Broşür hakkında
Transkript
Broşür hakkında
Broşür hakkında Lise eğitimi nedir ve günümüzde Norveç’te bu sistem nasıl işlemektedir? Gençlerin ne gibi seçim olanakları vardır, değişik eğitim programları için hangi ön koşullar ve ön bilgiler aranmaktadır, ve gençlere, mümkün olan en doğru seçimi yapabilmeleri için nasıl yardımcı olunabilir? Anne-babalar ve veliler, öğretmenler ve eğitim ve meslek danışmanları, gençlerin eğitim ve meslek seçmeleri söz konusu olduğunda, önemli destek kişilerdir. Ancak gençlerin, yaptıkları seçimlerin sorumluluğunu kendilerinin almaları çok önemlidir. Gençler adına seçim yapmak, kendi geleceklerinin sorumluluğunu onların elinden almak olacağı için, risklidir. Bu broşürün amacı, lise eğitimi seçimine hazırlanmalarında öğrencilere yardımcı olmak, aynı zamanda anne-babalara ve velilere, gençler için iyi bir rehber ve destek olabilmeleri için bilgi ve yardım sağlamaktır. Anne-babalara ve velilere Gençler kendi seçimleri için sorumluluk aldıklarında, çok daha istekli olmaktadırlar. Sayfa 28 den itibaren size hitap eden bir bölüm ayrılmıştır. Yine de, özellikle öğrenciler için belirlenmiş bölüm de dahil olmak üzere, bütün broşürü okumanızda yarar vardır. Proje hakkında Tyrkisk Bu bilgi broşürü Norveççeden 18 dile çevrilmiştir. Bu proje, Eğitim Müdürlüğü [Utdanningsdirektorat] tarafından finanse edilmiştir. Yazı işlerimiz, Akershus Ski Lisesinden SMB projesinin başkanı Per Svendsen’e ve Åse Øvstedal’a, Oslo Holmlia Ortaokulundan Judith Melby ve Teddy Kjendlie’ye, danışmanlar Toril Arntzen ve Thorhild Vormedal Danielsen ve ayrıca Okul Danışmanlığı Ekibi başkanı Liv-Marie Bakka’ya, fikir ve öneriler yoluyla yaptıkları katkılardan dolayı özel teşekkürlerini iletmektedir. Oslo, 1 Ekim 2010 Pedlex Norsk Skoleinformasjon [Norveç Okul Enformasyonu] 1 İnternet adresi vilbli.no, lise eğitimi çerçevesindeki olanakların bir dökümünü sunmaktadır. Diğer yararlı internet adresleri: www.nav.no www.bip.no www.elev.no www.foreldrenettet.no www.fug.no www.globalgrant.com/nor www.lanekassen.no www.legathandboken.no www.mifa.uio.no www.odin.dep.no/kd www.samordnaopptak.no www.skolenettet.no/sprakmin www.skoleporten.no www.udir.no www.utdanning.no www.vigo.no www.vox.no 2 © 2010 Pedlex Norsk Skoleinformasjon [Norveç Okul Enformasyonu] Yazı işleri: Turid Falck-Pedersen ve Liv-Inger Jørgensen Çeviri: Tolketjenesten i Oslo [Oslo Tercümanlık Hizmetleri] Fotoğraf: Kerstin Fors, Casper Kongstein Öğrenciler ve çıraklar mülakatlara kendileri fotoğraf vermişlerdir. Grafik tasarım: Thorkild Christensen, Tori Falch Baskı: RK Grafisk AS ISBN: 978-82-7841-686-0 Bu broşürden, telif hakkı yasasına aykırı kopyalama yapılamaz. İçerik Başvuruda bulunacak olan sizlere Geleceğe ilişkin düşler 4 Seçim yapma hakkında 4 Eğitim programı seçimi 5 Nasıl başvurabilirsiniz? 5 Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi veya mesleki eğitim 6 Kayıt-kabul 7 Yüksek öğrenim için yeterlik 7 Mesleki yeterlik 7 Genel eğitim yeterliğine ek 7 Seçimlerinize, yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız yön versin 8 12 eğitim programı size bir çok olanak sunmaktadır 9 Üç adet, yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi programı 9 Dokuz adet, mesleki eğitim programı 11 Doğru seçim yapabilmek için kendinizi tanıyın 16 Yetenek, yapı ve beceriler 16 Nitelikler 17 İlgi alanları 20 Sağlık 20 Başkalarının beklentileri 20 Olanaklar ve sınırlılıklar 22 Kendi kontrol listenizi yapın 27 Anne-babalarınıza Bu, gençlerin seçimidir 28 Yasayla belirlenmiş hak 28 Azınlık kökenli başvuru sahipleri 28 Norveççeden başka bir anadil 28 Azınlık dilli başvuruculara özel imkanlar 28 Yabancı dil bilgisine ilişkin belge 29 Ekonomi – lise öğrenimini kim ödemektedir? 29 Okul malzemeleri için burs 30 Destek uygulamaları 30 Yaygın genel eğitim 30 Yeterlik 30 Yüksek öğrenim için yeterlik 30 Mesleki yeterlik 30 Daha düşük düzeyde temel yeterlik 30 Yüksek öğrenim için genel yeterliğe ekleme 30 Anne-babaların karşılaştığı zorluk: kendilerinin sorumluluk almaları konusunda gençlere yardımcı olmak 31 Kendi çocuklarınız için iyi bir rehber olabilmenin yolları 31 Enformasyon toplantıları 31 Başvuru süreci: ana hatlara bakış 32 3 Başvuruda bulunacak olan sizlere Geleceğe ilişkin düşler Gelecekte ne olacaksınız? Geleceğe, meslek seçimine, sevdiğiniz ve başarılı olduğunuz uğraşlara ilişkin ne gibi düşleriniz var? Lise eğitimi yıllarını ne için kullanacağına karar vermesi gereken sizsiniz. O nedenle, hangi tür eğitimi ağırlıkla istediğiniz ve böyle bir seçimin sizin için doğuracağı sonuçlar üzerinde dikkatle düşünmeniz doğru olur. – Ben aynı annem gibi olacağım: hemşire, ebe ve doktor! – Nasıl yani? – Şöyle, annem önce hemşireydi, sonra ebe oldu, yakında doktor olacak. Seçim yapma hakkında Ortaokul sıralarında, kişinin henüz ne olmak istediğini bilmemesi olağandır. Ama yine de pek çokları ne yapmayı sevdiklerini ve kendileri için nelerin en kolay olduğunu bilirler. Lisedeki ilk yılınızda, 12 eğitim programı arasında seçim yapacağınızda, ağırlık vermeniz gereken konu işte budur. – Belki ben tv de program yapan veteriner olurum, veya hostes, ... veya ... desen çizeri ..., yok ... Bilmiyorum. İlla bir şey olmam gerekiyor mu? 4 İki ana seçim imkanınız var: Pratik meslek veya yüksek öğrenim – Amcam tramvay sürücüsü olarak işe başlamıştı. Şimdi yayınevinde yönetici. – Babam birdenbire işsiz kaldı. Şimdi kendi atölyesini işletiyor. Eğitim programı seçimi 1 Mart’tan önce eğitim programı seçmeniz gerekiyor. Özel nedenlerle okula kayıt gereksiniminiz olması halinde, son başvuru tarihi 1 Şubat’tır. Tam size uygun bir seçim yapabilmeniz için, sizi kişisel olarak ilgilendiren bazı şeyler üzerinde düşünmeniz gerekir. Bu, kafanızda belirli bir meslek olsa da olmasa da geçerlidir. Örneğin, derslerinde başarılı ve çok okumayı seven bir insan mısınız, yoksa en çok pratik işlerle uğraşmaktan mı hoşlanırsınız? Lise eğitimini tamamladıktan sonra yüksek okul veya üniversitede eğitiminize devam etmek istiyor musunuz, yoksa çalışmaya mı başlamak istiyorsunuz? Nasıl başvurabilirsiniz? Olağan olarak başvurunuzu bağlı bulunduğunuz ildeki kayıt-kabul dairesine göndereceksiniz. İllerde, internet adresi www.vigo.no aracılığıyla lise eğitimine başvuru uygulamaya konmuş bulunmaktadır. İnternet üzerinden başvuru için gereken kullanıcı kimliği ve şifre size, son başvuru tarihinden çok önce, gittiğiniz okulda verilecektir. Bazı illerde ayrıca kağıt nüsha başvuru formu kullanmak da mümkündür. Ve eğer başvurunuza eklemeniz gereken belgeler varsa, onları her zaman ilinizdeki kayıtkabul dairesine postayla gönderebilirsiniz. 