Çocuk Edebiyatı Ders Notları
Transkript
Çocuk Edebiyatı Ders Notları
1 Mustafa Ruhi Şirin ÇOCUK ve İLK GENÇLİK EDEBİYATI DERS NOTLARI Mayıs, 2012 2 ÇOCUK VE İLK GENÇLİK EDEBİYATI DERS NOTLARI İÇİNDEKİLER 1. Ders ÇOCUK EDEBİYATI ÖĞRETİMİ/ 9 2. Ders ÇOCUK, ÇOCUKLUK VE ÇOCUĞUN GELİŞİM EVRELERİ/ 19 3. Ders ÇOCUK HAKLARI BAĞLAMINDA GELİŞME HAKKI/ 24 4. Ders EDEBİYAT, ÇOCUK ve İLK GENÇLİK EDEBİYATI/ 31 ( Tanımlar-Farklı Görüşler ve Eleştiri Kültürü) 5. Ders DIŞ YAPI ve İÇERİK ( İÇ YAPI ) AÇISINDAN ÇOCUK ve İLK GENÇLİK KİTAPLARI/ 42 6. Ders ÇOCUK VE İLK GENÇLİK KİTAPLARININ İŞLEVİ/ 51 7. Ders ÇOCUK VE İLK GENÇLİK KİTABININ GELİŞİM SÜRECİNE ETKİLERİ/56 8. Ders ÇOCUK VE İLK GENÇLİK EDEBİYATINDA YAKLAŞIMLAR / BİR ( Çocuk Gerçekliği )/ 63 9. Ders ÇOCUK VE İLK GENÇLİK EDEBİYATINDA YAKLAŞIMLAR / İKİ/74 10. Ders İÇERİK AÇISINDAN KİTAP İNCELEMESİ/87 Küçük Prens Üzerine Ön Bilgi Notları 11. Ders OKUR YAKLAŞIMI KURAMI/90 EKLER: Ek 1 İçerik Açısından Çocuk ve İlk Gençlik Kitaplarını İnceleme Kılavuzu Ek 2 Malte Dahrendorf’un Çocuk Kitaplarını İnceleme Modeli Ek 3 Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Ders Notları Kaynakçası Ek 4 Türk Dili Dergisi Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı İçerik Dökümü Ek 5 Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatı -Bir Deneyim Örneği - Günlükler (2008-2011) Mustafa Ruhi Şirin 3 ATATÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ ÇOCUK EDEBİYATI DERSİ TÜRKÇE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ Çocuk Edebiyatı ( YÖK )( YENİ PROGRAM) Çocuk Edebiyatı Dersi İçeriği (2-0-2) Dünyada ve Türkiye’de çocuk edebiyatının gelişimi. Çocukluk evresinde, nitelikli çocuk kitaplarıyla tanışmanın önemi ve okuma kültürü edinmiş düşünen, duyarlı bireylerin yetiştirilmesinde çocuk edebiyatı yapıtlarının işlevi. Çocuk edebiyatı yapıtlarında bulunması gereken özelliklerin ( tasarım, içerik ve eğitsel ) örneklerle incelenmesi. Niteliksiz çocuk kitaplarının örneklerle gösterilmesi ve bunların çocukların gelişim özellikleri üzerindeki olumsuz etkilerinin tartışılması. Öğretmen adaylarının, okuduğuincelediği kitapların yaş gruplarına göre çocuklara uygunluğunun ve bunların çocukların hangi gelişimlerine katkı sağlayacağının belirlenmesine yönelik çalışmalar. Çocuklara seslenen çeşitli yazınsal türlerin ( destan, masal, şiir, öykü, roman v.b ) ve dilsel gereçlerin ( sayışmaca, tekerleme, bilmece v.b ) çocukların gelişimlerine olan katkılarının belirlenmesi Bölümü / ABD Dersin Adı Öğretim Dönemi Haftalık Ders Saati Öğrenci Sayısı Sınav Biçimi Türkçe Eğitimi TRÖ-Çocuk Edebiyatı I. Öğretim 2012 Bahar Dönemi Eğitim Öğretim Yılı 2 Yazılı ( Х ) 4 OKUTULAN TEMEL KİTAPLAR Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ) / Prof. Dr. Sedat Sever, Tudem Yayınları, İzmir İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları (2004)/ Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul, Çağdaş Çocuk Yazını ( 2006 ) / Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul Çocuk Edebiyatı Kültürü ( 2007 ) – Okuma Alışkanlığı Sarmalı ve Medya / Mustafa Ruhi Şirin, Kök Yayıncılık, Ankara, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş ( 2009 ) / Winfred Kaminski –çev. Yılmaz Baş. MEB Yayınları, Ankara Yazarı ve Yayınevi OKUTACAĞI YARDIMCI KİTAPLAR Yazarı ve Yayınevi Çocuk Psikolojisi (1979 ) / Arthur T. Jersild, çev. Gülseren Günçe, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları Ankara Çocuk ve Ergen Gelişimi (1993 ) / Mary J. Gander, Harry W. Gardiner; Yayına Hazırlayan Bekir Onur, İmge Kitabevi, Ankara İlköğretimde Çocuk Edebiyatı (2007 ) / S.Sever, S.Dilidüzgün, N. Neydim, C.Arslan, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir Çocuk Edebiyatı ( 2002 ) / Komisyon, Editör Yard. Doç. Dr. Zeliha Güneş, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış ( 2007 ) / Mustafa Ruhi Şirin, Kök Yayıncılık, Ankara 99 soruda Çocuk Edebiyatı ( 2000 ) / Komisyon –Yayıma Hazırlayan Mustafa Ruhi Şirin, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı ( 1979 ) / A.Ferhan Oğuzkan, Kadıoğlu Matbaası, Ankara I.Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Sorunları ve Çözüm Yolları) ( 2000 ) / Yayıma Hazırlayan Doç. Dr. Sedat 5 Sever, A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı ( 2006 ) / Yayıma Hazırlayan Prof. Dr. Sedat Sever, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara Çocuk Hekimliğine ve Çocuk Edebiyatına Yansıyan Şiddet Sempozyumu Bildiriler Kitabı ( 2003 ) / Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Kurultayı Bildiriler Kitabı ( 2006 ), Yayıma Hazırlayan: Yusuf Çotuksöken, Dr. Necdet Neydim, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul Çocuk ve Edebiyat ( Çocukluğun Kısa Tarihi – Edebiyatta Çocuk Figürleri ) ( 1998 ) / Necdet Neydim, Bu Yayınları, İstanbul Uygulamalı Çocuk Edebiyatı ( 2011 ) / Dr. İbrahim Kök Yayıncılık, Ankara 1 2 3 4 5 HAFTALIK DERS İÇERİKLERİ Ders konuları EDEBİYAT, ÇOCUK VE ÇOCUK EDEBİYATI Çocuk ve ( ilk gençlik ) edebiyatı öğretiminin amacı ve işlevi (genel çerçeve)… Çocuk, çocukluk ve ilk gençlik kavramları… Çocuk ve ergenlik döneminin gelişim evreleri… Çocuk hakları bağlamında çocuğun gelişim hakkı… Edebiyat, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı.. Kuramsal açıdan edebiyat ve çocuk edebiyatı karşılaştırması… Edebiyat – çocuk edebiyatı tartışmaları ve farklı görüşler… Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı tanımları ve değerlendirme… Çocuk edebiyatı örneklerinin çocuğun gelişimine etkileri (dil gelişimi, bilişsel gelişim, kişilik gelişimi, toplumsal gelişimi )… İÇERİK VE BİÇİM AÇISINDAN ÇOCUK EDEBİYATI İçerik açısından çocuk edebiyatı: Tema, konu, plan, ileti, kahraman-tip, dil ve anlatım… Biçim açısından çocuk edebiyatı: Boyut, kâğıt, kapak-cilt, sayfa düzeni, harfler-punto, metne uygun resim… Çocuk edebiyatı örneklerinin içerik ve biçim özellikleri açısından incelenmesi… Eğitici değer açısından çocuk kitabı inceleme ölçütleri.. Çocuk kitaplarının temel özellikleri.. Çocuk edebiyatında çocuğa görelik ilkesi ve çocuğun gelişim evrelerine uygun örneklerin belirlenmesi… Çocuk kitabı seçme ölçütleri… Çocuk kitapla ne zaman neden ve nasıl tanıştırılmalı?.. İyi çocuk edebiyatı, kötü çocuk edebiyatı… Çocuk edebiyatı ölçütlerine uygun olan ve olmayan kitapların incelenmesi… Kitap seçiminde öncelikli ilkeler ( yaş ve okuma düzeyi, sınıf birikimi, sosyal, kültürel ve çevreye ilişkin göstergeler )... Çocuk kitaplarının değerlendirilmesi… Öğretmen ve anne babalar için çocuk kitabı seçme ölçütleri… Okuma kültürü edinmede çocuk kitaplarının işlevi… Çocuk ve ilk gençlik kitaplarında bulunması gereken tasarım, içerik ve eğitici 6 özelliklerin incelenmesi... Çocuk edebiyatı örneklerinin edebiyat, sanat ve estetik değeri. Dünya çocuk klasiklerini nasıl okumalı?.. 6 Çocuk kitaplarında çocuk gerçekliği konusu… Sorun odaklı çocuk edebiyatı... Otoriter, antiotoriter, güdümlü ve ideolojik yaklaşımların çocuk edebiyatına yansıması… Fantastik edebiyat ve gerçekçi çocuk kitapları... Çocuk edebiyatı eleştirisinde temel ölçütler... Çocuk kitabı yazarlığı… Neden yenilikçi çocuk edebiyatı? İletişimin çocuk ve ilk gençlik edebiyatına etkileri… Çocuk edebiyatı kültürünün kozaları ve ülke ölçekli çocuk edebiyatı modeli… 7 8 ÇOCUK EDEBİYATINDAN YARARLANMA YÖNTEMLERİ Edebiyat türlerine yönelik bilgi: Çocukların dil gelişiminde sayışmaca, tekerleme, bilmecelerin katkılarının incelenmesi… Destan, masal, geleneksel ve çağdaş masal, şiir, öykü, roman, fantastik edebiyat, günlük, anı, mektup, biyografi, tiyatro vd. türlerle ilgili özet bilgi verilmesi ve seçkin örneklerinin incelenmesi… Kitap İnceleme Modelleri: 1) İçerik açısından çocuk kitabı incelenmesi 2) Biçim açısından çocuk kitabı incelenmesi 3) Eğitici değer açısından çocuk kitaplarının incelenmesi 4) Okur Yaklaşımı Kuramı’nın tanıtılması ve uygulanması 5) Malte Dahrendorf’un okuma ilgisi, beklentiler, ilişki kurma ve öğrenmeye dayalı modeline göre kitap inceleme yöntemi 9 Ara Sınav 10 TÜRKÇE VE ÇOCUK ve İLKGENÇLİK EDEBİYATI ÖĞRETİMİ Türkçe, edebiyat, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı öğretiminin amacı ne olmalı ve nasıl yapılmalı?. Türkçe öğretiminde çocuk ve ilk gençlik edebiyatından yararlanma... Nitelikli çocuk kitaplarıyla tanışmanın önemi ve okuma kültürü edinmiş düşünen, duyarlı bireylerin yetiştirilmesinde çocuk ve ilk gençlik edebiyatının işlevi. Okuma öğretimi ve çocuk edebiyatı... Niteliksiz çocuk kitaplarının örnekler üzerinden incelenmesi ve çocukların gelişim süreçlerindeki olumsuz etkilerinin tartışılması… Okuma öğretimde nitelikli çocuk kitaplarının önemi… Niteliksiz çocuk kitaplarının Türkçe ve okuma öğretimine olumsuz etkileri… 6., 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin çocuk ve ilk gençlik edebiyatı açısından değerlendirilmesi… Yaş gruplarına göre uygun kitapların seçilmesi ve çocukların gelişimlerine katkılarının incelenmesi. Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerini belirlemek amacıyla yapılması gereken karşılaştırmalı çalışmalar… Okuma alışkanlığı davranışı ve kültürü edinmede çocuk edebiyatının işlevi… 11 12 13 14 Çocuk edebiyatı örneklerinin okuma, dinleme, anlama ve yazma becerisinin gelişimine katkısı ... Çocuk edebiyatı öğretiminde yöntemler, sınıf içi etkinlikler ve uygulamalar… Çocuğa okuma alışkanlığı kazandırmada etkinlik modelleri… İlk öğretimde zorunlu “100 Temel Eser “ uygulamasının değerlendirilmesi… Dünyada ve Türkiye’de çocuk ve ilk gençlik edebiyatının gelişimi… Dünya 7 15 çocuk klasiklerinin değerlendirilmesi… Bir modernleşme projesi olarak çocuk ve ilk gençlik edebiyatı. Değişen çocukluk ve çocuk edebiyatı ( geleneksel, modern ve post modern çocukluk )… Kitap inceleme sunumları ve çocuk ve ilk gençlik edebiyatı dersinin genel çerçevede değerlendirilmesi... Dönem Sonu Sınavı DERSİN YAKLAŞIMI I) II) III) Öğretimin kuram, yöntem ve uygulamaya dayalı yapılması. Öğrencinin öğrenme, inceleme ve uygulama süreçlerinde yer alması ve öğrencinin öğretici durumuna gelmesinin sağlanması ( bireysel ve küme çalışmaları ). Dersin çocuk ve ilk gençlik edebiyatı kültürü ağırlıklı değerlendirilmesi. ÖDEV KONUSUNDA YÖNTEM I ) Çocuk ve ilk gençlik edebiyatının amacı ve işlevi konularında araştırma ve ders sunumları… II) Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerinin incelenmesi, okunması ve en başarılı olanların sunumu… ARA SINAV I ) Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı kültürü test uygulaması ( %25 ) II) Kurama yönelik bilgiye dayalı görüş ve metin ( %55 ) III) Birinci Ödev Notu ( % 10 ) IV) Devam ve Kanaat notu ( % 10 ) DÖNEM SONU SINAVI I ) Dönem boyunca öğretilen konuların çocuk edebiyatı kültürü içeriğine uygun test uygulaması ( %25 ) II) Çocuk edebiyatı örneklerinin içerik değerlendirmesi ( yazılı metin örneğinin eleştirisi ya da metnin çocuk edebiyatı ölçütleri açısından değerlendirilmesi ( %55 ) III) İkinci ödev notu ( % 10 ) IV)Devam ve Kanaat notu ( % 10 ) Açıklama : Bir : Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı derslerinde edebiyat kültürü merkezli bir yaklaşıma öncelik verilecek. Seçkin örneklerle ilgili değerlendirme çalışmalarının yanısıra, çocuk kitabı yazarı-çizeri, araştırmacı ve eleştirmenlerle öğrenci buluşmaları, söyleşiler ve oturumların gerçekleştirilmesi sağlanacak. İki : Çocuk ve ilk gençlik kitapları tanıtımı yapılacak ve çocuk kitabı resimleri sergileri açılacak. 8 Üç: Mayıs 2012’de üniversite kampusünde tam gün IV. Çocuk ve İlk gençlik Edebiyatı Buluşması adıyla bir günlük etkinlik düzenlenmesi de öngörülecek. Dönem Sonu Uygulaması Ara Sınav Sonuçlarının İkinci Ödev Devam ve Kanaat Notu Test Soruları Yazılı Soruları Ara Sınav Sorularının Dönem Sonu Sınavının % 40’ı % 10 % 10 % 25 % 55 % 40’ı % 60’ı 1 1 1 1 1 Mustafa Ruhi Şirin Çocuk Edebiyatı Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin Türkçe Eğitimi Bölümü Başkanı 9 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 1 Mustafa Ruhi Şirin ÇOCUK EDEBİYATI ÖĞRETİMİ Amacı ve İşlevi: Çocuk edebiyatı kültürünü kavramış öğretmen adaylarının yetiştirilmesi. Kuram, yöntem ve uygulama. Öğrencinin öğrenme, inceleme ve uygulama süreçlerinde yer alması ve öğrencinin öğretici durumuna gelmesinin sağlanması. Çocuk edebiyatının işlevini yerine getirmesi ve amacının bütün boyutlarıyla anlaşılır olması ile olanaklıdır. Malte Dahrendorf’un yorumu: Dahrendorf, Çocuk edebiyatının öncelikli işlevlerini “edebiyata, okumaya ve kitaplara yönelme, edebiyat ve sanat eğitimi olarak değerlendirir.” Dahrendorf, çocuk edebiyatının eğitici işlevini; -okurların ilgilerini kapsar -edebiyat deneyimi olmayanları yüreklendirir -çocukların ve gençlerin aydınlanmalarını, deneyimlerinin artmasını, önyargılardan uzaklaşmalarını ve toplumsallaşmalarını koşutlayarak, onların kimliklerini kazanmalarına yardımcı olur” biçiminde özetler. Çocuk edebiyatı okuma ve yazma öğreniminin temel taşıdır. Dil gelişimini kolaylaştırıcı amacı vardır. Çocuk edebiyatının okuma gelişimindeki gücü nedeniyle ilköğretim okuma programlarının içeriği değişmiştir. Çocuk edebiyatı öğretiminin temel amacı çocuk edebiyatı kültürünü özümsemiş öğretmenler aracılığı ile gerçekleşir. -“Çocuk edebiyatı dersinin en önemli amacı, öğretmen adaylarına nitelikli ve niteliksiz çocuk kitaplarını belli ölçütler ışığında seçebilmeyi öğretmek ve bu bağlamda çocuk edebiyatı hakkındaki kuram ve türlere ilişkin bilgi kazandırmakla gerçekleşir.” ( Selahattin Dilidüzgün ) 10 Çocuk edebiyatı dersinin öğretmenlik mesleği açısından önemi: “Okuma alışkanlığı için bir araç, ama okumanın kendisi, yani insanların okuma alışkanlığının da kendi başına amaç olması düşünülemez, çünkü okuma, özellikle ve evrensel okuma davranışı ile çok açılı düşünebilen insan modeli arasında sıkı bir ilinti var. Bu nedenle, okuma alışkanlığı, sağlıklı ve tutarlı bir neden-sonuç ilişkisine göre düşünebilen insanı ortaya çıkartabilmek için bir amaç değil, bir araç.” ( Selahattin Dilidüzgün ) Çocuk edebiyatı derslerinin amacının kavranması çocuk edebiyatından yararlanma yöntemlerinin öğrenilmesiyle olanaklıdır. Çocuk edebiyatının işlevini yerine getirmesi ise, ”öğretim teknikleri, alıştırmaları ve etkinlikleri, hikâye kitapları, bilgi verici kitapları, kısa hikayeleri, oyunları ve şiirleri kapsar, Zarillo’ya göre. Yine Zarillo’ya göre öğrenme ve öğretmenin bu çerçevesi için çocuk edebiyatı ile öğretiminin tanımlanmasından önce çocuk edebiyatının tanımı yapılmalı yararları bilinmeli ve bunlar öğretmenler tarafından anlaşılmalı ve benimsenmelidir. ( Meral Kaya’dan naklen ) Çocuk edebiyatından yararlanma başarısı gösteren öğretmenlerin başarılarındaki en önemli etkenler: -dersi iyi planlamaları -öğrenciye iyi model olmaları -nitelikli çocuk kitabı seçebilmeleri -öğrenciyi öğreniminde etkin-aktif duruma getirebilmeleri. ( Meral Kaya, bildiriden alıntı ) “Öğrencinin farklı öğrenme-öğretme modellerinin bir arada verilmesinden daha çok yararlandıkları gözlemlenmiştir.” ( Meral Kaya ) Yöntem Notu: Sesli okuma, sesli yazma, paylaşımcı okuma, paylaşımcı yazma, sessiz ( bağımsız ) okuma, sessiz ( bağımsız ) yazma, güdümlü okuma ve yazma. Okuma ve yazma yaklaşımı yöntemleri soru-cevap ifadeci okuma tatmin etme tartışma drama tekrar yazma tekrar anlatma gibi, öğretici teknikler bu yöntem ve yaklaşımlar uygulanabildikçe kalıcı öğrenme desteklenmektedir. 11 Kısa Özet: Çocuk edebiyatının genel amacı: “Çocuklara duyma ve düşünme sorumluluğu vererek onların duyarlılığını işletmek, beğeni düzeylerini yükseltmek, düşünce yetilerini geliştirmektir.” ( Sedat Sever ) Çocuk edebiyatının en temel işlevi: “Çocukların okuma kültürü edinebilmeleri için bir yaşantı alanı oluşturması” ( Sedat Sever ) ”Çocuk edebiyatının, okuma alışkanlığının kazanılmasından edebiyat duyarlılığının gelişmesine ve bireyin kendi kimliğinin oluşmasına değin geniş bir etki alanı vardır.” ( Selahattin Dilidüzgün ) Çocuk edebiyatı öğretiminin temel amacı: -öğretmen adaylarına çocuk edebiyatının temel ölçütlerini ve çocuğun yaşamındaki yerini kavratmak olmalıdır. ( Sedat Sever ) -çocuk edebiyatı kültürüne yönelik bilgi ve beceriler kazandırmak bu temel amaç üzerinde yapılandırılmalıdır. ( Sedat Sever ) -kuram ve uygulamanın yan yana yapıldığı ve çocuk edebiyatı örneklerinin incelenmesine dayalı gerçekleştirilmelidir. ( Sedat Sever ) -çocuk edebiyatında temel amaç, çocuğa bilgiler öğretmek değil, sanatçının yaratıcı gücüyle kurguladığı yaşam durumlarıyla duyarlılık kazandırmaktır. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s.216 ) Açıklama: Malte Dahrendorf, çocuk edebiyatının öncelikli işlevlerini edebiyata, okumaya ve kitaplara yönelme, edebiyat ve sanat eğitimi olarak değerlendirir. Malte Dahrendorf, çocuk ve gençlik edebiyatının amaçlarını şöyle açıklıyor: 12 - Okurların ilgilerini kapsar; aslında bu edebiyatı çocuk ve gençlik edebiyatı yapanda bu özelliktir; - Yazınsal deneyimleri olmayanları bu konuda yüreklendirir, okurların yazınsal metinler üzerinde basit analizler yapabilmelerini sağlar; -Gerekli biçimde okuma ilgisi oluşturur; örneğin gerilim, komik öğeler, eylemin yoğunluğu ve özdeşleşme olanakları çocukların okumalarını güdüler. -çocukların ve gençlerin aydınlanmalarını, deneyimlerinin artmasını, önyargılardan arınmalarını ve toplumsallaşmalarını koşutlayarak onların kimliklerini kazanmalarına yardımcı olur. ( Çağdaş Çocuk Yazını/ Selahattin Dilidüzgün ( naklen ), s.22 ) Açıklama: Edebiyat öğretiminin iki önceliği vardır: -öğrencinin dil bilgisini artırmak -öğrencinin görgüsünü zenginleştirmek ve onu değişik yönleriyle insanlığın durumlarıyla ilişkiye sokarak kişiliğini geliştirmek. Julian Marshall ( Selahattin Dilidüzgün’den naklen ) Açıklama: Edebiyat derslerinde kitapların kendilerinin okunması yerine onların üzerine bilgiler verilmesi, edebiyat dersinin amacının gerçekleşmesini engelliyor; bu da kitap okumayı dışlıyor. ÇOCUK EDEBİYATI ÖĞRETİMİNDE ÖNCELİK ve YÖNTEM I. Çocuk edebiyatı kültürü ( kuram ve yöntem ) Kavramlar: -Çocuğa göre, çocuk bakışı, çocuk gerçekliği, -Çocuk, çocukluk, edebiyat, çocuk edebiyatı ( farklı görüşler ). II. Çocuk edebiyatının temel öğeleri: A) İçerik açısından: -Konu, tema, içerik, dil ve anlatım, karakter, ileti-mesaj, çevre B) Biçim açısından: -Dış yapı ( boyutlar, kağıt, kapak-cilt, sayfa düzeni, resimler, harfler ) III. Çocuk edebiyatı örneklerinin incelenmesi: ( Uygulama ) -çocuk edebiyatı örneklerinin içerik, yapı ve eğitim ilkeleri 13 çerçevesinde incelenmesi ( bireysel ve küme çalışmaları ) Açıklama: Çocuk edebiyatı öğretiminin merkezinde kuram ve uygulama bütünlüğü esas alınmalı. Çocuk edebiyatı öğretiminde yapılmaması gerekenler nelerdir? -çocuk edebiyatı öğreticisi, çocuk edebiyatı tarihini anlatır gibi anlatmamalı. -ders, çocuk ve çocuk edebiyatı kuramları ile sınırlanmamalı ( Kuram ve uygulama birlikte gerçekleşmeli ). -öğrencinin örnekler üzerinde tartışma isteği geri çevrilmemeli. -çocuk edebiyatı türlerinde yalnızca iyi-nitelikli örnekler incelenmeli. -örnekler ( nitelikli-niteliksiz ) yöntemsiz, okutulmamalı. -belletici ve ezberci yaklaşımdan uzak durulmalı. -örnekleri edebiyat, sanat ve estetik değerlerinden soyutlayarak tanıtmamalı. -öğretimin amacını edebiyat okuru yetiştirme amacından uzak tutmamalı. TÜRKÇE ÖĞRETİMİ ve ÇOCUK EDEBİYATI Türkçe öğretiminin amaçları Dinleme öğretimi Konuşma öğretimi Okuma öğretimi Yazma öğretimi İlkokuma yazma öğretimi Dilbilgisi öğretimi ( anlam ve anlatım becerileri ) Okuma eğitiminin amaçları: 1) Doğru, sürekli ve anlayarak okuma becerisini kazandırabilme 2) Sözcük hazinesini zenginleştirebilme 3) Okumanın bilgi kazanımının yollarından biri olduğunu kavrayabilme 4) Doğru ve güzel dille yazılmış metinleri okuyarak anlatı gücünü geliştirebilme 5) Okumayı zevkli bir alışkanlık haline getirebilme Özcan Demirel, Türkçe Öğretimi, s.62 Açıklama: “Asıl sorun, bu hedeflere hangi materyalle, nasıl, hangi yöntemlerle, hangi değerlendirme sistemiyle ve hangi öğretmenlerle varılacağıdır.” Cahit Kavcar, Edebiyat ve Eğitim s.127 -Türkçe eğitiminde çocuk edebiyatı öğretiminin amaçları: 14 1) Türkçe öğretiminde ( derslerinde ) yararlanabilecek nitelikli çocuk edebiyatı metinlerini seçebilecek 2) Eğitim sürecinde kullanılan metinden hareketle çocuğa anlam ve anlatım becerilerini kazandırabilecek 3) Dil bilgisi konularını çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulayabilecek, 4) Çocuğa yaş, okuma düzeyi, sınıf birikimi, sosyal, kültürel ve çevreyle ilişkili göstergeler doğrultusunda seçkin örnekler önerebilecek 5) Çocuğun yazılı anlatım yeteneği yanı sıra, edebiyat, sanat ve estetik değer duygusunu kazandırabilecek 6) Önerilen metinden hareketle anadille ilişkisini kurabilecek öğretmenlerin yetiştirilmesi. Kaynakça: İlköğretimde Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış Önemli Açıklama: Öğretmen adayı öğretmenlik mesleğine girmese de, çocuk edebiyatı kültürünü özümsemiş birey olarak yetişmiş olur. -Çocuk edebiyatı öğretimi ve öğretmen: Çocuk edebiyatı öğretimin başarısı öğretmen adayının çocuk edebiyatını kavraması ile gerçekleşebilir. ÖĞRETMENİN; 1) Nitelikli çocuk edebiyatının ne olduğunu bilmesi gerekir. 2) Kitap seçimini yaparken öğrencinin ilgisini ve gelişim düzeylerini göz önüne alması gerekir. 3) Çocuk kitaplarını okuması, bilmesi ve yeni kitapları takip edebilmesi gerekir. 4) Öğretim yaklaşımlarını, yöntemlerini, öğretici etkinliklerini ve malzeme seçimini bilmesi gerekir. 5) Kuramsal bakış açılarını anlayabilmesi çok önemlidir. 6) Yaklaşım, yöntem ve etkinlik seçim nedenlerini bilmesi ve bunu amaçlı yapabilmesi gereklidir. ( Niçin bu kitabı seçtim, hangi amaçla kullanacağım ve bu kitabı nasıl işleyeceğim? sorularını cevaplayabilmelidir ) 7) Öğrencileri için net beklentileri ve amaçları olmalıdır. 8) Nitelikli ve iyi hazırlanmış öğretim programı olmalıdır. Meral Kaya’nın 2006 bildirisinden “Kısaca öğretmen sınıfta farklı ihtiyaçlara sahip öğrencilerin bu ihtiyaçlarını karşılamak için farklı yaklaşımlardan en iyi araç ve etkinlikleri seçerek kaliteli okuma yazma eğitimini çocuk kitapları ile sağlayabilmelidir.” 15 Meral Kaya ÇOCUK EDEBİYATI ÖĞRETİMİNDE ÜÇ ÖNCELİK 1) Türkçe ( ana dili ) öğretimini zenginleştirmek 2) Okuma öğretimi ( okuma alışkanlığı kazandırmak ) 3) Edebiyat öğretimi ( edebiyat okuru yetiştirmek ) Bizdeki Durum: Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalıdır? Prof. Dr. Sedat Sever’in bildirisi incelenmeli o o o o o Okuma öğretimi ve çocuk edebiyatı: s.61 Çocuk edebiyatı öğretimi ve program s.63 Çocuk edebiyatı öğretimi niçin başarılamadı s.61 Türkçe öğretimi ve çocuk edebiyatı s.64 Edebiyat öğretiminde, çocuk ve ilk gençlik edebiyatından yararlanma. s.66-67 Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış / Mustafa Ruhi Şirin YÜKSEK ÖĞRETİMDE ÇOCUK EDEBİYATININ DURUMU Dersin içeriği ve ders kredisi bakımından: Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretimi amacı, işlevi, yöntemi ve ders kredisi bakımından alanın kültürünü kapsayıcı ve kavratıcı yönelimden uzaktır. Çocuk edebiyatı dersi okul öncesi, birinci ve ikinci basamak süreçlerinde benzer bir paragraf çerçevesinde ve edebiyat öğretimine paralel şekilde çocuk edebiyatı tarihi bağlamı içinde okutulmaktadır. Çocuk edebiyatı öğretiminde üç öncelik dikkate alınmalıdır: Bir, okuma öğretimi ( okuma alışkanlığı kazandırmak ); iki, Türkçe öğretimi ( anadili öğretimini zenginleştirmek ); üç, edebiyat öğretimi ( edebiyat okuru yetiştirmek ). Niçin?. Çocuk edebiyatı tarihi ve türlerin tanıtımı anlayışı yerine kitapların okunmasını sağlayan bir yaklaşımı gerçekleştirmek için. Dersin kuram, yöntem ve uygulama ilişkisi içinde öğretimini verecek çok az sayıda alan uzmanı var ülkemizde. Türkiye genelinde çocuk edebiyatı dersini verenlerin tamamına yakını alanın eğitimini almamış eğiticilerdir. Yarı dönem ve haftada 2 saatlik uygulama ile dersin amacı ve işlevinin gerçekleşmesi imkansızdır. Öğretim kadrosu bakımından: Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretimini verebilecek birkaç alan uzmanı vardır. Çocuk edebiyatı dersini verenler arasında kuram, yöntem ve uygulamayı bilen uzman sayısı da çok azdır. Çocuk edebiyatı dersleri alan dışında öğretim görevlileriyle geçiştirilmektedir. 16 Dersle ilgili araç-gereç bakımından: Bir-iki kitap dışında çocuk edebiyatı öğretimi çocuk edebiyatını, türlerini ve tarihini tanıtıcı kaynak kitaplarla sürdürülmektedir. Kuram ve çocuk edebiyatından yararlanma yöntemlerini içeren ders kitabı ve kaynak kitap eksikliği hâlâ aşılamamıştır. Hedef kitlenin eğitim düzeyi, dersin okutulduğu bölüm ve uygulama alanı bakımından: Okul öncesi, sınıf ve branş öğretmenlikleri yanında yan dal olarak çocuk edebiyatı okutulan bölümlerde çocuk edebiyatı dersinin küçümsenmesinin temel nedeni, bu dersin öğretimini yapanların derse yükledikleri anlamla birebir ilişkilidir. Çocuk edebiyatı dersini birkaç makale ya da alanın içeriğinden yoksun “ticari amaçlı” kaynak kitaplarla öğretmek mümkün olmadığı gibi öğrencinin dersin felsefesini kavraması da mümkün değildir. Çeyrek yüzyılı aşkın dönem içinde Türkiye’de gündeme getirdiğim ve savunduğum tezi buraya not düşmek istiyorum: Çocuk edebiyatı dersi okul öncesi çocuk edebiyatı, birinci basamakta çocuk edebiyatı, ikinci basamakta ise ilk gençlik edebiyatı dersi başlığı ve içeriğiyle üç ayrı program ve ders kitabına dayalı biçimde öğretilmelidir. İlköğretim Türkçe ders programı bakımından: İkinci basamak Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatından nasıl yararlanılacağı önemli olduğu kadar başarılı sınıf ve Türkçe öğretmeni yetiştirmenin de kilit noktasıdır. Buradan hareketle, birinci ve ikinci basamak Türkçe ders kitaplarının çocuk ve ilk gençlik edebiyatı kültürüne uyumlu duruma getirilmesi gerekmektedir. Birinci basamakta çocuk edebiyatı, ikinci basamakta ise ilk gençlik edebiyatı programına dayalı program ve dersin uygulama yöntemi belirlenmedikçe bu dersin amacı ve işlevi gerçekleşmeyecektir. Türkiye’de bu konuda çalışan akademisyen yazar ve ders kitabı hazırlayıcıları bakımından: Türkiye’de Okul öncesinde Çocuk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı ve İlköğretimde Çocuk Edebiyatı kitapları dışında okul öncesi ve çocuk edebiyatı başlığı altında ders kitabı hazırlanmamıştır. Bu üç ders kitabı ise alanın, kuram, yöntem ve uygulama özelliklerini sınırlı düzeyde yansıtmaktadır. Akademik eğitimde dersin programla sınırlandırılmaması kuralı geçerli olmak kaydıyla, kuram, yöntem ve uygulama ölçütlerini ve ilkelerini ortaya koyan program esaslarının ve buna uyumlu ders kitaplarının hazırlanması gerekir. Dünya deneyimini de göz önünde bulundurarak Türkiye’de okul öncesi, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı alanında köklü bir atılım yapılması için bu çaba önemli ve değerlidir. BİZDE ÇOCUK EDEBİYATI ÖĞRETİMİ NİÇİN BAŞARILAMADI? 1) Çocuk edebiyatı öğretiminde kullanılan ders kitapları çocuk edebiyatı kültürü düzeyi bakımından yetersizdir 17 2) Çocuk edebiyatı programları okuma alışkanlığı kazandırma işlevine yönelik hazırlandığı halde, bu ders, okul öncesi ve çocuk edebiyatı türlerini tanıtıcı bir ders biçiminde öğretilmektedir 3) Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretiminde ders verenlerin tamamına yakını bu alanda eğitim almamış öğreticilerden oluşmaktadır 4) Çocuk edebiyatı dersinde yararlanılan kitapların çoğunluğu çocuk edebiyatı öğretimine sınırlı düzeyde katkı veren, daha çok türlerin tanıtımıyla ilgili kaynaklardır 5) Türkiye’de Türkçe ve edebiyat öğretimi çocuk edebiyatı –ve ilk gençlik edebiyatı-kültürü ve çocuk edebiyatı öğretimi arasında ilişki kuramamıştır ( Mustafa Ruhi Şirin, Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s.62 ) ÇOCUK EDEBİYATI ÖĞRETİMİNİN GENEL AMAÇLARI VE SONUÇ: I) II) III) IV) V) VI) Çocuk edebiyatının kuram temel ölçütleri ve ilkeleri ile uygulamalarını kavramış, Çocuk edebiyatı kültürünü özümsemiş; çocuğun yaşına, ilgilerine, gelişim düzeyine katkı sağlayıcı nitelikli kitap seçebilen, Çocuğa okumayı sevdiren, kitaplara, edebiyata, sanata ve kendini gerçekleştirmeye katkı verebilen, Çocuğu tanıyan ve anlayan, edebiyatın çocuğun dünyasındaki anlamını içselleştirmiş, Türkçe ( ana dili ) öğretiminde çocuk edebiyatından yararlanmayı bilen, Edebiyat öğretiminde ( edebiyat okuru yetiştirilmesinde ) bir geçiş dönemi edebiyatı olan okul öncesi, çocuk ve ilk gençlik edebiyatının seçkin örnekleriyle iletişim kurmasına öncülük eden öğretmen adaylarının yetiştirilmesi. Mustafa Ruhi Şirin Kaynakça: Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ) / Prof. Dr. Sedat Sever İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları ( 2004 ) / Selahattin Dilidüzgün Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalıdır?. / Prof. Dr. Sedat Sever 18 Okuma Yazma Öğretiminde Çocuk Edebiyatının Öğretim Amaçlı Kullanımındaki Yöntem ve Teknikler 7 ( bildiri ) ( 2007 ) Yrd. Doç. Dr. Meral Kaya Çağdaş Çocuk Yazını-Yazın Eğitimine Atılan İlk Adım- ( 2006 ) Selahattin Dilidüzgün İlköğretimde Çocuk Edebiyatı ( 2007 ) / Editör Yrd. Doç. Dr. Seliha Güneş Çocuk Edebiyatı Kültürü ( 2007 ) / Mustafa Ruhi Şirin Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış ( 2007 ) / Mustafa Ruhi Şirin 99 Soruda Çocuk Edebiyatı ( 2000 ) / Yayıma Hazırlayan Mustafa Ruhi Şirin 19 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 2 Bir insanı al onu çöz çöz çocuk olsun Sezai Karakoç ÇOCUK, ÇOCUKLUK VE ÇOCUĞUN GELİŞİM EVRELERİ “Çocuklar için dünya ve dünyadaki her şey yenidir, ilginçtir. Büyükler içinse durum hiç de böyle değildir; büyüklerin çoğu için dünya sıradan bir şeydir. Filozoflarsa diğer büyüklerden farklıdır. Bir filozof dünyaya alışmayı bir türlü beceremez. Dünya onun için hâlâ akıl olmaz bir şey, evet, hâlâ sırlarla dolu, gizemli bir şeydir. Filozoflarla küçük çocukların en önemli ortak yanları budur; bir filozof ömrü boyunca duyarlı bir çocuk olarak kalır da diyebilirsin sen bana.” ( Jostein Gaarder, Sofi’nin Dünyası, s.26-27 ) Açıklama: ( Filozof- öğretmen ) Çocuk tanımları Kimdir çocuk?. Çocuk insandır. Çocuk: Tıpkı bir filozofa benzer. Hayret etme yeteneği çok güçlüdür. Hayata şaşarak bakar. Tereddütsüzdür. Hayat nedir?. İnsanın yaşama serüveni. Hayat konusunda görüş birliği yoktur. Çocuğun çocuk olduğu konusunda görüş birliği vardır. Ancak, hayatın anlamı konusunda olduğu gibi, çocuğun anlamında da görüş birliği yoktur. İnsanın insanlaşması insanladır. Bir çocukta bütün çocukları görmek ve okumak; en evrensel çocuk ödevi de budur. 