2013-2017 YUKARI HAVZA SEL KONTROLÜ EYLEM PLANI
Transkript
2013-2017 YUKARI HAVZA SEL KONTROLÜ EYLEM PLANI
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI YUKARI HAVZA SEL KONTROLÜ EYLEM PLANI 2013-2017 Ağrı - Doğubeyazıt Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü www.cem.gov.tr Başta bilim adamları olmak üzere pek çok çevrelerce günümüzün en ciddi küresel meseleleri olarak küresel ısınma, iklim değişikliği ve çölleşme görülmektedir. Özellikle son yıllarda Dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşanan sel felaketleri ve orman yangınları gibi pek çok tabii felaketler, meselelerin giderek artan bir şekilde dünyanın geleceğini tehdit ettiğini ve tedbir alınmazsa felaketlerin daha da sık ve şiddetli bir biçimde yaşanacağını ortaya koymaktadır. Ülkemiz coğrafi konum itibarıyla gerek erozyon, gerekse küresel ısınma ve iklim değişikliğinin muhtemel tesirleri açısından hassas bir bölgede bulunmaktadır. İklim değişikliği başta olmak üzere, artan çevresel meselelere karşı hassasiyet ve tabii afetler konusunda, hazırlıklı olmak, bu dönemde de halkımıza ve yegâne yaşama ortamımız Dünya’ya karşı Hükümetimizin en önemli yükümlülükleri arasında yer almaya devam edecektir. Recep Tayyip ERDOĞAN Başbakan Gerek çevre ve tabiatın dengesiz kullanımı ve gerekse diğer sebeplerden kaynaklanan tabii afetlere karşı tedbir alarak halkımızın can ve mal emniyetini korumak, en çok öncelik verdiğimiz alanlardan birisi olmaya devam etmektedir. Sel ve taşkınlarla en tesirli mücadele, yukarı havzalarda yapılacak ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmaları ile bozulan tabii dengenin yeniden tesis edilmesidir. Ülkemizi, iktidarımız döneminde orman varlığını arttıran nadir ülkelerden birisi haline getirdik, orman varlığımızı zenginleştirdik ve ağaçlandırmada Dünya’da ilk üçe girme başarısını gösterdik. 2008 yılında başlattığımız 2008-2012 yıllarını kapsayan beş yıllık Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği kapsamında 2 milyon 429 bin hektar alanda ağaçlandırma, erozyonla mücadele ve ormanların iyileştirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar bütün Dünyaca takdir görmüştür. Ülkemiz erozyonla mücadelede dünya lideri olmuştur. Önümüzdeki dönemde Orman ve Su İşleri Bakanlığımız uhdesinde çölleşme, erozyon, sel ve taşkınlar ile mücadele çalışmalarımızı artırarak devam edeceğiz. Bu çalışmalar daha da ileri götürülerek önümüzdeki beş yıllık dönem için (2013-2017) Sel Eylem Planı 2013 yılında uygulaya başlayacaktır. Sel Eylem Planı bütün ilgili kurum ve kuruluşlarca, müşterek bir program çerçevesinde uygulanarak muhtemel can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi hedeflenmektedir. Gayemiz, ülkemiz topraklarını korumak, vatandaşlarımıza daha güvenli yeşil ve yaşanabilir ülke oluşturmaktır. Bu vesileyle Orman ve Su İşleri Bakanlığının bütün mensuplarını, çalışmalara katkı sağlayacak diğer kurum ve kuruluşları ve emeği geçecek herkesi gösterecekleri üstün gayretleri sebebiyle şimdiden tebrik ediyorum. 1 Denizli 2 İklim değişikliği, çölleşme ve kuraklık günümüzün en ciddi küresel meselesi olarak görülmektedir. Yapılan iklim değişikliği simülasyonlarında atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonunun normalin iki katına çıkması halinde, hafif yağışlı günlerin daha az olacağını ve şiddetli sağanak yağışlı günlerin frekansının artacağını açıkça göstermiştir. Başka bir ifadeyle ilerde bugünkünden daha şiddetli sağanak yağışlar beklenmelidir. Bunun kaçınılmaz neticesi ise gelecekte daha büyük sellerin ve daha büyük taşkınların meydana gelmesi olacaktır. Dolayısıyla bütün dünyada ve ülkemizde sel kontrolü çalışmalarına duyulan ihtiyacın giderek daha da artması beklenmektedir. Son yıllarda gerek Dünya ve gerek ülkemizde erozyon ve buna bağlı olarak sel, heyelan ve taşkın olaylarında bir artışın olduğu gözlenmektedir. Prof. Dr. Veysel EROĞLU Orman ve Su İşleri Bakanı Türkiye; topografik yapının yüksek ve engebeli oluşu, jeolojik yapı ve toprakların erozyona karşı duyarlılığı, yarı kurak iklim şartlarının karakteristik özelliklerinden dolayı, şiddetli sağanak yağışlar sebebiyle ekolojik açıdan erozyon ve sel felaketine oldukça hassas bir yapıda bulunmaktadır. Türkiye gibi ekonomik gelişme faaliyetinin yoğun bir biçimde devam ettiği ülkelerde, sanayileşme ve sektör çeşitliliğinin beraberinde getirdiği şehirleşme faaliyetleri, akarsu havzalarının muhtelif kesimlerindeki insan faaliyetinin çeşitliliğini ve yoğunluğunu da büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu ise havza bütünündeki bitki-toprak-su arasındaki hidrolojik dengeyi bozmakta ve neticede can ve mal kaybına yol açan sel ve taşkın afetleri yaşanmaktadır. Türkiye’de sel felaketleri tabii afetler içerisinde en sık karşılaşılan ve ekonomik kayıpları hayli yüksek olan tabii hadiseler arasında yer alıyor. Sel felaketleri her yıl ülkemizin birçok şehrinde tesirini göstererek can ve mal kaybına sebep olmakta, yüzlerce ev ve iş yerini kullanılmaz hale getirmektedir. Son yıllarda iklim değişikliği sebebiyle kararsız hava hareketlerinin aşırı yağış bırakması dolayısıyla sel baskınlarının ani ve daha şiddetli olduğu görülmektedir. Sel ve taşkınların en önemli sebebi; havzanın üst kısımlarındaki su toplama bölgesinde toprak-su-bitki arasındaki tabii dengenin bozulmasıdır. Sel ve taşkınları önlemede en tesirli ve kalıcı metot ise su toplama bölgesindeki bozulan tabii dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır. Sel Eylem Planı ile halkın eğitiminden, ağaçlandırma faaliyetlerine kadar birbirini tamamlayan tedbirlerin, bir plan dahilinde, projeden yararlananlar da dahil olmak üzere, bütün ilgili kurum ve kuruluşlarca, müşterek bir program çerçevesinde muhtemel can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi hedeflenmektedir. Sel Eylem Planına konu havzalarda çalışmaların tamamlanması ile birlikte sel yüzünden meydana gelen can ve mal kayıpları asgari saviyeye indirilecek, yukarı havzalardaki arazilerin rehabilite edilmesi ile ekonomiye olan katkı artacaktır. Sel kontrol çalışmaları için yapılan harcamalar, bu arazilerin üretime dönüştürülmesi ile kısa vadede geri dönüşümü sağlanacaktır. Sel Eylem Planının uygulanmasında katkıda bulunacak kurum ve kuruluşlar ile emeği geçecek herkesi, gösterecekleri gayretleri sebebiyle şimdiden tebrik eder, planın hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ederim. 3 KISALTMALAR AFAD: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı CBS : Coğrafi Bilgi Sistemi ÇEM: Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü DSİ : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü EMDAT: International Disaster Data Base (Uluslar arası Afet Veri Tabanı) EYDB : Eğitim Yayın Dairesi Başkanlığı HES: Hidro Elektrik Santrali MGM : Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü OGM : Orman Genel Müdürlüğü OSİB: Orman ve Su İşleri Bakanlığı STK : Sivil Toplum Kuruluşları SUEN: Türkiye Su Enstitüsü SYGM: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü TEMA: Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu Van - Ağzıkara İçindekiler 1. Giriş ................................................................................................................................................................................................6 2. Gaye ................................................................................................................................................................................................8 3. Dünya’da Sel..................................................................................................................................................................................11 4. Türkiye’de Sel................................................................................................................................................................................12 5. Sel Oluşumunda Etkili Olan Unsurlar................................................................................................................................14 5.1. İklim.............................................................................................................................................................................................14 5.2. Jeoloji ve Toprak Özellikleri.................................................................................................................................................14 5.3. Bitki Örtüsü...............................................................................................................................................................................16 5.4. İnsan Tesirleri............................................................................................................................................................................17 6. Ülkemizde Yapılan Bazı Sel ve Erozyon Kontrol Çalışmaları..................................................................................18 6.1. Akşehir Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi.........................................................................................................................18 6.2. İzmir Karşıyaka Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi..........................................................................................................19 6.3. Ağrı Doğubayazıt Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi.....................................................................................................19 6.4. Adana Çakıt Çayı Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi......................................................................................................20 6.5. Kahramanmaraş Yeşil kuşak Projesi.................................................................................................................................20 6.6. Van Ağzıkara Sel Kontrolü Projesi.....................................................................................................................................21 7. Sel ile Mücadelede Genel Prensipler.................................................................................................................................22 8. Sel Deresi Havzalarında Alınacak Sel Kontrol Tedbirleri.........................................................................................24 8.1. İdari Tedbirler...........................................................................................................................................................................24 8.2. Kültürel Tedbirler....................................................................................................................................................................24 8.3. Mekanik Tedbirler...................................................................................................................................................................24 8.3.1. Yamaç Islah Tesisleri........................................................................................................................................................25 8.3.1.1. Teraslar.........................................................................................................................................................................25 8.3.1.1.1. Eğimli Teraslar....................................................................................................................................................25 8.3.1.1.2. Eğimsiz Teraslar.................................................................................................................................................25 8.3.1.1.3. Çalı demetli teraslar........................................................................................................................................26 8.3.1.1.4. Makine İle Yapılan Teraslar............................................................................................................................26 8.3.1.1.4.1. Paletli Mini Ekskavatör ile Yapılan Teraslar........................................................................................26 8.3.1.1.4.2. Lastik Tekerlerli Ekskavatör (örümcek ekskavatör) ile Yapılan Teraslar...................................27 8.3.1.1.4.3. Meror Tipi Teraslar.....................................................................................................................................27 8.3.1.2. Çizgi Ot Ekimi.............................................................................................................................................................28 8.3.1.3. Örme Çit.......................................................................................................................................................................28 8.3.1.4. Kafes Tel Çit.................................................................................................................................................................29 8.3.1.5. Taş Kordon..................................................................................................................................................................29 8.3.2. Oyuntu Islah Tesisleri......................................................................................................................................................30 8.3.2.1. Çevirme Hendeği (Saptırma Kanalı)..................................................................................................................30 8.3.2.2. Tahliye Kanalları (Su Yolları)..................................................................................................................................30 8.3.2.3. Sınai Tesisler (Enine Yapılar)..................................................................................................................................30 8.3.2.3.1. Kuru Duvar Eşikler............................................................................................................................................31 8.3.2.3.2. Miks ve Harçlı Duvar Eşikler..........................................................................................................................31 8.3.2.3.3. Çuvallı Toprak Sedde.......................................................................................................................................32 8.3.2.3.4. Kafes Tel Eşikler.................................................................................................................................................32 8.3.2.3.5. Biyolojik Yapılar................................................................................................................................................33 8.3.2.3.5.1. Örme Canlı Eşikler.....................................................................................................................................33 8.3.2.3.5.2. Çalı Demetli Canlı Eşikler........................................................................................................................33 8.3.3. Macra Islah Tesisleri................................................................................................................................................................34 8.3.3.1 Britler........................................................................................................................................................................................34 8.3.3.2 Taban Kuşakları......................................................................................................................................................................34 8.3.3.3 Islah Sekileri...........................................................................................................................................................................34 8.3.3.4 Tersip Bentleri (Biriktirme Barajları)................................................................................................................................35 8.3.3.5 Geçirgen ve Süzücü Yapılar...............................................................................................................................................35 8.4. Ağaçlandırma...........................................................................................................................................................................36 8.5. Rehabilitasyon.........................................................................................................................................................................37 8.6. Mera Islahı.................................................................................................................................................................................38 8.7. Diğer Tedbirler.........................................................................................................................................................................39 8.7.1. Yol Planlamasında Alınması Gereken Tedbirler.....................................................................................................39 8.7.2. Baraj, HES, Maden Ocakları ve Diğer Tesislerde Alınacak Tedbirler................................................................39 9. Hedefler...........................................................................................................................................................................................40 10. Eğitim ve Tanıtım Faaliyetleri.............................................................................................................................................41 11. İzleme ve Değerlendirme.....................................................................................................................................................42 12. Ana Havzalar İtibarı İle Sel Havzaları............................................................................................................................43 13. Havzalara Göre Eylem Planı.....................................................................................................................................45-112 Giriş S el, şiddetli ani yağışların ardından, yamaçlardan, yan derelerden ani olarak gelen ve fazla miktarda katı materyal (asılı yük ve yatak yükü halinde sürüntü) ihtiva eden büyük su kütlelerinin akarsu yataklarında, vadi yamaç ve tabanlarında, çukur alanlarda ve kıyılarda, kontrolsüz bir şekilde akması ve yayılmasıdır. Taşkın, sellerin birleşmesiyle daha büyük akarsu yataklarında oluşan ve çevredeki yayvan arazide su ve ince boyutlu sediment baskınlarına yol açan yüksek akışlarla yatakların taşmasıdır. Sellerin çok büyük bir kısmı, tabiatın kendini koruma mekanizması içinde gelişen olaylar neticesinde meydana gelmektedir. Sel, canlı ve cansız çevreye zarar vermediği sürece normal bir “hidrometeorolojik” olay olarak kabul edilmektedir. Türkiye’yi tehdit eden tabii afetler arasında sel, depremlerin ardından 2. sırada gelmektedir. Sel ve taşkınlar, meteorolojik karakterli afetlerin en yaygın görülen misallerinden biridir. Sel ve taşkınlar genellikle uzun süreli yağışlar ya da şiddetli ve ani yağışlardan 6 sonra, özellikle fazla eğimli ve geçirimsiz topraklarda meydana gelmektedir. Ayrıca kar yağışının yoğun olduğu havzalarda; sıcaklığın birden bire artması neticesinde kar örtüsünün erimesi de sel ve taşkınlara yol açabilmekte ve taşkın debilerine tesir etmektedir. Türkiye gibi ekonomik gelişme faaliyetinin yoğun bir biçimde devam ettiği ülkelerde, sanayileşme ve sektör çeşitliliğinin beraberinde getirdiği şehirleşmeleşme faaliyeti, akarsu havzalarının muhtelif kesimlerindeki insan faaliyetinin çeşitliliğini ve yoğunluğunu da büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu ise havza bütününde bitki-toprak-su arasındaki hidrolojik dengeyi bozmakta ve neticede can ve mal kaybına yol açan sel ve taşkın afetleri yaşanmaktadır. Akarsu havzaları içinde büyüyen yerleşimler, açılan yeni yollar ve kurulan yeni tesisler ile arazi yapısı değişmekte, yanlış arazi işleme ve kullanma teknikleri ile topraklar daha yoğun bir şekilde kullanılmakta, bütün bu şartlarda sel ve taşkın afetleri giderek daha büyük ve sık olarak görülmektedir. Birçok halde ise, daha önceden sel ve taşkın koruma tesisi gerekli olmayan alanlarda bile tedbir alınması zorunlu hale gelmektedir. Ağrı - Eleşkirt Yukarı havzalarda alınacak sel kontrol tedbirleri, suyun yüzeysel akışa geçerek sel oluşumunu ve ana mecralarda taşkın oluşmasını engelleyecektir. Bu ise can ve mal kaybını ve ana mecrada alınacak tedbirleri en aza indirecektir. Türkiye’de 2012 yılı sonu itibarı ile 7.889.301 hektar sahada erozyon kontrol, ağaçlandırma, rehabilitasyon, mera ıslahı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmaların doğrudan ya da dolaylı olarak selleri önlemeye faydası olmuştur. ÇEM Genel Müdürlüğü’nün kuruluşu ile birlikte sel kontrol çalışmaları diğer faaliyetlerden ayrılmış “Sel Kontrolü Uygulama Projesi” geliştirilmiş, proje yapım şartları belirlenmiştir. Model proje oluşturulmuş, 