5 Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi veya mesleki eğitim Lise eğitimini, yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi ve mesleki eğitim olarak ikiye ayırıyoruz. Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi, teorik bilgi ağırlıklıdır ve öğrenim yeterliği sağlar. Bu öğrenim 3 yıllıktır ve okulda sürer. Üç adet, yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitim programı vardır. Mesleki eğitim, bir meslek edinmeye yöneliktir ve mesleki eğitim belgeli veya kalfa belgeli veya belgesiz mesleki yeterlik sağlar. Mesleki eğitim, teorik bilgi ve pratik öğrenim birleşiminden meydana gelir. Dokuz adet mesleki eğitim programı vardır. Mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi getirmeden mesleki yeterlik sağlayan eğitim 3 yıllıktır ve okulda sürer. Meslek derslerinin çoğunda öğrenimin ilk iki yılı okulda sürdürülür. Bunu, normal olarak, bir işyerinde iki yıllık öğrenim süresi izler. Meslek sağlayan bir eğitim programına başlayacak olursanız, üç yıl sonra, gereği halinde dört yıl veya Mesleki eğitim Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitimi Aşağıdaki model lise eğitiminde seçenekleri göstermektedir. Renk kullanımından öğreniminin okulda mı __ yoksa işyerinde mi __ sürdürüldüğü anlaşılmaktadır. Lise 1. sınıf, okulda (Vg1) Lise 2. sınıf, okulda (Vg2) Lise 3. sınıf, okulda (Vg3) Yüksek öğrenim için yeterlik Genel eğitim yeterliğine ekleme Lise 1. sınıf, okulda (Vg1) Lise 2. sınıf, okulda (Vg2) Lise 3. sınıf, okulda (Vg3) Mesleki yeterlik İşyerinde öğrenim İşyerinde öğrenim Özel seçenek 1. yıl 6 2. yıl 3. yıl Genel eğitim yeterliğine ekleme 4. yıl Mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi 5. yıl daha uzun bir süre sonra, iş için başvuruda bulunabilirsiniz. Mesleki eğitim programı seçmeniz halinde, öğrenim borcu almak zorunda kalmadan mesleki yeterlik sahibi olabilirsiniz. Ve her zaman, mesleki eğitiminize ekleme yaparak genel eğitim yeterliğine ulaşabilirsiniz. Kayıt-kabul En çok istediğiniz üç eğitim programından birine girme hakkınız vardır. 10. sınıfta aldığınız notlar, ilk isteğiniz olan programa girip giremeyeceğinizin belirlenmesinde etkili olacaktır. Bu tür notlara sahip olmayan başvuru sahipleri, bireysel olarak değerlendirilir. Bunun dışında, lise 1 için seçtiğiniz programa ekleme olan bir lise 2 programına girme hakkınız vardır ama, sizin için önceliği olan bir program alanı almayı isteme hakkınız yoktur. Yüksek öğrenim için yeterlik Genel eğitim yeterliği, yüksek okullar ve üniversitelerdeki eğitim dallarının çoğuna girme olanağı sağlar. Aşağıda belirtilen eğitim programlarında üç yıllık lise öğrenimini tamamlayıp, başarılı olmanız halinde, genel eğitim yeterliği edinebilirsiniz - spor - muzik, dans ve sahne oyunları - bir eğitim dalında uzmanlaşma - lise 3 medya ve iletişim programı ile yüksek öğrenime hazırlık - lise 3 doğanın idaresi programı ile yüksek öğrenime hazırlık Mesleki yeterlik Mesleki yeterlik sahibi olmak, bir mesleği icra edebilmek için eğitim görmüş olmak anlamına gelir. 9 adet mesleki eğitim programı arasından alınan öğrenimi tamamlayıp, başarılı olmakla değişik şekillerde mesleki yeterlik sahibi olabilirsiniz. Meslek dersleri denilen derslerde öğrenim, yapılan sınavlarda başarılı olduktan sonra, meslek eğitimi belgesi veya kalfalık belgesi alınmasını sağlar. Bu, kuyumculuk, inşaat marangozluğu ve mobilya marangozluğu gibi el işlerine dayalı derslerde kalfalık sınavı ve kalfalık belgesi olarak adlandırılırken, ahçılık, elektrikçilik ve uçak motoru tamirciliği gibi diğer derslerde meslek okulu mezuniyet sınavı ve mesleki eğitim belgesi olarak adlandırılır. Bahçıvanlık ve bahçecilik, cilt bakımı ve sağlık sekreterliği gibi, meslek dersleri içine girmeyen derslerde öğrenim, mesleki eğitim belgesi ve kalfalık belgesi vermeyen mesleki yeterlik sağlar. Genel eğitim yeterliğine ek Bir mesleki eğitim programında geçirilen iki yıldan sonra veya mesleki yeterlik edindikten sonra, yüksek eğitim yeterliği sağlayabilmek üzere, genel eğitim yeterliğine ek için başvurabilirsiniz. Bu, okulda sürdürülen, çok zahmetli bir teorik öğrenimdir. Eğitim yeterliği kendi başına yüksek öğrenime girme garantisi sağlamaz – ayrıca, yüksek okul/üniversitenin koşul olarak getirdiği düzeyde iyi notlara sahip olmanız gerekir. Bazı yüksek öğrenim kurumlarında giriş imtihanı vardır. Bazı yüksek öğrenim birimleri, özel eğitim yeterliği, yani özel ders, normal olarak da matematik gibi bir fen bilimleri dersi koşulu aramaktadır. Böyle bir yeterliğe en kolay şekilde, bir eğitim dalında uzmanlaşma programı ile ulaşılabilir. Örneğin, tıp ve hukuk veya iktisat ve mühendislik gibi bazı yüksek öğrenim dallarına giriş son derece zordur. Girebilmek için çok iyi notlara sahip olmanız gerekir. İnternet adresi, www.samordnaopptak.no ’da giriş koşullarına ilişkin bilgi bulabilirsiniz. 7 Siz kendiniz Kendini anlama Kendine güven Yetenekler ve yapı – pratik – teorik – sanatsal – sosyal – girişimci – sistemli – v.b İlgi alanları Sağlık Etkilenmeler Anne-babanın meslekleri Başkalarının beklentileri Moda meslekler Erkek ve kadınlara özgü toplumsal roller Ana hatları belirlenmiş etkenler Konum (coğrafya) Ekonomi Sosyal koşullar Kültür Sizin seçiminiz Ne olmayı düşünüyorsunuz? Eğitim Ulaşılabilirlik Kayıt-kabul puanı Uzunluk (süre) Meslekler İş ortamı Maaş Geleceğe ilişkin olanaklar İş piyasası Yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız seçimlerinize yön versin Eğitim seçimini kendi seçiminiz haline getirmeniz ve bu seçimi, n istekleriniz n yetenekleriniz, yapınız ve ilgi alanlarınız n çeşitli eğitim olanakları ve meslekler konusunda en iyi bilgiler, üzerine inşa etmeniz önemlidir. Karar vermekte acele etmeyin. Son kararınızı vermeden önce eğitim ve meslek danışmanı ve anne-babanızla konuşun. Ne olacağınızı düşünmekten çok, güçlü yanlarınızı ve hangi 8 alanda çalışmaktan hoşlandığınızı düşünün. Aşağıdaki model, karar almadan önce düşünülmesi yararlı olacak etkenleri göstermektedir. İnternet’te, yetenekleriniz, ilgi alanlarınız ve yapınızı ölçebileceğiniz çeşitli testler bulunmaktadır. Örneğin, www.nav.no, www.vilbli.no adresine bakınız. Üç adet yüksek öğrenime hazırlayan eğitim programı Bu eğitim programları direk olarak herhangi bir meslek edindirmese de, 3 yıllık öğrenimi tamamlayıp başarılı olduktan sonra yüksek öğrenim için eğitim yeterliği vermektedir. Spor hakkında eğitim programı Bu eğitim programının