20 Çocuk: İnsan hayatının ergenlikten önce gelen dönemi. Genellikle üçe ayrılır: 1. İlk çocukluk veya küçük çocukluk ( 0 - 2 yaşına kadar ) 2. İkinci çocukluk veya orta çocukluk ( 2 - 7 yaş arası ) 3. üçüncü çocukluk veya son çocukluk ( 8 ile 11-12 yaş arası; bundan sonra ergenlik öncesi çağ gelir.) ( Paul Foulquie: Pedagoji Sözlüğü ). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye göre 0-18 yaş arasındaki her insan çocuktur ( Yorum ) Tek bir çocuk yorumu yoktur. Neil Postman’ın yorumu: “Çocukluk üzerine yapılan psikolojik araştırmaların tümü, temel çocukluk paradigması üzerine sadece yorum niteliğindedir. Hiç kimse çocukların yetişkinlerden farklı olduğunu reddetmemiştir. Hiç kimse çocukların yetişkinliği başarabilmesi gerektiğini tartışmamıştır. Hiç kimse çocukların yetişmesiyle ilgili sorumluluğun yetişkinlere ait olduğuna itiraz etmemiştir. Gerçekte hiç kimse, çocukların bakımı konusunda yetişkinlerin en iyi ve en uygun olduklarına ilişkin bir anlayış olduğunu tartışmamıştır. Modern çocukluk paradigmasının, modern yetişkinlik paradigması olduğunu da söyleriz.” ( Çocukluğun Yokoluşu, s. 85 ) Çocukluk kültürel bir oluşumla var olmuştur: Neil Postman’ın yorumu: “Çocukluk bir dil öğrenimine benzer. Çocukluğun biyolojik bir temeli vardır, fakat sosyal bir çevre çocukluğu başlatmadıkça ve bakıp büyütmedikçe yani ona gereksinim duymadıkça gerçekleşmeyecektir. ( Çocukluğun Yokoluşu, s.182 ) Yetişkin çocuk: Bedenen geliştiği halde duygusal olarak gelişemeyen, utanca boğulmuş bir iç çocuğu olan, psikolojik gelişiminin belirli bir düzeyinde takılıp kalmış kişi. ( Doğan Cüceloğlu, Yetişkin Çocuk, s. 259 ) Çocukluğu Anlamaya Yönelik Kuramlar ( Açıklama ) Deneyime öncelik veren kuramlar ( Açıklama ) Yineleme modeli kuramı ( Açıklama ) Çocuk Hakları Kuramı ( Açıklama ) Benjamin Spok’un “insanlığın tüm tarihini yinelemektedir çocuk” yaklaşımı ile temellendirilen yineleme modeli, bireyin gelişim süreci boyunca insanlığın gelişim sürecini tekrarladığı esasına dayanıyor. 21 Gareth Matthews, çocukluk üzerine teori kurabilecek ilk kişilerin psikologlar olduğu görüşünde: “Ama” diyor, ”eğitimcilerin de belli başlı teorileri olması gerekir, tıpkı antropologlar, dilbilimciler, kültür tarihçileri ya da siyaset bilimciler gibi.” Gareth B. Matthews’in listesinde felsefeciler yer almıyor; ona göre çocukluk kavramı felsefi anlamda sorunludur. Aslında çocuk ve çocukluk modern kavramlardır ve tarih boyunca çocuk ve çocukluk hep sorunlu bir evrim geçirmiştir. Çocuk gelişimci Erikson, çocukluğun kültürel bir oluşum sonucu ortaya çıktığını ve geliştiğini ileri sürmüştü. Yorum ( Açıklama ) Geleneksel Çocukluk ( Açıklama ) Modern Çocukluk ( Açıklama ) Postmodern Çocukluk ( Açıklama ) Çocukluğun evreleri ve çocukluk tarihi ( Açıklama ) İnsanlık tarihi boyunca çocukluk evrilen bir alandır. Açıklama: Üç Farklı Çocukluk Değişen çocukluğu tanımak ve anlamak Üç çocuk anlayışı iki farklı yaklaşım ( Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s. 11-13 ) “Çocuğu tanımak yetmez, onu anlamak da gerekir.” ( Bruno Bettelheim ) Çocukları anlamanın iki yolu: Bir İki Çocuğun büyüme ve davranışının nesnel boyutlarını gözlemek ya da ölçmekle Çocuğun kişisel yaşantısının öznel yaşantısı hakkında bilgi edinmekle “Çocuğun ölçülerini aldığımız, yetenekleri ve açık davranışlarını yeteneklerini ve açık davranışlarını gözlediğimiz, konuşmasını kaydettiğimiz ve buna benzer durumları tespit ettiğimizde nesnel bir yol izleriz. Sadece görüp ve ölçebildiklerimizle yetinmeyip de; kişisel yaşantımızın yapısının ne olduğunu dünyaya nasıl baktığını, özel düşünce ve duygularının neler olduğunu araştırmaya devam edersek öznel yolu kullanırız. Nesnel bir 22 görüşle üç yaşında bir çocuğun boyunun 90 cm olduğunu öğrenmekle ilgileniriz. Öznel bir görüşle sadece bu istatistikle ilgilenmeyip, bunun çocuk için ne anlam taşıdığı hususu ile ilgileniriz.” ( Arthur T. Jersild, Çocuk Psikolojisi, s. 5 ) Gelişimin ilke ve kuramları: Gelişimin ilk temel ilkesi “Davranışın gelişimi ve bunun çocuğun zihni yaşantısına aktardığı bütün özellikler organizmasının biyokimyasal yapısına dayanır. Psikolojide beliren her olayın bedensel ( somatik ) bir dayanağı vardır.” ( Arthur T. Jersild, Çocuk Psikolojisi, s. 10 ) Gelişimin üç kavramı: Büyüme, olgunlaşma, öğrenme Büyüme: Çocuğun gelişiminde yer alan yapısal temelleri kurar Olgunlaşma: Eyleme geçmek için gereken yeni görev ve yetenekler büyümeyle sağlanır, olgunlaşma süreciyle yerleşirler Öğrenme: Bir: Kazanılmış bir cevabın yerleşmesinden ya da daha genel bir deyişle kazanılmış bir davranış biçiminden ibarettir İki : Deney sonucunda belli bir biçimde değişikliğe uğrayan davranış çeşidi.. Birinci tanım, kazanılmış davranışı doğal yada doğuştan gelen davranışdan ayırmaktadır ( Arthur T. Jersild, Çocuk Psikolojisi, s. 10 ) Çocuğu anlamanın ve ona yardım etmenin yolu: “Çocuğa gerçekten yardım etmek istiyorsak çocuğun içsel doğasını anlamalıyız. Çocuğun içsel doğasını anlamaya başlamanın en iyi yolu, -aynı temel öğelerin hepsi bizde de var olduğu için- kendimize bakmaktır. Ancak, doğamızın yalnızca sınırlı bir yönü değil tamamını keşfetmeye çalıştığımızı unutmamalıyız.” ( Lawrence Williams, Çocuğunuzu Keşfedin, s. 50 ) Çocuk gelişimi çok disiplinli bir alandır ve psikolojinin üç büyük dalından türemiştir: Deneysel, psikanalitik ve klinik psikoloji. Tıp, biyoloji, sosyoloji ve eğitimin de içinde olduğu diğer disiplinlerden gelen araştırmalara büyük ölçüde dayanmaktadır. ( Mary J. Gander-Harry W. Gardiner, Çocuk ve Ergen Gelişimi, s.37 ) 23 Yorum: Gelişim yalnızca çocukluk dönemiyle ilgili değil hayat boyu bir süreçtir. Piaget, çocukların dört dönem boyunca ilerlediklerini varsayar: Duyu- hareket, işlem öncesi, somut işlem ve soyut işlem dönemleri. “Duyu-hareket dönemine oranla işlem öncesi dönemin iki büyük avantajı kavram yeteneği ile dil yeteneği alanlarındadır; bu yetenekler duyu-hareket döneminin sonuna doğru gelişen ve simgelerin kullanılmasını içeren, daha genel ve oldukça önemli simgesel işlevden kaynağını alır. Taklit simgesel işlevin öncüsü olabilir.” ( Mary J. Gander-Harry W. Gardiner, Çocuk ve Ergen Gelişimi, s.269 ) Kaynaklar: Çocuk ve Ergen Gelişimi ( 1981 ) / Mary j. Gander Harry W. Gardiner. Yayıma Hazırlayan Bekir Onur. İmge Kitapevi, Ankara. Çocuk Psikolojisi ( 1979 ) / Arthur T. Jersild. Çev. Gülseren Günce. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları. Ankara. Çocuk Eğitimi ( 1996 ) / Alfred Adler. Çev. Kamuran Şipal. Cem Yayınevi. İstanbul. Çocuk Eğitimi ( 1995 ) / “Montessori metodu” / Maria Montessori. Çev. Güler Yücel. Özgür Yayınları. İstanbul. Çocukluğun Yokoluşu ( 1995 ) / Neil Postman. Çev. Kemal İnal. İmge Kitapevi. Ankara. Sofi’nin Dünyası-Felsefe Tarihi Üzerine Bir Roman ( 1994 ) -Jostein Gaarder. Çev. Gülay Kutul. Pan Yayıncılık. İçimizdeki Çocuk ( 2003 ) / Doğan Cüceloğlu. Remzi Kitapevi. İstanbul, 33. Baskı. İçimizdeki Biz ( 1999 ) / Doğan Cüceloğlu. Sistem Yayıncılık. İstanbul. Yetişkin Çocuklar ( 2001 ) / Doğan Cüceloğlu. Remzi Kitapevi. İstanbul. 22.Basım. 24 Çocuk Edebiyatı Ders Notları /3 ÇOCUK HAKLARI BAĞLAMINDA GELİŞME HAKKI Doğan her çocuk güzel bir dünyada yaşama hakkına sahiptir. Medeniyetler ve toplumlar çocuğa en iyi şeyleri hazırlama ve sunma ödevi ile yükümlüdür. Çocuğa yönelmek insanlığın biricik ödevidir. Çocuk felsefemizin esası: Bir çocukta bütün çocukları düşünmek ve bütün çocuklara karşı sorumluluk hissetmek. Çocuk ödevi ise haklarını bilen çocuklar yetiştirmekle gerçekleşir. Gerçek Hayat Bilgisi: Çocuk Hakları ( Mustafa Ruhi Şirin ) Çocuk Hakları Tanımı: İki Tanım “Belirli bir eylem ve davranışlardan koruma, belirli şeyleri yapabilme, kendini ifade edebilme ve kendi hayatını ilgilendiren konularda söz sahibi olma ve belirli şeylerden ya da hizmetlerden yararlanma hakları olarak tanımlanabilir.” ( Unicef Tanımı ) Çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlâki bakımlardan özgürlük ve saygınlık içinde, sağlıklı ve normal biçimde gelişebilmesi için hukuk kuralları ile korunan yararlardır Prof. Dr. Emine Akyüz Çocuk Hakları üç grup altında toplayabiliriz; negatif statü hakları: “beni zorlama, beni engelleme, bana buyruk verme, bana yasak koyma”; pozitif statü hakları: “bana yardım et”; ve asıl önemlisi, üçüncü grup, aktif katılım hakları ( Serozan, 2005 ). Prof. Dr. Eugeen Verhellen’in Çocuk Hakları kümelemesi de şöyle: Her küme bir hak çerçevesini oluşturuyor: tedbir; çocuğun eğitim, sağlık, yeterli bir standartta yaşama ve 25 sosyal koruma gibi temel ihtiyaç ve hizmetlere erişim hakları. Koruma, çocuğun kötü muamele, istismar ve sömürü gibi şiddetin her türlüsünden korunma hakkı. Katılım, çocuğun sesini duyurma ve karar verme mekanizmalarında yer alma hakkı… Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin Çocuğa Yönelik Yaklaşımı: 18 yaşından küçük her birey çocuktur. Çocuk, yaşla ve olgunlaşmayla gelişen ihtiyaçlara sahip bir bireydir. Çocuk Hakkında alınan her kararda çocuğun görüşü alınmalıdır. Çocukla ilgili her tür işlemde çocuğun yüksek yararı göz önünde bulundurulmalıdır. 5. Çocuklar herhangi bir ayrımcılığa maruz kalmaksızın eşit olarak ve doğuştan haklara sahiptir. 1. 2. 3. 4. ÇOCUĞUN TEMEL HAKLARI Niteliğe göre: I. II. III. IV. V. Çocukların Medeni Hakları Çocukların Ekonomik Hakları Çocukların Sosyal Hakları Çocukların Kültürel Hakları Çocukların Siyasal Hakları I. II. III. IV. Korumacı Haklar Sosyal ve Refah Hakları Yetişkin Hakları Ana-Babaya Karşı Haklar İçeriğe göre: Unicef’in Sınıflandırması: I. II. III. IV. Yaşama Hakkı Gelişme Hakkı Korunma Hakkı Katılım Hakkı, Çocuğun Görüşünün Alınması 26 Çocuk Hakları İçin Temel Ölçüt: Çocuğun Yüksek Yararının Önceliği ( Madde 3 ) Çocuğun yüksek yararının önceliği ifadesinden çocuğun yararını her türlü yarardan daha önemli ve öncelikli görmek ve buna göre davranmak anlaşılmalıdır. Çocuğun yüksek yararı dar şekilde yorumlanabilecek, sembolik bir ifade değildir. Bu ölçütün etkin biçimde uygulanabilmesi, çocuğun yüksek yararını önceleyen geniş ve güçlü bir yorumla mümkündür. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin bu temel ölçütünün anayasal güvence altına alınmış olması ile çocuklara yönelik pozitif ayrımcılık ilkesi birlikte değerlendirildiğinde çocuğun yüksek yararının öncelenmesi bir zorunluluk olarak kabul edilmelidir. Çocuk Haklarının Dayandığı İlkeler: 1. 2. 3. 4. 5. Çocuğun yaşama ve sağlığını koruma hakkı ( Madde 6 ) Gelişme ve yeteneklerini geliştirme hakkı ( Madde 6-28, 29 ) Korunma ve bakılma hakkı Katılım hakkı, ( Çocuğun Görüşünün Alınması ) ( Madde 12-13 ) Çocuğa karşı her tür ayrımcılığın önlenmesi ( Madde 2 ) Daha geniş bilgi için: I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ve Uygulama Planı 2012-2016 Belgesi ( www.cocukvakfi.org.tr - çocuk hakları okulu bölümü - ) Çocuğun Yüksek Yararının Önceliği Ölçütü’nün Açılımı: 1. 2. 3. 4. 5. Çocuğun yararının en iyi biçimde korunması. Çocuğun yararı başka kimselerin yararları ile çatıştığı durumda, çocuğun yararının önde tutulması. Bu yararın tespitinde sadece bugünkü koşulların değil, gelecekteki durumun da değerlendirmede göz önüne alınması. Çocuğun yararını tespit edecek kimselerin ( aile, kurum, mahkeme ) mutlaka aileyi, çocuğu, meslek adamlarını dinledikten sonra karar vermeleri gerektiği. Çocuğun yararının her ülkenin sosyo-ekonomik koşulları açısından değiştiği dikkate alınarak, her ülkenin kendi kriterleri oluşturması gerektiği. ( Uluslar arası Çocuk Hakları Semineri, Sion Toplantı Tutanağı ) ( 3-9 Kasım 1995 ) Çocuğun Yüksek Yararının Önceliği Ölçütünün Yorumu 27 -Çocukla ilgili bütün girişimlerde, çocuğun yüksek yararı tam olarak gözetilecektir. -Ana-babalar ya da sorumluluk taşıyan diğer kişiler bu sorumluluğu yerine getirmediklerinde, Devlet, çocuğa yeterli dikkati gösterecek ve desteği verecektir. -Kanun ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşünce olmalıdır. -Çocuğun yararında aranacak ölçütler ise çocuğun kişiliği, ihtiyaçları, yetenekleri, gelişim olanakları ve hayat şartlarıdır. -Yüksek yarar teriminde, yüksek öncelikli sözcüğünün anlamı, çocuğun yararının en iyi şekilde korunması, çocuğun yararının aile, çevre, toplum yararları ile çeliştiğinde çocuğa öncelik verilmesi ve üstün tutulması, anlaşılmalıdır. Çocuklarla ilgili her tür eylemde öncelikle çocuğun yararının göz önünde bulundurulması ölçütü; -Anayasa -kamunun sosyal yardım kurumları -özel sosyal yardım kurumları -idari makamlar Yasama organları ile ilgilidir. AYRIMCILIĞA KARŞI OLMA İLKESİ ( Madde 2 ) Devlet, her çocuğa, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’de tanınan hakları kendilerinin, ana babalarının, vasilerinin sahip oldukları ırk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da başka düşünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, engellilik, doğuş ve diğer statüler nedeniyle hiçbir ayırım gözetmeksizin tanır ve taahhüt eder. YAŞAMA HAKKI ( Madde 6 ) Yaşama hakkı çocuğun hayatta kalma ve sağlığını koruma hakkıdır. Doğduktan sonra varlığını sürdürmesini gerektiren; -Yeterli bir hayat düzeyi -Barınak, yani ev ya da sıcak bir yuva ve aile, -Beslenme ve sağlık bakımından ulaşabilme koşullarının yerine getirilmesi GELİŞME HAKKI ( Madde 6 ) Çocukların doğal kapasitelerinin en yüksek gelişme düzeyine ulaşabilmesi gelişim hakları içinde yer alır. -Eğitim -Düşünce ve vicdan özgürlüğü -Dinini seçme özgürlüğü -Kültürel etkinlikler 28 -Haber alma ve yayma -Oyun ve dinlenme hakkı Eğitim Hakkı ( Madde 27-28 ) Eğitimin Hedefleri ( Madde 29-31 ) Çocuk Kitaplarının Üretiminin ve Yayılmasının Teşvik Edilmesi ( Madde 17 ) KORUNMA HAKKI Korumaya yönelik hakları, her türlü kötü muamele, ihmal ve sömürüye karşı korunmasını içerir: -Göçmen ve sığınmacı çocuklara özel koruma ve onları kullanması -Çocukların işkence ya da ceza yasası sistemlerindeki aykırı uygulamalardan korunması, -Çocuk yaştakilerin savaşlarda asker olarak kullanılmasının önlenmesi, -Yasal yaş altındaki çocukların işçi olarak kullanılmasının önlenmesi, -18 yaşına kadar çocuk sayılan gençlerin uyuşturucudan, cinsel yada ticari sömürüden korunması. ÇOCUĞUN GÖRÜŞÜNÜN ALINMASI ( Madde 12-13 ) ( Çocuğun Görüşünün Alınmasının Önemi ) İçinde bulunduğu ortama, ülkesine ya da çevresine katılımında bulunabilecek bireyler olarak yetişmesi. -Görüş bildirebilmesi, -Kendilerini ilgilendiren konularda söz sahibi olabilmesi, -İleride sorumlu vatandaşlığa hazırlanabilmesi için; 1.Barışçı içerikli toplantı yapabilmek. 2.Dernek kurabilmek. 3.Topluma yönelik sosyal etkinliklerde etkin rol alabilmek. Devlet tarafından çocuğu etkileyen her hangi bir adli veya idari kovuşturmada çocuğun ya doğrudan doğruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi fırsatı, ulusal yasanın usule ilişkin kurallarına uygun olarak çocuğa özellikle sağlanacaktır. Böylece, görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme hakkını tanımak yükümlülüğünü yerine getirmiş olacaktır. Çocuğun görüşünün alınmasının önemi ifadesinden, çocukların toplumun saygın bir bireyi olarak, toplumsal hayatın bütün alanlarına adaletli bir ortamda ve yetişkinlerle birlikte katılımını sağlamak anlaşılmalıdır. 29 “Toplumsal hayatın bütün alanları” kavramından anlaşılması gereken husus ise; ailede, eğitim sisteminde, toplumda, yerel yönetimlerde, sağlıkta, yargılama ve koruma süreçlerinde, medyada, anayasa ve yasa hazırlama süreçlerinde ve sivil toplum kuruluşlarında çocuğun görüşünün alınmasında önerilecek modellerin tasarımıdır. I.Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ve Uygulama Planı, s. 23 Çocuk Haklarının Üç Temel Hedefi 1) Her çocuğun hayata mümkün olan iyi bir başlangıç yapması. 2) Her çocuğun nitelikli eğitim alması. 3) Her çocuğun potansiyelini geliştirmesi ve katkıda bulunması. Çocuk Hakları Savunuculuğuna Yönelmek İçin: 1) Hiçbir çocuğu dışarıda bırakmayın 2) Çocuklara öncelik verin 3) Her çocuğu koruyun 4) HIV / AIDS’le Savaşın 5) Çocuklara zarar vermeyi ve çocukları sömürmeyi durdurun 6) Çocukları dinleyin 7) Her çocuğa eğitim hakkını savunun ve tanıyın 8) Çocukları savaştan koruyun 9) Çocuklar için dünyayı koruyun 10) Yoksulluğa karşı savaşın: Çocuklara yatırım yapın ( Unicef, Çocuklar İçin Küresel Hareket İçin Birlik Çağrısı, Nisan 2001 ) Dünyayı Çocuklar İçin Değiştirmek İçin: Farkında Olun: Her çocuğun dokunulmaz hakları olduğunu anlayın ve bilin. Toplumlar ve devletler ancak bu haklar gerçekleştiğinde gelişebilir ve ilerleyebilir. Daha Fazla Öğrenin: Yoksulluk, ayrımcılık, işsizlik ve sömürme, hayatı tehdit eden çevresel etkenleri kendi ülkenizdeki çocukların hayatlarındaki etkilerini gözlemleyerek öğrenin. Eyleminizi diğer insanlarla paylaşıp beraber gerçekleştirin. 30 Sorumluluk Alın: Çocukların üzerindeki sorumluluğun sadece anne-baba veya eğiticilerin değil herkesin sorumluluğu olduğunu anlamaya çalışın. Duyurun: Yöneticiler tarafından verilen sözleri dikkatle takip edin ve verilen sözlerin takipçisi olun. Çocuklar için yaptıkları ve yapmadıklarının peşinde olduğunuzu onlara gösterin. Sorumluluklarını hatırlatmak için her alanı kullanın. Harekete Geçin: Çocuk haklarına yönelik projelere ve etkinliklere katılın ve yardımcı olun. Her birey bir farklılık katar. Öncü olun. Gönüllü Olun: Çocuk hakları konusunda sosyal sorumluluk projeleri için işbirliği yapın. Eylem grupları oluşturun. Kaynaklar: Unicef ( www.unicef.org.tr ) BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ( 20 Kasım 1989 ) Çocuk Hakları Sözleşmesi El Kitabı ( 1999 ), Unicef Yayını, Ankara, I.Türkiye Çocuk Hakları Kongresi Yetişkin Bildirileri Kitabı 1-2. ( 2011 ) ( Haz. Prof. Dr. Aydın Gülan, Mustafa Ruhi Şirin, Memduh Cemil Şirin, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul) I.Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ve Uygulama Planı ( 2012-2016 ) ( 2011 ) Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul ( www.cocukvakfi.org.tr- çocuk hakları okulu bölümü ) 31 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 4 EDEBİYAT, ÇOCUK ve İLK GENÇLİK EDEBİYATI ( Tanımlar-Farklı Görüşler ve Eleştiri Kültürü) Edebiyat “Edebiyat, olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatı.” ( Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük 2005 ) “Edebiyat, estetik amaçlı oldukları kabul edilen yazılı eserler bütünü.” ( Büyük Laros Sözlük ve Ansiklopedisi 1986 ) “Hayatı ve düşünceyi çevreleyen düşsel ve imgesel betimlemelerin ve canlandırmanın dilin yapısına ve formuna dönüşmesi.” C. Huck, S. Hepler, S. Hickman, J. Kiefer ( Children’s Litetarute in Elementary Schools ) Edebiyatın Anlamı “Edebiyatın iki anlamı var günümüzde: 1) Geniş anlam: Edebiyat, aktarılan ifadedir. Esas olan aktarılıştır. Dil vasıtası ile insandan insana ve nesilden nesile aktarılan her beşeri ifade edebiyattır. 2) Dar anlam: Güzel yazılar. İnsan ( fert veya topluluk olarak ) düşünce ve duygularını dil vasıtasıyla ifade etmek isteyince, karşısına belli bir biçim çıkar. Bu biçim, kendi biçimi, ifade etmek istediği konuyu en uygun olan biçimdir; hem ifade etmek istediği konuyu hem de uyandırmak istediği etkiye. Bu etki, coşkunluk, hayranlık, inandırma olabilir. Demek ki edebiyatın bir başka yönü var; Sanat yönü.” ( Cemil Meriç, Kırk Ambar, s.16-17 ) Edebiyatın işlevi / Örneklerle Çocuk Edebiyatı, Recep Nas, s. 18-23 Çocuk Edebiyatı “ Yalnızca çocuklar için yazılmış metin türlerinin genel adıdır.” ( Klaus Dodorer ) “Edebiyat için geçerli olan bütün estetik tasnif şemaları ve edebiyat sosyolojisi ile ilgili şartlar çocuk edebiyatı için de geçerlidir.” ( Winfred Kaminski, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, S.86 ) 32 “Çocuk edebiyatı değeri olan ve çocuklara yönelik eserleri içerir. Çocuk edebiyatı bu iki ögeyi yani “edebiyat değeri” ve “çocuklara yönelik olması” ögelerini kesinlikle içermelidir. Büyükler eserleri seçen kişiler ve edebi değerleri yargılayan / belirleyen arabulucular olabilir ama kendilerine hitap eden kitapları en iyi seçen / belirleyen ise çocuklardır.” ( G. Munde Children’s Literature in Education ) “Çocukların ilgilerine, ihtiyaçlarına, okuma tercihlerine hitap eden ve çocukları temel dinleyici kitlesi olarak cezbeden alan edebiyattır.” ( A. Ferhan Oğuzkan / Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı ) Üç Tanım: “Çocuk Edebiyatı, erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştirilen, beğeni düzeylerini yükselten ürünlerin genel adı.” ( Sedat Sever / Çocuk ve Edebiyat, s.9 ) “Çocuk Edebiyatı, temel kaynağı çocuk ve çocukluk olan; çocuğun algı, ilgi, dikkat, duygu , düşünce ve hayal dünyasına uygun; çocuk bakışını ve çocuk gerçekliğini yansıtan; ölçüde, dilde, düşüncede ve tiplerde çocuğa göre içeriği yalın biçimde ve içtenlikle gerçekleştiren; çocuğa okuma alışkanlığı kazandırması yanında, edebiyat, sanat ve estetik yönden gelişmesine katkı sağlayan, çocuğu duyarlı biçimde yetişkinliğe hazırlayan bir geçiş dönemi edebiyatıdır.” ( Mustafa Ruhi Şirin / Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s.16 ) Kısa Tanım: Çocuk Edebiyatı, sınırları uçsuz bucaksız çocuk ve çocukluk olan, çocuklara yönelik edebiyat değeri taşıyan bir geçiş dönemi edebiyatıdır. Çocuk edebiyatının kaynakları “ Çocuk edebiyatının üç kaynağı: Bir Özellikle çocuklar için yazılan metinler İki Yetişkin edebiyatından aktarılan metinler Üç Halk edebiyatına ait yazılar 33 ( Winfred Kaminski / Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, S.8 ) a) b) c) Yetişkinler için üretilen kitapların uyarlanmasıyla oluşmuştur. ( Robinson Crusoe, Gulliver’in Seyahatleri Gibi ) Halk yazınından alınan öykülerle beslenip zenginleşmiştir ( Örneğin masallar, efsaneler, destanlar gibi ) Özellikle yaş grubunun gereksinmeleri, algıları ve özellikleri düşünülerek hazırlanmış kitaplardır ( Örneğin, günümüzde varlığını sürdüren çocuk kitapları gibi )” ( Bernd Kast Jugendliteratur in kommunikativen Deutsch hunterricht ) ( Doç. Dr. Selahattin Dilidüzgün’ün İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları kitabından naklen, s.40 ) Edebiyat – Çocuk ve İlk gençlik Edebiyatı Tartışmaları / Farklı Görüşler Çağdaş Çocuk Yazını, s. 21-27 Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s. 14-15-24-25-26-27 Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız, s. 9-15 Çocuk Edebiyatı Yıllığı 1987, s. 54-55 Açıklama Çocuğun dünyasında edebiyatın anlamı: Yorum J. Rececca Lukens’a göre edebiyat-çocuk edebiyatı ayrımı: “… çocuklar küçük yetişkinler değildir. Deneyim bakımından yetişkinlerden ayrı özellikler gösterir. Bu nedenle, küçük okurlar için yapılan edebiyatın çeşit olarak değil ancak derece olarak yetişkin edebiyatından farklı olması gerekir.” Ve devamı yorumlanmalı. ( A Critial Handbook of Children’s Literatura ) ( Sedat Sever’in Çocuk ve Edebiyat kitabından naklen, s. 23 ) Edebiyat-Çocuk Edebiyatı Ayrımında Belirleyici Olan Kavramlar: Çocuğa görelik ( Çocuk ve Edebiyat, s. 8-11 ) Çocuk gerçekliği ( Çağdaş Çocuk Yazını, s. 73-97 ) Çocuk bakışı ( İlk ) Gençlik Edebiyatı / Tanım Gençler için yazılmış ve onlara sunulmuş bir edebiyattır. 34 Genel Özellikleri Zıtlıklar ve çatışmalar genç kişinin deneyimleri ile paraleldir ( uyumludurtutarlıdır ) – Güçlü, inanılır bir konu ve kolay tahmin edilemeyen bir sonucu olanTeması genç kuşaklara yöneliktir: Örneğin, aile ilişkileri, arkadaş ve toplum, ırk ve etnik ilişkiler, vücut ve kendini nasıl gördüğüne dair, sevgi ve aşk konuları Kahraman ve birçok karakterler gençlerden oluşmalı Kullanılan dil gençlerin kullandığı dille uyumlu olmalı Kelime seçimi, anlatım ve söz dizimi okuyucunun yaşına uygun olmalı Roman türleri yetişkin edebiyatından daha kısa olmalı ( İlk ) Gençlik Edebiyatı Hangi Özellikleri İçerir? 1. Temel karakteri: 13 – 19 yaş arasında olan genç 2. Birinci şahıs bakış açısını yansıtmalı 3. Arka planda bir yetişkin olmalı 4. Belirli sayıda karakteri olmalı 5. SIKIŞTIRILMIŞ zaman dilimi ve konunun geçtiği tanıdık bir yer 6. Şu an konuşulan dil ( geçerli bir dil ) 7. Ayrıntılı tasvir ( betimleme ) edilmiş bir görünüm 8. Olumlu bir karar ( çözüm ) 9. En az alt konuları olan 10. 125- 150 arası sayfa uzunluğunda Kenneth L. Donelson- Alleen Nilsen Literature for Today’s Young Adults Anatole France’dan Bir Görüş: “Çocuklar için yazdığınız zaman bir çeşit özel bir yol tutmayınız. Çok iyi düşününüz ve çok iyi yazınız. Yazdığınız yazıda her şey canlı, büyük, geniş ve güçlü olsun. Okuyucularınızın beğenilmesi için başlıca özellik buradadır.” ( Le Livre de Mon Amis s.250 ) ( Enver Naci Gökşen’in Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız kitabından naklen, s. 11 ) T.S. Eliot’a göre edebi eser nasıl doğar? “Gerçekte bir sanatçının eserini yaratırken büyük çapta yaptığı iş, elindeki malzemeyi ayıklamak, bir araya getirmek, onlarla bir yapı oluşturarak bazı unsurları atmak, düzeltmek ve sınamak gibi etkinliklerdir.” 35 ( Edebiyat Üzerine Düşünceler, s. 59 ) Mustafa Ruhi Şirin: Edebiyat sanatının oluşumda gerekli olan her şey çocuk ve ilk gençlik edebiyatının oluşumunda da gerekli ve geçerlidir. Çocuk edebiyatının en önemli işlevi: Malte Dahrendorf’a göre: “yetişmekte olan kuşakların edebiyata, okumaya ve kitaplara ilgi uyandırması.” ( Dilidüzgün’den naklen Çağdaş Çocuk Yazını, s. 26 ) Selahattin Dilidüzgün’e göre: “…çocuk yazını her ne kadar doğrudan belli eğitsel amaçlara hizmet eden bir araç olarak görülmese de, çocuğa okuma eğitimi veren bir araçtır. Bu anlamda çocuk yazını, yetişkin yazınına geçişte bir “ara basamak” ya da “geçiş yazını” işlevini üstlenmektir. Böylece, çocuk ve gençlik yazınının, okuma alışkanlığı veren ve yazınsal ürünleri alımlamayı öğreten bir işlevi ortaya çıkmaktadır.” ( Çağdaş Çocuk Yazını, s. 26-27 ) Meral Kaya’ya göre: “Çocuk edebiyatının okuma yazma öğreniminde etkili olmasının yanında, çocuk kitaplarına ilgi ve okuma yaşam boyu okuryazarlığın bir göstergesidir.” ( Okuma Yazma Öğreniminde Çocuk Edebiyatının Öğretim Amaçlı Kullanımında Yöntem ve Teknikler, -bildiri- s. 1 ) 36 Mustafa Ruhi Şirin’e göre: Çocuk edebiyatının amacı ve işlevi birbiriyle yakından ilişkilidir. Çocuk edebiyatının işlevini yerine getirmesi, amacının bütün boyutlarıyla anlaşılır olmasıyla olanaklıdır. Daha açık ifade ile, çocuk edebiyatının amacı ve işlevi, çocuk edebiyatının nasıl olması ya da olmaması gerektiği ile de yakından ilgilidir. Çocuklar için edebiyatın nasıl olması gerektiğini öncelikle yalınlık, çocuk gerçekliği ve çocuğa göre’lik belirler. Bu yönü ile çocuk edebiyatı, çocuk bakışını yansıtan bir edebiyattır. Burada sorulması gereken ana soru şudur: Yetişkin gerçeği çocuğa göre bir dil ve kurguyla anlatılırsa, bu çocuk edebiyatı değil midir?. Hiç kuşkusuz çocuk edebiyatı örneğidir ve çocuk edebiyatı çocuk gerçekliğiyle sınırlı değildir. Aksi halde, çocuk gerçekliğiyle ilgisi olmayan, masalları, destanları, efsaneleri ve romanları çocukların okuyabildiğini anlamamız güçleşirdi. İlk okur grubu çocuk olan çocuk edebiyatı, yetişkin okuru da amaçlamalıdır. Çocuk edebiyatının öncelikli amacının çocuk ve yetişkin okur tarafından okunabilme niteliği olmalıdır. Sedat Sever’e göre, çocuk edebiyatının temel işlevi, çocuklara okuma sevgisi ve okuma alışkanlığı kazandırmaktır: Çocuklara yaşam ve insan gerçeğine ilişkin sanatçı duyarlığı ile kurgulanmış ipuçları sunmak, anadilinin kullanım olanaklarını sezdirmek ve onları yazılı kültürle sağlıklı ve sürekli etkileşim kurabilen bireyler kılabilmek, çocuk edebiyatının temel amacı olmalıdır. Malte Dahrendorf, çocuk edebiyatının öncelikli işlevlerini edebiyata, okumaya ve kitaplara yönelme, edebiyat ve sanat eğitimi olarak değerlendirmektedir. Dahrendorf, çocuk ve gençlik edebiyatının eğitici işlevini ise, okurlarının ilgilerini kapsar, edebiyat deneyimi olmayanları yüreklendirir, okuma ilgisi oluşturur, çocukların ve gençlerin aydınlanmalarını, deneyimlerinin artmasını, ön yargılardan ve toplumsallaşmalarını koşutlayarak, onların kimliklerini kazanmalarına yardımcı olur biçiminde açıklar. Medya toplumunda, çocuk ve gençlik edebiyatının, diğer medya türleri kadar özellikle televizyon ve bilgisayar- bu işlevini yerine getiremediği ise ortak kabullerden biridir. Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s.19,20 Sedat Sever’e göre: “Çocuk edebiyatının en temel işlevlerinden biri çocuklara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmaktadır. Çocuk edebiyatı ürünleri, çocukları nitelikli metinlere yöneltmeyi başarabilen, onlara zamanla okuma kültürü kazandırabilen bir sorumluluk üstlenmelidir. Başka bir söyleyişle, çocuklar adına üretilen nitelikli yayınlar çocuk-edebiyat-sanat etkileşiminin kapısını aralayan etkili bir uyaran olmalıdır. Çocuklara, yazınsal metinlerin ve resim iletilerini tanıma ve anlamaya dayalı bilişsel ve duyuşsal boyutlu davranışlarını uygulayabileceği, sınayabileceği olanaklar sunmalıdır.” ( Çocuk ve Edebiyat, s. 11-12 ) 37 Çocuk edebiyatının eğitici amaçları: Malte Dahrendorf’a göre: 1. Okurların ilgilerini kapsar; aslında bu yazın çocuk ve gençlik yazınını da yapan bir özelliktir. 2. Yazınsal deneyimleri olmayanları bu konuda yüreklendirir; okurların yazınsal metinler üzerinde basit analizler yapabilmelerini sağlar; 3. Gerekli biçimde okuma ilgisi oluşturur; örneğin gerilim, komik öğeler, eylemin yoğunluğu ve özdeşleşme olanakları çocukların okumalarını güdüler; 4. Çocukların ve gençlerin aydınlanmaları, deneyimlerinin artmasını, önyargılardan arınmalarını ve toplumsallaşmalarını koşutlayarak onların kimliklerini kazanmalarına yardımcı olur. ( Selahattin Dilidüzgün’ün Çağdaş Çocuk Yazını kitabından naklen, s. 27) Son Dönem Çocuk Edebiyatı Eleştirisinde Hangi Temel Yaklaşımlar ve Yöntemler Kullanılıyor? Meral Kaya’nın Yorumu: Pedagojik gelişimin edebiyatı çerçevelemesi gerektiğine inanan eleştirmenler kadar daha özgür ve sanatsal yazınlara destek verenler de var. Edebiyatı tamamlayan görsel malzeme, tamamlayıcı yan bir etken olarak görülmüyor artık. Çocuk edebiyatı harflerin ve çizgilerin bileşiminden oluşan bir sanat dalı olarak algılanıyor. Eleştirmenler, dil-işlenen konu-anlatım üslupları gibi temel yaklaşımların dışında, bir çocuk kitabının, çekiciliği had safhada olan sinema-dvd-tv karşısında durabilecek kurgusal bir büyüye sahip olunup olamadığı kriterini de göz önünde tutuyor. Ve eğer böyle bir büyüye sahipse kitap, diğer yaklaşımlar göz ardı edilebiliyor. Edebiyatın didaktik olmak gibi temel bir ilkesi olması gerektiğine inanan eleştirmenler ile sanatsal ve mizahi çalışmalardaki özgürlüğü destekleyen eleştirmenlerin yaklaşım ve yöntemleri farklılıklar içeriyor. 