Fabrikaları kim icat etti?
Transkript
Fabrikaları kim icat etti?
HWMakeStuff_layout_SON.qxp:Layout 1 02.05.2013 16:31 Page 2 Fabrikaları kim icat etti? ( ^ 1700 ve 1800’lerde insanlar bazı şeylerin fabrikaSu tezgâhı larda atölyelerden daha hızlı ve daha ucuza Richard Arkwright’ın su yapılabileceğini fark ettiler. Endüstri Buhar gücüyle çalışan makinesi Devrimi adı verilen bu dönemde makines i bir seferde bir sürü pamuk James W gerçekleşen bir dizi buluş a t t ,k ipliğini eğirebiliyordu. Bu sayesinde üretim yakarak ç ömür a r sayed kları e giysi üretimi döndüren yöntemlerimiz değişti. Tavl v e m hızlandı ve ucuzladı. çalıştıran akineleri Hen ama fırını bir ry makinesi buhar çalışan Cort, kömü ikalarda ic rle Fabr at etti. bir fır ra ya isa ilg ı n b şekille an genellikle ndirm da demiri Hergüngiysidengıdaya,kitapt tünbunlar en buldu. çocuklar, uzun Yavaş in yolunu bü i ek P z. ru yo nı la ul y k ey a i nşaat vaş de vardiyalarla, birsürüş m m e a sin i ce r lz ön l , yı e yüz tehlikeli ahşab mesi olara neredengeliyor?Bundanbirkaç rdeyada ı k n e y d d e rini ald amma koşullar altında H . vle 1 e le, ler et n al ı . u it as ls b o ey ı ş b kadar,her Ağaçları kese ayakka çalışırlardı. r, çift spor Eşyanın Öyküsü ekinleri biçeri z. den, fosil Topraktan ma çakıl gibi yakıt, kum ve rılır. Bu maddeler çıka bazıları kaynaklardan ğildir. de r ili sürdürüleb Acaba çöpümüzün tamamı gerçekten çöp mü? Yoksa bir kısmıyla başka şeyler yapabilir miyiz? İlk motorlu arabayı Karl Benz yaptı. Üç tekerlekli olan bu araba benzinle çalışıyordu. Bazı ülkelerde bu malzemeler yurtdışındaki geri dönüşüm tesislerine gönderilir. 4. Kullanım etlere eyleri poş Aldığımız ş ririz. ti e g imize koyar, ev i zaman da imiz bittiğ Onlarla iş çöpe çoğunlukla z rı ata . Kâğıt, teneke kutu, cam ve bazı plastik türleri geri dönüştürülüp, bunlardan yeni ürünler elde edilebilir. Çöplerimizin büyük bir kısmı sonunda toprağa gömülür veya yakılır. Çöp kutularımızdan çıkan çöp, çöplüklere ulaşan çöpün ancak küçük bir kısmıdır. Geri kalanı, hammadde elde etme ve üretim süreçlerinde ortaya çıkan atıklardan oluşur. Ampul Joseph Swan İngiltere’de, Thomas Edison ise ABD’de ampulü geliştirdi. Daha so nra makinelerde ve trenlerde de elektrik kullanıldı. 3. Alışveriş Ürünler paketlenip, uçak, kamyon, gemi veya trenle dünyanın çeşitli yerlerindeki depolara ve mağazalara gönderilir. ELEKTRONİK ^l Bugün hâlâ n zanaatkâr dene n becerikli işçileri yaptığı bir sürü eşsiz eşya var. Ancak satın aldığımız çoğu a, şey, fabrikalard fından makineler tara iliyor. seri olarak üret ^l rlar Zanaatkâ Motorlu araba tim 2. Üre Malz ya e bükm pışkan meleri l yum a e ştır k sağ , pa uş m karş lamlaş rlatma ak, se atmak, t r ı k ı tleş , r koru mak bir r esn ti m , olma enkleri ak, ha yangı ekleşti rmek, na v rme tta vey sını k, sa e a s kimy ağlama hoş bi dece c suya r ko anlı asa k i ç k l kul i lanı n bir sü uları lır! rü 5. Geri dönüşüm 6. Çöp tif mo o Nikolaus Otto gazla çalışan k fi tı. o i l t o ı bir içten yanmalı motor arl lokom k yap k h u B Yü rlı hic icat etti. Bu motor daha uha Trevit tuttu. b İlk hard abuk k hem sonra geliştirilip, benzinle Ric çok ç aşıma landı. çalışır hale getirilerek ilk zlı t z a ı g n a h v e n a H och Tr insa hem ma arabalarda kullanıldı. am Murd e li ı il aydınlat v W d ı y a a zl aydınlatm n fabrikalar, evler ucu e Havagazlı d e u m b ç e Çok g e edilen geliştirdi. karak eld a y r ü m ö r, k ydınlatma ve sokakla tılır oldu. Bu yeni a amb ınla gazla ayd mumların ve yağ la yöntemi, ini aldı. larının yer ^l şyanın İster bir lefonu, e e t p e c r madde iste aktan ham r p o t a im r. öyküsü da ıyla başla çıkarılmas ^l en1769’da, ufakatölyelerdeyapılırdı.Derk eticisi kür RichardArkwrightadlıbirperu Sonra etti. pamukeğirmemakinesiniicat çokişçinin k dabumakinelerikullanacakpe .