amacı, spora ilgi duyan öğrencilere çok yönlü bir spor eğitimi vermek, aynı zamanda yetenekli sporculara, eğitim ve yüksek düzey spor faaliyetlerini birleştirme imkanı sunmaktır. Eğitim programı, spor ve açık hava faaliyetleri ve özellikle çocuk sporları içinde antrenörlük işi alma olanağı yaratmaktadır. Bu eğitim programı genel eğitim yeterliği sağlamakta, ve örneğin, spor yüksek okulları gibi yüksek okul ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurma hakkı vermektedir. Bu eğitim programını seçmeniz halinde sporu seviyor olmanız ve yapınızın spora müsait olması gerekir, çünkü okul saatleri içinde her gün idman yapılmaktadır. Buna ek olarak, zorlu teorik derslerin de üstesinden gelebilmeniz gerekir. Müzik, dans ve sahne oyunları hakkında eğitim programı 12 adet eğitim programı size bir çok olanak sunmaktadır 12 adet eğitim programının hepsinde, hem kendi başına iş görebilmek ve hem de başkalarıyla işbirliği yapabilmek gereklidir. Bunun dışında, eğitim programları, sonraki sayfalarda okuyabileceğiniz, değişik şartlar aramaktadır. Eğitim ve meslek danışmanınız ile hangi eğitim programının size en uygunu olduğunu konuşarak, lise eğitimi hakkınızı, yanlış bir eğitim programı seçimiyle boşa harcamamanızda yarar vardır. Bu, bir sanatsal ilgi alanında gelişim göstermenize olanak tanıyacak bir eğitim programıdır. Bu eğitim programı genel eğitim yeterliği sağlamakta ve yüksek okul ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurma hakkı vermektedir. Belki sizin için en güncel olan, müzik, dans ve sahne oyunları alanında yüksek öğrenime başvurmak olacaktır. Öğrenim sürerken, bu program alanlarından birinde derinleşmek için seçim yapmanız gerekecektir. Bu eğitim programı, seçtiğiniz program alanında becerileriniz olması koşulu getirmektedir. O nedenle, lise öğrenimine başlamadan önce, söz konusu alanlardan birine vakıf olmanızda yarar vardır. Bu öğrenim ayrıca öğrencilerden, sanatsal yetenekler, dayanıklılık ve prova yapma konularında büyük çaba ister. Buna ek olarak, zorlu teorik derslerin de üstesinden gelebilmeniz gerekir. 9 Meslekler hakkında bilgi toplamak yararlıdır. Kısa başlıklar halinde buraya not edebilirsiniz. Bir eğitim dalında uzmanlaşma hakkında eğitim programı Bu eğitim programı, hangi program alanı ve hangi program konusunu seçtiğinize bağlı olarak, genel veya özel eğitim yeterliği sağlar. Yüksek okullar ve üniversitelerdeki çeşitli eğitim dallarına başvurabilmeniz için olanak yaratır. Eğitim sürecinde, tasarım dersleri, fen bilimleri dersleri veya dil, sosyal bilgiler ve ekonomi derslerinden oluşan, üç eğitim programından birini seçmeniz gerekmektedir. Seçtiğiniz program alanı içinde ayrıca uzmanlaşacağınız bir ders seçmeniz de gerekir. Eğitimin devamı, hemşire, öğretmen, psikolog, doktor, mühendis, rahip, gazeteci, iktisatçı, hukukçu v.b gibi meslekler veya sanat ve desen alanındaki mesleklere girme olanağı yaratabilir. Bu eğitim programını seçmeniz halinde, zorlu teorik dersler üzerinde çalışmayı sevmenizde yarar vardır. Ayrıca iyi Norveççe bilmeniz gerekir. 10 Dokuz adet mesleki eğitim programı Bu eğitim programları, 3-5 yıllık öğrenimi tamamlayıp başarılı olduktan sonra, direk olarak bir meslek edindirir. Her ne kadar öğrenim teori ve pratiğin birleşiminden meydana geliyorsa da, bu eğitim programlarında da, ana kural olarak, üstesinden gelinmesi ve başarılı olunması gereken bir takım teorik dersler vardır. İnşaat ve yapı tekniği hakkında eğitim programı Bu eğitim programı, inşaat ve yapı iş kolunda pek çok meslek alanına açılım sağlar. Örneğin yapı işçisi olup, yol çalışmaları, yapı ve temel çalışmaları, asfalt çalışmaları veya ray döşeme alanlarında uzmanlaşabilirsiniz. Diğer olanaklar ise, boyacı, duvarcı, inşaat marangozu, tesisatçı, inşaat iskelesi kurucusu, dam tamircisi, oluk ustası ve benzeri alanlarda eğitim almaktır. Bu meslekler için ortak yan, pratik işlere eğilimli ve iyi el becerisi sahibi olmanız gereğidir. Ayrıca, bir çok inşaat projesi değişik meslek grupları arasında yakın işbirliği gerektirdiğinden, takım çalışması yapabilmelisiniz. Desen ve el sanatları hakkında eğitim programı Bu eğitim programı geniş bir birliktelikten oluşup, çok çeşitli el sanatları mesleklerinde iş olanakları sağlar. Örneğin, sağlık ve sosyal etkinlik görevlisi, çiçek dekoratörü, kürkçü, halk giysileri terzi yardımcısı, kuaför, kuyumcu, şişe-cam ustası, mobilya marangozu, org montajcısı, piyano akortçusu, çömlekçi, ayakkabıcı, terzi, demirci, tahta oymacısı, saatçi ve bunun gibi bir çok meslek sahibi olabilirsiniz. Bu eğitim programını seçmek için, yaratıcı ve dakik olmalı ve el işlerini sevmelisiniz. 11 Elektronik hakkında eğitim programı Bu eğitim programını seçtiğinizde, örneğin, elektrikçi, elektronik tamircisi, asansör tesisatçısı veya otomatik sistem uzmanı olabilirsiniz. Diğer söz konusu iş yerleri ise, bilgisayar iş kolu, proses sanayi, elektronik sanayi, makina sanayi, enerji iş kolu veya demiryolları işletmesi olabilir. Ancak, uçak iş kolunda uçak elektroniği ustası veya makina ustası olarak, veya petrol iş kolunda uzaktan kumandalı su altı çalışmalarında da kendinize iş bulabilirsiniz. Elektronik içindeki mesleklerin ortak yanı, dakik, güvenli ve sistematik bir şekilde çalışabilmeniz gereğidir. Renkleri iyi görüp ayırdedebilmek aranan bir koşul olabilir. Ayrıca pratik el işlerine yatkın olmanız gerekir. Sağlık ve sosyal işler eğitim programı İnsanların bakım veya himayesi ile ilgili bir işte çalışmak istiyorsanız, bu sizin için geçerli bir eğitim programı olabilir. Örneğin, ayak bakım uzmanı, doktor sekreteri, diş doktoru sekreteri veya eczacılık teknisyeni olmak üzere eğitim görebilirsiniz. Ama ayrıca, çocuk ve gençlik işleri görevlisi, sağlık işleri görevlisi, ambulans görevlisi veya ortopedi teknisyeni de olabilirsiniz. Söz konusu olabilecek iş yerleri, hastahaneler, evlerde verilen hizmetler, çocuk yuvaları veya boş zamanları değerlendirme klüpleri, diş doktoru muayenehaneleri, doktor muayenehaneleri veya eczanelerdir. Bu programı seçmek için, diğer insanlara ilgi duymanız, onlara şefkat ve özen gösterebilmeniz önemlidir. Medyalar ve iletişim hakkında eğitim programı Bu programı seçtiğinizde, fotoğrafçı olabilir veya medya grafikçisi olarak, örneğin basım malzemesi üretimi, web tasarımı, mültimedya üretimi, dijital iletişim için tv grafiği veya tasarımı alanlarında çalışabilirsiniz. Diğer olanaklar ise, bir yayınevinde veya reklam bürosunda, reklamcılık veya resimleme işlerinde çalışmaktır. Lise 3 yüksek öğrenime hazırlık