38 Çocuk ve Gençlik Edebiyatının Değerlendirilmesi ve Eleştirisinde Ölçütler: Gerhard Haas’ın Önerileri: 39 40 ( Winfred Kaminski, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, naklen: s.186-188 ) Winfred Kaminski’nin Önerileri “Çocuk ve gençlik edebiyatının geleneksel iki görevi vardır: Bir, fayda sağlamak. İki, zevk vermek. Biri diğerine üstünlük sağlamadan uzun süredir gidip gelmektedir. Başlangıçta çocuk ve gençlik edebiyatının öğretimle sıkı bir münasebeti olduğu görülmektedir. Çocuk edebiyatı o zamanlar büyük oranda okul edebiyatı idi … Çocuk ve gençlik edebiyatı, sadece pedagojik semboller altında olamaz. O aynı zamanda edebiyat olarak-yeni gerçekliklerin taslağı olarak- okunmalıdır; çünkü o, sadece gerçeklik içerisinde yolunu 41 bulmaya katkıda bulunmak isteyen yol gösterici değil, aynı zamanda gerçeğe ayna tutan ve ondaki yetersizliği bildiren benzer unsurları da içermektedir.” ( Winfred Kaminski / Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, s.193 ) Okuma Notları Dilidüzgün, S. Çağdaş Çocuk Yazını ( 2003 ) Morpa Kültür Yayınları. İstanbul Sever, S.Çocuk ve Edebiyat ( 2011 ) İzmir: Tudem Yayınları Kaminski, Winfred. Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, ( 2008 ). Ankara MEB Yayınları Kıbrıs, İbrahim. Uygulamalı Çocuk Edebiyatı ( 2011 ) Ankara: Kök Yayıncılık 99 Soruda Çocuk Edebiyatı. Komisyon. Yayıma Hazırlayan Şirin, Mustafa Ruhi. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları Yayıma Şirin, Mustafa Ruhi. Çocuk Edebiyatı Kültürü ( 2007 ). Ankara: Kök Yayıncılık Şirin, Mustafa Ruhi. Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış ( 2007 ). Ankara: Kök Yayıncılık Medyada Toplumda Çocuk ve Gençlik Edebiyatında İşlev Değişimi ( Ortaya Çıkan Yeni Kitap Türleri ve Yeni Edebi İşler Tipleri ) Prof. Dr. Hans Heino Ewers, çev. Ersin Çetinbaş, Binbir Kitap, cilt 1, sayı 2 42 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 5 DIŞ YAPI ve İÇERİK ( İÇ YAPI ) AÇISINDAN ÇOCUK ve İLK GENÇLİK KİTAPLARI I. BİÇİM AÇISINDAN ÇOCUK KİTAPLARI Çocuk kitaplarını tanımak ve anlamaya yönelmek için: a) Çocukların kitaba yönelmelerini sağlayan biçimsel ögeler ( dış yapı ) b) Çocukların kitapla etkili iletişimini sağlayan ögeler ( içerik – iç yapı ) Çocuğun gelişme ve büyüme evrelerine göre kitabın dış yapı ögeleri: a) Büyüklük ( boyutlar ): -okul öncesi dönemde -okul döneminde b) Kâğıt özelliği: -Kitabın kullanılma süresine uygun kâğıt kullanımı -Dayanıklı kâğıt seçimi -Yazıların rahat okunmasına uygunluğu -Yazı, resim ve renk uyumu c) Kapak-cilt: -Kapağın tasarım değeri var mı?. -Çocuğun ilgisine uygun mu?. -Kapak kâğıdı dayanıklı mı?. -Cildi sağlam ve özenli mi?. Sayfaları açılıp kapanabiliyor mu?. -Ön, arka kapak ve sırt yazıları yazılmış mı?. ç) Sayfa düzeni ve tasarım: -Kitaptaki yazı, resim, rakam, fotoğraf, çizgi unsurları uyumlu ve bütünlük içeriyor mu?. -Tasarımın sanat ve estetik değeri var mı?. -Kitap, okuma-izleme rahatlığı sağlıyor mu?. d) Harflerin büyüklüğü: -Harflerin oranı çocuğun yaş ve gelişimine uygun mu?. -Harf, sözcük ve satır araları özenli mi?. -Harfler okuma hızını engelleyici mi?. 43 e) Resim ve resimleme: -Resimler metinle uyumlu mu?. -Resimler yaş düzeyinin algılamasına uygun mu?. -Resimlerin sanat ve estetik değeri var mı?. -Resimler çocukların iletişim kurmasına olanak sağlıyor mu?. -Resimler çocukların duyu algılarını geliştirici özellikler taşıyor mu?. -Resimler duygu ve düşünce dünyalarını harekete geçirici mi?. Çocuk kitaplarında resim: - Yaş büyüdükçe resim oranı azalmalı Resimler görme duyusunu etkileyecek nitelikte olmalı Çocuğun ilgisini uyandırmalı Çocuğun dünyasına kitabın girmesini sağlayıcı özellikler taşımalı Yazı, renk, resim bütünlüğü içermeli Çocukların düşlerini harekete geçirici olmalı Resimli kitaplar, çocuğun sanat ve edebiyat etkileşimine katkı sağlayıcı özellikleri yansıtmalı Çocuğun bakmasına, görmesine ve anlamasına olanak tanımalı Resimler metnin gerçekliğinden uzaklaşmadan, sanatçının algısıyla estetik biçimde sunulmalı Resimler çocuk algısının ne altında ne de çok üzerinde bir anlatımı yansıtmalı Sözcüklerin anlatamadığını resimle açımlayabilmeli Metin-resim uyumu ile yeni anlam katmanları sağlayabilmeli Okul Döneminde Resimli Çocuk Kitaplarının Amacı ve İşlevi: - Bilinenleri yinelemekten daha çok, çizgileriyle, yarattığı kurgularla özgün bir özellik taşıyor mu?. İzleyicide, sanatçı tarafından yapıldığına, böyle bir duyarlılığı yansıttığına yönelik izlenim uyandırıyor mu?. Çocuklarda resim yapma, görsel metinlerle iletişim kurma isteği uyandırıyor mu?. Yazınsal metin iletilerini görsel ögelerle tamamlıyor mu?. Sözcüklerle anlatılanlara görsel yorumlar getiriyor mu?. Yazılarla anlatılamayanları okurun belleğinde canlandırıyor mu?. Çocuğun sanat eğitimine katkı sağlayacak; onun duyarlık eğitimini destekleyecek özellikler taşıyor mu?. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 49 ) 44 ÇOCUK KİTAPLARI EDİTÖRÜ Fatih Erdoğan’ın Yorumu ( 2006 ) Editör nedir?. Editör bir tür filtredir, süzgeçtir. Editör “okuyan” kişidir. İşi okumaktır. Editör en çok kitap okuyan kişilerden bile daha çok okur, çünkü bizler yayımlanmışları okuruz, oysa editör yayımlanmamışları da okur. Editör yayın hayatının belirleyicisidir. “Sofra”yı kurandır. Yazar pişirir, editöre seçip sofraya koyar. Sofranın çilingir sofrası mı, düğün sofrası mı, fukara sofrası mı, iftar sofrası mı… olacağına karar veren kişi editördür. Biz okurlar sofraya konanı yeriz, ya da yemeyiz. Yetişkin okur çocuğa göre, “yiyeceğini” daha bilinçli seçebilir. Kalorisi, besin değeri, vitamini, midesini bozup bozmayacağı, gaz yapıp yapmayacağı, vb. ama çocuk/okur anlık güdü ve isteklerine göre davranır. Yalnızca patates kızartmasıyla midesini şişirebilir… İşte bu nedenle, çocuk kitapları editörünün rolü, yetişkin kitapları editörünün rolünden farklıdır. Çocuk kitapları editörü, çocuğun gelişim ve eğitimi ile ilgilidir ama bir çocuk gelişimcisi ve eğitimcisi olmak çocuk kitapları editörü olmak için yeterli değildir. Çocuk kitapları editörü edebiyat ile tabii ki ilgilidir ama, edebiyatçı olmak çocuk kitapları editörü olmak için de yeterli değildir. Bir yanıyla çocuk kitapları editörü bugünkü çocukları, çocukluğun bugününü ve dününü tanırken, bir yandan da hem edebiyatın bütününü hem de çocuklara sunulan edebiyatın dünün ve bugününü bilmek çabası içinde olmalıdır. II. İÇERİK ( İÇ YAPI ) AÇISINDAN Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı eseri, konusu, teması, planı, kahramanları, dil ve anlatımı ile bütünlük ve kendine özgü olma durumunu kazanır. İçerik ve biçim özellikleri birbirini tamamlayıcı olmadıkça nitelikli eserden söz edilemez. İçerik özellikleri: a) Tema ( İzlek ) ( Yun ). 1. Asıl konu. “ konulan şey “ 2. ed. Öğretici veya edebi bir eserde işlenen konu, düşünce, görüş: Tablonun teması. Anıtın teması, Kurtuluş Savaşıydı, Çanakkale. müz. Bir besteyi oluşturan temel motif. 45 Yazarın eserinde ( veya yazısında ) sürekli olarak belirtmeye çalıştığı temel düşünce ve görüşlere, gösterdiği ana yönelimlere “tema” ( izlek ) denir. ( Ferhan Oğuzkan, Çocuk Edebiyatı, s. 307 ) Tema’nın açık ve seçikliği yazarın başarısını belirler. Temanın açık ve seçikliği, yazarın hangi düşünce ve görüşlere vurgu yapacağını önceden karar vermiş olmasıyla da ilgilidir. Tema’sı belirsiz konular yanlış anlamlara neden olabileceği için eserin niteliğini zayıflatır; dahası ortadan kaldırır. Yazarın amacı etkilemektir. Konu ve temanın estetik uyumu etkilemenin gücünü belirler. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 51 ) b) Konu : Üzerinde söz söylenen, yazı yazılan, eser meydana getirilen düşünce, olay veya duruma konu denir ( Türkçe Sözlük ). Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerinin konusunu oluşturan düşünce, olay ve durum unsurlarının “tema” ile sıkı ilişkisi vardır. Tema mı konu mu önceliklidir?. Tema, konudan önce zihinde tasarlanır, konu, temaya göre kurgulanır. Konu, gerçek yada gerçek dışı birçok olaylar, yaşanmış ya da yaşanması mümkün durumları kapsar. Konu tema ile birlikte gelişir. Temadan yoksun eserin konusu belirsizliğe itilmiş olur. Konu ve tema uyumu olmayan eserlerin edebiyat, sanat ve estetik yönü zayıftır. Konu bir araçtır. Çocuk ve ilk gençlik edebiyatından konu çocuğa ve ilk gençlik çağına uygun içeriğe kavuşması sanatçı-yazar başarısı sayesinde gerçekleşir. İçeriğin, çocuğun ve ergenin gerçekliğine, ilgisine, ihtiyaçlarına uygun olması belirleyicidir. Konu ile edebiyatın hedef kitlesi arasında birebir bir ilişki olmalıdır. Çocuk ve ilk gençlik edebiyatının konusu, çocukluk ve ilk gençlik çağının yakın çevresi, ilgileri ve elde ettiği deneyimleri de yansıtmalıdır. Konu, çocuklarda duygu ve düşünce gelişimine katkı veren bir içerik özelliği taşımalıdır. İçinde yaşadığı toplumun kültürü ve değerlerle çelişmemelidir. ( Ferhan Oğuzkan, Çocuk Edebiyatı, s. 307,308 ) ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 50-51 ) Çocuk ve ilk gençlik edebiyatında konu, gelişim evrelerine göre çeşitlenir. 46 Lukens, yetişkinlerle çocukların edebiyattan beklentilerinin aynı olduğu görüşünde: Eylem, olay, merak, cevap gerektiren sorular, sorulara uygun cevaplar, olayların nasıl geliştiğini ve sonuçlandığını anlama. ( Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 111 ) Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örnekleri gelişim özelliklerine ve çocuğun ve ilk gençlik çağının ilgilerine uygun olmalı. Konuyu Yapılandıran Öğeler: Olay ve çatışma. a) Kişi-kişi çatışması b) Kişinin kendisiyle çatışması c) Kişi doğa çatışması d) Kişi toplum çatışması Konunun Yapılandırılmasını Zayıflatan Öğeler: a) Abartılmış merak b) Rastlantısallık c) Duygusallık ( Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 110-136 ) c) Plan: Plan, bir eserin yapısını ve iç düzenini önceden tasarlamayı sağlayan ve yazma işini bir disipline bağlayan araçtır. ( Ferhan Oğuzkan, Çocuk Edebiyatı ) Tema, konu ve tiplerin-kahramanların duygu, düşünce, duygu ve değişik hayat durumlarını sıralanışı planın özünü oluşturur. Planda esas olan ölçü ve dengedir. Öncelikler sıralamasına dayanır. Plan dizisinin yalın olması temel ilkedir. Eseri karmaşık yapıdan uzaklaştırır. Gereksiz ayrıntıların ayıklanmasını sağlar. Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerinde ilgi ve meraka dayalı bir yapı önemlidir. ç) İleti: “Sanatçının, okurla paylaşmak istediği temel düşüncedir.” ( Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat ) 47 Çocuk ve ilk gençlik edebiyatının temel amacı öğreticilik değildir. Çocuğa ve ilk gençlik evresindeki ergene duyarlık kazandırmaktır. Edebiyat ve sanat bu işlevini sezgi ile gerçekleştirir. Edebiyat ve sanat eserlerinin iletileri de çok katmanlıdır. Çocuk ve yetişkin okuma sürecinde iletiyle yüzleşir ve iletiyle etkileşime geçmeyi başarmasıyla iletiyi kavrama gerçekleşir. Çocuk ve ilk gençlik kitaplarında iletiyi nasıl sınayabiliriz?. - iletiler, çocuğun anlam evresine, çocuğun anlama yetisine ve duyarlılığına uygun mu?. İletiler, yazınsal bir anlayışla sunulmuş mu?. Okura sezdiriliyor mu?. Çocuğu, düş ve düşünce gücünü devindirip anlamın oluşmasına ortak oluyor mu?. İletiler, çocuklarda yaşama ve insana ilişkin duyarlık oluşturabilecek özellikler taşıyor mu?. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 52 ) d) Tipler-Kahramanlar: “Roman, hikaye, piyes ve benzeri edebiyat eserlerinde başından olaylar geçen kişilere kahraman adı verilir ( Türkçe Sözlük ). Kahramanın-tipin inandırıcı olması için kişilerin gerçek ya da gerçeğe yakın olması gerekir. Özellikle somut işlem evresindeki çocukların kahramanla özdeşim kurması için gereklidir bu. Çocuğun kahramana kendini yakın hissetmesi de buna bağlıdır. Kahramanların abartılı olması inandırıcılığı zayıflatır. Çocuk ve ilk gençlik edebiyatı, davranış ve tutkularıyla iyi geliştirilmiş karakter örnekleriyle insan yaşamını, insan gerçekliğini sezmeye, tanımaya başlar.” Kahramanlar, başkişi, devingen karakter, açık karakter, kapalı karakter, durağan karakter özelliklerini yansıtabilirler. Kahramanların kişilik özelliklerinin farklı olması ana temanın kavranmasını kolaylaştırır. Kahramanlar nasıl gelişir? -Davranışlarıyla ve eylemleriyle -Konuşmalarıyla -Fiziksel özellikleriyle ( dış görünüşüyle ) -Diğer karakterler yardımıyla -Yazarın yorumuyla 48 ( Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 86 ) Çocuk edebiyatı örneklerinde kahramanların niteliğini sınayabilmek için şu sorulardan yararlanılabilir: -Kahraman duygu, düşünüş, davranış ve tutumlarıyla geliştirilmiş mi?. -Çocuk öykü boyunca kahramanı özellikleriyle tanıyabiliyor mu?. -Kahraman, çocukların özdeşim kurabileceği özellikleri taşıyor mu?. -Kahramanın öykü boyunca geçirdiği değişimler, edindiği yeni davranışlar, başından geçen olaylarla ilişkilendirilmiş mi?. -Kahramanın yaşadığı değişimler inandırıcı mı?. -Kahraman, öykü boyunca varsa, ulaştığı başarıları hak ediyor mu?. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 54 ) e) Dil ve Anlatım: Çocuk ve ilk gençlik edebiyatının var oluşu dil ve anlatımla gerçekleşir. İki öncelikli ilke: a) Yalınlık b) İçtenlik Açıklama: Çocuk ve ilk gençlik kitabının dili çocukluk ve ilk gençlik evrelerine uygun; anlam ve anlatım becerilerini geliştirici; dil bilinci edinilmesini sağlayıcı olmalıdır. Dil ve anlatım nasıl sınanabilir? - - Çocuk kitaplarındaki anlatımda, kısa ve yalın cümlelerin kullanılması yeğlenmiş mi?. Çocuğun ilgisi, duru ve içten bir söyleyiş özelliği ile anlatılanlara çekilmiş mi?. Çocukların gelişim özelliklerine uygun olarak Türkçenin söz varlığı ( sözcük, deyim, terim, kalıp sözler, kalıplaşmış sözler, atasözleri, ikilemeler gibi ögeler ), anlatım gücü ve olanakları çocuklara yazınsal kurgularla sezdirilmiş mi?. Anlatım, çocukların duyu ( görme, işitme, dokunma, tatma ve koku ) algılarını devindirecek özellikler taşıyor mu?. Anlatımda; eskimiş ve yabancı sözcüklerin yerine Türkçe sözcüklerin kullanılmasına yönelik bir duyarlık yaşama geçirilmiş mi?. 49 - Anlatım, çocukların Türkçeyi doğru ve etkili kullanması için öykünebileceği cümlelerle yapılandırılmış mı?. Anlatımda, Türkçenin yazım kurallarına uyulmuş, noktalama kuralları yerli yerinde kullanılmış mı?. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s.55 ) III. ÇOCUĞA KİTAP SEÇİMİNDE ÖNCELİKLİ İLKELER ÇOCUĞUN DURUMUNUN BİLİNMESİ Sosyal gösterge durumu Kültürel gösterge durumu Çevreye ilişkin gösterge durumu ÇOCUK AÇISINDAN Yaş düzeyine uygun mu?. Okuma düzeyinin gelişmesine katkı sağlayıcı mı?. Sınıf birikimine ( ilgili dersin amacına ) göre mi?. Okuma isteği uyandıracak nitelikte mi?. BİÇİM AÇISINDAN Boyutu çocuğa uygun mu?. Kağıdı kullanışlı mı?. Kapak ve cildi dayanıklı mı?. Sayfa düzeni yerinde mi?. Harf ve punto yaş düzeyine ve metne uygun mu?. Resimler metne göre mi?. İÇERİK AÇISINDAN Tema’sı çocuğa göre mi?. Plan ve kurgusu yeterli mi?. Konusu çocuğa uygun mu?. İletisi çocuk için yararlı mı?. Dil ve anlatımı çocuğa katkı sağlayacak düzeyde mi?. 50 KİTABIN DEĞERİ AÇISINDAN Kitabın çocuğun gelişimine ( dil gelişimi, zihinsel gelişim, kişilik gelişimi, düşünce gelişimi, sosyal-toplumsal gelişim ) katkı sağlayacak düzeyde mi?. Çocuk gerçekliğine uygun mu?. Çocuğa göre mi?. Çocuk bakışını yansıtıyor mu?. Edebiyat, sanat ve estetik değeri var mı?. KAYNAKÇA İlköğretimde Çocuk Edebiyatı ( 2007 ) ( Komisyon ). Editör, Zeliha Güneş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları Oğuzkan, A. Ferhan. Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı ( ….. ) Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ). Sever, Sedat. İzmir: TUDEM Yayınları 99 Soruda Çocuk Edebiyatı ( 2000 ). ( Komisyon ) Yayına Hazırlayan Mustafa Ruhi Şirin. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları Çocuk Edebiyatı Kültürü-Okuma Alışkanlığı ve Medya Sarmalı-. Şirin, Mustafa Ruhi. Ankara: Kök Yayıncılık Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış-Çocuk Edebiyatı Nedir Ne Değildir?- Şirin, Mustafa Ruhi. ( 2007 ). Ankara: Kök Yayıncılık Ek: 1. Çocuk Kitaplarının Değerlendirilmesi / Dr. Meral Kaya 2. Öğretmen ve Anne-Babalar İçin Çocuk Kitabı Seçim Kriterleri / Dr. Meral Kaya 51 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 6 ÇOCUK VE İLK GENÇLİK KİTAPLARININ İŞLEVİ I. Çocuk ve İlk gençlik Kitaplarının Öncelikli işlevi: Çocuk edebiyatı amacını ve işlevini nitelikli çocuk kitaplarıyla yerine getirir: “Edebiyata, okumaya ve kitaplara yönelme, edebiyat ve sanat eğitimi” Malte Dahrendorf “Çocukların okuma kültürü edinebilmeleri için bir yaşantı alanı oluşturması” Sedat Sever Çocuk Edebiyatının Temel İşlevi / Çocuk ve Edebiyat, s. 11-12 “Çocuk edebiyatının, okuma alışkanlığının kazanılmasında edebiyat duyarlılığının gelişmesine ve bireyin kendi kimliğinin oluşmasına değin geniş bir etki alanı vardır.” Selahattin Dilidüzgün Çocuk Edebiyatı Ürünlerinin Dayanması Gereken Temel İlkeler / Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s.190-192 Çocuk edebiyatının hedefleri Çocuk edebiyatı kavramı, çocuklar için yapılan edebiyatı ve yayını ifade ediyor. Çocuk yayınları, çocukların çeşitli ihtiyaçlarını karşılayacak özellikte olmalıdır. Bunun içinde çocuk kitapları edebiyat ve yayın yönünden belli hedeflere yönelik 52 olarak hazırlanmalıdır. Çocuk edebiyatının aşağıdaki hedeflere sahip olması gerekir: Çocukların ruhsal ihtiyaçlarını ( güven duygusu, başarma ve başarılı olma, bir gruba kabul edilme, sevme ve sevilme, öğrenme, oyun ve değişiklik, estetik duygusu ) karşılamak. Çocukların değişik yaşlarda ilgi duydukları konuları gözönüne almak. Çocuğun dil gelişimine özen göstermek. Çocuğun algısal gelişimine yardımcı olmak. Sosyal-duygusal gelişimi göz önünde bulundurmak. Zihinsel gelişimi desteklemek. Çocuğa ilk kitap sevgisini aşılamak, ilk edebi ve estetik değerleri vermek. Olumlu kişilik gelişimine ortam hazırlamak. Çocukları günlük yaşantının gerçekleri konusunda bilgilendirmek. Çocukların yaratıcı hayal güçlerini uyandırmak. Çocukta dinleme yeteneğini geliştirmek. Kitabın eğlence ve bilgi kaynağı olduğunu öğretmek. “İyi kitap” kavramını verilen uygun örneklerle kazandırmak. Çocuk kitabı türlerini ( hikaye, roman, masal, fabl, biyografi, fen kitabı, şiir, resimli kitap, çizgi roman ) iyi örneklerle çocuğa tanıtmak. Çocukların resimlendirilme ve fiziksel özellikler yönünden iyi örneklerle tanışmalarını sağlamak. Çocuklara çeşitli konu ve kavramları yansıtan kitaplar sunmak. İki yaştan itibaren her yaş grubuna uygun içerik, resimlendirilme ve fiziksel özelliklerindeki yayınları tanıtmak. Bu özelliklere sahip olan çocuk kitapları çocuğa hem yardımcı olacak, hem de çocukta okuma ilgi ve alışkanlığının gelişmesini sağlayacaktır. Nitelikli çocuk edebiyatı ve yayınların çocuğa sunulmasında yazar, çocuk edebiyatı çizeri ve yayıncıların önemli sorumlulukları vardır. Prof Dr. Nilüfer Tuncer’in değerlendirmesi 99 Soruda Çocuk Edebiyatı, s. 43-44 Çocuk edebiyatının hedefleri ne olmalıdır? Sanatçının bakış açısıyla çocuğun bakış açısının kesişebildiği ölçüde sevilen ve ilgi çeken çocuk edebiyatı ürünleriyle ilgili olarak genel anlamda hedefler şunlar olabilir: “En iyi arkadaş kitaptır” ilkesinden yola çıkarak, kitabın iyi bir vakit geçirme aracı ve bilgi edinme kaynağı olduğunun sezdirilmesi, Çocuğun; güven duygusu, başarma, bir grupça benimseme, sevme-sevilme, öğrenme, oyun ve estetik duygu gibi ruhsal gereksinimlerinin karşılanması, 53 Çocuğun dil gelişimine katkıda bulunarak, dilini kullanma becerisinin artırılması, Çocuğun algı, düşünme ve duyma yeteneklerinin geliştirilmesi, Çocukların kitaba karşı olan ilgilerinin beslenip, kitap okumanın bir gereksinim biçimine dönüştürülmesi, Çocuklarda edebiyat zevkinin gelişmesi için katkıda bulunarak, estetikbeğeni ve seçme-duygularının oluşmasının sağlanması, Çocuklara türlü yaşantılar sunarak, yaşam deneyimlerinin zenginleştirilmesi, Yaratıcı düşünmeye özendirilmesi, düş güçlerinin sınırlarının genişletilmesi, Çocuğun dinlenme, okuma anlatma ve yazma yeteneklerinin geliştirilmesi, Çocukların değişik konu ve kavramları yansıtan kitaplarla tanıştırılarak ufuklarının, içlerinde uyumakta olan “ben” lerinin uyandırılıp, genişletilmesi, Böylece çocuğun bulunduğu konumdan daha üst konumlara taşınması konusunda çocuk edebiyatı üzerine düşeni işlevi yerine getirmiş olacaktır. İbrahim Kıbrıs’ın değerlendirmesi Örneklerle Çocuk Edebiyatı, s.17-18 Çocuk Kitaplarının yararları: 1. Çocuklara okurken eğlenme ve zevk alma fırsatı sağlar. 2. Çocukların iç dünyalarını zenginleştirir. 3. Çocukların okudukları ile kendi yaşamları arasında doğal ve güçlü bir bağ kurmasını pekiştirir. 4. Hayat deneyimleri ile iç içe olabilecek kapıyı aralar, yeni ve farklı yaşam deneyimleri ile karşılaşma şansı verir. 5. Çocuklarda okuma-yazma farkındalığını geliştirir. 6. Kitabın önemini vurgular. 7. Okuma-yazma etkinliklerine kaynak oluşturup okuduğunu anlayabilme ve düzgün dil kullanımını sağlar. C.Huck, S.Hepler, S.Hickman, J. Kiefer 11-14 Yaşları Arasında İlgi Duyulan Kitap Türleri: 11-12 yaş dönemi: Bu dönemde, kız ve erkek çocuk arasındaki ilgi farklılaşması iyice belirginleşmiştir. Erkek çocuk sporla yakından ilgili olup, macera arzusu da arttığından bol bol macera romanı okur. Kız çocuk ise daha 54 hayalperest ve romantik olmuştur. Her iki grubunda sözcük ve kavram bilgileri oldukça gelişmiştir. Bu yaştaki çocukların değerli / değersiz ayırımı yapmadan ellerine geçirdikleri her şeyi okuduklarını, yani okuma arzusunun dorukta olduğunu görüyoruz. Bu bakımdan, tarih, biyografi, hayvan hikayeleri, efsaneler, doğa ve fen konularındaki kitapları okurlar; fen kitaplarındaki deneyleri yaparlar. Ayrıca gülmek için de okurlar. Çizgi romanda bu dönemde en çok okunan bir türdür. 13-14 yaş dönemi: Çocukluktan yetişkinliğe geçiş devri olan bu dönemde çocuk ya içine kapanmakta, ya da isyankar bir tutum sergilemektedir. Bu yaşlarda çocuklar, örnek alacakları kahraman ararlar. Bu bakımdan en yararlı eser türü biyografilerdir. Erkek çocukları, sporun yanında fen kitaplarına ( taşıtların, iletişim araçlarının, bilgisayarların nasıl yapılıp, nasıl çalıştığı gibi ) ilgi duyarlar. Macera romanları, sporla ilgili dergileri okurlar. Kız çocukları ise romantik eserleri, meslek hikayelerini ve dedektif romanlarını severler. Ayrıca, evcil hayvanlarla ilgili realist eserler, tarihi romanlar, ince mizah içeren kitap ve dergilerden zevk alırlar. Koleksiyon merakı da bu yaşlarda çok artar. İlgileri çok çeşitli, fakat kısa sürelidir. Hayal kurma güçleri idealizme doğru dönüşmüştür. Nitelikli çocuk ve ilk gençlik kitaplarının özellikleri: - - - - Kitap, yazarın otoriter yaklaşımından arınmış olmalı ve okuruna geniş alımlama olanakları sunabilmeli. Yani yazar, çocuğu küçümseyecek derecede her şeyi bilen bir yetişkinden çok, okuruyla birlikte düşünen bir konumda olmalı. Yazarın anlatıcı tutumu kitabın estetik ve yazınsal niteliğini belirlediğinden, anlatım kısıtlayıcı olmaktan çok, elverdiğince çok açılı olmalı. Yazar çocuğu ciddiye almalı; dil, anlatım, kurgulanan dünya çocuğun alımlama ve anlama koşullarını fazlaca zorlamamalı. Çocuk kitaplarında konular, çocuk gerçekleri ve çocukların gereksinimleri dikkate alınarak seçilmeli. İdealize edilmiş yaklaşımlardan kaçınmalı ve çocuğa belli erdemleri, dünya görüşlerini zorla empoze etmeye çalışmamalı. Çocuk bir şeyleri yeni öğrenen bir varlıktır. Çocuk kitabı ona bu yenileri yaşatarak kendi gerçeklerini gösterirken, aşırı öğreticilikten ve tek yanlı olmaktan kaçınmalı. Çocuklara ve gençlere okuma zevki gibi belli yazınsal nitelikleri tutturmalı ve estetik kaygıları gözden kaçırmamalı. Nitelikli çocuk ve gençlik kitaplarını yetişkinler de severek okuyabilmeli. Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s. 123 Okuma kültürü edinmede çocuk edebiyatının işlevi, Çocuk ve Edebiyat, s. 16-21 55 Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s.16-21 Değerlendirme: 99 Soruda Çocuk Edebiyatı, s. 210-211; 212- 213-214-215-216 Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s.22 Çocuk Edebiyatı Kültürü / s. 53-57 Mustafa, Ruhi Şirin, Çocuk Edebiyatı Kültürü, s. 63-73 Necdet Neydim, Çocuk ve Edebiyat, s. 47-72 Çocuk kitaplarının edebiyat, sanat ve estetik değeri bildiri ve makale notları Çocuk kitaplarınsa yazınsal nitelik / Doç. Dr. Selahattin Dilidüzgün Çocuk ve Sanat / Prof. Dr. Olcay Kırışoğlu Çocuk edebiyatında yalınlık ilkesi / Dr. Vefa Taşdelen Çocuk klasiklerini nasıl okumalı? Mustafa, Ruhi Şirin, Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, s. 44-45 KAYNAKÇA Çağdaş Çocuk Yazını-Yazın Eğitimine Atılan İlk Adım- ( 2004 ). Dilidüzgün, Selahattin. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları ( 2003 ). Dilidüzgün, Selahattin. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ) Sever, Sedat: İzmir: TUDEM YAYINCILIK 99 Soruda Çocuk Edebiyatı ( 2000 ). ( Komisyon ). Yayına Hazırlayan: Şirin, Mustafa Ruhi. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları Örneklerle Çocuk Edebiyatı ( 2011 ). Kıbrıs, İbrahim. Ankara: Kök Yayıncılık Çocuk ve Edebiyat-Çocukluğun Kısa Tarihi- ( 1998 ) Neydim, Necdet. İstanbul: Bu Yayınevi Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış ( 2007 ). Şirin, Mustafa Ruhi. Ankara: Kök Yayıncılık 56 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 7 ÇOCUK VE İLKGENÇLİK KİTABININ GELİŞİM SÜRECİNE ETKİLERİ Dil Gelişimi Kavramı ve Çocuk Kitapları: “Çocuğun dil gelişimine ilişkin öğrenme, görüşü pekiştirme, biçimlendirme ve model olma aracılığıyla toplumsal çevrenin etkisini vurgulamaktadır.” ( Mary J. Gander, Harry W. Gardiner, Çocuk ve Ergen Gelişimi, s.188 ) Piaget’ye göre, kavram ve dil yetenekleri kaynağını duyu-hareket döneminin sonuna doğru ortaya çıkan simgesel işlev’de bulur. Simgesel işlev, kavram gelişimi ( zihinsel simgeler ), dil ( sözel simgeler ), jestler, düşsel ve simgesel oyun ve resim yapma için temel oluşturur. Simgesel işlev çocuklara yeni pek çok gizilgücün yolunu açar. ( Çocuk ve Ergen Gelişimi, s.235 ) Çocuğa göre ilkesine dayalı olarak yazılan kitapların okul öncesinden ergenlik dönemine kadar çocukların dil gelişimi yanında, bilişsel, kişilik ve sosyal gelişimlerini destekledikleri ortak bir kabuldür. Açıklama Çocuğun dil gelişiminde çocuk edebiyatından yararlanmak için, çocuğun kitapla ne zaman, neden ve nasıl tanıştırılması gerektiğinin bilinmesi gerekir. -Hangi yaşa hangi kitabın uygun olduğu, -Gelişim evresiyle kitabın ilişkisi, -Seçilen kitabın çocuğun okuma ilgisine katkı sağlayıcı olmasının bilinmesi. Yorum Çocukluk evrelerine göre kitap örnekleri üzerinden konuyu açalım: 57 Not: Çocuk ve Edebiyat kitabının 27-38 sayfaları ile İlköğretimde Çocuk Edebiyatı kitabının s.4-10 ve 32-33 sayfalarını inceleyelim. Açıklama Okul çağı çocuğu somut düşünceden soyut düşünme yeteneğine doğru evrilir. Ergenliğin başladığı evrede, kendilerini tanıma ve kimlik edinme sürecinde yeteneklerini ve benlik geliştirmeye yönelirler. Neden sonuç ilişkisi kurmaya, eleştirel yaklaşımda bulunmaya başlarlar. Bu evrede nitelikli ilk gençlik edebiyatı örnekleriyle buluşmaları önemli ve gereklidir. Niçin?. ( Yorumlayalım. ) Bilişsel Gelişim ve Çocuk Kitapları Bilişsel kavramı, bilgiyi, belleği, akıl yürütmeyi, sorun çözmeyi, yani zihni içine alır. Bilişsel gelişimin anahtar kavramı dil’dir. Bu yönüyle çocuğun dil gelişimi ile bilişsel ve düşünce gelişimi arasında paralellik vardır. Dil, temel iletişim aracı olma yanında, anlama, anlatma ve düşünce aracıdır. E. Donna Norton, bilişsel gelişim sürecinde edebiyatın işlevini ve önemini şöyle açıklıyor: Nitelikli çocuk edebiyatı örneklerinin, bilişsel gelişim için önemli olan, gözlemleme, karşılaştırma, sınıflandırma, uygulama, eleştirme yapma olanakları yaratması, çocuklarda düşünsel içerikli yetilerin gelişmesine katkı sağlamaktır. İlk gençlik edebiyatı ilk gençlik çağında soyut düşünceyi algılamada etkili bir uyarandır. Çocuk, ergenliğinin eşiğine yaklaştıkça ”daha meraklı, daha ciddi, daha paylaşımcı ve daha güvenli olurlar.” ( Çocuk ve Ergen Gelişimi, s.340 ) Çocuğun, orta çocukluk döneminde ( 6-12 ) zihinsel işlemleri yoğundur. Ergenliğe yaklaştıkça soyut düşünme yeteneğini de kazanmaya başlar çocuk. Bu evrede, görmedikleri nesne ve olaylar hakkında düşünce, kavram üretme; mantıki sonuç çıkarma, dikkati yoğunlaştırma yetileri gelişir. Soyut düşünme yeteneği ve bellek gücü geliştikçe, neden-sonuç arasında ilişki kurma başlar, davranış ve eylemlerin olası sonuçlarını göz önünde bulundurmaya, kendi düşünce ve davranışlarını geliştirmeye başlarlar. ( Halûk Yavuzer, Çocuk Psikolojisi, s.13-16 ) 58 Açıklama Çocukluktan geçişte çocuğun kendini tanıması ve anlamaya yönelmesinde dil, edebiyat, sanat ve estetik değeri yüksek seçkin örneklerle karşılaşması gerekir. ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s.4-14,32 ) Sonuç Dil ve bilişsel gelişim arasında doğal bir etkileşim vardır. Dil gelişimi düşünce gelişiminin gelişmesinde en etkili etkendir. Kişilik Gelişimi ve Çocuk Kitapları Kişilik kavramı “Bireyi diğerlerinden ayıran zihinsel, duygusal ve sosyal niteliklerin toplamı.” Rebecca J. Lukens Kişilik kavramının açılımı / değerlendirme Kişilik gelişimi bir değişim ve gelişim sürecidir. İlgili kavramlar Kişilik gelişimi ve edebiyat ilişkisi “Kişilik gelişmesi, her insanın kendi eğilimlerine, yeteneklerine göre gelişmesi, hayatta karşılaştığı yeni şartlara göre izleyeceği yolu kendisinin seçmesi demektir. Böyle bir hayat ve eğitim anlayışı insanda çok çeşitli duyma, düşünme ve hareket etme bilincinin bulunmasını gerektirir. İşte edebiyat bu bilinci uyandırmaya yarayan araçların başında gelir. Eğitim bakımından edebiyatın değeri, insana çok çeşitli duyma, düşünme ve hareket etme örnekleri vermesidir.” ( Cahit Kavcar, Eğitim ve Edebiyat, s. 4) “İlk çocukluk döneminden başlayarak çocukların, insan ve yaşam gerçekliğine ilişkin bireysel değerler oluşturmalarında, çocuk kitaplarının önemli bir işlevi vardır. Çocuk kitapları, çizginin ve 59 dilin anlatım olanaklarıyla değişik karakter özelliklerini, dolayısıyla çeşitli kişilikleri canlandırır. Karakterlerden ve onların ilişkilerinden esinlenerek yaratılan kurgularla; çocukların insanı, doğayı ve yaşamı tanımasına ilişkin bir deneyim alanı oluşturulur.” ( Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 47 ) Açıklama: Sedat Sever’in Çocuk ve Edebiyat kitabı sayfa 46-49 (İnceleyelim) “Çocuk kitapları, çocukların kişilik gelişiminde önemli etkileri olan araçlardır. İlk çocukluk döneminden başlayan bu etkiler, ilköğretimin sonlarına kadar sürer. Bu etkinin amaca uygun olarak gerçekleştirilmesinde en belirleyici etken, çocukların kişilik özelliklerine uygun etkinliklerinin, uygun kitaplarla desteklenmesi ve bütünleştirilmesidir.” ( Sedat sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 49 ) “Çocuğun, edebiyat ürünleriyle kurduğu iletişim, her şeyden önce insanın dil ve duyarlılıkla yoğrulmuş gerçeğinin sezilmesi; insan denilen varlığın tanınması ve anlaşılması sürecidir.” ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 33 ) Sosyal-Toplumsal Gelişme ve Çocuk Kitapları Toplumsallaşma: “Bireyin, özellikle de çocukların belirli bir grubun işlevsel üyeleri haline geldikleri ve grubun öteki üyelerinin değerlerini, davranışlarını ve inançlarını kazandıkları süreçtir.” ( Gander ve Gardiner, s.297 ) Erikson, toplumsallaşmayı, çocukların toplumsallaşmalarında benlik kavramlarının saha ileri düzeyde geliştirecek ve onları çalışan kişiler olarak yetişkin sorumluluklarına hazırlayacak çalışkanlık ve üretkenlik duygusunu geliştirmeleri biçiminde yorumlanır. ( Çocuk ve Ergen Gelişimi, s. 430 ) 60 Açıklama: “Toplumsallaşma, kişinin içinde yaşadığı toplumun değerlerini, davranışlarını, inançlarını kazanma sürecidir. Edebiyat ürünlerinde her şey, insan açısından dile getirilir, edebiyatın konusu insandır. Kitaplar, yarattığı kahramanlarla, çocuklar için öykülenebilecekleri; duygu, düşünce ve davranışlarıyla model olabilecekleri karakterler çerçeveleri de oluşturan araçlardır. Bu modellerin, çocuğun gerçekliğini, özgürlüğünü, girişimciliğini, düş kurma, bilme-öğrenme, eğlenme tutkusunu destekleyen özellikleri, çocukların bütün gelişim süreçlerini etkileyen yaşantılar edinmesine olanak sağlar.” ( İlköğretimde Çocuk Edebiyatı, s. 34 ) Yorum İlk gençlik edebiyatı ve toplumsallaşma. Çocuğa göre ilkesine göre oluşturulmuş nitelikli çocuk kitapları hangi davranışları kazanılmasını sağlar; Çocukların kavramsal gelişimini destekler; somut ve soyut kavramları öğrenmelerini kolaylaştırır. Resimli kitaplar, çocuğun belleğinde kavramların imgelerini oluşturur; kavramların görsel imgeleriyle çocuğun belleğine yerleşmesine olanak sağlar. Çocukların duyu algılarını geliştirir. Söyleyiş ilkelerine uygun olarak okunan metinlerin çocuklar tarafından dinlenilmesi, onlara, ses ve sözcüklerin doğru boğumlandırılmasına yönelik bir deneyim kazandırır. Çocukların, dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerini geliştirir. Çocukların dil bilinci ve duyarlığı kazanmasına yardımcı olur. Çocukların, nesneleri sınıflandırma, gruplandırma; kavram oluşturma, anımsama, dikkat etme, düşünme gibi bilişsel süreçlerini işletir. Çocukların düş kurma becerilerini geliştirir; düşsel serüvenlere çıkmada onlara arkadaşlık eder. Çocuklara, gülme, eğlenme, oynama fırsatı yaratır. Çocuğu içinde yaşadığı toplumun insan ilişkilerini tanıtır, bu ilişkileri okuduğu farklı kültürleri tanınan kitaplardaki insan ilişkileriyle karşılaştırma olanağı yaratır. Çocuğun kendini tanımasına, değerli bulmasına yardımcı olur. Toplumlarda kabul gören, daha çok benimsenen; kabul görmeyen, karşı çıkılan tutum ve davranışların sezilmesine yardımcı olur. Çocuklar sanatçının kurguladığı olayların kahramanlarıyla özdeşim kurarak iyiye, güzele, doğruya yönelirler; sanatçının yarattığı insana özgü 61 duygu yoğunluğu ile kıskançlık, nefret, düşmanlık gibi duygulardan arınabilirler. Kitaplar çocuklara, anne, baba, kardeş dışında ilişki kurabileceği yeni arkadaşların, komşuların yer aldığı çevreyi tanıtır. Bu ilişkileri, içinde sorunların, sevinçlerin, dayanışmanın, paylaşmanın olduğu değişik durumlarla örneklendirerek çocuk için, yeni yaşam kesitleri oluşturur. Kitaplar, çocuklara, kendileriyle, çevresindeki yetişkinlerle, arkadaşlarıyla, kardeş / kardeşleriyle yaşayabileceği sorunların çözümüne ilişkin ipuçları sunar. Çocuklar, kitaplarda karşılaştığı kahramanlarla; insanların farklı farklı işler yaparak yaşamlarını sürdüklerini, değişik kişilik özelliklerine, duygu ve düşüncelere sahip olduklarını olabileceklerini anlar. Kitaplar, sanatçı bakış açısıyla, geleneksel anlayışın dışına taşarak kız ve erkek çocukların bir çok işte nasıl başarılı olabileceğini özgün kurgularla gösterir. Kitaplarda, yaratılan kahramanlarla, birçok konuda, amaca uygun karar vermen yolları ve aşamaları örneklendirilir; çocuklara bu kararları değerlendirme olanağı yaratılır. Çocuğun kısa yaşam deneyimini, değişik kültürlerin ve coğrafyanın özelliklerini sunarak zenginleştirir. Kitaplar, çocuğun her an ulaşabileceği, yalnızlığını giderebileceği, söyleşebileceği bir arkadaş olma işlevini yerine getirir. ( Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 61-62 ) İlk Gençlik Çağında Hangi Tür Nitelikli Edebiyat Kitapları Önerilmeli? I. Dil değeri taşıyan ve dil gelişimine yardımcı olan seçkin edebiyat örnekleri önerilerek edebiyata ilgi uyandırıcı örnekler seçilmelidir. II. Bilişsel gelişim ve düşünce gelişimini destekleyen; gözlemleme, karşılaştırma, sınıflandırma, uygulama ve eleştire yapma davranışlarını geliştiren özgün örnekler önerilmelidir. III. Kişilik gelişimine katkı sağlayıcı, kendini ve diğer insanları tanımasına, duygu ve düşüncelerini yönetmesine katkı sağlayan kitaplarla buluşması sağlanmalıdır. IV. Bireyleri, toplumu ve dünyayı tanıma ve anlamaya yardımcı edebiyat örneklerinin toplumsallaştırıcı işlevi destekleyici edebiyatla tanışmasına özen gösterilmelidir. 62 KAYNAKÇA Çocuk ve Ergen Gelişimi, ( 1993 ). Mary J. Gander, Harry W. Gardiner.Yayına Hazırlayan: Bekir Onur.. Ankara: 1993. İmge Kitapevi Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ) Sever, Sedat, İzmir: TUDEM Yayıncılık İlköğretimde Çocuk Edebiyatı ( 2007 ). ( Komisyon ), Editör, Zeliha Güneş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları Çocuk Psikolojisi ( 2003 ). Yavuzer, Halûk. İstanbul: Remzi Kitabevi Eğitim ve Edebiyat ( 1999 ) Kavcar, Cahit. Ankara: Engin Yayınevi 63 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 8 ÇOCUK VE İLK GENÇLİK EDEBİYATINDA YAKLAŞIMLAR / BİR ( Çocuk Gerçekliği ) Çocuk Gerçekliği Gerçekçi Çocuk Kitapları 1. Biçimsel gerçeklik 2. Sanatsal gerçeklik 3. Eğitsel gerçeklik 4. Eleştirel gerçeklik Çocuk Gerçekliği Kavramı Modern çocuk edebiyatı yaklaşımında temel ölçüt. Buna karşılık sınırları kesin ve belirli değil. Neden?. ( Yorumlayalım ) Çocuk ve çocukluk anlayışı tarih boyunca değişim göstermiştir. Bu yüzden, çocuk ve çocukluk tanımı da yenilenir. Çocuk gerçekliği de döneme ve kültürel ortama göre değişkenlik gösterir. ( Yorumlayalım: Küçük Adam Küçük Hanımdan Modern ve Postmodern çocukluğa ). İlk dönem çocuk kitaplarında çocuk gerçekliği değil otoriter ve eğitici gerçeklik egemendi. ( Yorumlayalım: İyi-kötü ayrımına dayalı metinler dönemi ). Bu dönemde çocuklar yetişkinler için yazılan kitaplara yöneldiler ( Yorumlayalım: Dünya Çocuk Klasikleri ). Çocuk gerçekliğine uygun kitaplar 19. yüzyılda yazılmaya başlar. Kavram ilk kez antiotoriter çocuk kitaplarının yazılmaya başlamasıyla gündeme gelir. İlk dönemde idealize kız ve erkek tipleri belirgindir. Türk çocuk edebiyatında çocuk gerçekliğine uygun kitapların 1980 sonrası yazıldığı söylenebilir. Çocuğun değeri, eğitim, çocuk gelişim kuramları, dil öğrenimi, teknoloji ve bilgiye erişim gibi konular çocuk gerçekliğini biçimlendirmiştir. Çocuk edebiyatında temaların çeşitlenmesi, sınırlarının çoğalması, kitapların iç ve dış yapı özelliklerinin çocuğa göre’leşmesi ile çocuk gerçekliği ilişkisi kurulmasına ortam hazırlandı. Çocuk gerçekliğinin ne tanımı belli ne de sınırları. Çocuk kitabının-metnin- çocuğun ilgisine, algısına uygunluğu, yazar-çizerin yaklaşımı yaşanılan ortam ve ürün ilişkisinin yalnızca eğitici anlamda uygunluğu bir eserin çocuk gerçekliğine uygunluğu için yeterli değildir. Eserin, hangi çocuğa uygunluğu önemlidir. İlgi ve algı yaş düzeyi ilişkisi belirleyicidir. Çocuk gerçekliği bir model çerçevesinde de sınanamaz. ( Yorumlayalım: Sorun odaklı örneklerde gerçeklik yaklaşımı ). Çocuk ve yetişkin gerçekliği toplumdan topluma değişebilir… 64 Çocuk gerçekliğinde belirleyici kavramlarından biri inandırıcılıktır. Masal, hikâye, roman, tiyatro, sinemada tip-karakter önceliklidir. Tip-karakter ne kadar inandırıcı ise çocuk gerçekliğine de o kadar yakındır. Çocuk yazarlığında konu, çocuk gerçekliğinin sınırlarını ve özünü belirleyen temel değişkendir. Çocuklar için yazılacak metinlerde çocuk gerçekliğine rengini veren çocuk bakışını kavramış sanatçıdır ( yazar-çizer ). Dağlarca buna, çocuğun baktığı yerden bakmak gördüğünü görmek, diyor. Hiç kuşkusuz, çocuk gerçekliğini belirleyen sanatçıdır. Şiire yansıyan gerçekliğin ana rengi farklı olabilir. Bizde çocuk gerçekliğine uygun şiirlerin yazılması Dağlarca ile başlar. Dağlarca’nın çocuk şiirleri iç gövdenin çocuk şiirleridir. ( Yorum için: Mustafa Ruhi Şirin’in Dağlarca Şiirinde İki Çocuk Gövdesi yazısını inceleyelim) Çocuk gerçekliği: Başlangıç Dönemi Antiotoriter çocuk kitaplarının yazılmaya başlamasıyla gündeme geldiği, idealize kız ve erkek edebiyatına tepkiden doğan bir edebiyat yaklaşımı. Çocuk gerçekliği dönem, edebiyat türleri ve yazar tutumlarıyla ilişkilidir. Türk Çocuk Edebiyatında Genel Yaklaşım Otoriter ve biçimsel eğiticilik ağırlıklı dönem 1980’lere kadar egemen olmuştur. Çocuk gerçekliğine dayalı örnekler bu dönemden sonradır. Biçem ve Çocuksu Biçem Biçem; sanatçının, görüş, duyuş, anlayış ve anlatıştaki özelliği yada bir türün, bir çağın kendine özgü anlatış biçimidir. ( TDK, 1974: 30 ) Anlatımın, çocukça sayılabilecek bol sıfatlarla zenginleştirilmeye uğraşılmış tatsız biçimine de çocuksu biçem denilir ( TDK, 1974,: 39 ) Çocuk edebiyatında, hem değişim göstermeyen ideal karakterler yaratmak hem de hızlı değişimler geçiren inandırıcılıktan yoksun karakterlerle çocukların karşısına çıkmak, yapıtı çocuk gerçekliğinden uzaklaştırır. Çocuk edebiyatında, özellikle ilköğretim çağındaki çocuklara seslenen yapıtlarda iyi geliştirilmiş devingen karakterlerin çocuk gerçekliğine daha uygun olduğu düşünülebilir. Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 109 Çocuk edebiyatının konu alanını belirleyen temel değişkenin çocuk gerçekliği olduğu söylenebilir; ancak, türü ne olursa olsun seçilen konu bir metnin niteliğini belirlemez. Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s.119 65 Çocuk Gerçekliği Sanatçıların çocuğun yaşına uygun olarak dil gelişimini, ilgi ve ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurarak eserini oluşturma yaklaşımı. “Çocuk gerçekliği çocuklaşmak demek değildir. Çocuk gerçekliği çocukların gerçekmiş gibi alımladıkları, fakat hiç de nesnel olmayan alımlama farklarının yakalanmasıdır.” Selahattin Dilidüzgün /Çağdaş Çocuk Yazını, s. 83 “Çocuk yazını konusunda belli düşüncelerim var. Çocuklar her zaman bir şeylere yeni başlayan insanlardır. Onlar her şeye ilk kez başlarken aynı zamanda çevrelerindeki her şeyle de yeni tanışırlar. Örneğin ilk kez severler, ilk kez nefret ederler, ilk kez bir arkadaşları olur, ilk kez yolculuğa çıkarlar vs. Bütün bunlar ,onlar için ilk kez gerçekleşen şeylerdir. İşte bu ‘ilk kez’leri anlatmak bile başlıbaşına yazına ve sanata bir meydan okumadır. Böylesi ‘ilk kez’leri anlatmak ancak gerçeklik sınırları içinde olasıdır. Peter Hartling, Çağdaş Çocuk Yazını’ndan naklen, s. 83 “Çocuk, doğal olarak bir kitapta kendi gerçeğini arar.” Selahattin Dilidüzgün Çocuk Gerçekliği ve Yazar-Sanatçı: Çocuklar nelerden hoşlanır, nelere güler?. Heyecanları nelerdir?. Nelere üzülür?. Arkadaşları ve çevresiyle neleri paylaşmak ister?. Neler, nasıl paylaşılırsa sevinç ve mutluluğu artar, onun coşkusuna yenileri eklenir?. Onu örseleyen, onun yeteneklerini körelten, gizilgüçlerini solduran olaylar nelerdir?. Çocuklar hangi ortamlarda yeti ve yetenekleri bütün doğallığı ile yaşama geçirir?. Onu yaşam sevgisi nasıl beslenir?. Çocuklarla yaşamın hangi sorunları paylaşılmalıdır?. Onlar, sorunların çözümüne nasıl ortak edilmelidir?. Çocuk gerçekliğinin yetişkininkinden ayrılan yanları nelerdir?. Farklı toplumsal ve ekonomik koşullarda yaşayan çocukları ortak duyarlıklarda buluşturan temel öğeler nelerdir?. Çocuk duyarlığının evrensel boyutları nelerdir?. Sedat Sever, Çocuk ve Edebiyat, s. 21 66 Okuma Metni 1.Çocuk ve Gençlik Edebiyatında ‘Gerçeklik’ ve ‘Çocuk Gerçekliği’; Nilay Yılmaz; Cumhuriyet Kitap Dergisi, 28 Temmuz 2011, sayı 1119 1.Çocuk Edebiyatında Gerçek Eğilimler ve Geleneksel Modeller, Walter Scherf; çev. Dr. Nilüfer Tuncer, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XXVII cilt, Yıl 1978, sayı 1 Örnek İki Kitap Albert Lamorris / Kırmızı Balon ( Kitap ve Film ) Sevim Ak/Uçurtmam Bulut Şimdi / Çocuk Gerçekliği Yaklaşımı Bu çocuk ne istiyor Yüzüne baktığım an Fazıl Hüsnü Dağlarca Yalnızca çocuklar neyin peşinde olduklarını biliyorlar, dedi Küçük Prens Küçük Prens/Antoine De Saint-Exupéry Gözlerinizle görmeyiniz, sözcüklerle görünüz, sözcükler gözleriniz olsun. Fazıl Hüsnü Dağlarca Şairlerin Bilmesi Gerekir Şairlerin Bilmesi gerekir: Şiirlerin de Büyüme yaşı vardır Kolay mı Küçük yaşlarda Kalmak isteyen Şiirleri yazmak Sözcükler göz gibidir Diyor Dağlarca dedemiz* * Fazıl Hüsnü Dağlarca ( 1914 – 15.10.2008 ) 67 Çocuğun Baktığı yerden Bakarsan Görürsün Çocuk gibi O zaman Tam bir Çocuk dürbünüdür şiir Mustafa Ruhi Şirin Çocuk Gerçekliği Algısı İçin İki Örnek … Birinci Örnek: Dinazor Bulutlar çok güzeldir Çiçeklere ve dinazorlara benzerler …………………? Sizce, Dinazor şiirini kim yazmıştır?. Çocuk mu?. Yetişkin mi?. İkinci Örnek: Kış Bembeyazsın pamuk pamuk, Seni kuşa benzetirim… Bizim evin çatısında Dağların yamaçlarında. Seni bir uçurtmaya benzetirim, Oynarız seninle, Üşürüz bembeyaz örtünle, Seni seviyoruz kar …………………….? 68 Sizce, Kış şiirini kim yazmıştır?. Çocuk mu?. Yetişkin mi?. Birinci Örnek: Dinazor Bulutlar çok güzeldir Çiçeklere ve dinazorlara benzerler Zeynep Yalsızuçanlar, 5 yaşında İkinci Örnek: Kış Bembeyazsın pamuk pamuk, Seni kuşa benzetirim… Bizim evin çatısında Dağların yamaçlarında. Seni bir uçurtmaya benzetirim, Oynarız seninle, Üşürüz bembeyaz örtünle, Seni seviyoruz kar Yunus Emre Çetin, 9 yaşında Çocuklara mahsus çocuklara ait Çocuklara dair göz ağrısı Sezai Karakoç Çocuk safiyetini giyinmek Cahit Zarifoğlu Şiiri çocuğa göre’leştirmek ,muhayyilesi içe bakan şairlerin başarabileceği bir şiir tutumudur. İçe bakışı gerçekleştiremeyen şairin şiiri, çocukla uyumu sağlayamayan akordsuz şiirdir. Çocuk şairi ise şiirini çocuğa göreleştirirken akordsuz sesleri düzene koyduğu gibi, çocuk saatinin hangi ritimde çalıştığını da bilen şairdir. Mustafa Ruhi Şirin/Çocuk Edebiyatı Kültürü, s. 131-132 69 Çocuk gerçekliği, çocuk bakışı ve çocuğa göre’lik çocuk edebiyatının var oluşunu sağlayan üç temel kavramdır. Mustafa Ruhi Şirin Okuma Notu: ( Mustafa Ruhi Şirin’in iki yazısı ) Kim Çocuk Yazarıdır?. Şair, Çocuk ve Poetik Cesaret ( Çocuk Edebiyatı Kültürü, s.111; s.126 ) Kılıç kalkan gürz ve at Tâ çocukluğumdan beri Ne buldumsa okudum Sonunda anladım ki Bir kitapta resim şart Cemal Süreya ( Mardin şiirinden ) Çocuklar havadan anlar Cahit Zarifoğlu Derken çocuk kuşu saklar içine sehpanın ve bütün çocuklar duyar türküsünü ve bütün çocuklar dinler bu müziği JacQues Prevert Çocuk edebiyatının ortaya çıkma nedenleri üzerine yorum: Çocuğun gerçeklerinin, alımlama biçiminin, dünyayı alımlama ve algılama biçiminin yetişkinlerinden çok farklı olmasından kaynaklanmakta S. Dilidüzgün / Çağdaş Çocuk Yazını, s. 23 Ben çocukken severek okuduğum türde kitaplar yazıyorum. Michael Ende Okuma Notu: Çocuk Gerçekliği ve Yazınsal Metinler, Çocuk ve Edebiyat / Sedat Sever, s. 21 Çocuk Yazınında “Gerçeklik” Kavramı ve “Çocuk Gerçekliği” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s. 73-97 Çocuk edebiyatı, sadece çocuklar için meydana getirilen metin türleri çocuk edebiyatı, çocuğa odaklı ( spesipik ) bir türdür. 70 Klaus Doderer’e göre çocuklar için üretilmemesine rağmen-örneğin günlük gazeteler gibi-çocuklar tarafından tüketilen yazıları da çocuk edebiyatına dahil eder. Bunun için özel kavram çocuk kültürüdür ( Çocuklar için yazılan metinler ). Edebiyat için geçerli olan bütün estetik tasnif şemaları ve edebiyat sosyolojisi ile ilgili şartlar çocuk edebiyatı için de geçerlidir. Winfred Kaminski Bir Hollandalı çocuk, bir zenci çocuk bir Çinli çocuk oyunda ellerini çamura soktular. Şimdi git ve söyle, hangi el kime aittir. Hans Bauman- ( 1914-1988 ) -Alman şairGerçekçi Çocuk Kitapları “Gerçekçi çocuk kitapları”, herhangi bir döneme ait olan kitapları simgelemez. Bu kitapları belirleyen, anlatım biçimi, yapıtlarda kurulun dünya ve ele alınan konulardır. Gerçekçi çocuk kitaplarının en önde gelen göstergelerinden biri, konularını gerçek yaşamdan alarak, fantastik öğelere hiçbir biçimde yer vermemesidir. Başka deyişle, gerçek çocuk kitaplarında çocuğun kendi yaşam bağlamında karşılaşabileceği türden sorunlar ele alınır.” Klaus Doderer Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s.73 “Hem fantastik hem gerçekçi kitaplar temelde kurmaca özellik taşırlar. Bu nedenle, ne fantastik yazını gerçekdışı diye sınıflandırabiliriz, ne de gerçekçi kitapları gerçeğin aynası olarak değerlendirebiliriz. Tersine, iki tür de kendi biçimleri ve biçemleri doğrultusunda gerçeklerle hesaplaşan sanatsal ürünler ortaya koyar. Çünkü, yazının kendisi her zaman gerçeğe gönderme yapan bir özellik gösterir. Gerçekçi çocuk kitaplarının sınırlarını, olması olası olaylar, yani gerçek yaşamda olabilirlik koşulu çizer. Aynı zamanda, bütün olaylarda mantıksal bir yaklaşım ve anlatım olmalıdır.” Peter Schneider, Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 73 “Gerçekçi çocuk kitaplarının çocuğun yaş ve dil yetilerini, düşlem boyutunu aşmayacak nitelikte olup, kitapta ele alınan konuların, olayların belli bir bütünlük ve bağlantı içinde sunulması gerekiyor.” Peter Schneider, Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 73 71 Kaynak Metin Winfred Kaminski, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş Christine Nöstlinger’in Eserinde Toplumsal Gerçekçilik, s.148 Başka Bir Gerçekliğe Götüren Yollar-Michel Ende’nin Bitmeyen Hikâyesi, s. 153 Peter Schneider, gerçeklik yaklaşımını dört gruba ayırıyor: Biçimsel gerçekçilik Sanatsal gerçekçilik Eğitsel gerçekçilik Eleştirel gerçekçilik 1. Biçimsel Gerçekçilik Biçimsel gerçeklikte amaç, çocuğun toplumsal yapıya uyum sağlamaktır. “Çocuğun kendine özgü düşünme, davranış, tepki ve benzetmeleri bu kitaplarda hiç yer almayarak, gerçekçi ama erdemlerin öne konduğu bir biçimde veriliyordu. Bu yüzden, bu gibi kitaplarda çocuğun gerçeklerinden çok, dönemin eğitim politikasından, ya da yazarın çocuğa dikte ettiği gerçeklerden söz edebiliriz.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.74 “Biçimsel gerçekçiliği benimsemiş olan kitaplar aynı zamanda otoriter bir kimlik taşımaktadırlar. Çünkü yazar, çocuğun gerçeklerinden uzak, çocuğun yanında değil, her zaman onun üzerindedir; ona doğruları gösteren, çocukken ve yetişkin olduğunda nasıl davranması gerektiğini ona belletmeye çalışan bir otoritedir.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.75 Biçimsel gerçekçiliğe dayalı kitaplar her an işaret parmağı havada öğretmene benzer. Biçimsel gerçekçilik yaklaşımını yansıtan kitaplar çocuk gerçekliğini dikkate almaz. Biçimsel gerçekçiliği merkeze alan kitaplarda dil, edebiyat ve sanat kaygısı yoktur. Biçimsel gerçekçiliğin yansıdığı kitaplarda “çocuktan çok yetişkinlerin gerçekleri ve salt öğreticilik boyutu” egemendir. 72 2. Sanatsal Gerçekçilik Heinrich Wolgast’a göre: “Çocuk kitapları, bilgi ve ahlaki öğreti sunan bir kaynak olmaktan öte sanatsal özellikler taşıyan bir sanat yapıtı olmalıydı.” Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 77 Çocuk kitaplarına sanatsal gerçekçiliğin yansıması 19.yüzyılın ilk çeyreğinde başlar. Türk çocuk ve ilk gençlik edebiyatında ilk örnekler 1980 sonra ortaya çıkar. 3. Eğitsel Gerçekçilik Çocuğu özgürlükleri olan bir özne kabul eden bir yaklaşımın yansıdığı kitapların ortaya çıkmasıyla eğitsel gerçekçilik örnekleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Eğitsel gerçekçilik yaklaşımı, idealize kız ve erkek figürlerinin tam aksine, çocuk bakışının yansıdığı bir anlayışa dayanır. 4. Eleştirel Gerçekçilik Önce, buyurgan ve eğitsel gerçekliğe karşı antiotoriter yaklaşım belirdi. “Yeni gerçekçilik anlayışının doğurduğu antiotoriter çocuk edebiyatı,”çocuğun sosyal, duygusal yaşantılarını, onun günlük yaşamı içinde gösterme” amacındadır. İlk örneklerinden biri: Christine Nöstlinger / Kim Tutar Salatalık Kralı Hans-Heino Ewers’e göre, antiotoriter çocuk kitaplarında ağırlık “daha çok yazarın tutumuyla ilgili” dir. Antiotoriter çocuk kitabının sınırlarını, “başta yazarın okuruyla kurduğu ilişki ve olayları sunuş biçimi, daha sonra da ele aldığı konunun kendi içindeki özellikleri” belirler. 73 Kaynakça: Çağdaş Çocuk Yazını ( 2006 ) Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün, Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ), Prof. Dr. Sedat Sever Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş ( 2009 ), Winfred Kaminski Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış ( 2007 ), Mustafa Ruhi Şirin İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları ( 2003 ) Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün Masal Atlası ( 2007 ), Mustafa Ruhi Şirin Türk Çocuk Edebiyatında Engellilik ( 1969-2009 ), ( 2011 ) Ayfer Gürdal Ünal Ek Metinler 1. Winfred Kaminski, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş 2. 1.Çocuk Edebiyatında Gerçek Eğilimler ve Geleneksel Modeller, Walter Scherf; çev. Dr. Nilüfer Tuncer, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XXVII cilt, Yıl 1978, sayı 1 3. 1.Çocuk ve Gençlik Edebiyatında ‘Gerçeklik’ ve ‘Çocuk Gerçekliği’; Nilay Yılmaz; Cumhuriyet Kitap Dergisi, 28 Temmuz 2011, sayı 1119 74 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 9 ÇOCUK VE İLKGENÇLİK EDEBİYATINDA YAKLAŞIMLAR / İKİ Otoriter Yaklaşım Antiotoriter Çocuk Kitapları Gerçekçi Çocuk Kitapları 1. Genç kız edebiyatı 2. Serüven kitapları 3. Sorun odaklı kitaplar Fantastik edebiyat Masal ve fantastik Antiotoriter Çocuk Kitapları Otoriter yaklaşım nedir? “Yazarın kendi görüşünü ve eleştirisini okuruna zorla benimsetecek derecede olayları tek yanlı sunması, anlatımında duygusal ve retorik efektler kullanarak kitabın vardığı sondan başka olasılığa yer vermemek, otoriter anlatımın göstergelerindendir. Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s. 79-80 Antiotoriter yaklaşımın ilk örneği Astrid Lindgren’in Uzun Çoraplı Kız Pippi kitabı kabul edilir. Antiotoriter yaklaşımı özetleyen çocuk gözüyle yetişkinlere eleştiri yönelten Alman yazar Susana Kilian’ın şiiri: Çocuk Olmak Güzel mi? Şunu yap! Bunu yap! Ona elini sürmesene! Biraz acele etsene! Ayaklarını çeksene! Öyle yan oturmasana! Tanrım, ne kadar aptalsın! Lokmaları öyle tıkınmasana! 75 Şarkı söylemeyi kessene! Sen yalnızca para aşırırsın! Hoplayıp zıplamayı kessene! Beni deli ediyorsun! Yerlere çömelip duruyorsun! Demek yine kırık not! Git de bira getir artık! Her şey burnunu sokmasana! Bunları kendinde yaparsın! O kadar yaylanıp oturma! Şimdi hiç zamanım yok! Ağlamayı kes artık! Canımı da sıkma! Kapıyı yavaşça kapat! Beni rahat bırak! Çocuk olmak güzel mi Çocuk olmak berbat! Çeviri: Selahattin Dilidüzgün Çağdaş Çocuk Yazını, s.80-81 “Çocuk kitaplarında pedagojik eğilimlerin ağır bastığı, çocuğun tek yanlı bir bakış açısıyla yansıtıldığı anlayış kırılarak yerini eleştirel gerçekçi bir anlayışa bıraktı. Bu doğrultuda oluşan kitaplarda, artık çocuğun kendi toplumsal yaşantıları hem gerçekçi, hem de çok açılı görüşlerin sergilendiği bir düzlemde verilmeye başlandı.” Peter Schneider, Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s.81 Çocuk bakışının gelişmesi ve içerik kazanmasında antiotoriter yaklaşımın payı büyük olmuştur. GERÇEKÇİ ÇOCUK KİTAPLARI Genç kız kitapları Serüven kitapları Sorun odaklı çocuk kitapları 1. Genç Kız Kitapları “En genel çizgileriyle kız kitapları, okur olarak kızları amaçlar, onların kendine özgü büyüme, toplumsallaşma, fizyolojik ve psikolojik değişimlerine ışık tutacak kitaplardır. Bunun ötesinde baş kişileri çoğunlukla kızlar olan bu kitaplar, kızların ilerideki aile, okul ve meslek yaşamlarına göndermeler yaparak rollerine hazırlanmalarını sağlar.” 76 Karl Ernst Meier, Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 94 Karl Ernst Meier, “rollerin oluşumunda kız kitaplarına birinci derecede önem veriyor; çocuğu bu rollere hazırlayıcı işlev yüklüyor” bu kitaplara. Malte Dahrendorf, “kız kitaplarından beklentinin kendinden beklenen role kendisini hazırlaması olmadığını, tersine, bu kitapların toplumun bir parçasını oluşturan kız çocuklarının rollerini öğrenmede karşılaşacakları sorunlarda onlara yardımcı olacak araçlardan yalnızca birisi olduğunu söyler”. Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 94 2. Serüven Kitapları “Çocuğun düş gücünün ve içindeki eylem, gerilim, heyecan dürtülerin yoğunluğundan kaynaklanan, serüven duygularını karşılayan kitaplardır.” Karl Ernst Meier “Bu kitaplarda eylemsel boyut yoğun olmalı, yabancı ve alışılmadık çevre ve olaylar işlenmeli, öykü olabildiğince gerçekçi bağlantılar içinde sunulmalıdır.” Karl Ernst Meier, Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 96 3. Sorun Odaklı Çocuk Kitapları “Okurun hayatında önem taşıyan değerlerin, sorunların konu edildiği ve çocuğun içinde yaşadığı sorunları doğru anlamayı içeren bir edebiyat yaklaşımı” Karl Ernst Meier Selahattin Dilidüzgün’e göre, Sorun odaklı kitaplar, “çocuğun ve gencin anlayamadığı ya da doğrudan iletişim kuramadığı bazı gerçekleri yazın yoluyla onun dünyasına sokmayı amaçlar. Örneğin, okurun okuma gereksinimleri de dikkate alınarak aile çatışmaları, iletişimsizlik, kent yaşamı, toplumsal gruplaşmalar, okul ve meslek yaşamına ilişkin sorunlar bu bağlamda çok açılı bir yolla gözler önüne serilir. Kendi dünyasına, kendi sorunlarına benzer bir dünyayı yazınsal ürünlerde bulmak, çocuk ve gençler için sorunların çözümünde hazır bir reçete anlamı taşımaz. Önemli olan okurun belli konularda bilinçlendirilmesi, benzer gerçeklerin farklı ve çok açılı ona sunulmasıdır. 77 Çağdaş Çocuk Yazını, s. 97 Sorun odaklı kitaplar; a) Okuma motivasyonunu artırır ve edebiyat eğitimine katkı sağlar. b) Bireysel gelişimi destekler. c) Toplumsal gelişimi olumlu etkiler ç) Bireyin sorunlarıyla yüzleşmesini kolaylaştırır. Örnek: Peter Hartling / Aslanlarını Arayan Çocuk İçerik: -özürlülük sorunu -özürlü arkadaş ve ölüm konusu -çevre bilincinin uyandırılması -aile çatışması -iş hayatının çocuklar üzerine etkileri -sosyal ve toplumsal sorunlar Kaynak Kitap Ayfer Gürdal Ünal / Türk Çocuk Edebiyatında Engellilik ( 1969-2009 ) Fantastik Edebiyat Fantastik : sf. Fransızca. Gerçekte var olmayan gerçek olmayan, hayâli. XVIII. yüzyıldan başlayarak Fransa’da gelişen bir edebi tür. Fantastik edebiyatın tanımı: “Bildiğimiz gerçek ve nesnel dünyanın karşısında düş ürünü bir dünyanın yer aldığı anlatılardır.” Klaus Doderer Fantastik edebiyat otoriter ve gerçekçi çocuk kitaplarına karşı tepkiden doğan bir tür. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra ilk örnekleri ortaya çıktı. ( İlk örnekler: Pinokyo, Alis Harikalar Diyarında. Çağdaş bir örnek: Uzun Çoraplı Kız Pippi ) 78 Fantastik edebiyatın henüz ortak bir tanımı yoktur. “Daha çok düşsel ve gerçeküstü olayları gerçek yaşam bağlamı içinde ele alan bu tür kitaplar, gerçeğe olabildiğince çözümleyici yaklaşımlar sunmayı ilke edinmiş… Masalları, mitolojik öyküleri, destanları, fablları bu potanın içinde görecek olursak, fantastik öğeler içeren türlere yabancı sayılmayız.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, 47 Fantastik edebiyatın amacı: “Gerçekçi türdeki kitapların erişemediği noktalara erişmek, salt gerçeklerle anlatılması olanaksız olanı anlatmak, düş gücünün sınırsız olanaklarından yararlanarak okurunda yeni ufuklar açmaktır. Öte yandan, çocukların gerçek yaşamdaki deneyimsizliklerine toplumsal bir bakış açısı kazandırabilmek, fantastik kitapların bir amacı olarak görülür.” Klaus Doderer, Çağdaş Çocuk Yazını, naklen, s. 48 “… gerçekçi türdeki kitapların erişemediği noktalara erişmek, salt gerçeklerle anlatılması olanaksız olanı anlatmak, düşgücünün sınırsız olanaklarından yararlanarak okurunda yeni ufuklar açmaktadır.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.48 Fantastik edebiyatın işlevi “Çocuğun düş gücünü geliştirmesinin yanı sıra ona gerçekleri farklı açılardan göstererek onda kendini bağımsız kılabilme, eşitlikçi bir anlayışın yerleşmesini koşutlama.” Malte Dahrendorf “…Çocuklara, en azından kendi sorunlarını görebilecekleri kitaplarla hem okuma alışkanlığı kazandırmak hem de onlara bağımsız düşünebilmenin yolunu açıp özgür bir birey olarak yetişme olanağı sağlamak…” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.62 “Fantastik çocuk kitapları düşsel imgelerden bolca yararlanır. Söz konusu fantastik öğeler her zaman gerçek dünyayla köprüler kurularak verilir. Böylece fantastik kitaplar, masallardan ayrı olarak düş ürünlerini gerçekle bağdaştırır. Bunun ötesinde kullanılan kaçış ve seyahat motifleri ya içsel kaçışları ya da mekânsal kaçışları simgeliyordu. Bu ilişkilerden yola çıkılarak, özellikle baskılı 79 çevrelerde yetişmiş çocuklarda bastırılmış olan duyguların davranış biçimlerinin ortaya çıkartılması çalışmaları yapılabilir.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s. 69 İlk Fantastik Çocuk Kitapları 1950 sonrası Avrupa’da ilk fantastik çocuk kitaplarının yazılmaya başladığı söylenebilir. Klaus Doderer, bu ilk fantastik çocuk kitaplarını “fantastik serüven öyküleri” biçiminde adlandırır. 