İşteilk tırdı çalışacağıbüyükbirbinayap ikabuydu. fabr İçten yanmalı motor Mahallemizdeki dükkânlarda satılan ürünler bazen binlerce kilometre öteden gelmiştir SÜPERMARKET HWMakeStuff_layout_SON.qxp:Layout 1 02.05.2013 16:31 Page 4 Et Hamburgerinizin içindeki et, çayırlarda yaklaşık iki yıl otladıktan sonra mezbahaya gönderilen bir dananın eti olabilir. Et bir işleme tesisinde çekilip paketlendikten sonra sizin satın alacağınız yere nakledilir. n e r r e l e r d e e n g r g u e b l m i r a ? H Peynir Karabiber, Hindistan gibi tropikal ülkelerde yetişen bir bitkiden elde edilir. Bitkinin meyveleri elle toplanıp güneşte kurutulur. İşte bunlar karabiber taneleridir. rlalarda Ekmeğin yapıldığı un geniş ta ağı yetişen buğdaydan gelir. Topr n böceklerle zenginleştirmek ve istenmeye lara otlardan kurtulmak için tarla hasat kimyasallar serpilir. Buğday, . makineleriyle toplanıp öğütülür en ineklerin sütünden en sl be de rin le lik ft çi t Peynir, sü a tutulup ot, saman ve rd ılla ağ r la an yv ha Bu yapılır. makineyle sağılırlar. n gü r he ir; en sl be jla sila Turşu da değişik bölgelerde üretilmiş olabilir. Ufacık çıtır çıtır salatalıklar, tuzlu, baharatlı, sirkeli suda bekletildikten sonra bozulmamaları için hava geçirmez kavanozlara konurlar. Karabiber Danaların yediği otu yetiştirmek o kadar çok su gerektirir ki 1 kilo et elde etmek için 15.000 litre su harcanabilir! Ekmek Turşu Susam taneleri Hamburger ekmeğinizin üzerindeki susam taneleri sıcak ülkelerde yetişen susam bitkisinden elde edilir. Susam tohumu kapsülleri olgunlaşınca kendiliğinden açılır. Hasat genellikle elle yapılır. Açıl susam açıl! Hamburgeriniziyerkenhiçiçindekioncamalzemeninnereden geldiğinimerakettinizmi?Bunlardünyanınöbürucunda yetiştirilip,uçakla,gemiyleyadakamyonlabinlerce kilometreyolkatettiktensonratabağınızaulaşmışolabilirler pekâlâ.Neden?Çünküensevdiğimizyiyecekleriyılboyu mümkünolanendüşükfiyatasatınalabilmekistediğimiziçin başkabaşkaülkelerdenithalederizdeondan.OscarWeber Bilby1891’deOklahoma’dakiçiftliğindeilkhamburgeri yaptığında,yıllarsonrayalnızcaABD’degünde40milyon hamburgeryeniyorolacağınıaklınınucundangeçiremezdi! 1. Bir milyon y ıl önce: Avcı-toplayıc ılar İnsanlar yüz binl erce yı topluluklar halinde l boyunca ufak , vahşi hayvanları avlayarak, bitki kökleriyle kabukl u ve kabuksuz yemişle ri toplayarak yaşadılar. Bugün hâlâ eti için avlanan hayv anlara örnek verebilir m isiniz? Belkide hamburgeriniz... İneklerin taze çayırlarda otladığı, toprağın tezekle beslendiği, sebzelerin damla sulama yöntemiyle sulandığı, ev yapımı turşunun kurulduğu, çalıların zararlı böcekleri yiyen uğurböceklerine ev sahipliği yaptığı bir çiftlikten geliyordur. Olamaz mı? Domates ve marul Bunlar hayata güneşli bir çiftlikte ekilmiş tohumlar olarak merhaba demiş olabilirler. Bitkilere suyu da, yabani otlara ve sebze yiyen böceklere karşı koruyan kimyasalları da makineler verir. Çiftl ik ev i HWMakeStuff_layout_SON.qxp:Layout 1 02.05.2013 16:31 Page 6 Ağaçta Saf çikolatanın tadının çok acı olduğunu biliyor muydunuz? Tatlı olmasının sebebi, içine şeker eklenmesidir. . çikolata yetişir mi? nemlitropikal Aslınabakarsanız,yetişir!