programı seçecek olursanız, genel eğitim yeterliği edinebilir ve yüksek okul ve üniversitelerde eğitiminizi sürdürebilirsiniz. Bu iş kollarında, renkleri iyi görüp ayırdedebilmeli ve yaratıcı yetenek sahibi olma12 Mülakat Mamun Haque Malika Musajeva 20 yaşında, laboratuar eğitimi, çıraklıkta ilk yılı 20 yaşında, lise 3, diş sağlığı sekreteri – Matematik ve kimya derslerini hep severdim. Lise 1 Teknik ve sanayi üretimi başladıktan sonra, okula gitmekten hoşlanır oldum. Bir süredir, Bergen’deki, NIFES, Ulusal Gıda ve Deniz besinleri Araştırma Enstitüsünde çıraklık yapıyorum. İş çeşitlik arzediyor ve işyerinde iyi bir dayanışma var. Benimle iyi ilgilendiklerine ve mesleğin değişik alanları hakkında iyi bir bakış edindiğime inanıyorum. Diğer öğrencilere tavsiyem: Ortaokuldan sonra, okulda teorik dersler görmeye ne kadar isteklisiniz, eğitim programı seçmeden önce bunu düşünmenizde yarar var. Okulun eğitim ve meslek danışmanından yararlanın ve çeşitli eğitim programları hakkında bilgi edinin. – Bir diş kliniğindeki en önemli şeylerden biri temizliktir. Aletlerin sterilize edilmesi, temizlik önlemleri, tedavi sonrası takip ve bulaşma konularında eğitim görüyoruz. Temizlikle ilgili nedenlerden dolayı, kural olarak, bütün hastalara sanki bulaşıcı hastalıkları varmış gibi davranılması gerekiyor. Ben en çok hastalarla konuşmayı, onlara dişçinin ne yapacağını anlatmayı ve tedavi sonrası ne yapılacağı konusunda bilgi vermeyi seviyorum. Aynı zamanda bu, mesleğin en zorlu yanı. Çünkü bir çok değişik insanla karşılaşıyorsunuz ve onların hepsiyle iletişim kurabilmeniz gerekiyor. Lise eğitimi seçeceğinizde, bana göre, mesleğin gelecekteki görüntüsünü dikkate almak önemli. Seçeceğiniz meslekte gelişim olanaklarının bulunması bir avantaj elbet. lısınız. Başkalarıyla hem yazılı ve hem de sözlü olarak iletişim kurabilmeli ve ek olarak bilişim teknolojisine ilgi duymalısınız. Doğanın değerlendirilmesi hakkında eğitim programı Bu programı seçtiğiniz taktirde, daha sonra, doğanın ve doğal kaynakların kullanımı ve değerlendirilmesi alanlarında çalışabilirsiniz. Bahçıvan, balıkçı veya at nalı ustası olabilir, veya bahçecilik, su ürünleri, ren geyiği işletmeciliği, spor tesisleri, tarım veya ormancılık alanlarında iş bulabilirsiniz. Lise 3 yüksek öğrenime hazırlık programı seçerseniz, genel eğitim yeterliği edinebilir ve yüksek okul ve üniversitelerde eğitiminize devam hakkı elde edebilirsiniz. Bu eğitim programını seçmek için, doğaya ilgi duymanız, pratik el işlerine yatkın olmanız ve mekan dışında çalışmayı seviyor olmanız gerekir. 13 Mülakat Abid Q. Raja Linda Gjørv 32 yaşında, avukat, genel teori dersleri / bir bilim dalında uzmanlaşmak için eğitim programı Nord-Trøndelag, medya grafikçisi eğitimi, çıraklıkta ikinci yılı – Her gün insanlara, haklarını almak ve korumak konusunda, yardımcı oluyorum. Genellikle suç işlediklerinden şüphelenildiği için polisle başı belaya giren insanlara yardımcı oluyorum. O durumlarda, bu insanlarla tutuklu bulundukları cezaevinde görüşüyor ve mahkeme davalarına yardım ediyorum. Haklarında, benim bile müvekkilime inanmamı zorlaştıran derecede, geniş ve somut deliller bulunmasına rağmen suçsuz olduklarını iddia eden kişilere yardımcı olmak benim için sorun yaratıyor. Savunmayı üstlenen kişinin müvekkiline yardımcı olması ve her şeyden önce onun söylediklerine inanması gerekiyor. Benim kendi izlenimim ile müvekkilin inatla söyledikleri arasında denge kurabilmek hem zor ve hem de sorun yaratabilen bir konu. – Ben, Brundalen Lisesinde medyalar ve iletişim eğitimi gördüm. İkinci yılımı bitirdiğimde, Trønder-Avisa gazetesinde medya grafikçiliği alanında çıraklık yapmayı düşünüp düşünmeyeceğim soruldu. Çıraklık dönemi beklentilerimi karşıladı. Benim işim, gazete sayfalarını düzene koymak ve ilan hazırlamaktan oluşuyordu. Yazı tiplerinin kullanımı konusunda da pek çok şey öğrendim. İşte dakik olun ve iş ahlakına uyun. Öneri ve tavsiyelere açık olun ve soru sorun. Her şeyi biliyormuş gibi davranmayın, başkalarını dinleyin. Bunlar benim diğer çıraklara tavsiyelerim. Lokantacılık ve gıda hakkında eğitim programı Bu eğitim programı, diğer konuların yanısıra, otelcilik ve lokantacılık ve gıda sanayi iş kolu ve aynı zamanda, et, balık, içecek, hamur işi ve yiyecek ürünleri üreten diğer işyerleri ile ilgili öğrenim vermektedir. Bu eğitim, fırıncılık, pastacılık, balıkçılık, sosis imalatçılığı, kasaplık, garsonluk ve ahçılık gibi meslekler edinilmesini sağlar. Bu meslekler iyi el becerisi, dakiklik ve temizlik gerektirir. Müşterilerle direk temasta olduğunuz yerlerde, hizmet verme anlayışında da olmanız gerekir. 14 Hizmet ve ulaşım hakkında eğitim programı Bu eğitim programı, bürolarda, güvenlik firmalarında, seyahat acentelerinde, otellerin resepsiyonlarında veya satış iş kolunda, ve ayrıca Enformasyon-İletişim Teknolojisi [IKT] hizmetlerinde iş için temel oluşturur. Buna ek olarak, ulaşım iş kolunda meslekten şoför olarak veya mal nakliyatı ve malların taşınması ve depolanmasının planlamasını içeren lojistik alanlarda iş bulabilirsiniz. Hizmet sektöründe çalışan bir kişi işyerini dışarda temsil edendir, o nedenle nazik, dışa dönük ve hizmet verme anlayışında olmanız ve başka insanlarla çalışmaktan hoşlanmanız gerekir. Teknik ve sanayi üretimi hakkında eğitim programı Bu eğitim programı, teknik ve elektro makina sanayi, gemi yapım sanayi, tekstil sanayi, oto sanayi, kimyasal proses sanayi ve petrol sanayi iş kollarında çeşitli 50 den fazla meslek arasında seçim için temel oluşturur. Alüminyum konstrüktörü, kaynakçı ve iş aletleri yapımcısı, ciltçi, grafik baskıcı ve çilingir, tayfa ve gemi makinisti, trikotaj sanayisinde sanayi dikişçisi ve usta, vinç ve kaldırma çalışmalarında yapı makinaları ustası ve vinç operatörü, kaporta hasar ustası ve oto tamircisi, kimyasal proses veya metalürjik proses sanayisinde usta ve laborant, ve burgulama veya kuyu açma operatörü olabilirsiniz. Pratik anlayışınız ve iyi el yatkınlığınız olmalı, kendi başınıza ve dakik olarak çalışabilmeli ve yeni teknolojiye ilgi duymalısınız. 