KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI Dr Erkan Çakır
Transkript
KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI Dr Erkan Çakır
KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI Dr Erkan Çakır Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD Çocuk Göğüs Hastalıkları BD 2005 2010 2015 TC SAĞLIK BAKANLIĞI ARALIK 2006 TARİHİNDEN İTİBAREN YENİ DOĞAN TARAMA PROGRAMINI YÜRÜTMEKTEDİR HİPOTİROİDİ 1/3344 FENİLKETONÜRİ 1/4500 BİYOTİNİDAZ EKSİKLİĞİ KİSTİK FİBROZİS 1/11.000 ? 1/3000 ? AVRUPA’DA DURUM Avrupada KF taraması yapılan 26 merkez İngiltere Fransa İtalya Avusturya Polonya Chec cumhuriyeti Yılda 1.600.000 bebek taranıyor Ülkemizde canlı doğum sayısı 1 283 062/yıl NEDEN KF YENİDOĞAN TARAMASI YAPMALIYIZ? •Erken malnütrisyon ve vitamin eksikliğini önlemek (genellikle 2 aydan itibaren vardır) •Erken pulmoner komplikasyonları azaltmak (Atelektazi, pnömoni, hava yolu enfeksiyonu) •Uzun dönemde büyüme, kognitif fonksiyonlar ve yaşam süresi üzerine olumlu etkilerin varlığı •Ailelere genetik danışma verilebilmesi YENİDOĞAN TARAMA PROGRAMI İLE TANI ALAN HASTALARDA SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİ KONTROL GRUBUNDAN DAHA İYİ BOY, AĞIRLIK VE BAŞ ÇEVRESİ KONTROL GRUBUNDAN DAHA İYİ KOGNİTİF SKORLAR KONTROL GRUBUNDAN DAHA İYİ AKCİĞER GRAFİSİ SKORLARI DAHA İYİ Yenidoğana tarama testi ile tanı almak yaşam süresini uzatıyor KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMASI NASIL YAPILIR? •Ailelerin ve sağlık profesyonellerinin eğitimi •kan örneklerinin toplanması ve test edilmesi •Sonuçların izlenmesi •Doğrulayıcı testin yapılması ve tanı konulması KİSTİK FİBROZİS TARAMA YÖNTEMLERİ TC IRT* IRT_IRT IRT_DNA *IRT: Immun reaktif tripsinojen 1979 Yılında ilk kez topuk kanında IRT bakılması…. IRT_PAP Immünoreaktif tripsinojen (IRT) pankreas tarafından yapılan bir enzim prekürsörüdür Hem normal hem de Kistik fibrozisli yeni doğanların kanında tesbit edilebilir IRT düzeyleri pankreatik yetersizliği olmayan %15 hasta dahil tüm KF li hastalarda yüksektir. Kistik fibrozislilerde hasara uğramış pankraetik asiner hücrelerden kan akımına geçer IRT_DNA VE IRT_PAP yöntemlerinde hastadan bir kez kan alınması yeterli IRT IRT_IRT IRT_DNA 1979 Yılında ilk kez topuk kanında IRT bakılması…. IRT_PAP Tarama yöntemi Lokalizayon Sensitivite % 85.6 Spesifite IRT_IRT Avusturalya % 99.4 IRT_IRT Colorado % 93 IRT 96 th_DNA (25 panel Wisconsin % 96.2 % 99.8 IRT 95th _DNA Massachusetts % 97.5 % 99.8 IRT 99th_PAP Almanya (pilot) % 96 % 99.8 IRT (65 μg/l)_DNA (30 panel) Fransa %95.4 %99.9 IRT 98.5th_DNA (29-40 panel_)-Tüm gen analizi Kaliforniya % 92 % 99.9 553.000 bebek için KF yenidoğan tarama yöntemi olarak IRT_DNA ve IRT_PAP performansları değerlendirilmiş ve IRT_DNA kadar etkin bir yöntem olduğu gösterilmiş Kistik Fibrozis mutasyonlarının sıklığı F508 G542X G551D W1282X N1303K R553X % 66,0 % 2.4 % 1.8 % 1.5 % 1.2 % 0.9 http://www.genet.sickkids.on.ca/cftr/resource/Table1.html 83 KF’li Türk hastada 36 değişik mutasyon Türkiye’de tarama önemli çünkü... Akraba evliliği KF gibi otozomal resesif hastalıkları için artmış risk (21.2%) Ülkemizde kistik fibrozis hastalığının sıklığını bilmiyoruz Bu zamana kadar tanı almış olan hastaların sayısı düşük KF ile ilgili toplum bazında ve sağlık profesyonelleri arasında bilinirliğin artması gerekli TÜRKİYEDE TARAMAYA GİDEN YOLCULUĞUN HİKAYESİ •Tarama için ilk müracaatlar yaklaşık 15 sene başladı •2011 : SB ile İlk toplantı •2012: KF Tarama