Çikolata,ılıkve yapılır.Bu arından ülkelerdeyetişenufakbirağacıntohuml kapsülleri,ağacın ikakao ağacınadıkakaoağacıdır.Meyveleri,yan ,içlerindeçikolataya lar gövdesindeveanadallarındayetişir.Bun urur.Dünyaçapında ulund dönüştürülecekolandeğerliçekirdeklerib ,kakaoüreticilerinin için k me tiş ye a rın kta mi a lat iko ç ilen ket tü lamasıgerekir!Üstelik top ek rd eki ç zla fa n da ton n lyo mi 3 da yıl lerindeelleyapılır. bütünbuişler,genellikleufakaileçiftlik lerde yetişir? kao nereAmerika’nın a K yağmur ormanlarında yetişen İlk başta Orta ve Güney Ağaçtan fabrikaya… e 4.Nakliy Dünyanın en büyük kakao üreticileri Fildişi Sahili, Gana ve Endonezya’dır. ^l ^l Gana %19’u da Asya’da yetişir. Endonezya Dünyada üretilen kakaonun %70 gibi büyük bir oranı Afrika’da yetişir. Endüstri bitkisi Kakao, başka ülkelere satmak için yetiştirilir; yani bir kazancı, “endüstri bitkisi”dir. Kakao çiftçilerinin çoğunun günlük tek bir paket çikolatanın fiyatından azdır. uzun arı, inde l ç a lges o ağ Kaka ların göişir. ç t ağa iyi ye Çiftçiler olgunlaşmış meyveleri dikkatle seçip, pala gibi büyük bir bıçakla koparırlar. Meyvelerin kabuğunu yardıktan sonra çekirdeklerini elle toplarlar. ^l Dünyada üretilen kakaonun yaklaşık %11’i Orta ve Güney Amerika’da yetişir. çikolataya dönüştürülür. 1.Toplama kakao ağaçları, artık Afrika ve Asya’da da yetiştirilmektedir. Fildişi Sahili olata fabrikası ÇikKakao çekirdekleri burada enfes Kakao ağacının bilimsel ismi Theobroma Cacao’dur. “Theobroma” Yunanca’da “Tanrıların yiyeceği” anlamına gelir. 2.Mayalama sarılıp bir hafta Çekirdekler muz yapraklarına eyen bakteriler kadar bekletilir. Gözle görülm gerçekleşen yardımıyla çekirdeklerin içinde çikolata tadı elde kimyasal tepkimeler sonucu rmantasyon) denir. edilir. Bu işleme mayalama (fe tan rülüp tartıldık tü ö g re e fl ti ra koope miyle, Çekirdekler Sonra da ge r. lu ru u ld o d ra ka’da sonra çuvalla Kuzey Ameri ve a p u vr A çoğu kalara bulunan fabri gönderilir. Çikolatayı kim icat etti? Çekirde ezildiği z kler a ortaya ç man ık kakao ya an ğ kozmetik ı, yapımında kullanılır. Çikolatanın sırrı bundan yaklaşık 2.500 yıl önce Mayalar ve onlardan sonra da Orta Amerika’da Aztekler tarafından biliniyordu. Aztekler, kakao çekirdeklerinden acı bir çikolata içeceği yapıyordu. 1528’de kâşif Hernán Cortés kakao çekirdeklerini İspanya’ya getirdi. Yavaş yavaş Avrupalı kraliyet mensupları ve Aztek sıcak çiko asiller arasında çikolata içmek latası Nasıl yapılır? 1. Kakao çe yaygınlaştı. On dokuzuncu yüzyılda İngiliz ki rd e kl 3.Kurutma e ri ni kavurup çekerek to Joseph Fry kalıp halindeki ilk çikolatayı yaptı. 2. Tozu sıcaz haline getirin. k su da eritin. Çekirdekler bambudan yapılmış büyük masalara 3. Karışımı, Yen i mak inele oluşana kadaüzerinde kalın bir köpük rin icad ıyla birli kte bun ları yayılıp yaklaşık on gün güneşte kurutulur. İçlerindeki 4. Vanilya r tahta bir çırpıcıyla katabakası kırmızı biberve bal ekledikten sonra rıştırın. su yavaş yavaş çekildikçe çekirdekler de küçülür. Eşit üretmek hem kolaylaştı hem de ucuzladı. ekleyin. bir tutam olarak kurumaları için sık sık karıştırılırlar. Hımm, nefis! J