2012 yılı içerisinde çeşitli illerde olmak üzere toplam 13 adet sel kontrolu uygulama projesi yapılmıştır. Sel Kontrolü Uygulama Projesi yapımı ile birlikte uygulamalara da başlanılmış, Ağrı-Doğubayazıt ve VanAğzıkara’da mera alanlarında yapılan sel kontrolü çalışmalarından olumlu neticeler alınmıştır. Çorum -Bozhöyük 7 Gaye S Bu eylem planı; yukarı su havzalarında sel oluşumunu azaltan ve yağış-su rejimini düzenlemek gayesiyle yapılacak olan ağaçlandırma, erozyon kontrolü, teraslama, yamaç arazi ıslahı, sel derelerinin ıslahı, meraların ıslahı ve bozuk ormanlıkların rehabilitasyonu faaliyetlerini kapsamakta olup, ancak aşağı havzalarda, nehir yataklarında ve şehir geçişleri düzenlemelerini kapsamamaktadır. el ve taşkınların en önemli sebebi; havzanın üst kısımlarındaki su toplama bölgesinde toprak-su-bitki arasındaki tabii dengenin bozulmasıdır. Sel ve taşkınları önlemede en tesirli ve kalıcı usul ise su toplama bölgesindeki bozulan tabii dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır. S el ve taşkın zararlarının azaltılması çalışmalarında en tesirli ve ekonomik çözüm; sel yaşanmadan önce havza genelindeki insan faaliyetlerini düzenleyen ve çoğunlukla yapısal unsur ihtiva etmeyen nitelikteki tedbirleri almaktır. Halkın eğitiminden, sel kontrol tesislerinin yapımına, ağaçlandırma faaliyetlerine kadar birbirini tamamlayan tedbirlerin, bir plan dahilinde, projeden yararlananlar da dahil olmak üzere, bütün ilgili kurum ve kuruluşlarca, müşterek bir program çerçevesinde muhtemel can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi hedeflenmektedir. Türkiye’de kayıtlara göre son on üç yılda 484 sel ve taşkın hadisesi meydana gelmiş ve 229 can kaybı yaşanmıştır. Ayrıca, sel ve taşkınlar çoğunlukla karayolu, demiryolu, hava alanı, elektrik hatları, su yolları ve kanalizasyon sisteminde bozulma gibi alt yapı zararlarına sebep olmakta, bu da ekonomiye olumsuz yönde tesir etmektedir. İklim değişikliği ile birlikte son yıllarda meydana gelen düzensiz yağışlar dolayısıyla sel ve taşkın olaylarında artışlar olmuştur. Bu artışa paralel olarak can ve mal kaybı da artmıştır. Van - Erciş 8 Depremden sonra en büyük felaketin sel ve taşkınlarla yaşandığı düşüldüğünde sel ve taşkınlara karşı alınacak tedbirlerin son zamanlarda ülke ekonomisinin gelişmesi ile birlikte zararın en düşük seviyeye indirilmesi mümkündür. Sel Kontrolü Eylem Planına konu olan havzalarda çalışmaların tamamlanması ile birlikte sel neticesinde meydana gelen can ve mal kayıpları asgari düzeye indirilecek, yukarı havzalardaki arazilerin rehabilite edilmesi ile ekonomiye olan katkı artacaktır. Sel kontrol çalışmaları için yapılan harcamaların, bu arazilerin üretime dönüştürülmesi ile kısa vadede geri dönüşümü mümkün olacaktır. Netice olarak; • Akış katsayısının azaltılması, • Su tutma kapasitesinin arttırılması, • Erozyon ve sediment’in azaltılarak sel’in kütlesinin ve hacminin azaltılması, • Yamaç arazilerinde drenaj sağlanması (drenajın düzenlenmesi), • Akış rejiminin düzenlenmesi, • Kar erimelerinin geciktirilmesi ve biriktirilmesi (bakı), • Evapotranspirasyonun arttırılması, • Akışın geciktirilmesi, sağlanacaktır. Çorum-Bozhöyük 9 10 DÜNYA SEL FELAKETİ HARİTASI Dünya’da Sel S el; özellikle gelişmekte olan ülkelerde, arazilerin yanlış kullanımı, ormanların çeşitli sebeplerle tahribi, yerleşme ve sanayi alanlarının seçiminde yapılan yanlışlıklar, alt yapı yetersizliği, hızlı nüfus artışı, toprak-su-bitki arasındaki tabii dengenin bozulmuş olması yüzünden, birçok ülkede tabii afetlerde ilk sırayı almaktadır. 1800’lü yıllarda 1 milyar civarında olan Dünya nüfusu 7 kat artarak 7 milyara ulaşmıştır. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu’nun tahminlerine göre 2020 yılında Dünya nüfusu 8,5 milyara ulaşacağı öngörülmektedir. Yüzyılın ortasından bu yana kullanılan su miktarı üç katına çıkmış, bu vaziyet havzalardaki su bütçesini bozmuştur. Dünya nüfusundaki artışa paralel olarak hayvancılık, orman ve ziraat ürünlerine olan talep de artmakta, neticede marjinal alanlarda ziraat yapılmakta, meralar bozulmakta ve orman alanları daralmaktadır. Bu vaziyet toprak erozyonunun artmasına, toprak kalitesinin bozulmasına ve verimliliğin düşmesine sebep olmaktadır. Ekosistemdeki bozulmalar insanoğlunu kuraklık, açlık, susuzluk, erozyon, sel, taşkın gibi birçok meselelerle karşı karşıya getirmektedir. Dünyanın birçok ülkesinde hangi iklim kuşağında olursa olsun sel ve taşkın hadiseleri yaşanmaktadır. Dünyada en sık görülen tabii afet seldir. Bütün “tabii afetlere” bağlı ekonomik kayıpların % 40’ı sel yüzündendir. Dünya’da afetlere bağlı ölümlerin yarısından fazlası sellerle olmaktadır. Dünya genelindeki tabii afetler ele alınınca, 31 çeşit tabii afetin 28 tanesini meteorolojik afetler oluşturmaktadır. Sel ve taşkınlar, Avrupa’da görülen en yaygın tabii felaket türüdür. 11 12 Kaynak: DSİ Türkiye’de Yaşanan Sel ve Taşkın Hadiselerinin İllere Göre Dağılımı Türkiye’de Sel T ürkiye; %57’si dağlık arazi sınıfına giren yüksek, engebeli bir topoğrafyaya sahip olup, ortalama yüksekliği 1132 metredir. Toplam alanın %46’sını %40’tan fazla eğime, %62,5’tan fazlasını da %15’ten büyük eğime sahip alanlar teşkil etmektedir. 1000 metrenin üzerindeki alanlar ülkenin % 56’sını, 0-20 cm derinlikteki toprakların alanı toplam alanın % 40’ını kapsamaktadır. Türkiye; topoğrafik yapısının yüksek ve engebeli oluşu, jeolojik yapı ve toprakların erozyona karşı hassasiyeti, yarı kurak iklim şartlarının karakteristik özelliklerine sahip olması, şiddetli sağanak yağışlar sebebiyle, erozyon ve sel felaketine oldukça hassas bir yapıda bulunmaktadır. Topoğrafyanın dağlık yapıya sahip olması, meylin yüksek olması, yağış olarak düşen suyun hareketini hızlandırmaktadır. Özellikle çıplak arazilere düşen yağışlar, toprağa infiltrasyonu sağlanamadığından yüzey akışı olarak kendini göstermektedir. Ayrıca arazilere düşen yağışların yüzey akışı haline geçmesi toprak erozyonunu hızlandırmakta, verimli toprakların ve organik maddelerin göl, gölet, baraj, liman ve denizlere taşınmalarına sebep olmaktadır. Taşınan verimli topraklar ve diğer malzemeler kanalları, su yapılarını ve drenaj sistemlerini tıkayarak; göl, gölet, baraj ve limanlarda birikerek bu yapıların faydalı ekonomik ömrünü azaltmaktadır. Dere ve ırmak kenarlarında taşkınların meydana gelmesiyle ekili-dikili araziler zarar görmekte, verimli araziler uzun süre su altında kalmakta ve arazi yüzeyleri çamur tabakasıyla kaplanarak uzun süre ziraat yapılamaz hale gelmektedir. Sel baskınlarıyla yolların, köprülerin, enerji ve haberleşme hatlarının, içme suyu, kanalizasyon ve yağmur suyu şebekelerinin, ziraat alanlarının ve sanat yapılarının zarar görmesi büyük bir milli gelir kaybına yol açmaktadır. Türkiye ve yakın civarındaki bölgenin genel coğrafi şartları yönüyle; Fırat, Dicle, Aras ve Çoruh gibi akarsu havzalarında menbada yer almanın avantajlarını, Asi ve Trakya bölgesi havzalarında ise akış aşağıda bulunmanın dezavantajlarını taşıdığı görülmektedir. Türkiye’deki coğrafi bölgelerimizde değişik zamanlarda pek çok kişinin çeşitli şekillerde zarar gördüğü birçok sel ve taşkın hadisesine rastlamak mümkündür. Misal olarak; 1998 Trabzon-Beşköy selinde 60 kişi hayatını kaybetmiş ve 1000 kişi selden etkilenmiştir. 1995 yılında Ankara, İstanbul ve Senirkent sel ve taşkınlarında 74 kişi hayatını kaybetmiş, 46 kişi yaralanmış, 2000 kişi evsiz kalmış, 10 000 kişi etkilenerek 65 milyon dolar zarar meydana gelmiştir. 2009 yılında İstanbul’da Ayamama deresinde meydana gelen sel felaketinde 31 vatandaşımız, 2012 yılında Samsun’da meydana gelen sel felaketinde de 11 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Sinop, Balıkesir, Çanakkale illerinde can ve mal kaybına sebep olan sel ve taşkın hadiseleri yaşanmıştır. Türkiye’de 2000-2012 yılları arasında gerçekleşen 484 sel ve taşkınlarda 229 kişi hayatını kaybetmiş, toplam 308.894 hektar alan sellerden etkilenmiştir. Türkiye’de Sel ve Taşkın Durumu Yıl Taşkın Sayısı Can Kaybı Su Altında Kalan Alan (ha) 2000 4 - 8.066 2001 42 8 43.297 2002 27 27 510 2003 21 7 64.200 2004 23 3 25.750 2005 25 14 13.855 2006 24 45 85.810 2007 22 11 1.050 2008 10 2 10 2009 84 59 3.250 2010 110 25 44.279 2011 56 13 202 2012 36 15 18.615 TOPLAM 484 229 308.894 Kaynak: DSİ 13 * 11.09.2012 tarihine kadar meydana gelen olayları yansıtır. Sel Oluşumunda Etkili Olan Unsurlar İklim Türkiye, coğrafi konumu sebebiyle değişik özelliklere sahip bir ülkedir. Ağırlıklı olarak sıcaklık ve yağış ekstremlerinin görüldüğü yarı kurak bir iklim tipine sahiptir. Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, yüksek sıradağların kıyılar boyunca uzanışı, ani yükselti değişiklikleri ve kıyıya olan uzaklık, iklim özelliklerinin kısa mesafelerde farklılaşmasına sebep olmaktadır. Ülkemizin yağış dağılımı 250 mm ile 2.250 mm arasında değişiklik göstermekte ortalama yağışı 643 mm olup, yaklaşık %65’in de kurak ve yarıkurak iklim şartları hüküm sürmektedir. Yağışların genelde yetersizliği yanında, mevsimlere göre dağılımıda düzensizdir. Bilindiği gibi yağış ve sıcaklık, yüzey suları üzerinde doğrudan etkili olan unsurlardır. Bir yerin yağış özelliklerini yıllık toplam yağış miktarı, yağışın aylara ve mevsimlere dağılışı, cinsi ve şiddeti belirlemektedir. Samsun - Yılanlı Havzası 14 Ancak beklenen zamanda, yerde ve miktardaki yağış dışında meydana gelen ani ve uzun süreli sağanak yağışlar, kısa zamanda büyük su kütlesinin, yamaçlar ve/veya akarsu yatakları boyunca, kontrolsüz biçimde akışa geçmesi ile akarsu yataklarında taşkına ve yamaçlarda sele sebep olmaktadır. Sıcaklıkta meydana gelen ani yükselmeler, özellikle ilkbahar döneminde bir yandan buharlaşmanın artmasına, bir yandan da kar ve buz erimelerine sebep olur. Böylece, kısa zamanda ortaya çıkan büyük su kütleleri, ani sellerin meydana gelmesinde önemli bir etkendir. Bu bakımdan yağış ve sıcaklık değerlerindeki ani ve olağan dışı artışlar sel oluşumuna yol açan hadiselerin başında gelmektedir. Jeolojik Yapı ve Toprak Özellikleri Bir havzadaki kayaçların cinsleri, geçirgenlik ve aşınmaya karşı gösterdikleri dirençler ile havzanın şekli, yüksekliği ve eğim özellikleri, dağların uzanışı ve bakı özellikleri, drenaj şartları gibi daha birçok özellik, sele karşı hassasiyetin artmasına veya azalmasına sebep olur. Gözenekleri dolayısıyla geçirgenliği fazla olan kayaçların bulunduğu yerlerde sızmanın fazlaca meydana gelmesi, yüzeysel akışın azalmasına, dolayısıyla sel şiddetinin ve riskinin de azalmasına vesile olur. Geçirimsiz kayaçların olduğu yerlerde ise, yağışlardan ve kar erimelerinden kaynaklanan suların çok büyük bir kısmı yüzeysel akışa geçeceği için sel vakası daha sık ve şiddetli görülür. Toprağın bünyesi ve yapısına bağlı olan sızdırma kapasitesi de sel hadisesi bakımından büyük önem taşır. Gözenekliliği fazla, organik madde bakımından zengin toprakların sızdırma kapasitesi yüksektir. Sızma, toprak doygun hale gelene kadar devam eder. Bundan sonra yağışlardan kaynaklanan sular yüzeysel akışa geçer ve sel hadisesi meydana gelir. Sızma kapasitesinden az olan yağışlar, yüzeysel akışa geçemez. Ayrıca, yağıştan önceki toprak neminin yüksek olması toprağın emme kabiliyetini azaltarak yüzeysel akışı hızlandırmaktadır. Buna mukabil toprak neminin azaldığı yerlerde, sızma artar, sel riski daha azalır. Havzanın sahip olduğu morfolojik yapı, sel oluşumuna farklı şekilde tesir etmektedir. Havzanın uzunluğuna bir şekli varsa, yan kolların taşıdığı fazla sular farklı zamanlarda havza tabanına ulaşacağı için akımda ani yükselmeler daha az meydana gelir ve sel riski az olur. Buna mukabil dairemsi şekle sahip havzalarda yan kolların hemen hemen aynı zamanda havza tabanına ulaşması, sel riskini artırmaktadır. Eğimi fazla yamaçlara sahip bir havzada, ani sağanaklar ve ani kar erimelerinin ardından yüzeysel akışa geçen su miktarı artar. Akımda hızla yükselmeler olur ve yamaçları kaplayarak akan sular seli meydana getirir. Yamaç eğimi az olan su toplama havzalarında, suların akış hızı azalmakta, uygun zeminli alanlarda sızma daha çok gerçekleşmekte ve buharlaşma daha çok olmaktadır. Böyle alanlarda akım yavaş yavaş yükseldiği için sel oluşma riski diğerlerine nispetle daha azalmaktadır. Dağların nemli rüzgârlara açık yamacı diğer yamacına göre daha fazla yağış alır. Bu bakımdan yamaç yönü; sel hadisesinin meydana gelmesi açısından önemli bir unsur olarak karşımıza çıkar. Ağrı - Ahmetbey 15 Bitki Örtüsü Bitki örtüsü yönünden zengin olan yerlerde, özellikle ormanlarla kaplı alanlarda toprak, daha gözeneklidir. Bu topraklar organik madde yönünden zengindir. Organik madde, ağaç dalları ve yaprakları, yağışın toprağa ani inişini engeller. Bitki gövdeleri ise, yüzeysel akışın hızını azaltır. Dolayısıyla sızma oranı artmakta ve sel riski azalmaktadır. Buna karşılık bitki örtüsü yönünden fakir olan yerlerde özellikle sağanak yağışların hemen ardından sellere daha sık rastlanmaktadır. Ormanlar toprağın su tutma kapasitesini artırır. Ormanların suyu tutma üzerindeki tesirleri; kök ve gövdeleriyle ve yapraklarıyla farklı şekillerde olmaktadır. Orman ağaçları, toprakla temas ettiği yerde kalın kök boğazı geliştirir. Ağacın en büyük çapa sahip olduğu bu bölgesinde, yamaç eğimi yönünde aşağı doğru yüzeysel akışla gelen yağış sularının akış hızı mekanik engelleme ile azaltılır. Böylece suların hem sürükleyici gücü azalır, hem de toprağa sızan miktarı artar. Orman ağaçları dalları ve yapraklarıyla, yağmur taneciklerinin toprağa vurucu ve parçalayıcı tesirlerine karşı kalkan oluşturur. Yaprak üzerinde tutulan su zerrecikleri toprağa yavaş yavaş verilerek yüzeysel akış en aza indirilir. Ormanlar toprak özelliklerini iyileştirme ve organik madde yönünden zenginleşmesini sağlar. Organik maddenin ayrışması ile oluşan humus, toprağa karı- şınca, toprak sünger gibi gözenekli ve yumuşak bir nitelik kazanır. Böyle bir toprak, yağış sularını emerek suyu depolar ve yüzeysel akışla suyun akıp gitmesini önler veya oluşabilecek yüzeysel akışın debisini ve hızını düşürür. Yüzeyden akan yağış sularının akış hızı ve miktarıyla, toprak taşınması arasında doğru orantılı bir ilişki bulunmaktadır. Bu yüzden ormanların yüzeysel akış hızını ve miktarını azaltması, toprak kayıplarının da azaltması anlamına gelmektedir. Havzaya düşen yağıştan sızma, buharlaşma vb. kayıplar çıktıktan sonra geriye kalan, yerçekimi tesiri ile arazinin eğimine uyarak havzanın yüksek noktalarından alçak noktalarına doğru hareket eden suya “yüzeysel akış” denir. Yağış alanının orman, çıplak alan, mera ve yerleşim yeri olmasına göre yüzeysel akışa tesir etmekte olup, bunlara göre yüzeysel akış katsayıları tespit edilmiştir. Akış Katsayıları Yağış Alanının Özelliği Su sızdırmayan satıhlar Dik çıplak satıhlar Dalgalı çıplak satıhlar Düz çıplak satıhlar Dalgalı otlaklar Yapraklı ormanlar İbreli ormanlar Meyve bahçeleri Vadi içi ziraat arazisi C Değeri 0.95 0.90 0.80 0.70 0.65 0.60 0.50 0.40 0.30 Prof. Dr. F. TAVŞANOĞLU -1974 Malatya - Pötürge Tarsus - Kadıncık Vadisi 16 Hidroloji Akarsularımız büyüklük sırasına göre; ırmak (nehir), çay ve dere gibi isimlerle ifade edilirler. Akarsularımızın uzunlukları genellikle fazla değildir. Fırat, Dicle ve Kızılırmak nehirleri dışında akarsularımızın boyları genellikle kısadır. Türkiye’de akarsu uzunluklarının fazla olmamasında, Anadolu’nun bir yarımada olmasının büyük bir tesiri vardır. Ayrıca Kuzey ve Güney Anadolu’daki sıradağların uzanış biçimlerinin de bunda tesiri vardır. Çünkü kıyıya paralel uzanan dağlarla kıyı arasındaki mesafe fazla değildir. Dolayısıyla bu dağlardan kaynaklanan ve denize ulaşan akarsuların boyları da kısadır. Akarsularımızın pek çoğu ülke sınırları içinden doğup yine ülke topraklarından denize ulaşmaktadır. Irmaklarımızın bir kısmı ise yer yer komşularımızla sınır oluşturmaktadır. Örneğin; Meriç, Yunanistan’la Aras ise Ermenistan ve Nahçivan’la sınırlarımızın bir kısmını oluşturmaktadır. Başta büyükleri olmak üzere, akarsularımızın pek çoğu denizlere ulaşmaktadır. Ancak bazı küçük akarsular; Van Gölü, Tuz Gölü, Göller yöresindeki göllere ve Hazar Gölü’ne ulaşmaktadır. Bitki örtüsü ile yüzeysel akış arasındaki akış değerlerini gösteren aşağıdaki hidrografta, çıplak alandaki debinin yüksek olduğu görülmektedir. Ülkemizde dağlık alanların ve dik yamaçların fazla olması sebebiyle akarsularımız genellikle hızlı akarlar. Özellikle Kuzey ve Güney Anadolu’daki sıradağların denize bakan yamaçlarındaki kısa boylu akarsular, dağların dik yamaçlarından hızla akarlar. Türkiye’deki akarsular; uzunlukları, havzalarının yüz ölçümü akıttıkları su miktarı ve su miktarının yıl içinde gösterdiği değişlik bakımından farklılıklar gösterir. Bunun başlıca sebebi, ülkemizin çeşitli yörelerinde farklı iklim özelliklerinin tesirli olmasıdır. Ormanlık ve çıplak havzalarda oluşan hidrografi Nehir Havzaları Hidrolojisi Yağış alanı Nehir Havzası No, Adı (km²) 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Meriç-Ergene Havzası 14,560 Marmara Havzası 24,100 Susurluk Havzası 22,399 Kuzey Ege Havzası 10,003 Gediz Havzası 18,000 K. Menderes Havzası 6,907 B. Menderes Havzası 24,976 Batı Akdeniz Havzası 20,953 Antalya Havzası 19,577 Burdur Gölü Havzası 6,374 Akarçay Havzası 7,605 Sakarya Havzası 58,160 Batı Karadeniz Havzası 29,598 Yeşilırmak Havzası 36,114 Kızılırmak Havzası 78,180 Konya Kapalı Havzası 53,850 Doğu Akdeniz Havzası 22,048 Seyhan Havzası 20,450 Asi Havzası 7,796 Ceyhan Havzası 21,982 Fırat-Dicle Havzası 184,918 D. Karadeniz Havzası 24,077 Çoruh Havzası 19,872 Aras Havzası 27,548 Van Gölü Havzası 19,405 TOPLAM 779,452 (%) Yıllık ortalama akış Ort. yıllık verim (km³) (l/s/km²) (%) 1.9 1.33 0.7 2.9 3.1 8.33 4.5 11.0 2.9 5.43 2.9 7.2 1.3 2.09 1.1 7.4 2.3 1.95 1.1 3.6 0.9 1.19 0.6 5.3 3.2 3.03 1.6 3.9 2.7 8.93 4.8 12.4 2.5 11.06 5.9 24.2 0.8 0.50 0.3 1.8 1.0 0.49 0.3 1.9 7.5 6.40 3.4 3.6 3.8 9.93 5.3 10.6 4.6 5.80 3.1 5.1 10.0 6.48 3.5 2.6 6.9 4.52 2.4 2.5 2.8 11.07 6.0 15.6 2.6 8.01 4.3 12.3 1.0 1.17 0.6 3.4 2.8 7.18 3.9 10.7 23.7 52.94 28.5 21.4 3.1 14.90 8.0 19.5 2.6 6.30 3.4 10.1 3.5 4.63 2.5 5.3 2.5 2.39 1.3 5.0 100.0 186.05 100.0 209.3 İnsan Tesirleri İnsanların teknolojik, sosyo-ekonomik ve kültürel etkinliklerinin selin afete dönüşmesinde ve kendisine zarar verebilecek hale gelmesi üzerinde çok önemli rolü vardır. İnsanların çeşitli faaliyetleri için sele hassas alanları tercih etmeleri, selin afete dönüşmesi yönünde tesirli olmaktadır. Üst havzalarda yapılan yerleşmeler, yanlış arazi kullanımları, mera alanlarının plansız ve yoğun kullanılması, havzada yüzeysel akışa geçen su miktarını artırarak sel ve taşkınların oluşmasına sebep olmaktadır. Yanlış yerleşim merkezleri, dere yataklarına yapılan binalar, tesisler can ve mal kaybını artıran sebeplerdendir. Rize Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı (2012) 17 Ülkemizde Yapılan Örnek Sel ve Erozyon Kontrolü Çalışmaları Ülkemizde orman teşkilatınca başlangıçtan günümüze kadar (2012 yılı dahil) 7.847.000 hektar alanda; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, rehabilitasyon, yeşil kuşak, suni tensil, enerji ormanı ve mera ıslahı adı altında çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların büyük kısmı sel havzaları içerisinde kalmaktadır. Sel önleme maksatlı erozyon kontrolü projelerinin yanı sıra ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmaları, rehabilitasyon, yeşil kuşak, suni tensil, enerji ormanı ve mera ıslahı çalışmaları ile uzun yıllar başarılı uygulamalar yapılmış olup birçok bölgemizde erozyonla mücadele edilerek, sel ve taşkın oluşumunun önlenmesine yardımcı olunulmuştur. Akşehir Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi Bir su havzasında sel ve taşkınları önlemede en tesirli ve kalıcı metot su toplama bölgesindeki toprak-su-bitki arasındaki tabii dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır. 1962 yılında Akşehir’i tehdit eden sel deresi havzasında yapılan çalışmalar seli korkulu rüya olmaktan çıkarmış, sel olayları yaşanmaz olmuştur. 