15 Doğru seçim yapmak için kendinizi tanıyın Eğitim ve meslek seçeceğinizde, kendinizi tanımanız gereklidir. Her şeyden önce güçlü yanlarınızın neler olduğunu bulmanızda yarar vardır. Bu size, iyi bir seçim yapacağınızda önemli olan özgüveni sağlar. Kendinize şunları sorun: n Kendimi ne kadar iyi tanıyorum? n Kendimi daha iyi tanımayı nasıl öğrenebilirim, ve bu konuda bana kim yardımcı olabilir? n Nelerde becerikliyim? n Nelere ilgi duyuyorum? n Ne yapmayı seviyorum? Bu broşür üzerinde çalışmaya devam ederek, olası en iyi seçimi yapma konusunda yardım almış olursunuz. Yetenek, yapı ve beceriler Büyük olasılıkla okulda, hangi derslerin size kolay geldiği ve hangi derslerde zorluk çektiğinizin farkına varmışsınızdır. Bu da sizin için, yeteneklerinizin nereye yöneldiği konusunda gösterge olabilir. n Teorik derslerde becerikli misiniz? En çok neden hoşlanıyorsunuz, dil ve edebiyat mı, yoksa matematik mi? n Sanatsal yetenekleriniz var mı, resim çizmeyi veya bir müzik aleti çalmayı seviyor musunuz? n Yetenekleriniz pratik uğraşlara mı yönelik? Yemek yapmak, dikiş dikmek veya marangozluk, onarım yapmak veya kendi kendinize tamir işlerinden hoşlanır mısınız? n Veya belki de beden eğitimi derslerinde mi kendinizi en iyi gösterebiliyorsunuz? Nitelikler Nitelikler derken, nasıl bir kişi olduğunuzu kastediyoruz. n Sosyal bir insan mısınız? Başka insanlarla birarada olmayı sever misiniz? Başkalarıyla kolayca tanışıklık kurabilir misiniz, yoksa en çok az sayıda iyi arkadaşla birlikte olmaktan mı hoşlanırsınız? n İşbirliği yapabilir misiniz, yoksa daha çok kendi başınıza mı hareket etmek istersiniz? n Başkalarının düşünce ve görüşlerini dinlemekte becerikli misiniz? n Güvenilir bir kişi misiniz? 16 Mülakat Ragnhild Tutvedt Ifrah Mohamed 18 yaşında, Vg3 [Lise 3] spor eğitimi 18 yaşında, Vg3 [Lise 3] sağlık çalışanı eğitimi – Ben, sporu ve kendimi formda tutmayı seviyorum. Spor alanındaki eğitim programı bana yüksek öğrenim yeterliği ve yoğun faaliyet imkanı sağlıyor. Sporu seçtiğimde bunu, annemle, okulun danışmanı ve ortaokuldaki beden eğitimi öğretmenim ile görüş alış verişinde bulunarak yaptım. Biraz öğrenimin nasıl yapıldığını araştırdım, broşürleri okudum ve sonunda yapmak istediğimin bu olduğuna karar verdim. Spor eğitimi alarak yüksek öğrenim yeterliği edineceğim için, eğitimime devam etmek için iyi bir temel edinmiş olacağım. Fizik tedavi uzmanı veya kiropraktör olmak istiyorum. – Ben, hem genç ve hem de yaşlı insanlarla çalışmayı seviyorum. Hastabakıcılar, zorlukları ve acıları olan insanlara bakım ve şefkat verir, yakınlık gösterirler. Bu eğitimin en iyi yanı pratiğidir. Ben, hem hasta yaşlılar için bakım evlerinde, eve bakım götürme hizmetlerinde ve hem de hastahanede çalıştım. Çalışırken bir çok kişiyle karşılaşıyor ve pek çok şey öğreniyorum. Vg3 [Lise 3] sonrası, hemşirelik eğitimine başlayabilmek için, genel eğitim yeterliğine ek. Hastabakıcı olmak istiyorsanız, insanları seviyor olmanız gerekir. Diğerlerinin yanısıra yaşlılar ile de çalışmaktan hoşlanmalısınız. Ne olacağınızı seçerken, nelerden hoşlandığınızı düşünmekte yarar vardır. Yaptığınız işin karşılığında size ne verdiğini bilmelisiniz. n Etrafınızın düzenli olmasını sever misiniz, yoksa dağınık bir kişi misiniz? n Girişimci misiniz, yoksa en çok başkaları- nın karar verip halletmesinden mi hoşlanırsınız? Nasıl bir kişi olduğunuzun, gelecekteki mesleğinizi seçiminiz açısından önemi vardır. Eğer dışa dönük bir kişiyseniz, önceden tanımadığınız bir çok kişiyle karşılaşacağınız bir meslek için uygun olabilirsiniz. 17 Gelecekte bir gün işe başvurduğunuzda, işveren, ne gibi kişisel nitelikleriniz olduğu konusuna büyük ağırlık verecektir. Güvenilir misiniz, devamsızlığınız az mı, işbirliği yapabilir misiniz ve kendi başınıza çalışabilir misiniz gibi konular çok önem arzedebilir. İşe ve beraber çalışacağınız kişilere karşı olan tutumunuz, okulda alacağınız iyi notlar kadar önemli olabilir. O nedenle hal ve gidiş notları önemlidir! Hepimiz içimizde çeşitli nitelikler barındırırız. Kendi güçlü yanlarınız hakkında bazı kısa başlıklar yazın. 18 19 İlgi alanları İlgi ve istek duyduğunuz bir şey ile uğraşmanız halinde, başarılı olma şansınız artar. Fakat her zaman, ilgi alanlarınızın belirli bir eğitime veya özel bir mesleğe denk düşebileceği kadar talihli olmayı hesaba katamazsınız. Yine de, bir çok eğitim programı içinde, ilgi alanı bulabilirsiniz. İlk gençlik yıllarında, ilgi alanları hızlı bir değişim gösterir. Önceden var olan ilgilerinize yeni ilgi alanları eklenebilir. Çeşitli eğitim olanakları ve meslek seçenekleri hakkında, anne-babanız ve okulun eğitim ve meslek danışmanı ile konuşun. Sağlık Eğitim ve meslek seçerken, insanın kendi sağlığını dikkate alması gerekli olabilir. n Bazı mesleklerde, diğerlerine göre, daha fazla bedensel güç aranır. n Alerji, seçim olanaklarınızı kısıtlayabilir. n Görme ve duyma konusunda belirli koşullar aranabilir, veya bazı mesleklerde başka özel koşullar aranabilir. Bunlar, eğitim seçimi yapmadan önce araştırmanız gereken durumlardır. Kuşkudaysanız, eğitim ve meslek danışmanına sorun. Danışmanın, meslek seçimi ve ne olabileceğiniz hakkında, güven duyarak konuşabileceğiniz bir kişi olduğunu unutmayın. Başkalarının beklentileri Anne-babanız, kardeş, akraba ve arkadaşlarınızın, ne olmanız gerektiği konusunda, belirli görüşlere sahip olması olağandır. Bir çok anne-babanın, çocukların eğitim ve mesleklerine ilişkin büyük beklentileri vardır. Size yapılacak tavsiyeleri dinleyin. Ayrıca, okulun eğitim ve meslek danışmanı ve diğer güvendiğiniz kişilerin tavsiyelerini sorun. Anne-babanız ile birlikte çeşitli seçenek ve olanakları konuşma konusuna çok zaman ayırmakta yarar vardır. Ama son seçimi siz kendiniz yapmalısınız. Etki altında kalıp, sırf başkaları bu sizin için en doğrusu diyorlar diye, istemediğiniz bir şey seçmeyin. 20 Mülakat Mats Børge Jørgensen İlgi alanlarınız, önemli bir itici güçtür. Nelere ilgi duyduğunuz ve en çok ne yapmak istediğiniz hakkında bazı kısa başlıklar atın. 21 yaşında motorsiklet dersi, çıraklıkta ikinci yılı – Hata ararken kontrol ettiğim başlıca üç nokta var. Önce, bujiyi çıkarıp ıslak olup olmadığına bakarak motora benzin gidip gitmediğini kontrol ediyorum. Daha sonra aynı bujinin kıvılcım alıp almadığına bakıyorum. Alıyorsa, ateşleme tertibatı yolunda demektir. Son olarak motorun hava alıp almadığını kontrol ediyorum. Bunu en kolay şekilde hava filtresinin tıkalı olup olmadığına bakarak anlıyorum. Yakıtın yanması için motorun havaya ihtiyacı vardır. En ilginç olan, motor ve elektronik cihazlarda hata arama işlemi. Değişik parcalarda hatanın ne olduğunu, motorun çalışmamasına neyin neden olduğunu arayıp bulmak ve hataları düzeltmek heyecan verici bir iş. Ölçüp biçip hataya ulaşmak heyecan verici. 21 Olanaklar ve sınırlılıklar Bundan sonraki sayfalarda, seçimlerinize etki edebilecek bazı şeylerin listesini yaptık. Burada siz de kendi notlarınızı tutabilirsiniz. n Evde yaşamak veya taşınmak? Yaşadığınız yerde, en çok isteğiniz eğitim programını bulma olanağı var mı? Eğer yoksa, zamanınızın büyük bir kısmını uzun yolculuklar için harcamayı mı istediğinizi veya, evden taşınmayı mı düşünebileceğinizi, değerlendirmelisiniz. Bazı okullarda yatılı kalma olanağı vardır. Evle okul arası yolculuk süresi günde en az üç saat tutuyorsa veya mesafe en az 40 kilometreyse, Devlet eğitim burs ve kredi kurumundan [Statens lånekasse], evinden uzakta yaşayanlar için burs alabilirsiniz. n Girebilmek için hangi koşullar aranıyor? Bazı eğitim programlarına girmek zor olabilir. Not koşulları, başvurunun büyüklüğüne bağlı olarak yıldan yıla değişiklik göstermektedir.O nedenle, sizin istediğiniz eğitim programına girebilmek için kaç puan koşulu arandığını araştırın ama, puan tutarının yıldan yıla değişebileceğini unutmayın. 22 n İşe girmek ne kadar zaman alır? Üç yıl sonra yüksek öğrenim yeterliği sağlayan bir eğitim programı seçmek isterseniz, teorik eğitime devam etmeye istekli olup olmadığınızı iyi düşünmekte yarar vardır, çünkü bu programlar direk olarak bir meslek edindirmemektedir. n Erkekler ve kızlar için aynı olanaklar? Erkek ve kadınlara özgü geleneksel toplumsal rollerden bağımsız olarak eğitim programı seçmeniz önemlidir. Birçokları ”tipik erkek meslekleri” ve ”tipik kadın meslekleri” olduğu kanısındadır. İş hayatının çeşitliliğe ihtiyacı vardır. Ne istediğinizi iyice düşünün! Bazı mesleklerin erkeklere göre, bazılarının ise kadınlara göre olduğu yolundaki fikirler sizi yönlendirmesin. Tecrübelerimiz, erkek ve kadınlara özgü geleneksel toplumsal rollerin tersine seçim yapanların, okullarında ve mesleklerinde memnun olduklarını göstermektedir. 23 n Eğitimi bitirdikten sonra iş bulmak kolay mıdır? Çeşitli mesleklerdeki iş gücü ihtiyacı yıldan yıla değişmektedir. O nedenle, sadece bugün iş bulmanın kolay olduğu yerlerden yola çıkarak meslek seçmemelisiniz. Aynı zamanda, sizi işsiz bırakacak bir eğitim almamanızda önemlidir. İhtiyaç olan meslekler hakkında mümkün olduğunca iyi bilgi edinin. n Mesleki kariyer, maaş ve iş ortamı ile ilgili ne gibi beklentilerim olabilir? Muhakkak ki, bir işte bir süre çalıştıktan sonra, ”basamak atlamanın” mümkün olup olmadığını düşünüyorsunuzdur. Bu konuda, seçmeyi düşünebileceğiniz meslekte ne gibi olanaklar olduğunu bulmaya çalışın. Maaş önemlidir. Herkes tabi ki iyi kazanç sağlamak ister ama, memnuniyet, iş ortamı ve değerli bir şey yaptığınızı görmek de meslek hayatında ne kadar hoşnut olacağınız açısından aynı oranda önem arzeder. 24 n Ya mesai saatleri? Mesai saatlerinin nasıl olduğunu araştırmanızda yarar vardır. Çok seyahat etmek gerekiyor mu? Seçmeyi düşünebileceğiniz meslekte vardiya işi olağan mıdır? Buna hazır mısınız, sizce böyle bir iş aile hayatıyla bağdaşabilir mi? n Statü sağlayan meslekler ve moda meslekler – bazı meslekler diğerlerine göre daha mı zevklidir? Bazı bağlamlarda, bazı mesleklerin, diğerlerine göre ”daha iyi” olduğu ve daha yüksek statü sağladığı izlenimi edinebiliriz. Uzun öğrenim gerektiren meslekler veya geleneksel olarak yüksek gelir getiren meslekler olabilir. Bazı meslekler son derece heyecan verici veya zevkli görünebilir. Belki de, şöhretli bir avukat, cerrah veya eğlence hayatında popüler bir sanatçı olmayı düşünür müydünüz? Bu meslekler hakkındaki izleniminiz medya tarafından yaratılmış olabilir. İnsan kolayca etkilenebilir, o nedenle hayallerinizdeki mesleğin sizin kendi isteğiniz ve kendi yetenek, yapı ve ilgi alanlarınız ile üstesinden gelebileceklerinizin bir sonucu olup olmadığını iyi düşünün. 25 n Yanlış seçim yaparsam yeniden seçebilir Mülakat Irfan Ashraf 19 yaşında, elektrikçi eğitimi, çıraklıkta ilk yılı – Lise öğrenimi için başvurduğumda, ilk tercihim olarak Vg1 [Lise 1], bir eğitim dalında uzmanlaşma, ikinci tercihim olarak spor eğitimi ve üçüncü tercihim olarak elektronik eğitimini seçmiştim. Aslında ortaokuldan sonra ne yapmak istediğimi tam bilmiyordum ama, şimdi ilk iki tercihim yerine elektronik eğitimine girmiş olduğuma memnunum. En heyecanlı yanı bağlantılarla uğraşmak. Önünüzde bir kablo var, sonra onu devre anahtarlarına, antenlere ve motorlara bağlıyorsunuz. İşlediğinde, bunun sizin sayenizde olduğunu bilmek insana heyecan veriyor. Şu an, çok kablo çekilen, ışık düzeni kurulan ve priz takılan büyük bir inşaattayım. Elektrik düğmesini çevirip, her şeyin çalıştığını görmek çok zevkli. 26 miyim? Belki de, yapmanız gereken seçimler size korkutucu geliyor olabilir. Ama, yanlış seçim yaptığınız ortaya çıkacak olursa, lisede bir yıldan sonra yeni bir eğitim programı seçmek mümkündür. Kendi kontrol listenizi yapın Bu zevkli Bu benim için kolay Bunu yapmayı sevmiyorum Bunu yapmayı hayal ediyorum Bunu olmayı düşünebilirim 27 Anne-babalarınıza Bu, gençlerin seçimidir Oğlunuz veya kızınız önemli bir yol ayrımında, lise öğrenimi seçimiyle karşı karşıya bulunuyor. Bu broşürde öğrenciler için yazılmış olan sayfaları okuyun. Çocuğunuzun yaptığı kontrol listelerini gözden geçirin. Çocuklarının ne olacağı konusunda anne-babaların hayalleri olabilir ama, gençler seçimi kendileri yapmalıdır. Yasayla belirlenmiş hak Lise, sadece başarılı öğrenciler için seçme bir okul değil, herkes için bir okuldur. Eğitim yasası, ortaokulu bitiren gençlere şu hakları tanımaktadır n üç yıllık lise öğrenimi n müfredat programına göre üç yıldan fazla süren öğrenimi tamamlamak n öğrenim sırasında iki yıl ara verme hakkı Kişinin, 24 yaşını doldurduğu yılın sonuna kadar öğrenimini tamamlamış olması gerekmektedir. Azınlık kökenli başvuru sahipleri Yabancı dilli bir azınlığa bağlı gençlerin, şu durumlarda, Norveçli gençlerle aynı hakları vardır n eğer kişi Norveç ortaokulu veya dengi bir okulu bitirmişse nNorveç’te, geçerli oturma izni varsa Oturma izni hakkında karar beklerken Norveç’te yaşayan başvuru sahiplerinin, yine de lise öğrenimi için kayıt yaptırma hakkı yoktur. Reşit olmayan ilticacılar, oturma izni için karar beklerken, lise öğrenimine kaydedilebilirler ama, başvurularına ret cevabı alacak olurlarsa, ders yılını tamamlama hakları yoktur. 28 Norveççeden başka bir anadil Eğer kişi Norveççe veya Laponcadan başka bir anadil konuşuyorsa, lise ve dengi okullarda şu gibi hakları vardır: n olağan Norveççe öğretim programını izliyebilecek kadar yeterli bilgileri edinene kadar özel uyarlanmış Norveççe eğitimi hakkı (azınlık dilli öğrenciler için seviye dilimli öğretim programı veya uyarlanmış olağan öğretim programına göre). Kişi ayrıca yazılı Norveççe yan dil (sidemål) değerlendirmesinden muaf tutulabilir. n eğer gerekiyorsa, Norveççe dışındaki derslerde iki dilli eğitim hakkı n eğer gerekiyorsa, anadili eğitimi hakkı Özel uyarlanmış Norveççe eğitimi ve iki dilli ders eğitimi öğrencinin kendi okulunda verilecektir, ama anadili eğitimi başka bir okulda verilebilir. Kişi başından itibaren Norveççe sürdürülen olağan öğretim programını izleyecek olursa da yazılı Norveççe yan dil değerlendirmesinden muaf tutulabilir. Bu, eğer kişi Norveç temel eğitim sistemi içinde ortaokula gitmemiş veya temel eğitim görürken yan dil değerlendirilmesinden muaf tutulmuşsa, geçerlidir. Eğer öğrenci - İngilizce’nin yanısıra başka bir yabancı dil alması gereken bir eğitim programındaysa, bunu kendi ana dilinde sınava girerek yerine getirebilir. Bu konuda okulun eğitim ve meslek danışmanı daha fazla bilgi verebilir. Azınlık dilli başvuruculara özel imkanlar Azınlık dilli başvurucular, Norveççe ve Laponca’dan başka anadili olan başvuruculardır. Azınlık dilli başvurucular, bilirkişi değerlendirmesi sonucu, eğitimleri için üç yıldan daha fazla süre kullanma hakkı için başvurabilirler. Azınlık dilli başvuruculara bir hazırlık yılı imkanı da verilebilir, olağan lise 1 eğitimine kayıt öncesi lise 1 eğitimine hazırlanma yılı. Böyle bir hazırlık yılından yararlananlar, üç yıllık eğitim hakkını kaybetmemiş olurlar. Yüksek öğrenime hazırlayan lise eğitim programında (bir eğitim dalında uzmanlaşma, spor, müzik, dans ve sahne oyunları) eğitim süreci aşağıda belirtilen durumlardaki öğrenciler için uyarlanabilir: n Norveç’te kısa süredir ikamet ediyor olmaları nedeniyle Norveç’te verilen temel eğitimi tamamlayamamış olan öğrenciler n Norveççe’ye uzak bir dil ve Norveç kültürüne uzak bir kültürel kökene sahip öğrenciler n üç yıl uyarlanmış eğitim sonrası yüksek öğrenim yeterliği edinme şansı gerçekçi olan öğrenciler diz üstü bilgisayarlarını evde kullanmaları halinde, öğrencilerden kendilerine düşen bir pay ödemelerini isteyebilir. Lise eğitim programında yer alan derslerden seçmek yerine, en fazla 280 ders saati Norveççe ve İngilizce eğitimi takviye etmeye ayrılabilir. Bu saatler üç yıllık süreye bölüştürülebilir. Takviye edilen eğitim not verilerek değerlendirmeye tabi tutulmaz. Azınlık dilli başvuruculara verilen eğitimin uyarlanmasının sorumluluğu il belediyelerine ait olduğu için, okula kayıt ve eğitim imkanları ile ilgili kurallar ilden ile değişebilir. Yabancı dil bilgisine ilişkin belge Eğer kişi, ya anadili durumundaki dile veya başka bir yabancı dile hakimse, pek çok durumda, o dilde sınava girerek bilgisini belgelemesi mümkündür. Ekonomi – lise öğrenimini kim ödemektedir? Lise ve dengi kamu okullarında ve öğretim veren işyerlerinde öğrenim ücretsizdir. Özel lise ve dengi okullarda okul ücreti ödemek gerekmektedir. Ayrıca hem kamu, hem de devlet ödenekli özel liselerde basılı ve dijital öğrenim malzemeleri ve dijital araç-gereç de ücretsizdir. Esas olarak ders kitaplarının ve bilgisayarların ödünç verilmesi düzenlemesine gidilecektir. Uygulamada okullar arasında farklılıklar olsa bile, okul, öğrencilere kendi kitaplarını veya kendi bilgisayarlarını satın almaları mecburiyeti getiremez. Ama okul, 29 Okul malzemeleri için burs Okul, öğrencileri müsvedde defterleri, hesap makinası, çalışma giysisi, koruyucu araç-gereç vs. gibi başka gerekli malzemeler kullanmaya mecbur edebilir. Bunların masraflarını karşılamak amacıyla lise ve dengi okullardaki öğrenciler için, gereksinim şartına bakılmaksızın bağlanan bir okul malzemeleri bursu verilmeye başlanmıştır. Bu burs, bedava eğitim malzemeleri ve araç-gereçleri uygulamasıyla birlikte uygulamaya konulmaktadır. Burs tutarları, öğrenim programlarına göre, 2010-2011 ders yılı için yılda 870 kurondan 2800 kurona kadar değişmektedir. Çıraklar ve çırak adayları okul malzemeleri bursu alamaz. Daha ayrıntılı bilgileri www.lanekassen.no ve www.vilbli.no internet adreslerinde bulabilirsiniz. Destek uygulamaları Lise öğrenimi gören öğrenciler, çıraklar ve çırak adayları, Devlet borç ve burs kurumuna [Lånekassen] borç ve burs için başvuruda bulunabilirler. www.lanekassen.no, internet adresinde daha fazla bilgi bulunabilir. Ayrıca eğitim, ileri eğitim, kültür ve bilimsel araştırma alanlarında bir dizi burs ve vakıf ödemeleri ve sosyal yardım almak için de başvurmak mümkündür. www.legathandboken.no, internet adresine bakınız veya kütüphane veya kitapçılarda Vakıflar el kitabını [Legathåndboken] arayınız. Yaygın genel eğitim Arasından seçim yapılabilecek 12 adet eğitim programı vardır. Bunların hepsi öğrencilere yaygın bir genel eğitim sağlayacaktır. İki ana yön vardır: Mesleki eğitim programı veya yüksek öğrenime hazırlayan eğitim programı. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için 9. sayfaya bakınız. Yeterlik Lise öğreniminin temel amacı, bütün gençlere yüksek öğrenim için yeterlik, mesleki yeterlik veya daha düşük düzeyde temel yeterlik sağlayacak bir eğitim vermektir. Mesleki eğitim programı seçen öğrenciler için bu, geçmişe kıyasla çok daha fazla kişinin tamamlanmış mesleki eğitim alacağı anlamına gelmektedir. Gençlerin bir çoğu öğrenimlerini iş yerlerinde tamamladığından, bu da gençler arasında işsizliğin azalmasına katkıda bulunabilir. 30 Yüksek öğrenim için yeterlik Eğer kişi, lise öğreniminden sonra yüksek eğitim alacaksa, yüksek öğrenime hazırlayan üç eğitim programından birini seçmesi doğaldır. Bakınız sayfa 7. Mesleki yeterlik Öğrenci, dokuz mesleki eğitim programından birini tamamlarsa, mesleki yeterlik edinir ve lise öğreniminden sonra iş hayatına atılabilir. Ancak, mesleki eğitim sırasında veya sonunda, genel eğitim yeterliğine ekleme imkanı olduğuna dikkat etmekte de önem vardır. Bu konuda daha fazla bilgi için 7. sayfaya bakınız. Daha düşük düzeyde temel yeterlik Eğer öğrenci, lise öğrenimini bitirdikten sonra, çeşitili nedenlerle, tam mesleki yeterlik veya yüksek öğrenim yeterliği edinememişse, kendisine öğrenim sırasında edindiği yeterliği belgeleyen bir yeterlik belgesi verilir. Eğer lise öğreniminin başından itibaren öğrencinin yüksek öğrenim yeterliği veya mesleki yeterlik edinmekte zorluk çekeceği biliniyorsa, okul, öğrenim sürecini planlamak ve öğrenciye uyarlamakta yardımcı olabilir. Yüksek öğrenim için genel yeterliğe ekleme Öğrenimlerine hangi eğitim programında başlamış olurlarsa olsunlar, liseye giden bütün öğrencilerin yüksek öğrenim yeterliği edinme imkanı vardır. Sorularınızı okulun eğitim ve meslek danışmanına yöneltebilir, ayrıca bu konuda daha fazla bilgi için 7. sayfaya bakabilirsiniz. Anne-babaların