1970’li yıllarda oluşan gerçekçi çocuk kitaplarının yarattığı kuruluğa-yavanlığa bir tepki olarak bu eğilimin ortaya çıktığını ileri sürenler de vardır. Antiotoriter çocuk edebiyatı hareketinin gerçekçi yaklaşımı, fantastik çocuk kitaplarını küçümseme eğilimi içindeydi. Fantastik kitapların çocukların gerçeklerden uzak büyümelerine neden olabileceği görüşüne karşın, düşselliğe ihtiyaç duydukları kabul edildikçe eleştiri tozu azaldı. Kaynak Metin Gerçeklik ve Fantezi “İyi Gençlik Kitabından Yeni Realizme ve Sosyal Fanteziye. ( Federal Almanya’da Çocuk ve Gençlik Edebiyatı, Winfred Kaminski, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş, s.49-58 ) Fantastik Kitap Örnekleri Dünya Edebiyatından İlkler Baş Eser Küçük Prens / Antoine De Saint-Exupéry Pinokyo / Carlo Colotti Alis Harikalar Diyarında / Doktor Dolitle Uzun Çoraplı Kız Pippi / Astrid Lindgren Yeni Peter Pan / JM. Barrie Charlie’nin Çikolata Fabrikası / R. Dahl Narnia Günlükleri / C.S. Lewis MOMO / Michalel Ende Bitmeyecek Öykü / Michaell Ende 80 Karius ve Baktus / Thorbjorn Egner Kim Takar Salatalık Kralı / Christine Nöstlinger Lollipop / Christine Nöstlinger Konrad-Konserve Kutusundan Çıkan Çocuk / Christine Nöstlinger Harry Potter: Hormonlu fantastik eser. Yerli Fantastik Kitaplar Sihirli Kitap / Fatih Erdoğan ( dizinin tamamı ) Katıraslan / Cahit Zarifoğlu Kayıp Rüyacı / Aslı Der Mavi Elma / Mavisel Yener Işın Çağı Çocukları / Gülten Dayıoğlu Herte Verte Pitte / Cahit Uçuk Karanfilli Dev Amca / Ahmethan Yılmaz Gohor / Aşkın Güngör Düşler Diyarı / Aşkın Güngör Kırmızı Başlıklı Ispanak / Miyase Sertbarut Kapiland’ın Kobayları / Miyase Sertbarut Kuş Adam ( O serinin diğer kitapları da…)/ Mevlana İdris Zengin Tersine Adam / Mevlâna İdris Zengin Para Dağıtan Adam / Mevlâna İdris Zengin Uçan Eşek / Mevlâna İdris Zengin Havuç Havuç Havuç / Mevlâna İdris Zengin Fantastik, türlerin karışımı bir edebiyattır. Çocuk gerçeğiyle bütünüyle koşut olarak kurulan bu dünya ya da fantastik yazın ürünleri, çocukta korku uyandırmaktan öte, ona masalsı olayların gerçekleştiği, düşlerin ve mucizelerin olduğu bir dünyaya girebilme olanağı sağlar. Çocuk, böylece bilincinde olmadan; örneğin, mantıklı olan ile mantıksız olanı, düş ile gerçek olanı ayırt edebilme, aynı zamanda bu iki karşıt uç arasında bağlantılar kurma olanağı elde etmektedir. Bu yönüyle fantastik yazın, çocuğun gerçeklerden kopması değil, gerçeklerle yüzleşmesini kolaylaştıran, korkularını yenmesini öğreten bir işleve sahiptir.” G. Haas Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.48 Masal ve fantastik “Masalların kurduğu dünya salt düşsel bir kurguda gelişirken, fantastik türlerde sürekli bir gerçek-düş çatışması, gerçek dünya ile düş dünyası arasında bir hesaplaşma vardır. Başka deyişle, masalın kurduğu usdışı 81 dünyada düş-gerçek çatışması bulunmaz; tersine, en garip olaylar bile sanki gerçekmiş gibi anlatılır. Masal mantığı bütün kurguya ve anlatıya egemendir. Oysa fantastik kitaplardaki öykülerde, gerçek dünyanın değerleri ortaya konan usdışı değerleri sorgular, gerçek dünyaya gidiş gelişler görülür.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s. 49 “…Masallarda, belli bir mekân ve zaman söz konusu değildir.” “…Fantastik öykülerde her ne kadar kurmaca bir dünya söz konusu edilse de, yer ve zaman gerçekçi bağlantılar içinde çizilmeye çalışılır. Fantastik olarak ortaya konan olaylar, nesnel dünyanın içinde yer alan onun farklı bir boyutu gibidir.” Çağdaş Çocuk Yazını, s. 51 “Bildiğimiz bütün masallar birkaç sayfayı geçmeyen kısa anlatılardır, oysa fantastik türde uzun öyküler anlatılır ve roman türünde bol örnekler vardır.” Örnek: Bitmeyen Öykü / Michael Ende “Fantastik çocuk kitapları için söylenenler bu türün gerçekle olan ilişkisine işaret ederken, olağan dışılıkların işlevi gerçekleri başka bir boyuttan göstermek, çocuğa, göremediği gerçeği farklı bakış açılarından anlatmaktır.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.53 “Fantastik çocuk kitaplarının en önemli özelliklerinden biri olan eğlendirme ve güldürme” dir. Klaus Doderer Masal ve Fantastik Türü Masal, hayâl düzleminde başlar, gelişir, sonuçlanır. Fantastikteyse gerçekle-hayâl gerçek dünya ile hayâl dünyasının karşılaşması ve çatışması vardır. “…masalın kurduğu usdışı dünyada düş-gerçek çatışması bulunmaz; tersine, en garip olaylar bile sanki gerçekmiş gibi anlatılır. Bu anlamda masal mantığı bütün kurguya ve anlatıya egemendir. Oysa fantastik kitaplardaki öykülerde, gerçek dünyanın değerleri ortaya konan usdışı değerleri sorgular, gerçek dünyaya gidiş gelişler görülür.” 82 Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.48 Masallarda, mekân ve zaman belirli değildir. Fantastik türde yer ve zaman, genellikle, gerçekçi bağlantılar içinde kurgulanır. Fantastik tür, olağanüstü bir kurguyla çocuğa göremediğini anlatır. Fantastik kitapların güldürme ve eğlendirme işlevi baskındır. Behçet Necatigil, masallarda modern edebiyat değeri olduğunu vurgulayan ilk şairimiz oldu. Kaynak Metin Winfred Kaminski, Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş: Masallar ve Fantastik Hikâyeler, Grimm Kardeşlerin Çocuk ve Ev Masalları, s.122 Fantastik Hikâye Problemleri, s.125 Fantastik Çocuk Edebiyatı ve Yazar Portreleri, s. 129 Fantastik çocuk kitabının işlevi “Nitelikli bir fantastik kitaptan beklenen, çocuğun düşgücünü geliştirmesinin yanı sıra ona gerçekleri farklı açılardan göstererek, onda kendini bağımsız kılabilme, eşitlikçi bir anlayışın gelişmesine koşutlama; ya da kendini başka şeylere, kişilere bağımlı kılan etmenler konusunda bilinçlendirmesidir. Burada söz konusu olan bağımsızlaşma ve eşitlikçi anlayışı daha çok çocuk eğitiminde, eğitim sistemindeki baskıcı yöntemlerin eleştirisi ve okurların bilinçlendirilmesi yönündendir.” “.. çocuklara, en azından kendi sorunlarını görebilecekleri kitaplarla hem okuma alışkanlığı kazandırmak, hem de onlara bağımsız düşünebilmenin yolunu açıp özgür bir birey olarak yetişme olanağı sağlayacak bu türün önemli yapıtlarını gözler önüne sermektir.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.62 Amaç: Okurun “masal dinler gibi değil, daha etken olmalarını sağlamaktır”. “Fantastik çocuk kitapları, masallardan ayrı olarak düş ürünlerini gerçekle bağdaştırır. Bunun ötesinde kullanılan kaçış ve seyahat motifleri ya içsel kaçışları ya da mekânsal kaçışları simgeliyordu.” Selahattin Dilidüzgün, Çağdaş Çocuk Yazını, s.69 Yazarlar kendilerini açık seçik ifade edemedikleri için mi dolaylı anlatıma ihtiyaç duyarlar? 83 Mihael Ende kendi sorusuna verdiği cevap, evet, biçimindedir. Fantastik türün doğuşu ile medya toplumu arasında ilişki kurulabilir mi?. (Yorumlayalım) Çocuk ve Geçlik Edebiyatına Değişimin Yönü Hans Heino Ewers, Çocuk ve gençlik edebiyatının medya toplumundaki değişimini üç açıdan değerlendiriyor: Bir Edebi değişim, yani içerik ve konu açısından, edebi teknik ve form açısından değişim İki İşlevsel değişim, yani kullanım şekli açısından Üç Sistem değişimi, yani konumlardaki değişim ve statü değişimi Edebiyat ve sanat alanlarına yansıyan fantastik eğilimler. Edebiyatta, tiyatroda, resimde, müzikte, plastik sanatlarda. Fantastik edebiyat, edebiyatın işlev değişikliği nedeniyle uç vermiş modern bir edebiyatsanat kabul edilebilir. Eleştiri: Antiotoriter çocuk edebiyatı savunucuları, fantastik edebiyatın çocukları gerçeklerden uzaklaştırdığını savunur. Buna karşılık, fantastik edebiyatın çocuğun gerçeklerle yüzleşmesini kolaylaştıran işlevi olduğu da ileri sürülür. Fantastiğin güldürme ve eğlendirme yönü öndedir. Bilim-kurgu / Fantastik ilişkisi: Bilim-kurgu gerçek dünya ile köprüler-gerçeklik ilişkisi- kurmaz. 84 Sonuç ve Değerlendirme Gerçek dünyanın karşına hayal ürünü bir dünya KURGUSU. Gerçeği hayali ve gerçeküstü tip, konu ve içerikle yorumlayan bir edebiyat türü. Masaldan farkı, gerçekle hayali karşılaştırmasıdır. Yer ve zaman gerçekçi bağlantılar içinde kurgulanır. Masal gibi, fantastik edebiyat da çocuğa felsefi bakışı öğretir. Türlerin karışımı bir edebiyat. XVIII. yüzyıldan bu yana gelişmeye başlamış. Kaynakça: Çağdaş Çocuk Yazını ( 2006 ) Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün, Çocuk ve Edebiyat ( 2008 ), Prof. Dr. Sedat Sever Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş ( 2009 ), Winfred Kaminski Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış ( 2007 ), Mustafa Ruhi Şirin İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları ( 2003 ) Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün Masal Atlası ( 2007 ), Mustafa Ruhi Şirin Türk Çocuk Edebiyatında Engellilik ( 1969-2009 ), ( 2011 ) Ayfer Gürdal Ünal Eki: Fantastik Çocuk ve İlk gençlik Edebiyatı Kitap Örnekleri 85 Fantastik Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Kitap Örnekleri YERLİ 1- Şehir Efsaneleri Kulübü, Hande Barutçuoğlu 2- Yitik Öyküler Kitabı, M. İhsan Tatari 3- Küçük Cadı Şeroks, Aslı Der 4- Kayıp Rüyacı, Aslı Der, Günışığı 5- Büyük Tuzak, Aslı Der, Günışığı 6- Kapiland’ın Kobayları, Miyase Sertbarut 7- Gökyüzündeki Ülke, Barış Müstecaplıoğlu 8- Mavi Elma, Mavisel Yener, Bilgi 9- Motorlukuş / Cahit Zarifoğlu 10- Katıraslan / Cahit Zarifoğlu 11- Sihirli Kitap, Sihirli Kaykay… dizisi/ Fatih Erdoğan 12- Gohor / Aşkın Güngör 13- Düşler Diyarı / Aşkın Güngör 14- Geçmişten Gelen Şovalye / Almila Aydın 15- Cüssolar/ Özlem Yıldız 16- Sihirli Saray, Nazlı Eray, Doğan Egmont, 17- Çalılar Dünyası, Altay Öktem, resimleyen: Uğur Köse 18- Yuvarlak Masanın Lambaları, Ozan Tortop 19- MO’nun Gizemi, Gülten Dayıoğlu 20- Kırmızı Başlıklı Ispanak, Miyase Sertbarut 21- Naz ve Köşkteki Vampir/ Nazlı Eray 22- Kuş Adam (O serinin diğer kitapları da…)/ Mevlana İdris Zengin 23- Tersine Adam / Mevlâna İdris Zengin 24- Para Dağıtan Adam / Mevlâna İdris Zengin 25- Uçan Eşek / Mevlâna İdris Zengin 26- Vejeteryan Aslan / Mevlâna İdris Zengin 27- Dokuz Düğmeli Adam / Mevlâna İdris Zengin 28- Profesör Haşır Huşur / Mevlâna İdris Zengin 29- Kuşkucu Horuz / Mevlâna İdris Zengin 30- Küçük Süpermen / Mevlâna İdris Zengin 31- Havuç Havuç Havuç / Mevlâna İdris Zengin 86 DÜNYA EDEBİYATI 1. Küçük Prens- Exupéry 2. Bitmeyecek Öykü, Michael Ende 3. Momo, Michael Ende 4. Sonsuzluk Hapishanesi, Michael Ende 5. Karinus ve Baktus / Thorb Egner 6. Kim Takar Salatalık Kralı / Christine Nöstlinger 7. Lollipop / Christine Nöstlinger 8. Narnia Günlükleri Dizisi, C.S. Lewis 9. Harry Potter Serisi, J. K. Rowling 10. Yürüyen Kentler, Philip Reeve 11. Alis Harikalar Diyarında, L. Carrol 12. Cecü’nün Yer Cüceleri, Umberto Eco 13. Peter Pan, JM. Barrie 14. Charlie’nin Çikolata Fabrikası, R. Dahl 15. Konrad-Konserve Kutusundan Çıkan Çocuk / Christine Nöstlinger 16. Ursula Le Guin- Yerdeniz Üçlemesi ( İlk gençlik edebiyatı ) 17. Ursula Le Guin- Mülksüzler (İlk gençlik edebiyatı) 18. Yüzüklerin Efendisi –Tolkien (İlk gençlik edebiyatı) 19. Perdido İstasyonu Sokağı- China Mieville (İlk gençlik edebiyatı ) 20. Yaratıklar Aramızda- Pantolonlar Fora/ Yazan ve Resimleyen: Alan Snow 21. Mary Poppins-Gökten İnen Dadı/ P.L.Travers 22. Nefis Şeyler Peşinde, yazan ve resimleyen: Natalie Babbitt 23. Hayalet Avcıları, Cornelia Funke 87 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 10 İÇERİK AÇISINDAN KİTAP İNCELEMESİ Küçük Prens Üzerine Ön Bilgi Notları Kitap İncelemesi: Tür : Fantastik Tema : Büyüklerin yargıları Büyüklerin eleştirisi Drewerman ven Neuhaus’a göre, “ Küçük Prens ideal insanlık talebidir.” Küçük Prens, çocuk felsefe odaklı eserlerin ilk sırasında yer alan klasik bir eserdir. I. Çocukların kendisi için ve başkası için tasavvur ettiği ideal insanlık tasavvuru ve hayali olarak düşünülmesidir. II. Küçük Prens, felsefi değer yargılarını, doğal varlığı, ahlâki değerleri, hayat gerçekliğini anlatan bir metindir. Kitap, düşünceye çağrı ya da felsefeye sanatla yaklaşma çabasını içerir. III. Exupéry, Dünya’da insanların git gide yalnızlaştığını ve dolayısıyla Dünya’nın çekilmez hale geldiğini anlatır. Önerisi şu: İnsanlar bunu telafi etmek için hayal ve masal dünyasına kaçmak zorundadır. Sorunların çözümünün temelinde “değişme” vardır. Buna karşılık, büyüklerin kendilerini değiştirmeleri kolay değildir. IV. Küçük Prens, çocukların felsefi sorularının somut bir imaja dönüştürülmesi, metafizik varlık sorularıyla ilgili kendi içlerinde kendilerine telkin edecek ve bu evrende yaşamayı içselleştirecek cevapları bulması için kılavuz görevini yerine getirme özelliklerine sahiptir. Kitap, çocuklarla felsefe yaparken üzerinde değerlendirme yapabileceğimiz önemli bir edebî bir araçtır. V. Küçük Prens’te işlenen konular çocukların soruları bakımından açılım sağlayıcıdır: Büyükler niçin farklı düşünür?. Çocukların önem vermediği konuları büyükler niçin bu kadar önemli görür?. VI. Küçük Prens, çocukların kendileri, varlık dünyası ve güncel olaylarla ilgili soru sorabilmelerine iyi bir örnektir. Dünyaya farklı açılardan bakabilmelidirler, hattâ felsefî gözlem ve deney de yapabilmelidirler. Küçük Prens, bu bağlamda, felsefî deney kitabıdır. 88 VII. Küçük Prens, ideal görünen ve özlem duyulan, asla yaşanamayacak olan fantastik bir yaşantıyı temsil eder. Bu yönüyle kitap, büyüklerin insani ve doğal olmayan dünyasına tepkidir ve bu tepki birçok şifre ile ifade edilmiştir. VIII. Küçük Prens, ne getirdi bize?. Çocukluk dünyası çoğu zaman büyüklerin akıl veya mantığıyla şekillendirilmekte ve anlatılmaktadır. Küçük Prens yeryüzüne geldikten bu yana belki dünya değişmedi, fakat farklı gözle dünyaya bakmak mümkündür artık. IX. Küçük Prens, gezdiği gezegenlerin birçoğunda büyük insanların yalnız olduğunu görmüştür: Kral, sarhoş, işadamı, fenerci, yaşlı coğrafyacı. Ortak yanları yalnızlıkları ve bunu telafi edecek kadar bahaneleri vardır. Bunlar görüntü ve maske rollerdir, asıl değil. Aslında hepsinin kendilerini ve gerçeği tanıma korkuları da vardır. Nesnelliklerini kaybetmişlerdir. Duygularını yitirmişlerdir. Düşüncelerine kalplerini katamazlar. Farkında olarak ya da olmadan bunları yaparak kendi gerçekleriyle çelişkiye düşmektedirler. X. Küçük Prens’te felsefi düşünceyi temsil eden, her yerde görülebilecek, kral, sarhoş, işadamı, fenerci ve gezegen toplumu olarak adlandırılabilecek güncel insan tipleri vardır. Küçük Prens, en güçlü olarak kendisini gören, soyut ve insana aykırı hattâ kendisiyle çelişen kralı da değiştirmek için ona yardımda bulunmayı önerir. Bu zordur, çünkü tabulaşmış, dogmatik, gerçek dışı ideolojik dünya görüşlerini değiştirmek adeta imkansızdır. Sarhoş da yalnızdır. İnsanlardan ve dünyadan kaçmaktadır. Masal-hayâl dünyasında yaşamak istemektedir. İşadamı gezegenin en hırslı insanıdır. Yıldızlara, yani paraya aşırı hırs duyar. İçinde bulunduğu durumun anlamsızlığını düşünmek için ne fırsat ne de zaman bulur. Para her şeyidir. Satın alamayacağı şeylerin farkındadır; değerler ve sevgi. Fenerci ise sadakat ve görev bilinciyle gerçek dışı bir dünyaya hizmet eder. Küçük Prens, çok kitabı olan yaşlı coğrafyacıya da değişmesi için öneride bulunur. XI. Küçük Prens’te üç temel kavram vardır: Sevgi, dostluk, değer. XII. Küçük Prens’te sembol değerler de vardır: Gül, çöl Gül, her türlü sevgi için semboldür. 6 gezen boyunca her yerde etkilidir. Çöl, insanın kendisini tanıyıp bulması ya da zorlu bir hayat yolculuğuyla ilgili bir semboldür. Susuzluk, gerçekleri öğrenmenin özlemi. 89 Çöldeki yalnızlık, insanın bu kadar kalabalık dünya içerisinde yalnızlığı. Dağlar ve zirveye çıkma çabası, insanın bu dünyada yolunu zor bulacağı ve başka dost arama çabası. Sadece kendi sesinin yankısı ve “ Sen kimsin?.” sorusunun ( felsefi bir aksisedadır ) yalnız kalma hissi ve göstergesi. Tilki, gerçek hakikati arama çabası olarak anlam bulur. Burada yine gerçek arkadaşın kolay bulunamayacağı aynı zamanda da satın alınamayacağı gerçeği, iyi bir arkadaş bulabilmek için sabırla yavaş yavaş hareket edilmesi ve tedbirli olunması yorumlanır. ( Zeki Karakaya’nın yazısından özetlenmiştir. ) Doç. Dr. Zeki Karakaya Günümüz Çocuk Edebiyatından Seçilmiş Çocuk Felsefesi Örnekleri Turkish Studies, Türkoloji Dergisi. 1, ( 200 ), sayı: 2 XIII. Küçük Prens, arkadaşı Tilki ile yılanın peşine düşer, diğer gezegenlerde yaşayanları kurtarmaya çalışır XIV. Küçük Prens’in amacı evreni karanlığa gömmeyi tasarlayan kötücül yılanı durdurmaktır XV. Küçük Prens, içinde yaşadığımız dünyayı 6 gezegende yaşayan insan tipleri ile yorumlar. Dünyaya dıştan bakmayı önerir. Ve içinde yaşadığımız dünyayı çocuk bakış açısıyla eleştirir ( Nuran Direk ) XVI. Küçük Prens, çocuk öykülerinin alışılmış kalıplarının tuzağına düşmez. Örneğin tilki ve yılan kötü tipler olarak yer almaz kitapta. ( Küçük Prens Üzerine Düşünmek, Nuran Direk, s. 17 ) 90 Çocuk Edebiyatı Ders Notları / 11 OKUR YAKLAŞIMI KURAMI İki Örnek Şiir Yazma Etkinliği Edebiyat Çemberi Bu dersi, Dr. Meral Kaya’ya adıyorum İçerik Okur yaklaşımı kuramı okuyucunun metinle iletişime girme sürecine dayalı bir yaklaşımı içerir: Okur yaklaşımı, okurun; okuduğu metinle ilgili düşünme işlemlerine yönelmesi, metne yönelik tepkileri, metnin kendisine hissettirdiği, yazarın iletisini açıkça mı yoksa ima mı etmiş olduğu, ve okurun metne nasıl yaklaşması gerektiğine dayalı eleştirel süreçleri kapsar. Okur yaklaşımı kuramı psikoloji, dilbilim, sanat, edebiyat ve eğitimbilimle ilgili öğreti ve yöntemi içerir. Bunlardan bir kısmı; okurun metne yaklaşımı ve metnin okuru nasıl etkilediği metne bakış açısının sosyal ve kültürel boyutuyla ilgilenir. Okuma ve okuduğuna tepki-karşılık verme ya da yaklaşma sürecini içerir Okuduğu metni anlama çabası için, karşılık verme; Sezinleme Tahminde bulunma Hatırlama Düşünme Yansıtma Açıklama Bağlantı kurma etkinlikleri cevap vermeyi etkin bir öğrenme çabasına dönüştürecektir. 91 Öğretmen niçin bu çaba içine girmelidir?. Her metnin “anlamı ve önemi” okuyucudan okuyucuya değişir. Okuyucunun yaşı, kişisel deneyimleri ve edebiyatla olan ilişkisi ( ne kadar farklı ve çok okuduğu, eleştirdiği vb. ) okuyucunun metne ilgisi açısından farklı yaklaşımları içerir.Ayrıca, okurun metne tepkisi, Tepkide bulunduğu zamana Tartışma ortamına Kişi ve kişilere Birden fazla aynı metni okumuş olup olmamasına göre de değişir. Öğretmenin bu çabayı ortaya koyması durumunda okurun metin alımlamasını da kolaylaştırabilir. Okur yaklaşımı, okuyucu ile metin arasındaki iletişime dayanır. Okurun okuduğunu anlama sürecini etkilediği gibi anlamayı içselleştirmesine de katkıda bulunur. “Bizler deneyimlerden öğreniriz. Düşünme süreci hem okurken hem de okuma sonrası gerçekleşir ve bu da okuma etkinliğini deneyime dönüştürür.” J. Sguire Rosenblatt’a göre okur yaklaşımı kuramı, bir metnin nasıl anlaşıldığını / yorumlandığını ya da öğrenildiğini açıklar: “Bir metin, kimin okuduğuna bağlı olarak çok farklı şekillerde anlaşılır ve yorumlanır. Her bir okuyucu farklı deneyimler, ilgiler, yetenekler ve farklı yorumlar getirir. Özellikle okuyucunun getirdiği kişisel zemin-arkaplan ( background ) yorumun içeriğini etkiler / değiştirir.” İki farklı yorumlama şekli vardır: Bir İki Okuyucu duyguları ile okur yani metne estetik açıdan yaklaşır ve metnin estetik yorumunu yapar. Metni okurken sadece okurun amacı bilgi edinmek ya da kazanmaktır ( Buna belli bir amaç için okuma yaklaşımı denir ). Okur, iki farklı okumayı yan yana uygulayabilir. Edebiyatı yorumlama; Kişisel ve Sosyal bir etkinliktir. 92 Öğretmenin başarısı, edebiyatı yorumlamada kişisel ve sosyal yönden yapılan yorumları paylaşması ile gerçekleşir. Çünkü, öğretmen, “okuma deneyiminin değeri ve öneminin” metin hakkında düşünmekten, konuşmaktan ve yazmaktan geçtiğinin farkındadır. Okur Yaklaşımı Kuramının Sınıf İçi Uygulaması Okur yaklaşımı Yazılı ya da Sözlü uygulanır. Okur neler yapar?. ( okuma işlevi ) 1. Metine kişisel yaklaşır: Bilgi edinmek ve/ya da kişisel ( estetik ) doyum için… ( Burada estetik doyum dedikleri örneğin, çocuğun hikayeyi sevip sevmediği ya da hikaye karakteri yerinde olsaydı ne yapardı gibi yaklaşımlar sınanır ) 2. Kişisel yorumda bulunurken kendi geçmişini yoruma katar. 3. Kendi hayat deneyimlerini ve öğrenimlerini yansıtarak çıkarım sağladığından dolayı metinden anladığına ve yorumuna yeganelik ( benzersizlik ) getirir. Bu da demektir ki ne kadar okuyucu varsa o kadar da farklı yaklaşımlar ve yorumlar olacaktır. 4. Metni düşünürken ve yorumlarken kendi deneyimlerini katarak yazarın ne demek istediğini anlamak ya da yorumlamak. 5. Metne açık olarak yorumda bulunmak: ( Bunlar metin hakkında konuşmak, çizmek, resim yapmak, rol oynamak, seslendirerek okumak gibi ). Öğretmen neler yapar?. 1. Bu metni neden okudukları hakkında çocuk okurla konuşmak 2. Çocukların (okuyucuların) metne yaklaşımını sağlamak için gerekli ortamı hazırlamak. 3. Öğrencilerin metin ile kendi deneyimleri arasında ilişki kurmasını sağlamak. 4. Bu ilişkiyi kurmalarını sağlayacak sorular sorması, tartışma ortamları yaratması ve farklı cevaplar alması (bunlar kişisel yorumlar ve yaklaşımlar olduğu için farklı yorumlara açık olması gerekir). 5. Edebiyat tartışmaları oluşturmak ( Burada öğretmen, entellektüel tartışmalara başlangıç yapmış olur ). Okur Yaklaşımının Sınıf içi uygulaması için öneriler: Gail Tomkins Dinleme: edebiyat tartışmalarında paylaşan arkadaşlarının görüşlerini dinlemek Konuşma: drama, puppetry ( kukla gösterisi ), karakteri canlandırma Yazma: okuma defterine görüş yazma, hikayeyi tekrar yazarak anlatma, hikayenin yeni uyarlamasını oluşturma, karakter hakkında şiir yazma, yazara yarattığı karakter ya da hikaye ile ilgili mektup yazma 93 Sanat: drama, kukla, çizme, boyama Okur yaklaşımı her yaş için farklı etkinliklerle uygulanabilir. Okur yaklaşımı ile çocukların, Duygularına Deneyimlerine Düşüncelerine Ulaşabilir öğretmen. Okur yaklaşımı kuramını bilen öğretmen neyi başarır? Kitap okumaktan zevk alan Eleştirel düşünen Okuma ilgisi yüksek Yorumu güçlü ve farklı entelektüel bireylerin yetişmesine ortam hazırlar. Okur Yaklaşımı Uygulaması İçin İKİ ÖRNEK Bir Şiir Yazma Etkinliği Yaş düzeyi 4-5 ve 6-7-8. sınıflar için Okunan hikayeyi ( olay, karakter, yer vb. ) anlatan ya da hikaye ile ilgili şiir yazma etkinliği ) Uygulama Hikaye okunduktan sonra ( ister bireysel sessiz okuma ya da öğretmenin sesli okuması; ( yöntem fark etmez ) öğrencilerle önce hikaye üzerinde konuşmak ve tartışmak gerekir ( karakter, yer, öğrencilerin duyguları, düşünceleri ) ve sonra bunları kelimeler şeklinde tahtaya yazar. Daha sonra, öğrencilerden yalnızca kahramanla ya da karakterle ilgili şiir yazma, karakterin ağzından duygularını anlatan şiir yazma gibi ( kahramanın yaşadıkları ile ilgili ) süreç gerçekleşir. Şiir yazma etkinliği; Yazma tekniğinin geliştirici 94 Şiiri tanımayı sağlayıcı Edebiyatı sevdirici Yorumlama yeteneğini güçlendirici bir işlevin gerçekleşmesine ortam hazırlar. İki Edebiyat Çemberi ( literature circle ) Yaş düzeyi: 3 ve üzeri sınıflar için ( 8 yaş sonrası ) Amacı Yaş düzeyine göre seçilmiş nitelikli kitapların tümünün küme içinde okunması, değerlendirilmesi, yorumlanması ve paylaşılmasıyla eleştirel okumanın gerçekleşmesi. Uygulama Öğretmen, sınıfa 3 ya da 4 hikaye kitabıyla gelir. Hikayeleri öğrencilerin merakını çekecek şekilde tanıtır. Hangi kitabı okumak istediklerine göre öğrencileri kümelere ayırır. Küme içinde her birine ayrı görevler verir. Kümeden bir kişi bilinmeyen kelimelerin anlamını ya da hikaye için önemli kelimelerin anlamını bulur; bir diğeri hikayeyi özetler; bir diğeri karakteri inceler vb. Her defasında öğrencilerin rolleri değiştirilir. Bir araya geldiklerinde ve hazırlıklarını paylaştıkları zaman kitabı da eleştirmiş ve her yönden değerlendirmiş olurlar. Her hafta, belli bir sayfaya kadar kümeler kitaplarını okur ve hazırlık yapar. Kümedeki her birey kitaba sahip olur. Küme içinde kitap bittiğinde kitabın özetini ya da bir bölümünü kendi seçtikleri şekilde diğer kümelere sunarlar ( örneğin drama, çizim ya da boyama ile ). Böylece kümeler dört ayrı hikayeyi nasıl anladıklarını ve yorumladıklarını birbirine yansıtmış olurlar ve edebiyat çemberi tamamlanır... Kaynak Ek Metin “Okur Yaklaşımı Kuramı” Derleyen Dr. Meral Kaya OKUR YAKLAŞIMI Okur ve metin (hikaye ya da şiir) arasında ne geçtiği cevabı birden fazla olan karmaşık bir sorudur. Okur yaklaşımı ile ilgili kuram birçok öğretiyi (bir çok yöntemi) içerir. Bunlar psikoloji, dilbilimi, sanat, edebiyat ve eğitimdir. Bunlardan bazıları metne eğilirken bir 95 kısmı ise okuyana yönelir. Örneğin, bazıları hikayenin yapısına yani fikirlerin ve kelimelerin nasıl düzenlendiğine bakar. Çünkü bu düzen okuyan kişinin anlamasına ve hatırlamasına etkendir. Bazıları ise sadece okurun yaklaşımına ve onun kişiliğinin metne yaklaşımını ( metne nasıl karşılık vermesini ) nasıl etkilediği ile ya da bu metne bakış açısının ( metne tepkisinin ya da cevabının ) sosyal ya da kültürel boyutu ile ilgilenir. Ama hepsinin ortak olduğu nokta ise okuma ve okuduğuna tepki ( response=karşılık ya da cevap ) verme ya da yaklaşma pasif değil tam tersine aktif bir süreçtir. Bu tüm farklı kuramcıların ortak görüşüdür. Karşılık verme ( response ) okuyucuların sezinleme, tahminde bulunma, hatırlama, düşünme, yansıtma, açıklama ve bağlantı kurma etkinliklerini yaşadığı sürece cevap verme ( response), dinamik ve değişime açıktır. Bir hikayenin anlamı ve önemi okuyucudan okuyucuya değişecektir. Tabii ki burada okuyucunun yaşı, kişisel deneyimleri ve edebiyat ile olan deneyimleri ( ne kadar farklı ve çok okuduğu, eleştirdiği vb.) okuyucunun metne olan yaklaşımında farklı yaklaşımlar içerir. Bunun yanında, her okuyucunun tepkisi ( karşılık verme ) tepkide bulunduğu zamana, tartışma ortamına, kişi ve kişilere, birden fazla aynı metni okumuş olup olmamasına göre değişecektir. OKUR YAKLAŞIMI KURAMI ( Transactional Theory) Bu kurama göre okuyucular metin ( text ) ile iletişime girerler. Diğer bir deyişle okudukları metin hakkında düşünme işlemleri daha karmaşıktır. Bu düşünme süreci metin ile ilgili kişisel tepkileri, metnin kendisine ne hissettirdiği, yazarın ne demek istediğiaçıkça mı belirtmiş yoksa ima mı etmiş-, ve metne nasıl yaklaşmaları gerektiği-çünkü okuyucu bilirki farklı metinler farklı amaçlarla okunur, örneğin zevk için ya da bilgi almak için). İşte bütün bu okuyucu-metin arasındaki iletişim okuduğunu anlama sürecini etkiler ve katkıda bulunur. Çünkü “bizler deneyimlerden öğreniriz. Düşünme süreci hem okurken hem de okuma sonrası gerçekleşir ve bu da okuma etkinliğini deneyime dönüştürür”. ( Squire, 1994, p. 644 ) Rosenblatt’a göre ( 1978 ) okur yaklaşımı kuramı, bir metnin nasıl anlaşıldığını/yorumlandığını ya da öğrenildiğini açıklar. Rosenblatt bu kuramı şöyle özetliyor: Bir metin kimin okuduğuna bağlı olarak çok farklı şekillerde anlaşılır ve yorumlanır. Her bir okuyucu farklı deneyimler, ilgiler, yetenekler ve farklı yorumlar getirir. Özellikle okuyucunun getirdiği kişisel zemin (background) yorumun içeriğini etkiler/değiştirir. İki farklı yorumlama şekli vardır: 1. Okuyucu duyguları ile okur yani metne estetik açıdan yaklaşır ve metnin estetik yorumunu yapar. 2. Metni okurken sadece okurun amacı bilgi edinmek ya da kazanmaktır. Buna belli bir amaç için okuma ( efferent ) yaklaşımı denir. Bazen bu ikisi arasındaki fark belirgin değildir. Okuyucu her ikisini de aynı anda uygular. Edebiyata yaklaşım diğer bir deyişle edebiyatı yorumlama hem kişisel hem de sosyal bir etkinliktir. Öğretmen bunları birçok yönden başarır. Bu yollardan bir tanesi bu yorumları ya da düşünceleri paylaşmaktır. Okuryazarlığın sosyal doğası bu kuramın çok önemli bir parçasıdır, çünkü okuma deneyiminin değeri ve önemi metin hakkında düşünmekten, konuşmaktan ve yazmaktan geçer/anlaşılır. Yorum aktif olmalıdır, bireyler (öğrenciler) bunu diğerleri ile paylaşmalıdır. 96 BU KURAMINN SINIF İÇİ UYGULAMALARI Okur yaklaşımı yazılı ve/ya da sözlü uygulanır. Okur ne yapar?. 1. Metine kişisel yaklaşır: Bilgi edinmek ve/ya da kişisel ( estetik ) doyum için… ( Burada estetik doyum dedikleri örneğin, çocuğun hikayeyi sevip sevmediği ya da hikaye karakteri yerinde olsaydı ne yapardı gibi yaklaşımlar). 2. Kişisel yorumda bulunurken kendi geçmişini yoruma katması. 3. Kendi hayat deneyimlerini, öğrenimlerini yansıtarak çıkarım sağladığından dolayı metinden anladığına ve yorumuna yeganelik ( benzersizlik ) getirir. Bu da demektir ki ne kadar okuyucu varsa o kadar da farklı yaklaşımlar ve yorumlar olacaktır. 4. Metni düşünürken ve yorumlarken kendi deneyimlerini katarak yazarın ne demek istediğini anlamak ya da yorumlamak. 5. Metne açık olarak yorumda bulunmak: ( Bunlar metin hakkında konuşmak, çizmek, resim yapmak, rol oynamak, seslendirerek okumak gibi). Öğretmen neler yapar?. 1. Bu metni neden okudukları hakkında çocuklarla konuşmak ( çocuklar okuyuculardır bu bağlamda ). 2. Çocukların ( okuyucuların ) metne yaklaşımını sağlamak için gerekli ortamı hazırlar. 3. Öğrencilerin metin ile kendi deneyimleri arasında ilişki kurmasını sağlamak. 4. Bu ilişkiyi kurmalarını sağlayacak sorular sorması ve tartışma ortamları yaratması ve farklı cevaplar alması ( bunlar kişisel yorumlar ve yaklaşımlar olduğu için farklı yorumlara açık olması gerekir ). 5. Edebiyat tartışmaları oluşturmak ( Burada öğretmen, entellektüel tartışmalara başlangıç yapmış oluyor ). Bu kuramı bilen ve değişik etkinliklerle uygulayan öğretmenler kitap okumaktan zevk alan, eleştirel düşünen ve okuma ilgisi yüksek, yorumu güçlü ve farklı entellektüel bireyler yetiştirir. Okur yaklaşımı kuramı her yaş için farklı etkinliklerle uygulanabilir. Okur yaklaşımı ile çocukların duygularına, deneyimlerine, düşüncelerine ulaşılabilir. Çok küçük yaşlardaki çocuklar da buna dahildir. Yazma ve konuşmada yetkin olmasalar bile vücut dili ve yüz ifadesi ile yaklaşımda ( yorumda ) bulunurlar. Bu kuramın sınıf içi uygulamasında şu gibi etkinlikler kullanılır: ( Gail Tompkins ) Dinleme: edebiyat tartışmalarında paylaşan arkadaşlarının görüşlerini dinlemek Konuşma: drama, puppetry ( kukla gösterisi ), karakteri canlandırma 97 Yazma: okuma defterine görüş yazma, hikayeyi tekrar yazarak anlatma, hikayenin yeni uyarlamasını oluşturma, karakter hakkında şiir yazma, yazara yarattığı karakter ya da hikaye ile ilgili mektup yazma Sanat: drama, kukla, çizme, boyama Kaynakça: Tompkins, G (2006). Language Arts Essentials. Columbus, Ohio: Pearson. Huck, C. S., Hepler, S., Hickman, J., Kiefer, B. Z. (2001). Children’s Literature in Elementary Schools. Boston: McGraw Hill. Nettles, D. H. ( 2006). Comprehensive Literacy Instruction. Boston: Pearson. Squire, J. (1994). Research in reader response, naturally interdisciplinary. In R. Ruddell, M. Ruddell, & H. Singer (Eds.), Theoretical Models and Processes of Reading (4 th ed., pp. 637-652). Newark, DE: International Reading Association. Rosenblatt, L. (1978) The reader, the text and the poem: the transactional theory of the literary work. Carbondale: Southern Illinois University Press. 98 EK Metin: OKUR YAKLAŞIMI KURAMI Derleyen: Dr. Meral Kaya OKUR YAKLAŞIMI Okur ve metin ( hikaye ya da şiir ) arasında ne geçtiği ve cevabı birden fazla olan karmaşık bir sorudur. Okur yaklaşımı ile ilgili kuram birçok öğretiyi ( bir çok yöntemi ) içerir. Bunlar psikoloji, dilbilimi, sanat, edebiyat ve eğitimdir. Bunlardan bazıları metne eğilirken bir kısmı ise okuyana yönelir. Örneğin, bazıları hikayenin yapısına yani fikirlerin ve kelimelerin nasıl düzenlendiğine bakar. Çünkü bu düzen okuyan kişinin anlamasına ve hatırlamasına etkendir. Bazıları ise sadece okurun yaklaşımına ve onun kişiliğinin metne yaklaşımını ( metne nasıl karşılık vermesini ) nasıl etkilediği ile ya da bu metne bakış açısının ( metne tepkisinin ya da cevabının ) sosyal ya da kültürel boyutu ile ilgilenir. Ama hepsinin ortak olduğu nokta ise okuma ve okuduğuna tepki verme ya da yaklaşma pasif değil tam tersine aktif bir süreçtir. Bu tüm farklı kuramcıların ortak görüşüdür. Karşılık verme ( response ) okuyucuların sezinleme, tahminde bulunma, hatırlama, düşünme, yansıtma, açıklama ve bağlantı kurma etkinliklerini yaşadığı sürece cevap verme ( response ), dinamik ve değişime açıktır. Bir hikayenin anlamı ve önemi okuyucudan okuyucuya değişecektir. Tabii ki burada okuyucunun yaşı, kişisel deneyimleri ve edebiyat ile olan deneyimleri ( ne kadar farklı ve çok okuduğu, eleştirdiği vs. ) okuyucunun metne olan yaklaşımında farklı yaklaşımlar içerir. Bunun yanında, her okuyucunun tepkisi (karşılık verme) tepkide bulunduğu zamana, tartışma ortamına, kişi ve kişilere, birden fazla aynı metni okumuş olup olmamasına göre değişecektir. 99 OKUR YAKLAŞIMI KURAMI ( Transactional Theory) Bu kurama göre okuyucular metin ( text ) ile iletişime girerler. Diğer bir deyişle okudukları metin hakkında düşünme işlemleri daha karmaşıktır. Bu düşünme süreci metin ile ilgili kişisel tepkileri, metnin kendisine ne hissettirdiği, yazarın ne demek istediğiaçıkça mı belirtmiş yoksa ima mı etmiş-, ve metne nasıl yaklaşmaları gerektiği-çünkü okuyucu bilirki farklı metinler farklı amaçlarla okunur- ( örneğin zevk için ya da bilgi almak için). İşte bütün bu okuyucu-metin arasındaki iletişim okuduğunu anlama sürecini etkiler ve katkıda bulunur. Çünkü “bizler deneyimlerden öğreniriz. Düşünme süreci hem okurken hem de okuma sonrası gerçekleşir ve bu da okuma etkinliğini deneyime dönüştürür”. (Squire, 1994, p. 644) Rosenblatt’a göre ( 1978 ) okur yaklaşımı kuramı, bir metnin nasıl anlaşıldığını/yorumlandığını ya da öğrenildiğini açıklar. Rosenblatt bu kuramı şöyle özetliyor: Bir metin kimin okuduğuna bağlı olarak çok farklı şekillerde anlaşılır ve yorumlanır. Her bir okuyucu farklı deneyimler, ilgiler, yetenekler ve farklı yorumlar getirir. Özellikle okuyucunun getirdiği kişisel zemin (background) yorumun içeriğini etkiler/değiştirir. İki farklı yorumlama şekli vardır: 1. Okuyucu duyguları ile okur yani metne estetik açıdan yaklaşır ve metnin estetik yorumunu yapar. 2. Metni okurken sadece okurun amacı bilgi edinmek ya da kazanmaktır. Buna belli bir amaç için okuma ( efferent ) yaklaşımı denir. Bazen bu ikisi arasındaki fark belirgin değildir. Okuyucu her ikisini de aynı anda uygular. Edebiyata yaklaşım diğer bir deyişle edebiyatı yorumlama hem kişisel hem de sosyal bir etkinliktir. Öğretmen bunları birçok yönden başarır. Bu yollardan bir tanesi bu yorumları 100 ya da düşünceleri paylaşmaktır. Okuryazarlığın sosyal doğası bu kuramın çok önemli bir parçasıdır; çünkü okuma deneyiminin değeri ve önemi metin hakkında düşünmekten, konuşmaktan ve yazmaktan geçer/anlaşılır. Yorum aktif olmalıdır, bireyler (öğrenciler) bunu diğerleri ile paylaşmalıdır. BU KURAMIN SINIF İÇİ UYGULAMALARI Okur yaklaşımı yazılı ve/ya da sözlü uygulanır. Okur ne yapar ?. 1. Metine kişisel yaklaşır: Bilgi edinmek ve/ya da kişisel ( estetik) doyum için… ( Burada estetik doyum dedikleri örneğin, çocuğun hikayeyi sevip sevmediği ya da hikaye karakteri yerinde olsaydı ne yapardı gibi yaklaşımlar ). 2. Kişisel yorumda bulunurken kendi geçmişini yoruma katma süreci gerçekleşir. 3. Kendi hayat deneyimlerini, öğrenimlerini yansıtarak çıkarım sağladığından dolayı metinden anladığına ve yorumuna yeganelik ( benzersizlik ) getirir. Bu da demektir ki ne kadar okuyucu varsa o kadar da farklı yaklaşımlar ve yorumlar olacaktır. 4. Metni düşünürken ve yorumlarken kendi deneyimlerini katarak yazarın ne demek istediğini anlamak ya da yorumlamak. 5. Metne açık olarak yorumda bulunmak: ( Bunlar metin hakkında konuşmak, çizmek, resim yapmak, rol oynamak, seslendirerek okumak gibi ). Öğretmen neler yapar?. 1. Bu metni neden okudukları hakkında çocuklarla konuşmak (çocuklar okuyuculardır bu bağlamda). 101 2. Çocukların ( okuyucuların ) metne yaklaşımını sağlamak için gerekli ortamı hazırlamak. 3. Öğrencilerin metin ile kendi deneyimleri arasında ilişki kurmasını sağlamak. 4. Bu ilişkiyi kurmalarını sağlayacak sorular sorması ve tartışma ortamları yaratması ve farklı cevaplar alması ( bunlar kişisel yorumlar ve yaklaşımlar olduğu için farklı yorumlara açık olması gerekir ). 5. Edebiyat tartışmaları oluşturmak ( Burada öğretmen, entellektüel tartışmalara başlangıç yapmış oluyor ). Bu kuramı bilen ve değişik etkinliklerle uygulayan öğretmenler kitap okumaktan zevk alan, eleştirel düşünen ve okuma motivasyonu yüksek, yorumu güçlü ve farklı entellektüel bireyler yetiştirir Okur yaklaşımı kuramı her yaş için farklı etkinliklerle uygulanabilir. Okur yaklaşımı ile çocukların duygularına, deneyimlerine, düşüncelerine ulaşılabilir. Çok küçük yaşlar bile buna dahildir. Yazma ve konuşmada yetkin olmasalar bile vücut dili ve yüz ifadesi ile yaklaşımda ( yorumda ) bulunurlar. Bu kuramın sınıf içi uygulamasında şu gibi etkinlikler kullanılır: ( Gail Tompkins ) Dinleme: edebiyat tartışmalarında paylaşan arkadaşlarının görüşlerini dinlemek Konuşma: drama, puppetry ( kukla gösterisi ), karakteri canlandırma Yazma: okuma defterine görüş yazma, hikayeyi tekrar yazarak anlatma, hikayenin yeni versiyonunu oluşturma, karakter hakkında şiir yazma, yazara yarattığı karakter ya da hikaye ile ilgili mektup yazma Sanat: drama, kukla, çizme, boyama 102 Kaynakça: Tompkins, G (2006). Language Arts Essentials. Columbus, Ohio: Pearson. Huck, C. S., Hepler, S., Hickman, J., Kiefer, B. Z. (2001). Children’s Literature in Elementary Schools. Boston: McGraw Hill. Nettles, D. H. ( 2006). Comprehensive Literacy Instruction. Boston: Pearson. Squire, J. (1994). Research in reader response, naturally interdisciplinary. In R. Ruddell, M. Ruddell, & H. Singer (Eds.), Theoretical Models and Processes of Reading (4 th ed., pp. 637-652). Newark, DE: International Reading Association. Rosenblatt, L. (1978) The reader, the text and the poem: the transactional theory of the literary work. Carbondale: Southern Illinois University Press. 103 İÇERİK AÇISINDAN KİTAP İNCELEME KILAVUZU İÇERİK AÇISINDAN ÇOCUK ve İLKGENÇLİK KİTABI İNCELEME KILAVUZU Kitabın adı : Yazarı : Çizeri : Yayınevi : Yayın tarihi : Baskı sayısı : Yazarın özgeçmişi : ( Özet Bilgi ) Türü : Kitabın tema’sı : ( Tema açık seçik mi?. Düşünce ve görüşlere vurgu belirli mi?. ) Kitabın planı : ( Eserin yapısı ve iç dengesi kurulmuş mu?. ) Kitabın konusu : ( Konuyu yapılandıran olay ve çatışma, kişi-kahraman çatışması, merak duygusu, resimlerin konuya uygunluğu vb.) ( Konuyu zayıflatan öğeleri içeriyor mu?. ) ( Hikâye ve masal kitabı ise her metin ayrıca incelenecek. ) Kitabın iletisi : ( Kitabın iletisinin okura uygunluğunun sınama ölçütleri çerçevesinde açıklanması ) ( Her şiir, hikâye veya masalın iletisi belirtilecek. ) Tipler-kahramanlar : ( Kahramanlar inandırıcı mı?. Okurun özdeşim kurmasına uygun mu?. ) Dil ve anlatım : ( Anlatımı yalın mı, içtenlik öğesine göre mi?. ) ( Dil ve anlatımı sınama ölçütlerine uygun mu?. ) 104 Kitabın amaçladığı yaş düzeyi : İlk gençlik kitabı ise : ( Zıtlıklar ve çatışmalar ilk gençlik dönemi deneyimlerine uygun mu?. – Güçlü, inanılır bir konu ve kolay tahmin edilemeyen bir sonucu var mı?. – Tema ilk gençlik çağına yönelik mi?. Kahraman ve karakterler ilk gençlik evresinde mi?. Dil, ilk gençlik dönemi dil dizgesine göre mi?. ) Çocuk gerçekliğine uygunluğu : ( Çocuğun yaşı, algı düzeyi, dil gelişimi, ilgi ve meraklarına ve çocuğun kendi gerçeğine uygunluğu ) ( Eserin çocuk gerçekliğine uygunluğunun sınanması ) ( Çocuk bakışına uygun mu?. Yazar, çizer, çocuk gözüyle bakmayı ve görmeyi başarabilmiş mi?. ) Çocuğa göre’liği : ( Yaş grubunun algısına uygun mu – hangi yaş düzeyine uygun- Okuma düzeyine katkı sağlayıcı mı, okuma isteği uyandırabilecek nitelikte mi?. ) ( Okuma ilgisi ve beklentileri karşılayabilecek düzeyde mi?. ) Kitabın yaklaşımı : ( Gerçekçi mi, otoriter mi, antiotoriter mi, eğitici gerçek mi, eleştirel gerçekçi mi, biçimsel – otoriter- gerçekçi mi, sanatsal gerçekçi mi sorun odaklı mı?. ) Edebiyat, sanat ve estetik değeri : Çocuk ve ilk gençlik : ( Okuma kültürüne, kitaplara, eleştirel okumaya, edebiyata ve sanata yönelmeye katkısı ) edebiyatının amacı ve işlevine uygunluğu 105 SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Çocuğun dil gelişimine etkisi : Çocuğun bilişsel gelişimine etkisi : Çocuğun kişilik gelişimine etkisi : Çocuğun sosyal toplumsal gelişimine : etkisi Sonuç ve Değerlendirme Değerlendiren Öğrencinin Adı : Soyadı : 106 MALTE DAHRENDORF’UN ÇOCUK KİTAPLARINI İNCELEME MODELİ Kitabın Adı Yazarı Yayınevi, Yayın Yeri, Yayın Tarihi I) Yazar hakkında bilgi II) Kitap hakkında bilgi a) b) c) d) Okuma ilgisi Beklentiler İlişkilendirme Deneyim kazanma ve öğrenme II) Öğretimle ilgili dikkat edilmesi gereken noktalar IV) Öğretimde yararlanma olanakları a) b) c) d) Metnin okunması Metin Üzerinde çalışma İlişki kurma ve transfer Yaratıcı çalışmalar Açıklama Bir: Malte Dahrendorh’un çocuk kitapları inceleme modeli için Doç. Dr. Selahattin Dilidüzgün’ün “İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları” kitabının “UYGULAMA ÇALIŞMALARI” bölümünde yer alan model tanıtımı ve uygulama örnekleri incelenecek (sayfa 51-82) İki: Ders için ödev olarak incelecek kitaplar konusunda kitapların yazarları ve gerekli olması durumunda çizerleriyle iletişim kurulacak. 107 ÇOCUK EDEBİYATI ve İLKGENÇLİK EDEBİYATI KAYNAKÇASI 1. 75 Yılda Türk Çocuk Şiiri / Prof. Dr. Cahit Kavcar Cumhuriyet ve Çocuk, 2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara Üniversitesi ÇOKAUM Yayınları, Ankara: 1999 2. Başka Bir Geleceğe Götüren Yollar-Michel Ende’nin Bilinmeyen Hikâyesi / Winfred Kaminski, Çocuk Edebiyatına Giriş 3. Bir Andersen Masalından Çocukluğa / Ceyhun Atuf Kansuf Aylık Dil ve Yazın Dergisi Çocuk Yazını, Yıl 27, Cilt XXXVI, 1 Ağustos 1977, sayı 311 4. Biri televizyonunu, öbürü kitabını istiyor! / Harper’s Magazine Harper’s Magazine, Mart 1991 5. Çocuğa Şiir: Poetik Cesaret / Çocuk Yükseltir Şairi Göklere / Mustafa Ruhi Şirin / Konuşan: Mevlüt Ceylan Yıldız Sayan Ağaç. İz Yayıncılık. İstanbul: 2006 6. Çocuğu Anlayan Edebiyat / Vefa Taşdelen Hece Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, Ağustos-Eylül 2005, Sayı 104-105 7. Çocuğun Hayata Dokunmasında Edebiyatın İşlevi / Necdet Neydim I. İstanbul Çocuk Kurultayı Araştırmalar Kitabı, İstanbul Çocukları Vakfı Yayınları, İstanbul: 2000 8. Çocuk Edebiyatı / Cemil Meriç Kültürden İrfana, Cemil Meriç, 1986 9. Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalıdır? / Prof. Dr. Sedat Sever II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi Yayınları 10. Çocuk Edebiyatı, Türkiye’deki Gelişimi ve Çevirisi Üzerine / Meral Alpay, Tarık Dursun K., Fatih Erdoğan Metis Çeviri, 1991 Bahar, Sayı15 11. Çocuk Edebiyatına Toplu Bir Bakış / İnci Enginün Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, 2005 12. Çocuk Edebiyatında Gerçek Eğilimler ve Geleneksel Modeller / Walter Scherf Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XXVII Cilt, 1978, sayı 1, 13. Çocuk Edebiyatında Gülmece ( Mizah ) / Bertolt Brecht İlköğretim Çocuk Edebiyatı Kitap Kataloğu, 2010, Eğitim-Sen Yayınları 14. Çocuk Edebiyatında Yalınlık İlkesi / Vefa Taşdelen 108 Hece Dergisi, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı,2005, Sayı 104-105 15. Çocuk Felsefesi ve Çocuk Edebiyatı / Zeki Karakaya Hece Dergisi, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, Sayı 104-105 16. Çocuk Kitabı Resimlerinde Klişe Yaklaşımlar / Prof. İsmail Kaya I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara: 2000 17. Çocuk Kitaplarında Dilsel ve Görsel Duyarlık / Doç. Dr. Sedat Sever, I.Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara: Ocak 2000 18. Çocuk Kitabı Yazarlığı / Fatih Erdoğan Ya-Pa 6. Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri İst. 1989 19. Çocuk Kitaplarında Eğitsellik / Gülten Dayıoğlu 1.Ulusal çocuk Kitapları Sempozyumu 20-21 Ocak 2000 Ankara 20. Çocuk Kitaplarını Resimleme Sanatı / Dr. Duğsan Roll Çocuk Edebiyatı Yıllığı, Gökyüzü Yayınları: 1987 21. Çocuk Kitaplarının Okunabilirlik Ölçütleri Açısından İncelenmesi / Prof. Dr. Firdevs Güneş I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu, 20-21 Ocak 2000 22. Çocuk Ruhunu Besleyen Kaynak / Kemal Demiray Türk Dili Dergisi, Nisan 1979, sayı 331 23. Çocuk ve Gençlik Edebiyatımızın Oluşumunda Çevirilerin Yeri ve Çeviri Çocuk Edebiyatının Durumu Üzerine / Doç.Dr. Turgay Kurultay-Necdet Neydim Binbir Kitap, Cilt 1 Sayı 2 24. Çocuk ve Gençlik Edebiyatında ‘Gerçeklik’ Ve ‘Çocuk Gerçekliği’ / Nilay Yılmaz Cumhuriyet Kitap, 28 Temmuz 2011, Sayı 1119 25. Çocuk ve Sanat / Prof. Dr. Olcay Kırışoğlu Cumhuriyet ve II. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildiriler Kitabı. Ankara Üniversitesi ÇOKAUM Yayınları. Ankara: 1999 26. Çocuk ve Sanat / Sabahattin Eyuboğlu Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler, Cilt 1, 1997 27. Çocuk Yayınları Editörlüğü / Fatih Erdoğan Yayın Dünyasında Çerçeve, Ocak 1988, sayı 28 28. Çocuk Yayınları Konusunda Bilgilendirme ve Çocuk Kütüphaneleri İlişkisinde İletişimin Önemi / Prof. Dr. Aysel Yontar Binbir Kitap, Sayı 3 109 29. Çocuklar İçin Şiir Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız, Enver Naci Gökşen, 1985 30. Çocuklar İçin Yazmak Çocuk Oyuncağı Değildir / Michel Tournier Dünyaya Açılan Pencere Unesco’dan Görüş, Haziran 1982, Sayı 6 31. Çocuklar İçin Yazmak İp Üstünde Yürümektir / Monica Hughes Çocuk Edebiyatı Yıllığı, Gökyüzü Yayınları. İstanbul: 1989 32. Çocuklara Oyun Yazabilmek / Haldun Taner Halk Tiyatrosu sayı 12 33. Çocuksu Çocuk Resimleri Üzerine / Prof. Dr. Bedri Rahmi Eyüboğlu Kültür ve Sanat, Haziran 1976, sayı 4 34. Değişen Dünyada Çocuk Yetiştirme ve Eğitim / David Elkind Dünyada ve Türkiye’de Değişen Çocukluk Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi ÇOKAUM Yayınları. Ankara: 2001 35. Dünyada ve Bizde Çocuk Yazınının Gelişmesine Toplu Bir Bakış / A. Ferhan Oğuzkan Türk Dili Dergisi, Nisan 1979, sayı 331 36. Edebiyatın Destursuz Girilen Bağı: Çocuk Edebiyatı / Dr. Fatih Erdoğan Dünya Kitap Eki, 6 Temmuz 2001, Sayı 117 37. Dağlarca’nın Şiirinde İki Çocuk Gövdesi Fazıl Hüsnü Dağlarca Anma ve Armağan Kitabı,Hazırlayan: Konur Ertop – Özgen Kılıçarslan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara, 2009 38. Fantezi Oyunundan Duyulan Haz / Neden Çocuklar İçin Yazıyoruz? / Michaell Ende Metis Çeviri, 1991 Bahar, sayı 15 39. Felsefi Bir Perspektiften Çocuk Kitapları İçin Gelişim Psikolojisinin Önemi / Araş.Gör. Dr. Mehmet Önal I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara Üniversitesi Yayınları. Ankara: Ocak 2000 40. Geleneksel Kültürlerde Çocuğun Yeri ve Anlamı / Prof. Dr. Metin And I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi ÇOKAUM Yayınları. Ankara: 1997 41. Günümüz Çocuk Kitaplarında Çocuk İmgesi / Dr. Gülçin Alpöge I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi ÇOKAUM Yayınları. Ankara: 1997 42. İlk ve Orta Öğretim Öğrencileri İçin “100 Temel Eser”, Türkçe ve Edebiyat Öğretimi, Çocuk ve Gençlik Edebiyatı, Mustafa Ruhi Şirin. II. Ulusal Çocuk 110 ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu ( 4-6 Ekim 2006 ) Yayıma Hazırlayan Sedat Sever, Ankara: 2007 43. Kırmızı Bir Filin Anatomisi / Fatih Erdoğan Binbir Kitap, Cilt 1, sayı 2 44. Kim Çocuk Yazarıdır?/ Mustafa Ruhi Şirin Virgül Dergisi, sayı 31 45. Kitap Okumanın Zevki / Barbara Rowley Çoluk Çocuk Dergisi, Ocak 2007, sayı 66 46. Kitap Kokusu / Nilay Yılmaz Cumhuriyet Kitap, 2 Şubat 2012 47. Kitaplar, Kütüphaneler, dün, bugün, yarın… / Uzm. Dr. Fatih Erdoğan Çoluk Çocuk Dergisi, Nisan 2012, Sayı13 48. Kültür Eğitbilimi ve Çocuk / Prof. Dr. İnci San I. Ulusal Çocuk Kültürü Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi ÇOKAUM Yayınları, Ankara: 1997 49. Küçük Prens Üzerine Düşünmek, Nuran Direk, Pan Yayıncılık, İstanbul:2007 50. Medya Toplumunda Çocuk ve Gençlik Edebiyatında İşlev Değişimi –Ortaya Çıkan Yeni Kitap Türleri ve Yeni Edebi İşlev Tipleri / Prof. Dr. Hans Heino Ewers Binbir Kitap, Cilt 1, Sayı 2 51. Okuma Yazma Öğretiminde Çocuk Edebiyatının Öğretim Amaçlı Kullanımındaki Yöntem ve Teknikler / Yrd. Doç. Dr. Meral Kaya II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi Yayınları. Ankara: 2007 52. Resimli Çocuk Kitaplarının Eleştirisi Üzerine / Svend Otto S. Çocuk Edebiyatı Yıllığı, 198i Gökyüzü Yayınları. İstanbul: 1987 53. Şair, Çocuk ve Poetik Cesaret / Mustafa Ruhi Şirin 16-18 Ekim 2002 tarihinde Strazburg’da düzenlenen Türkçe’nin 5. Uluslar arası Şiir Şöleni’nde sunulan bildiri 54. Tanzimat Döneminde Çocuk Edebiyatı Üzerine / İlber Ortaylı Sadun Aren’e Armağan, Mülkiyeliler Birliği, Ankara: 1988 55. Türk Çocuk Edebiyatı / Meral Alpay Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Derneği, 1980, 8-9, c. 167-191 56. Yabancı Çocuklar İki Çağdaş Klasikçi -Christine Nöstlinger’in Eserinde Toplumsal Gerçeklik, Winfred Kaminski, Çocuk Edebiyatına Giriş 111 57. Yaratıcı Yazma Çalışmaları ve Şiir / Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kıbrıs İlköğretmen Dergisi, 2007, sayı 13 58. Yere inmiş bir ruh: Saint-exupéry new york’ta / Stacy Schııf 59. Yetişkinlerin Çocuk Yazarı Olmak, Mustafa Ruhi Şirin Cahit Zarifoğlu Yürek Safında Bir Şair; Hazırlayan Alim Kahraman, Kaknüs Yayınları, İstanbul: 2003 Açıklama Çocuk ve İlkgençlik Edebiyatı Ders Notları’nı ve Kaynakçada Belirtilen Yazılara www.cocukvakfi.org.tr Çocuk Edebiyatı Okulu Bölümü’nden erişebilirsiniz. 112 TÜRK DİLİ DERGİSİ ÇOCUK VE İLK GENÇLİK EDEBİYATI ÖZEL SAYISI İÇERİK KONU DÖKÜMÜ I. Kuramsal Çerçeve: a. Çocukluk Felsefesi b. Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatının Temel Öğelerinin Felsefi ve Kuramsal Boyutu c. Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatının Sosyolojik Boyutu d. Gelişim Evreleri Bağlamında Temel Yaklaşımlar ( Dil, bilişsel, kişilik, sosyal ve kültürel gelişime yönelik çocuk kitabı incelemeleri ) e. İnceleme, Araştırma, Eleştiri Alanında Kabul İşlevi, Pedagojik ve Estetik Ölçütler f. Biçimsel ve İçerik Açısından Çocuk Kitapları ( iç yapı ve dış yapı kitap incelemeleri ) g. Yeni Eğilimler ve Araştırma Yöntemleri II. Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatının Dünü ve Bugünü ( Tarihi Arkaplan Üzerine Yazılar ) III. Eğitim ve Öğretim Yönü: a. Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Öğretiminin Amacı, İşlevi ve Hedefleri b. Anadili Eğitimi ve Öğretiminde Okul Öncesi ve Çocuk Edebiyatının İşlevi c. Türkçe ve Edebiyat Öğretiminde Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatından Yararlanma d. Değerler Eğitimi Bağlamında Okul Öncesi ve Çocuk Edebiyatı IV. Çocuk Gerçekliği ve Yaklaşımlar: ( Kitap İncelemeleri ) a. b. c. d. e. Otoriter, Antiotoriter Yaklaşımlar Biçimsel, Sanatsal ve Eleştirel Gerçeklik Gerçekçi Çocuk Kitapları ( Genç kız edebiyatı, Serüven kitapları ) Fantastik Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Çocuk Gerçekliği ve Dinî İçerikli Kitaplar 113 Mizah ve Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı İyi-Kötü Çocuk Kitabı Polisiye Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Çocuk Edebiyatında İdeoloji Yazarlar ve Kitapları Üzerine Yazılar Popüler Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatına Yönelik Eleştirel Yazılar ( Çocuk Edebiyatının Popülerlikle Sınavı ) l. Karikatür ve Çocuk m. Sinema ve Çocuk n. Tiyatro ve Çocuk f. g. h. i. j. k. V. Okuma Kültürü ve Edebiyat: a. Okuma Eğitiminde Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatından Yararlanma b. Okuma Kültürü ve Aile Katılımı c. Okuma Kültürü Kazandırmada Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatının Öncelikli İşlevi d. 100 Temel Eser ve “Liste Önerileri”nin Etkileri VI. Çocuk Hakları Kültürü a. Çocuk Haklarının Ölçüt ve İlkelerinin Edebiyata Yansıması ( Çocuk haklarının yaşama, gelişme, koruma, katılım hakkı; çocuğun görüşünün alınması, çocuğa karşı ayrımcılığın önlenmesi ve çocuğun öncelikli yüksek yararı ) b. Çocuk İhmali ve İstismarı Boyutu ( İhmal, psikolojik, fizikî, cinsel ve ekonomik istismar ) c. Sorun Odaklı Kitaplar ( Engelliliğin yansıması, cinsiyet ayrımcılığı, savaş, deprem, yoksulluk vd. ) d. Demokrasi ve Toplumsal Cinsiyetin Çocuk Kitaplarına Yansıması VII. Kaynaklardan Yararlanma: a. Sözlü Gelenekten Yararlanarak Çağdaş Bir Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Oluşturulması ( Ninni, bilmece, tekerleme, masal, destan, efsane, mitoloji ve mitlerin çocuk dil dizgesine göre yeni bir edebiyata dönüştürülmesi; tiyatro, sinema ve çizgi filme uyarlama çalışmaları ) b. Medeniyet Odaklı Çağdaş Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı 114 VIII. Medyanın Etkileri ve Edebiyat: a. Medya Toplumunda Çocuk Edebiyatında İşlev Değişikliği b. Dijital Dünya ve Okul Öncesi ve Çocuk Edebiyatı c. e-kitap Uygulamasının Okul Öncesi ve Çocuk Edebiyatına Etkileri IX. Okul Öncesi ve Çocuk Edebiyatı Yazarlığı ve Yayıncılığı: a. Yazar boyutu i. Yazar Tutumu Örnekleri ii. Yazarın Çocuğu Küçümsememesi iii. Edebiyat Değeriyle Kitap Yazılması b. Çizer boyutu c. Editörlük boyutu d. Yayıncılığın Sorunları e. Çocuk Edebiyatı Dergiciliği X. Çeviri Sorunları: a. Çocuk Klasiklerinin Çevirisi b. Çağdaş Çocuk Kitaplarının Çevirisi c. Popüler Çocuk Kitaplarının Çevirisi XI. Türk Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatımızın Dünya Dillerine Çevrilmesi XII. Türk Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Kanonu Üzerine Değerlendirmeler a. Edebiyat Kanonu Açısından Dönem ve Yazar Değerlendirmeleri b. Eğitim Müfredatına Dahil Edilen Kitapların İncelenmesi XIII. Yeni Eğilimler ve Yaklaşımlar: a. Dünya Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Yeni Eğilimler ve Yönelimler b. Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatımıza Kültürel Arka Plan c. Metinlerarası ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bağlamında Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Çalışmaları 115 d. Okul Öncesi, Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Örneklerinin Göstergebilim Açıdan İncelenmesi XIV. Çocuk Görüşü, Söyleşi ve Soruşturmalar: a. Okuma Becerisi Gelişmiş Çocuklarla Söyleşiler ( Özel Sayı İçin Çocuk Görüşünün Alınması ) b. Yurt İçi ve Yurt Dışından Yazar, Çizer, Editör ve Araştırmacılarla Söyleşiler ve Soruşturmalar c. Alan Edebiyatıyla İlgili Denemeler d. Alan edebiyatıyla İlgili Çeviriler ………………… ………………… ………………… Açıklama: 1. Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı, Aralık 2014 tarihinde yayımlanacaktır. 2. Özel sayıda okul öncesi, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı görselleri de kullanılabilecektir. 3. Makale, araştırma ve deneme türü yazılar 10 sayfayı aşmaması önerilmektedir. 4. Makale, araştırma ve deneme türü yazılar en geç 10 Ekim 2014 tarihinde turkdili@tdk.org.tr ; karacaliali@yahoo.com 5. Dergide yayımlanan yazı ve çevirilere telif ödenecektir. 116 TÜRK DİLİ DERGİSİ ÇOCUK VE İLK GENÇLİK EDEBİYATI ÖZEL SAYISI İÇİNDEKİLER Sunuş/ Ali Karaçalı… Editör’ün Son Sözü Niçin Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Özel Sayısı Hazırladık?/ Mustafa Ruhi Şirin… GİRİŞ Çocuk Edebiyatımızın Tarihçesi İçin Ön Söz/ Tacettin Şimşek… I. BÖLÜM A. Çocuklar, Kitaplar ve Okuma Kültürü 9-15 Yaş Grubu Çocuk Görüşleri Kitap Okumayı Seviyorum/Eylül Sena Ekici … Rüyamda Kitaptaki Olayı Görüyorum/ Cansu Saraç… Kitap Okumak Değişik Rüyalar Görmek Gibi/ Selin Şimşek… İnsan Her Yaşta Okuyabilir/ Çağrı Berker Erışık… Okumak Bizim Işığımızdır/ Ceren Börekçioğlu… İnsanlar Artık Kendi Yazılarını Okumalı/ Toprak Özkan… Bence Kitap Ayrı Bir Dünyadır/ Arife Erdoğan… Hayal Dünyasına Pinokyo İle Girmiştim/ Mert Yıldız… Sokak Çocuğu Bence Kitaplar/ Buse Dikmen… Kitap Okumak Yeni Ufuklara Yelken Açmaktır/ Merve Bengüsu Akın… Kitaplar Umut Verir/ Seren Yalın… Kitap, Okurluk Ve Yazarlık/ Fatma Ece Sezer… Kitap Okumak/ Betül Şimşek… Benim İçin Kitap/ Başak Deniz Altun… Kitap Kahramanları Gerçek Olsa/ Ebrar Coşkun… B. Çocuklar, Kitaplar ve Edebiyat Yazarların 8-14 Yaş Grubu Çocuklarla Söyleşileri “Resimli Kitaplar Hayal Gücümüzü Azaltıyor”/ Mihriban Atmaca-Mustafa Özçelik… “Bir Masalla Bir Şiirde Adımın Geçmesini İstiyorum”/ Berra Yiğiter-Vural Kaya… “Kitap Okursak Daha İyi Cümle Kurabiliriz”/ Betülay-Mevlâna İdris… “Fantastik Kitapları Seviyorum”/ Erem Değerli-Serpil Ural… “Ailemle Birlikte Kitap Seçiyoruz”/ Nisa Bengisu-Mustafa Ökkeş Evren… En Çok Macera Romanlarını Ve Çizgi Romanları Okumayı Seviyorum”/ İlbey Güzeldere-Şeref Bilsel… “Daha Çok Macera Kitaplarını Seviyorum”/ Nazlı Şen-Gökhan Akçiçek… 117 “Dedektif Kitaplarını Okumaktan Hoşlanıyorum”/ Ahmet Yakar-Yasin Mahmut Yakar… “Kitaplardaki Karakterler Bana Eğlenceli Geliyor.”/ İbrahim Talha Gültekin-Elif Konar Özkan… “Okumak Anlamaktır.”/ Abdüssemi Aydın-Elif Konar… “Okumak Kitapların İç Dünyasını Görmektir:”/ Hatice Nazlı Özarıcı-Elif Konar… “Kitap Kahramanım Peterpan”/ Hamza Hüseyin Salihoğlu-Gökhan Akçiçek… “Kitaplardan Yeni Oyunlar Çıkarıyorum...”/ Ekinsu Eylül Aslan-Yunus Bekir Yurdakul… “Hikâye Türü Kitapları Okumayı Seviyorum”/ Ertuğrul Atıcı-Oğuzhan Yılmaz… “Kitap Okurken Çizgi Film Seyretmiş Gibi Oluyorum”/ Ömer Faruk Kocabaş-Mustafa Ökkeş Evren… “Film Başka Kitap Başka Şey”/ Kaptan Malik-Mevlâna İdris… “Kitap Okuyanlar Daha Güzel Cümleler Kuruyorlar”/ Efsa Ece Temur-Buket Dedeoğlu Orhun… “Kitabın Tadı Başka”/ Ayten Nur Güney-Sümeyra Turanalp… “Aşk İle İlgili Kitaplar Sıkıcı”/ Sarp Yüceyılmaz-Mavisel Yener… “Hayal Etmeyi Ve Gözümde Canlandırmayı Seviyorum”/ Bahar Akman-Nilay Yılmaz… “Biz Ailecek Okuyoruz”/ Şevval Beyza Kılınç-Kamil Yeşil… “Beni, Kitaplar Kadar Mutlu Eden Bir Şey Olduğunu Sanmıyorum”/ Derya Taş-Gülçin Durman… “Her Gün Mutlaka Okuyorum.”/ Nur Torumtay-H. Salih Zengin… “Okumak İnsana Yaşam Deneyimi Kazandırıyor”/ Ada Mavi Gönenli-Nemika Tuğcu… “Okuma Serüvenim Bir Çizgi Romanla Başladı”/ Elifnaz Kaya-Beyhan Kanter… “Kitaplar, İçinde Yılları Saklar”/ Sıla Kutas-Yunus Bekir Yurdakul… İKİNCİ BÖLÜM A. BİRİNCİ SORUŞTURMA: Çocuk Kitabı Yazarlarının Sorunlara Yaklaşımı Baktığım Yerden Görünen Sorunlar/ Aytül Akal… Değişen Çocukluk ve Medya Toplumunda Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı/ Seza Kutlar Aksoy … Okunacak Kitaplar Yazmak/ Ahmet Efe… Yazar, Okuyucu, Yayıncı ve Eleştirmen Gerçeği/ Hamdullah Köseoğlu… Okur Yoksa Yazar Da, Yayıncı Da, Kitap Da, Eleştiri De Yok!/ Mavisel Yener… Fatih Erdoğan İle Yazarlığı ve Çocuk Edebiyatı Yayıncılığı Üzerine/ Söyleşi: Mustafa Ruhi Şirin… B. İKİNCİ SORUŞTURMA: Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Yayıncılığı ve Editörlüğü Çocuk Yayınları Editörlüğü/ Fatih Erdoğan… Çorbada Tuzu Olmanın Tadı.../ Yunus Bekir Yurdakul… 118 Yerelden Evrensele Çocuk Kitabı Yayıncılığı/ Melike Günyüz… Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Dair Hedefler, Umutlar/ Şebnem Kanoğlu… C. ÜÇÜNCÜ SORUŞTURMA: Çocuk Yayıncılığı ve Çocuk Edebiyatı Yayıncılığının Boyutları Çocuk Yayıncılığı-Çocuk Edebiyatı Yayıncılığı Ayrımı-/ Mehmet Azim… Çocuk Yayıncılığı Sektörleşirken/ Zarife Biliz… Amaca Giden Yolda 100 Temel Eser/ Keriman Güldiken… Bir Düzen Değişikliği Önerisi Ya Da Çocukları Devletten Uzaklaştırmak/ İbrahim Şamil Köroğlu… 100 Temel Eser Üzerine Kısa Değini/ Salih Mercanoğlu… İyi Edebiyatın Direnişi Sürüyor/ Fatih Turanalp… Kitaplarla Küslüğümüz Sürüyor/ Yunus Bekir Yurdakul… Muzaffer İzgü/ Okuma Sevgisi Kazanan Çocuk, Okuyarak Düşünmeyi Öğrenir/ Söyleşi: Yunus Bekir Yurdakul… D. DÖRDÜNCÜ SORUŞTURMA: Türkiye’de Çocuk Kitabı Çizerliğinin Sorunları Edebiyatla Resmin Buluşması…/ Nural Birden Akca… Çocuk Kitabında Görsel Katmanlar ve Çizerlerimiz / İsmail Kaya … Çocuk Yayıncılığında Çocukların Zihin Sağlığı ve Estetik Problemi/ Osman Turhan… Çocuk Kitabı Çizeri Ferit Avcı ile Çocuk Kitabı Çizerliği/ Söyleşi: İsmail Kaya… Çocuk Kitabı Çizerleri Mustafa Delioğlu ile Ender Dandul’un İkili Söyleşisi… Ressam, Osman Kehri ile Çocuk Kitabı Çizerliği Üzerine/ Söyleşi: Emel Kehri… Çocuk Kitabı Çizeri ve Yazarı İsmail Kaya ile Söyleşi/ Söyleşi: Ferit Avcı… Çocuk Kitabı Çizeri ve Yazarı Feridun Oral ile Söyleşi/ Söyleşi: Görkem Yeltan… E. BEŞİNCİ SORUŞTURMA: Kaynaklardan Yararlanma ve Geleneksel Çocuk Edebiyatı Edebiyatımızda “Öz”e Dönüş Hakkında/ Ahmet Efe… Türkiye’de Halk Edebiyatı Çalışmalarının Başlaması/ Neslihan Karakuş… Geleneksel Edebiyat ve Çocuk Kitapları/ Meral Kaya… Gelenekten Yeniliğe Uzanmak/ Mustafa Özçelik… Sözlü Kültür Hazinemiz/ Elif Konar Özkan… Çocuk Gerçekliğinde Masal ve Masalımsı Türler/ Hayrettin Parlakyıldız… Sözlü Kültür Birikiminin Modernizasyonunda Sanatçının İşlevi/ Medine Sivri… Bir Keşif Yolculuğu ve Yeniden Üretme Coşkusu/ Tacettin Şimşek… Çocuk Kitabı Hazırlamadaki Görevlerimiz Üzerine/ Fahri Temizyürek… Keloğlan’dan Bir Süper Kahraman Yaratılabilir Mi?/ Yasin Mahmut Yakar … Hasan Lâtif Sarıyüce ile Masal Edebiyatı Üzerine/ Söyleşi: Mustafa Aldı… 119 F. ALTINCI SORUŞTURMA: Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Eleştiri Eleştirilmeyen/ Feyza Hepçilingirler… Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Eleştirel Bakış/ Beyhan Kanter… Nitelikli Eleştiri ve Ortamı İçin/ Necati Mert… Çocuk Edebiyatının Çocukları Terbiye Etmek Gibi Bir Derdi Olmamalı/ Filiz Özdem… Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Eleştiri Bağlamında Bir Bakış Medine Sivri… Eleştiri Algısı/ Vefa Taşdelen… Eleştiri Ortamı İçin Önce Özgür Ortam Gereklidir/ Ayfer Gürdal Ünal… Gelişme Gereksinimden Geçer/ Yunus Bekir Yurdakul… Mevlâna İdris/ Çocuklar İçin Edebiyat Vardır ve Bunu Tartışmanın Anlamı Kalmamıştır: Söyleşi: Abdülkadir Emeksiz… G. YEDİNCİ SORUŞTURMA: Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Öğretimi Sağlıklı, Özgüvenli Kuşaklara Doğru…/ Öner Ciravoğlu… “Alanın Bileşenleri Bağlamında Çocuk Edebiyatı Öğretiminin Amacı ve İşlevi”/ Mübeccel Gönen… Eğitimsiz Okuma Kültürü Gelişir mi?/ Ali Gültekin… Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Eğitimi/ Zeki Gürel… Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Öğretiminin Başarılamayışının Sebepleri/ Neslihan Karakuş… Çocuk Edebiyatı Öğretiminin Önemi/ Cahit Kavcar-A. Özgül İnce Samur… Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Öğretimi/ İbrahim Kıbrıs… Çocuk Edebiyatını Kavramak ve Öğretmek/ Necdet Neydim… Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Öğretimi/ Elif Konar Özkan… Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Öğretiminin Önemi, Amacı Ve İşlevi/ Medine Sivri… Sevdirmek ve Heveslendirmek/ Tacettin Şimşek… Çocuk Edebiyatı Öğretimi Üzerine/ Fahri Temizyürek… Öğretilemeyen Bir Çocuk Edebiyatı/ Yasin Mahmut Yakar… Çocuk Edebiyatı Öğretimi Üzerine Selahattin Dilidüzgün ile Söyleşi/ Söyleşi: Mustafa Ruhi Şirin… Çocuk Edebiyatı Kültürü ve Öğretimi Üzerine Tacettin Şimşek ile Söyleşi/ Söyleşi: Yasin Mahmut Yakar… H. SEKİZİNCİ SORUŞTURMA: Medya Toplumunda Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatına İşlev Değişimi Bilişim Teknolojisi ve Çocuk Edebiyatı/ Meral Kaya… Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Amaç ve İşlev Değişikliğinin Yönü/ Medine Sivri… Çocuk Edebiyatının Sınavı/ Vefa Taşdelen… 120 Yalvaç Ural ile Değişen Çocukluk, Edebiyat ve Görsel Okuma Üzerine/ Söyleşi: Mustafa Ruhi Şirin… İ. DOKUZUNCU SORUŞTURMA: Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatımız Yerelliği ve Çeviri Dünya Dillerine Açılan Kapı/ Aytül Akal… Edebiyat Çok Azların İşidir!/ Murat Batmankaya… Türk Çocuk Edebiyatının Dünya Dillerine Çevrilmesi/ Meral Kaya… Çeviride Belirleyici Olan Alıcı Taraftır/ Turgay Kurultay… Yerel Olamamak Evrensel Olamamanın Temel Nedenidir?/ Necdet Neydim… Umudu Gerçeğe Dönüştürmek…/ Mavisel Yener… J. ONUNCU SORUŞTURMA: Çeviri Çocuk Edebiyatının Sorunları Çeviri Çocuk Edebiyatının Temel Sorunları ve Çözüm Önerileri/ Asalet Erten… Çeviri Çocuk Edebiyatında Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri/ Nalan Kızıltan… Çeviri Edebiyat Ülke Edebiyatının Canlandırıcı Bir Parçasıdır/ Turgay Kurultay… Çevirinin Önemi ve Edebiyat Dizgesindeki İşlevi/ Necdet Neydim… Ülkemizde Çeviri Çocuk Edebiyatının Sorunları/ Nuran Özyer… Turgay Kurultay ile Çeviri Çocuk Edebiyatı Üzerine/ Söyleşi: Mustafa Ruhi Şirin K. ONBİRİNCİ SORUŞTURMA: Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Kanon Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Kanon Gerekli midir?/ Mustafa Ruhi Şirin… Türk Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Kanon Üzerine Ön Bilgi Notları/ Adnan Ay… Türk Çocuk Edebiyatında „Kanon“ Ve „Kanonlaşma Süreci“/ Hikmet Asutay… Çocuk Edebiyatında Kanon/ Meral Kaya Çocuk Ve Gençlik Edebiyatında Kanon Ne Kadar Ve Nasıl Olabilir?/ Turgay Kurultay… Kanon Olmak İçin Edebiyatın Özgür Olması Gerekir/ Necdet Neydim Çocuk Edebiyatında Kanon Ve Süreç/ Vefa Taşdelen… Zaten Vardı/ Hilmi Tezgör… Mustafa Ruhi Şirin ile Dünden Bugüne Çocuk Edebiyatımız, Klasik ve Kanonik Kitaplar Üzerine/ Söyleşi: Beyhan Kanter… 121 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Kanonla ilgili Üç Çeviri Yazı Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Kanon/ Hans-Heino Ewers/ Çeviren Oktay Değirmenci, Editör: Turgay Kurultay... Çocuk Edebiyatı, Kanon Oluşumu ve Yazınsal Değerlendirme/ Bettina Kümmerling-Meibauer/ Çeviren, Selahattin Dilidüzgün… Edebî Kanon: Dil Dersi Olarak Öğretimine Dair Görüşler/ Mike Fleming/ Çeviren, Şener Şükrü Yiğitler, Editör: Meral Kaya… DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Çocuk ve Edebiyat Deneme Yazıları Kayıp Çocuk/ Mustafa Kutlu… Çocuklukta Okumak, Çocuklara Yazmak/ Necati Güngör… Çocuk ve Ali/ Mücahit Atakan Yavuz… Çocuğu Anlıyor Mu Bu Toplum?/ Görkem Yeltan… Hiç Doğmamış Kahramanlar/ Yalvaç Ural… Kitaplar Dedem ve Küçük Prens/ Fatih Erdoğan… Dijital Dünya ve Okul Öncesi / Çocuk Edebiyatı/ Zehra Ünüvar… “Köpek Değneği Yedi”/ Mehmet Aycı… Dünyaya Temas Eden Rüya/ Cafer Keklikçi… Karamsarlığın İçindeki İyimserlik/ Mehmet Güler… Masal Nedir Ne Değildir/ Mustafa Özçelik… ‘Sabır Taşı Masalı’ Uğultusu/ Cihan Aktaş… “Mühim Bir Şey”/ Süleyman Bulut… Çocuk Edebiyatında İdeoloji Üzerine Bazı Düşünceler/ Ahmet Efe… Bez Bebek Öldüğünde/ Ahmet Mercan… Okuma Kültürü ve Aile Katılımı Üzerine/ Betül Tarıman… BEŞİNCİ BÖLÜM A. Çocuklar İçin Şiir Yazıları Kuş Uçtu Şiir Kaldı/ Gökhan Akçiçek… Aritmetik İyi, Kuşlar Geometri/ Haydar Ergülen… Cahit Zarifoğlu’nda Çocuk Duyarlığı / Nurettin Durman … “Yarının Büyükleri İçin Şiir”/ Veysel Çolak… Çocuk Şiiri Üzerinden Çocuk Edebiyatının Olanaklarını Yeniden Düşünmek…/ Mavisel Yener… 122 Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Şermin ve Halûk’un Defteri/ Kamil Yeşil… Dağlarca Şiirinde İki Çocuk Gövdesi/ Mustafa Ruhi Şirin… B. Çocuklara Türkçe Şiir Sütü ( İbrahim Alâettin Gövsa’dan Mevlâna İdris’e kadar çocuklar için nitelikli şiir yazmış Türkçe değeri olan birer şiir seçkisi bu bölümde yer alabilecektir ) … ALTINCI BÖLÜM Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatımızın Görünümleri Edebiyat Bu İşin Neresinde?/ Murat Batmankaya… Çocuk ve Gençlik Edebiyatımızın Sorunlarıyla Yüzleşmek/ Gülten Dayıoğlu… Gençlik Yazını Hakkında Düşünceler/ S. İpek Ongun… Çocuk ve Gençlik Edebiyatımız Ne Durumda?/ Serpil Ural… Çocukları Caddelere Çıkarmak/ Necati Mert… Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Aşırı Korumacılık Üstüne/ Mustafa Balel… Medeniyet ve Edebiyat/ Ayhan Sağmak… Gülten Dayıoğlu/ Kitaplarımda Umuda Çok Önem Veririm/ Söyleşi: Medine Sivri … YEDİNCİ BÖLÜM Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Araştırma Yazıları Felsefenin Gülümseyen Yüzü: Çocuklarla Felsefe/ Vefa Taşdelen… Etik ve Estetik Bağlamında Çocuk Edebiyatının Sosyolojik Boyutu/ Beyhan Kanter… Çocuk Edebiyatında Görsel Metin Eleştirisi/ Medine Sivri… Türkçe Öğretiminde Çocuk Kitaplarından Yararlanma Örneği: “Mutlukent’in Yöneticisi”/ Burcu Öztürk… Dil Eğitiminde Çocuk Edebiyatı Ürünlerinden Faydalanma ve Çocuk Kitapları/ Arzu Çevik-Merve Müldür… Estetik Kavramı Çerçevesinde Çocuk Edebiyatı/ Buket Dedeoğlu Orhun… Okuma Kültürü ve Çocuk Edebiyatı/ Meral Kaya… Türk Çocuk Edebiyatı Eserlerinden Hareketle Dil, İdeoloji ve Engellilik/ Ayfer Gürdal Ünal… Bir Vicdan Muhasebecisi: Kemalettin Tuğcu/ Nezahat Özcan… Çocuk Edebiyatı Yapıtlarındaki Yaşam Gerçekliği/ Serpil Ural… Çocuk ve Gençlik Yazınında Fantastik Kavramı/ Hikmet Asutay Otoriter Anlayış Karşıtlığı ve “Gianni Rodari”/ Erhan Şen … Ergin Çocukların Yazarı: Cahit Zarifoğlu / Mustafa Ruhi Şirin ( Sonra Gönderilecek ) … Türk Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatında Polisiye/ Yasin Mahmut Yakar… Türk Çocuk ve Gençlik Edebiyatından İki Örnek Yapıtta Çocuk-Savaş ve Barış/ Ali Gültekin… Savaş Edebiyatına Yansıyan Bazı Çocuk Görünümleri/ Şener Şükrü Yiğitler… 123 Çeviri ve Telif Eserlerde Genç Kız Edebiyatı/ Necdet Neydim… Çocuklar için Dramatik Edebiyat / Çocuk Tiyatrosu / Ülkü Ayvaz Tarihten Günümüze Çocuk ve Çocukluk Algısı Üzerine Birkaç Söz, Çocuk Tiyatrosu ve Çocuklarla Tiyatro…/ Nihal Kuyumcu… Kibritçi Kız Müzikali’ni Yazma ve Yönetme Serüveni/ Hasan Erkek… 100 Temel Eser Listesi ve Bu Listenin Etkileri/ Oğuzhan Yılmaz… Günümüz Çocuk Dergileri, 1980 Sonrası Çocuk Dergilerine Genel Bakış/ İbrahim Kıbrıs… SEKİZİNCİ BÖLÜM ÖZEL BÖLÜM Balkanlar’da Türk Çocuk Edebiyatı/ Zeynel Beksaç… DOKUZUNCU BÖLÜM Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Kitapları Tanıtım Yazıları Çocuk Ve Kitapları Üzerine/ İnci Enginün … Bilime Dayanmayan Bilimkurgu Romanları/ Yalvaç Ural… İlle De Kitap!../ Fatih Erdoğan… Çocuk İle Edebiyat Arasındaki Bağlantı Yolu: Kütüphane/ Mehlika Karagözoğlu Aslıyüksek … Bilişim Çağının Çocuk Edebiyatında Görev ve Yükümlülüklerin Sorgulanması/ Mehmet Atilla… İyi- Kötü Çocuk Kitabı/Bir İnceleme: Canavarlar Ülkesinin Kralı/ Keriman Güldiken… Necati Zekeriya Ve Samet Behrengi’nin Eserlerinde Müstakbel Vatandaş Olarak Çocuk/ Nazlı Rânâ Gürel… Dinî İçeriğin Edebiyatla İmtihanı/ Fatih Turanalp… Dünya Çocuk Edebiyatının “Uçarı” Kalemi Gianni Rodari/ Üzeyir Gündüz… Çocuk Edebiyatı Mı? Çocukça Edebiyat Mı?/ Gülçin Durman… Bir Politik-Psikolojik Fenomen Olarak ‘Bay Sinirli’/ Murat Batmankaya… Abdülkadir Bulut’un Çocuk Şiirleri Kitabı: “Kahveci Güzeli”/ Ramazan Teknikel… Şiirlerinde Çocukluğunu Gezdiren Şair: Gökhan Akçiçek/ Selçuk Küpçük… Çocukların Dilinden: “Sen Islık Çalmayı Bilir Misin?” ve “İki Gözüm Üzümüm”/ Özlem Gülelma… Fantastik Çocuk Romanlarında Seza Kutlar Aksoy’un Eleştirel Yaklaşımına Bir Bakış/ Tülin Tankut… Almanya’da Türk Çocukları İçin Kitaplar/ Nevzat Gözaydın Almanya’da Türk Çocukları İçin Yayımlanan İki Dilli Okuma Kitapları/ Nuran Özyer… Meraklısı İçin Ek Bölüm Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatımızın 2014 Görünümleri -Türk Dili dergisi Özel Sayısı Günlükler:-/ Mustafa Ruhi Şirin 124 TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇOCUK EDEBİYATI -Bir Deneyim Örneği( 2008 – 2011 ) Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatı konulu atölye çalışması Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü’nde 2008-2011 yılları arasında verdiğim çocuk edebiyatı derslerinin sürecini günlük türünde tanıtmayı içeriyor. Bu atölye çalışmasında, çocuk edebiyatı öğretimini çocuk kitabı yazarlığı yanında çocuk ve çocuk edebiyatı kültürüne yönelik 35 yıllık bir deneyim bağlamında eleştirel bir çerçevede değerlendireceğim. Dört yarıyıllık bu deneyimi kuram, yöntem ve uygulamayı öğrenci, yazar ve kitap etkileşimi çerçevesinde sürdürdüm. Atölye çalışmasına ayrılan zaman diliminde, YÖK’ün çocuk edebiyatı programından hareketle, Türkçe ders programı, Türkiye’de okul öncesi, sınıf ve Türkçe öğretmenliği bölümlerinde sürdürülen çocuk edebiyatı öğretimini kuram, yöntem ve uygulama çerçevesinde irdeleyeceğim. Aşağıda yer alan günlüklerde vurgulandığı gibi atölye çalışması üç ana soru ekseninde gerçekleşecek: Bir: Çocuk edebiyatı öğretimi niçin başarılamadı? İki: Çocuk edebiyatı öğretiminin amacı ve işlevi ne olmalıdır? Üç: Çocuk edebiyatı öğretimi nasıl olmalıdır? Bu üç ana soru yorumlanırken ana tema Türkçe ( anadil ) öğretimi, okuma kültürü kazandırma, yazılı kültürle etkili iletişim ve edebiyat ve sanat eğitimi merkeze alınarak değerlendirilecek. Yorumlamaya çalışılacak üç ana sorunun öznesi ise hiç kuşkusuz öğretmen adayıdır. Çocuk edebiyatı öğretiminde öncelikli amaç, çocuk edebiyatı kültürünü özümsemiş öğretmen adayının Türkçe öğretiminde yararlanacağı ve önereceği nitelikli çocuk edebiyatı kitaplarını seçme becerisi kazandırılmasıdır. Çocuk edebiyatı öğretiminin tüm bileşenleriyle ulaşacağı sonuçlar dört başlık altında toplanabilir: Bir, Türkçe ( ana dili ) öğretiminin zenginleştirilmesi; iki, okuma kültürü kazandırılması, ( okuma öğretimi, yazılı kültür ve kitaplara yönelme ); üç, edebiyat ve sanat öğretimi ( edebiyat okuru yetiştirme); dört, okuyan birey, okuyan bir toplum, okuyan Türkiye. Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatı başlıklı atölye çalışması sırasında gerçekleşecek tartışma ve izlenimler de bu günlüğe kaydedilerek yayımlanacaktır. Bu günlükler, Ankara Üniversitesi’nin 5-7 Ekim 2011 tarihinde III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu’nda Atölye Çalışması’nda sunulmuş ve sempozyum kitabında yayımlanmıştır. 125 208 Numaralı Sınıf Doğacak ilk torunuma Tarabya, 26 Şubat 2008 Bir günü otuz yıl gibi yaşamak. Bugünün özeti bu olsa gerek. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü’nün 208 numaralı sınıfı. Kilidi bozuk kapısından Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin Hoca ilk derse girdik. Kaçalin Hoca’nın tevazuyla dinleyişi günün en güzel fotoğrafı olarak kaldı bende. Ders için görevlendirilen Neslihan Öksüz, çocuk edebiyatı konusunda çalışmak isteyen genç bir araştırmacı. Çocuk edebiyatı dersini öğrencinin öğrenme, inceleme, uygulama süreçlerinde yer alması ve öğretici duruma gelmesinin sağlanması için kuram, yöntem ve uygulama etkileşimi çerçevesinde öğretmek istiyorum. Çocuk edebiyatı kültürünü kavramış öğretmen adaylarının yetişmesi için bu yaklaşımı sürdürmek bence önemli. YÖK’ün Türkçe öğretimi için öngördüğü son paragraf çocuk edebiyatını sınırlayıcı bir içerikte. Okul öncesi, sınıf, sosyal bilgiler ve Türkçe öğretmenliği için hazırlanan program paragrafının içeriği aynı. Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretimi türlerin tanıtımı ve çocuk edebiyatı tarihine dayalı yapılıyor. Nedeni çok açık: Bu dersi verebilecek eğitici sayısı çok az. Çocuk edebiyatının amacı ve işlevi alanın tanıtılması ile sınırlandırılmış. Malte Dahrendorf’un edebiyata, okumaya ve kitaplara yönelme, edebiyat ve sanat eğitimi yaklaşımını önemsiyorum. Asıl başarılması gereken ise Türkçe derslerinde nitelikli çocuk kitaplarını seçebilecek öğretmen adayını yetiştirebilmek. Öğretmen adayının çocuk edebiyatını kuram ve yöntem ilişkisi içinde kavraması nitelikli bir programla da yakından ilgilidir. Öğretmen adayının nitelikli kitabı seçmesi de yetmez; kitabı niçin seçtiğini, hangi yaş düzeyi için kullanacağını ve önereceğini ve kitabı çocuğa nasıl tanıtacağını da bilmesi gerekir. Çocuk edebiyatı öğretiminde alanın tüm bileşenlerinin etkileşimi için dört öncelik dikkate alınmalı; Türkçe öğretimi, okuma kültürü, yazılı kültürle etkili iletişim, edebiyat ve sanat öğretimi. Öğretmen adayının çocuk edebiyatının temel ölçütlerini, kuram ve uygulamalarını kavramak birinci aşama. Çocuğun yaşına, ilgilerine, gelişim düzeyine uygun kitap seçebilme yetkinliğine ulaşması ikinci aşama. Bunu yapabilmek için öğretmenin çocuğu tanıması, çocuğa göre’liği, çocuk bakışını, çocuk gerçekliğini, edebiyatı, çocuk edebiyatı ve ilkgençlik edebiyatını eleştirel düzeyde öğrenmesi gerekli ve zorunludur… Çocuk edebiyatı derslerimi doğacak ilk torunuma adadım bugün; ben de bir öğrenciyim artık. Öğrencilerimden daha çok çalışmam gerektiğinin de farkındayım… Tarabya, 4 Mart 2008 İstanbul’un uğultusu azaldığında, güneşe yüzünü çevirmiş bir orman duygusu uyandırıyor bende. Bu sabah İstanbul, rüyasından uyanmış cıvıltılı bir orman gibiydi. 208 numaralı sınıfın kilit tamiri yapılmış. Pencerelere boydan boya lacivert perdeler asılmış. Şiirle başladık derse. Çocuk temalı şiirlerle. Türkiye’de az tanınan bir şair Valerin Veliman. Altı dizelik Çocuğumuz şiiri adeta bir çocuk felsefesi: Çocuğumuz / kendisine bir insan / Göstermemi istedi / Kendisini/ Bir aynanın önüne / Götürdüm… Şiirle çocuk edebiyatının kapılarını aralamak istesem de öğrencilerin çok azı çocuk 126 edebiyatı dersine istekli. Türkçe öğretiminde ilk gençlik edebiyatı öğretimi gerekli olduğu halde, YÖK, Türkçe öğretimi bölümlerinin programında çocuk edebiyatı dersine yer vermiş. Programın içeriği ise okul öncesi, sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenliğiyle aynı. Sınıf öğretmenliğinde somut işlem evresindeki çocuğu, Türkçe öğretmenliğindeyse soyut işlem dönemindeki ilk gençlik edebiyatıyla tanıştırmak amaçlanmalı. İkinci haftanın derslerinde bu açılımı yorumladım. Türkçe öğretimi bölümlerinde çocuk edebiyatını ilk gençlik edebiyatı ağırlıklı öğretmek daha yararlı olacak… Tarabya, 11 Mart 2008 Geçen yıl devamsızlıktan kalan öğrencilerin çocuk edebiyatından beklentileri ve bu derse yaklaşımları gerçekten şaşırttı beni. Sıradan bir ders gibi algılamışlar çocuk edebiyatı dersini. Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretiminin genel durumu, birkaç üniversitenin çok az sayıda bölümü hariç, benzer durumda. Üçüncü haftanın dersi epeyce kuşatıcı oldu. Türkçe eğitimi bölümü öğrencilerine ilk gençlik edebiyatı açılımını anlattım ve kitap örnekleri üzerinde öğrencilerin görüşlerini dinledim… Son derste iki sınıfın öğrencileriyle Fatih Erdoğan’ı tanıştırdım. Fatih Erdoğan, çocukluğumuzdan bu yana bildiğimiz kurt, kuzu, ot öyküsü üzerinden tek tip insan yetiştiren eğitim sisteminin yaklaşımını yorumladı. Hani, nehrin karşı kıyısına önce kuzuyu, sonra kurdu geçirip, kuzuyu tekrar geri getirip otu kurdun yanına bırakma hikâyesi. Ne kurt kuzuyu ne de otu kuzu yesin. Eğitimin ezberi bu. Ya kuzu karşıda tek başınayken ikinci bir kurt çıkagelirse? O da edebiyatın işi. Bence de çocuk edebiyatı da bu noktadan itibaren başlıyor. Fatih Erdoğan çocuk edebiyatında bir öncü. Çocuk edebiyatı derslerini yazarlar verseler daha iyi olurdu, diye düşündüm bugün. Yazarların ilk birkaç ders için hazırlık yapmaları yeterli. Bunun için, üniversitenin önce yöntem sorununu aşması gerekir. Tarabya, 18 Mart 2008 Yağmurlu bir İstanbul sabahının yorgunluğuyla girdim sınıftan içeri. Bu hafta, 208 numaralı sınıfın perdeleri siyah. Dersten önce şiir okumak çocuk dürbünlerimizin sisini uzaklaştırıyor sanki. Aslında şiir de derse dahil. Öğrencilerim öğretmenliğe başladıkları ilk gün şiirle girsin sınıflara, son dersin çıkış zili çaldığında da şiirle uğurlasınlar öğrencileri evlerine. Türkçe’nin şarkılı sesiyle büyüyen çocuklarda yaşamak isterim doğrusu… Dört haftada çocuk ve ilk gençlik edebiyatı kültürünün kozasını inceden inceye örmeye başladık. Çıtayı biraz aşağı çekmiş olmam da yararlı oldu. Sınıfın çoğunluğunun çocuk kitabı okumamış öğrencilerden oluşması ilginç. Öğrencilerde önce çocuk kitapları okuma isteği uyandırmam gerekecek. İlk gençlik edebiyatı örnekleri okumalarına da sıra gelecek. Öğrencilerin edebiyat okuru olamadan üniversiteye adım atmış olmaları ve Türkçe bölümünü seçmiş olmaları ise hiç şaşırtmadı beni. Bu durum, liselerde edebiyat dersinin edebiyat ve türler tarihi ağırlıklı okutulmasının sonucudur. Bunun temel nedeni ise yeni kuşaklara ne klasik edebiyatı ne de çağdaş edebiyatı sevdirecek yöntemlerle okutulmamasıdır. Yapmak istediğim özetle şu: Türkçe öğretiminde nitelikli çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerinden yararlanmayı öğretmek. Tarabya, 25 Mart 2008 Üç haftadır seçtiğim çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerini götürdüm sınıfa. İçerik ve biçim açısından çocuk ve ilk gençlik edebiyatı örneklerini sınıfta nasıl değerlendireceğimizi de açıkladım. Yeni kuşağın ilginç bir özelliğini iki sınıf öğrencilerinde fark etmem de zor olmadı: Bilmedikleri konularda konuşmaktan hoşlanıyorlar; bilgiye dayanmayan, düşünce temeli olmayan adeta bir tür gevezelik bu. Çeyrek yüz yıldır bu eğilim öne geçmeye başladı yeni kuşaklarda. Önceki kuşaklar soru sorma cesareti bulamazken, yeni kuşağın çocukları ve gençleri konuşmaya 127 can atıyorlar. Bunda, televizyonda konuşan kafaları dinlemiş olmalarının etkisi çok fazla. İki sınıfta sezdiğim diğer bir eğilim de eleştirel okumayla eleştiriyi birbirine karıştırmaları… Önce çocuk ve ilk gençlik edebiyatı kültürü kozasını örmelerine yardımcı olmalıyım. İkinci ödev konusu içerik açısından çocuk ve ilkgençlik kitabı incelemesi. Birinci ödev için her öğrenciye çocuk edebiyatı kültürü kavrayışını sağlayacak bir konu listesi hazırladım... Bu dönem ikinci konuğumuz Mevlâna İdris Zengin oldu. Yirmi iki yıl önceye kaydı zihnim: Mevlâna İdris, hukuk öğrencisi. Andırın’dan yeni gelmiş İstanbul’a. Kuş Renkli Çocukluğum dosyasıyla Gökyüzü Yayınları’nın yarışmasına katılmış ve ödül kazanmıştı. 1987’de Türkiye’de çocuk edebiyatı alanında ilk yıllığı yayımlamıştık. Üç yıllık, o dönemde önemli bir işlev gördü. Çocuk edebiyatı tartışmalarına, farklı görüşlerin ve çevrelerin bu alanla ilgilenmelerine ortam hazırladı bu yıllıklar… Mevlâna İdris, askere gidinceye kadar Çocuk Vakfı’nın ilk dönem yönetim kurulunda yer aldı. Askerlik dönüşünde, 23 Nisan 1994’te İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin öncülüğünde kurduğumuz İstanbul Çocuk Meclisi’nin Genel Sekreterliğini üstlendi. İstanbul Çocuk Meclisi’nin ve çocukların görüşünün alınmasına yönelik geleneği bugüne kadar oluşturulamadı. Mevlâna İdris, aradan geçen yıllarda çoğunluğu çocuk kitabı olmak üzere otuzun üzerinde çocuk kitabı yazdı. Sanat masalı ve fantastik türlerinde bizde en yetkin imza Mevlâna İdris Zengin’dir. Çocuk kitabı yazarlığı şairliğinin de önüne geçti... Sınıf ıpıssız. Mevlâna İdris, çocukların safında duruşunu ve niçin çocuklar için yazdığını anlatıyor kısık bir sesle. Öğrencilerimden Osman Gökhan Çam, okumamı istediği yazısında şunları yazmış: Sınıf pür dikkat onu dinliyor; normalde kimse dinlemez, tahtada bir şeyler anlatan kişiyi. Sınıf ona değer veriyor… İlkbaharın ilk günleri. İstanbul’da yağmur yağıyor. Keder çok hayatta, diyor Mevlâna İdris, arada mutluluk var. Haklısın Mevlâna İdris Zengin; çocukların safında durmayı sürdürebilirsek çoğalabilir mutluluk ve azalır keder… Tarabya, 1 Nisan 2008 Her geçen hafta öğrenci ilgisinde artış gözlemliyorum. İlk ödev sunumunda görme engelli İlhan Çınar’ı dinledik. Dünyada çocuk edebiyatının gelişimini ve dönemlerin özelliklerini anlattı İlhan. İki sınıftan seçtiğim ödevlerden yedi sunum dinledik. Çocuk edebiyatı kavrayışı bakımından böylece verimli bir ders ortamı hazırlamış olduk. Çocuk gerçekliğini iki sınıfta iki ayrı örnekle yorumladık. Çocuk, yetişkin, bulut örneğinde on yaşındaki çocuk bir fil gördü önce, sonra bir keçi. Yetişkin ise bulut gördüğünü söyledi. B sınıfında ova, kocaman bir ağaç, 9 yaşındaki çocuk ağaçtaki salıncakta salınırken gökyüzünde vefat etmiş anneannesini gördüğünü düşledi. Yanına yaklaştığını, yan yana salındığı duygusuyla sevincini yansıttı. Yetişkinse, ağacı ağaç olarak algılandığını ifade etti. Hiç kuşku yok ki, çocuk gerçekliğini belirleyen sanatçıdır. Çocuk gerçekliği de çocuk ve çocukluk gibi değişkendir. Dağlarca’nın vurgusuyla söylemek gerekirse, çocukların baktığı yerden bakmak ve çocukların gördüğünü görmek, rengini verir çocuk gerçekliğine. Sevim Ak’ın Uçurtmam Bulut Şimdi ( kitaba adını veren öykü ) ve Lamorise’nin Kırmızı Balon’u iki iyi örnek çocuk gerçekliği için. Öğrencilerin çocuk ve ilk gençlik kitabı okumalarına daha çok zaman ayırmalıyız. Her türün seçkin birkaç örneğini değerlendirecek düzeye gelmek için başka da yöntem yok. Bu arada öğrencilerime edebiyat okuru olmanın anlamını sezdirmeye çalıştığımın da farkındayım. Türkçe öğretmeni olabilmek de iyi edebiyat okuru olmak değil mi zaten!.. 128 Tarabya, 8 Nisan 2008 Yedinci haftada iyi bir heyecan yakaladık. Öğrencilerin çocuk edebiyatının sıradan bir ders olmadığını fark etmeye başlamaları da umut verici. Türkçe öğretmenliğinin okuyan insanı yetiştirmedeki önemi kavrandıkça daha da sevecekler çocuk edebiyatı konularını. Bir kere edebiyat okumanın olgunluğuna ve zevkine varırlarsa işimiz kolaylaşacak demektir. Ödevlerini sunmaya başlamaları, kitaplardan söz etmeleri bunun ilk işaretleri sayılabilir. Bu haftaki konuğumuz Selahattin Dilidüzgün’dü. Selahattin Bey’in okuma salonundaki söyleşisinde izledim iki sınıfı. Sorularının hepsi de çocuk edebiyatı kavrayışına yönelikti. Selahattin Bey’in, İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları ve Çağdaş Çocuk Yazını kitapları yanında Sedat Sever’in Çocuk ve Edebiyat kitabını da okumalarını değerli buluyorum. Selahattin Bey, benim gibi, çocuk edebiyatını geçiş dönemi edebiyatı biçiminde yorumluyor. Henüz tanışmadığımız yıllarda üç çocuk edebiyatı yıllığından yararlandığını Çağdaş Çocuk Yazını kitabının ön sözünde belirtmişti. Çok az kaynağın olduğu o yıllarda yıllıkların işlevine vurgu yapmış olması bir bilim insanı yaklaşımı olarak çok değerli. Oysa, özellikle ilk yıllıktaki soruşturmalarda yer alan yazar görüşleri nedeniyle çokları tarafından adeta yargılandı Çocuk Edebiyatı Yıllığı / 1987. Yıllığa önyargılı yaklaşan Zehra İpşiroğlu adını buraya not düşmek isterim. Zehra İpşiroğlu’nun 1987’nin Ağustos ayında Cumhuriyet Gazetesi’nde yayımlanan ve henüz cevap dahi vermediğim üç günlük gazete dizi yazısı arşivimde duruyor… Otuz yılın emeğinin boşa gitmediğinin farkındayım. Çocuk edebiyatına adadığım otuz yıllık bu emeğin ne kadar fark edildiğine gelince: Siteme gerek yok, tohum ekmeye devam. Tarabya, 15 Nisan 2008 Sekizinci haftanın ara sınav heyecanı da geride kaldı. Sınav için çocuk edebiyatı kavrayışına yönelik 25 test ve 4 yazılı sorusu hazırladım. Öğrencilerin yazılı sorulara verdikleri cevaplar kısa ve Türkçe bölümü öğrencileri olmalarına karşın, yazı yazma yetenekleri çok zayıf. Bu temel eksikliğin kısa sürede aşılması olanaksız gibi. Türkçe öğretmenliği bölümü için daha farklı bir yöntem bulunabilir mi? Üzerinde düşünmeye değer. Bu ilk aşama, öğrencilerin çocuk edebiyatıyla tanışma süreci sayılabilir. Asıl etkileşim ise yüzleşme cesareti göstereceklerin çabalarıyla başlayabilir. Tarabya, 22 Nisan 2008 Gökyüzü bulutların üstünde. Sıkıcı yaz sıcağı bunaltıyor insanı. Boğaziçi Köprüsü’nden geçerken arabanın içi soğuyor bir anda. Dokuzuncu salı. Küçük de olsa edebiyata ve çocuğa ilginin başladığını seziyorum. Çocuk ve ilk gençlik kitabı inceleme ödevi listesini de duyurdum öğrencilere. Bu haftanın konuk yazarı Gülten Dayıoğlu’ydu. Gülten Dayıoğlu’nu dinleyen öğrencilerin dikkati fark edilmeye değerdi. Yetmiş ikinci kitabı geçen hafta yayımlandı. Mo’nun Gizemi’nin ikinci cildini henüz okuyamadım. Yirmi altı yıllık bir dostluk var aramızda. Çocuk ve ilk gençlik edebiyatına katkılarını, adına vakıf kurarak taçlandırdı Dayıoğlu. İlk yılın ödülü yarın açıklanacak. Dursun Ege Göçmen’in Canı Sıkılan Çocuk ile Zehra Tapunç’un Charta Pergamena kitapları arasında bölüştürüldü ödül. Seçici Kurulda ödül yerine, özendirme ödülü verilmesi önerim kabul görmedi. Bu tür yarışmalarda ilk ödül kazanan eserlerin niteliği çok önemli. İkinci ödül yeni kitle iletişim araçlarının çocuk ve ilk gençlik edebiyatına etkisi konusundaki araştırmalara verilecek... Gülten Hanımla Dekanımız Ayla Oktay’a uğradık öğle üzeri. Çocuk ödevinin ağır işçisiyim, Ayla Hoca’nın gözünde. I. İstanbul Çocuk Kurultayı’nın ( 2000 ) ve I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi’nin ( 2004 ) yetişkin divan başkanlığına önermiştim Ayla Hocayı. Son iki yılda Okuyan Şehir Sakarya etkinliklerinde okul öncesi ve sınıf öğretmenleriyle çok verimli ve güzel iki gün yaşamıştık Sakarya’da. 129 Ömrüm boyunca, öğretmen yetiştiren hocaları hep gıptayla izledim. Çocuk edebiyatı dersini kabul etmemin en temel nedeni de bu... Fakülte kapısından çıkarken çalıların arasında ters dönmüş ve gözleri yumulmuş bir şerçe gözüme ilişti. Eğildim, serçe parmağımla dokundum ölü serçenin kanatlarına. Parmaklarımın arasında bir tüy hafifliğindeydi sanki. Martmış derler en zalim ay. Serçeciğinse zalim ayı nisanmış. Onu, bahçedeki çalıların gölgesinde iki küçük mine çiçeği arasına usulca bıraktım. İnancımdan kuşku duymadım hiç; kuşlar da kaderle uçar. Allah kuşların da Allah’ıdır… Ama bilmiyorum niye, gecenin şu vaktinde bir serçe uçar hâlâ yıldızsız gökyüzünde. Ve kanatlarından yıldızcıklar uçurur bir yerlere… Tarabya, 29 Nisan 2008 26 Şubat’tan bu yana Neslihan Öksüz de bir öğrenci gibi sınıftaydı. İki salıdır sınıfta yok; rahatsızlanınca hem kaygılandım hem de eksikliğini hissettim. Üniversitede araştırma görevlisi; doktorasının yönünü çocuk edebiyatına çevirmeye çok istekli. Türkçe ve çocuk edebiyatı öğretimi, çok az çalışılmış alanların başında yer alıyor hâlâ… Bugünkü öğrenci –yazar buluşmasında Mehmet Güler’i dinledik. Yazarın iç gözünün nasıl gördüğünü anlattı bize. Son yıllarda çocuk ve ilkgençlik edebiyatına yöneldi Mehmet Güler. On beş yıl önce İstanbul Radyosu’ndaki odama ilk gelişini hatırladım; Adım Çocukların Olsun dosyası ilk gönderdiği kitaptı ve Çocuk Vakfı Yayınları’nın Çocuk Edebiyatı Dizisi’nde yer aldı bu kitabı. Dostluğumuz gelişerek sürdü. Kitaplarımla ilgili yazısı içtenliğinin fotoğrafı gibi. Okuyan Şehir Sakarya programı için de çocuk ödevine koşarak gelmişti üç yıl boyunca. Bugün için de Yalova’dan koşarak geldi üniversiteye; ne yazık ki bu örnekler çok azaldı edebiyat dünyasında. Mayıs ayını küme çalışmalarına ayırdık. Şiir, masal, roman ağırlıklı bu küme çalışmalarında iki sınıfın bütün öğrencileri edebiyat çemberi çalışmasına dahil olacak. En içten dileğim, öğretmen olduklarında bu örnekleri çoğaltmaları. Tarabya, 6 Mayıs 2008 Çok yorulmuş olmama rağmen güzel bir gündü. I. Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Buluşması’nı gerçekleştirdik bugün. Türkiye üniversitelerinde bir ilk. Bir günlük buluşmanın öğrenciler açısından anlamı daha da büyük. Çocuk ve ilk gençlik kitabı yazarları ve çizerlerini tanıma olanağı bulmaları da önemli. Türkçe öğretimiyle çocuk ve ilk gençlik edebiyatından yararlanma konusunu Selahattin Dilidüzgün’ün açılış konferansında dinledik. Selahattin Bey Türkçe ve edebiyat öğretimine çocuk edebiyatı merkezli en ciddi eleştirileri yöneltmiş akademisyenlerimizden. İletişim Odaklı Türkçe Derslerinde Çocuk Kitapları kitabı da gelişmeye açık bir model önerisi. Malte Dahrendorf’un okuma ilgilerine dayalı öğrenme yöntemine ilişkin eleştirel yaklaşımın öğrenilmesi açısından da yararlı bir kitap. Asıl sorun ise Türkçe ders kitapları ünitelerinde yer alan metinler ve metinlerin çözümlemesine yönelik sıradan yaklaşım. Son yıllarda vardığım sonuç şu oldu: Türkçe ve edebiyat öğretiminin çocuk ve ilk gençlik edebiyatı öğretimi üzerine bir sempozyumun düzenlenmesi çok yararlı olacak. Fatih Erdoğan’ın yönettiği Türkiye’de Çocuk ve İlk Gençlik Kitabı Yazarı Olmak oturumunda Seza Kutlar Aksoy, Mevlâna İdris Zengin, Aytül Akal’ı dinledik. Üçünün de son on beş yılda okurla buluştuğu dikkate alınırsa, çocuk ve ilk gençlik kitabı yazarlığında yeni bir dönemin başladığı kabul edilebilir. Bu dönemin öncülerinden biri de Fatih Erdoğan... Nazan Erkmen’in yönettiği Türkiye’de Çocuk ve İlk Gençlik Kitabı Çizeri Olmak oturumunda ise Saadet Ceylan, F. Füsun İyicil, Osman Kehri açtı çizerlikle ilgili Pandora’nın Kutusu’nun kapağını. Dört çizerimiz de dünyaya açılabilecek nitelikte kitap resimlemesi yapmış ustalarımız. Benim görüşümde değişiklik olmadı: Çocuk kitabı 130 çizerlerimizin eserlerinin çocuk gerçekliğine daha uygun olduğunu ve sanat değeri bakımından yazarlardan daha nitelikli örnekler verdiklerini düşünüyorum. Bunda, resim sanatı disiplini içinde eğitim almış olmalarının payı büyük. Buluşma çerçevesinde düzenlediğimiz kırk çizerimizin Çocuktaki Resim Sergisi ise bu tesbitin önemli bir belgesi. Buluşmanın üç gönüllü ortağı Marmara Üniversitesi, Boyalıkuş Çocuk Kitapları Çizerleri Grubu, Çocuk Vakfı, çocuk ve ilk gençlik edebiyatımıza bir kayıt düşmüş oldu bugün. Otuz civarında yazar, çizer ve akademisyenin bir üniversitede bir araya gelmesi kadar öğrencilerin ilgisi de önemliydi. Sanatının 45. yılında Gülten Dayıoğlu Onur Konuğumuzdu. En önemlisiyse on gündür hastanede yatmakta olan genç akademisyenimiz Neslihan Öksüz’ün buluşma için üniversiteye çıkıp gelmesiydi. Çocuk edebiyatı dersleri için geçen yıl Mustafa S. Kaçalin aradığında yorulacağımı biliyordum. Bugünü görmüş ve yaşamış olmak ise bütün yorgunluklara değdi. İki sınıftan on üç öğrencimiz ise buluşmanın asıl ev sahipleriydi. Osman Gökhan Çam’ın yönetiminde Seranat kültür-edebiyat dergisinin ilk sayısının bugün çıkmış olması da günün en iyi haberlerinden biriydi. Bu buluşma geleneğini üniversitenin sahiplenmesi için dekanımız Ayla Oktay’ın öncülük etmesini diliyorum. Şaşkınlığıma gelince: Buluşmaya seksen dört kişiyi davet ettik. Gelenler birer dakikalık selâmlama konuşmaları yaptılar; gelemeyenlerden yalnızca beşi buluşmayla ilgili görüşlerini ilettiler bize. Muzaffer İzgü, eşinin rahatsızlığı nedeniyle gelemeyeceğini önceden bildirmişti. Her çocuk ödevinde kimseyi dışta bırakmayan yaklaşımı sürdürmeye özen gösteririm. İçim rahat. Ancak, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı çevrelerinde kimi tutucu ve tarafgir yaklaşımlardan dün olduğu gibi bugün de çocuklarımız adına kaygılıyım. Tarabya, 13 Mayıs 2008 Okur yaklaşımı kuramı ve edebiyat çemberi yaklaşımını anlattım gün boyu. Meral Kaya’nın hazırladığı kuramı tanıtan metni örnekler üzerinden açıklamaya çalıştım. Türkçe öğretmenliği bölümünde az da olsa edebiyata ilgiyi uyandırdığımı düşünüyorum. İlk küme çalışmasında çocuk ve şiir konusunu yorumladık. Dağlarca’ya adadım bugünkü dersi. Türkçe’nin en görkemli çocuk şairi Dağlarca’dan ve şairlerimizden çocuk gerçekliğine uygun şiirler okuduk. Dağlarca’nın, bazı şiirler büyümemeyi seçer, ilk yaşlarda durarak var ederler kendilerini, vurgusuna uygun şiirler. Edebiyat okuru olan öğrenci sayımız çok az. Şiir sevmeyen yok gibi; şiirin eşiğine yaklaşan birkaç öğrenci de kendilerini fark ettirmeye çalışıyorlar. Üniversiteye kadar edebiyata mesafeli duran öğrenciyi bir dönemli ve haftada iki dersle dönüştürmek gerçekten zor. Tek tip çocuk yetiştirme tutumu olan ve biçimsel gerçekliği yansıtan kitaplardan uzak durmalarını sağlamak bile önemli. Çocuk gerçekliğine uygun şiir okumalarını iyi bir başlangıç kabul edebiliriz. Çocuk gerçekliğine uygun şiirleri seçme becerisi kazandırmak da bir süreç işi. Şiirin çocuk dil dizgesine ve doğasına uygunluğu ve dil gelişimine katkısını belirlemek, Türkçe ve şiir sanatı kadar çocuğa verilen değerle de birebir ilişkilidir. Her hafta dersin başında çocuklar için yazılmış şiir örneği okumamın nedeni ise öğrencinin bu ilişkiyi bir türün iyi örnekleri üzerinden kurmasını kolaylaştırmaya yöneliktir. Tarabya, 20 Mayıs 2008 Küme çalışmasında Mutlukent’in Yöneticisi kitabını inceledi öğrencilerim. Emin Özdemir’in kitabı sosyal ve toplumsal gelişimi önceleyen bir kurguyla yazılmış. Kitap, aslında çerçeve masal. Öğreticilik kadar biçimsel gerçekçilik egemen kitaba –sosyalist dünya görüşüne dayalı-. Tipik bir iyi-kötü çatışması: Emircan, tek başına demokrasiyi getiriyor yönetici seçildiği ülkeye. Kitabı inceleyen iki sınıfın küme sözcüleri, kitabın ilköğretimin ikinci kademesine önerebileceğini, ancak, idam ve ölüm temalı bölümlerinden kaygı duyduklarını belirttiler. Önermeyen öğrencinin görüşü, 131 kitabın okuru sınırlayan-kalıplayan bir içeriği yansıtmasına dayanıyor. Sınıfta kitap inceleme sunumlarının gerçekleşmiş olması yorgunluğumu alıp götürdü... Bugünün konuğu Yalvaç Ural’dı. Türkçe ödevinin upuzun bir yolculuğu gerektirdiğini hatırlattı Türkçe öğretmeni adaylarına. Güzel bir gündü; bugün, sayende daha az yorulmuşum; teşekkürler Yalvaç Abi. Tarabya, 27 Mayıs 2008 21 Mayıs saat 09.01 sırasında geçirdiğim ağır kalp krizinden sonra yedinci günde eve dönebildik. Dönemeyebilirdik de. İlk kalp krizi artık geride kaldı. Tam tıkalı ana damara stent takıldı. Diğer damarlardan biri de 50-60 oranında tıkalı. Altı ay sakin yaşamamı önerdi hekimler. Biraz gayret, biraz da hayat sepetindekileri boşaltmak gerekecek. Memduh Cemil’im Lyon’da gece yarısı haberi duyunca hemen aradı. Hüzünlü sesini duymak da varmış. Serdar’ım sakin. Özlem yedi aylık hamile; anneliğe hazırlandığı günlerde onu hiç üzmek istemezdim; doğacak ilk toruncuğumun anneciğine duam hiç eksilmedi. Eşim Nermin, on yıl önce de ölümle arama perde oldu; bu her insana nasip olmayan bir vefa. Önümüzde on yıl daha yok, sezgim öyle. Allah’ım, iyilik yapabilmeyi sürdürecek kadar bir kalp sağlığı istiyorum senden. Bugün ilk kez dersime de gidememiş oldum. Dün gelen öğrencilerimin sevgisiyle kalbimin ağrıları dindi. Ayla Çınaroğlu aramış akşam saatlerinde. Öğrencilerimle sınıfta buluşmuş; çocuk edebiyatı için bunca yılın nadide armağanı kabul ediyorum bu yılı. Sevgili kalbim, seni üzdüğümün farkındayım ama inan, öğrencilerimin öğrenme isteğini fark etmiş olmak her şeye değdi; geçmiş günlerin yorgunluklarını unutmanı dilerim… Tarabya, 3 Haziran 2008 Derse gidemediğim ikinci salı. Öğrencilerimden Furkan, Gökhan, Hande, Kübra, Pınar öğle üzeri eve çıkageldi. Hastanedeyken de koşup gelmişti bir demet öğrencim. Hepsi arkadaşlarım oldu artık. Bende yaşama sevinci ve umudu sezmiş olmaları bile kendimi iyi hissetmem için yeterli bir neden. Sahi, çocuk edebiyatı dersini mi hayatı mı anlatmışım öğrencilerime!.. Söyle kalbim, hangisi? Tarabya, 10 Haziran 2008 Erken kalkmayı ve üniversiteye gitmeyi arzu etmiştim. Gidemedim. Oysa, takatim de cesaretimde yerindeydi. Bugün final sınavı günü. Arkadaşlarımı görsem kendimi daha iyi hissedebilirdim. Yüzü, insanın aynasıdır. Beni hep sahihliğimle, gülümseyen ve yaşama sevinci taşan yüzümle hatırlasın arkadaşlarım. Hayatı ve edebiyatı anlatarak, çocuğa yolculuğun en büyük ödev olduğunu sezdirebilmişsem ne mutlu bana! Bu yılın derslerini adadığım ilk torunum bir gün bu bilgiyi öğrendiğinde mutlu olacağından hiç kuşkum yok. Elbette bir veda değil bu, daha sevinçli günlere hazırlan ey sevgili kalbim; beni çocuklardan erken uzaklaştırma e mi! Tarabya, 2 Haziran 2009 Geçen yıl, 208 numaralı sınıf’taki dersler daha verimli geçmişti. Amfi III’te iki sınıfı birleştirme önerisini yaptığım halde sıkıntılı geçti bu dönem. Öğrencilerin ilgisi çok daha zayıftı. Ne kadar çaba sarfetsem, özen göstersem de Türkçe öğretimi ile çocuk ve ilk gençlik edebiyatı ilişkisini kavrama noktasında heyecan uyandıramadım. Son haftalarda az da olsa bir ilgi sezsem de bu yeterli değil. Öğrencilerin çoğu, çocuk kitabı okumadan üniversite dönemine gelmiş. Bugün Küçük Prens üzerine üç saat konuştuk. İki aydır söylediğim halde ancak otuz öğrenci okumuş kitabı. Kitabın anlattığı öykü sıra dışı olmasına karşın, üzerinde fazla düşünmeden öykünün dış yüzüyle ilgilenmekte yetinmeleri anlaşılır bir durum. Kitabın ana felsefesiyle olan ilişkisi ise dikkatlerini çekmiş. Antoino Saint De 132 Exupéry’nin bu anı-romanı bir klasik. Fantastik bir roman, asla masal değil. Ana tema büyüklerin yargıları, büyüklerin eleştirisi. Buna karşılık bir çocuk kitabı da değil Küçük Prens. Drewerman ve Neuhaus’a göre, teması ideal insanlık talebidir. Yalnızlaşan modern insanın, dünyadan kaçışını simgeler beş buçuk yaşındaki Küçük Prens. Exupéry, değişimi önerir modern insana. Küçük Prens, gezdiği altı gezegenin insanlarının yalnız olduğunu ve gerçekle yüzleşme cesareti gösteremediklerini fark eder. Nuran Direk’in vurgusuyla Küçük Prens, çocuk bakışıyla dünyayı eleştirmekten çekinmez. Buna karşın Küçük Prens çocuk dil dizgesine göre yazılmıştır. Niçin çocuklarca da okunduğuna gelince: Çocuk bakışına göre ve çocuk gerçekliğine uygun yazılmış olması. Resimlemenin çocuk gerçekliğini yansıtması. Kahramanın altı yaşlarında çocuk kahraman olması. Yirmi yedi bölümün her birinin ilginç yeni birer öykü içermesi. Büyüklerin ve çocukların farklı düşündüğünü neden-sonuç ilişkisiyle ve dikkat çekici bir dille anlatması gibi nedenler sıralanabilir. Benim her okuyuşta dikkatimi çeken ise –en az otuz kez okumuş olmalıyım kitabı- bütün kahramanların erkek olması. Şaşırtıcı ve ilginç gelir bana bu yaklaşım. Öğrencilerim, Küçük Prens’le edebiyatın giriş kapısını çok daha kolay açabilirler. Bunu hissettirmek için sınıfta Johann Sfar’ın Küçük Prens kitabından da söz ettim. Kendi bağlamında bir çizgi roman uyarlaması olarak iyi, ancak Küçük Prens kitabındaki ne edebiyat ne de resim tadı var kitapta. Çocuk gerçekliği ise yetişkin gerçekliğine evrilmiş durumda… Tarabya, 9 Haziran 2009 İstanbul’da hava sıcak ve bunaltıcı. Buna karşın güzel bir gün daha kaydettim hayat defterine. Bugün, II. Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Buluşması’nı gerçekleştirdik. Marmara Üniversitesi, Boyalıkuş Çocuk Kitabı Çizerleri Grubu, Çocuk Vakfı’nın gönüllü ortaklığında düzenledik buluşmayı. Bu yılın Onur Konuğu Fatih Erdoğan’dı. Çok yalın, içten, şık ve derin bir konuşma ile seslendi bize Fatih Erdoğan. Dekanımız Ayla Oktay, Türkçe Eğitimi Bölüm Başkanımız Mustafa Sinan Kaçalin, İstanbul Kültür ve Turizm Müdürü Ahmet Emre Bilgili, Boyalıkuş adına Sibel Demirtaş’ı da dinledik açılış konuşmalarında. İlk buluşmadan daha verimli bir buluşma gerçekleştirdik. Geçen yıl başlattığımız bu geleneğin yılda bir değil de her ay düzenlenmesi daha da yararlı olacak. Açılış konuşmamda, edebiyatla okuma alışkanlığı kazandırmayı niçin önemsediğimi yorumladım, kısaca. Klasik edebiyatı okuyacak yetkinliğe ulaşılması için okul öncesinden, ilköğretimin birinci ve ikinci basamaklarında okuma kültürünün kazanılması gerekir. Türkçe ve edebiyat öğretiminde çocuk ve ilk gençlik edebiyatından yararlanmak bu bakımdan çok önemli. İkinci buluşmada selâmlama konuşması yapan Gülten Dayıoğlu, Mehmet Güler, Yunus Bekir Yurdakul, Handan Derya, Mevlâna İdris Zengin, Keriman Güldiken, Adnan Ay, Elif Konar ve Onur Konuğumuz Fatih Erdoğan’ı merkeze alarak son çeyrek yüzyılı değerlendirdiler. Çocuk kitabı çizerlerimiz Sibel Demirtaş, F. Füsun İyicil, Hatice Akbıçak Günel, Emel Kehri, Hande İyicil, Gökçe Birtan aynı gelişmenin çocuk kitabı resimlenmesindeki yönünü fark ettirdiler öğrencilerimize. Bir kere daha not düşmekte fayda var: Çizerlerimiz dünyaya özellikle Batı’ya açılmada daha önde. Aldıkları resim eğitimi tam anlamıyla Batı tarzına dayalı olduğu için Batı yadırgamıyor çizerlerimizi. Batı tarzı müzik çalışmalarını sürdüren müzisyenlerimiz de bunun en tipik örneği. Yazarlarımıza ise çok uzak ve önyargılı, Batı. Yeryüzü yazarlığına adaylarımızın niçin az olduğu üzerinde ayrıca durmak gerekir. Çocuk gerçekliğini kavramış ve edebiyatı olan yazarlar arasında, Yalvaç Ural, Fatih Erdoğan, Sevim Ak, Behiç ak, Mavisel Yener, Aytül Akal, Mevlana İdris Zengin öne çıkan isimler, bence. Sayabileceğimiz çizerlerimiz ise daha fazla: Mustafa Delioğlu, Osman Kehri, Ferit Avcı, Necdet Yılmaz, Saadet Ceylan, Betül Sayın, Şahin Erkoçak, F. Füsun İyicil, Gamze Baltaş, Sibel Demirtaş, Ayşe İnan Alican, Hatice Akbıçak Günel, Gökçe Birtan ilk aklıma gelenler… 133 Buluşmadan geride kalan en güzel anlardan birini az kalsın unutacaktım: Çocuk Vakfı’nda düzenlediğimiz 7 Öykü 7 Kitap çalışmasında ilk öyküleri resimlenen ve çok az sayıda çoğaltılan çocuklarımız Sırma Zeynep Gülan, Ümmühan Zeynep Bilgili, Sare Bahar Zülfikar, Nedim Ali Zengin’in kitapları buluşmayı güzelleştiren armağanlardı. Benim bu dört büyük arkadaşım heyecanlıydı ve az konuştular. Buluşmanın yükünü kaldıranlar ise bu yılın üçüncü sınıf öğrencileri ile dördüncü sınıflardan Osman Gökhan Çam, Sümeyye Boz, Zehra Önal ile ilköğretim ve okul öncesi bölümleriyle iletişimi sağlayan Burcu Kahyacık’tı. İkinci buluşmanın sunucuları Esra Bilgin ile Soner Ayyıldız’dı. Masalımı Yazar Mısın? ve 7 Öykü 7 Kitap Sergileri de çocuk iklimine dönüştürdü buluşmayı. Öğrenci arkadaşlarımın bu günü güzel bir gün olarak hatırlamaları bile her şeye değer… Tarabya, 15 Aralık 2009 Bazı günler günlük yazarken düne, geçmişe ve taa çocukluğuma kadar yaşadıklarımı yazma isteği uyanıyor içimde. Aynı isteğin benzerini son birkaç yıldır fotoğraf çektirme merakımın çoğalması sırasında yaşadım. İnsan ömrünün cilvesi mi, artık günlerin sayılı olduğundan mı? Bilmiyorum. Hüseyin Mertol, Gaziosmanpaşa Üniversitesi’nde başladığı ve Türkiye’de çok az çalışılmış bir konuda yüksek lisansını tamamladı. Tezin başlığı, Sosyal Bilgiler Derslerinde Çocuk Edebiyatı Ürünlerinden Yararlanma ( Mustafa Ruhi Şirin Örneği ). Tezin iki problem cümlesi var: Sosyal bilgiler derslerinde çocuk edebiyatı ürünlerinden nasıl yararlanılmaktadır? Mustafa Ruhi Şirin’in eserlerinden sosyal bilgiler derslerinde nasıl yararlanılabilir? 1926’dan bu yana sosyal bilgiler dersleri okutulur ülkemizde. Sosyal Bilgiler Dersi’nin programı 2004’te yenilendi. Sosyal bilgiler-çocuk edebiyatı ilişkisi bağlamında çok zayıf bir program son program. Tezin bunu tespit etmiş olması bile tek başına önemli. Dördüncü ve sekizinci sınıf öğrencilerine araştırma, eleştirel düşünme, ilişkilendirme, transfer yapma, değerlendirme, karar verme, zaman ve kronolojiyi algılama ve Türkçe’yi doğru kullanma gibi temel becerileri farklı yöntemler kullanılarak dokuz metnimin sınandığı bu çalışmada varılan sonuçlar da yer alıyor. Kazanımlar şöyle özetlenmiş: Yardımseverlik, dayanışma, duyarlılık, soru sorma, iletişimi olumlu ve olumsuz etkileyen tutum ve davranışlar, birlikte yaşama, kültürel farklılıkların önemi, yeteneklerin geliştirilmesi. Özetle, dokuz metnin sosyal bilgiler dersinin amacı ve işlevine uygunluğu yanında, çocuk kitaplarımdaki metinlerin kullanılabilirliğini örnekleyen bu tür bir çalışma ilk kez yapılmış oldu. Tezde, metinlerin değerler eğitiminde kullanılmasının önerilmesi de sevindirdi beni. Çocuk edebiyatı bağlamındaki eserlerimin temaları hoşgörü, yardımseverlik ve dayanışma olarak belirlenmiş. Çocuk kitaplarımın sosyal bilgiler dersleriyle ilişkisine dayalı bu çalışma beni iki yönden de mutlu etti: Öncelikle çocuk edebiyatına otuz yıllı aşkın bir emeğin bir teze konu olması önemli. İkincisi daha da önemli: Çocuk edebiyatının sosyal bilgiler dersi ile ilişkilendirilecek olması. Yazarların bu eksende kitaplarının araştırılması Sosyal Bilgiler Dersleri yanında çocuk edebiyatımıza da çok önemli kazanımlar sağlayabilir. Tezde gülümsememe neden olan ise şuydu: Babamın adı Mehmet yerine Ahmet yazılmış. Fırat Üniversitesi’nde 2001’de Beyhan Kanter’in hazırladığı Çocuk Şiirleri Üzerine Bir İnceleme ve Mustafa Ruhi Şirin konulu yüksek lisans tezinde de babamın adı Ahmet olarak yazılmıştı. Hüseyin Mertol’u aradım akşam saatlerinde. Babamın göbek adını bilmediğimi söyledim. 1901 doğumluydu babam. Altmış üç yaşında vefat etmişti. Annemi de bu yaz 12 Ağustos’ta, doksan altı yaşında uğurladık ebedi yurduna. Babamın göbek adını bilebilecek kimse de kalmadı akrabalarımız arasında. İlk torunumun adı ise Ahmet Kerem. Bu da iki tezin cemilesi. 134 Yenibosna, 23 Şubat 2010 208 numaralı sınıf’ta üçüncü yılın ilk dersi. Türkçe eğitimi bölümü için geliştirdiğim çocuk ve ilkgençlik edebiyatı programı ders notları günün birinde bir cilt kitaba dönüşebilir. Bu ders notlarından birçok üniversitede çocuk edebiyatı dersi okutan eğiticinin yararlanıyor olması da sevindirici. Üçüncü sınıf öğrencileriyle on dört hafta çocuk, çocuk gerçekliği, ilk gençlik, edebiyat, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı evreninde yolculuğa çıkacağız yine. Geçen yıl amfi ortamı uygun değildi. Öğrencilerin ilgisi daha azdı önceki yıllara göre. Bu yıl çocuk ve ilk gençlik edebiyatı türlerinde kitap incelemelerine daha fazla ağırlık vermek istiyorum. İlk günden birinci ödev konularını belirledim. Çocuk edebiyatının hafife alındığı bir ülkede sonuç almanın zor olduğunun farkındayım. Her başlangıç yeni umutların doğması demek. Arzulu ve tutkulu öğrencilerle geleceğin okuruna bugünden seslenebilmek benim için yeterli. Kalbim yorulmuş olsa da heyecanımdan hiçbir şey eksik değil. Hayatımda eksikliğini hissettiğim ise annesizlik… Nişantaşı, 25 Şubat 2010 Yasin Mahmut Yakar aradı ve Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde hakkımda yapacağı doktora tezinin ana cümlesini belirlediğini söyledi: Mustafa Ruhi Şirin’in Türk Çocuk Edebiyatındaki Yeri ve Eserlerinin Eğitsel Değeri Üzerine Bir İnceleme. Tezin tamamlandığını görebilecek miyim? Kim bilebilir bunu Allah’tan başka! Bir lisans, üç yüksek lisans tezi ve Mısır’da Arapça bir doçentlik tezi . Buna karşılık kitaplarımla ilgili kayda değer çok az yazı yazıldı şimdiye kadar. Yine de şanslı sayılırım. Hayatımda her şeyi çocukların safında durmaya borçluyum. Doktora tezi de çocukların bir armağanı olacak bana… Tarabya, 25 Mayıs 2010 Türkçe bölümünde dönemin son dersi. Önceki yıllara göre daha heyecansız ve isteksiz öğrencilerle on üç haftayı geride bıraktık. Üniversitelerde genel durum bu. Üniversite öğretimi lise öğretimi düzeyinde. Yazı kültürü ile ilişkileri çok zayıf. Bu öğrencilerin Türkçe öğretmeni olacak olmasına aklım ermiyor. Bir şey öğretemediğimiz insandan idealist olmasını beklemek de doğru değil. Çocukların safında durmalarını hissettirebilirsem bahtiyar olacağım. Çocuk edebiyatı kültürüne anne ve baba olduklarında ihtiyaç duyarlarsa belki o zaman yeni bir başlangıç yapabilirler. Bu da bunca emek için iyi bir teselli sayılır. Tarabya, 1 Haziran 2010 Sıcaklık otuz beş derece. Hava aşırı nemli. İstanbul’da yaprak kımıldamıyor. Öğle üzeri Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsü’ne gittim. III. Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Buluşması’nı bugün gerçekleştirdik. Bu yılın Onur Konuğu Yalvaç Ural’dı. 70 çocuk kitabı, 50’yi aşkın çocuk dergisi ile tam otuz beş yıllık bir emek. Yalvaç Ural’ın şiiri Orhan Veli şiirinin devamı bir şiir. Kısa öyküler anlatıyor şiirlerinde. Şiirlerinin dokusunda abartısız bir mizah dili var. Çocuk gerçekliği ve çocuk bakışının yansıdığı şiirlerine yalın bir Türkçe egemen. Yalvaç Ural’ın Sincap, Kulağımdaki Küçük Çan, Müzik Satan Çocuklar ve Mırname kitapları zamana direnecek şiir kitapları bence... Selahattin Dilidüzgün’ün yönettiği oturumda Hikmet Altınkaynak, Necati Güngör, Fatih Erdoğan konuştu Yalvaç Ural’ın çocuk kitabı yazarlığı ve yayıncılığı üzerine. Gülten Dayıoğlu, Mine Soysal, Ayfer Gürdal Ünal ve Nuran Turan Onur Konuğu ile ilgili selâmlama konuşmaları yaptılar. Boyalıkuş Çocuk Kitabı Çizerleri Grubu adına Sibel Demirtaş yaptı selâmlama konuşmasını. F. Füsun İyicil, Emel Kehri, Gökçe Birtan da aramızdaydı. Atatürk Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Cemil Öztürk kısa bir konuşma yaptı buluşmayla ilgili. Üniversite’nin bu geleneği sahiplenmesi gerektiği duygusunu hissettirdi bize yeni dekanımız. Çocuk Vakfı ve Boyalıkuş Çocuk Kitabı Çizerleri 135 Grubu’nun katkıları ve ısrarıyla gerçekleşiyor buluşmalar. Birkaç saat de olsa öğrenciyazar çizer buluşması önemli… Dileğim, buluşma geleneğinin üniversitelerde yaygınlaşması. Önümüzdeki yılın Onur Konuğu’nu da bugünden açıkladık. Dünyada en çok çocuk kitabı resimlemiş sevgili Mustafa Delioğlu. Gecikmiş de olsa teşekkür ve vefa borcumuzu yerine getirmiş olacağız Delioğlu’na… Tarabya, 1 Mart 2011 Marmara Üniversitesi Türkçe Eğitimi Bölümü’nde dördüncü yılın ilk dersi. 89 öğrenci var üçüncü sınıfta. Winfred Kaminski’nin yeni çevrilen Çocuk ve Gençlik Edebiyatına Giriş kitabını ekledim okunacak kaynak kitaplar arasına. Haftada iki saatlik bir ders çocuk edebiyatı dersi. Türkçe’nin eşiği bana göre çocuk edebiyatı. Çocuk, edebiyat, Türkçe ve okuma kültürü. Dersi bu dört başlıkla ilgili bileşenler arasında anlatmayı sürdüreceğim… Tarabya, 20 Nisan 2011 Türkçe Eğitimi Bölümü öğrencilerinin sınav kâğıtlarını ve çocuk edebiyatı kültürünü kavramalarını amaçlayan birinci ödevlerini dün ve bugün okuyabildim. 4 yazılı soru ve geliştirdiğim 25 çocuk edebiyatı kültürü test sorusu ile ödevleri değerlendirdiğimde tohumun ekildiğini sezemiyorum. Türkçe öğretmeni adayları çok ilgisiz ve okuma alışkanlıkları ve yazı kültürleri çok zayıf. Buna rağmen dördüncü yılın ortasına geldik. Bir dönem dersinden daha fazla umutlu olamıyor insan. Birinci ödev konularını çocuk edebiyatı kültürü bağlamında düzenlemiştim. İkinci ödevde ise öğrenciler, içerik açısından birer çocuk ve ilkgençlik kitabı inceleyecek. Tarabya, 24 Mayıs 2011 Ne kadar özen göstersem de, bu yıl öğrenciler, çocuk edebiyatı derslerine ilgi göstermediler. 13 haftalık program ve ders notlarını güncellediğim halde “kitapsız ders” algısı egemen öğrencilerde. Okul öncesi ve sınıf öğretmenlikleri bölümlerinde bu dersi verenler ise alana çok uzak. Açık öğretim için hazırlanan kitap okutulsa o bile yararlı olabilir. Kuram, yöntem ve uygulamayı içeren, çocuk edebiyatının ölçüt ve ilkelerine dayalı program yanında, her basamak için çocuk ve ilk gençlik edebiyatı el kitapları, yüksek lisans ve doktora programlarıyla köklü bir atılım yapılabilir. Bu görev ise öncelikle üniversitelerin işi… Nişantaşı, 27 Eylül 2011 5-7 Ekim 2011 tarihinde Ankara Üniversitesi’nce düzenlenecek III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu’nda iki atölye çalışması gerçekleştireceğim. İlki, Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatı. 2008’den bu yana Marmara Üniversitesi Türkçe Eğitimi Bölümü’nde verdiğim çocuk edebiyatı dersleri üzerine 6,5 dakikalık tanıtım filmini 7 Renk stüdyolarında Abdülhamit Avşar hazırladı. Üniversitede düzenlediğimiz üç Çocuk ve İlk Gençlik Edebiyatı Buluşması’nın fotoğraf ve görüntüleri ile çocuk edebiyatı kültürünü yansıtan kitap kapaklarına yer verdik tanıtım filminde. Üç ana soru belirledim: Bir: Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretimi niçin başarılamadı?.. İki: Çocuk edebiyatı öğretiminin amacı ve işlevi ne olmalıdır?.. Çocuk edebiyatı öğretimi nasıl olmalıdır?.. Çocuk edebiyatı öğretiminde alanın bütün bileşenleriyle ilişkilendirilmesi gereken dört öncelik var: Türkçe öğretimi, okuma kültürü, yazılı kültürle etkili iletişim, edebiyat ve sanat öğretimi… Sonuç: Okuyan birey, okuyan toplum ve okuyan Türkiye. Atölye çalışmasındaki tartışmaları da günlüğe yansıtacağım… Ankara ( Cebeci ), 5 Ekim 2011 III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu’nun ilk günü. 35 yılın sonunda çocuk, edebiyat ve okuma kültürüne adanmış 136 güzel bir buluşma yaşadık. Ankara Üniversitesi’nde 2 yıl önce kurulmuş Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Araştırma ve Uygulama Merkezi ( ÇOGEM ) düzenliyor sempozyumu. Kongre Başkanı Sedat Sever 10 yılda 3 sempozyum düzenleyerek iyi bir başlangıç yapmış oldu üniversitesi ve çocuk ve gençlik edebiyatımız adına. Yazar, çizer, araştırmacı yanında az sayıda da olsa çocuk katılımı ile öncekilerden daha iyi bir ortamda gerçekleşiyor sempozyum. Türkiye’nin önde gelen çocuk ve gençlik kitabı yazarlarıçizerlerinin bu buluşmasında Onur Konuğu Muzaffer İzgü. Üç sempozyumun eksik yönü çocuklara söz hakkı verilmemesi ve çocukların kendilerini ifade edecek ortam bulamamaları. Akademik çalışmalarda ileri sürülen gerekçe ne olursa olsun bu anlayış değişmeli… Çok sayıda dostu bir arada görmek bütün yorgunluklarımı alıp götürdü. Son yıllarda yazıştığım ve birkaç kez telefon görüşmesi yaptığım yürüme engelli Kerem Dölarslan’ı da görmüş oldum. Kerem Bey, üniversite eğitiminden sonra çocuklar için kitap yazıyor. Bugün çocuk edebiyatı yolculuğumu tekrar yaşadım. Anılar geçidi gibi bir gündü bugün... Ankara ( Cebeci ), 6 Ekim 2011 Sempozyum programında sabah, çocuklar için, Çocuk Gerçekliğine Göre Yazılmış Şiir-Türk Çocuk Şiirinin Evreninden Örnekler- konulu atölye çalışmasını gerçekleştirdim. Çocuklarla şiir buluşmasını Türk şiirinin en görkemli çocuk şairi Dağlarca’ya adadım. Ahmet Kerem’e hoşgeldin şiirlerinin ilk kitabı Okula Giden Kedi’nin ilk şiirini okuyarak başladık atölye çalışmasına. Şiiri bugünün günlüğüne kaydediyorum: Şairlerin Bilmesi Gerekir Şairlerin Bilmesi gerekir: Şiirlerin de Büyüme yaşı vardır Kolay mı Küçük yaşlarda Kalmak isteyen Şiirleri yazmak Sözcükler göz gibidir Diyor Dağlarca dedemiz* Çocuğun Baktığı yerden Bakarsan Görürsün Çocuk gibi O zaman Tam bir Çocuk dürbünüdür şiir * Fazıl Hüsnü Dağlarca ( 1914 – 15.10.2008 ) 137 Şairlerin Bilmesi Gerekir şiirini Ahsen ile Barın birlikte okudular. Ardından şiiri nasıl algıladıklarını yorumladı çocuklar. 8-13 yaş grubu 60 kadar çocuğun şiir algıları üzerinde konuştuk. Bulut-çocuk gerçekliği ilişkisi üzerinden örneklendirdim çocuk gerçekliğini. Tevfik Fikret’ten Dağlarca’ya, Yalvaç Ural’dan Betül Tarıman’a, Cahit Zarifoğlu’ndan Mevlâna İdris Zengin’e Türk çocuk şiirinden örnekler okudu çocuklar… İkindi vakti, Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Öğretimi oturumunda Fatih Erdoğan, Medine Sivri, Selahattin Dilidüzgün, Sedat Sever ve bendeniz görüşlerimizi açıkladık. Oturumu Cahit Kavcar Hocamız yönetti. Selahattin Bey, ülkemizde, edebiyat öğretimi dalının olmadığından hareketle alanı yorumladı. Medine Sivri, karşılaştırmalı edebiyat bağlamında çocuk edebiyatı öğretimi üzerinde durdu. Fatih Erdoğan, temel sorunun sanat eğitimi olmayışından kaynaklandığı yönündeki görüşlerini dile getirdi. Sedat Sever, öğretmen adaylarına çocuk edebiyatının temel ölçütlerini ve çocuğun yaşantısındaki yerini kavratmak, çocuk edebiyatı öğretiminin asıl amacı olması gerektiği yönündeki görüşünü açımladı. Konuşmanın özeti şöyle: Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretimi yerine okul öncesi, çocuk ve ilkgençlik edebiyatı öğretimi için yeni program hazırlanmalı. Türkçe ders kitaplarının amacı ve işlevi okuma kültürü kazandırmak amacıyla yeniden düzenlenmeli… Okul öncesi, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı öğretimi için düzenlenecek çalıştay için üç ana sorunun cevabı aranmalıdır. Bir: Türkiye’de çocuk edebiyatı öğretimi niçin başarılamadı? İki: Çocuk edebiyatı öğretiminin amacı ve işlevi ne olmalıdır? Üç: Çocuk edebiyatı öğretimi nasıl olmalıdır? Bu üç sorunun odaklanması gereken dört öncelik ise Türkçe öğretimi, okuma kültürü kazandırma, yazılı kültürle etkili iletişim, edebiyat ve sanat öğretimi… Ankara ( Cebeci ), 7 Ekim 2011 Sabah yönettiğim ilk oturumda Çocuk ve Şiir konulu iki bildiri dinledik ve çocuklar için Türkçe yazılan şiiri 100 yıllık bir evren içinde tartıştık. Çocuklar için yazılacak şiirlerde toplumsal konular yer almalı mı? Sorusunu merkeze alan konuşmacılar, ağırlıklı olarak, ‘iyi şiir’in sınırı olmadığı görüşünü savundular. Oturumda ortaya çıkan ikinci ortak görüş ise Türkçe ders kitaplarında yer alan çoğu şiirlerin çocuğu şiirden uzaklaştırdığı görüşü oldu… Öğleden sonra Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatı atölye çalışması için Müzik Dersliği’ne girince önce kaygılandım. 8-13 yaş grubu çocukları ve öğretmenleri gelmişti atölye çalışmasına. Önce, Marmara Üniversitesi’nde verdiğim çocuk edebiyatı derslerini tanıtan filmi izledik ve öğretim süreçleri konusunda bilgiler verdim. Ardından kurt, kuzu, ot öyküsü oynamaya karar verdik çocuklarla. Üç çocuk seçtik tahtada resim yapmak üzere. Biri ırmağı çizdi, biri kurdu, üçüncü çocuk kuzuyu ve ot demetini. Sözleşme, tehlike, armağan sözcüklerinin öykünün oluşumunu belirleyeceğini de açıkladım çocuklara. Sözleşmeye göre, öykü bitinceye kadar kuzunun otu, kurdun kuzuyu yememesi gerekiyor. Tehlike, kuzunun tek başına karşı kıyıda ikinci bir kurdun ortaya çıkması ihtimali. Çocuklar çok aceleci davrandı önce. Kuzu otu, kurt ise kuzuyu yerse öykünün biteceğini söyleyince öykü oyunumuz uzadı. Armağan ise öykünün sonunda otu kuzunun yemesini sağlamaktı. Kayıkla kuzunun ve ot demetinin karşı kıyıya geçmesini önerenler çoğunluktaydı. Atölye çalışmasına gelen çocukların yaş farkı nedeniyle zaman zaman sözleşme’ye uymayan görüşler nedeniyle sonuca gitmemiz zorlaştı. Bu öyküyü çocuklarla oyun bağlamı içinde tamamlamak istediğimde dikkatimi çeken iki eğilim içimi acıtır: Çocukların çok aceleci davranmaları ve önlerine gelen her şeyi bir fırsat gibi algılayarak yiyip tüketmek istemeleri. Yeni çocukluğun genel bir eğilimi de bu… 40 dakikada kuzuyu karşı kıyıya geçirebildikse de kuzu tek başına kaldığında ikinci kurdun kuzuyu yeme ihtimalini söyleyen çıkmadı çocuklar arasından… Atölye çalışmasını 138 izlemeye gelen Mavisel Yener de izledi öykü oyunumuzu ve öyküyü çocukların sonuçlandırmasından yana olduğunu söyledi. Kurt, karşı kıyıda kaldı. Otu da armağan olarak acıkan kuzunun önüne koyduk. Kurt, kuzu, ot öyküsü çok uzayabilir her oynayışında. Oyunu çocuklarla ve yetişkinlerle oynarken tema değişebilir de. Bu oyunda kilit kavram, tehlike. Tehlike’ye karşı çocuklar ve yetişkinler farklı koruma yaklaşımları gösterebilir. Ne yazık ki tek tip çocuk yetiştirme anlayışında tehlike karşısında ne yapılması gerektiği yaklaşımı yok. Çocuk edebiyatı bağlamı içinde kalarak vurgulamamız gereken ise şu: Ya ikinci kurt gelirse? Bu sorusunun cevabını aramak ve öyküyü ona göre kurgulamak ise yazarın işi… III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu’nun kapanış oturumunda Mine soysal, Yusuf Çotuksöken, Selahattin Dilidüzgün, Zehra İpşiroğlu, Necdet Neydim ve bendeniz sempozyumun genel değerlendirmesini yaptık. Oturumu, Türkiye’de edebiyat eğitiminin öncülerinden Cahit Kavcar Hocamız yönetti. Çocuk ve gençlik edebiyatının bütün bileşenlerini bir araya getiren bu sempozyum geleneği çok önemli. Üniversitelerin her alanda bu açılımı göstermesi durumunda umudumuz daha da çoğalacak. Bundan sonraki sempozyumlarda çocuk ve gençlik kitaplarını okuyan çocuk ve gençlerimizin atölye çalışmalarına katılmalarının yararlı olacağını düşünüyorum. Bunun için sempozyum duyurusuyla birlikte çocuk katılımını sağlayacak yönergenin açıklanması yeterli. Çocuk ve gençlerin edebiyat algıları ve çocuk gerçekliğini kavramada alanın bütün öznelerini besleyebilir bu süreç… İkinci sempozyum için çocuk yüzlü bir devrim, demiştim. 17 Ağustos 1999 depremi sonrası rahatsızlanmam nedeniyle ilk sempozyuma katılamamıştım. Sempozyumlar, çocuk yüzlü devrimler olarak çocuk ve gençlik edebiyatı tarihimize geçtiler. Ankara Üniversitesi’nin çocuk ve gençlik edebiyatına armağan ettiği bu üç çocuk yüzlü devrimin mimarı Sedat Sever’i ve gönüllü yol arkadaşlarını içtenlikle kutluyorum. Tohum ekilmiş, yeşermeye başlamıştır. Ağaç çiçek açacak ve meyveler olgunlaşacaktır. Ne mutlu Türkçe’nin en güzel meyvelerini tadacak ülkemin ve dünyanın çocuklarına… Tarabya, 22 Mayıs 2012 Beşinci yılın son çocuk edebiyatı dersinde, okur yaklaşımı kuramı ile edebiyat çemberini değerlendirdik sınıfta. Bu yıl öğrencilerde ilgi daha da azdı. Ders notlarını güncelledim, çocuk ve ilk gençlik edebiyatı kültürü bağlamında 60 yazıyı elektronik ortamda yararlanmalarına sundum, her ders kitap armağan ettim öğrencilere, yine de başaramadım. Okuma alışkanlığı gelişmemiş öğrencilerin çoğunlukta olduğu bir ortamda çocuk edebiyatı dersi küçümseniyor. Çocuk edebiyatı dersi olmalı mı? Sorusunu daha sık sordum kendime bu yıl. Gelecek yıl derse gidip gitmeyeceğime sonbaharda karar vereceğim… 139