1962 AKŞEHİR 2010 İzmir Karşıyaka Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi İzmir’de 4 Kasım 1995 günü başlayan şiddetli yağış yüzünden meydana gelen taşkın neticesinde; Karşıyaka, Çiğli ve Narlıdere İlçelerinde binlerce evi su basmış, yüzlerce ev yıkılmış ve toplam 62 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. İzmir Karşıyaka ve Bornova İlçelerinde toplam olarak 2546 ha. erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır. Çalışmalardan sonra bir daha sel yaşanmamıştır. KARŞIYAKA-2010 Ağrı Doğubayazıt Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi 2009 yılının Ağustos ve Eylül aylarında Ağrı Doğubayazıt ilçesi İshakpaşa Sarayı çevresinde meydana gelen sel ve taşkınlar neticesinde can kaybı yaşanmış ve çok sayıda büyük ve küçükbaş hayvan telef olmuştur. Havzada yapılan inceleme ve tespitlere göre 1960 yılından beri defalarca tekrarlanan sel, taşkın ve rusubat, can ve mal kayıplarına, ulaşım ağlarının zarar görmesine ve ziraat arazilerinin rusubatla örtülmesine sebep olmuştur. İshakpaşa Sarayına, Kale’ye ve çevredeki anıt binalara giden yollar sellerle tahrip olmuştur. Söz konusu zararların bir daha yaşanmaması için 23.10.2009 tarihinde proje çalışmalarına başlanmış, proje kapsamında 1.453 ha.’lık alanda dere ıslahı ve teraslama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Uygulama yapılan dereden sel gelmez ve sel tehlikesi yaşanmaz olmuştur. Çalışmaların olumlu neticelerini gören yöre insanları, önceleri karşı çıkmalarına karşılık bitişiğinde bulunan dere havzasında da çalışılması için talepte bulunmuşlardır. Bunun üzerine 1084 hektar saha için 2012 yılında “Sağdıç Sel Kontrol Uygulama Projesi” düzenlenmiş ve çalışmalar bitirilmiştir. DOĞUBEYAZIT-2010 19 Adana Çakıt Çayı Sel ve Erozyon Kontrolü Projesi 1980 yılı ilkbaharında Seyhan nehrinin bir kolu olan ve Seyhan baraj gölüne dökülen Çakıt Çayı taşmış E-5 karayolunu ve demiryolunu tahrip etmiş, Adana ilini tehdit eder konuma gelmiştir. Niğde Bor ve Ulukışla ilçeleri ile Adana Pozantı İlçesi ve 39 köyü içine alan “Çakıt Çayı Erozyon Kontrol Projesi” 1982 yılında düzenlenmiş uygulamaya başlanmıştır. Proje ile 40.000 hektar sahada erozyon kontrolü, ağaçlandırma, mera ıslahı ve otlandırma çalışması yapılmıştır. Çalışmalardan sonra sel olayı yaşanmaz olmuştur. ÇAKIT ÇAYI 1984 2011 Kahramanmaraş Yeşil Kuşak Projesi Kahramanmaraş ilinin kuzeyinde yer alan Ahırdağlarına 15 Nisan 1972 yılında yağan ve 50 dakika süren sağanak yağış sonrası Akdere taşmış, Sereli köyünde 19 ev yıkılmış, 5 insan hayatını kaybetmiş, 80 adet küçükbaş hayvan telef olmuştur. Yapılan sel ve erozyon mahsatlı havza ıslah tedbirleri, sınai tesisler ve ağaçlandırmalarla bugün şehre gelen rusubat akışı önlenmiştir. Çalışmalardan sonra sel olayı yaşanmaz olmuştur. KAHRAMANMARAŞ 1935 20 2011 Van - Ağzıkara Van Ağzıkara Sel Kontrol Projesi Ağzıkara ve Boğa derelerinin birleşerek Ağzıkara köyü içerisinden geçmesi esnasında yağış sularının tesiri ile yukarı havzalarda bulunan meralardan taşınan rusubat ile sürekli taşkınlar meydana gelmektedir. Bu dereler birkaç yılda bir sel üretmektedir. 1.082 hektarlık mera sahası için yapılan sel kontrol uygulama projesinin 2012 yılında uygulaması tamamlanmıştır. Burada yapılmış olan uygulamalar suyun yüzeysel akışa geçişini engellemiş, seli kontrol altına almıştır. Bu husus köylüler tarafından ifade edilmiştir. Sel meseleleri civar köylerde de yaşanmaktadır. Bu köylüler çalışmalara karşı çıkmaktadır. Ağzıkara köyünde yapılan uygulamaları ve neticelerini gördükten sonra kendi köylerinde de çalışma yapılması için talepte bulunmuşlardır. Bunun üzerine havzada 8 köyü içine alan “Erçek Sel Kontrol Uygulama Projesi” düzenlenmiştir. AĞZIKARA - 2012 21 Sel ile Mücadelede Genel Prensipler Yeryüzüne ulaşan yağışın toprağa girmesi, toprak içinde aşağılara sızarak derelere ve kaynaklara ulaşması olgusunda ormanlar önemli bir tesire sahip bulunmaktadır. Toprak gibi bir ortamdan geçmeden yüzeysel akışla derelere ulaşan sular yüksek akımlar şeklinde sel oluşturarak ortamdan uzaklaşırlar. Sel kontrolü çalışmaları, her türlü tabiat olaylarına açık, uzun vadeli, pahalı ve emek isteyen çalışmalardır. Bu sebeple yer seçiminden başlayarak çalışmaların büyük bir titizlikle yapılması zorunludur. Islah çalışmalarında; arazi sağlıklı bir şekilde etüt edilerek en ekonomik, başarı şansı en yüksek tedbirler üzerinde durulmalıdır. Aydın - Şerabat Ağrı 22 Türkiye’de sel ve erozyon kontrolü çalışmalarında öncelikli olarak sel havzaları koruma altına alınmalıdır. Su toplama havzalarının yukarı kısmında bulunan ormanlar ve bozulmuş mera alanları, mevcut vejetasyon korunarak ıslah edilmeli ve tabii bitki örtüsünün yeniden oluşması sağlanmalıdır. Bir su havzasında sel ve taşkın önlemede en tesirli ve kalıcı metot su toplama bölgesindeki toprak-su-bitki arasındaki tabii dengeyi yeniden tesis edecek tedbirlerin alınmasıdır. Yukarı havzalarda sel kontrolü için alınacak yamaç ve oyuntu ıslahına ait tedbirleri ihtiva eden havza bazlı “sel kontrol uygulama projeleri” ÇEM ve OGM tarafından yapılacak, proje uygulamaları ve bu tesislerin bakımı OGM tarafından yapılacaktır. Yukarı havzalarda yatakta sellere, aşağı havzalarda taşkınlara karşı koruyucu tesisler meydana getirmek, dere yataklarında ıslah çalışmaları yapmak, drenajlarını elverişli hale getirmek ve yapılan tesislerin işletmelerini (çalıştırma, bakım ve onarım) sağlamak gibi, Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yapılmakta olan bu çalışmalara devam edilecektir. Ağrı - Doğubeyazıt 23 Sel Deresi Havzalarında Alınacak Sel Kontrolü Tedbirleri İdari Tedbirler Kültürel Tedbirler Tabii dengenin bozulmasına yol açan müdahalelerinin durdurulmasına yönelik tedbirlerdir. Sellerin asıl sebebi, toprak-su ve bitki arasındaki tabii dengenin bozulmasına yol açan yanlış insan müdahaleleri olduğundan, uygulamaya konacak projelerin halk tarafından benimsenmesi ve desteklenmesine yönelik çalışmalar, bu tür tedbirleri hedeflemektedir. Bitki örtüsü tesis etmek veya mevcut bitki örtüsünü geliştirmek yoluyla selleri azaltmayı hedefleyen yapılardır. Havzada yapılan ağaçlandırma, örtü geliştirme, otlandırma, mera ıslahı çalışmaları, taban oyulmasının olmadığı, fazla sediment taşımayan dere yataklarının, yöreye uygun bitki türleriyle ağaçlandırılmasını gaye edinen çalışmalardır. Mekanik Tedbirler Yamaç, oyuntu ve mecra ıslahına yönelik yapısal faaliyetlerdir. Yamaç Islahı Tesisleri • • • • • • Çevirme hendekleri (saptırma kanalları) Teraslar Çizgi ot ekimi Örme çit Kafes tel ve Geosentetik çit Taş kordon Oyuntu Islahı Tesisleri • • • Çevirme hendekleri (saptırma kanalları) Tahliye kanalları (su yolları) Sınai tesisler (enine yapılar), a) Kuru duvar eşikler b) Miks veya harçlı duvar eşikler c) Çuvallı toprak sedde d) Kafes tel eşikler e) Biyolojik yapılar - Örme canlı eşikler - Çalı demetli canlı eşikler Mecra Islahı Tesisleri • • • • • Britler Taban Kuşakları Islah Sekileri Tersip Bentleri (Biriktirme Barajları) Geçirgen ve Süzücü Yapılar 24 Yamaç Islahı Tesisleri Teraslar Toprak ve suyu satıh üzerinde tutmaya yarayan, tesviye eğrilerine paralel ya da boşaltıcı tesislerdir. Suyun yüzeysel akışa geçmesini önler ve toprağa süzülmesini sağlar. Terasların aralık veya en kesitlerinin hesaplanmasında, azami yağış miktarı, meyil, bitki örtüsü, toprak yapısı gibi unsurlar tesirli olmaktadır. Bu unsurları dikkate alan formüllerle teras aralıklarını veya teras boyutlarını hesaplamak gerekmektedir. Eğimli (Akıtıcı) Teraslar Esas itibariyle eğimli yamaçlar üzerinde, yağışların devamlı olarak yaşandığı bölgelerde ani sel tahribatının ve toprak erozyonunun önlenmesi gayesi ile tesis edilen teraslardır. Yağış sularını kısa mesafelerde tutarak, yamaç dışına akıtmak için kullanılır. Yağışlı yörelerde toprağın geçirimsiz olduğu dik eğimli yerlerde uygulanır. %1-%0,5 meyillidir, oyulmaların büyümesini önlerler, akış hızını düşürerek güvenli akışı sağlarlar. Eğimsiz Teraslar Eğimli Teras Tesviye eğrilerine paralel sıfır meyilli teraslardır. Yüzeysel akışa geçen suların tamamen tutulması ve arazinin ön görülen bitkilendirmeye hazır hale getirilmesi için tesis edilirler. Eğimsiz teraslar için infiltrasyon kabiliyeti yüksek, erozyona karşı hassas toprak şartları daha uygundur. Uygulamalarda genellikle Gradoni (açık V) tipi teras inşa edilmektedir. Üçgen kesitli olan bu tip teraslar değişik eğimli yamaçlarda uygulanabilmektedir. İşçi gücü ile yapılan bu tip eğimsiz terasların genişliği 60-80 cm. derinliği 35-40 cm. arasında değişir. Makina gücü ile yapılan terasların genişliği 80-200 cm. derinliği 45-50 cm. arasında değişir. Teras yüzeyine içe (yamaç tarafına) doğru % 20-40 arasında meyil verilmelidir. Eğimsiz teraslar su tutma özelliği dolayısıyla toprağın su ekonomisini düzenlemede tesirli olduklarından kurak ve yarı kurak iklim bölgeleri için çok uygun tesislerdir. Yukarıda bahsedilen özelliklerin yanı sıra, kolay inşa edilmeleri ve dayanıklı olmaları sebebiyle gradoni tipi teraslar hidrolojik ağaçlandırmalar için en uygun teras tipidir. Kurak bölgelerde yüzeysel akışı ve erozyonu önlemede, yamaç stabilizasyonunda, gerek teknik, gerekse ekonomik açıdan maksada daha uygun olduğu için tercih edilmelidir. 25 Eğimsiz Gradoni Tipi Teras Çalı Demetli Teras Meyilli, kumlu yapıdaki çürük yamaçların stabilizasyonunda, çalı temininde güçlük çekilmeyen yerlerde kullanılır. Kazı tabanına ters meyil verilerek bir kanal kazılır. Bu kanala temin edilen her türlü dallar demetler halinde yatırılır. Toprak çekilerek teras formu verilerek sıkıştırılır ve %35-40 içe doğru (yamaç tarafına) meyil verilir. Fidan dikilecek yerler çalı demetiyle kapatılmaz. Çalı Demetli Teras Makine İle Yapılan Teraslar Buror Teraslar (Paletli Mini Ekskavatör ile Yapılan Teraslar) Değişik özelliklere sahip toprak işleme makinelerinden yararlanılarak genişliği 90-200 cm, derinliği 60-80 cm ebatlarında yapılan teraslardır. % 40’dan fazla meyilli olan ve mini ekskavatör ile toprak işlemesinin mümkün olduğu yerlerde; Sel kontrol maksatlı dikim yapılacak sahalarda, münhani eğrilerine paralel yatay aralıklarla 90-100 cm eninde 60-80 cm derinliğinde, içe doğru % 25 eğim olacak şekilde, şeritler halinde toprak işlemesi yapılır. Orman kurma dışında, sel kontrolü maksatlı dikim yapılmayacak sahalarda, ekskavatör ile 150-200 cm genişliğinde, 60-80 cm derinliğinde, 6-25 m yatay aralıklar ile eğimsiz teras şeklinde toprak işlemesi yapılır. Mini Ekskavatörle Teras 26 Lastik Tekerlekli Ekskavatör (Örümcek) ile Yapılan Teraslar Paletli traktörle toprak işlemesi yapılamayan alanlarda; hektardaki teras miktarının daha yoğun olması gereken sahalar ile topografyanın ve toprak türünün erozyona daha hassas olduğu yerlerde toprağın ve topografyanın daha az etkilenmesini sağlamak maksadıyla tesis edilen teraslardır. Dar teras yapabilme kabiliyetinde olan en az 24 HP gücündeki lastik tekerlekli ekskavatörle 60-100 cm. genişliğinde, 45- 50 cm. derinliğinde şeritler halinde yan kazı şeklinde alt toprak işlemesi yapılması, şeridin üst sınırından yukarı kısmındaki toprağa kırıntı bünye vererek kazı yapılmış şerit üzerine toprak çekilmesi, böylece 60-100 cm. derinlik, 80-100 cm. genişlikte içeriye doğru % 25-30 eğim olacak şekilde teras yapılması. Örümcek Tipi Ekskavatörle Teras Meror Tipi Teraslar Paletli traktör ile tam alanda, mini ekskavatör ile gradoni şeklinde toprak işlemenin yapılamadığı, parçalı anakayanın hakim olduğu yerlerde; 140-180 HP motor gününde paletli ekskavatör ile kırıcı yerine monte edilmiş tekli riper (20-25 cm genişlikte 7-10 cm kalınlıkta, 80-100 cm uzunlukta, 40-50 cm tırnak uzunluğunda ve 8-10 cm tırnak genişliğinde) ile tesviye eğrilerine dik ortalama 1 metre uzunluğunda ve 0,25 metre aralıklarla yan kazı yapıldıktan sonra bunların tesviye eğrilerine paralel birleştirilerek 40-60 cm derinlikte alt toprak işlemesi yapılarak teras formu verilmesidir. Meror Tipi Teras 27 Çizgi Ot ekimi Eğimin çok dik ve yüzeysel taşınmanın fazla olmadığı iyi topraklı çürük yamaçların ıslahında, ot ekimleri faydalı neticeler vermektedir. Tesviye eğrilerine paralel olarak 25-30 cm. aralıkla, kazma ucu ile 4-5 cm. derinlikte açılan çizgilere Gramineae (Buğdaygil) veya Leguminosae (Baklagiller) familyasına dahil bitkiler bu gaye ile ekilir. Ekim yapıldıktan sonra çizgilerin üzeri kapatılmalı fakat yamaç üzerinde ekim çıkıntısı bırakılmamaya gayret edilmelidir. Aksi halde meydana gelen küçük teraslarda biriken yağmur suları erozyona sebep olabilmektedir. Örme Çit Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek için yapılan tesislerdir. Bu çitler, yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler. Çapları 4-6 cm. ve 90-100 cm. boyunda kazıklar 2/3 oranında 30-40 cm arayla çakılırlar, o mıntıkada yetişen türlerden, tercihen meşe kullanılır, Çakılan kazık araları çalılarla örülür. Arkasına teras yapılarak dikime hazır hale getirilir. Yamaç meyli az ve toprağın çok gevşek olmadığı hallerde aralıklı ve şaşırtmalı yapılabilmektedir. Örme Çit 28 Kafes Tel veya Geosentetik Çit Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek için yapılan tesislerdir. Bu çitler, yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler. Uygulama tekniği örme çit ile aynı olup, ahşap kazık yerine profil demir kullanılabilmektedir. Çalı yerine galnavizli kafes tel veya geosentetik ürünler kullanılmaktadır. Yamaç meyli az ve toprağın çok gevşek olmadığı vaziyetlerde aralıklı ve şaşırtmalı yapılabilir. Kafes Tel Çit Taş Kordon Toprağı gevşek çürük yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek, yağmur suyunun hızını kesmek gayesi ile sel kontrol çalışmaları için yapılan tesislerdir. Yüzeysel taşların fazla olduğu yamaçlarda taşların toplanıp, en 30 cm. yüksekliğinde kuru duvar şeklinde eş yükselti eğrilerine paralel örülerek tesis edilirler. Duvarın üst kısmında bulunan toprak, işlenerek duvara doğru çekilmek suretiyle teras formu verilir. Sel kontrolü maksatı ile, yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler. Mera, ziraat ve ormanlık alanlarda kullanılır. Taş Kordon 29 Oyuntu Islahı Tesisleri Çevirme Hendeği (Saptırma Kanalı) Oyuntu ıslahı yapılacak yerlerde suların oyuntu alanına gelmeden akıtıcı bir hendekte toplayarak bir tahliye kanalına veya bir dereye akıtılması gayesi ile tesis edilirler. Teraslanmış yamaç araziyi, aşırı yüzeysel akışın zararlarından korurlar. Tahliye Kanalları (Su Yolları) Tahliye kanalları, eğimli teras şebekesi tesis edilen yamaçlardaki teras kanallarından gelen fazla suları veya teraslama gibi herhangi bir su tutucu tesis çalışması yapılmayan arazilerde yüzeysel akışa geçen suları toplayarak zararsız bir şekilde tabii bir su kanalına (dere, ırmak v.b.) veya oyuntu ve yüzey erozyonuna karşı güvenli olan bir alana ya da suni bir su kanalına ulaştıran kanallardır. Tahliye kanallarının bitki örtüsü ile takviyesi, yapılan eşiklerin tesirini artırır. Bazen canlı barajlar veya otlandırmalar da tahliye kanallarının oyulmasını önleyebilir. Eğimi az ve geniş tabanlı tahliye kanallarının enine şeritler şeklinde otlandırılması suretiyle kanalın oyulması önlenebilir. Bu şekilde tahkim edilen kanal birkaç yıl sonra tamamen otlanarak otlu kanal teşekkül eder. Sınai Tesisler (Enine Yapılar) Islahı yapılacak bir derede, tesisin türü maliyete göre belirlenir. Şayet, derede bol miktarda taş mevcut ise ıslah sekileri kuru duvar eşik şeklinde yapılmalıdır. Civarda taş bulunmuyorsa ve sahada bol miktarda bitki örtüsü varsa ıslah sekilerin yapılmasında bu malzemeden faydalanılmalıdır. Oyuntu ıslahında kullanılan sınai tesisler, oyuntularda, taban oyulmasının önlenmesi ve böylece taban meyilinin düşürülerek, su hızının azaltılması için su akım doğrultusuna dik gelecek şekilde inşa edilen 30 canlı ve cansız tesislerdir. Bu sayede, taban ve kıyı oyulmaları önlenmekte ve dikilmesi düşünülen bitkilere iyi bir ortam sağlanmış olmaktadır. Islah sekileri sistematik olarak yapıldığı takdirde, yukarı havzadan gelen materyalin tamamını tutarlar. Aynı zamanda, taban ve yan oyulmalarına mani olurlar. Birbirini takip eden düşüşler dolayısıyla suların süratini azaltan yeni bir mecra meydana geldiği için de su akıntısını düzene sokarlar. Kuru Duvar Eşikler Kuru duvar eşikler, harçsız olarak inşa edilen enine yapılardır. Fazla su taşımayan mecralarda, küçük oyuntularda inşa edilirler. Kuru duvar eşikler, genel olarak su toplama havzası 100 hektardan küçük olan derelerin (sel yarıntısı, sel dereciği) ıslahında kullanılır. Islah edilecek dere civarında bol miktarda ve maksada uygun, sağlam taş varsa sel yarıntılarının ve dereciklerinin kuru duvar eşiklerle ıslah edilmesi uygun olur. Kullanılacak taşların mahallinde bulunması gerekir. Uzak mesafelerden taş taşınarak eşik yapılmasında maliyet çok yükselir. Bu gibi hallerde, daha ekonomik olan başka tesisler düşünülmelidir. Kuru Duvar Eşik Miks Eşikler ve Harçlı Duvar Eşikler Kuru duvar eşiklerin yeterli olmayacağı daha derin veya geniş oyuntuların (Q max=15-20 m3/sn. taşkın debileri bulunan oyuntu ve yan derelerin) tahkiminde miks eşikler kullanılır. Miks eşikler, sel deresinin yan kollarında, taban ve yan oyulmalarının devam ettiği oyuntularda harçlı kargir ve kuru olarak inşa edilir. Üst sıra taşları 250 doz çimento harçla örülür. Ön ve arka yüzleri harçla derz yapılır. Miks eşiklerin yeterli olamayacağı daha geniş dere yataklarında tamamen harçlı olarak harçlı duvar eşikler kullanılmaktadır. Çok dik yamaçlardaki eşikler merdiven basamakları gibi birbirini takip edecek şekilde inşa edilmelidir. Deredeki yapılar tamamlandıktan sonra, enine yapıların menba taraflarının dolmasını bekleyerek 2-3 sene sonra yeniden sahaya girmek ve tesislerin arka kısımlarının ağaçlandırılması esastır. Tesisten sonra beklenilmeden dikim yapmak gerekirse, kazıdan çıkan ve mecra şevlerinden sıyrılan toprak menba tarafına doldurulmalıdır. Harçlı Duvar Eşik 31 Çuvallı Toprak Sedde Arazi üzerinde yeterli miktarda taş bulunmaması halinde, toprak derinliliğinin fazla, kil oranının yüksek olduğu meyilli stabilizasyon malzemesi bulunmayan alanlarda, dayanıklı çuvallara dere yatağından veya çevreden toplanan toprak, moloz, taş doldurulur. Duvar şeklinde üst üste istiflenmek şekliyle çuvallı seddeler oluşturulur. Yüzeysel akışın fazla olduğu alanlarda, rusubat birikmesinin yoğun olması sebebiyle aşırı birikme, yapılan seddelerin kısa sürede tahrip olmasına sebep olduğundan bu tür alanlarda kullanılmamalıdır. Bu tesis geçici bir tesis olup, arkasının bitkilendirilmesi ile devamlılığı sağlanmalıdır. Çuvallı Toprak Sedde Kafes Tel Eşikler Fazla su taşımayan mecralarda, küçük oyuntularda inşa edilirler. Bu tip eşikler 70 cm. den daha yüksek olmazlar. İnşaası için kazık, 3 mm.lik çelik tel ve kafes tel kullanılır. Kazıklar arasına 1 m. mesafe verilir. 140 cm. boyunda L profil demirden (4 mm. kalınlık, 4 cm. kol uzunluğu, antipaslı-alttan 40 cm.si deliksiz, üst bölümü 10 cm aralıkla ve 0,6 cm. çapında delinmiş) uçları sivriltilmiş kazıklar 1 metre ara ile ½ sine kadar çakılır. Çakılan kazıklar menba yönünde, dolgu içerisinde kalacak şekilde tesbit kazıklarına bağlanır. 2,5x2,5 cm. aralıklı 105 cm. genişliğindeki galvanizli kafes tel, 3 mm.lik gergi teli kullanılarak kazıklara bağlanır. Kafes telin 70 cm.den fazla kısmı kıvrılarak menba yönüne yatırılarak ve toprakla kapatılarak tesis edilir. Kafes Tel Eşik 32 Biyolojik Yapılar Dere yataklarında kullanılacak enine yapıların tesisinde sürgün verme kabiliyeti yüksek canlı bitki malzemesi kullanılır. Kullanılan malzeme sürgün vererek canlı bir tesis ortaya çıkar ki bunlara biyolojik yapılar denilmektedir. Islahı söz konusu olan sel yarıntısının veya sel dereciklerinin civarında, kullanıma müsait yeterli bitki örtüsü bulunması halinde, dere yatağının biyolojik yapılarla tahkimi düşünülmelidir. Biyolojik tesislerden, dere yatağı ıslahında başarılı ve kalıcı netice alınmaktadır. Biyolojik yapılar canlı eşikler olarak da adlandırılmaktadır. Biyolojik yapılar; örme canlı eşikler ve çalı demetli canlı eşikler olarak iki türlü tesis edilirler. Örme Canlı Eşikler Taban ve yanlarda oyulmalarının devam ettiği derecikler örme canlı eşiklerle tahkim edilebilir. Oyuntu kenarları tabii şev açısına uygun düzeltilir. Oyuntu eksenine dik olarak 25-30 cm. derinliğinde ve 30 cm. genişliğinde bir hendek açılır. Bu hendeğin içerisine 1.00-1.50 m. uzunluğunda, çapları 6-15 cm. olan kazıklar, 0.30-0.50 m. ara ile çakılır, bozuk meşe baltalıklarının imarında, seyreltme ve teklemelerden elde edilen Meşe, Söğüt veya Kavak dalları ile kazıkların arası örülür. Kazıkların en az üçte biri sürgün verecek ağaç türlerinden seçilmelidir. Kazıklar en az 1/3’ü toprağa girecek şekilde çakıldıktan sonra araları örülür ve sonra çitin arkası doldurulur ve gerekirse kazıklar latalarla veya tellerle birbirlerine bağlanır ve mansap tarafına çakılacak payandalarla kuvvetlendirilir. Örme Canlı Eşik Çalı Demetli Canlı Eşikler Örmeye elverişli olmayan materyal, 20-30 cm. çaplı demetler halinde bağlanır. Bu dal demetleri, örme canlı eşikteki gibi sürgün verme özelliği olan türlerden hazırlanan kazıkların arkasına üst üste konmak ve toprakla desteklemek suretiyle eşik tesis edilir. Buna, Çalı Demetli Canlı Eşik denilir. Çalı demetli eşiklerde kazıkların ince çapları en az 8-12 cm., boyları 1.20-1.80 m. olmalıdır. Kazıklar, en az 1/3’ü toprağa girecek ve toprak üzerinde kalan kısmın yüksekliği 1 metreyi geçmeyecek şekilde çakılmalıdır. Kazıkların mümkün olduğu kadar sürgün verme kabiliyeti yüksek ağaç türlerinden olması tercih edilmelidir. Çalı Demetli Canlı Eşik 33 Mecra Islah Tesisleri Britler Rüsubat akımı mesele oluşturacak seviyede olmayan, ancak oyulma meselesi olan, tabi veya suni mecralarda suyun enerjisini kırmak amacıyla inşa edilen alçak enine yapılardır. Brit Isparta-Senirkent-Yassıören Taban Kuşakları Geniş tabanlı tabii dere yataklarında, önceki yıllarda birikmiş olan rüsubatın, oyularak mansaba taşınmasını önlemek ve bu rüsubatı yerinde tutmak gayesiyle inşa edilen enine yapılardır. Taban Kuşakları Manisa-Salihli-Kurşunlu Dere Islah Sekileri Mecra ıslahında kullanılan dere eksenine dik olarak inşa edilen enine yapılardan en tesirli olanıdır. Çoğu kez tersip bentleri ile karıştırılan ıslah sekilerinin esas vazifeleri, inşa edildikleri yerde ve menbaya doğru belirli bir mesafede dere taban ve kıyılarını erozyona karşı korumak, bu oyulmalar neticesinde oluşan yamaç göçmesi ve heyelanları kontrol altına almaktır. Bu esas vazifelerinin yanında daha menba da yapılmış ve yapılacak olan diğer tesislere mesnet oluşturur, mecra içinde birikmiş olan rüsubatı olduğu yerde tutarlar ve menbadan gelen rüsubatın bir kısmını da depolarlar. Islah Sekileri Aydın-Buharkent-Çağlayan Dere 34 Tersip Bentleri (Biriktirme Barajları) Yukarı havzadaki rüsubat oluşumu çeşitli sebeplerle önlenemezse, bu takdirde oluşan rüsubatın mansaba taşınmadan yatakta depolanması düşünülür. Rüsubatı depolamak gayesi ile inşa edilen enine yapılar olan tersip bentlerinin esas olarak koruyucu vazifeleri vardır. Ancak, arkalarında biriktirdikleri rüsubatla eğimi kırmak ve su yükünü azaltmak suretiyle suyun aşındırma gücünü düşürdüklerinden, belirli bir yatak uzunluğunca oyulmaları da önledikleri için dolaylı olarak ıslah edici vazifeleri de olabilmektedir. Tersip Bentleri Geçirgen ve Süzücü Yapılar Sel kapanları, havzadan gelen sel sularını depolayarak yüksek akışları hafifleten ve mansaba planlanan miktarda su bırakmak suretiyle belirli zamanda oluşan selin, daha uzun bir devreye yayarak sel akımını ayarlayan alçak bir barajdır. Ayrıca sel kapanları, dere mecralarında iri taşıntıyı (ağaç, dal, kaya v.b.) tutup daha küçüklerini bırakmak üzere gövdesinde açıklık bulunan, bu açıklığın bazen yatay ya da düşey doğrultudaki tutucu elemanlarla bölündüğü geçirgen barajlarda denilen enine yapılardır. Geçirgen ve Süzücü Yapılar 35 Osmaniye-Karaçay Ağaçlandırma Ülkemizde; artan nüfusun, sürekli gelişen sanayinin ihtiyaç duyduğu odun hammaddesinin yurt içi kaynaklardan karşılanabilmesi ve ormanlardan beklenen diğer faydaların gerçekleştirilmesi için, verimli orman alanlarının silvikültür teknik ve prensipler doğrultusunda, devamlılık esasları çerçevesinde işletilmelidir. Bunun yanında ülke ekonomisine fazla katkısı olmayan, uygun yetişme ortamı şartlarına sahip verimsiz orman alanları, orman içi açıklıklar ve orman kurulmasında fayda görülen orman sınırları dışındaki yerler, en kısa zamanda hedefler doğrultusunda ağaçlandırılacaktır. Çok yönlü faydaları, uzun zamana, paraya ve emeğe ihtiyaç duyulan ağaçlandırma çalışmalarının başarısı, birbirine bağımlı bir dizi faaliyetin, ormancılık bilim ve tekniğine uygun, zamanında, itina ile ağaçlandırma tekniğine uygun yapılması gerekmektedir. Konya - Beyşehir Mersin - Anamur - Armutkırı 36 Rehabilitasyon Ülkemizde orman içi veya orman kenarında 20.430 adet orman köyü bulunmakta ve buralarda 7,5 milyon civarında nüfus yaşamaktadır. Geçimini ağırlıklı olarak ziraat ve hayvancılıkla sağlayan orman köylerinde, köylere yakın ormanlar büyük ölçüde açma, yakacak temini ve otlatmalar yüzünden tahrip edilmektedir. Bunun neticesinde ormanlarımızın düzensiz faydalanma ve otlatmalarla vasıf ve kalitesi bozulmuş ve kapalılığı %40’ın altına düşmüş bir kapalılığında veya bozuk orman alanları oluşmuştur. Ancak son yıllarda Ülkemizdeki sosyal ve ekonomik gelişmeler paralelinde başlayan şehirlere göç hareketi orman köylerinde önemli nüfus azalmalarına sebep olmuştur. Buna paralel olarak da ormanlar üzerindeki baskılar azalmıştır. Bozuk orman alanlarında gençleştirme ve silvikültürel bakım çalışmaları imkanı bulunmayan alanlar ile içerisindeki boşluklar rehabilitasyon çalışmalarına konu edilecektir. Çalışmaların yapılacağı sahalar genellikle aşırı faydalanma ve otlatmaya açık olduğundan yöre halkının katılımı ve desteği alınmalıdır. Saha içerisindeki boşlukların doldurulması gayesiyle uygun olan yerlerde makine ile toprak işlemesi tam alanda ve şeritler halinde, diğer yerlerde teras ve ocaklar halinde toprak işlemesi yapılacaktır. Sürgün verme özelliğine sahip yapraklı türler, vejetasyon dönemi dışında kök boğazının altından kesilerek sürgün vermeleri sağlanacaktır. Yöre halkına gelir temin etmek için tabii olarak bulunan ceviz, badem, ahlat, menengiç, harnup, kestane, yabani zeytin, yaban mersini vb. türler aşılanacaktır. Saha içerisinde yeterli tohum ağacı bulunması halinde bol tohum yılları tespit edilerek tabii tohumlamadan azami derecede istifade edilecek, gerektiğinde toprak işlemesi yapılarak çimlenme ortamı oluşturulacaktır. Toprak işlemesi yapılan alanlarda tekniğine uygun şekilde tohum ekimi veya fidan dikimi yapılacaktır. Mersin - Erdemli - Toros 37 Mera Islahı Mera vejetasyonunu evsaf ve miktar bakımından yükselten, değerli yem istihsaline, hayvanların optimum istifadesine sunan ve azami miktarda hayvani ürünün elde edilmesine ve ayrıca toprak muhafaza ve erozyon kontrolü maksadına yardım eden bütün metotların (sulama, gübreleme, aşılama v.s.) bir mera üzerinde tatbik edilmesidir. Mera ıslahı, yem kaynaklarının ıslahı veya otlayan hayvanların, bu yemden yararlanmasını kolaylaştırmak için mera üzerinde uygulanan hususi işlem ve kurulan tesisler olarak da tarif edilebilir. Mera ıslahının gayesi otlatmanın düzenlenmesi, diğer bir ifade ile ıslah edilecek merada ıslah öncesi ve ıslah sonrası ne miktar büyükbaş ve küçükbaş hayvanların hangi zaman diliminde otlayabileceğinin hesaplanarak otlatma planlamasının yapılması ve uygulamaya konulması gereklidir. Otlatmanın düzenlenmesi ile ıslah edilemeyecek kadar verimden düşmüş meraların ıslahı, ancak bazı kültürel tedbirlerin alınmasıyla mümkündür. Bu tedbirler, daha fazla masraf ve emek istemesine rağmen, otlatmanın düzenlenmesi metodundan çok daha kısa zamanda başarıya ulaşılır. Kültürel metotlarla ıslah edilen meralarda, otlatmanın düzenlenmesine dikkat edilmelidir. Yoksa ıslah edilen meralar kısa zamanda tekrar verimden düşer. Bunun yanında otlatmanın düzenlenmesi ile ıslah edilen meralarda da Van - Ağzıkara 38 bazı kültürel tedbirlerin alınması, ıslah süresini azaltır. Aşılama, gübreleme, zararlı ot temizliği alınacak kültürel tedbirlerdir. Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı arasında 17.01.2012 tarihinde imzalanan protokol kapsamında vasfı tamamen bozulmuş meraların vasıf değişikliği yapılarak toprak muhafaza maksatlı ağaçlandırma ve sel kontrol çalışmaları yapılması hedeflenmiştir. Sel ve erozyon riski olan meralarda vasıf değişikliği yapılmadan da protokol gereği sel kontrol tesisleri yapılabilmektedir. Bu çalışmalarda canlı gölgelik olabilecek gruplar veya şeritler halinde dikim yapılabildiği gibi, dere boyu veya yol boyu ağaçlandırmaları şeklinde dikim yapılabilmektedir. Bu tür çalışmalarda mera vasfını bozacak şekilde alanın tamamında dikim yapılmaması gerekmektedir. Meyli yüksek zayıf meralarda, sel ve erozyon kontrolü tedbirlerinin alınması çok önemlidir. Bu tür meralarda erozyonu durdurmak, suyun yüzeysel akışını önlemek, infiltrasyonu sağlamak gayesi ile sel kontrolü tedbirleri uygulanması gerekir. Bu maksatla yapılacak teraslar azami yağışlarla oluşan suyu tamamen tutabilecek hacimde ve aralıklarda olmalıdır. Ayrıca hayvan geçişini sağlamak için kesik ve şaşırtmalı olarak tesis edilmelidir. Diğer Tedbirler Yol Planlamasında ve İnşaasında Alınması Gereken Tedbirler Her türlü yol planlaması ve inşasında karayolu yolboyu mühendislik yapıları için afet yönetmeliğindeki (resmi gazete tarihi: 07.12.2006 sayısı: 26369) hususlar dikkate alınacaktır. Orman alanlarında tesis edilecek orman yolu, köy yolu, karayolu, yayla yolu, baraj-HES yolu, maden yolu vb. yol yapımlarında yolların dar vadilerden geçirilmemesine özen gösterilmeli, şayet mecbur kalınırsa, hesaplanacak azami su seviyesinin asgari 1 m. üzerinden ve tamamen kazı tarafından geçirilmelidir. Sanat yapıları ve köprüler maksimum yağış hesabı kullanılarak planlanmalıdır. Bunların menba ve mansap kısmına suyu toplayıp yönlendirecek kanat duvarlarının yapılması şarttır. Yan dere ve kuru derelerde sürüntü materyali ile büz ve menfezlerin tıkanmasını önlemek için içleri zaman zaman temizlenmeli ya da menfez yerine beton kasisler yapılmalıdır. Dere yataklarındaki kurplarda suyun akışını yönlendirecek gerekli mahmuzların yapılması gerekir. Düzce - Kaynaşlı Yol üzerinde su toplanmalarına karşı kenar hendekleri yapılmalı, enine ve boyuna eğimi olmayan yollardan kaçınılmalı veya en azından dere tarafına doğru enine eğim verilmelidir. Yeni yapılacak yol güzergahları heyelanlı araziden geçirilmemeli ve yolun kuruması açısından güney yamaçlar tercih edilmelidir. Yüksek eğimdeki araziden geçen yollarda kademeli şev kesimi yapılmalıdır. Dere ve akarsu yataklarındaki su yapılarının temeli için yapı ile ana kaya bağlantısı mutlaka sağlanmalıdır. Kazı fazlası malzemenin dere yataklarına atılmasından kaçınılmalıdır. Baraj, HES, Maden Ocakları, ENH ve Diğer Tesislerde Alınacak Tedbirler Toprak-bitki-su arasında insan eliyle bozulan denge sağlanmalı, kazı ve dolgu hususi tahrip edilen araziler bitkilendirilmelidir. Akan yamaçlarda baraj ve HES projeleri için yapılan kazılarda, drenaj işlemleri, fiziksel yamaç ıslah tedbirleri ve bitkilendirme yapılmalıdır. Barajlara ve HES’lere ait su kanallarının ve bağlantı yollarının geçeceği güzergahın arazi yapısı dikkate alınarak proje aşamasında; Yol ve kanal çalışmasından çıkan toprakların depolanacağı alanlar, yaşanması muhtemel olumsuzluklar dikkate alınarak en atıl alanlar seçilmeli ve güzergah dışına taşınacak şekilde planlanmalıdır. Kanal ve yol yapımı sırasında çıkan fazla malzemenin dere yataklarına akması önlenmeli, derelerin bu malzemeler ile dolmasına veya daralmasına fırsat verilmemelidir. Kanal ve yol yapım sırasında yamaç boyunca oluşan dolgu materyalinin stabilizayonu için gerekli yerlerde, yeterli miktarda topuk güçlendirme maksatlı istinat duvarları yapılmalıdır. Maden ocakları, rehabilite projeleri mutlaka uygulanmalıdır. Artvin - Deriner 39 Hedefler • Akarsu havzalarında yaygın olarak görülen ve iklim değişikliğinin tesiriyle artan, can ve mal kayıplarına sebep olan selleri önemli ölçüde engellemek, • Baraj, gölet gibi tesislere sediment akışını azaltmak ve dolmalarını önlemek, sel ve taşkınlarla mücadele etmek, kaybolan toprak miktarını asgari seviyeye indirmek, • Türkiye’deki bozuk ve bir kapalı ormanları, tabiata yakın bir ormancılık anlayışı ile az emek ve az masrafla rehabilite ederek verimli hale getirmek, • Sel kontrolünde kurumsal kapasiteyi ve kurumlar arası işbirliğini geliştirerek ülke kaynaklarını verimli bir şekilde kullanmak, • Eğitim, tanıtım ve bilinçlendirme faaliyetleriyle halkımızın tabii kaynakları koruma ve selle mücadeleye katılımını sağlamak, • Ar-Ge nitelikli çalışmalar ile sel kontrolünde yeni teknikler geliştirmek, etkinliği arttırmak ve izleme sitemi oluşturmak. Kahramanmaraş 40 Eğitim ve Tanıtım Faaliyetleri Eylem No Eylemin Adı Açıklama Sorumlu ve İlgili Kuruluşlar Uygulama Yılı ÇEM-OGM-EYDB 2013-2017 1 Toplumsal bilincin artırılmasına yönelik basılı ve görsel yayın Bu maksatla tanıtım kitapçığı, tanıtım filmi, broşür, spot reklam 2 Çalıştay, teknik inceleme Konu uzmanları tarafından oluşturulan gruplarca yapılacaktır ÇEM-OGM-DSİ-MGM-AFADÜNİVERSİTELER 2013-2017 3 Sel kontrol proje yapımı ve sel kontrol çalışmaları hizmet içi eğitimi Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, edinilen tecrübelerin paylaşımı ÇEM-OGM-DSİ-MGM-AFADSUEN-ÜNİVERSİTELER 2013-2017 4 Basım İşleri Sel kontrol Faaliyetlerinin kamuoyuna duyurulması ve tanıtımı gayesiyle broşür, afiş ve poster bastırılması ÇEM-OGM-EYDB-ÜniversitelerSTK’lar-Halk Yıl Boyunca 2013-2017 5 Tanıtım Filmi Hazırlanması Sel kontrol Faaliyetlerini içeren tanıtım filmi yaptırılması ve yayınlanması ÇEM-OGM-Üniversiteler-EYDBSTK’lar-Halk Yılda 1 kez 2013 6 Kamu Spotu Hazırlanması Sel kontrol Faaliyetlerini içeren kamu spotu yaptırılması ve yayınlanması ÇEM-OGM- ÜniversitelerSTK’lar-Halk Yılda 1 kez 2013 7 İnternet Sayfasının Etkin Kullanımı Sel kontrol Faaliyetlerinin internet sayfasından ulusal ve uluslar arası kamuoyuna Türkçe ve İngilizce olarak duyurulması ÇEM-OGM-ÜniversitelerSTK’lar-Halk Yıl Boyunca 2013-2017 8 Sosyal Medyanın Kullanımı Sel kontrol Faaliyetlerinin Facebook ve Twitter gibi sosyal medya üzerinden ulusal ve uluslar arası kamuoyuna duyurulması ÇEM-OGM- ÜniversitelerSTK’lar-Halk Yıl Boyunca 2013-2017 9 Basın Bildirisi Hazırlanması Sel kontrol Faaliyetlerini ihtiva eden hususi ve önemli ÇEM-OGM-EYDB-Üniversitelergünler ve haftalar için yazılı ve görsel medyaya basın STK’lar-Halk bildirisinin hazırlanması Yıl Boyunca 2013-2017 10 Bakanlık Tanıtım Tırlarının Kullanılması Sel kontrol Faaliyetlerinin tanıtılması gayesiyle hazırlanan tanıtım materyallerinin yer aldığı Bakanlık Tanıtım Tırlarının kullanılması ÇEM-OGM-EYDB-ÜniversitelerSTK’lar-Halk Yıl Boyunca 2013-2017 11 Toplantı, Çalıştay ve Sempozyum Düzenlenmesi Sel kontrol Faaliyetlerini içeren toplantı, çalıştay ve sempozyum düzenlenmesi ÇEM-OGM-DSİ-MGM-AFADÜNİVERSİTELER-STK’lar-Halk Yıl Boyunca 2013-2017 12 Gezi Organizasyonları Sel kontrol Faaliyetlerinin gerçekleştirdiği alanların gezilmesi ve faaliyetlerinin tanıtılması gayesiyle gezi organizasyonlarının düzenlenmesi ÇEM-OGM- ÜniversitelerSTK’lar-Halk Yıl Boyunca 2013-2017 13 Tanıtım Materyallerinin Hazırlanması Sel kontrol Faaliyetlerinde kullanılmak üzere tanıtım materyallerinin (çanta, şapka, usb, kum saati, blok not, kalem vb. ) hazırlanması ÇEM-OGM Yıl Boyunca 2013-2017 41 Eylem Planı Uygulamaları ÇEM, OGM, DSİ Genel Müdürlükleri tarafından çalışma yapılabilecek öncelikli sel havzaları belirlenmiştir. Buna göre; 25 adet ana havzada, 227 adet sel havzasında 4.155.201,8 hektar alanda çalışma yapılması planlanmıştır. Üst havzalarda sel ve taşkınlarla mücadele için Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü model uygulama projelerini yapacaktır. Orman Genel Müdürlüğü uygulama projeleri yapımı ve uygulamasını yapacaktır. DSİ Genel Müdürlüğü ise ana mecralarında özellikle yapısal tesisler yapacak, bu tesisler; brit, taban kuşağı, ıslah sekileri, tersip bentleri ve geçirgen ve süzücü yapılardır. Enerji, içme suyu, sulama gayesi olan büyük depolama hacmine sahip büyük su yapılarından olan barajlar ve göletler, sel ve taşkın önleme maksatlı olarak inşa edilmektedir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nce sel ve taşkınlara karşı erken uyarı sistemleri koordineli bir şekilde etkin olarak kullanılacaktır. Başbakanlığın dere yatakları ve taşkınlar ile alakalı 2006 tarih ve 27 sayılı (Resmi Gazete Tarihi: 09.09.2006 Resmi Gazete Sayısı: 26284) ve Başbakanlığın akarsu ve dere yataklarının ıslahı ile alakalı 2010 tarih ve 5 sayılı (Resmi Gazete Tarihi: 10.02.2010 Resmi Gazete Sayısı: 27499) genelgeleri esas alınacaktır. EYLEM PLANI UYGULAMALARI FAALİYET NO 1 2 FAALİYETİN ADI Sel Kontrolu Projesi Yapımı Sel Kontrol Projesi Uygulamaları SORUMLU VE İLGİLİ KURULUŞLAR UYGULAMA YILI 1.1- Yamaç arazi ıslahı ve oyuntularda ıslah çalışması için proje yapılması ÇEM, OGM 2013-2017 1.2- Ana mecralarda ıslah çalışması için proje yapılması DSİ 2013-2017 1.3- Poje yapımında verilerin temin edilmesi ÇEM, OGM, DSİ, SYGM, MGM, AFAD 2013-2017 2.1- Yamaç arazi ıslahı ve oyuntularda ıslah çalışmalarının yapılması OGM 2013-2017 AÇIKLAMA 2.2 -Ana mecralarda ıslah çalışmalarının DSİ yapılması 2013-2017 2.3- Bozuk orman alanları ile ağaçlandırmaya uygun alanlarda ağaçlandırma yapılması OGM 2013-2017 2.4- Bozuk ormanların iyileştirilmesi gayesiyle rehabilitasyon çalışmalarının yapılması OGM 2013-2017 2.5- Mera ıslahı çalışmalarının yapılması OGM 2013-2017 2.6-Faaliyetler için tohum ve fidan üretimi OGM 2013-2017 3 Köylülerin Desteklenmesi 3.1-Sel Kontrol çalışmalarından etkilenecek köylerin desteklenmesi OGM 2013-2017 4 Protokoller 4.1-Faaliyetlere katılacak ilgili kurumlarla protokol yapılması ÇEM, OGM, DSİ, SYGM, MGM, AFAD 2013-2017 5 5.1-Yapılan faaliyetlerin izlenmesi İzleme ve gayesiyle veri temini ve Değerlendirme değerlendirilmesi ÇEM, OGM, DSİ, SYGM, AFAD 2013-2017 42 İzleme ve Değerlendirme Web tabanlı izleme sistemi kurularak üçer aylık dilimler halinde gerçekleşmeler izlenecektir. Uygulama yapan kurumlar gerçekleşme miktarlarını üç ayda bir web üzerinden sisteme girecektir. İzlemeler havza bazlı olarak yapılacaktır. İzleme sistemi Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğünce koordine edilecek ve ilgili birimlerin Web sayfasında yayınlanarak kamuoyu bilgilendirilecektir. Eylem planı kapsamında yapılacak faaliyetlerin sellere olan tesirleri hakkında ilgili araştırma kuruluşları ve üniversiteler ile birlikte raporlar hazırlanacaktır. Adana - Akçatekir 43 Burdur - Gölcük Burdur - Kuruçay 44 1 - MERİÇ ERGENE HAVZASI 2 - MARMARA HAVZASI 3 - SUSURLUK HAVZASI 4 - KUZEY EGE HAVZASI 5 - GEDİZ HAVZASI 6 - KÜÇÜK MENDERES HAVZASI 7 - BÜYÜK MENDERES HAVZASI 8 - BATI AKDENİZ HAVZASI 9 - ANTALYA HAVZASI 10- BURDUR HAVZASI HAVZALARA GÖRE EYLEM PLANI 11- AKARÇAY HAVZASI 12- SAKARYA HAVZASI 13- BATI KARADENİZHAVZASI 14- YEŞİLIRMAK HAVZASI 15- KIZILIRMAK HAVZASI 16- KONYA KAPALI HAVZASI 17- DOĞU AKDENİZ HAVZASI 18- SEYHAN HAVZASI 19- ASİ HAVZASI 20- CEYHAN HAVZASI 21- FIRAT VE DİCLE HAVZASI 22- DOĞU KARADENİZ HAVZASI 23- ÇORUH HAVZASI 24- ARAS HAVZASI 25- VAN GÖLÜ HAVZASI 45 1 Meriç Ergene Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğu, kuzeydoğu ve güneyinden Marmara havzası ile çevrilidir. Havza genel alanı 1.450.556 hektardır. Balkanlar’ın en büyük nehirlerinden biri olan Meriç, Rila Dağı’nın kuzey eteği yakınlarından çıkar, Bulgaristan’da Filibe ovasını, Türkiye’de Edirne şehrini, Batı Trakya’yı suladıktan sonra, Ege Denizi’ne dökülür. Meriç, 480 km uzunluğunda olup, başlıca kolları Ergene, Arda ve Tunca’dır. Meriç’in 172 kilometresi Türkiye’dedir. Ergene nehri ise, Istranca Dağlarının güneydoğusundaki Karatepe’den, Saray’ın Çakıllı beldesi yakınından doğar, yaklaşık uzunluğu 283 kilometredir. Kırklareli’nin Pehlivanköy ilçesinden Edirne topraklarına girer. Çorlu Suyu ile Muratlı yakınlarında birleşir. Meriç ve İpsala ilçe topraklarının bir bölümünü suladıktan sonra Sarıcaali köyü civarında Meriç Irmağına katılır. İklimi: Havzada yarı nemli iklim tipi hakimdir. Edirne ilinde ortalama yıllık yağış 584.1 mm, Tekirdağ’da 573.7 mm, Kırklareli’nde 554.3 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Edirne’de 48 cm, Tekirdağ’da 44 cm, Kırklareli’nde 30 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Edirne 38.3 43.9 52.0 77.5 İstanbul (Sariyer) 38.8 45.5 63.4 94.6 Kırklareli 38.7 45.0 51.1 67.9 Tekirdağ 45.9 51.0 66.5 84.7 Bitki örtüsü: Havzada Istıranca dağlık kütlesinin güney yamaçlarındaki ormanlarda meşe ve gürgen ağacı toplulukları, Koru dağlarının kuzey yamaçlarında ise yine meşe ve çam ağacı toplulukları yer almaktadır. Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak kayın, göknar, gürgen ve meşelerden oluşur. Edirne ilinde ormanlık oranı % 23.1, Kırklareli’nde % 40.1 ve Tekirdağ’da % 16.5’ dir. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 224.503 951.478 101.778 46.627 126.169 1.450.556 % 15.5 65.6 7.0 3.2 8.7 100 Meriç ve Ergene akarsuları birleşerek Ege denizine mansaplanmaktadır. Türkiye dışında Yunanistan ve Bulgaristan da havza sınırları içinde toprakları bulanan ülkelerdir. Türkiye içerisinde kuzeyde Istıranca dağlarına kadar uzanmaktadır. Kış ve ilkbahar aylarında taşkınlar yoğunlaşmıştır. Yaz aylarında suları daha azdır. Sulamanın yoğun olduğu bir havzadır. Ergene kolunun su miktarı Meriç ana kola göre daha zayıftır. Havzanın ortalama yıllık verimi 2,9 l/s/km2 dir. Toplam yıllık ortalama akım 1,3 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,7 dir. 46 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 EDİRNE 2 EDİRNE 3 KIRKLARELİ 4 TEKİRDAĞ TOPLAM İLÇE ADI Enez Enez Saray Hayrabolu ALT HAVZA ADI Enez Enez Ergene Hayrabolu SEL HAVZASI ADI Ova Deresi Pilarin Deresi Karıştıran Deresi Hayrabolu Deresi 4 UYGULAMA YILI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI 1 1 3 1 6 SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 5.362,0 4.785,5 47.390,0 12.887,9 60.277,9 2013-2017 47 2 Marmara Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Susurluk ve Sakarya, batısında Meriç Ergene, güneyinde Kuzey Ege havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.338.525 hektardır. Istıranca Deresi Terkos Gölüne dökülür. Karasu, Sarısu ve Çakılderesi Büyükçekmece Gölüne dökülür. Sazlıdere ve Nakkaş deresi Küçükçekmece Gölüne dökülür. Alibeyköy deresi ve Kağıthane deresi Haliçe dökülür. Bunlardan başka Göksu deresi, Riva deresi, Hiciv deresi, Sellimandra Deresi, Eyrek deresi, Göksu deresi, baba Deresi, Çuhahane Deresi, Çınarlı Deresi ve Kazıklı Deresi havzadaki bazı derelerdir. İznik Gölü, Duru Gölü, Küçükçekmece Gölü, Büyükçekmece Gölü Marmara Havzasında mevcuttur. İklimi: Havzada iklim, batıdan doğuya doğru yarı nemli iklimden nemli iklime geçişlidir. Havzada nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimdir. İstanbul ilinde ortalama yıllık yağış 852.0 mm. Kocaeli’de 824.5 mm., Yalova’da 750.7 mm., Çanakkale’de 596.3 mm Bursa’da 671.2 mm’dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı İstanbul’da 44 cm, Kocaeli’de 74 cm, Yalova’ da 50 cm iken Çanakkale’de 63 cm, Bursa’da 66 cm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Balıkesir 30.2 36.4 45.9 74.3 Bursa 26.4 30.9 46.0 75.3 Çanakkale 42.9 51.5 67.8 94.0 Edirne 38.3 43.9 52.0 77.5 İstanbul 38.8 45.5 63.4 98.1 Kırklareli 38.7 45.0 51.1 67.9 Kocaeli 46.2 52.8 70.5 103.1 Tekirdağ 45.9 51.0 66.5 84.7 Yalova 44.1 54.2 70.2 104.2 Bitki Örtüsü: Havzanın % 50.9’unu ormanlar oluşturmaktadır. Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak karaçam, kayın, gürgen ve meşelerden oluşur. Kocaeli ilinde ormanlık alan oranı % 43.7, Yalova’ da % 58.9, Çanakkale’ de % 52.9,Tekirdağ’da %16.5, İstanbul’da 44.9, Balıkesir’de 45.9, ve Bursa’ da % 44.9’ dur. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 1.189.675 713.476 54.657 168.880 211.836 2.338.525 50.9 30.5 2.3 7.2 9.1 100 Susurluk havzası dışında Marmara denizine dökülen bütün akarsuların yağış alanını ihtiva etmektedir ve müteferrik bir havzadır. Biga Çayı, Gönen Çayı, Karasu Deresi, Harami Dere, sazlı Dere, Alibey deresi, Kağıthane Deresi, Kiraz Deresi, Kocadere, Kozanlı Dere, Serindere, Safran Çayı önemli akarsularıdır. Ayrıca İznik gölü bu havza içerisinde yer almaktadır. Nüfus, tarım ve sanayinin yoğun olduğu bir havzadır ve buna bağlı olarak su tüketimleri yüksektir. Yaz aylarında akarsularda akış miktarları oldukça düşer ve hatta kurur. Havzanın ortalama yıllık verimi 11 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akımı 8,33 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %4,5 dir. 48 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 İSTANBUL 2 KOCAELİ 3 BALIKESİR 4 YALOVA TOPLAM UYGULAMA YILI İLÇE ADI Çatalca Karamürsel Marmara Adası Çınarcık ALT HAVZA ADI Çatalca Subaşı Marmara Çınarcık SEL HAVZASI ADI Karasu Deresi Yalakdere Altınsuyu Dere Karpuz Deresi 4 49 SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI 2 1 1 1 5 SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 29.319,8 11.807,3 5.300,0 7.093,3 53.520,3 2013-2017 3 Susurluk Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Sakarya, batısında Marmara ve Kuzey Ege, güneyinde Gediz havzaları ile çevrilidir. Susurluk Çayı, Kütahya ili Simav ilçesinin güneyindeki Şaphane Dağı‘nın Kalayçıkırı Tepesi‘nden doğar, Simav Ovası’ndan geçer. Balıkesir Ovası‘nın doğusundan geçerek Susurluk Ovası‘na iner. Susurluk şehrini ikiye bölerek kuzeye doğru yol alır. Karacabey Boğazı’ndan geçerek Tirilya ve Ballıkaya yakınlarında Marmara Denizi‘ne dökülür. Susurluk Çayı’nın toplam uzunluğu 321 km’dir. Havza genel alanı 2.433.501 hektardır. Susurluk Çayı’nın en önemli kolları. Nilüfer Çayı, Kirmastı Suyu, Hatap Deresi, Göbel Deresi, Ömerköy Deresi, Çaylak Deresi ve Kocaçay‘dır. Susurluk Havzası’nda Balıkesir ovası, Bursa ovası, Mustafakemalpaşa Ovası, Karacabey Ovası, Orhangazi Ovası, Yenişehir Ovası, İnegöl Ovası, İznik Ovası mevcuttur. İklimi: 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Havzada iklim, kuzeyden güneye doğru Meteoroloji yarı nemli iklimden nemli iklime geçişli1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik İstasyonu Adı dir. Havzanın Marmara kıyılarına bakan Balıkesir 30.2 36.4 45.9 74.3 kesimler nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim Çanakkale 42.9 51.5 67.8 94.0 tipi hakimdir. Bursa ilinde ortalama yılİzmir 37.0 47.3 66.7 95.5 lık yağış 701.2 mm, Balıkesir 555.6 mm, Manisa 35.1 38.7 50.6 93.1 Kütahya 546.8 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Bursa’da 66 cm, Balıkesir 40 cm, Kütahya 60 cm’dir. Bitki Örtüsü: Havzanın % 46.9‘unu ormanlar oluşturmaktadır. Ormanı oluşturan asli ağaç türleri kayın, karaçam, göknar, ardıç, meşe, gürgen ve kestanedir. Bursa İlinde ormanlık oranı % 44.9, Balıkesir’de % 45.9, Kütahya’da % 53’dür. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) Orman Alanı 1.140.414 Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 669.160 178.500 52.674 392.754 2.433.501 % 46.9 27.5 7.3 2.2 16.1 Başlıca kollar olan Kocaçay, Simav Çayı, Orhaneli Çayı, Emet Çayı ve Nilüfer Çayı birleşerek Marmara denizine dökülür. Fakat bu birleşmeden önce Orhaneli ve Emet çayları Uluabat gölüne dökülüp çıkar, Kocaçay ise Manyas gölüne dökülüp çıkar. 100 Nilüfer çayı Uludağdan doğar ve kış ve bahar mevsimlerinde taşkınlara yol açar. Orhaneli çayı Murat dağından doğar bahar aylarında yüksek akımlara sahiptir ve şiddetli yağmurlar sonrası taşkın yapar. Emet çayı Şaphane dağından kaynağını alır ve kış ilkbahar mevsiminde yüksek akımlara sahiptir. Şiddetli yağmurlar sonrası taşkın yapar. Simav çayı akımları yaz aylarında oldukça düşük olmakla birlikte kış aylarında oldukça yükselmekte ve ovalarda taşkın yapabilmektedir. Kocaçay Madra Dağından doğmaktadır ve yaz aylarında oldukça düşük akımlara sahiptir. Havzanın ortalama yıllık verimi 7,2 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 5,43 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %2,9 dur. 50 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 BURSA 2 BALIKESİR 3 KÜTAHYA TOPLAM UYGULAMA YILI İLÇE ADI Kestel Kepsut Simav ALT HAVZA ADI Nilüfer Çayı Killi Çayı Simav Çayı SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI NarlıDere 1 Dombay Deresi 1 Başıbüyük 1 3 3 SEL HAVZASI ADI 51 SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 7.105,7 26.064,9 5.861,3 39.031,9 2013-2017 4 Kuzey Ege Havzası Genel Tanıtımı: Havza, batısında Susurluk, güneyinde Gediz ve kuzeyinde Marmara havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 1.069.747 hektardır. Karamenderes Deresi, Havran Çayı, Madra Çayı, Bergama Deresi, Güzelhisar Çayı, Sodet Deresi, Geyikli Çayı, Kırkgeçit Deresi, Maden Deresi, Koca Dere, Çakır Dere, Manastır Deresi havzadaki bazı akarsulardır. Güzelhisar Çayı Havzası, kuzeyden Bakırçay, güneyden Gediz nehri havzalarını birbirinden ayırmaktadır. Engebeli bir topoğrafyaya sahip olan havzanın genişliği 682,24 km² dir. 120 km uzunluğundaki Bakırçay, Balıkesir’in 30 km güneyindeki Davullu dağlarından kaynaklanır, Madra ve Yund dağlarından katılan Gelenbe, Aksu, Yağcılı, Menteşe, İlya, Karadere, Kırkgeçit, Gümüş, Kestel, Bergama Sınır ve Sarıırmak dereleri ile beslenir. Bakırçay Ovası, Soma yakınından başlar, Çandarlı’ya kadar uzanır. Ova uzunluğu 80 km olup, genişliği Soma’da 4 km, Kınık’ta 15 km’ yi bulur. Bayramiç, Ezine, Körfez, Edremit, Burhaniye, Ayvalık havzadaki diğer bazı ovalardır. İklimi: Havzanın Batı ve kuzey kesimleri nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, doğu kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. İzmir ilinde ortalama yıllık yağış 688.3 mm, Balıkesir’de 555.6 mm ve Çanakkale’de 596.3 mm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Balıkesir 30.2 36.4 45.9 74.3 Çanakkale 42.9 51.5 67.8 94.0 İzmir 37.0 47.3 66.7 95.5 Manisa 35.1 Havzanın % 43.8‘ini ormanlar oluşturmaktadır. Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak sarıçam, karaçam, ardıç ve meşelerden oluşur. Orman ve yarı tabii alanlar içerisinde; saf ormanlar, karışık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar, kayalıklar ve iskan alanları gibi alanların tamamı yer almaktadır. İkinci sırada % 36.1 ile tarımsal alanlar gelmektedir. Her türlü ekilebilir alanlar, sürekli ürünler, meralar ve karışık tarım alanlarını kapsar. İzmir’ de ormanlık oranı %39.7, Çanakkale’de %52.9, Balıkesir’de %45.9, Manisa’da %37.7’ dir. 38.7 50.6 93.1 Bitki Örtüsü: Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 468.214 386.372 73.947 26.293 114.922 1.069.747 % 43.8 36.1 6.9 2.5 10.7 100 Başlıca akarsuları Bakırçay, Havran Çayı, Tuzla Deresi, Karamnederes olan ve müteferrik akarsuların Ege denizine döküldüğü havzadır. Bakırçay sel rejiminde akan bir sudur. Taşkın tehlikesi fazladır. Bakırçay akımları yaz aylarında çok düşer ve sulama da yoğun olduğu için kuruma noktasına gelir. Diğer akarsular kar erimelerine çok duyarlıdır ve kar erimesiyle debiler hemen yükselir. Bakırçay da olduğu gibi yaz aylarında kuruma noktasına gelirler. Havzanın ortalama yıllık verimi 7,4 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 2,9 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %1,1 dir. 52 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO 1 İL ADI ÇANAKKALE İLÇE ADI Ayvacık ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI Küçükkuyu Ilıca Deresi TOPLAM 1 UYGULAMA YILI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 2.799,0 1 2.799,0 2013-2017 53 5 Gediz Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Büyük Menderes, güneyinde Küçük Menderes, kuzeyinde Susurluk ve Kuzey Ege havzaları ile çevrilidir. Havzada iklim iç kesimlerine doğru nemli iklimden çok nemli iklime geçişlidir. İç Batı Anadolu’daki Murat, Eğrigöz ve Şaphane dağlarından inen suların birleşmesiyle oluşan Gediz Nehri, batıya doğru ilerlerken, kuzeyden Kunduzlu, Selendi, Deliiniş ve Demrek Çaylarını, güneyden ise Kulu volkaniklerinden gelen küçük dereleri sularına katar. Salihli ilçesinin kuzeydoğusundan Gediz Ovası’na girer ve güneyden Kemalpaşa Ovası’ndan gelen Nif Çayı’nı alarak Foça tepelerinin güneydoğusundan İzmir Körfezi’ne dökülür. Ege’de denize ulaştığı noktaya kadar ki uzunluğu 401 km olup, Havza genel alanı 1.728.773 hektardır. Taşkın dönemlerinde sık sık yatak değiştiren Gediz Nehri, yaklaşık 40.000 ha’lık bir delta oluşturmuştur. Gediz Ovası’nın Uzunluğu 150 km’ dir, genişliği bazı yerlerde 20 km’ yi bulur. Bozdağlar’ la güneydeki Küçük Menderes Ovası’ ndan, Yunt Dağı’yla kuzeydeki Bakırçay Ovası’ ndan ayrılır. Gediz Havzası’nda Soma Ovası, Manisa Ovası, Akhisar Ovası, Salihli Ovası ve Turgutlu ovası mevcuttur. İklimi: Havzanın batı ve orta kesimi nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, doğu kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Manisa ilinde ortalama yıllık yağış 708.0 mm İzmir’de 688.3 mm, Uşak’ta 531.0 mm dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Denizli 35.6 40.7 47.2 66.5 İzmir 37.0 47.3 66.7 95.5 Kütahya 26.9 29.2 33.7 55.7 Manisa 35.1 38.7 50.6 93.1 Uşak 27.0 29.3 36.3 49.0 Bitki Örtüsü: Gediz havzasında Ormanlar asli ağaç türü olarak sarıçam, karaçam, kızılçam, fıstıkçamı, ardıç ve meşelerden oluşur. Yaygın maki türleri ise, kocayemiş, funda, zeytin ve az miktarda da defne, kuşkonmaz ve üvezdir. Bağlar ve zeytinlikler de geniş alan kaplar. Manisa İlinde ormanlık oranı % 37.7, Uşak’ta % 39.8, Kütahya’da %53, Denizli’de %45.9, İzmir’de % 39.7’ dir. 54 ARAZİ KULLANIM DURUMU Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN Alanı (Hektar) % 578.566 33.5 631.709 137.122 31.915 349.460 1.728.773 36.5 7.9 1.8 20.2 100 55 Hidrolojisi: Gediz nehri Murat dağından murat çayı ismiyle doğar Alaşehir çayı, Kum çayının katılımından sonra Ege denizine dökülür. Havza içinde Marmara gölü bulunmaktadır. Havzanın kuzeyinden katılan çaylar genelde düşük akım taşırlar ve yazın kurumaya meyillidirler. Sulama için su kullanımım oldukça fazladır. Gediz nehri rejimi düzensizdir. Ovalarda kış aylarında yağmur bahar aylarında ise kar erimesi kaynaklı taşkınlara sebep olur. En kuvvetli beslenme yeri Murat Dağı’dır. Havzanın ortalama yıllık verimi 3,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 1,95 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %1,1 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 İZMİR Bornova Bornova Karaçay Deresi 1 4.883,1 2 İZMİR Karşıyaka Karşıyaka Sazlıca Deresi 1 1.508,9 3 İZMİR Karabağlar Göztepe Yaran ve Hacıahmet D. 2 8.641,3 4 İZMİR Çiğli Karşıyaka Koca Dere 1 3.875,9 5 MANİSA Akhisar Gürdük Çayı Kabuz Deresi 1 13.178,9 6 MANİSA Akhisar Gürdük Çayı Delice Deresi 1 15.641,1 7 MANİSA Akhisar Gürdük Çayı Eğdemir Deresi 1 19.807,3 8 UŞAK Banaz Gediz Kara Dere 1 4.952,0 9 UŞAK Banaz Gediz Höyük Deresi 1 16.125,0 10 UŞAK Banaz Gediz Aktaş Deresi 1 11.924,0 11 UŞAK Banaz Gediz Değirmenönü 1 21.231,0 12 DENİZLİ Buldan Alaşehir Çayı Azmak Deresi 1 10.766,0 13 DENİZLİ Buldan Alaşehir Çayı Çamköy Deresi 1 6.752,0 14 139.286,5 TOPLAM 13 UYGULAMA YILI 2013-2017 56 6 Küçük Menderes Havzası Genel Tanıtımı: Havza, güneyde Büyük Menderes, doğu ve kuzeyde Gediz havzaları ile çevrilidir. Küçükmenderes, Bozdağlar’dan doğar. Uzunluğu 124 km’ dir. Havza genel alanı 725.158 hektardır. Küçük Menderes Ovası’ nı sulayarak, Selçuk ilçesinin batısında denize dökülür. Küçük Menderes, su yatağı boyunca ilerlerken pek çok küçük dere ve çaylarla beslenerek güneye doğru iner. Beydağı kasabası yakınlarında Boz ve Aydın Dağları‘nın birbirinden açılan ve gittikçe alçalan tepeleri arasındaki geniş havzasında batıya doğru akar. Burada Falaka ve Ergenli Deresi ile birleşir. Alaman Boğazı‘na gelen Küçük Menderes Irmağı Boğazı geçtikten sonra iki kola ayrılır. Kuzey kolu suni bir kanalla Ege Denizi’ne dökülür. Menderes Irmağı’nın Torbalı yakınlarında güneye dönen diğer koluysa Selçuk ilçesi önlerinde taşıdığı alüvyonlarla bataklık ve küçük göllerin bulunduğu bir delta oluşturarak Ege Denizi’ne dökülür. Küçük Menderes Ovası, doğuda Beydağ’ dan başlar, ortalama 10-15 km genişlikte, Torbalı ve Selçuk’a kadar uzanır. Havzada Gölcük gölü, Belevi Gölü, Çakalboğaz Gölü ve Karagöl mevcuttur. İklimi: Havzada nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimdir. İzmir ilinde ortalama yıllık yağış 688.3 mm iken, Aydın ilinde 619.8 mm dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Aydın 34.5 39.9 49.4 71.2 İzmir 37.0 47.3 66.7 95.5 Bitki Örtüsü: Havzada orman ve yarı tabii alanların, diğer bir ifadeyle orman, maki veya otsu bitki ve bitki örtüsü az ya da olmayan alanların arazi dağılımı tarımsal alanlardan daha çoktur. İzmir İlinin ormanlık oranı % 39.7, Aydın’ın %38.5’ dur. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı 314.821 43.4 Tarım Alanı 254.688 35.1 Mera Alanı 30.305 4.2 İskan Alanı 39.267 5.4 Boz dağlardan doğan Küçük menderes ırmağı esas Diğer Alan 86.077 11.9 kaynağını Kiraz ovasında bulunan sulardan alır. Kendi GENEL ALAN 725.158 100 alüvyonlarıyla oluşturduğu düşük eğimli ovada akarken kıvrımlar çizer. Akarsunun beslenme havzası dardır. Sel rejiminde akan bir akarsudur. Dağlardan ovaya iniş eğimi yüksek olduğu için sular birden yükselir ve çekilir. Taşkınlar genellikle kış aylarında görülür. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,3 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 1,19 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,6 dır. 57 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO 1 İL ADI İZMİR İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI Ödemiş Melez Çayı Uzun Dere TOPLAM 1 UYGULAMA YILI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 1.934,2 1 1.934,2 2013-2017 58 7 Büyük Menderes Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Burdur, Antalya ve Akarçay, batısında Küçük Menderes, güneyinde Batı Akdeniz havzaları ile çevrilidir. Büyük Menderes Nehri 584 km uzunluğunda olup, Havza genel alanı 2.681.817 hektardır. Ege Bölgesi’nin en uzun akarsuyudur. İç Batı Anadolu‘da Sandıklı ve Dinar arasındaki platolar ile Çivril ve Honaz yakınlarından sızan kaynaklardan doğar. Işıklı gölünü dolduran sularla beslenir. Uşak‘tan katılan Banaz Çayı ve Muğla‘dan Çine Çayı sularını bünyesine katarak, adını vererek Ege Denizi‘ne dökülür. Nehri çok sayıda yan dere beslemektedir. Kufi Çayı, Çürüksu Çayı, Dandalaz Çayı, Akçay ve Çine Çayı havzadaki bazı akarsulardandır. Büyük Menderes Havzası, Denizli’den başlayarak Ege Denizi kıyılarına kadar uzanan çok geniş ovaları kaplar. Büyük Menderes Havzası’nda Çivril, Çal, Baklan ve Sarayköy Ovaları, Bafa Gölü, Işıklı Gölü mevcuttur. İklimi: Havzada iklim iç kesimlere doğru yarı nemliden yarı kurak iklime geçişlidir. Havzanın Ege Denizi’ne kıyısı olan illerinde nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Aydın ilinde ortalama yıllık yağış 619.8 mm, Muğla’da 1130.5 mm olmasına karşılık, havzanın doğu kesimlerinde yer alan Denizli’de 551.1 mm, Uşak’da 531.0 mm, Afyonkarahisar’da 411.5 mm’dir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Denizli’de 38 cm, Uşak’da 35 cm ve Afyonkarahisar’da 55 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Afyonkarahisar 25.9 28.9 33.1 44.4 Aydın 34.5 39.9 49.4 71.2 Denizli 35.6 40.7 47.2 66.5 İzmir 37.0 47.3 66.7 95.5 Muğla 40.8 52.8 72.7 124.2 Uşak 27.0 29.3 36.3 49.0 Bitki Örtüsü: Havzada Akdeniz iklim özelliklerine bağlı olarak gelişen hakim bitki örtüsü makilerdir. İç kesimlerde bozkırlar, yüksek kesimlerde iğne yapraklı ormanlar bulunmaktadır. Ormanı oluşturan asli türler kızılçam, karaçam, fıstıkçamı, ardıç ve meşedir. Zeytin, incir ve kestane yaygın olarak görülmektedir. Havzanın % 36.5’ini ormanlar oluşturmaktadır. Muğla ilinde ormanlık oranı %67.9, Aydın’da %38.5, Denizli’de %45.9, Uşak’da %39.8 ve Afyonkarahisar’da %15.8’dir. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 979.467 36.5 Tarım Alanı 999.149 37.3 Mera Alanı 171.597 6.4 İskan Alanı 56.388 2.1 Diğer Alan 475.216 17.7 2.681.817 100 GENEL ALAN 59 Alanı (Hektar) 60 Hidrolojisi: Sultan dağlarından çıkan kuvvetli Pınarbaşı suyu Büyük menderes nehrinin doğduğu yerdir. Işıklı gölüne mansaplanıp çıkan sular daha sonra Banaz çayı ile birleşir. Daha sonra sol sahilden Çürüksu deresi karışır. Bu noktanın mansabında sağ sahilden karışan dereler küçük yağış alanlarına sahiptirler ve kurmaya meyillidirler. Sağ sahilden karışan akarsular ise büyük yağış alanlarına sahiptirler bunlar Çine ve Bozdoğan çaylarıdır. Bozdoğan Çayı (Akçay) verimi yüksek bir akarsudur. Çine Çayının verimi Bozdoğan Çayına göre biraz daha düşüktür ve yağışlı mevsimde taşkınlara sebep olur. Büyük Menderes’in suları genel olarak verimlidir. Bunun sebebi havzanın geniş olması, beslenmesinde yağışlar kadar düdenlerin de tesirli olmasıdır. Kaynakları bol miktarda kar yağışı ile beslenir. Havzanın ortalama yıllık verimi 3,9 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 3,03 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %1,6 dır. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA ALANI (Ha.) SAYISI 1 AFYONKARAHİSAR Dinar Işıklı Kumalar Deresi 1 12.747,0 2 AFYONKARAHİSAR Dinar Işıklı Haydarlı Deresi 1 21.795,0 3 AYDIN Nazilli Nazilli Nazilli Deresi 2 8.433,0 4 AYDIN Nazilli Kestel Kestel Çayı 4 13.994,0 5 AYDIN Sultanhisar Sultanhisar Alça Deresi 1 38.950,7 6 AYDIN Sultanhisar Sultanhisar Malkoç Deresi 2 8.395,0 7 AYDIN Köşk Köşk Başçayır Deresi 1 11.964,0 8 AYDIN Köşk Kuyucular Koçak Deresi 1 14.112,0 9 MUĞLA Ula Namnam Çayı Namnam Çayı 2 23.397,0 9 15 153.787,7 TOPLAM UYGULAMA YILI 2013-2017 61 8 Batı Akdeniz Havzası Genel Tanıtımı: Havza, batısında Antalya ve Burdur, kuzeyinde Büyük Menderes havzaları ile çevrilidir. Kirten Deresi, Duralan Çayı, Kargıncık Deresi, Namnam Çayı, Kocaalan Deresi, Değirmen Dere, Tabaklı Dere, Koca Çay, Gökyer Deresi, Dere Çay, Hamzabey Deresi,Gümbe Deresi, Göre Deresi, Karacaviran Deresi, Yaşgöz Çayı havzadaki bazı akarsulardır. Dalaman Çayı Gülhisar’ın güneyinde Yeşilgül Dağının kuzey yamaçlarından çıkar. Acıpayam yakınlarına kadar kuzey yönünde akar. Eşler dağından gelen küçük çaylarla birleşir, Acıpayam Ovasında büyük bir dirsek yaparak güneybatıya doğru akmaya başlar. Acıpayam Ovası’ndan sonra dar ve derin vadilerin içinden akar. Arazi çok engebeli olduğundan pek çok çağlayan meydana getirir. Dalaman Ovasına girdiği zaman akışı yavaşlar. Çayın uzunluğu 229 kilometredir, Havza genel alanı 2.118.417 hektardır. Muğla Ovası, Esen Ovası, Kemer Ovası, Dalaman Ovası havzadaki bazı ovalardandır. İklimi: Havzada iklim Ege kıyılarından iç kesimlere doğru nemli iklimden yarınemli iklime geçişli olup havzanın doğu sınırına doğru da nemli iklime geçişlidir. Havzada nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimdir. Muğla ilinde ortalama yıllık yağış 1130.5 mm, Antalya’da 1072.8 mm ve Burdur’da 415.0 mm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Antalya 70.9 99.5 171.6 329.8 Burdur 26.3 32.5 37.4 61.8 Denizli 35.6 40.7 47.2 66.5 Muğla 40.8 52.8 72.7 124.2 Bitki Örtüsü: Batı Akdeniz Havzası’nda yüksek oranda orman ve fundalıklarla kaplıdır. Ormanlar kapalılığı iyi olup verimlidir. Dağların büyük kısmı ormanlarla, kıyılardaki yamaçlar makilerle örtülüdür. Ormanlarda çoğunlukla kızılçam, karaçam, fıstıkçamı, sedir, ardıç ve dünyâda ender bulunan kokulu “günlük” ağaçlar bulunur. Muğla İlinde ormanlık oranı % 67.9, Antalya’da % 55.9, Denizli’de %45.9 ve Burdur’da % 47.1’ dir. ARAZİ KULLANIM DURUMU Orman Alanı % 1.116.910 52.7 Tarım Alanı 393.327 18.6 Mera Alanı 57.922 2.7 İskan Alanı 29.945 1.4 Diğer Alan 520.313 24.6 2.118.417 100 GENEL ALAN 62 Alanı (Hektar) 63 Hidrolojisi: Başlıca akarsuları; Dalaman Çayı, Eeşen çayı, Sarnıç çayı, Akçay ve Alakır deresidir. Bu çaylarla sular Ege ve Akdenize boşalmaktadır. Batı Akdeniz Havzası müteferrik bir havzadır. Dalaman çayı havzasının darlığına rağmen yaz aylarında bile kuvvetlidir. Menbada yüksek ve bol yağışlı dağlar bulunur. Karstik özelliklerin yüksek olduğu Dirmil bölgesinde yeraltı gölleriyle beslenen kuvvetli pınarlar mevcuttur. Eşen çayının beslenme habzasında yüksek ve karstik dağlar bulunur. Eşen çayı suları verimlidir. Havza dar olduğundan vadiye hemen inen sular taşkınlara sebep olur. Havzanın ortalama yıllık verimi 12,4 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 8,93 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %4,8 dır. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 ANTALYA Merkez Göksu Çayı Doyran Deresi 1 13.734,0 2 ANTALYA Merkez Göksu Çayı Karaman Çayı 1 22.861,0 3 ANTALYA Merkez Göksu Çayı Burhan Deresi 1 21.551,0 4 BURDUR Gölhisar Dalaman Çayı Bereket Dere 1 18.475,4 5 DENİZLİ Çameli Dalaman Çayı KozanDeresi 1 14.710,1 6 MUĞLA Milas Sarıçay Ballık Deresi 6 14.041,2 7 MUĞLA Fethiye Eşen Çayı Akçay Deresi 1 9.834,0 8 MUĞLA Kaş Eşen Çayı Dereağzı Deresi 1 6.280,0 9 MUĞLA Fethiye Eşen Çayı Kızıl Deresi 1 11.279,0 14 132.765,7 TOPLAM 9 UYGULAMA YILI 2013-2017 64 9 Antalya Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Doğu Akdeniz ve Konya Kapalı, batısında Burdur ve Batı Akdeniz, kuzeyinde Akarçay havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.003.096 hektardır. Antalya Havzasının akarsuları, daha çok dere ve çaylardan oluşur, karstik kaynaklarla beslenenler dışındakilerin rejimi düzensizdir. Havzada Manavgat Çayı 93 km uzunluğundadır. Bunun dışında diğer önemli akarsuların bazıları, Köprü Çayı (184 km uzunluğunda), Aksu Çayı (163 km uzunluğunda), Dim Çayı (41 km), Alara Çayı (62 km), Demre Çayı (45 km), Alakır Çayı (62 km) ve Eşen Çayı’dır (146 km). Havzada Karagöl, Avlan Gölü, Söğüt Gölü, Ova Gölü, Kovada gölü, Eğirdir Gölü ve Isparta Ovası bulunmaktadır. İklimi: Havzanın Akdeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer alan Antalya ilinde ortalama yıllık yağış 1072.8 mm, Isparta’da 501.1 mm dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Antalya 70.9 99.5 171.6 329.8 Burdur 26.3 32.5 37.4 61.8 Isparta 29.3 33.2 40.8 73.8 Bitki Örtüsü: Antalya Havzası’nın ormanlarında kızılçam, sedir, karaçam, ardıç, meşe ağaçları hakimdir. Kaş ve Elmalı arasında sedir ağaçları optimum yayılış gösterir. Aşağı rakımlarda makiler vardır. Makilerle çam ormanları arasında meşe ağaçları bulunur. Maki bölgesinde, defne, sandal, meşe türleri, yabanmersini, menengiç ve çitlembike çok rastlanır. Ayrıca lavanta, kekik, nane ve veronika gibi bitkiler bulunur. Antalya İlinde ormanlık oranı % 55.2 iken Isparta’ da % 45,2, Burdur’da % 47.1’dir. dir. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı 975.941 48.7 Tarım Alanı 346.317 17.3 Mera Alanı 58.433 2.9 İskan Alanı 35.680 1.8 Diğer Alan 586.724 29.3 Başlıca Aksu Çayı, Manavgat Çayı, Köprü Çayı, ve Alara Çayı GENEL ALAN 2.003.096 100 ile sularını Akdenize boşaltan müteferrik bir havzadır. Ayrıca içinde Eğirdir gölü bulunur. Köprüçay karstik bir havzaya sahiptir. Çok hızlı akar ve berrak sulara sahiptir. Eğiridir gölünden kaynaklanır. Suyunun önemli bir bölümü karstik kaynaklardan gelmektedir. Manavgat çayı çok istikrarlı bir rejime sahiptir. Alara çayı verimli bir sudur. Taşkınlar meydana getirip ovada zararlara sebep olmaktadır. Havzanın ortalama yıllık verimi 24,2 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 11,06 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %5,9 dur. 65 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 ANTALYA 2 ANTALYA 3 ISPARTA 4 ISPARTA TOPLAM UYGULAMA YILI İLÇE ADI Kemer İbradi Yalvaç Senirkent ALT HAVZA ADI Ağva Çayı Başlar Gelendost Eğirdir Gölü SEL HAVZASI ADI Ağva Çayı Karaçam Arıca D. Eğlence Deresi Sarp Deresi 4 66 SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI 1 3 1 1 6 SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 17.807,2 23.172,3 17.219,4 6.959,7 65.158,6 2013-2017 10 Burdur Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Antalya, batısında Büyük Menderes, güneyinde Batı Akdeniz, kuzeyinde Antalya ve Büyük Menderes havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 643.416 hektardır. Havzada Alakır Çayı, Eşeler Dağından çıkar, 80 kilometrelik bir yatağa sahip olup Burdur Gölüne dökülür. Burdur Çayı, İnsuyu, Gökpınar ve Yenipınar kaynaklarından çıkar, 25 kilometrelik bir yatağa sahip olup, Kocayır yöresinden Burdur Gölüne dökülür. Arvallı Çayı, Tekkegözünden çıkar, 20 kilometrelik bir yatağı olup, Çeltikçi Çayı ile birleştikten sonra Onaç Çayı ismini alır ve Kestel Gölüne dökülür. Kravgaz Çayı, Askeriye Çayı, Dalaman Çayı, Başköy Çayı havzadaki diğer akarsulardandır. Burdur Havzası’nda Kağılcık-Karamanlı, Hasanpaşa, Başpınar, Akçay, Erli, Yazıköy, Yarıköy, Hacılarköy, Eğneş, Kozluca, Elmacık, Çine, Kurköy, Çeltikçi, Kestel, Keçili, Bucak, Ürkütlü, Kızılkaya, Karapınar, Yamalı, Gölhisar, Çavdır ve Haravza ovaları yer alır. İklim: Havzadaki iklim kuzeyden güneye 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) doğru yarı nemli iklimden nemli iklime Meteoroloji geçişlidir. Havzada yarı kurak iklim tipi 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik İstasyonu Adı hakimdir. Burdur ilinde ortalama yıllık yağış 415.0 mm. Isparta’da 501.1 mm Afyon 25.9 28.9 33.1 44.4 ve Afyonkarahibar’da 411.5 mm dir. Burdur 26.3 32.5 37.4 61.8 Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden Denizli 35.6 40.7 47.2 66.5 unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarIsparta 29.3 33.2 40.8 73.8 da yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Burdur’da 46 cm, Isparta’da 32 cm iken Afyonkarahisar’da 55 cm’dir. Bitki Örtüsü: Havzanın % 26.6’sı ormanlardan oluşmaktadır. Ormanı oluşturan asli ağaç türleri karaçam, sedir, ardıç,meşedir. Orman ve yarı tabii alanlar; orman alanları, maki veya otsu bitki alanları, çıplak veya bitki örtüsü az olan alanlardan oluşur. Tarımsal alanlar; ekilebilir alanlar, sürekli ekilen ürünler, meralar, karışık tarım alanlarından oluşur. Islak alanlar ise karasal sulak alanlar, kıyısal sulak alanlardan, su yüzeyleriden ve karasal sulardan oluşmaktadır. Burdur ilinde ormanlık oranı % 47.1, Denizli’de %45.9, Afyonkarahisar’da %15.8 ve Isparta’da % 45.2’dir. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı 163.659 26.6 Tarım Alanı 216.252 34.7 Mera Alanı 14.445 2.3 İskan Alanı 9.567 1.5 Diğer Alan 219.493 35.2 Burdur gölü, Acı göl, ve Salda gölü yağış alanGENEL ALAN 623.416 100 larını içeren kapalı bir havzadır. Burdur gölüne birkaç kuvvetli akarsu girer fakat bunların çoğu kısadır ve bir çoğu yaz aylarında bu yüzden ve ya sulama amacıyla suların çekilmesi sebebiyle kurumaktadırlar. Yalnızca en uzun kol olan Bozçay biraz farklıdır. Bununla birlikte son yıllarda Bozçayın da yaz aylarında zaman kuruduğu görülmektedir. Ayrıca son yıllarda Burdur Gölü seviyesinde önemli azalmalar gözlenmektedir. Havzanın ortalama yıllık verimi 1,8 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 0,5 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,3 tür. 67 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI 1 BURDUR Merkez Burdur Gölü 2 BURDUR Karamanlı Eren Çayı 3 ISPARTA Merkez Isparta SEL HAVZASI ADI Bozçay ve Badarmit D. Gedderesi Kükürt Deresi ve Yan Dereleri 3 TOPLAM UYGULAMA YILI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 3 19.071,3 1 4.698,8 1 9.229,4 5 32.999,5 2013-2017 68 11 Akarçay Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda ve kuzeyinde Sakarya, batısında Büyük Menderes ve güneyinde Antalya havzaları ile çevrilidir. Ege, Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinin birleştiği bir noktada, kapalı bir havza niteliğinde olan Akarçay havzasının önemli bir kesimi Afyonkarahisar il sınırları içerisindedir. Havza genel alanı 798.207 hektardır. Doğudan Konya sınırlarına girmektedir. Akarçay Havzası, sismik olarak aktif olan, kuzeybatı-güneydoğu yönünde ortalama 130 kilometre uzunlukta ve 20 kilometre genişlikte olan bir çöküntü havzasıdır. Akarçay Nehri Eber ve Akşehir Gölüne dökülür. Havzada Kali Çayı, Çay Deresi, Yeniköy Deresi, Engilli Deresi ve Adıyan Suyu gibi küçük dereler mevcuttur. Havzada Afyonkarahisar Ovası, Çamurova, Gülovası, Sandıklı Ovası, Şuhut Ovası gibi birikinti ovaları mevcuttur. İklimi: Havzada yarı kurak iklim tipi hakimdir. Afyonkarahisar ilinde ortalama yıllık yağış 411.5 mm, Konya’da 318.1 mm’dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Afyonkarahisar’da 55 cm, Konya’da 40 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Afyonkarahisar 25.9 28.9 33.1 44.4 Konya 21.4 24.2 30.1 44.9 Bitki Örtüsü: Akarçay Havzası verimli tarım alanlarına sahiptir. Başta haşhaş olmak üzere her nevi hububat, bakliyat ve sınai bitkiler yetişir. Meyve çeşitleri bakımından zengindir. Ormanlarda asli ağaç türü olarak karaçam, meşe ve ardıç ağaçları mevcuttur. Afyonkarahisar İlinde ormanlık alan oranı % 15.8, Konya’da % 12.6’ dır. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 100.478 12.6 Tarım Alanı 332.825 41.7 Mera Alanı 173.197 21.7 İskan Alanı 13.612 1.7 Diğer Alan 178.095 22.3 798.207 100 GENEL ALAN 69 Alanı (Hektar) 70 Hidrolojisi: Akşehir ve Eber gölleri yağış alanlarını içine alan kapalı bir havzadır. Eber gölüne dökülen Akarçay havza genişliği ve akarsu kolu uzunluğu olarak yeterince büyük olmasına rağmen akım bakımından yetersizdir. Bunun önemli sebeplerinden biri kurak bir bölgede yer almasıdır. Yaz sonlarında Eber gölüne yakın bölgelerde kurur. Havzanın ortalama yıllık verimi 1,9 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 0,49 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %0,3 tür. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA ALANI (Ha.) SAYISI 1 AFYONKARAHİSAR Şuhut Şuhut Balçık Hisar 1 9.822,0 2 AFYONKARAHİSAR Şuhut Işıklar Yarışlı 1 16.614,6 3 AFYONKARAHİSAR Şuhut Selevir Dadak 1 19.159,2 4 AFYONKARAHİSAR Merkez Afyonkarahisar Belenyurdu D. 1 5.122,0 5 AFYONKARAHİSAR Çay Kızıldağ 1 33.938,5 5 84.656,3 İsalı TOPLAM 5 UYGULAMA YILI 2013-2017 71 12 Sakarya Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Kızılırmak ve Konya Kapalı, batısında Susurluk ve Marmara, güneyinde Akarçay ve Konya Kapalı, kuzeyinde Batı Karadeniz havzaları ile çevrilidir. Sakarya nehrinin uzunluğu 824 km olup, Havza genel alanı 6.329.706 hektardır. Afyonkarahisar’ın kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası’ ndan doğar. Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı’nı ve Ankara Çayı’ nı alır. Geyve Boğazı’ ndan geçer ve Karasu’dan akarak Karadeniz’e dökülür. Sakarya Havzasında Pamukova, Adapazarı Ovası, Porsuk Ovası, Söğütlü Ovası ve Şeyhler Ovası mevcuttur. İklimi: Havzada iklim, doğu kesimlerinden kuzeye ve batıya doğru gidildikçe yarı kurak iklimden yarı nemli iklime geçişlidir. Havzanın Karadeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Sakarya ilinde ortalama yıllık yağış 850.2 mm, Ankara’da 399.8 mm, Afyonkarahisar’da 411.5 mm, Kütahya’da 546.8 mm, Bilecik’de 555.9 mm, Eskişehir’de 347.8 mm ve Bolu’da 558.3 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Eskişehir’de 32 cm, Ankara’da 30 cm, Afyonkarahisar’da 55 cm, Kütahya’da 60 cm, Bilecik’de 44 cm, Sakarya’da 54 cm ve Bolu’da 64 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Ankara 27.1 30.4 35.5 48.7 Afyonkarahisar 25.9 28.9 33.1 44.4 Bursa 26.4 30.9 46.0 75.3 Bilecik 26.4 27.4 30.9 50.8 Bolu 24.0 26.4 32.4 49.0 Eskişehir 29.6 30.3 34.2 43.8 Konya 21.4 24.2 30.1 44.9 Kütahya 26.9 29.2 33.7 55.7 Kocaeli 46.2 52.8 70.5 103.1 Sakarya 45.4 52.3 66.0 92.1 Bitki Örtüsü: Havzanın kuzeyinde yüksek kesimler gür ormanlarla kaplıdır. Ormanı oluşturan asli türler karaçam, sarıçam, kayın, gürgen, ıhlamur, kestane, kavak, çınar ve meşe türleridir. Yukarı Sakarya Ovası’ nda genellikle buğday, arpa, çavdar, mısır, susam, ayçiçeği ve şeker pancar ekimi yapılmaktadır. Havzanın iç güney kesimlerine doğru meşe ağaçları, daha sonra da bodur meşeler görülür. Sakarya ilinde ormanlık oranı %42.2, Bilecik’te %54.5, Bolu’da % 63.8, Eskişehir’de %24.3, Ankara’da %14.1, Konya’da %12.6, Afyonkarahisar’da %15.8, Kütahya’da %53 ve Bursa’da %44.9’ dur. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 1.649.079 26.1 Tarım Alanı 2.711.508 42.8 Mera Alanı 833.440 13.2 İskan Alanı 146.631 2.3 Diğer Alan 989.047 15.6 6.329.706 100 GENEL ALAN 72 Alanı (Hektar) 73 Hidrolojisi: Afyonkarahisar’ın kuzeydoğusundan doğan Sakarya nehri Karadenize dökülür. Sakarya çayına Porsuk çayı, Ankara çayı, Kirmir çayı gibi büük çaylar katılır. Porsuk murat dağından doğar. Daha önceleri Eskişehir için taşkın tehlikesi oluşturan porsuk çayı menba barajların işletmeye alınmasıyla bu tehlikenden kurtulmuştur. Ankara şehir merkezinden geçen ankara çayının rejimini Ankara şehri atık suları belirlemektedir. Sakarya nehri mensaba doğru karadeniz dağlık yöresi tesiri altında olmasına rağmen beslenme havzasının genel özellikleri bakımından orta Anadolu tesiri daha baskındır. Havzanın ortalama yıllık verimi 3,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 6,4 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %3,4 tür. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 ANKARA Beypazarı Kirmir Çayı İnözü 2 24.226,0 2 ANKARA Kızılcahamam Kirmir Çayı Berçin Çayı 1 31.630,0 3 ANKARA Kızılcahamam Kirmir Çayı Hamam Çayı 2 31.240,0 4 ANKARA Nallıhan Nal Çayı Köstebek Deresi 1 16.836,0 5 ANKARA Nallıhan Nal Çayı Sorkun Çayı 1 11.401,0 6 ANKARA Nallıhan Nal Çayı Ilıca Deresi 1 7.092,0 7 BİLECİK Pazaryeri Karasu Çayı Sorgun Deresi 1 29.728,0 8 BİLECİK Merkez Karasu Çayı Hamsu Deresi 1 3.566,0 9 BOLU Merkez Uluçay Ilıca Deresi 1 8.359,0 10 BOLU Merkez Uluçay Kabuz Deresi 1 12.411,0 11 BOLU Merkez Aladağ Çayı Bozyer Deresi 2 10.471,0 12 ESKİŞEHİR Mihaliçcık Gürleyik Günak Deresi 2 19.956,0 13 KONYA Yunak Yunak Karataş Deresi 1 8.033,0 14 KÜTAHYA Merkez Kütahya Keçeeğreği Dere 3 16.343,2 15 SAKARYA Karapürçek Mudurnu Çayı Kanlı Deresi 1 16.355,0 21 247.647,3 TOPLAM 15 UYGULAMA YILI 2013-2017 74 13 Batı Karadeniz Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Kızılırmak, batısında ve güneyinde Sakarya havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.886.487 hektardır. Melen Çayı,, Bartın Çayı, Mengen Çayı, Filyos Çayı, Alaplı Irmağı, Gülüç Irmağı, Harami Deresi, Kara Dere, Çapak Deresi, hamamsuyu Deresi havzadaki bazı akarsulardır. Melen Çayının havza genişliği 2.317 km2 dir. Efteni Gölünün kuzeybatısından çıkan akarsu Karadenize dökülür, toplam uzunluğu 60 km’ dir. Filyos Çayı’nın uzunluğu 228 km’ dir. Havza genişliği ise 13.000 km2 dir. Filyos Çayı irili ufaklı pek çok akarsuyun birleşmesinden oluşur. Filyos Çayı’nın en önemli kolları Köroğlu Dağları‘ndan inen Soğanlı (Gerede) Çayı ve Ilgaz Dağları’ndan inen Araç Suyu‘dur. Batı Karadeniz havzasında Gerede Ovası, Mudurnu Ovası, Bolu Ovası, Düzce Ovası mevcuttur. İklimi: Havzada iklim, güneyden kuzeye doğru nemli iklimden çok nemli iklime geçişlidir. Havzada nemli - çok nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimdir. Sinop ilinde ortalama yıllık yağış 674.7 mm, Kastamonu’da 490.5 mm, Bartın’da 1040.9 mm, Zonguldak’ta 1230.5 mm, Karabük’te 484.6 mm, Bolu’da 558.3 mm ve Düzce’de 828.3 mm dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Sinop’ta 47 cm, Kastamonu’da 44 cm, Bartın’da 109 cm, Zonguldak’ ta 91 cm, Karabük’te 35 cm, Bolu’ da 64 cm ve Düzce’de 80 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Bartın 40.2 49.8 68.6 117.8 Bolu 24.0 26.4 32.4 49.0 Çankırı 27.1 29.4 32.9 45.3 Düzce 31.5 37.0 50.7 84.6 Karabük 31.3 34.8 38.3 42.9 Kastomonu 39.2 43.2 48.2 56.6 Sakarya 45.4 52.3 66.0 92.1 Samsun 50.2 61.0 76.9 94.8 Sinop 40.9 45.7 57.0 85.8 Zonguldak 55,3 68.6 94.4 146.4 Bitki Örtüsü: Batı Karadeniz ormanlarını saf veya karışık ormanlar oluşturur. Yaprağını döken orman ağaçları kayın, meşe, gürgen, kestane, Akçaağaç ve dişbudak ağırlıklı olup iğne yapraklı ormanlar ise karaçam, sarıçam ve ardıç ağırlıklıdır. Defne gibi yeşil kalan yalancı makiler ise daha çok kıyı kesimlerde ve yerleşme bölgelerinin çevresinde görülmektedir. Sinop İlinde ormanlık oranı % 59,5, Kastamonu’da % 62.2, Bartın’da % 53.9, Zonguldak’ ta % 58.8, Karabük’ de % 69.8, Çankırı’ da %23.3, Bolu’ da % 63.8 ve Düzce’de % 50’dir. ARAZİ KULLANIM DURUMU Orman Alanı % 1.728.784 59.9 Tarım Alanı 591.011 20.5 Mera Alanı 177.631 6.2 İskan Alanı 37.340 1.3 Diğer Alan 351.721 12.2 2.886.487 100 GENEL ALAN 75 Alanı (Hektar) 76 Hidrolojisi: Havza sularını Karadeniz bölgesinin batısında sularını küçük akarsularla Karadenize döken yağış alanlarından oluşmaktadır. Filyos çayı havzanın en büyük akrsuyudur. Ilgaz dağlarından doğan Araç çayı ile Gerede taraflarından doğan Melen çayı ile birleşerek Filyos çayını oluşturur. Daha mansapta abant gölünden kaynaklanan Devrek çayıda Filyos çayına katılır. Filyos çayı yaz ayları dışında kuvvetli akar. Taşkın zamanlarında tehlikeli olur. Havzanın ortalama yıllık verimi 10,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 9,93 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %5,3 tür. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 BARTIN Ulaş Uluçay Eldes Deresi 3 32.551,4 2 DÜZCE Kaynaşlı Uğur Suyu Dayanık Suyu 2 17.597,0 3 DÜZCE Kaynaşlı Asarsuyu Çayı Çakıtoyu Deresi 1 15.510,4 4 KARABÜK Eskipazar Eskipazar Çayı Değirmen Deresi 1 14.970,0 5 KARABÜK Eskipazar Eskipazar Çayı Göksu Deresi 1 6.097,0 6 SİNOP Türkeli Güzelkent Helaldi Çayı 3 8.295,4 7 SİNOP Dikmen Güzelçay Aptes Deresi 5 10.900,3 8 SİNOP Ayancık Ayancık Çayı Dolayseki Çayı 2 25.140,0 9 SİNOP Dikmen Güzel Çayı Kanlıçay Deresi 1 14.526,0 10 SİNOP Erfelek Karasu Çayı Himetoğlu Çayı 3 21.181,0 11 SİNOP Türkeli Türkeli Kuzkütüğü Çayı 2 10.666,0 12 ZONGULDAK Zonguldak Zonguldak Erçek Deresi 1 6.579,7 13 ZONGULDAK Gökçebağ Filyos Çayı Ağusta Deresi 1 13.692,0 26 197.706,2 TOPLAM 13 UYGULAMA YILI 2013-2017 77 14 Yeşilırmak Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Doğu Karadeniz ve Çoruh, batısında Kızılırmak, güneyinde Kızılırmak ve Fırat-Dicle havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 3.955.363 hektardır. Yeşilırmak, Tokat, Amasya ve Samsun şehir merkezlerinden geçmektedir. Yeşilırmak Köse Dağları’ndan doğarak batıya doğru Tokat ve Turhal ovalarından geçer, Geldingen Ovası’ndan itibaren kuzeye yönelir, Canik Dağları’nı yararak Topuzlu ve Eğrikazık Dağları arasından Çarşamba Ovası’na açılır. Bu ova içinden geniş bir delta yaparak Çatlı Burnu’ndan Karadeniz’e dökülür. Yeşilırmak Çekerek Irmağı, Tersakan Çayı ve Kelkit Çayı ana kollarından oluşup genişliği 3.614.400 hektar, uzunluğu ise 519 km’dir. Yeşilırmak Havzası’nda Tokat ile Turhal İlçesi arasında uzanan Kazova, aşağılarda Geldingen Ovası, Taşova ve Çarşamba ovaları ile Kaz Gölü, Ladik Gölü ve Borabay Gölü mevcuttur. İklim: Havzada iklim Karadeniz sahillerinden iç kısımlara doğru yarı nemli iklimden yarı kurak iklime geçişlidir. Havzanın Karadeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Karadeniz sahilinde yer alan Samsun ilinde ortalama yıllık yağış 693.9mm, Ordu’da 1037 mm, olmasına karşılık, iç kısımlarda yer alan Gümüşhane’de 462.6 mm, Tokat’da 443.1 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Gümüşhanede 80 cm, Sivas’ta 67 cm iken Samsun’da 36 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Amasya 27.7 30.6 35.2 53.4 Çorum 33.8 36.9 40.6 49.5 Erzincan 15.3 18.2 25.2 39.5 Giresun 57.7 74.9 91.4 111.9 Gümüşhane 18.4 20.5 27.5 42.6 Ordu 44.7 54.4 69.8 108.7 Tokat 21.5 23.0 26.6 40.8 Samsun 50.2 61.0 76.9 94.8 Sivas 20.7 23.0 26.7 41.8 Yozgat 30.0 33.1 36.0 53.1 Bitki Örtüsü: Yeşilırmak Havzası‘nın % 33.3’ünü ormanlar oluşturmaktadır. Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak sarıçam, kayın, karaçam, göknar, ardıç, meşe, gürgen ve kestanelerden oluşur. Orman ve yarı tabii alanlar içerisinde; yapraklı ve iğne yapraklı ile karışık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar, kayalık alanlar gibi bölgelerin tamamı yer almaktadır. % 28.9‘unu ise tarımsal alanlar oluşturmaktadır. Samsun ilinde ormanlık alan oranı %37.9, Ordu’da %33.4, Gümüşhane’de %30.8, Tokat’da %41.6, Amasya’da %34.3, Çorum’da %32.5, Yozgat’da %16, Giresun’da 33.8, Erzincan’da %13.4’ dür. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 1.318.415 33.3 Tarım Alanı 1.141.164 28.9 Mera Alanı 447.837 11.3 İskan Alanı 47.356 1.2 Diğer Alan 1.000.590 25.3 3.955.363 100 GENEL ALAN 78 Alanı (Hektar) 79 Hidrolojisi: Karadenize dökülen Yeşilırmak üç ana koldan teşekkül olmuştur. Bunlar; Kelkit Çayı, Çekerek Çayı ve Yeşilırmak anakoldur. Kelkit çayı Kelkit ilçesinden doğar ve düzensiz bir akış rejimine sahiptir ve bulanık akar. Çekerek çayı Çamlıbel dağlarından doğar. Çorum çayını da alarak büyüyen çekerek çayı bulanık bir akışa sahiptir. Yeşilırmak suları beslenme havzasının karadeniz ardı iklime sahip olduğu için çok verimli değildir. Ayrıca alüvyonlu ovalardan geçtiği için suları azalmaktadır. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,1 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 5,8 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %3,1 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) İL ADI İLÇE ADI 1 AMASYA Göynücek Çekerek Alan Deresi 1 27.463,0 2 AMASYA Göynücek Çekerek Sığır Çayı 1 11.031,0 3 AMASYA Göynücek Çekerek Efkeri Deresi 1 10.750,0 4 AMASYA Göynücek Çekerek Karakovanlar Deresi 1 18.007,0 5 SAMSUN Merkez Samsun Mert 5 83.672,5 6 SAMSUN Merkez Samsun Yılanlı 2 4.692,7 7 SAMSUN Merkez Samsun Kürtün 4 33.256,6 8 TOKAT Turhal Turhal Gülür Çayı 1 45.851,0 9 TOKAT Merkez Karaköprü Deliçay Deresi 1 40.118,0 10 TOKAT Turhal Turhal Soğulcak 1 42.293,0 11 TOKAT Turhal Turhal Kışla Deresi 1 35.313,0 12 YOZGAT Şefaatli Karasu Deresi Karaboyu Deresi 1 11.547,0 13 YOZGAT Şefaatli Konak Deresi Mısırözü Deresi 1 15.551,0 21 379.545,9 TOPLAM 13 UYGULAMA YILI 2013-2017 80 15 Kızılırmak Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Fırat - Dicle, batısında Sakarya, güneyinde Konya Kapalı ve Seyhan, kuzeyinde Batı Karadeniz havzaları ile çevrilidir. Kızılırmak Nehri Türkiye topraklarından doğarak yine, Türkiye topraklarından denize dökülen en uzun akarsudur. Uzunluğu 1.355 km’dir. Havza genel alanı 8.211.385 hektardır. Başlıca kolları Delice Irmağı, Devrez ve Gökırmak’ tır. Sırasıyla Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Aksaray, Çankırı, Çorum ve Samsun illerinden geçerken çok sayıda dere ve çayın sularını toplayarak Bafra Burnu’ndan Karadeniz’ e ulaşır. İklimi: Havzanın Karadeniz’e bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Karadeniz sahilinde yer alan Samsun ilinde ortalama yıllık yağış 693.9 mm, Sinop’da 674.7 mm, Kastamonu’da 490.5 mm Çankırı’da 400.2 mm, Çorum’da 450.4 mm, Kırıkkale’de 377.8 mm, Kırşehir’de 379.6 mm, Yozgat’da 594.3 mm, Nevşehir’de 415.7 mm, Kayseri’de 393.0 mm ve Sivas’da 442.8 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Samsun’da 36 cm. Sinop’da 47 cm, Kastamonu’da 44 cm Çankırı’da 30 cm, Çorum’da 37 cm, Kırıkkale’de 45 cm, Kırşehir’de 41 cm, Yozgat’da 79 cm, Nevşehir’de 64 cm, Kayseri’de 51 cm ve Sivas’da 67 cm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı Aksaray Amasya Ankara Çankırı Çorum Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırşehir Niğde Nevşehir Samsun Sinop Sivas Yozgat 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik 20.7 27.7 27.1 27.1 33.8 39.2 24.9 30.4 25.4 19.9 22.2 50.2 40.9 20.7 30.0 23.7 30.6 30.4 29.4 36.9 43.2 29.1 32.3 30.4 23.1 25.0 61.0 45.7 23.0 33.1 29.7 35.2 35.5 32.9 40.6 48.2 32.8 37.1 34.1 27.4 29.0 76.9 57.0 26.7 36.0 40.9 53.4 48.7 45.3 49.5 56.6 40.7 46.4 41.5 39.2 40.1 94.8 85.8 41.6 53.1 Bitki Örtüsü: Kızılırmak Havzası‘ndaki en büyük alanı % 39.9 ile tarımsal alanlardır. Orman ve yarı tabii alanlar % 16.5 olup bu alanlar içerisinde; yapraklı ve iğne yapraklı ile karışık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar, kayalıklar yer almaktadır. Ormanları oluşturan asli ağaç türleri sarıçam, karaçam, kayın, göknar, ardıç, gürgen, kestane ve meşelerdir. Şehir, kasaba vb. suni alanların toplamı % 1,3 iken ıslak alanların toplamı % 0,34‘ lük bir alanı kaplamaktadır. Sivas ilinde ormanlık oranı %9.9, Kayseri’de %6.2, Nevşehir’de %1.4, Kırşehir’de % 3.6, Kırıkkale’de % 12, Ankara’da %14.1, Aksaray’da % 1.6, Çankırı’da %23.3, Çorum’da % 32.5 ve Samsun’da % 37.9’dur. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 1.355.206 16.5 Tarım Alanı 3.278.738 39.9 Mera Alanı 1.188.221 14.5 İskan Alanı 107.158 1.3 Diğer Alan 2.282.063 27.8 8.211.385 100 GENEL ALAN 81 Alanı (Hektar) 82 Hidrolojisi: Zaranın doğusundan doğar ve karadenize dökülür. Kızılırmak anakol uzunluğu bakımından uzun ve beslenme havzası bakımından genişliğe rağmen akımları adının meşhurluğu derecesinde çok değildir. Zira Kızılırmak orta Anadolu topraklarında uzunca bir yay çizer ve buralarda çok su kaybeder. Orta anadoludaki yatağında taşkın zamanları haricinde Kızılırmak bir çaydan farksızdır. Bulanık akar ve bol sediment taşır. Karadenize dökülmesine rağmen karadeniz suları özelliklerini göstermez. Havzanın ortalama yıllık verimi 2,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 6,48 milyar m3 olup bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %3,5 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 ANKARA Kalecik Kalecik Uludere 1 29.618,1 2 ÇANKIRI Ilgaz Devrez Çayı Gökçay Deresi 1 19.645,0 3 ÇANKIRI Ilgaz Devrez Çayı Kızılçay 2 13.599,0 4 ÇANKIRI Merkez Acı Çayı Ayan Çayı 1 16.003,0 5 ÇANKIRI Şabanözü Terme Çayı Kınık Çayı 1 18.217,0 6 ÇORUM Bayat Bayat Çayı Bayat Çayı 1 27.828,0 7 ÇORUM Kargı Kargı İndere 1 30.830,0 8 ÇORUM Osmancık Kargı Bağyüzü Deresi 1 15.403,0 9 ÇORUM Uğurludağ Uğurludağ Akırcık Çayı 3 18.651,0 10 ÇORUM Merkez Tuzluburun İnalözü Deresi 2 17.007,6 11 KASTAMONU Hanönü Gök Irmak Küre Çayı 1 6.696,4 12 KASTAMONU Hanönü Gök Irmak Saray ve Sarıkaya D. 2 14.769,4 13 KASTAMONU Tosya Devrez Çayı Gökceviz Deresi 1 18.651,0 14 KAYSERİ Sarıoğlan Sarıoğlan Düzencik Çayı 1 10.293,0 15 KAYSERİ Akkışla Sarıoğlan Kestuyan Deresi 1 15.529,0 16 KAYSERİ Gemicik Çubuksu Seyidinali 1 14.927,2 17 KIRIKKALE Yahşiyan Kuşçalı Kılıçlar Çayı 1 30.852,6 18 KIRŞEHİR Boztepe Seyfe Gölü Tereli Deresi 1 17.810,8 19 NİĞDE Yeşilhisar Yeşilhisar Su Deresi 1 36.380,1 20 SİVAS Merkez Sivas Tecer Imağı 1 49.931,0 21 SİNOP Durağan Gök Irmak Su ve Boyabükü D. 1 11.037,4 22 SİNOP Durağan Gök Irmak Kaplanku ve Pınar D. 2 9.012,2 23 SİNOP Durağan Gökırmak Yasinin Deresi 1 16.814,0 31 459.505,7 TOPLAM 23 UYGULAMA YILI 2013-2017 83 16 Konya Kapalı Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Seyhan, batısında Antalya, güneyinde Doğu Akdeniz, Kuzeyinde Kızılırmak ve Sakarya havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 4.985.086 hektardır. Konya ovası ortalama 900-1050 m. arasında yükseklikte olup havzanın büyük kısmını kaplamakta, İç Anadolu Platosunun ana bölümünü oluşturmaktadır. Meram Çayı, Uluırmak, Karasu Çayı, İnsuyu, Yayla Dere ve Gavur Deresi havzadaki bazı akarsulardır. Havzada Ereğli ovası, Çumra Ovası, Karapınar Ovası, Tuz Gölü, Beyşehir Gölü mevcuttur. İklimi: Havzadaki iklim iç kesimlerden havzanın sınırlarına doğru kurak iklimden yarı kurak iklime geçişlidir. Havzada yarı kurak iklim tipi hakimdir. Konya ilinde ortalama yıllık yağış 318.1 mm. Karaman’da 326.6 mm. olmasına karşılık, iç kısımlarda yer alan Niğde’de 328.1 mm Aksaray’da 343.1 mm. dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Konya ilinde 40 cm. Karaman’da 44 cm, Niğde’de 39 cm ve Aksaray’da 45 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Aksaray 20.7 23.7 29.7 40.7 Ankara 27.1 30.4 35.5 48.7 Antalya 70.9 99.5 171.6 329.8 Isparta 29.3 33.2 40.8 73.8 Karaman 23.4 25.7 30.3 44.9 Konya 21.4 24.2 30.1 44.9 Nevşehir 22.2 25.0 29.0 40.1 Niğde 19.9 23.1 27.4 39.2 Bitki Örtüsü: Konya kapalı Havzası çayır, meralar, orman ve fundalıklarla kaplıdır. Havzadaki ormanlık alanlardaki hakim ağaç türleri genel olarak karaçam, ardıç ve meşelerden oluşur. Konya büyük bir bozkırı andırır. Havzada ormanlık alan %7.3’dür. Konya ilinde ormanlık oranı % 12.6, Isparta’da % 45.2, Aksaray’da %1.6, Karaman’da % 28.2, Niğde’de %7.8 ve Ankara’da % 14.1’ dir. ARAZİ KULLANIM DURUMU Orman Alanı % 365.849 7.3 Tarım Alanı 2.198.780 44.1 Mera Alanı 857.338 17.2 İskan Alanı 100.376 2.0 Diğer Alan 1.462.743 29.3 4.985.086 100 GENEL ALAN 84 Alanı (Hektar) 85 Hidrolojisi: Konya kapalı havzası Tuz gölü ve Beyşehir gölü yağış alanlarını kapsamaktadır. Havza içinde iki önemeli göl yer alır. Tuz gölüne gelen üç önemli akarsu vardır. Bunlardan Peçenek deresi ve Melendiz çayı kış aylarında nispeten kuvvetli olmalarına rağmen yaz aylarında genel olarak tuz gölüne ulaşamadan kurur. Pınarbaşı suyu ise gele olarak istikraralı bir akıma sahiptir. Beyşehir gölünden kaynağını alan Çarşamba suyu suğla gölüne mansaplanır. Suğla gölünden çıkan sularla birlikte bu kolda bulunan suların büyük bölümü tarımsal sulamada kullanılmaktadır. Havzanın ortalama yıllık verimi 2,5 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 4,52 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %2,4 tür. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) Kepir Deresi 3 14.739,0 Deliçay Urganboğazı Deresi 2 5.581,0 Cihanbeyli Tuzgölü Sarıkaya Deresi 1 30.585,0 KONYA Cihanbeyli Tuzgölü İnsu Deresi 2 18.432,0 5 KONYA Selçuklu Yukarıparbaşı Derindere 1 17.452,0 6 NEVŞEHİR Derinkuyu Kömürcü Bağarsak Deresi 1 33.012,5 7 ISPARTA Şarkikaraağaç Şarkikaraağaç Arpayeri Deresi 2 36.484,2 8 NİĞDE Çiftlik 1 12.216,7 13 168.502,4 İLÇE ADI ALT HAVZA ADI NO İL ADI 1 AKSARAY Merkez Tuz Gölü 2 KARAMAN Merkez 3 KONYA 4 Gösterli SEL HAVZASI ADI Göstelli Çayı TOPLAM 8 UYGULAMA YILI 2013-2017 86 17 Doğu Akdeniz Havzası Genel Tanıtımı: Havza doğusunda Seyhan, batısında Antalya, kuzeyinde Konya Kapalı havzaları ile çevrilidir. Havzanın en önemli akarsuları Göksu Irmağı ve Berdan Çayıdır. Havza genel alanı 2.173.218 hektardır. Bunların dışında da irili ufaklı dere ve çaylar vardır. Anamur Çayı, Sultan Çayı, Melleç Deresi, Menekşe Deresi, Müftü Deresi, Gözsüzce Deresi, Siniçay Deresi, Aksaz Deresi, Alata Çayı, Lamas Çayı, Deli Çayı bazılarıdır. Uzunluğu 250 km den büyük olan Göksu Irmağının drenaj havzası 10.000 km2 den fazladır. Göksu, iki büyük kolu olan Hadim ve Ermenek Çayı halinde Taşeli yaylalarının sularını toplayarak kuzeybatıdan –güneydoğuya doğru derin vadiler ve boğazlar içerisinden geçer. Mut ilçesi yakınlarında bu iki büyük kol birleşir ve buradan itibaren Akdeniz’e kadar Göksu Irmağı adıyla akar. Doğu Akdeniz Havzası’nda Yenice, Tarsus, Mersin, Erdemli, Silifke ovaları ile Akgöl, Keklik Gölü, Aygır Gölü ve Kamışlı Gölü mevcuttur. İklimi: Havzanın Akdeniz’e bakan kesimlerinde nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer alan Mersin ilinde ortalama yıllık yağış 568.8 mm, Karaman’da 326.6 mm, Konya’da 318.1 mm, Antalya’da 1072.8’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Karaman’da 44 cm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Antalya 70.9 99.5 171.6 329.8 Mersin 39.5 50.0 71.5 115.6 Karaman 23.4 25.7 30.3 44.9 Konya 21.4 24.2 30.1 44.9 Bitki Örtüsü: Doğu Akdeniz Havzasının büyük bir kesimi ormanlarla kaplıdır. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam, karaçam, sedir, göknar ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve kuşburnu makiyi oluşturan türlerdir. Mersin’in ormanlık oranı %54, Konya’nın % 12.6, Antalya’nın % 55.9, Karaman ilinin ise % 28.2’dir. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 849.880 39.1 Tarım Alanı 288.668 13.3 Mera Alanı 100.000 4.6 İskan Alanı 22.114 1.0 Diğer Alan 912.557 42.0 2.173.218 100 GENEL ALAN 87 Alanı (Hektar) 88 Hidrolojisi: En büyük akarsuyu Göksu nehri olan ve müteferrik suları Akdenize dökülen havzadır. Batıda Deli çayı doğuda Tarsus çayı (Berdan) yağış alanları sınırları içerisindedir. Göksu düdenlerle ve pınarlarla beslendiğinden mevsimsel yağışların dışında genel olarak düzenli seyir gösterir. Buna mukabil yukarı havzadaki kar erimeleri zaman zaman kuvvetli taşkınlara sebebiyet verebilmektedir. Alt havzada ise kışın yağan yağmurlar akarsu rejimi üzerinde tesirli olur. Havzanın ortalama yıllık verimi 15,6 l/s/km2 dir. Havzanın toplam yıllık ortalama akım 11,07 milyar m3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki payı %6 dır. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 KONYA Kaplanlı Göksu Nehri Cingiriniboğazı Deresi 1 3,714.2 2 MERSİN Anamur Dragon Deresi Gökçesuyu Deresi 1 13,707.0 3 MERSİN Bozyazı Bozyazı Bakırçayı Deresi 1 18,544.0 4 MERSİN Bozyazı Gözce Pembecik Deresi 3 14,176.0 5 MERSİN Gülnar Babadıl Deresi Yedipınar Deresi 3 11,255.0 6 MERSİN Toroslar Müftü Deresi Çıkrıcak Deresi (Değnek) 2 10,824.0 7 MERSİN Mut Pirinsuyu Dereyurt Deresi 1 19,165.3 8 MERSİN Mut Aşağıköseterli Gelembiç Çayı 11 12,001.8 9 MERSİN Tarsus Kadıncık Çayı Yalamık Deresi 1 2,934.5 10 MERSİN Mut Ermenek Beci Deresi 3 11,552.2 11 MERSİN Erdemli Erdemli Kodaman Çayı 3 9,570.0 12 MERSİN Mut Kurtsuyu Deresi Sasun Deresi 2 30,056.0 32 157,500.0 TOPLAM 12 UYGULAMA YILI 2013-2017 89 18 Seyhan Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Ceyhan, batısında Doğu Akdeniz, Konya Kapalı ve Kızılırmak, kuzeyinde Kızılırmak ve Fırat - Dicle havzaları ile çevrilidir. Seyhan Nehrinin uzunluğu 560 km’dir. Havza genel alanı 2.140.625 hektardır. En uzun kolu Kayseri’ nin Pınarbaşı ilçesinden, 1500 metre yükseklikteki Uzun Yayla’dan doğan Zamantı suyudur ve Kayseri’nin Pınarbaşı, Tomarza, Develi, ve Yahyalı ilçelerinden geçer. İkinci uzun kolu ise Göksu olup, Kozan İlçesi sınırlarında birleşerek Seyhan ismini almaktadır. Seyhan üçüncü anakolu olan Çakıt Çayı’nı da içine alarak Adana İli içinden geçer ve bu şehri Seyhan ve Yüreğir isimli iki ilçeye böler. Çukurova’nın en batı kesiminde, Adana-Mersin sınırında Deli Burnu’nda Akdeniz’e dökülür. Seyhan Nehri Çukurova’ nın iki ana hayat kaynağından birisidir. İklimi: 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Havzanın Akdeniz’e bakan kesimlerinde Meteoroloji nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, iç 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik İstasyonu Adı kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer alan Adana ilinde ortalaAdana 48.0 56.4 69.9 108.6 ma yıllık yağış 636.4 mm. olmasına karşılık, Mersin 39.5 50.0 71.5 115.6 iç kısımlarda yer alan Kayseri’de 393.0 mm’ Kayseri 24.9 29.1 32.8 40.7 dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun Niğde 19.9 23.1 27.4 39.2 kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı iç kısımlarda yer alan Kayseri’de 51 cm’dir. Bitki Örtüsü: Seyhan Havzasının büyük bir kesimi ormanlarla kaplıdır. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam, karaçam, sedir, göknar, meşe ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve kuşburnu makiyi oluşturan türlerdir. Seyhan Havzasında en geniş alan tarım ve orman alanlarıdır. Havzanın % 21.1’i orman alanıdır. Adana İlinde ormanlık oranı % 41.1, Niğde’de % 7.8, Kayseri’de % 6.2’ dir. Hidrolojisi: ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 515.306 568.777 288.057 24.499 743.986 2.140.625 24.1 26.6 13.5 1.1 34.8 100 Seyhan havzasının iki önemli kolu Zamantı ırmağı ile Göksu ırmağıdır. Zamantı ırmağı ilk kaynaklarını Türkiye‘nin en karakteristik yaylalarından biri olan Uzun Yayla’dan alır. Zamantı ırmağı Pınarbaşı bölgesinde kış aylarında zaman zaman donar. Zamantı ırmağı birçok kaynak akımını da alarak Toroslar arasından sarp derin boğazlardan geçerek Aladağ’ın doğu eteklerinin sularını da toplayarak Ergeneuşağı köyü civarında Göksu Nehri ile birleşir. Göksu Nehri ilk kaynaklarını Binboğa dağlarından alır. Göksu nehri büyük pınarlar ve düdenlerle beslenir. Kar erimeleri Göksu havzasının dar olması sebebiyle Zamantı ırmağına göre çabuk sonlanır. Seyhan havzasındaki taşkınları kontrol eden 2 tane önemli baraj mevcuttur. Bunlardan Çatalan Barajı 1996 yılından beri, Seyhan Barajı ise 1956 yılından beri işletmededir. Havzanın toplam yıllık ortalama akımı 8,01 hm3 olup, bunun Türkiye toplam potansiyelindeki yeri % 4,3 tür. Havzanın ortalama yıllık verimi 12,3 l/s/km2 dir. 90 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 ADANA Pozantı Çakıt Çavuşlu Deresi 1 8.352,0 2 ADANA Ulukışla Çakıt Horoz Deresi 2 15.585,0 3 NİĞDE Çamardı Ecemiş Çayı Üçkapılı Deresi 1 14.718,0 4 38.655,0 TOPLAM 3 UYGULAMA YILI 2013-2017 91 19 Asi Havzası Genel Tanıtımı: Havza doğusunda Fırat-Dicle, kuzeyinde Ceyhan havzaları ile çevrilidir. Asi Nehri, Lübnan Bakaa Vadisi’ nin doğu kısmından doğar ve Türkiye Hatay İlinden Akdenize dökülür. Toplam uzunluğu 386 km olup, Türkiye topraklarındaki uzunluğu 88 km’dir. Havza genel alanı 824.271 hektardır. Havzanın en önemli ovası Amik Ovasıdır. Dörtyol Ovası, Arsuz, Payas, İskenderun ve Erzin ovaları da diğer önemli ovalardır. Havzada Amik Gölü, Gölbaşı, Yenişehir Gölü, Karasuçayı ve Beyazçay mevcuttur. İklimi: Havzanın Akdeniz’e bakan kesimlerinde nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, kuzeydoğu kesimlerinde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer alan Hatay ilinde ortalama yıllık yağış 1092.7 mm, Gaziantep’de 550.8 mm, Kilis’de 477.8 mm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Hatay 58.7 83.7 115.7 171.4 Gaziantep 29.4 34.7 43.7 59.8 Kilis 31.9 34.9 40.0 57.4 Bitki Örtüsü: Hatay’ın tabii bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam, karaçam, sedir, göknar, fıstıkçamı, meşe, kayın ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve kuşburnu makiyi oluşturan türlerdir. Hatay ilinde ormanlık oranı % 38.5, Gaziantep’de % 12, Kilis’de % 14.7’ dir. Hidrolojisi: Asi Nehrinin önemli kolları Afrin Çayı ve Karasu ‘dur. Asi Nehrinin beslenme havzasının büyük bölümü Suriye Devleti sınırlarında kalmaktadır. Toplam 380 km uzunluğun 100 km’si Türkiye sınırları içindedir. Asi Nehri ilk kaynaklarını Suriye’nin Hums şehrindeki bataklıklardan alır. Suriye tarafında düdenlerle beslenmesinden dolayı Asi Nehri yaz aylarında dahi kuvvetlidir. Asi Nehri bir süre Suriye ile Türkiye arasında sınırı takip ederek Amik ovasından Türkiye’ye girer. Suriye tarafında ana kol üzerinde barajlar mevcuttur. Karasu ve Afrin çayını da alarak İskenderun körfezinden denize dökülür. Havzanın yıllık ortalama akımı 1,17 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelindeki yeri % 0,6 dır. Havzanın ortalama yıllık verimi 3,4 l/s/km2 dir. 92 ARAZİ KULLANIM DURUMU Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN Alanı (Hektar) 251.941 347.753 65.648 23.179 135.751 824.271 % 30.6 42.2 8.0 2.8 16.5 100 Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 GAZİANTEP İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI Nurdağ Karasu Çayı Ardil Deresi SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 20.102,0 2 HATAY Kırıkhan Karasu Çayı Delibekir Deresi 1 7.250,5 3 KİLİS Merkez Afrin Çayı Deliçay 1 36.533,0 3 136.090,0 TOPLAM 3 UYGULAMA YILI 2013-2017 93 20 Ceyhan Havzası Genel Tanıtımı: Havza doğusunda ve kuzeyinde Fırat-Dicle, batısında Seyhan, güneyinde Asi Havazsı ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.168.744 hektardır. Ceyhan Nehrinin Uzunluğu 509 km’dir. Elbistan’ın 3 km Güneydoğusunda, Pınarbaşı Mevkii’nden doğan ve Elbistan’ın ortasından geçen Ceyhan Nehri Akdeniz Bölgesi’ nin en büyük akarsularındandır. Çukurova’ da geniş bir delta oluşturarak Akdeniz’ de İskenderun Körfezi’ ne dökülür. Başlıca kolları; Söğütlü, Hurman, Göksun, Mağara Gözü, Fırnız, Tekir, Körsulu ve Aksu çaylarıdır. Havzada Ceyhan Ovası ve Maraş Ovası mevcuttur. İklimi: Havzadaki iklim kuzey sınırına doğru nemliden yarı nemli iklime geçişlidir. Havzada nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimdir. Akdeniz sahilinde yer alan Adana ilinde ortalama yıllık yağış 636.4 mm. Osmaniye’de 844.3 mm olmasına karşılık, iç kısımlarda yer alan Kahramanmaraş’da 714.6 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. En yüksek kar örtüsü kalınlığı iç kısımlarda yer alan Kahramanmaraş’da 37 cm’dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Adana 48.0 56.4 69.9 108.6 Adıyaman 26.2 30.1 42.7 72.0 Gaziantep 29.4 34.7 43.7 59.8 Kahramanmaraş 22.4 26.4 40.9 71.4 Kayseri 24.9 29.1 32.8 40.7 Sivas 20.7 23.0 26.7 41.6 Osmaniye 47.8 68.0 101.4 150.2 Bitki Örtüsü: Ceyhan Havzasının büyük bir kesimi ormanlarla kaplıdır. Ormanları oluşturan hakim ağaç türleri kızılçam, karaçam, sedir, göknar, fıstıkçamı, meşe, kayın ve ardıç’dır. Aşağı rakımlarda maki formasyonunda bitki örtüsü hakimdir. Defne, yabani zeytin, keçi boynuzu, yabanmersini, zakkum, böğürtlen ve kuşburnu makiyi oluşturan türlerdir. Havzadaki en büyük alanı % 36.2 ile tarım alanları kaplamaktadır. % 25.8 ile orman alanı en büyük ikinci alandır. Kahramanmaraş ilinde ormanlık oranı % 35.7, Osmaniye’ de % 47.7, Gaziantep’de % 12, Adana’ da % 41.1’ dir. ARAZİ KULLANIM DURUMU % Orman Alanı 560.308 25.8 Tarım Alanı 785.010 36.2 Mera Alanı 115.182 5.3 İskan Alanı 31.530 1.5 Diğer Alan 676.713 31.2 2.168.744 100 GENEL ALAN 94 Alanı (Hektar) 95 Hidrolojisi: Ceyhan nehrinin önemli kollarından biri Göksun çayı ve Aksu çayıdır. Aksu vadisinde Aksu çayından Aksu vadisinde oldukça fazla sulama yapılmaktadır. Ceyhan nehri dar vadilerden geçip birçok akarsuyu da kendine katarak Çukurova ‘ya açılır. Çukurova’ya açıldığı yerde nehrin karakteri değişir ve hızı yavaşlar, yatağı genişler. Ceyhan nehri çok kumsal ve ileride ova olabilecek lagünlerle dolu bir kıyıdan Akdeniz’e dökülür. Çukurova’da fazla su kullanımı ve beslenme olmamasına rağmen havzanın büyük kısmı yüksek kotlu kar beslemeli kaynakların olması sebebiyle her mevsim kuvvetli akmaktadır. Havzanın yıllık ortalama akımı 7,18 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 3,9 dur. Havzanın ortalama yıllık verimi 10,7 l/s/km2 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) NO İL ADI 1 OSMANİYE Bahçe Horu Çayı Kar Deresi 1 11.253,0 2 K.MARAŞ Merkez Büyüksır Dazdere 1 15.266,0 3 K.MARAŞ Çağlayancerit Aksu Çayı Akdere 1 22.519,0 4 K.MARAŞ Afşin Ericek Esendere 1 8.465,2 5 K.MARAŞ Merkez Aksu Çayı Erkenez Çayı 2 35.239,0 6 ADIYAMAN Çelikhan Bulam Çayı Çelikhan Çayı 1 19.660,6 7 112.402,8 TOPLAM 6 UYGULAMA YILI 2013-2017 96 21 Fırat Dicle Havzası Genel Tanıtımı: Havza doğusunda Vangölü, kuzeyinde Aras, Çoruh ve Yeşilırmak, batısında Kızılırmak, Seyhan, ceyhan ve güneybatısında Asi havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 17.613.063 hektardır. Fırat nehri Erzincan, Tunceli, Elazığ, Malatya, Diyarbakır, Adıyaman ve Gaziantep il sınırını belirledikten sonra Suriye, daha sonra Irak topraklarına girer. Irak’ ta denize uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek Şatt’ül-Arab’ı oluşturur ve Basra Körfezi’ne dökülür. Toplam uzunluğu 2.800 km olup Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu 1.263 km’ dir. Nehrin en önemli kolları Murat, Karasu, Tohma, Peri, Çaltı ve Munzur Çayları’dır. Dicle nehri Doğu Anadolu dağlarından çıkar, Basra Körfezi’ne dökülür. Toplam uzunluğu 1900 km’ dir. Türkiye topraklarında kalan bölümün uzunluğu ise 523 km’ dir. En önemli kolları Batman, Garzan, Botan, Habur, Büyük Zap ve Küçük Zap’ tır. İklimi: Havzada Tunceli’den Hakkari’ye doğru (kuzeybatıdan güneydoğuya doğru) nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, diğer kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Elazığ ilinde ortalama yıllık yağış 396.9 mm, Malatya’da 374.1 mm,Tunceli’de 899.1 mm, Erzincan’da 374.8 mm, Erzurum’da 405.3 mm, Bingöl’de 939.8 mm, Muş’da 1130.5 mm, Bitlis’de 1213.2 mm, Diyarbakır’da 468.6 mm, Adıyaman’da 680.3 mm, Gaziantep’de 550.8 mm, Şanlıurfa’da 433.1 mm, Mardin’de 639.4 mm, Batman’da 462.8 mm, Siirt’de 670.6 mm, Hakkari’de 746.5 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Elazığ’da 40 cm, Malatya’da 61 cm, Tunceli’de 285 cm, Erzincan’da 55 cm, Erzurum’da 110 cm, Bingöl’de 200 cm, Muş’ da 163 cm, Bitlis’de 341 cm, Diyarbakır’da 65 cm, Adıyaman’da 60 cm, Gaziantep’de 47 cm, Şanlıurfa’da 25 cm, Mardin’de 92 cm, Batman’da 32 cm, Siirt’de 69 cm, Hakkari’de 260 cm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik İstasyonu Adı Adıyaman 26.2 30.1 42.7 72.0 Ağrı 23.9 26.1 28.9 47.7 Batman 19.9 23.2 29.6 51.9 Bingöl 25.5 30.3 44.4 87.4 Bitlis 19.7 25.5 38.5 88.5 Diyarbakır 21.7 25.0 35.4 53.7 Elazığ 16.8 21.0 30.4 48.2 Erzincan 15.3 18.2 25.2 39.5 Erzurum 18.2 20.1 23.5 38.7 Gaziantep 29.4 34.7 43.7 59.8 Hakkari 13.6 18.3 36.3 72.4 Kahramanmaraş 22.4 26.4 40.9 71.4 Kilis 31.9 34.9 40.0 57.4 Malatya 17.6 21.7 31.0 46.3 Mardin 35.4 41.9 56.5 94.1 Muş 16.6 21.3 34.3 66.7 Siirt 21.3 26.0 36.5 71.2 Sivas 20.7 23.0 26.7 41.6 Şanlıurfa 26.3 33.5 45.2 70.7 Şırnak 28.6 32.4 46.5 82.8 Tunceli 24.2 29.8 37.2 61.7 Van 17.6 20.4 26.5 41.5 Bitki Örtüsü: Havzanın güneybatı, kuzey ve doğu kesimleri ve alçak kesimlerinde bozkır görülür. Dağ yamaçları, yüksek yerler ve akarsu kenarlarında orman ve çalılıklar mevcuttur. Ormanları oluşturan hakim ağaç türü meşelerdir, havzanın kuzey kısımlarında ise sarıçam hakimdir. Elazığ’da ormanlık oranı % 15.2 %, Malatya’da % 15, Tunceli’de % 27.4, Erzincan’da % 13.4, Erzurum’da % 9.3, Bingöl’de % 32.9, Muş’ da % 8.2, Bitlis’de % 20.6, Diyarbakır’da % 23.4, Adıyaman’da % 25.1, Gaziantep’de % 12, Şanlıurfa’da % 0.5, Mardin’de % 14.1, Batman’da % 17.3, Sivas’da % 9.9, Kahramanmaraş’ da % 35.4, Van’da % 1.3, Ağrı’da % 0.5, Şırnak’da %36.3, Kilis’de % 14.7, Siirt’de % 35.2, Hakkari’de % 20.2’ dir. 97 ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı 2.745.017 15.6 Tarım Alanı 4.809.757 27.3 Mera Alanı 3.441.825 19.5 İskan Alanı 148.054 0.8 Diğer Alan GENEL ALAN 6.468.411 36.7 17.613.063 100 98 Hidrolojisi: Fırat Nehrinin Keban Barajına kadar olan kısmı başlıca iki koldan oluşmaktadır. Keban Barajı 1975 yılından beri işletilmektedir. Bunlar Murat suyu ve Karasu’dur. Karasu Erzurum Dumlu dağından doğar. Murat suyu ilk kaynaklarını Van Gölünün kuzeyindeki volkanik dağ olan Aladağ’dan alır. Murat suyu Karasudan daha uzun ve daha büyüktür. Murat suyu Muş ovasını geçerek Keban Barajına ulaşır. Muş ovasına kadar olan kısımlarda Murat suyu kış aylarında donmaktadır. Ayrıca Keban barajına dökülen önemli akarsular peri suyu, Munzur suyu ve Kiğı Çayı’dır. Bu nehirler üzerinde enerji amaçlı pek çok baraj işletmede veya inşaat aşamasındadır. Keban barajının mansabında yine 1987 yılından beri işletilmekte olan Karakaya barajı mevcuttur. Bu barajdan önce Fırat nehrine Tohma çayı katılmaktadır. Tohma suyu karstik şekillenmelerden dolayı vadi ve kanyon şeklinde kendini gösteren karakteristik bir nehirdir. Fırat nehri ana kol üzerinde Karakaya barajından sonra Atatürk barajı Birecik Barajı ve Karkamış barajı işletmededir. Bunların en önemlisi göl alanı 48.700 hm3 olan ve 1992 yılından beri işletilen Atatürk barajıdır. Fırat nehrinin akımlarının %90 lık kısmı Türkiye sınırları içerisindedir. Geri kalan %10 luk kısmı ise Suriye sınırlarında kalmaktadır. Fırat nehri Dicle nehri ile birleştikten sonra Basra körfezine dökülmektedir. Havzanın yıllık ortalama akımı 52,94 km3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 28,5 tür. Havzanın ortalama yıllık verimi 21,4 l/s/km2 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 GAZİANTEP 2 GAZİANTEP 3 GAZİANTEP 4 GAZİANTEP 5 ŞANLIURFA 6 ŞANLIURFA 7 MARDİN 8 DİYARBAKIR 9 DİYARBAKIR 10 DİYARBAKIR 11 DİYARBAKIR 12 DİYARBAKIR 13 BATMAN 14 ŞIRNAK 15 SİİRT 16 ADIYAMAN 17 ADIYAMAN 18 AĞRI 19 AĞRI 20 AĞRI 21 AĞRI 22 TUNCELİ 23 MALATYA 24 MUŞ 25 BİNGÖL 26 BİNGÖL 27 ELAZIĞ 28 ERZİNCAN 29 ERZİNCAN 30 HAKKARİ 31 IĞDIR 32 IĞDIR TOPLAM UYGULAMA YILI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI Nizip Şehitkamil Nurdağı Yavuzeli Merkez Merkez Midyat Çınar Çınar Çüngüş Hani Kulp Sason Merkez Şirvan Kahta Gölbaşı Eleşkirt Doğubeyazıt Merkez Merkez Pertek Doğanşehir Merkez Solhan Merkez Baskil Tercan Tercan Merkez Merkez Merkez Nizip Çayı Nizip Çayı Aksu Çayı Merziman Çayı Cülap Deresi Cülap Deresi Çaçak Deresi Çınar Havar Çayı Karakaya Anbar Çayı Başka Çayı Batman Çayı Hızıl Çayı Botan Çayı Çeftnesar Çayı Gölbaşı Gölü Şirvan Doğubeyazıt Şirvan Ağrı Pertek Sürgü Çayı Karasu Solhan Perisuyu Baskil Tuzla Çayı Kargın Zapsuyu Aras Nehri Aras Nehri SEL HAVZASI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA ALANI (Ha.) SAYISI Akardere 1 14.312,0 Damızlık Deresi 1 46.830,0 İçerisu Deresi 1 16.379,0 Mnadoğun Deresi 1 39.561,0 Direkli Deresi 1 21.665,0 Kapdere 1 16.397,0 Cadde Deresi 2 7.159,9 Çayır Deresi 1 15.134,0 Künvare Deresi 1 18.184,0 Han Deresi 2 4.447,0 Çem Deresi 1 34.648,0 Kulp Deresi 5 37.913,0 Sasun Çayı 1 65.380,0 Boğaz Deresi 1 9.075,2 Cemileleği Deresi 1 19.644,7 Boya Çayı 1 32.829,3 Örenli Çayı 1 5.790,3 Eleşkirt, M. Süleyman 1 19.015,1 Sağdıç 1 1.400,0 Ahmetbey 1 25.378,5 Hacıseler Deresi 1 10.359,9 Soğukpınar D. (Bahçe D.) 1 15.007,0 Reşadiye Suyu 1 25.026,8 Soğucak Deresi 2 27.874,4 Konak Deresi 1 6.443,4 Bingöl Çayı 5 26.541,0 Himik Deresi 1 16.598,5 Çavuşlu Deresi 1 4.776,4 Tivnik Suyu Deresi 1 6.250,4 Katramas 1 14.322,0 Havaalanı Havzası 6 25.041,0 Gökyar Deresi 5 27.960,0 32 52 657.343,9 2013-2017 SEL HAVZASI ADI 99 22 Doğu Karadeniz Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Çoruh, güneyinde ve batısında yeşilırmak havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.286.685 hektardır. Foldere, Değirmendere, Karadere, Solaklı Deresi, Fırtına Deresi, İyidere Havzadaki akarsulardan bazılarıdır. Fırtına Deresi Kaçkar dağlarının Karadenize bakan yamaçlarındaki derelerin birleşmesi ile oluşmuştur. Rize İli Ardeşen İlçesinin yaklaşık 2 km batısından Karadenize dökülür, 57 km uzunluğundadır. Solaklı deresi, Soğanlı ve Haldızen dağlarındaki buzul göllerinden ve ilkbaharda eriyen buzullardan kaynağını almaktadır. Trabzon ilinin en uzun akarsularındandır. Uzunluğu 80 km dir. Çaykara’yı Kuzey - Güney yönünde yararak derin vadiler oluşturur. Solaklı deresinin havzası 700 km2 civarındadır. Doğu Karadeniz Havzası’nda Uzungöl heyelan seti Gölü, Balıklı Göl, Aygır Gölü, Kara Göl, Büyüklü küçüklü buzul gölleri, Sera heyelan seti gölü mevcuttur. İklimi: Havzada iklim, iç kesimlerden kuzeye 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) doğru nemli iklimden çok nemli iklime Meteoroloji doğru geçişlidir. Havzanın Karadeniz’e 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik İstasyonu Adı bakan yamaçlarıyla, dağların arka yamaçlarında nemli ve yarı nemli iklim Artvin 21.3 25.4 39.6 72.3 tipi hakimken, iç kesimlerde yarı kurak Giresun 57.7 74.9 91.4 111.9 iklim tipi hakimdir. Trabzon ilinde orGümüşhane 18.4 20.5 27.5 42.6 talama yıllık yağış 821.6 mm, Ordu’da Ordu 44.7 54.4 69.8 108.7 1037.0 mm, Rize’de 2244.9 mm, Giresun’da 1259.8 mm ve Gümüşhane’de 462.6 mm’ Rize 64.8 83.2 110.8 148.6 dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden Trabzon 36.3 44.7 53.0 79.1 unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Trabzon 41 cm, Ordu’da 59 cm, Giresun’da 57 cm, Rize’de 88 cm iken Gümüşhane’de 80 cm’dir. Bitki Örtüsü Doğu Karadeniz Havzası bitki örtüsü ve biyolojik çeşitlilik açısından ülkemizin en zengin bölgesidir. Havzada dere içeride kızılağaç ormanları hakimdir. Diğer yerlerde ladin, sarıçam, karaçam, ıhlamur, kestane, kayın, gürgen, göknar, akçaağaç, karaağaç, meşe ve dişbudak türleri yayılış gösterir. Ayrıca havzada çay ve fındık tarımı yapılmaktadır.Trabzon İlinde ormanlık alan oranı % 37.4, Ordu’da % 33,4, Giresun’da % 33,8, Artvin’de %54.5, Rize’de % 45,1, Gümüşhane’de % 30,8’ dir. 100 ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 1.021.791 292.544 324.391 15.147 632.813 2.286.685 44.7 12.8 14.2 0.7 27.7 100 101 Hidrolojisi: Karadeniz bölgesinin doğusunda sularını Karadeniz’e döken Terme çayından Hopa çayına kadar olan kesimdir. İyidere ve Harşit çayı en önemli kollarıdır. Havzadaki akarsuların ilk kaynakları yüksek yaylalardan ve tepe bölgelerine yakın krater göllerinden başlar. Bu göller aynı zamanda su toplama ve besleme havzası gibi davranıp, aynı zamanda bol yağış da alarak bütün yıl boyunca akarsuların kurumasını da engeller. Havzadaki diğer önemli nehirler ise Melet çayı, Aksu, Terme çayı, Pazar çayı Gelevera deresi, Değirmendere, Karadere ve Fırtına deresidir. Havzanın yıllık ortalama akımı 14,9 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 8 dir. Havzanın ortalama yıllık verimi 19,5 l/s/km2 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 ORDU Fatsa Fatsa Kara kucak deresi 1 16.485,4 2 ORDU Merkez Ordu Civili Irmağı 1 14.643,4 3 ORDU Merkez Ordu Melet Irmağı 1 16.720,0 4 ORDU Fatsa Fatsa Ilıca Irmağı 2 17.786,8 5 ORDU Kabadüz Turna Suyu Beyalanı dere 1 10.648,4 6 GİRESUN Dereli Aksu Çayı Göksu Deresi 1 12.491,0 7 GİRESUN Keşap Keşap Hamaloğlu Deresi 2 11.666,0 8 GİRESUN Bulancak Pazarsuyu Çayı Çatalçam Deresi 2 11.114,0 9 GİRESUN Dereli Aksu Çayı Solaklı Deresi 1 14.826,0 10 GİRESUN Merkez Giresun Batlama Çayı 1 17.095,0 11 GÜMÜŞHANE Merkez Gümüşhane Çamlıköy Deresi 2 14.487,0 12 TRABZON Çaykara Çaykara Demirkapı deresi 1 13.125,5 13 TRABZON Çaykara Çaykara Büyük dere 2 11.936,4 14 TRABZON Çaykara Çaykara Balkodu dere 2 9.146,5 15 TRABZON Maçka Maçka Meryemana D. (Haliya) 1 13.169,5 16 RİZE ikizdere İkizdere Anzer Deresi 1 14.858,0 17 RİZE ikizdere İkizdere Göl Deresi 3 24.239,0 18 RİZE Ardeşen Fırtına Deresi Tunca Deresi 3 14.141,0 19 RİZE Fındıklı Fırtına Deresi Yeşil Dere 4 10.672,0 32 269.250,9 TOPLAM 19 UYGULAMA YILI 2013-2017 102 23 Çoruh Havzası Genel Tanıtımı: Havza, doğusunda Aras, batısında Doğu Karadeniz ve Yeşilırmak, güneyinde Fırat-Dicle havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.025.608 hektardır. Çoruh Nehrinin uzunluğu 466 kilometredir. Bunun 442 kilometresi Türkiye sınırları içindedir. Mescit Dağlarının batı yamaçlarından çıkar, Çoruh Dağlarının vadilerinden geçerek batıya doğru devam eder. Rize Dağlarının güney vadilerine ulaştıktan sonra batı yönünden gelen Pulur Suyu ile birleşerek doğuya doğru yön değiştirir. İspir’den Yusufeli’nin güney yakınından geçtikten sonra sağ taraftan Oltu Çayını, Artvin’e varmadan Şavşat Suyunu alarak kuzeye yönelir. Borçka’da kuzeydoğuya yönelerek Muratlı’yı geçtikten sonra Batum’un güneyinden Karadeniz’e dökülür. Çoruh Nehrinin geçtiği yatak oldukça dar olup derindir. Yamaçlar ve vâdiler, gittikçe dikleşir ve nehir yatağı dar bir vaziyet alır. Bu sebeple, Çoruh Nehrinin akıntısı çok hızlıdır. İklimi: Havzada iklim doğudan batıya doğru 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) kurak, yarı kurak, yarı nemli ve nemli Meteoroloji iklimlere geçişlidir. Havzanın Artvin ili 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik İstasyonu Adı tarafı nemli ve yarı nemli iklim tipi haArtvin 21.3 25.4 39.6 72.3 kimken, Erzurum ve Bayburt tarafında yarı kurak iklim tipi hakimdir. Artvin Bayburt 22.7 24.5 28.7 37.7 ilinde ortalama yıllık yağış 716.8 mm Erzurum 18.2 20.1 23.5 38.7 olmasına karşılık, Erzurum’da 405.3 mm ve Bayburt’da 442.8 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Artvin’de 142 cm, Erzurum’da 110 cm, Bayburt’da 110 cm’dir. Bitki Örtüsü: Havzadaki orman formasyonları yapraklı ormanlar, kızılağaç, kestane, kayın, ıhlamur, kayın, gürgen, akçaağaç, karaağaç, meşe ve dişbudak, ibreli ormanlar ladin, sarıçam, karaçam, göknar türlerinden oluşmaktadır. Artvin İlinde ormanlık oranı % 54.5, Erzurum’da % 9.3 ve Bayburt’da % 4’ dür. 103 ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 700.675 204.096 379.113 6.754 734.969 2.025.608 % 34.6 10.1 18.7 0.3 36.3 100 104 Hidrolojisi: Çoruh nehri Türkiye’nin hidroelektrik potansiyeli açısından önemli nehirlerinden biridir. Çoruh nehri Erzurum ovasının kuzeyindeki Mescit dağlarından doğar. Çoruh nehri Bayburt’tan sonra dar vadileri hızla yararak türbülanslı bir şekilde Borçka’yı da geçerek Maradit(Muratlı) civarında ülkemizi terk eder. Gürcistan Devletinin Batum şehri civarında geniş alüviyonlar, bataklıklar, kumluklar da bırakarak büyük bir delta oluşturur ve Karadeniz’e dökülür. Havzanın yıllık ortalama akımı 6,3 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 3,4 tür. Havzanın ortalama yıllık verimi 10,1 l/s/km2 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 ARTVİN Ardanuç Bulanık Çayı Cehennem Deresi 2 57.879,0 2 ARTVİN Borçka Borçka Çifteköprü İçkale 3 65.799,9 3 ARTVİN Şavşat Şavşat Şavşat çayı 3 37.876,6 4 ARTVİN Borçka Çoruh nehri Değirmendere 2 30.044,7 5 ARTVİN Yusufeli Oltu Çayı Garbandibi Deresi 2 14.861,1 6 ARTVİN Yusufeli Yusufeli Barshal Çayı 1 28.861,4 7 ERZURUM Narman Narman Çayı Koçkans deresi 1 5.569,3 8 ERZURUM Oltu Oltu Çayı Darıca Deresi 2 27.497,4 9 ERZURUM Tortum Tortum Çayı Dikyar dere 3 25.226,1 10 ERZURUM Tortum Tortum Çayı Vihik Çayı 1 37.701,0 11 BAYBURT Tortum Tortum Çayı Çoruh 2 13.344,6 22 344.661,0 TOPLAM 11 UYGULAMA YILI 2013-2017 105 24 Aras Havzası Genel Tanıtımı: Havza batısında Çoruh ve FıratDicle, güneyinde Fırat-Dicle havzaları ile çevrilidir. Havza genel alanı 2.794.360 hektardır. Aras Nehri; Bingöl Dağları’nın Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey yamaçlarından doğar. Tekman Yaylası’nın bütün sularını toplayan ırmak, Sakaltutan Dağları’ nın doğusundaki havza içerisinde kuzey yönünde akar. Sakaltutan Dağları ile Topçu Dağı arasında kalan, derin ve sarp Mescitli Boğazı’ nı geçtikten sonra Pasinler Ovası’ na iner. Burada Yukarı Pasin Havzası’nın sularını toplayarak gelen Hasankale (Pasinler) Çayı’ nı alır ve kuzeydoğu yönünde akarak il sınırları dışına çıkar. Erzurum-Kars platosunun güneyindeki çöküntü alanlarında akarak Ermenistan sınırına ulaşır. Türkiye-Azerbaycan, Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-İran sınırının bir bölümünü oluşturduktan sonra Azerbaycan’da Kura Nehri ile birleşir. Aras Nehri’ nin uzunluğu 1.072 km’ dir, Kafkaslar’ın en büyük nehirlerinden biridir. Nehrin 548 km’ si Türkiye sınırları içerisindedir. Aras Havzasında Iğdır Ovası, Kars Ovası, Göle Ovası, Büyüksütlüce Ovası, Hasköy Ovası, Çıldır Ovası, Ardahan Platosu, Çıldır Gölü, Aktaş Gölü mevcuttur. İklimi: Havzada yarı kurak ve kurak iklim tipi hakimdir. Ülkemizin en az yağış alan Iğdır İli bu havzaiçerisinde yer almaktadır. Ardahan ilinde ortalama yıllık yağış 550.8 mm, Kars’da 486.9 mm, Iğdır’da 258.8 mm, Erzurum’da 405.3 mm dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Ardahan’da 110 cm, Kars’da 88 cm, Iğdır’da 38 cm, Erzurum’da 110 cm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Ağrı 23.9 26.1 28.9 47.7 Ardahan 33.6 38.7 41.7 52.8 Erzurum 18.2 20.1 23.5 38.7 Iğdır 17.4 19.1 22.3 30.2 Kars 31.0 33.9 36.8 43.1 Bitki Örtüsü: Havzanın büyük bir kesimi çayır ve meralarla kaplıdır. Orman varlığı zengin sayılmaz. Türkiye’nin en yüksek ormanları bu havzadadır. Ormanlar 1900 m ile 2800 m arasındadır. Havzadaki ormanlık alanlarda bitki örtüsü genel olarak sarıçam ve meşelerden oluşur. Havzadaki hâkim bitki örtüsü yüksek rakımlı arazinin tesiri altındadır. Ardahan’da ormanlık oranı % 5.6, Kars’da % 4.5, Ardahan’da % 5.6, Iğdır’da % 0.01, Ağrı’ da % 0.5, Erzurum’da % 9.3’ dür. 106 ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) Orman Alanı 135.249 Tarım Alanı 726.505 Mera Alanı 869.907 İskan Alanı 22.735 Diğer Alan 1.039.964 GENEL ALAN 2.794.360 % 4.8 26.0 31.1 0.8 37.2 100 107 Hidrolojisi: Aras nehrinin en önemli kolu Arpaçay’dır. Aras nehri ilk kaynağını Bingöl dağlarından alır. Pasinler ovasını sulayarak Kağızman’dan geçer ve Tuzluca yakınlarında Çıldır gölünden doğan ve bir süre Ermenistan’ la sınırımızı çizen Arpaçay’la birleşir. Iğdır ovasını da geçerek Ağrı dağının doğu eteklerinden sınırımızı terkeder. Bütün kış süresince Kağızman’ın aşağı yatağı haricine donar. Yüksek dağların bol yağışlarıyla beslenmesine rağmen yönünü doğunun soğuk ve kurak tesirine çevirmiş bu akarsular daha çok kar rejimine tabidirler. Havzanın yıllık ortama akımı 4,63 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin % 2,5 tur. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,3 l/s/km2 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI İLÇE ADI ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI SEL HAVZASI ADI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) 1 KARS Kağızman Kağızman Yukarı Deresi 3 36.217,6 2 ARDAHAN Merkez Kura Nehri Alabalık Deresi 2 28.681,9 5 64.899,6 TOPLAM 2 UYGULAMA YILI 2013-2017 108 25 Vangölü Havzası Genel Tanıtımı: Havza, kuzey, güney ve doğusundan Fırat-Dicle havzası ile çevrilidir. Havza genel alanı 1.787.431 hektardır. En derin yeri 451 m olan gölün ortalama derinliği 171 m ve denizden yüksekliği 1650 m’ dir. Van Gölü’ nde büyük boyutlu toplam 4 ada vardır. Bunlar, Akdamar, Çarpanak, Adir ve Kuş Adası’dır. Havzada Van Ovası, Erciş Ovası, Hoşap Ovası, Memedik Vadisi, Medik Çayı, Hoşap suyu, Erçek Gölü ve Keşiş Gölü mevcuttur. Havza İklimi: Havzanın batı kesimlerinde nemli ve yarı nemli iklim tipi hakimken, diğer kesimlerde yarı kurak iklim tipi hakimdir. Van ilinde ortalama yıllık yağış 381.3 mm, Bitlis’de 1213.2 mm’ dir. Kar miktarı sel oluşumuna tesir eden unsurlardan birisidir. Yukarı havzalarda yoğun kar yağışı yaşanmaktadır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı Van’da 120 cm, Bitlis’de 341 cm’ dir. 10 YIL TEKERRÜRLÜ MAKSİMUM YAĞIŞLAR (mm) Meteoroloji İstasyonu Adı 1 saatlik 2 saatlik 6 saatlik 24 saatlik Bitlis 19.7 25.5 38.5 88.5 Van 17.6 20.4 26.5 41.1 Bitki Örtüsü: Van Gölü Havzası bitki örtüsü çeşitliliği yönünden zengin ise de, genel olarak orman örtüsünden fakirdir. Havzanın toprakları bozkır manzarası arz eder. Havzanın % 5.9’u ormanlarla kaplıdır. Van ilinin ormanlık oranı % 1.3, Bitlis’de % 20.6 ve Ağrı’ da % 0.5’ dir. 109 ARAZİ KULLANIM DURUMU Alanı (Hektar) % Orman Alanı Tarım Alanı Mera Alanı İskan Alanı Diğer Alan GENEL ALAN 105.578 340.619 299.991 15.803 1.025.440 1.787.431 5.9 19.1 16.8 0.9 57.4 100 110 Hidrolojisi: Van gölünü besleyen en önemli akarsular Bendimahi çayı, Hoşap suyu, Karasu, Zilan çayı’ dır. Van gölüne dökülen ikinci derecede sular ise Nazik gölünden çıkan Suçhane suyu, Kermuş çayı, Deliçay’dır. Van gölünün doğusundaki Erçek gölü de kendi içinde kapalı bir havzadır ve bunu besleyen tek su Memedik (Özalp) suyudur. Havzanın yıllık ortalama akımı 2,39 hm3 olup, Türkiye toplam potansiyelinin %1,3 tür. Havzanın ortalama yıllık verimi 5,0 l/s/km2 dir. Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları NO İL ADI 1 BİTLİS 2 İLÇE ADI SEL HAVZASI MİKRO HAVZA SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha.) ALT HAVZA ADI SEL HAVZASI ADI Ahlat Ahlat Ahlat 2 12.006,3 BİTLİS Tatvan Tatvan Tatvan 1 10.461,6 3 BİTLİS Adilcevaz Adilcevaz Adilcevaz 2 9.105,9 4 VAN Merkez Van Kurubaş Deresi 1 13.223,7 5 VAN Merkez Van Çorakdere 1 15.559,6 6 VAN Merkez Van Erçek 1 20.175,6 7 VAN Erciş İncesu Erciş 10 32.523,9 8 VAN Muradiye Bendimahi Çayı Süphan Deresi 2 6.692,0 9 VAN Gürpınar Büyük Çayı Büyük Deresi 1 11.398,9 10 VAN Erciş İncesu Taskapı-Karakaya D. 3 6.854,0 11 VAN Gürpınar Hoşap Çayı Şehit Deresi 2 17.272,0 26 155.273,5 TOPLAM 11 UYGULAMA YILI 2013-2017 111 Ana Havzalar İtibarı ile Öncelikli Çalışılacak Sel Havzaları ANA HAVZA ADI SEL HAVZASI SAYISI SEL HAVZASI ALANI (Ha) 1 - MERİÇ ERGENE HAVZASI 4 60.277,9 2 - MARMARA HAVZASI 4 53.520,3 3 - SUSURLUK HAVZASI 3 39.031,9 4 - KUZEY EGE HAVZASI 1 2.799,0 13 139.286,5 6 - KÜÇÜK MENDERES HAVZASI 1 1.934,2 7 - BÜYÜK MENDERES HAVZASI 9 153.787,7 8 - BATI AKDENİZ HAVZASI 9 132.765,7 9 - ANTALYA HAVZASI 4 65.158,6 10- BURDUR HAVZASI 3 32.999,5 11- AKARÇAY HAVZASI 5 84.656,3 12- SAKARYA HAVZASI 15 247.647,3 13- BATI KARADENİZHAVZASI 13 197.706,2 14- YEŞİL IRMAK HAVZASI 13 379.545,9 15- KIZILIRMAK HAVZASI 23 459.505,7 16- KONYA KAPALI HAVZASI 8 168.502,4 17- DOĞU AKDENİZ HAVZASI 12 157.500,0 18- SEYHAN HAVZASI 3 38.655,0 19- ASİ HAVZASI 3 136.090,0 20- CEYHAN HAVZASI 6 112.402,8 21- FIRAT VE DİCLE HAVZASI 32 657.343,9 22- DOĞU KARADENİZ HAVZASI 19 269.250,9 23- ÇORUH HAVZASI 11 344.661,0 2 64.899,6 11 155.273,5 227 4.155.201,8 5 - GEDİZ HAVZASI 24- ARAS HAVZASI 25- VAN GÖLÜ HAVZASI TOPLAM EYLEM PLANI UYGULAMASI SEL HAVZA SAYISI 227 2013 27 ÇALIŞILACAK SEL HAVZASI SAYISI 2014 2015 2016 50 50 50 112 2017 50 Kontrol Edilen Su Hayattır... Antalya T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 10 dakika önce... Çamlıhemşin - 2005 www.ormansu.gov.tr Ankara - 2013 CTA LTD. (0312) 222 66 77 10 dakika sonra...