bilimsel kurul oluşturuldu ve tarama yönteminin IRT-IRT olması kararlaştırıldı •2012-2014: Kitler ile ilgili İhale aşamaları gerçekleşti •01.01.2015: Tüm Türkiyede tarama başlatıldı Tüm bu süreçte sağlık profesyonellerinin eğitimi için lokal toplantılar düzenlendi SAĞLIK BAKANLIĞI- BİLİMSEL KOMİTE ÇALIŞMALARI T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU ULUSAL YENİDOĞAN TARAMA PROGRAMI KİSTİK FİBROZİS TARAMASI TER TESTİ REHBERİ Hazırlayanlar Prof. Dr. Uğur Özçelik Prof. Dr. Fazilet Karakoç Prof. Dr. Hasan Yüksel Doç. Dr. Özge Yılmaz Kimyager Nermin Gürcan 2015 ÇOCUK SOLUNUM YOLU VE HASTALIKLARI VE KİSTİK FİBROZİS DERNEĞİ ÇOCUK GÖĞÜS HASTALIKLARI DERNEĞİ T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMA TESTİ İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEME REHBERİ Editörler Prof. Dr. Refika Ersu Doç Dr Erkan Çakır 2015 ÇOCUK SOLUNUM YOLU VE HASTALIKLARI VE KİSTİK FİBROZİS DERNEĞİ ÇOCUK GÖĞÜS HASTALIKLARI DERNEĞİ TARAMA TESTİ POZİTİF SAPTANAN HASTALAR İÇİN BİLGİ BROŞÜRÜ HAZIRLANDI Kistik Fibrozis yenidoğan sonuçlarının anlamı nedir? tarama testi Bebeğiniz doğduğunda bazı doğumsal hastalıkların taranması için topuk kanı alınmaktadır. Bu tarama sonuçlarında çocuğunuzda kistik fibrozis tarama testi pozitif olarak saptanmıştır. Bu tarama testinin pozitif olması çocuğunuzun kistik fibrozis olduğunu anlamına gelmez. Çocuğunuzda kistik fibrozis hastalığı olup olmadığının anlaşılabilmesi için başta ter testi olmak üzere bazı testler yapılması gerekmektedir. Kistik fibrozisin taramaya alınmasında sivil toplum örgütlerinin payı büyük ÜLKEMİZDE UYGULANAN TARAMA YÖNTEMİ IRT Doğumda ≥ 90 μg/l IRT 7-14 gün ≥ 70 μg/l Biyolojik konfirmasyon Ter testi Sağlık Bakanlığı akış şeması KAN ÖRNEĞİ UYGUNSUZ KAN ÖRNEĞİ UYGUN KAN ÖRNEĞİ KAN ÖRNEĞİ TEKRARI TARAMA LABORATUVARI ≥ 90 μg/l < 90 μg/l NORMAL TEKRAR KAN ÖRNEĞİ 7-14. gün <70 μg/l ≥ 70 μg/l TER TESTİ İÇİN SEVK İLGİLİ KLİNİĞE SEVK ŞÜPHELİ NORMAL YÜKSEK IRT DÜZEYLERİ ALARME EDİCİ OLMALIDIR IRT düzeyi ♯KF /♯bebek KF risk 100-140 0/1404 0 140-180 1/387 0.25 180-220 12/333 3.6 220-260 13/122 10.7 260-300 11/59 18.6 >300 20/83 24.1 Mekonyum ileusu olan yenidoğanlar IRT düşük olması nedeni ile taramada yanlış negatif sonuç verebilir En erken klinik bulgu hastaların % 20’sinde Mekonyum İleusu Mekonyum İleusu olan bebeklerin mutlaka KF açısından test edilmesi gerekir KİMLERE TER TESTİ YAPILIR? • Genel olarak ter testi 2 haftadan büyük ve 3 kg’dan ağır bebekler için yapılabilir. • Daha küçük bebeklerde yeterli miktarda ter toplanamayabilir. • İlk 48 saatin içindeki bebeklerde terde elektrolit düzeyleri yüksek olacağından ter testi yapılması önerilmez. ÜLKEMİZDE KİSTİK FİBROZİS MERKEZLERİ Distribution of CF Centers TARAMADA İLK SONUÇLAR 01.01.2015-01.07.2015 tarihleri arasında Taranan bebek sayısı Tekrar istenen kan örneği sayısı Ter testi için sevk edilen bebek sayısı : 661.625 : 38.075 (≈%6=1/17) : 2.491 (≈%0,4) Ter testi yaptıran bebek sayısı KF tanısı alan bebek sayısı Tanılama sürecinde : 2.097 (%84) : 40 : 104 KF merkezleri ile iletişime geçildiğinde tanı almış hasta sayısının bu sayının iki katı civarında olduğu görülüyor Tanı alamadan ölen bebek sayısı oldukça fazla 01.01.2015-01.07.2015 tarihleri arasında Ter testine sevk edilip ‘’bebek öldü’’ tanısı alan bebek sayısı : 60 IRT değeri 250 üzeri ‘’bebek öldü’’ tanısı alan bebek sayısı : 46 2010 YILINDA ABD DE YENİ DOĞAN TARAMA TESTİ POZİTİF SAPTANAN HASTALARIN TER TESTİ YAPILINCAYA