 saatten az). Bölge 2 Normal çalışma sırasında patlayıcı bir ortamın oluşma ihtimalinin olmadığı ancak, olsa bile sadece kısa süreli olacağı yer (yılda 0.1 saatten fazla fakat 10 saatten az). Bölge 22 Detayları ATEX Kategorisi Tipik Bölge Uyumluluğu patlamalara sebep olmasını önlemek için tasarlanmış çok sayıda vana mevcuttur. 1G (Gaz) 1D (Toz) Bölge 0 için uygun ekipman Bölge 20 için uygun ekipman 3. Toz Emisyonları 2G 2D Bölge 1 için uygun ekipman Bölge 21 için uygun ekipman 3G 3D Bölge 2 için uygun ekipman Bölge 22 için uygun ekipman terlerini kullanırlar. Bu cihazlar patlama basıncını emniyetli bir şekilde tahliye eder ve alevin yayılmasının durdurulmasında ekstra bir fayda sağlar. Bastırma - Bu sistemler, patlamayı algılamak ve yayılmadan önce kimyasal olarak söndürmek için tasarlanmıştır. Emniyet Vanaları/Klapeler – Bir patlamadan yayılan alevlerin kirli hava kanalından aşağı doğru ilerlemesini ve üretim tesisinde ikinci 60 TERMODİNAMİK • KASIM 2014 Üçüncü husus, belli bir materyal için belirlenmiş yasal sınırlarla uyumlu olması için kontrol edilmesi gereken atmosfere verilen tozla ilgilidir; herhangi bir yasal sınırlamaya tabi değilse, o zaman sınırlar firma tarafından ISO14001 gibi hijyen, haşere önleme ve çevre yönetim standartlarına göre belirlenecektir. Tüm yiyecek veya içecek üretim uygulamalarının kendilerine özgü işlem koşulları olacaktır. Bu işlem koşulları, toplanan tozun karakteristikleri ve atmosfere salınan partikül limitleri, filtre malzemesinin seçiminde belirleyici faktörler olacaktır. Filtre malzemelerinin, belirli büyüklükteki toz parçacıklarını yakalama yüzdesi kabiliyetleriyle ilgili bir filtreleme etkinliği olacaktır. Belirlenen emisyon seviyelerine uygun doğru filtre malzemesi seçilebilir. Filtre malzemesinin etkinliği ne kadar yüksek olursa, atmosfere verilen hava o kadar temiz olacaktır. Toz toplayıcıların, filtrelerin etkinliğini korumak için bir otomatik filtre temizleme özelliği olacaktır. Ayrıca, özellikle ortamın nemli olduğu yerlerde bazı tozlar yağlı ve/veya yapışkan olabilir ve bu durum, filtre malzemelerinin performansını ve temizleme sırasında tozu etkili bir şekilde dışarı verme kabiliyetini etkileyebilir. Kabul edilebilir bir hizmet ömrü elde etmek için, filtrelerin temizleme kabiliyetini iyileştirmek üzere özel filtre malzemeleri kullanılabilir. Ayrıca, emis- yon gerekliliklerini karşılamaya yardımcı olmak üzere en küçük toz parçacıklarını yakalamak için HEPA filtreleri gibi ikinci filtreler kullanılabilir. Sonuç Üretim tesislerinde oluşan tozların etkili kontrolü önemli ve yasal bir gerekliliktir. Toz insan sağlığı için çok zararlı olabilir, çevreyi olumsuz etkileyebilir ve çalışanlara, makinelere ve binalara zarar verecek büyük potansiyelli yıkıcı patlamalara sebep olabilir ve itibarınızı zedeleyebilir. Bu nedenle, her bir uygulama için en uygun toz toplama sistemini seçerken göz önünde bulundurulması gereken birkaç önemli husus vardır: 1. Tozun karakteristiklerini anlama Uygun emniyet sistemlerinin entegre edilebilmesi için her bir ürün ve üretilen toz ile ilgili tüm gerekli bilgilerin elde edildiğinden emin olun. 2. Uzmanlarla çalışın Toz toplama sisteminin sağlık ve emniyet gerekliliklerini karşıladığından ve doğru toz çekme performansı sağlayacak şekilde tasarlandığından emin olmak için uzman bir toz toplayıcı firmasıyla çalışın. 3. Toplam Mülkiyet Maliyeti Sadece toz toplama ekipmanının sermaye maliyetine bakmayın - enerji verimliliği, filtre servis ömrü ve bakım kolaylığı açısından beklenen işletme maliyetlerini inceleyin.