karşılaştığı zorluk: kendilerinin sorumluluk almaları konusunda gençlere yardımcı olmak Anne-babalar, eğitim ve meslek seçimi konusunda, gençler için önemli birer sohbet arkadaşı ve yol göstericidirler. Her şeyden önce sizlerin kendi deneyimleriniz var. Ayrıca gençlerin yetenek, yapı, beceri ve ilgi alanlarını kimse sizden iyi tanıyamaz. Ancak yine de kendi çocuklarınız için seçimi siz yapamazsınız. Yaparsanız, bu talihsiz durumlara yol açabilir. O nedenle, yapabileceğiniz yardım konusunda alçakgönüllü olmanızda yarar vardır. Kendi çocuklarınız için iyi bir rehber olabilmenin yolları Kendi çocuklarınıza iyi birer yol gösterici olabilmek için n onları odak noktası yapmalı n onlara dikkatinizi vermeli n eğitim ve meslek hakkındaki düşünce ve isteklerini dinlemeli n çocukların kendi durumları hakkındaki düşüncelerine kulak vermeli n onların görüşlerine saygı göstermeli n onlara zaman tanımalı n onları sorumlu ve bağımsız insanlar olarak gördüğünüzü ifade etmeli n kendi beklentilerinizi geri plana atmalı n onlarla bir an önce konuşmaya başlayarak, yapılacak seçimin yavaşça olgunlaşmasını sağlamalı n süreç işlerken yeni seçim yapabilmelerine olanak tanımalı n onları tartışmaya yönelten sorular sormalı n onların yaptıkları seçimin gerekçelerini dinlemeli n son kararı ferdin kendi sorumluluğuna bırakmalısınız Enformasyon toplantıları İyi bir rehber olabilmek için, günümüzün okul sistemini ve eğitim olanaklarını tanımanız gereklidir. Bu konulardaki güncel bilgileri çeşitli şekillerde elde edebilirsiniz. Ortaokulları, eğitim ve gelecekteki meslek seçimi hakkında çeşitli enformasyon toplantıları düzenler ve öğrencilere, okuldan evlerine götürmek üzere enformasyon malzemesi verilir. Sizler de, liseler tarafından düzenlenen ”kamuya açık gün” toplantılarına gelebilir veya eğitim ve meslek fuarlarını ziyaret edebilirsiniz. İnternet adresi, www.vilbli.no, da lise öğrenimi hakkında bilgi verilmektedir. Normal olarak, veliler için enformasyon toplantıları düzenlenmektedir. Ek olarak, siz de, eğitim seçimi konusunu konuşmak üzere eğitim ve meslek danışmanından özel bir görüşme talep edebilirsiniz. Gelecekteki eğitimin seçimi önemli bir seçimdir. Bir çok öğrenci ve anne-baba bu seçimi zor, nerdeyse korkutucu bir seçim olarak görürler. Eğer ilk seçimin yanlış olduğu ortaya çıkacak olursa, yeni bir eğitim programı seçmenin mümkün olduğunu bilmek teselli olabilir. 31 Başvuru süreci: ana hatlara bakış Sonbahar Seçin lise eğitimi ve meslek, www.vilbli.no internet adresini kullanın Yüksek öğrenime hazırlayan eğitim tercih etmeniz halinde n Yüksek öğrenime hazırlayan 3 eğitim programı arasından bir seçim yaparsınız. n Üç yıl okula gidersiniz: Lise 1, lise 2 ve lise 3. n Genel yüksek öğrenim yeterliği elde eder- siniz. n Genel yüksek öğrenim yeterliği ile yüksek okul veya üniversiteye başvurabilirsiniz. veya meslek eğitimi tercih etmeniz halinde n 9 mesleki eğitim programı arasından bir seçim yaparsınız. n Bir veya iki yıl okula gidersiniz, lise 1 ve lise 2, bunun sonrasında iki veya üç yıl bir işyerinde eğitim görürsünüz ve böylece mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi ile mesleki yeterlik edinirsiniz. 32 n Üç yıl okula gidersiniz, lise 1, lise 2 ve lise 3 ve mesleki eğitim belgesi veya kalfalık belgesi olmaksızın mesleki yeterlik edinirsiniz. n Bu eğitimi tamamlamak üç-beş yıl sürer. n Eğitiminizi tamamladıktan sonra, mesleki yeterlik sahibi olarak işe başvurabilirsiniz. n Genel yüksek öğrenim yeterliği sağlayacak takviye eğitim alıyorsanız, bir mesleki eğitim programına başlamış olsanız bile, yüksek okul veya üniversiteye başvurabilirsiniz. Hem yüksek öğrenime hazırlayan eğitim ve hem de mesleki eğitim sırasında hedef olarak düşük seviye yeterlik seçebilirsiniz. İsterseniz daha sonra tam yüksek öğrenim yeterliği veya mesleki yeterlik edinebilirsiniz. Kış Yaz www.vigo.no internet adresinde başvuru www.vigo.no internet adresinde cevap Nasıl başvurabilirsiniz? Nasıl cevap verirsiniz? n Üç eğitim programına, öncelik sırasına n n n n n n n n göre, başvurmanız gerekmektedir. Bu programlardan birine girme hakkınız vardır. Lise 1 de belirli bir eğitim programını izlemenizi gerektiren özel ihtiyaçlarınız var mı? O taktirde kural olarak, bilirkişi değerlendirmesi ile başvurduğunuzda, ilk isteğiniz olan yere girme hakkınız vardır. Eğer karne notu almanız için gerekli şartlar yoksa, bir lise 1 eğitim programına bireysel değerlendirme temelinde alınabilirsiniz. Başvurunuzu www.vigo.no internet adresi aracılığıyla yaparsınız. Bilgisayarınıza MinID ile giriş yapın. PIN kodları size yıl sonu ile yılbaşı arası mektupla gönderilecektir. Cep telefonu numarası ve adres değişikliklerini 1 Temmuz tarihinden önce (illerin çoğunda) www.vigo.no da belirtebilirsiniz. Bu tarihten sonra Öğrenci Yerleştirme Dairesine [inntakskontoret] bildirmek gerekir. Lise eğitimi için başvurunuzu, kural olarak, ikamet ettiğiniz ilde yaparsınız. Başvurunuzu doldurduktan sonra makbuz almayı unutmayın. Başvurunuzun bilgisayardan bir örneğini çıkarın veya e-posta adresinize alındı makbuzu gönderilmesini sağlayın. Son başvuru tarihleri n O lağan kayıt: 1 Mart. n Özel kayıt: 1 Şubat (illerin çoğunda). n SMS veya elektronik posta ile size sunulan okul yeri konusunda haber verilir. n Hangi okulda yer aldığınıza dair bilgi n n n n edinmek için www.vigo.no internet adresine girin. www.vigo.no adresinde ayrıca size sunulan okul yeri ve/veya bekleme listesi sıralamasına cevap vereceksiniz. İlk isteğiniz olan yer mi teklif edildi? Evet diye cevaplamanızda yarar vardır. Bu durumda alt sıradaki istekleriniz için teklifte bulunulmayacaktır. Alt sıradaki istekleriniz için yer ve üst sıra istekleriniz için bekleme listesi yeri mi teklif edildi? Evet diye cevaplamanızda yarar vardır. Ama üst sıra isteğiniz için yer açılırsa, daha önce evet cevabı verdiğiniz yer artık size ait olmayacaktır. Bekleme sırasında yer mi teklif edildi? Evet diye cevap vermenizde yarar vardır. Hayır diyecek olursanız, kayıt sisteminden çıkartılırsınız. Son cevap tarihi n K ayıt tarihinden yaklaşık 1 hafta sonra. n www.vigo.no adresine girerek cevabınızı önceden kaydedebilir / öncel cevap için doldurulacak şemayı bulabilirsiniz. (İllerin çoğunda 2 Marttan 1 Temmuza kadar). PIN-kodu numaralarınız yok mu ve/ veya şifrenizi mi unuttunuz? n 800 30 300 telefon numarasını arayıp MinID kullanıcı danışma hizmetine veya minid@difi.no internet adresine başvurun. Okul yeri teklifine, teklifi aldıktan en geç bir hafta sonra cevap vermeniz gerektiğini unutmayın!