KADAR GEÇEN SÜRE ABD’de 2014 yılında hastaların %63.7’si YD tarama yöntemi ile tanı almıştır < 1 yaş %82.9 > 1 yaş %6 Taramada sorunlar ve çözümleri Ter testinin standardizasyonu ile ilgili sorunlar var. Merkezlerde terde konduktivite ya da terde klor ölçümü yapılıyor Ülkemizde Ter testi yapan tüm merkezlerde standardizasyon sağlanmalı Ter testi rehberine uygun şekilde ter testi yapılabilmesi için gerekli girişimlerin yapılması • Teknik elemanların eğitimi • Tüm merkezlere gerekli cihazların alınması ve kitlerin sağlanması Merkezler ile bakanlığın koordineli çalışması ve tarama pozitif hastaların yakın izlemi TARAMA TESTİ İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEMDE ÖNERİLER T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU KİSTİK FİBROZİS YENİDOĞAN TARAMA TESTİ İLE TANI ALAN HASTALARI İZLEME REHBERİ Editörler Prof. Dr. Refika Ersu Doç Dr Erkan Çakır 2015 ÇOCUK SOLUNUM YOLU HASTALIKLARI VE KİSTİK FİBROZİS DERNEĞİ ÇOCUK GÖĞÜS HASTALIKLARI DERNEĞİ KF tanısı alan hastalara ait öneriler-1 •KF tanısı alan hastalar KF merkezleri tarafından izlenir. •KF merkezinin bulunmadığı illerde eğitim almış çocuk uzmanı izlemde yardımcı olabilir. Bu hastaların da yılda en az 1 kez en yakın KF merkezinde kontrolü önerilir. •Hastalara Sağlık Bakanlığı’nın uyguladığı rutin aşı takvimi uygulanmalıdır. •6 aydan büyük bebeklere yıllık grip aşısı önerilir. •Her vizitte hastaların tartı ve boy büyümeleri izlenmelidir. •Hastalar 2-3 aylık aralıklarla izlenmelidir, klinik problemi olan hastalar daha sık görülebilir. •İlk besin daima anne sütüdür. KF tanısı alan hastalara ait öneriler-2 •Tanı alır almaz hastalara hava yolu temizliği- fizyoterapi (Postural drenaj ve göğüs perküsyonu) önerilir. •Solunum sekresyon örnekleri (Nazofaringial aspirasyon) kültürleri en az 3 ayda bir alınmalıdır. •Solunum sekresyonlarında Pseudomonas aerigunosa ilk izole edildiğinde eradikasyon protokolü uygulanmalıdır. •Akciğer grafisinin ilk 3-6 ay arasında çekilmesi, ilk 2 yaşta kontrolünün yapılması önerilir. •Solunum semptomları olan hastalarda mukolitik ajan olan Dornase alfa yenidoğan döneminden itibaren, günlük 1x1 nebul dozunda olacak şekilde kullanımı önerilir. •İnhale ve oral kortikosteroit kullanımı rutin önerilmez, KF-astım ve ABPA durumlarında kullanılabilir. KF tanısı alan hastalara ait öneriler-3 •Tüm hastalara pankreatik fonksiyonların değerlendirilmesi için dışkıda fekal elastaz 1 testi önerilir. •Fekal elastaz 1 düzeyleri en az yıllık olarak kontrol edilmelidir. •İki yaş altındaki bütün bebeklerde aşağıdaki durumlarda pankreas enzim replasman tedavisinin (PERT) başlanması önerilir. Pankreas yetmezliği ile ilişkili 2 mutasyonu olan tüm bebekler Fekal elastaz düzeyi <200 mcg/gr ya da objektif pankreas yetmezliği kanıtları olan bebekler (yağlı- pis kokulu, çok sayıda dışkılama, kilo almada yetersizlik) Şüphe götürmez malabsorpsiyon bulgu ve semptomları olup test sonuçları beklenen bebekler •PERT kapsülleri açılarak az miktarda su/mama/anne sütü/veya meyve püresi ile karıştırılıp verilir. •Tanıdan sonra yağda eriyen A, D, E ve K vitaminlerinin verilmesi önerilir. •Hastalarda aşırı terleme ile tuz kaybı olduğundan, tanı anında 1/8 tatlı kaşığı, 6 aydan itibaren ¼ tatlı kaşığı günlük tuz desteği önerilir. •Bu amaçla kullanılmak üzere % 20’lik serum sale günlük ortalama 1cc/kg dozunda kullanılabilir •İhtiyaç elektrolit düzeylerine göre ayarlanmalıdır. DİKKATİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER