Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları ve Diğer
Transkript
Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları ve Diğer
“Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu T.C. ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KYOTO PROTOKOLÜ ESNEKLİK MEKANİZMALARI VE DİĞER ULUSLARARASI EMİSYON TİCARETİ SİSTEMLERİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU Aralık, 2008 1 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Karbon Ticareti Sistemleri Özel htisas Komisyonu1 Raporu Ç NDEK LER I. MEVCUT DURUM 3 I.1 Giri4 3 I.2 Uluslararas Çabalar 4 I.2.1 Sözle4me ve Kyoto Protokolü 4 I.2.2 2012-Sonras Dönem 12 I.3. Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar 16 II. KARBON T CARET 19 II.1 Karbon Piyasas ve Ulusal Uygulamalar 19 II.2 Uluslararas Uygulamalar 21 II.3 Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemi 25 III. GÖNÜLLÜ KARBON P YASALARI 27 III.1 Uluslararas 14leyi4 27 III.2 Proje Geli4im Süreci 34 III.3 Türkiye’deki Uygulamalar 37 IV. SONUÇ VE ÖNER LER 41 EKLER EK-I: Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Karbon Ticareti alan nda Takip edilmesi / bulundurulmas önerilen yay nlar EK-II: Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Karbon Ticareti alan nda Kat l m sa lanmas n n yararl olaca dü4ünülen etkinlikler listesi EK-III: Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Karbon Ticareti alan nda Sektörel veritaban nda bulunmas gereken ki4i/kurum bilgileri EK-IV: Örnek Proje Referans Emisyon Faktör Hesaplamalar 1 13.5.2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl n n oluruyla olu4turulan komisyonda: Dr.O uz CAN (Ba4kan), Yunus ARIKAN (Ba4kan Yard mc s ), Yrd. Doç. Dr. Etem KARAKAYA (üye), Haluk SAYAR (üye) yer alm 4t r. Komisyonun sekretarya çal 4malar Çevre Yönetimi Genel Müdürlü ü Hava Yönetimi Dairesi personeli (Recep IAH1N (Genel Müdür Yard mc s ), Dr. Mustafa IAH1N (Daire Ba4kan ), Fulya SOMUNKIRANOJLU (Iube Müdürü), Evren TÜRKMENOJLU (Mühendis), Mehrali ECER (Mühendis), Tu ba 1ÇMEL1 (Mühendis), Emre USTA (Mühendis)) taraf ndan yürütülmü4tür . 2 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu I. MEVCUT DURUM I.1 Giri8 klim de i8ikli i, “nedeni ne olursa olsun iklimin ortalama durumunda ve/ya da de i4kenli inde onlarca y l ya da daha uzun süre boyunca gerçekle4en de i4iklikler” biçiminde tan mlanmaktad r. Günümüzde sözü edilen küresel iklim de i8ikli i ise, fosil yak tlar n yak lmas , arazi kullan m de i4iklikleri, ormans zla4t rma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere sal nan sera gaz birikimlerindeki h zl art 4 n do al sera etkisini kuvvetlendirmesi sonucunda Yerküre’nin ortalama yüzey s cakl klar ndaki art 4 ve iklimde olu4an de i4iklikleri ifade etmektedir.2 Hükümetleraras 1klim De i4ikli i Paneli - IPCC'nin 2007 y l nda yay mlanan Dördüncü De erlendirme Raporu'na göre, küresel s nma art k tart 4mas z bir gerçektir ve bunun önemli bir bölümünden büyük bir olas l kla insano lu sorumludur. Küresel ortalama yüzey s cakl son yüzy lda 0.74 o C yükselmi4tir. S cakl klardaki art 4a ba l olarak, hidrolojik döngünün de i4mesi, kara ve deniz buzullar n n erimesi, kar ve buz örtüsünün alansal daralmas , deniz seviyesinin yükselmesi, 4iddetli hava olaylar n n s kl n n ve 4iddetinin artmas , kurakl k, çölle4me, salg n hastal klar n ve zararl lar n artmas gibi, dünya ölçe inde sosyoekonomik sektörleri, ekolojik sistemleri ve insan ya4am n do rudan ya da dolayl olarak etkileyecek önemli sonuçlar n olaca öngörülmektedir. 3 1klim de i4ikli i ile mücadele ekonomiler üzerinde farkl yönlerden f rsat ve tehditleri içermektedir. Uluslararas kamuoyunun bir arada hareket etmesi halinde sera gazlar n azaltma çabas n n ekonomik bedelinin üstesinden gelinebilecek seviyelerde kalabilece i tahmin edilmektedir. 1klim De i4ikli inin ekonomi üzerine olan etkilerinin incelendi i STERN Raporunda hiçbir önlem al nmad takdirde, iklim de i4ikli inin özellikle çevre, g da, su ve sa l k üzerine olumsuz etkilerinin ekonomiye olan yans mas n n geli4mekte olan ülkelerde daha büyük olaca ifade edilmektedir. 1klim de i4ikli inin getirece i ilave maliyetlerin Gayri safi yurt içi hâs lan n % 20’sine ula4mas beklenmektedir. Di er yandan raporda, 1klim de i4ikli i etkilerinin azalt m na yönelik yap lacak sera gazlar n n azalt m çal 4malar maliyetlerinin etkisi ise GSY1H’n n %1’i ile s n rl olabilece i ifade edilmektedir. 1klimdeki de i4imlerin gözle görünür hale gelmesi ve bu de i4imlerin insan kaynakl faaliyetler sonucu ortaya ç kt n destekleyen bilimsel çal 4malar n artmas sonucunda ülkeler 1992 y l nda Rio Dünya Zirvesi olarak an lan toplant da bir araya gelip Birle4mi4 Milletler 1klim De i4ikli i Çerçeve Sözle4mesini haz rlam 4lard r. 1997 y l nda Sözle4me’nin Kyoto Protokolü haz rlanm 4 ve Sözle4me’nin Ek-1 listesinde bulunan ülkelere say sal sera gaz azalt m yükümlülükleri getirilmi4tir. Kyoto Protokolü resmiyet kazanmas için gerekli 4artlar sa layarak 16 Iubat 2005 y l nda yürürlü e girmi4tir. Geli4mi4 ülkeler, say salla4t r lm 4 sera gaz azalt m ve s n rlama hedeflerine ula4malar n kolayla4t rmak ve emisyonlar n azalt c uygulamalar n daha dü4ük maliyet ile gerçekle4tirmeleri için Protokol’de proje ve piyasa 2 3 www.unfccc.int , IPCC, 2007, 4th Assessment Report: Climate Change Mitigation, 2007, 3 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu temelli esneklik mekanizmalar tan mlanm 4t r. Ülkeler ulusal sera gaz emisyonu azalt m önlemlerinin (Enerji verimlili i, yenilenebilir enerjiye geçi4 gibi…) yetersiz veya ekonomik olarak uygulanabilir olmad durumlarda bu mekanizmalara ba4vurmaktad rlar. Küresel s nmaya neden olan sera gaz emisyonlar n n azalt lmas n n zorunlulu u anla4 ld nda, bu gazlar n azalt lmas nda piyasa mekanizmas n n önemli bir rol oynayabilece i görü4ü önem kazanm 4t r. Bu ba lamda, piyasa kurallar na göre çal 4acak bir karbon piyasas ve ticarete konu olan karbondioksitin bir fiyat n n olmas emisyonlar azaltmada önemli bir enstrüman olarak görülmektedir. Teoriye göre, karbon piyasas emisyonlar azaltmak için mevcut kaynaklar n en ucuz maliyetle kanalize edilmesini sa lamaktad r (Saruc ve Karakaya, 2008). Bu anlamda, belirlenen limitten fazla emisyon salanlar cezaland r l rken, daha az salanlar ise ödüllendirilmektedir.4 Ayr ca kirletme birimlerini mülkiyet hakk na dönü4türerek ve bu birimlere bir fiyat vererek karbonun tüm dünyada ticaretinin yap lmas n mümkün k lar. Bu sayede, düzgün i4leyen bir karbon piyasas i4letmelerin daha az sera gaz emisyonu salmas n te4vik ederek temiz teknolojiyi kullanmaya yönlendirir ve di er i4letmelere göre avantaj sa lar (UNFCCC, 2007). I.2 Uluslararas Çabalar I.2.1 Sözle8me ve Kyoto Protokolü 1972 y l nda Stockholm’de gerçekle4tirilen Uluslararas 1nsan Çevresi Konferans , çevre sorunlar n n s n ra4an niteli i nedeniyle, çözümlerinin de uluslararas i4birli i içerisinde ele al nmas gereklili ini ortaya koymas aç s ndan önemli bir dönüm noktas olmu4tur. Ayn y l kurulan Birle4mi4 Milletler Çevre Program (UNEP), çevre alan nda pek çok i4birli inin ba4lat lmas için önemli bir kurumsal zemin olu4turmu4tur. UNEP’in olu4umu, tehlike alt ndaki türlerin korunmas na yönelik CITES Sözle4mesi, deniz kirlili ine kar4 MARPOL, uzun menzilli hava kirli i, Akdeniz Eylem Plan , ozon tabakas n n inceltilmesine yönelik Viyana Sözle4mesi ve Montreal Protokolü gibi uluslararas alanda pek çok önemli ve somut i4birliklerinin olu4umunun önünü açm 4t r. Birle4mi4 Milletler Çevre program – UNEP ve Dünya Meteoroloji Oganizasyonunun- WMO olu4turdu u uluslar aras bilimsel bir kurum olan; Hükümetler aras 1klim De i4ikli i Paneli -IPCC- International Panel on Climate Change’ iklim de i4ikli i konusunda karar vericilerin ihtiyaç duydu u objektif bilgi kayna n te4kil etmek üzere 1988 y l nda kurulmu4tur. IPCC iklim de i4ikli inin nedenlerini, iklim de i4ikli inin çevresel, sosyo-ekonomik sonuçlar n , uyum-adaptasyon ve azalt m/sava4 m-mitigasyon seçeneklerini ara4t rarak de erlendirme raporlar halinde yay nlamaktad r.5 “Atmosferdeki sera gaz birikimlerini, iklim sistemi üzerindeki tehlikeli insan kaynakl etkiyi önleyecek bir düzeyde durdurmay ba4armay ” hedefleyen Birle4mi4 Milletler 1klim De i4ikli i Çerçeve Sözle4mesi (BM1DÇS) 1992 y l nda Rio’da gerçekle4tirilen Yeryüzü Zirvesi’nde Çölle4me ile Mücadele Sözle4mesi ve Biyolojik Çe4itlilik Sözle4mesi ile beraber imzaya aç lan Rio Sözle4meleri’nin üçüncüsüdür. Bununla beraber, 1994 y l nda yürürlü e giren BM1DÇS’nin, gerek insan kaynakl iklim de i4ikli ini olu4turan sera gazlar n n enerji, sanayi, ula4t rma, tar m, at k, ormanc l k ve arazi kullan m alanlar nda ortaya ç kmas ve 4 5 www.pointcarbon.com www.ipcc.ch 4 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu buna kar4 çözümlerin de yine bu alanlarda geli4tirilecek radikal dönü4ümlere ba l olmas gerekse her geçen gün s kla4an, 4iddetlenen ve etkileri artan iklime ba l do a olaylar nedeniyle, di erleri ile kar4 la4t r ld nda, ad ndan en çok söz ettiren uluslararas çevre sözle4mesi oldu u gözlemlenmektedir. Kyoto Protokolü ise, iklim de i4ikli i ile sava4 m konusunda at lacak ad mlar n etkinle4tirilmesi yönündeki ilk ad m olarak, 1997 y l nda kabul edilmi4 ve 2005 y l nda yürürlü e girmi4tir. Protokol’de belirlenen hedeflere ula4mak için piyasa ekonomisi ilkelerine göre geli4tirilen esneklik Mekanizmalar ve yükümlülüklere uyulmamas uluslararas halinde geli4tirilen yapt r mlar sistemi, Kyoto Protokolü’nü di er çevre sözle4melerinden farkl k lan en önemli özellikler aras nda say lmaktad r. 1klim De i4ikli i-Küresel s nma hipotezi 1760 y l nda Horace Benedict de Saussure’s heliotermometre arac l yla, sera etkisini canland ran ilk deneyi gerçekle4tirdi ve ilk olarak-yüz seksen y l önce-1827 y l nda Fourier taraf ndan ortaya konulmu4tur. 1896 y l nda Arhenius atmosferdeki karbondioksit birikiminin %40’a varan oranda de i4mesinin buzul ça n n ba4lay 4 ya da biti4ini sa layabiliece ini iddia etti. Dünya Meteoroloji Örgütü verilerine göre, ölçüme dayal s cakl k gözlemlerinin ba4lad 1861 y l ndan beri ya4anan s ras yla en s cak y llar 2005, 1998, 2002, 2003 ve 2004 olarak kaydedilmi4tir. Buna ra men uluslararas alanda kaydedilen ilerlemelerin, sadece son 25-30 y ll k döneme yo unla4mas önemli bir ayr nt olarak ortaya ç kmaktad r. Ba4ta CO2 olmak üzere hemen hemen pek çok sera gaz n n gerek insan sa l gerek ekosistem için do rudan akut ve toksik bir etki yaratmamalar nedeniyle “atmosferik kirletici gazlar” aras nda de erlendirilmemeleri, sürecin bu kadar a r ve zorlu müzakerelerle ilerlemesinin en büyük nedenleri aras nda yer almaktad r. Bu çerçevede, ço unlukla Hükümetleraras 1klim De i4ikli i Paneli’nin (IPCC) yay nlad 6 De erlendirme Raporlar , uluslararas alandaki siyasi uzla4ma ve anla4malar n da zeminini olu4turmu4tur. Bu süreçteki tek istisna, 2001 y l nda yay nlanan 3. De erlendirme Raporu (TAR) kapsam nda ya4anm 4, Kyoto Protokolü’nün yürürlü e girmesi sürecinde uluslararas müzakerelerdeki gecikmeler nedeniyle, bu raporun ard ndan yeni bir siyasi uzla4ma belgesi ortaya konulamam 4t r. Benzer bir sonuçla bir daha kar4 la4 lmamas için hem 4. De erlendirme Raporu di erleriyle kar4 la4t r ld nda daha uzun bir sürede ve biraz gecikmeyle tamamlanm 4 hem de raporla beraber siyasi anla4ma zemininin olgunla4t r lmas için çabalar yo unla4t r lm 4t r. Çizelge.1 – Uluslararas iklim de i4ikli i rejiminin müzakere süreçleri Dönem 1990/1992 1995/1997 2007/2009 6 Süreç Bilimsel IPCC 1. De erlendirme Raporu (FAR-1990) IPCC 2. De erlendirme Raporu (SAR - 1995) IPCC Siyasi Sonuç Hükümetleraras Müzakere Komitesi (INC-1990) Birle4mi4 Milletler 1klim De i4ikli i Çerçeve Sözle4mesi (BM DÇS - 1992) Berlin Buyru u Geçici Çal 4ma Grubu (AWBM - 1995) Kyoto Protokolü (KP - 1997) 1. Hat: Bali Eylem Plan 2012 Sonras 1klim TPI, Technology Partnership Initiative, Jan.2006 Issue 48 5 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu 4. De erlendirme Raporu (AR4 - 2007) (BM1DÇS -2007) 2. Hat: AWG ve 2. Gözden Geçirme (KP-2005) De i4ikli i Rejimi için Yeni Uluslararas Anla4ma (Kopenhag - 2009) Sanayile4mi4 ülkelerin sera gaz sal mlar na ait ilk resmi verilerin bile, ancak 1996 y l ndan itibaren kamuoyuna aç klanmas ve do rulanmaya ba4lamas , insan kaynakl sera gazlar n n sal mlar nda sektörler ve ülkeler düzeyinde say sal verilerin ortaya ç kmas n n da uzun bir zamana yay lmas na neden olmu4tur. 1992 y l itibar ile, insan kaynakl sera gaz sal mlar ile küresel iklim de i4ikli i aras ndaki ili4kiyi net olarak ortaya koyan bilimsel verilerde hükümetleraras düzeyde uluslararas bir uzla4man n sa lanamamas , insan kaynakl sera gaz sal mlar n n azalt lmas kapsam nda yükümlülüklerin ve buna ba l yapt r mlar n somut olarak tan mlanmas konusunda da bir belirsizli in ortaya ç kmas na neden olmu4tur. Bu belirsizlikler nedeniyle, BM1DÇS metninde, azalt lmas gereken sera gazlar n n adlar dahi yer almam 4 ve böylelikle küresel sal mlardan hangi ülkelerin ne kadar sorumlu olduklar somut olarak vurgulanmam 4t r. Bunun yerine, insan kaynakl sera gaz sal mlar n n, özellikle fosil yak tlar n a4 r h zl tüketilmesi ve orman alanlar n n h zl bir 4ekilde bozulmas nedeniyle ortaya ç kt konusunda genel bir uzla4ma ifade edilmi4tir. Bu genel uzla4man n sonucunda, BM1DÇS kapsam nda, insan kaynakl sera gazlar n n sal mlar nda tarihsel sorumlulu a sahip olan ülkeler için sanayile4me düzeyi, olu4turulan i4leyi4in gerektirdi i finansal sorumluluk için geli4mi4lik ve zenginlik düzeyi gibi mu lak ve resmi olmayan kriterler geli4tirilmi4tir. 1990’lu y llar n ba4 nda uluslararas alanda ya4anan siyasi rejim de i4iklikler de, gayr resmi olarak, BM1DÇS kapsam ndaki ülkelerin s n fland r lmas nda dikkate al nan di er önemli bir etken olmu4tur. Böylelikle, BM1DÇS kapsam nda ülkeler, geli4mi4lik ve sorumluluk parametrelerinin net bir 4ekilde ortaya konulmas yerine, “zenginler klubü” olarak adland r lan Ekonomik Kalk nma ve 14birli i Örgütü (OECD) üyesi olmalar ve eski Do u Bloku’nun Orta ve Do u Avrupa’l üyeleri olmalar na göre, ekonomik ve tarihsel aç dan sorumlu ülkeler olarak tan mlanm 4, bu kapsama girmeyen ülkeler ise, hiçbir geli4mi4lik tan mlamas yap lmadan tek bir çat alt na al nm 4t r. 1997 tarihli Kyoto Protokolü’nde de, geli4mi4lik ve tarihsel sorumluluk düzeyi için bir tan mlama geli4tirmek yerine BM1DÇS kapsam ndaki grupland rmaya sad k kal nm 4, hatta azalt m kapsam na al nan sektörlere s n rlama getirilmi4 ve azalt m yükümlülükleri mutlak de erler olarak de il, 1990 y l n n oranlar olarak ifade edilmi4tir. Oysaki sal mlar n uluslararas i4birli i ile azalt lmas gibi benzer bir kapsam ve hedef içeren ve çok daha eski bir uluslararas anla4ma olan Ozon Tabakas n n Korunmas na Yönelik Viyana Sözle4mesi ve onun Montreal Protokolü, BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nden farkl olarak, ozon tabakas na verilen zarar için s n r sal m de er belirtilmi4 ve bu kapsamda hangi ülkelerin sorumlu, hangi ülkelerin ise geli4mekte olan ülke olarak de erlendirildi i net olarak ifade edilmi4tir. BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nde ülkelerin tan mlamalar Çizelge 2’de, BM1DÇS’ye taraf olan ülkelerin resmi yükümlülükleri ise Çizelge 3’de özetlenmektedir. 6 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge.2 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nde resmi ülke s n fland rmalar Belge sim Ek-I BM1DÇS Ek-II KP Ek-B Tan m Geli4mi4 Ülkeler ve Ek-I’de yer alan Di er Taraflar Geli4mi4 Ülkeler ve Ek-II’deki di er Geli4mi4 Taraflar Say salla4t r lm 4 Emisyon Azalt m S n rlama ya da Azalt m Yükümlülü ü (2008-2012 aras ndaki sal mlar n 1990 y l na göre %si) Taraflar • 15 Üyeli Avrupa Birli i • 1990 tarihinde OECD üyesi olan ve AB D 4 nda Kalan Ülkeler • Orta ve Do u Avrupa ülkeleri (Rusya ve Ukrayna Dahil) • 15 Üyeli Avrupa Birli i • 1990 tarihinde OECD üyesi olan ve AB D 4 nda Kalan Ülkeler Türkiye ve Belarus d 4 ndaki BM1DÇS Ek-I Listesi (Türkiye ve Belarus KP’nin kabul edildi i tarihte BM1DÇS’ye taraf de illerdi. Belarus, 2006 y l nda al nan 10/CMP2 numaral kararla EkB Listesine dahil edildi ancak bu karar henüz yürürlü e girmedi.) Temel Konu Tarihsel Sorumluluk (Sanayile4mi4 Ülkeler) Mali Sorumluluk (Zengin Ülkeler) Kyoto Protokolü’nün 1. Döneminde sera gaz emisyonlar n azaltma ya da s n rlama yükümlülü ü olan ülkeler Çizelge.3 – BM1DÇS taraflar n n yükümlülükleri Ülkelerin Tan m Tüm Taraflar (Madde 4.1) Ek-II Ülkeleri (Madde 4.3, 4.5) Ek-I Ülkeleri (Madde 4.2) Ek-I D 4 (Madde 4.6, 4.10) Yükümlülükler - 1klim de i4ikli i ile sava4 m ve etkilere uyum konusunda progamlar geli4tirmek - Teknoloji transferi, biyolojik e4itlili in korunmas ve sürdürülebilir kullan m , ara4t rma ve e itim alanlar nda i4birli i yapmak - Geli4mekte olan ülkelere sava4 m ve uyum konular nda mali ve teknik destek sa lamak - Sera gazlar envanterlerini her y l ve daha ayr nt l verilerle düzenli olarak sunmak - Ulusal politikalar hakk nda bilgi ve izlenen politika ve önlemlerin etkisini de erlendiren Ulusal Bildirim raporlar n daha s k ve ayr nt l olarak sunmak - 1klim de i4ikli i ile sava4 mda izlenecek politika ve önlemler için öncü rol oynamak - Sera gazlar sal mlar n , gönüllülük temelinde, “bireysel ya da ortak olarak” 2000 y l itibar ile 1990 düzeyine çekmek - Ulusal Bildirimlerini, Taraf olmalar n izleyen ilk 3 y l içinde, daha sonra uygun olduklar nda sunmak, - Sa lanan desteklerle paralel olarak sava4 m ve uyum konusunda çaba göstermek BM1DÇS’nin 1994 y l nda yürürlü e girmesi ve 1995 y l nda yay nlanan IPCC 2. De erlendirme Raporu’nda insan kaynakl iklim de i4ikli inin daha güçlü verilerle ortaya konulmas , sera gazlar n n sal mlar nda tarihi sorumluluk ta4 yan ülkelerin (Sözle4me Ek-I Ülkeleri) Sözle4me’de iyi niyet temelinde kalan yükümlülüklerinin, daha somut ve etkin bir 4ekilde yerine getirilmesine yönelik çabalar n yo unla4mas na neden olmu4tur. Böylece, 1. Taraflar Konferans ’nda olu4turulan Berlin Buyru u Geçici Çal 4ma Grubu (AGBM), 2 y ll k yo un müzakereler sonunda Protokol metnini ortaya ç karm 4 ve Protokol Kyoto’da gerçekle4tirilen 3. Taraflar Konferans ’nda kabul edilerek imzaya aç lm 4t r. Kyoto Protokolü kapsam nda her ne kadar daha kapsaml 7 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu yükümlülükler belirlense de, bunlar n ayr nt lar ve i4leyi4i aradan geçen 4 y l boyunca devam eden ve zaman zaman kesilme noktas na gelen müzakereler sonucunda 2001 y l nda Marake4’te toplanan 7. Taraflar Konferans ’nda belirlenmi4tir. Kyoto Protokolü kapsam nda sera gazlar ve sektörlerin daha ayr nt l tan mlanmas yla, ilk yükümlülük dönemi olan 2008-2012 y llar aras nda Ek-I ülkelerinin sera gaz emisyonlar n n 1990 y l seviyesinin toplamda %5.2 alt na çekilmesi hedefi ortaya konulmu4tur. Bu ülkelerin 1990 y l ndaki tür gazlar itibar yla emisyon miktarlar 2006 y l nda sunulan son envanterlerine ve raporlar na dayanarak kesinle4tirilmektedir. Ancak bu hedefin kendisi kadar, bu hedefin nas l belirlendi i de oldukça önemli bir ayr nt d r. Protokol’ün Ek-B Listesinde yer alan emisyon azaltma ya da s n rlama hedefleri, beklenildi i ya da zannedildi i gibi, Ek-B Listesi’nde yer alan tüm ülkeler için ortak bir emisyon azalt m yükümlülü ünün belirlenip, daha sonra bu yükümlülü ün ülkeler aras nda e4it ya da adil payla4 m olarak ortaya ç kmam 4t r. “Yukar dan a4a ” ya da “tümden gelim” olarak adland r labilecek bu yöntem yerine, “a4a dan yukar ” ya da “tümevar m” olarak tan mlanabilecek bir yöntem izlenmi4tir. Bu yöntemde, Sözle4me’nin Ek-I Listesinde yer alan her Taraf ülke, kendisi için bir emisyon azalt m hedefi öngörmü4, daha sonra bu hedefler, Sözle4me’ye taraf olan bütün ülkelerin kat ld müzakere sürecinde, kar4 l kl ikna ve pazarl klar sonucunda üzerinde ortak bir noktada uzla4 lm 4t r. Dolay s yla, Ek-B ülkelerinin toplam %5.2 oran ndaki sera gaz azalt m hedefi, Ek-I Listesinde yer alan her Taraf ülkenin kendi inisiyatifiyle karar verdi i ya da ikna oldu u tekil emisyon azalt m ya da s n rlama hedeflerinin, eklenmi4 toplam olarak ortaya ç km 4t r. Bu nedenle, Kyoto Protokolü’nün Ek-B Listesi, bilimsel veriler ve gerekler temel al narak de il, Ek-I Ülkelerinin sera gaz sal mlar n n azalt lmas yükümlülüklerinin acilen hayata geçirilmesine yönünde uluslararas toplumun beklentilerinin bir an önce kar4 lanmas na yönelik, somut ve ilk ad m olarak, siyasi müzakerelerle belirlenmi4tir. BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nün çe4itli aç lardan kar4 la4t r lmas Çizelge 4’te, her iki sürecin i4leyi4inde etkin olan yap lar Çizelge 5’de özetlenmektedir. 8 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge.4 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nün kar4 la4t r lmas BM DÇS KYOTO PROTOKOLÜ Sadece 1. Dönemi (2008-2012) için yükümlülükler tan ml . 2005 y l ndan itibaren 2012-sonras dönem için (süre, Tüm iklim görü4melerinin temel metni. yükümlülük oranlar , ülkeler) yeni görü4meler ba4layacak, bu amaçla yeni ittifaklar kurulabilecektir. Yürürlü e girmesi için, 55 ülkenin Taraf olmas ve bu Yürürlü e girmesi için 50 ülkenin Taraf ülkelerin toplam sal mlar n n da, Ek-I Ülkelerinin toplam olmas yeterli. sal mlar n n %55’ini a4mas gerekli Protokol kapsam nda azalt lmas hedeflenen gazlar (CO2, Sera gazlar tan mlanmamaktad r. CH4, N2O, PFC, HFC, SF6) Ek-A Listesinde belirtilmi4tir. Sal mlar n s n rland r lmas kapsam nda ele al nacak alt Sadece ana sektörler (enerji, sanayi, sektörler tan mlanm 4t r. (Ek-A) Dolay s yla baz alt sektörler ula4t rma, tar m, at k, ormanc l k) kapsam d 4 na al nm 4t r (Ör. Uluslararas sivil havac l ktan belirlenmi4tir. kaynaklanan sal mlar) Ek-I Ülkeleri için sadece 2000 y l hedefi 1. Dönemde (2008-2012), her bir Ek-I ülkesinin say sal sera (niyet düzeyinde) var. gaz emisyon azalt m hedefi Ek-B Listesinde belirtilmi4tir. Listelerin olu4umu için sadece OECD Müzakereler sonucunda, Ek-I Listesindeki her ülke, Ek-B üyeli i ve sanayile4mi4lik dereces esas Listesinde kendisi için farkl bir yükümlülük belirlemi4tir. al n yor. Hedeflerin tutmamas halinde sonraki dönemler için Yapt r m gücü zay f. yükümlülükler a rla4t r l yor. Esneklik kurallar sadece belli ülkeler Tüm Taraf ülkeler, kurallar na uymak kayd yla, Esneklik (Geçi4 Ekonomisi Ülkeleri) için geçerli. Mekanizmalar na (CDM, JI, ET) kat labilir. Taraflar Konferans ’nda kabul edilen bir De i4ikli in yürürlü e girebilmesi için Taraf ülkelerin ¾’ünün de i4iklik, ülkeler 6 ay içerisinde itiraz onay belgeleri gerekir. etmezse yürürlü e girer. Uyum konusu, CDM gelirleriyle olu4turulacak bir fon d 4 nda, Uyum konusu s n rl da olsa dile getirilir. ele al nmaz. Ek-I D 4 ülkelerin yükümlülükleri Ek-I D 4 ülkeler için yeni hiçbir yükümlülük getirmez, onlara tan mlan r. CDM projelerine evsahipli i hakk tan r. Karar alma ve uygulama organlar var. Ek olarak, yapt r m gücüne sahip Uygunluk Komitesi var. 9 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge.5 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü süreçlerinde etkin olan yap lar Kapsam Yap Taraflar Konferans (COP) Bilimsel ve Teknolojik Dan 4ma Yard mc Organ (SBSTA) Yürütme Yard mc Organ (SBI) Sekretarya BM1DÇS Küresel Çevre Fonu (GEF) (özerk kurum) Hükümetleraras 1klim De i4ikli i Paneli (IPCC) (özerk kurum) Kyoto Protokolü Taraflar Toplant s COP/MOP TKD (CDM) 1cra Kurulu 6. Madde Dan 4ma Komitesi Uygunluk Komitesi Kolayla4t r c l k Birimi Yapt r m Birimi Temel 8levi Sözle4me çerçevesindeki en üst karar organ d r. Her y l toplanarak Sözle4me’nin uygulanmas n de erlendirir, Sözle4me kurallar n daha ileriye ta4 yacak kararlar al r ve önemli yeni yükümlülüklere yönelik görü4meleri yürütür. 1ki yard mc organ ise COP haz rl klar n yürütmek amac yla y lda en az iki kez toplan r. Bilim, teknoloji ve yöntemle ilgili konularda COP için dan 4manl k görevini yürütür. Ülke bildirimleri ve emisyon envanteri standartlar n n geli4tirilmesine yönelik yönlendirmeleri yapmak da yine bu organ n görevidir. Sözle4me’nin uygulanmas na ili4kin de erlendirme ve inceleme çal 4malar na yard mc olur. Ayr ca finansal ve idari i4lerle de ilgilenir. Uluslararas kamu görevlilerinden olu4ur. Ba4ta COP, yard mc organlar ve bunlar n bürolar olmak üzere iklim de i4ikli i sürecinde görev yapan bütün kurumlar desteklemek amac yla Sözle4me organlar n n toplant lar na ili4kin pratik düzenlemeleri yapar, Taraflar n yükümlülüklerini yerine getirmelerinde yard mc olur, veri ve bilgi toplay p da t r ve ilgili di er uluslararas kurulu4larla görü4melerde bulunur. GEF, 1991 y l nda, çevreyle ilgili olarak küresel yararlar sa layacak projeler için geli4mekte olan ülkelere finansman sa lanmas amac yla uygulay c kurulu4lar olarak Dünya Bankas , UNEP ve UNDP taraf ndan kurulmu4tur. Bu kapsamda sadece iklim de i4ikli iyle ilgili projeler de il, ayn zamanda biyolojik çe4itlilik, ozon tabakas n n korunmas ve uluslararas sularla ilgili projeler de desteklenmektedir. GEF halen Sözle4me’nin finansal mekanizmalar n i4letmektedir. Bu çerçevede, geli4mekte olan ülkelere hibe ya da kredi biçiminde kaynak aktar lmaktad r. COP, iklim de i4ikli i politikalar , program öncelikleri ve finansmandan yararland rma ölçütleri ile ilgili konularda GEF için sürekli rehberlik sa larken, GEF de iklim de i4ikli i alan ndaki çal 4malar n her y l düzenli olarak COP toplant lar nda sunar. 1klim de i4ikli i konular nda ya4amsal önemde bir bilgi kayna d r. IPCC be4 y l ara ile iklim de i4ikli i biliminin durumu ile ilgili kapsaml ilerleme raporlar yay nlar. IPCC ayr ca, COP ya da SBSTA taraf ndan yöneltilecek talepler üzerine belirli konularda Özel Raporlar ya da Teknik De erlendirmeler haz rlar. Panelin metodoloji alan ndaki çal 4malar , Taraflar n sera gaz envanterlerinin olu4turulmas için ortak rehberler haz rlanmas nda önemli bir rol oynam 4t r. Sadece Protokol’e Taraf olan ülkelerin hükümet temsilcilerinin yer ald ve Protokol ile ilgili her türlü karar n tart 4 larak kabul edildi i karar organ d r. Temiz Kalk nma Düzene i projelerinin i4leyi4inden sorumludur. Ortak Yürütme (JI) projelerinin i4leyi4inden sorumludur. Bünyesindeki iki birim arac l yla, Taraf ülkelerin Kyoto Protokolü yükümlülüklerinin yerine getirilmesi çal 4malar n izler ve denetler. Ülkelerin yükümlülüklerinin zaman nda ve tam olarak yerine getirilmesinde yard mc olur Yükümlülüklerini yerine getiremeyen ülkelere yönelik uygulanacak yapt r mlar belirler 10 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu BM1DÇS ve Kyoto Protokolü, her ne kadar resmi kurullarda al nan kararlar do rultusunda ilerlese de, bu kurullarda al nan kararlar, ülkeler aras nda olu4turulan siyasi ve ekonomik ittifaklar n sonucuna göre 4ekillenmektedir. Ancak bu ittifaklarda, müzakerelerin ba4lad 1990 y l ndan bu yana oldukça büyük de i4imler ya4anm 4t r. 1990’l y llarda, Ek-I, Ek-II ve Ek-I D 4 ülkelerde göreceli olarak benzer siyasi beklentilere sahip homojen gruplar n varl ndan söz etmek olas yd . Ancak zaman içerisinde, • Avrupa Birli i’nin siyasi bir aktör olarak ortaya ç karak sera gaz emisyonlar n n azalt lmas için daha aktif, güçlü ve kararl politikalar izlemesi, • ABD’nin 2000 y l ndan itibaren Kyoto Protokolü’nü reddeden bir tav r içerisine girmesi, • Rusya Federasyonu’nun 2000’li y llardan daha ba ms z bir politika izlemesi, • Çin, Brezilya, Meksika ve Hindistan’ n Ek-I D 4 Ülkeler aras nda öne ç kmas , • 1klim de i4ikliklerine ba l olarak artan do a olaylar n n yaratt sonuçlar n küçük ada devletleri ile OPEC aras ndaki gerilimi artt rmas , • Ek-I D 4 Ülkeler aras nda Çin, Brezilya, G. Afrika, Hindistan, G.Kore ve Meksika gibi ileri geli4mekte olan ülkelerin say s n n artmas Günümüzde iklim de i4ikli i müzakerelerinin çok daha karma4 k bir ili4kiler ve dengeler üzerinde ilerlemesine neden olmu4tur. Bu süreçte ortaya ç kan müzakere gruplar Iekil 1’de özetlenmektedir. Iekil.1 – BM1DÇS ve Kyoto Protokolü’nde siyasi müzakere gruplar Küresel iklim de i4ikli i sorununun toplumun hemen hemen her katman n ilgilendirmesi, BM1DÇS kapsam ndaki müzakerelerin ba4lang c ndan itibaren sivil toplumun da sürece aktif olarak kat lmas na yol açm 4t r. Ba4larda sadece çevreciler ve özel sektörün izledi i toplant lar, son dönemlerde çok de i4ik 11 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu kesimlerin de kat l m na sahne olmu4tur. BM1DÇS Sekretaryas taraf ndan sa lanan çe4itli süreçlerini seslerini ve görü4lerini müzakere heyetleriyle payla4ma f rsat bulan sivil toplum kurulu4lar Çizelge 6’da özetlenmektedir. Çizelge 6 - BM1DÇS Sürecinde sivil toplum kurulu4lar Hedef Kitle / Temel Grup Çevreci gruplar 14 dünyas ve özel sektör Ara4t rma ve ba ms z kurulu4lar Yerel Yönetimler Yerel Topluluklar E8güdüm Yap s ENGOs BINGOs Sözcü 1klim Eylem A (CAN) Uluslararas Ticaret Odas (ICC) RINGOs Avrupa Politikalar Çal 4ma merkezi (CEPS) LGMA IPO Uluslararas Yerel Çevre 1nisiyatifleri Birli i (ICLEI) Tropik Ormanlar Kabile Halklar Birli i Örgütlenme süreci devam eden Temel Gruplar: Sendikalar, gençlik kurulu4lar I.2.2 2012-Sonras Dönem Kyoto Protokolü, ilk a4amada sadece birinci yükümlülük dönemi olarak 2008-2012 tan mlanm 4, 2012 sonras dönemdeki i4leyi4in, Protokol’ün 3.9 ve 9. numaral maddelerinde tan mlanan müzakere süreçleriyle belirlenmesi öngörülmü4tür. Bunun yan nda, ABD’nin, BM1DÇS’ye taraf olmas na ra men, 2000 y l ndan bu yana Kyoto Protokolü’ne ve Kyoto Protokolü ile ilgili her türlü konuyla ilgili görü4melere kat lmay reddetmesi de, iklim de i4ikli i ile ilgili uluslararas müzakerelerin, fiilen, BM1DÇS ve Kyoto Protokolü olmak üzere, paralel ama baz farkl l klar n oldu u iki ayr zeminlerde ilerlemesine yol açm 4t r. 2012 sonras döneme ili4kin temel hukuki çerçeve Çizelge 7’de verilmektedir. Çizelge 7 – 2012 sonras döneme yönelik müzakerelerin hukuki temelleri Temel Metin lgili Madde ve Ülkeler BM1DÇS Madde 2 – BM1DÇS’ye taraf olan bütün ülkeler 14bu Sözle4menin ve Taraflar Konferans n n benimseyebilece i herhangi bir ilgili yasal belgenin nihai amac , Sözle4menin ilgili hükümlerine göre, atmosferdeki sera gaz birikimlerini, iklim sistemi üzerindeki tehlikeli insan kaynakl etkiyi önleyecek bir düzeyde durdurmay ba4armakt r. Böyle bir düzeye ekosistemin iklim de i4ikli ine do al bir 4ekilde uyum sa lamas na, g da üretiminin zarar görmeyece i ve ekonomik kalk nman n sürdürülebilir 4ekilde devam na izin verecek bir zaman dahilinde ula4 lmal d r. Madde 3.9 – BM1DÇS EkI’de yer alan tüm ülkeler Ek-I’deki Taraflar n sonraki dönemler için yükümlülükleri, 21. Maddenin 7. Paragraf ndaki 4artlara göre kabul edilecek olan, bu protokoldeki Ek-B’ye ait de i4ikliklerle yap lacakt r. Bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar Bulu4mas , yukar da 1. Paragrafta belirtilen ilk yükümlülük döneminin bitiminden en az yedi y l (2005) önce bu yükümlülükleri de erlendirmeye ba4layacakt r. Madde 9 – Bütün Kyoto Protokolü Bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar Konferans , konu ile ilgili teknik, sosyal ve ekonomik bilgiler gibi iklim de i4ikli i ve etkilerine ait mevcut bilimsel bilgi ve de erlendirmelerin 4 nda, bu Protokolü periyodik olarak gözden geçirecektir. Bu de erlendirmeler, Sözle4medeki ilgili görü4lerle Kyoto Protokolü çerik 12 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Taraflar ve özellikle sözle4menin 4. Maddesinin 2(d) paragraf nca ve 7. Maddesinin 2(a) paragraf nca istenenlerle koordineli olacakt r. Bu görü4ler esas al narak, bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar Konferans uygun eylemi gerçekle4tirecektir. 1lk de erlendirme, bu Protokoldeki Taraflar n toplanmas n sa layan Taraflar Konferans n n ikinci oturumunda yer alacakt r. Daha sonrakiler düzenli aral klarla ve uygun zamanda yap lacakt r. Kyoto Protokolü’nün, imzaya aç lmas n n ard ndan geçen 7 y ll k bir süre sonunda yürürlü e girmesi, fiilen, Kyoto Protokolü’nün uygulanmas n n ba4lamas ile 2012 sonras n kapsayacak ikinci yükümlülük dönemi müzakerelerinin de bir arada yürümesi zorunlulu unu ortaya ç karm 4t r. Söz konusu zorunluluk, 2005 y l nda ayn zamanda gerçekle4tirilen BM1DÇS 11. Taraflar Konferans (COP11) ve Kyoto Protokolü 1. Taraflar Bulu4mas (COP/MOP1) görü4melerine damgas n vurmu4tur. Bu çerçevede, Kyoto Protokolü’nün 3.9 numaral maddesine göre BM1DÇS Ek-I Listesinde yer alan ülkelerin, 2012 sonras dönemdeki yükümlülüklerinin belirlenmesine temel olu4turmas için, bir Geçici Çal 4ma Grubu (AWG) olu4turulmu4tur. Ancak insan kaynakl sera gaz sal mlar nda en büyük tarihsel sorumlulu u bulunan ABD’nin, Kyoto Protokolü’ne taraf olmad için bu grup içerisinde yer alamamas , 2012 sonras dönemdeki uluslararas iklim de i4ikli i rejiminde ABD’nin tamamen d 4lanmas na sonucuna yol açm 4t r. Bu durum, hem ABD’nin 2012 sonras dönemde de uluslararas süreçten kopmas n istemeyen ABD içi ve d 4 çevreler hem de ABD’nin 2012 sonras dönemde mevcut ko4ullardan daha fazla olumsuz bir konuma dü4mesini istemeyen ABD Federal Yönetimi taraf ndan olumlu kar4 lanmam 4t r. Bu nedenle, ABD’nin de fiilen 2012 sonras görü4melerde yer alabilmesi için ABD’nin taraf oldu u BMD1ÇS zemininde bir sürecin olu4turulmas gereklili i ortaya ç km 4t r. Bu amaçla COP11’de, “Sözle4me’nin uygulanmas n destekleyerek iklim de i4ikli ini ele almak amac yla uzun vadeli i4birli i eylem program Görü4mesi/Diyalo u ” ba4l kl bir süreç ba4lat lm 4t r. Bununla beraber, 2008 y l na kadar toplam 4 çal 4tay arac l yla gerçekle4tirilecek bu Diyalog sürecinin, “gelecekte müzakere, yükümlülük, süreç, çerçeve veya görevlendirmelere yönelik herhangi bir önyarg olmaks z n” yürütülmesine özel bir önem verilmi4tir. COP11’de ba4lat lan Diyalog süreci ise, 2007 y l nda Bali’de gerçekle4tirilen 13. Taraflar Konferans ’nda (COP13) kabul edilen Bali Eylem Plan ve bu plan görü4mekle görevli bir Geçici Çal 4ma Grubu’nun (AWGLCA) olu4turulmas ile sonuçlanm 4t r. Gerek AWGLCA gerek AWGKP çal 4malar n n 2009 sonunda sonland r lmas , böylece olu4turulacak yeni rejimin ülkelerce onay sürecinin zaman nda tamamlanmas ve 1. yükümlülük dönemi ile 2012 sonras süreç aras nda hiçbir bo4lu a izin verilmemesi hedeflenmektedir. Mevcut Kyoto Protokolü’nün; ilk a4amada k sa bir yapt r m dönemi içermesi, çok say da ülkenin (182) taraf olmas na ra men son derece k s tl say da ülke (Ek-B; 39) için bir yükümlülük içermesi, baz önemli sektörlerin (ör: uluslararas sivil havac l ktan kaynaklanan emisyonlar) emisyon azalt m ya da s n rlama yükümlülü ü alt na girmemesi ve uyum konusunun hiçbir 4ekilde kapsam dahiline al nmamas n n, 2012 sonras dönem için dikkate al nmas süreçlerinde öne ç kacak konular n ba4 nda yer almas beklenmektedir. Halen yürümekte olan süreçler Çizelge 8’de ve Iekil 2’de özetlenmektedir 13 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge 8 – 2012 sonras dönem müzakere zeminleri Süreç Tan m AWGLCA BM1DÇS (2007) AWGKP (2005) Kyoto Protokolü 2. Gözden Geçirme (2006) Sava8 m Kapsam Temel Çerçeve Tüm BM1DÇS Taraflar n n 2012 sonras için uzun vadeli i4birli i çal 4malar Bali Eylem Plan ’nda sava4 m, uyum, teknoloji transferi ve finansman konular yer al yor. 1.b.i maddesinde “geli4mi4 ülkelerin” emisyon azalt m yükümlülükleri tan mlan rken, 1.b.ii maddesinde “geli4mekte olan ülkelerin” emisyon azalt m na yönelik eylemleri, ilgili finansman ve kapasite geli4tirme çal 4malar ile desteklenece i belirtiliyor. Ek-I Listesinde yer alan Taraflar n 2012 Sonras Yükümlülükleri (Madde 3.9) Ek-I ülkelerinin sera gaz azaltma potansiyelleri ve hedefler için seçenekleri, hedeflere ula4mak için kullan labilecek araçlar, Ek-I ülkelerinin yeni yükümlülükleri Tüm Kyoto Protokolü Taraflar (Madde.9) 1. Hat BM DÇS Uyum Bali Eylem Plan Rusya Önerisi Teknoloji Finans CDM ve JI projelerinden gelirlerin uyumun finansman nda kullan lmas , Ek-B’de yeni yükümlülüklerin tan mlanmas , Protokol çal 4malar nda yer alacak uzmanlar n özlük haklar , esneklik düzeneklerinin iyile4tirilmesi, olumsuz etkilerin azalt lmas . Ayr ca iklim sigortalar , olas yeni yükümlülüklerin yap s , uluslararas sivil havac l k ve depo yak tlar sal mlar , yenilenebilir enerji ve enerji verimlili i çal 4malar na daha fazla destek, “geli4mi4”, “geli4mekte olan” ve “etkilenebilir” ülke tan mlar n n netle4tirilmesi 2. Hat KP Yeni Anla4man n imza ve onay süreci Yeni uluslararas rejim AWG (EK-I/B) 2. Gözden Geçirme 2009 2012 COP15 - Kopenhag KP – 1.Dönem Sonu Şekil 2 – 2012 Sonrası için müzakere süreci Yukar daki veriler 4 nda, 2009 y l nda ortaya ç kacak yeni rejimin a4a daki kavram ve süreçleri içermesi beklenmektedir; • 2. Dönemin en az ndan 2012-2020 dönemini kapsamas ; 14 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu • Uluslararas sivil havac l k ve denizcilik ile ormans zla4madan kaynaklanan sal mlar gibi yeni kavram ve sektörlerin sera gaz emisyon azalt m yükümlülü ü kapsam na al nmas ; • Ek-B Listesi’ne Beyaz Rusya (10/CMP2 numaral karar uyar nca) ile K br s (GKRY) ve Malta’n n (2004 y l ndan itibaren AB üyesi olmalar nedeniyle) dahil edilmesi; • AWG-KP çal 4malar n n sonucu olarak Ek-B listesinde yer alan ülkelerin daha fazla emisyon azalt m yükümlülü ü üstlenmeleri; • AWG-LCA ve KP 2. Gözden Geçirme süreçlerinin sonucu olarak, Ek-B Listesi d 4 nda, Ek-I ya da Ek-B Listesi d 4 nda kalan ülkelerden baz lar n n, daha esnek yükümlülüklerle sera gaz sal mlar n n azalt lmas na katk da bulunmas ; • • Uyum ve uyumun finansman ; Emisyon ticareti ya da CDM/JI gibi esneklik düzeneklerinin daha etkin kullan lmas . Ayr ca tart 4 lan ve gündemde olan di er ba4l klar ise: CCS- Karbon yakalama ve depolama projelerinin CDM esneklik mekanizmas ndan faydalanabilmesi, Uyum Fonunun hayata geçirilmesi, Tarihsel sorumluluk, farkl la4t r lm 4 yeni karbon e4de er skalas , yerel yönetimlerin müzakerelerde ve uygulamalarda daha aktif olmalar , geli4mi4/geli4mekte olan ülke s n fland rmalar n n yeniden yap land r lmas ve tan mlanmas , üretim perspektifinden envanter hesaplanmas yerine tüketim perspektifinden emisyon envanterinin olu4turulmas , Ormanc l k – REDD projelerinin CDM içerisinde yer almas ve ayr 4t r lm 4 fon olu4turulmas , sektörel yakla4 m olup müzakerelerde ele al nmaktad r. Sektörel Yakla8 m: 2012 ve sonras post Kyoto dönemi için gündeme al nan iklim de i4ikli i ile mücadele çabalar ndan birisi de Kyotoya taraf ülkelerin olu4turdu u geçici çal 4ma gurubu AWG-KP’nin gelecek taahütleri de içine alan çal 4ma ba4l klar ndan olan uluslar aras sektörel yakla4 md r. Uluslar aras bir çok alanda daha önce uygulamas bulunan sektörel yakla4 m özellikle uluslara aras ticaret rejiminde tar m ve tekstilde ba4ar ile uygulanmaktad r. Bununla birlikte iklim de i4ikli i müzakere toplant lar nda ele al nan birden fazla sektörel yakla4 m tipi bulunmaktad r. Bunlar: 1) Multilateral sectoral agreement- Çok Boyutlu sektörel yakla4 m: Hükümetlerin belirlenen sektörler için seragaz emisyonlar n azalt m olarak tan mlanabilecek bu yakla4 mda bir veya birden fazla sektör için belirlenecek hedef ülke genel emisyon hedefinden ayr tutulabilece i gibi, daha önce yap lm 4 olan taahhüde ek olarak da takip edilebilir. Burada sektörel taahhütlerin olu4turulabilmesi için teknoloji tabanl standartlar n, vergilendirme sistemlerinin, en iyi uygulama standartlar n n, harmonize edilmi4 sektör ortalamalar n n belirlenmi4 olmas gerekmektedir. Di er yandan sektörel anla4malar ba4ka yakla4 mlar da içerebilir. Örne in ula4t rma sektöründe; uzun dönem emisyon azalt m hedefi, araçlar için yak t ekonomisi standard , yak tlar için dü4ük karbon standard ve alternatif teknolojilerin geli4tirilmesi için ortakla4a programlar sektörel anla4malarda belirlenebilecek hedefleri te4kil edebilmektedir. Burada önemli olan hususlardan birisi de kat l mc ülkelerin her hangi tip taahhütlerinin ayn temel üzerinde te4kil ettiriliyor olmas d r. 2) Sektörel Kredilendirme Mekanizmas : Her ne kadar CDM –temiz kalk nma mekanizmas proje temelli sertifikaland r lm 4 emisyon azalt m sunsa da, sektörel kredilendirme mekanizmas nda sektör tabanl olu4turulacak baseline- baz de erler üzerinden yap lacak azalt mlar n ticaretini ön görmektedir. E er 15 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu sektörün emisyonlar belirlenen hedefi a4 yorsa bunun yasal sonuçlar -yapt r mlar olmamakta, fakat hedefin alt na inilebilmesi halinde sa lanan azalt m kredilendirilerek uluslar aras ticareti yap labilmektedir. Böylece sektörel kredilendirme mekanizmas sektörel kay ps z hedef – sectoral nolose target yakla4 m na da hizmet edecektir. 3) Tek tarafl sanayi inisiyatifleri: Belirli bir sektördeki firmalar n (sektörel ticaret birliklerinin) gönüllülük esas na göre kendi sektörlerinde azalt m sa lamas d r. Örnekler: TOVALOP- petrol kirlili ine kar4 tanker sahiplerinin olu4turdu u bir giri4im, küresel üretimin 4 te birini te4kil eden 10 lider 4irketin olu4turdu u Çimento sektörü sürdürülebilir kalk nma sürdürülebilir inisiyatifi i4 konseyi (çimento üretimi kaynakl seragaz emisyon azalt m metodolojisi ayr nt lar üzerinde çal 4makta.), Benzer inisiyatif olarak Alüminyum sanayi kaynakl PFC emisyonlar n tespiti konular örnek olarak verilmektedir. I.3 Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar Kyoto Protokolü’nü di er uluslararas çevre sözle4melerinden farkl k lan en önemli özelliklerinden birisi de hedeflere ula4mak için tan mlanan “Esneklik Mekanizmalar d r”. Proje temelli esneklik mekanizmalar ndan ilki olan Temiz Kalk nma Mekanizmas (CDM), EK–I ülkeleri’nin, bu ekin d 4 nda kalan ülkelerde uygulanan projeler çerçevesinde geli4mi4 teknolojiyi transfer etmelerini, böylelikle sera gaz emisyonlar nda gerçek, ölçülebilir, proje faaliyeti sonucu olu4an azalt m sa lam 4 olmalar n gerekli k lmakta ve kazand klar Sertifikaland r lm 4 Emisyon Azalt m Kredilerini (Certification Emissions ReductionCER), kendi azalt m yükümlülükleri kapsam nda de erlendirilerek, ülke içinde bu miktara kadar daha fazla sal m yapma hakk kazanmalar n sa lamaktad r. Proje temelli olarak tan mlanan CDM Kyoto protokolünün 12.5 maddesinde tan mlanm 4t r.7 24 Kas m 2008 tarihi itibariyle 1231 proje kay t olmu4, 4200 proje geli4im halinde olup; tahmin edilen CER miktar 2012 sonu itibariyle 2,9 milyarton CO2-e4de erdir. 8 Kay tl 1231 projenin %30.06’s Hindistan, %24,94’ü Çin, %11,86’s Brezilya ve %8,69’u Meksika ülkelerinde gerçekle4tirilmektedir. Di er bir proje temelli esneklik mekanizmas olan Ortak Yürütme (JI) kapsam nda ise, herhangi bir EK-I ülkesi taraf ndan, ba4ka bir Ek-I ülkesinde emisyon azalt m na yönelik ortak proje yürütebilir. Haz rlanan bu projeler yoluyla emisyon azalt mlar n ba4aran ev sahibi Ek–I taraf ülke Emisyon Azalt m Kredisi (Emissions Reduction Units-ERU) kazanmakta ve bu miktar yat r mc di er EK–I ülkesine satabilmektedir. Yat r mc EK–I ülkesi sat n ald krediler ile toplam emisyon permisini art r rken, transfer edilen Emisyon Azalt m Kredisi miktar proje ev sahibi ülkenin toplam permisinden (her ikisi de Ek1 ülkesi oldu u için) dü4ülür. Kyoto protokolünün 5 ve 7. maddelerinin gere i yerine getirilmedi i taktirde transfer gerçekle4tirilemez. Emisyon azalt m kredisi Kyoto Protokolünün 3. Maddesi gere i olan taahhütlerin yerine getirilebilmesi amac yla mevcut yerel faaliyetlere ek bir faaliyet sonucu olu4mal d r.9 Ortak Yürütme Mekanizmas protokolün 6. Maddesinde tan mlanm 4t r. CDM’den farkl olarak Track1 (uygunluk kriterlerini sa layan ev sahibi ülkenin do rulamas hali) ve Track 2 7 CDM/JI Manual 2008 for Project Developers and Policy Makers , Ministry of Env. Japan www.cdm.unfccc.int 9 Decision 9/CMP.1 8 16 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu (JISC- JI supervisory commitee – ortak yürütme üst kurulu taraf ndan uygunluk kriterini sa lamayan ev sahibi ülkelerde yapt raca ba ms z do rulama) olarak iki ayr verifikasyon-do rulama prosedürü mevcuttur. Ortak yürütmede uygunluk kriterleri: Kyoto protokolüne taraf olmak, belirlenmi4 hedeflerinin hesaplanabilmesi ve kay t alt nda tutulur olmas , seragaz envanter tahmini ve azalt m ile ilgili sa l kl çal 4an ulusal bir sistemin mevcut olmas , Ulusal kay t sisteminin kurulmu4 olmas , y ll k ulusal envanterin sunulmu4 olmas gerekmektedir. Aral k 2008 itibariyle toplamda 312milyon ton ERU’ya ula4an 185 adet proje (16 adet Track 1, 169 adet Track 2) PDD’si ( Project Design Document- Proje Tasar m Doküman ) haz rlanarak yay nlanm 4t r.10 Proje temelli piyasalar içindeki önemli kavramlardan biri de “özgün getiri (additionality)”dir. Additionality yani projenin özgün getirisi, projelerin olmazsa olmaz bir bile4eni olup; projenin mevcut durumda (business as usual) gerçekle4emeyece inin ve sera gaz azalt m hedefi oldu unun kan tlanmas gereklidir. Projenin özgün getirisi durumu birçok 4ekilde kan tlanabilir (uygulanabilirlik, teknoloji transferi, kapasite geli4tirme vb.). Özgün Getiri de erlendirmesinde projenin sera gaz emisyon azalt m sa l yor olmas (çevresel getiri), Karbon kredisi sat 4 ndan elde edilecek gelirin projenin yap labilirli ini önemli ölçüde iyile4tirmesi (finansal ve yat r m getirisi), projenin gerçekle4tirildi i ülkedeki 4artlara uygun olarak en uygun teknolojinin kullan lyor olmas (teknolojik getiri) olmak üzere olu4turdu u farkl l k göz önünde bulundurulur. Iekil 3 – UNFCCC/CCNUCC Ek 10 “Özgün Getiri” de erlendirilmesi ve gösterimi arac Piyasa temelli esneklik mekanizmas olan Emisyon Ticaret Sistemi’nde ise; Kyoto Protokolünde say sal emisyon azalt m yükümlülü ü alm 4 ülkeler, belirlenmi4 olan emisyon azalt m miktarlar n n bir bölümünün ticaretini yapabilir. Di er bir ifadeyle taahhüt edilen emisyon miktar ndan daha fazla azalt m yapan taraf ülke, emisyonundaki bu ilave azalt m bir ba4ka ülkeye satabilir. 10 http://www.cdmpipeline.org/ji-projects.htm 17 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Protokol’ün 6. Maddesi (JI-Ortak Yürütme Mekanizmas ), 12. Maddesi (CDM-Temiz Kalk nma Mekanizmas ) ve 17. Maddesi (ET-Emisyon Ticareti söz konusu Mekanizmalar n, Ek-B ülkelerinin yükümlülüklerini yerine getirmek amac yla kendi ülkelerinde yürütecekleri çal 4malar destekleyen nitelikte olmas n öngörmektedir. Çizelge 9 süreçlerin tan m n , Iekil 3 ve 4 ise 2007 itibar ile küresel piyasalar n konumunu ortaya koymaktad r. Çizelge 9 - Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar n n temel tan mlar (REC Türkiye, 2006) Kat l mc Ülkeler lgili Kyoto Yat r mc Evsahibi Protokolü Geçerli Karbon Birimi Mekanizma Türü (Karbon (Karbon maddesi Al c ) Sat c ) Temiz Kalk nma Ek-I D 4 Sertifikaland r lm 4 Emisyon Mekanizmas 12. Madde Ek-B Ülkeleri Ülkeler (Sal m) Azalt m (CER) (CDM) Ortak Yürütme (JI) 6. Madde Ek-B Ülkeleri Emisyon Azalt m Birimi (ERU) Emisyon Ticareti Tahsislendirilmi4 Miktar Birimi 17. Madde Ek-B Ülkeleri (ET) (AAU) Iekil 4 Esneklik Mekanizmalar n n Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer alan bir ülkenin emisyon azalt m hedeflerini yerine getirmek için nas l kurgulanabilece ini 4ematik olarak göstermektedir. Buna göre, bir ülke için 1990 y l nda X miktarda olan emisyonlar, Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer alan oranlarda azalt ld ktan ya da s n rland ktan sonra, 2008-2012 aras nda salabilece i maksimum miktar AAU olarak tan mlan r. Ülke, 1990 y l emisyon rakam ile AAU miktar aras nda kalan miktara ula4mak için ülke içerisinde yürütece i ulusal politika ve önlemler ve a açland rma çal 4malar na ek olarak, belirledi i ulusal öncelikleri do rultusunda, esneklik mekanizmalar ndan diledi ini, teknik gereklerini yerime getirmek kayd yla kullanma hakk na sahiptir. Iekil 4 – Kyoto Protokolü yükümlülükleri kapsam nda Esneklik Mekanizmalar n n kullan m Kyoto Protokolü’nün Ek-B Listesinde yer alan bir ülkenin, Esneklk Düzenekleri’nden yararlanabilmesi için a4a daki ko4ullar yerine getirmesi gerekmektedir; • Protokol’ün Ek-B Listesinde ve ilgili 3.7 ve 3.8 numaral maddelerinde belirtildi i 4ekilde, kendilerine tahsislendirilmi4 emisyon miktar n , e4de er-CO2 birimi üzerinden hesaplam 4 olmak. 18 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu • Uusal s n rlar kapsam nda sera gazlar n n sal mlar n ve uzakla4t r lmalar n tahminine yönelik ulusal bir sistemin kurulmu4 olmas . • Esneklik Düzenekleri kapsam ndaki projeler sonucunda ortaya ç kacak çe4itli emisyon de erlerinin belirlenmesini ve de i4imini kay t alt na alacak ve izleyecek bir ulusal kay t sisteminin kurulmu4 olmas ve bu bilgilerin her y l düzenli olarak Sekretarya’ya iletilmesi. • Sera gazlar n n sal mlar ve uzakla4t r lmalar ile ilgili verilerin her y l düzenli olarak Sekretarya’ya bildirilmesi. • 1990-2004 Y llar aras nda kaydedilen geli4meleri özetleyen “Gösterilebilir 1lerleme Raporu”nun 2006 y l nda Sekretarya’ya sunulmas . • Ek-B’de yer alan emisyon de erlerinin hesaplanmas na dair “1lk Rapor”un 2006 y l nda Sekretarya’ya sunulmas II. KARBON T CARET II.1 Karbon11 Piyasas ve Ulusal Uygulamalar Küresel s nmaya neden olan sera gaz emisyonlar n n azalt lmas n n zorunlulu u anla4 ld nda, bu gazlar n azalt lmas nda piyasa mekanizmas n n önemli bir rol oynayabilece i görü4ü önem kazanm 4t r. Bu ba lamda, piyasa kurallar na göre çal 4acak bir karbon piyasas ve ticarete konu olan karbondioksitin bir fiyat n n olmas emisyonlar azaltmada önemli bir enstrüman olarak görülmektedir. Teoriye göre, karbon piyasas emisyonlar azaltmak için mevcut kaynaklar n en ucuz maliyetle kanalize edilmesini sa lar. Bu anlamda, belirlenen limitten fazla emisyon salanlar cezaland r rken daha az salanlar ise ödüllendirir (PointCarbon, 2004). Ayr ca kirletme birimlerini mülkiyet hakk na dönü4türerek ve bu birimlere bir fiyat vererek karbonun tüm dünyada ticaretinin yap lmas n mümkün k lar. Bu sayede, düzgün i4leyen bir karbon piyasas i4letmelerin daha az sera gaz emisyonu salmas n te4vik ederek temiz teknolojiyi kullanmaya yönlendirir ve di er i4letmelere göre avantaj sa lar (UNFCCC, 2007). Bu k s mda karbon piyasas nda olu4an fiyatlar n temel belirleyicileri, piyasan n yap s , unsurlar ve gelecekte nas l geli4ece i incelenecektir. Karbon piyasas n n ilk olu4umunda öncülü ü 2002 y l itibar ile kendi s n rlar içerisinde olu4turduklar ulusal emisyon ticareti sistemleri ile Danimarka ve 1ngiltere yapm 4t r. 2002-2006 y llar aras nda 1ngiltere’de uygulanan Emisyon Ticareti Program (UK-ETS) hem 2005 y l nda Avrupa Birli i bünyesinde uygulamaya giren AB Emisyon Ticareti’nin altyap s n olu4turmas hem de dünyada uygulanan ilk emisyon kotas ticareti sistemi olmas itibar ile önemli bir deneyimdir. Program kapsam nda 33 kurulu4 yer alm 4 ve 2006 verileriyle 7.2 milyon e4lenik-CO2 sal m tasarrufu gerçekle4tirilmi4tir. 11 Her ne kadar terim olarak karbon piyasas1 ve karbon fiyat1 kullan1lsa da, literatürde genellikle bu terimler sera gazlar1n1n tümünü temsil etmektedir. Piyasan1n çok büyük bir k1sm1n1 karbondioksit ticareti olu5turdu6undan ve di6er sera gazlar1 da karbon e5de6eri olarak çevrildi6inden karbon piyasas1 denmektedir. 19 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Türkiye’nin geli4im sürecinde örnek olabilece i ön görülen 1ngiltere ve Yeni Zellanda’dan güncel uygulamalara de inilmi4tir. Karbon Azalt m Taahhütleri (CRC: Carbon Reduction Commitment) 1ngiltere’de a4amal olarak ilgili sektörlerden azalt m taahhüdü istemektedir. 16 Haziran 2008 tarihli aç klama da 6 milyon KWh y ll k tüketimi olan ve/veya 500.000 £ y ll k elektrik faturas ödeyen her kurum Karbon azalt m taahhüdü vermek zorunda b rak lm 4t r. 16 Haziran 2008 tarihinde yay nlanan tebli ile Yerel yönetimler karbon ayak izi kapsam nda raporlanmak üzere tüm devlet okullar da Karbon Azalt m Taahhüdü (CRC) sistemine dahil edilmi4tir. Çocuk, Okul ve Aile Departman n n (DCSF: Department for Children, Schools and Families) yapm 4 oldu u ara4t rmaya göre; enerji tüketimi, binan n ya4 ve fiziksel durumu, e itim saatleri, elektrikli aletlerin tipi ve miktar na ba l olarak özellikle orta ö retim kurumlar nda daha fazla olmak üzere dü4ük maliyetli veya maliyetsiz % 20’nin üzerinde enerji tasarrufunun sa lanabilece i ön görülmü4tür. 6milyon KWh/y l dan fazla elektrik tüketimi olan özel okullarda kapsama dahil edilmektedir.12,13 Yeni Zelanda Emisyon Ticareti Sistemi: Yeni Zelanda hükümetinin 11 Eylül 2008 tarihinde onaylayarak yürürlü e soktu u NZ ETS – Emisyon Ticareti Plan nda ba4l ca 4u hususlar dikkati çekmektedir.14 • Hedefleri birinci taahhüt dönemi sonuna kadar ba lay c olmamak 4art yla ilerlemenin kayd ve izlenmesi amac yla olu4turmak, • 2013 y l itibariyle tüm sera gazlar n ve tüm sektörleri kapsayan zorunlu emisyon azalt m plan devreye almak, • Tar m sektöründen kaynaklanan sera gaz emisyonlar n 2013 y l na kadar 300.000 ton CO2 e4lenik azaltmak, • Konutlarda enerji verimlili ini te4vik için 1 milyar AU$’l k bir paket olu4turmakt r. 1klim De i4ikli i Kanun Tasar s nda ise a4a daki zamana yay l bir geçi4 süreci ön görülmektedir: • 2008 y l nda Ormanc l k faaliyetlerinin sisteme dahil edilmesi, • 2010 y l nda Sabit Enerji ve Sanayinin, • 2011 y l nda s v fosil kökenli yak tlar n ve ula4 m n, • 2013 y l nda da Tar m, at k ve kalan di er sektörlerin sisteme dahil edilmesi planlanm 4t r.15 Plan oldukça detayl olup; 2011 y l nda ta4 mac l kta kullan lan dizel-benzinli araçlar 2011 y l nda sisteme dahil oluncaya kadar, Wellington’s 4irketine ait elektrikle çal 4an otobüsler ve trenler de muaf say lmas ön görülmü4tür. 12 http://www.defra.gov.uk/environment/climatechange/uk/business/crc/timeline.htm UK sustainable development strategy, HM Government Executive Summary, 2008 14 NZ-climate-change-bill-dec07 15 Emissions Trading Scheme for New Zealand Report to Business New Zealand 26 March 2007, nzier 13 20 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Iekil 5 –Emisyon Ticaret Sistemi Tasar m Parametreleri16 Ulusal Emisyon Ticareti Sistemi olu4turma a4amalar ; s ras yla, kapsama al nacak sera gazlar ve s ras , ulusal hedeflerin belirlenmesi, kay t sistemi-kütük olu4turulmas , sektörlerin tespiti ve kotalar n (permilerin) belirlenmesi ve da t m , uluslar aras piyasalar ile entegrasyonu, 4eklinde özetlenebilir. II.2 Uluslararas Uygulamalar 2005 y l ndan itibaren Kyoto Protokolü’nün resmiyet kazanmas ile birlikte karbon piyasas n n daha h zl bir 4ekilde geli4ti i görülmü4tür. Bu büyümede en önemli etkenlerin ba4 nda Avrupa Birli i EU ETS bölgesel karbon ticareti sisteminin ba4lamas en önemli gösterge olmu4tur. Yine ayn dönemde, Norveç ulusal düzeyde kendi emisyon ticareti sistemini büyük ölçekli kurulu4lar dahil ederek ba4latm 4t r. Kyoto dönemi olan 20082012 öncesi dönemde ayr ca proje temelli esneklik mekanizmalar ndan CDM’in h zl bir 4ekilde geli4me sa lad , di er mekanizma olan JI’in ise Kyoto dönemi resmi ticaretinin mmkün olmas sonucu daha yava4 geli4ti i görülmü4tür. “ Policy Note for the European Parliament”; raporunda17 CDM- Temiz kalk nma Mekanizmas n n a4a daki eksikliklerine de inilmektedir: Co rafi Da l mdaki adaletsizlik, Afrika vs. Çin tezatl En az geli4mi4 ülkelerin kapasite geli4im ihtiyac , DNA te4kil ettirememeleri uzman s k nt s , Özgün getiri- Additionality kriterinin uygulamada çok net olmamas , 16 17 Climate Change and Energy Sector Strategic Advice, 2008, Frazer Lindstrom Joyeeta Gupta; “ Policy Note for the European Parliament”; Ecofys raporu 21 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu CDM’in sürdürülebilir kalk nmaya olan katk s her zaman için net de il 4eklinde getirilen öz ele4tiriler, SF6 N2O gibi sera etkisi yüksek gazlarda ucuz yat r mlar ile yap lan azalt mlar ve sürdürülebilir kalk nmaya katk da bulunmamas , (Öneri: Projelerin sürdürülebilir kalk nmaya olan katk s indekslenerek buna göre özgün getiri kriterinin irdelenmesi) CDM Board’un müracaat eden bir çok projeyi de erlendirememesi –bürokrasi, maliyet, süre, yetersiz kapasite ve eleman say s Geli4mekte olan ülkelerde sürdürülebilir kalk nma öncelikleri ile örtü4memesi, Uzun vadeli emisyon azalt m n n k sa vadeli emisyon azalt m projelerinin gölgesinde kalmas . Sürdürülebilir Kalk nmaya do rudan olan etkileri ölçümlenebilir olmas na ra men (örne in rüzgar santrali kurulumunun sera gaz emisyon azalt m na etkisi) , Dolayl etkiler uzun vadeli ve ölçüm belirsizli i nedeniyle tan mlanamamaktad r (örnek: rüzgar santrali kuruldu unda bölgenin turizm aç s ndan cazip hale gelmesi ve di er yat r mlar çekmesi) olarak s ralanmaktad r. Ayr ca Climate Action Network’ün Kyoto Protokolünün 9. Maddesi aç s ndan CDM’in incelendi i raporunda yukar daki ele4tirilere ek olarak DOE’lerin (Designated Operational Entity: EB tarafindan akredite edilmi4 geçerleme ve do rulama faaliyetlerini yürüten üçüncü kurulu4lar) performans na yönelik ciddi endi4eler de dile getirilmektedir.18 Kyoto hedeflerine ula4mak amac yla kurulan yukar da sayd esas na göre geli4en ve farkl m z uygulamalar n d 4 nda tamamen gönüllülük unsurlardan olu4an gönüllü emisyon piyasalar da 4u anda faaliyet göstermektedir (Bayon, Hawn ve Hamilton, 2007). Genellikle sosyal sorumluluk gere i kendi emisyonlar na kar4 l k olarak ba4ka bir yerde uygulanan proje sonucu azalt lm 4 sera gaz emisyonlar n n sat ld denkle4tirici (offset) piyasalarda VER kredileri sat lmaktad r. Yine, gönüllü emisyon piyasalar olarak Avustralya'daki New South Wales sera gaz azalt m Plan (NSW) ve Amerika Birle4ik Devletleri'nde bir k s m çok-uluslu 4irketlerin dahil oldu u karbon ticaret sistemi olan ‘Chicago Climate Excanges’ (CCX) mübadele platformu-borsa 2003 y l ndan beri faaliyet göstermektedir (Ellis ve Tirpak, 2006). Iimdiye kadarki uygulamalara bak ld amaçlarla yap land nda, karbon piyasas n olu4turan uygulamalar n farkl 4ekillerde ve , farkl sektörleri ve ülkeleri kapsad görülmektedir. Karbon piyasas , mübadele 4ekli aç s ndan yap lan s n fland rmaya göre, kirletme hakk n temsil eden permilerin i4lem gördü ü emisyon ticareti sistemi (ETS) seklinde ve azalt lan ton ba4 na emisyon kredilerinin i4leminin yap ld proje-temelli esneklik mekanizmalar ndan olu4maktad r. Karbon piyasas ayr ca Kyoto Protokolü’nden kaynaklanan uluslararas yükümlülükler ve düzenlemelere göre olu4mu4 ülkelerin/i4letmelerin/4ah slar n hiç bir yükümlülükleri olmad zorunlu karbon piyasas ve tamamen halde kendi tercihleri sonucu olu4an gönüllü piyasalar seklinde de s n fland r labilir. Karbon piyasalar sadece tek bir ülke içinde yap lan uygulama olabilece i gibi birçok ülkeden olu4an uluslararas nitelikte bir piyasa da olabilir. Küresel karbon piyasas tabiri ise farkl 4ekilde s n fland r labilecek bu olu4umlar n tüm toplam n ifade etmektedir (Ellis ve Tirpak, 2006). 18 http://www.climatenetwork.org/ 22 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu A4a daki Iekil 6’da tarihi çok yeni olan karbon piyasas n n hangi bölgelerde nas l geli4ti ine yönelik bilgiler sunulmaktad r. Küresel Karbon Piyasas1 Gönüllü piyasalar-VER: Kyoto –d 0 CCX, NSW Swiss Norveç UK Norveç Kanada Japonya ABD Bölgesel CCAR, RGGI, EU ETS Nap2 Sadece CO2 DK EU ETS nap1 NZ Sadece CO2, Tam Küresel Ticaret Tüm Gazlar, Tüm yüksek emisyon salan ülkeler, Ula0t rma? CCS Teknolojisi? EU ETS Nap3 Kyoto EK1 Emisyon Ticareti Tüm Gazlar? Ula0t rma? CCS Teknolojisi? CDM: Tüm seragazlar , tüm sektörler JI: Tüm seragazlar , tüm sektörler Kyoto öncesi Kyoto Dönemi (2008-2012) Kyoto Sonrasi Iekil 6: Karbon piyasas n n farkl aktörleri ve dönemsel geli4imi19 Iimdiye kadar olu4turulmu4 olan karbon piyasalar (Danimarka ve 1ngiltere ulusal sistemleri hariç) Kyoto Dönemi olan 2008-2012 aras nda da faaliyetlerine daha da büyüyerek devam edeceklerdir. Kyoto döneminde yeni uygulamalar nda artarak karbon piyasas na dahil olaca görülmektedir. Bunlardan en önemlisi Kyoto Protokolü’nde öngörülen uluslararas emisyon ticareti sisteminin faaliyete geçecek olmas d r. EK-I ülkeleri aras nda AAU birimlerinin ticaretinin yap laca bu sistem EU ETS’de dahil olmak üzere yükümlülük alm 4 tüm ülkelerin karbon piyasalar için bir çat niteli inde olacakt r. Bu dönemde ayr ca Japonya, 1sviçre, Kanada ve Yeni Zelanda gibi Kyoto üyesi ülkelerin kendi ulusal ETS uygulamalar n kurmalar planlanmaktad r (Worldbank, 2007). Kyoto döneminde gönüllü piyasalar nda artarak geli4ece i beklenmektedir. Önceki dönemdeki gönüllü uygulamalara ilave olarak özellikle Kyoto’ya taraf olmayan ABD’nde baz eyaletlerin bölgesel olu4umlara giderek karbon ticareti sistemi olu4turmalar planlanmaktad r. Bu yönde karar alan ve haz rl klar n tamamlayan California ve çevresindeki baz bat eyaletlerinden olu4an ‘California Climate Action Register’ (CCAR) ve kuzeydo u eyaletlerinden baz lar n n olu4turdu u ‘Regional Greenhouse Gas Initiative’ (RGGI) gönüllü ETS uygulamalar na Kyoto dönemi içinde ba4layacaklard r (Bayon, Hawn ve Hamilton, 2007). Faaliyette olan Chicago 1klim Borsas CCX’e ilave olarak New York borsas (NYCX) ve kuzeydo u Eyaletleri 19 Küresel 1s1nma ve Kyoto Protokolü, Saruç ve Karakaya, Bölüm 9 Sf. 215 23 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Borsas (NECX) da önümüzdeki y llarda karbon ticareti mübadelesine ba4lamay planlamaktad r (Worldbank, 2007:19) Kyoto-sonras görü4meleri henüz sonuçlanmad için küresel emisyon ticaretinin 2012 sonras nda nas l geli4ece i konusunda belirsizlik devam etmektedir. Ancak, 4imdiki üyelere ek olarak Kyoto’yu imzalamayan geli4mi4 ülkeler ve baz büyük emisyon salan geli4mekte olan ülkeleri de içerecek daha büyük bir uluslararas karbon piyasas n n olu4aca beklentisi büyüktür (CEPS, 2007). Öte yandan, Kyoto donemi sonras için daha yüksek emisyon hedefi alm 4 olan Avrupa Birli i, mevcut EU ETS uygulamas n daha fazla sera gaz ve sektörü içerecek 4ekilde geli4tirerek bölgesel karbon ticaretine devam edece ini deklare etmi4tir (European Commission, 2007). Önceki bolümde belirtildi i gibi, proje temelli esneklik mekanizmalar ndan Temiz Kalk nma Mekanizmas , ya4anan tecrübeleri hesaba katarak 2012 sonras nda da karbon piyasas n n en önemli unsurlar ndan bir tanesi olacakt r. Geli4imi oldukça yeni olan karbon piyasas n n ticari hacmine, farkl uygulamalar n 4imdiye kadarki geli4imine ve gelecekte nas l bir büyüme trendi gösterece ine yönelik bilgiler bu piyasan n sera gaz emisyonu azalt m nda etkinli ini ve temiz teknolojiye yat r mlar n yönünü göstermesi aç s ndan önemlidir. Çizelge 10 - Küresel karbon pazarlar n n durumu20 HAC M DEGER (Milyon CO2-e8) (Milyon $) 24.6 (2006) 96.7 (2006) 65.0 (2007) 330.8 (2007) %264 büyüme %342 büyüme ZORUNLU 1,642 (2006) 31,051 (2006) PAZARLARI 2,918 (2007) 63,697 (2007) (KYOTO, AB) %178 büyüme %205 büyüme 1,667 (2006) 31,148 (2006) 2,983 (2007) 64,028 (2007) %179 büyüme %206 büyüme PAZAR GÖNÜLLÜ PAZARLAR TOPLAM 20 Ecosystem Marketplace, New Carbon Finance, 2008 24 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu 60% Sera Gaz! Sal!m Tasarrufu (Toplam: ~220 milyon ton e*-CO2/y!l) 52% Proje Say!s! (Toplam: ~1100) 50% 40% 31% 30% 23% 22% 20% 13% 15% 14% 9% 9% 10% 7% 2% 3% 0% Çin Brezilya Hindistan G.Kore Meksika Di er Iekil 7 – Ülkelere Göre CDM Proje Say lar ve Emisyon Azalt m Miktarlar 21 II.3 Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemi Sera gazlar n azaltmak amac yla geli4tirilmi4 olan emisyon ticareti sisteminin günümüzdeki en büyük uygulamas Avrupa Birli i içinde 2005 y l nda faaliyete geçmi4 olan Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemidir (European Union Emission Trading Scheme- EU ETS). Avrupa Birli i, en etkin sera gaz azalt m sa layacak uygulamalar n ba4 nda emisyon ticareti sisteminin olaca n belirtmektedir (European Commission, 2007:3). Iu an için uygulamaya ba4lam 4 ve karbon piyasas n n en büyü ü olmas itibari ile bu k s mda EU ETS’in kurulu4u, özellikleri, potansiyel etkileri ve geli4imine yönelik ayr nt l bir de erlendirme yap lacakt r. Avrupa Birli i Emisyon Ticareti Sistemi 2003 y l nda yay nlanan 2003/87/EC22 say l yönetmelik ile kurulmu4tur. Karbondioksit (CO2) emisyonlar n azaltmaya yönelik olarak geli4tirilmi4 ilk bölgesel emisyon ticareti plan d r. 25 Avrupa Birli i ülkesinden yakla4 k 11500 i4letme bu sistemin içine dahil edilmi4tir. Sistemin içinde elektrik santralleri, petrol rafineleri, demir-çelik, çimento, cam ve seramik ve ka t gibi enerji yo un sektörlerdeki büyük kirletici i4letmeler yer almaktad r ve bu sisteme dahil olan isletmeler toplam AB sera gaz n n %40’ na kar4 l k gelmektedir (EEA, 2007:51). Elektrik sektörü sistem içindeki %50’lik CO2 oran ile en büyük paya sahiptir (IEA, 2007:16). EU ETS sisteminin isleyi4i kabaca 4u 4ekilde aç klanabilir; sisteme dahil olan i4letmelere ülkeleri taraf ndan belirlenen y ll k kullanabilecekleri ‘emisyon tahsisleri’ (emission allowances) ile belli bir kota getirilir. Toplam emisyon kotas hesap birimi olarak belirlenen ve ton ba4 na birim permi anlam na gelen EUA (European Union Allowance) say s ile ifade edilir. EUA permi miktar ilgili sektördeki i4letmelerin geçmi4 y llardaki karbondioksit emisyon miktarlar esas al narak belirlenir. 14letmeler o y l içinde kendileri için tahsis edilen miktar kadar CO2 emisyonu salabilirler. Her y l n sonunda i4letmeler tahsis edilen EUA emisyon permilerini, gerçekle4en CO2 emisyonlar ile kars la4t rarak izin verilen miktara e4it gelecek 4ekilde tekrar ülke 21 22 www.unfccc.int, 2008 Yönetmelik için bak1n1z Official Journal L 275, 25.10.2003, p.32 25 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu yetkili organ na iade etmek zorundad r. Bu süreçte isletmelerin gerçekle4en emisyonlar dü4üldükten sonra e er ellerinde hala EUA permisi kalm 4 ise, bu miktar piyasada kota hedefini tutturamam 4 i4letmelere satabilir, ya da sonraki y llar için kullanmak üzere ellerinde tutup biriktirebilirler (banking). Artan permilerin sonraki y llarda tekrar kullan lmas na yönelik kural n uygulanmas NAP1 ve NAP2 döneminde farkl l k göstermektedir. Iöyle ki, NAP1 döneminde fazla olan permilerin sadece NAP1 içindeki sonraki y lda kullan lmas mümkünken, NAP2 döneminde elde bulundurulan fazla permiler sadece ayn dönem içinde de il, NAP3 (2013 sonras ) dönemi içinde de kullan labilir (PointCarbon, 2007a). Bir di er önemli özellik ise Ba lant Yönetmeli i (Linking Directive)23 ile EU ETS sisteminin içine proje temelli esneklik mekanizmalar (CDM ve JI) da belli bir limit ile dahil edilebilmektedir. Buna göre emisyon ticareti sistemine dahil olan i4letmeler, y l içindeki hedeflerini tutturabilmek için kendi azalt m çabalar ve/veya ba4ka firmalardan emisyon ticareti yolu ile permi sat n alma haricinde Temiz Kalk nma Mekanizmas (CDM) yada Ortak Yürütme (JI) projelerinden kazan lan kredileri de kullanabilirler. Ancak bu mekanizmalardan faydalanman n belli bir s n r vard r ve o s n r n üstüne ç k lamaz. EU ETS uygulamas ilki pilot uygulama olmak üzere bir dizi dönemlerden olu4maktad r. Pilot uygulama olarak isimlendirilen ilk ‘ulusal taahhüt plan ’ (National Allocation Plan- NAP1) dönemi 1 Ocak 2005 tarihinde ba4lam 4t r ve 2005-2007 y llar aras n kapsamaktad r. EU ETS Yönetmeli ine göre, üye ülkeler ‘ulusal taahhüt planlar n ’ kendileri belirledikten sonra Avrupa Komisyonu’nun onay na sunarlar. NAP haz rlan rken, her bir i4letmeye ne kadar emisyon kotas sa lanaca ve hangi yolla da t laca (bedava yada müzayede yöntemi) kurallar dahilinde ilgili ülkenin kendi karar na kalm 4t r ancak toplam NAP miktar n n kabulü Komisyon’un karar ile geçerlilik kazanabilecektir. Üye ülkeler ve Komisyon aras nda anla4mazl k oldu unda üst mahkeme karar verecektir. NAP1 (2005-2007) ticaret döneminde pek mahkeme yoluna ba4vurulmam 4 olsa da Kyoto dönemine tekabül eden NAP2 (2008-2012) ticaret döneminde özellikle yeni üyelerden bir k sm n n Komisyonu mahkemeye verdi i görülmektedir. NAP1 ticaret döneminde EUA emisyon permilerinin i4letmelere da t m , maksimum %5 kadar müzayede yöntemi ile geri kalan ise bedava (grandfathering) olacak 4ekilde yap lm 4t r. NAP2 dönemi için müzayede ile da t m oran üst limiti %10 olarak belirlenmi4tir. NAP1 döneminde hedefini tutturamayan i4letmeler için uygulanacak ceza ton ba4 na 40 Euro, NAP2 dönemi için ceza miktar ise ton ba4 na 100 Euro olarak belirlenmi4tir.24 Herhalükarda EU ETS birçok ülkeyi de kapsayacak 4ekilde kurulmu4 ve i4lemlerine devam etmektedir. Avrupa Komisyonu, düzgün i4leyen bir emisyon ticareti sisteminin enerji verimlili inde iyile4me, temiz teknolojiye geçi4 ve di er bir tak m yap sal de i4iklikleri sa layarak sera gaz emisyonunu en ucuza azaltaca n belirtmektedir (European Commission, 2007). Iimdiye kadar ki yap lan gözden geçirme toplant lar sonucunda, EU ETS’in ikinci NAP döneminde ve sonras nda daha fazla sera gaz n ve sektörü içererek yoluna devam edece i planlanmaktad r. Avrupa Komisyonu Kyoto sonras dönemde emisyon tahsislerinin ülke ölçe inde de il, Avrupa Birli i ölçe inde yap labilece ini belirtmektedir. Bu sayede ulusal ölçekte da t m planlar (NAP) yap lmas na gerek kalmayacak 23 24 Yönetmelik için bak1n1z Official Journal L 338, 13.11.2004, p. 18 Ayr1nt1l1 bilgi için bak1n1z http://ec.europa.eu/environment/climat/emission.htm 26 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu ve üye ülkeler ile Komisyon aras nda olu4acak gerilim/anla4mazl klardan kaç n lm 4 olacaklard r. Komisyon, üçüncü ticaret dönemini (NAP3), ilk iki dönemin aksine, daha uzun bir zaman dilimine yayman n faydal olaca dü4üncesiyle 2013-2020 olarak planlamaktad r. NAP3 dönemi içinde ayr ca ‘karbon tutma ve depolama’ (CCS) teknolojisine yönelik uygulamalar nda emisyon ticareti sistemi içerisine dahil edilmesi öngörülmektedir.25 III. GÖNÜLLÜ KARBON P YASALARI III.1 Uluslararas 8leyi8 Gönüllü Karbon Piyasalar , bireylerin, kurum ve kurulu4lar n, firmalar n, sivil toplum örgütlerinin ve etkinliklerin faaliyetleri sonucu olu4an sera gaz emisyonlar n n gönüllü olarak azalt m n , dengeleyebilmesini kolayla4t rmak amac yla olu4turulan bir pazard r. Bilinen ilk gönüllü karbon yat r m 1989 y l nda, (BMD1ÇS ve KP’den çok önce) Amerikal AES 4irketinin Guatemala’da yapt yeni elektrik santralinin CO2 sal m n azaltmak amac yla Guetemala çiftçilerine 50 milyon a aç dikimine bedel maliyeti ödemesiyle gerçekle4tirilmi4tir. Bu ödeme kanuni bir zorunluluk nedeniyle de il, tamamen firma pazarlama ve tan t m stratejisi hedefiyle yap lm 4t r. Bu süreç, Kyoto Protokolü kapsam nda zorunlu olarak uygulanan Esneklik Mekanizmalar na benzer bir süreçtir. Kamunun bu sürece ulusal yükümlülükler kapsam nda dahil olmamas (yani gönüllü karbon piyasas nda yap lan azalt mlar n ulusal yükümlülük kapsam na girmemesi), gönüllü karbon piyasalar n Kyoto Protokolü kapsam ndaki zorunlu süreçlerden ay ran en önemli fark l klar n ba4 nda gelmektedir. Karbon ticareti farkl 4ekillerde gerçekle4tirilebilir, bundan dolay karbon emisyon azalt m daha esnek ve yenilikçi olarak sa lanabilir. Gönüllü Karbon Piyasas nda kurum ve kurulu4lar n hedefleri, Devletin belirledi i politikalar ve hedeflerden ba ms z olarak geli4tirilebilir. Kat l m için herhangi bir s n rlama yoktur. Karbon nötür olmak isteyen organizasyonlar faaliyetleri çerçevesinde olu4turduklar (atmosfere sal m n gerçekle4tirdikleri) sera gazlar n hesaplayarak (karbon ayak izlerini ölçerek) bu emisyonlar n azaltmak ve dengelemek için emisyon azalt m sa layan projelerin üretmi4 olduklar karbon kredilerini sat n al rlar. Gönüllü karbon azalt m süreçlerinde olu4an karbon kredilerinin (VER- Voluntary or Verified Emission Reduction) standartlar ve ticareti kurallar konusunda piyasada çok say da standard n yer ald gözlenmektedir. Çizelge12, Gönüllü karbon ticaretinde yer alan temel aktörlerin tan mlamakta, 2007 y l itibar ile yakla4 k 265 milyon dolarl k bir ciroya sahip gönüllü karbon ticaretinin, tüm dünyadaki karbon piyasas ndaki pay % 0.5’ten az olmakla beraber, h zla büyümekte oldu u gözlenmektedir. 25 European Energy Review magazine, December, 2008 27 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge 12 - Gönüllü karbon ticaretindeki temel aktörlerin tan m 26 Al c lar Sat c lar • Kyoto Protokolü’ne taraf olmayan ülkelerde, • Kyoto Protokolü Ek-A Listesinde yer almayan sektörlerin firmalar (ör. • Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer Uluslararas sivil havac l k firmalar ) almayan ülkelerde, • Kyoto protokolüne taraf olmayan ya da • Kyoto Protokolü’ne taraf olan ancak CDM/JI Kyoto Protokolü Ek-B Listesinde yer süreçlerinin a4 r maliyetli ve zor oldu unu almayan ülkelerde karbon sal mlar n dü4ünen kurulu4lar. dengelemek isteyen firmalar • Kyoto Protokolü Ek-A listesinde yer • Kyoto Protokolü ile do rudan yükümlülük almayan sektörlerde veya CDM EB alt na girmeyen etkinlik sahipleri (ör. taraf ndan henüz onaylanmam 4 sera gaz Kültürel ve sportif bulu4malar, bankalar, sal mlar n n azalt lmas n sa layan ticaret merkezleri, perakende sektörü) yenilenebilir enerji, enerji tasarrufu, arazi • Küresel ısınmanın farkında olan ve kullan m , ormanc l k ve sürdürülebilir at k çözümü için bireysel katkıda bulunanlar yönetimi projelerinde • “Temiz Kalk nma Mekanizmas ” sekretaryas (EB) taraf ndan proje yönteminin henüz onaylanmam 4 oldu u durumlarda, Ancak günümüz ko4ullar nda gönüllü karbon ticareti daha çok, Kyoto Protokolü kapsam na girmeyen sektörler ve ülkelerde yo unluk göstermektedir. Bu süreç, kanuni zorlamalardan farkl olarak her kurum ve kurulu4 için farkl olabilmekle beraber pazar iten güç olarak 4u fayda ve kazan mlar beklenmektedir. Kurum ve Kurulu4lar n her alanda liderliklerini sürdürmek ve göstermek istemesi, Kurumsal imaj ve marka bilinirlili ine olumlu katk s , Pazar de erlerini art rmak için, (Borsada, mü4terileri veya ortaklar nezdinde sosyal ve çevreci alg lan 4 n olgunla4t rmak, yeni fonlar çekebilmek amac yla), Elde edecekleri tecrübe ile kurumsal kapasitelerini, teknolojilerini ve süreçlerini iyile4tirebilmek için. Di er yandan daha ileri a4amada; 1klim de i4ikli inin etkilerinin azalt lmas için istekli olmak (çevreci duyarl l k), 1leride kar4 la4 lacak olan ulusal ve bölgesel yükümlülükler ve planlamalar için haz rlan lmas (1leri görü4lü olduklar , tecrübe kazanmak için ve ilerde gelebilecek zorunluluklara, yönetmeliklere haz rl k için), Al c aç s ndan: VER fiyatlar n n uyum piyasas ndakilerden (ERU; CER; vs) daha ucuz olmas ve Karbon Nötür olmak isteyen kurum ve kurulu4lar n maliyetlerini dü4ürmesi, Sat c aç s ndan: karbon kredilerinin sat lmas yla gelir elde edilmesi, Esneklik mekanizmalar nda tan mlanmayan, Emisyon Ticaret Sistemlerinde yer almayan sektörler ve projeler için emisyon azalt m imkan sa lamas , gibi amaçlar için geli4tirilmektedir. 26 REC Türkiye, http://www.rec.org.tr/ 2008 28 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Iekil 8 – Gönüllü Karbon Piyasas Mü4teri Beklentileri ve Motivasyonu20 Japonya’da hükümetin toplam 58 özel sektör derne i ile yürüttü ü Keidanren Gönüllü Eylem Plan , Avustralya hükümetinin uygulad Karbon Dostu Giri4imi (Greenhouse Friendly Initiative) sistematik olarak yürütülen programlar aras nda örnek olarak gösterilebilir. 2003 y l nda Chicago’da ba4lat lan Chicago Climate Exchange (CCX) ise “dünyadaki ilk ve Kuzey Amerika’daki ilk, kat l m gönüllü ancak kurallar ba lay c olan sera gaz emisyon azalt m ve ticaret sistemi” olarak tan t lmaktad r. Ayn zamanda AB Emisyon Ticaret Program ile ba lant l çal 4an CCX bünyesinde 2007 itibar ile 300’den fazla üye kurulu4 bulunmaktad r. CCX kapsam nda 2007’nin ilk yar s nda 25 milyon ton e4-CO2 ticareti gerçekle4tirilmi4tir. Di er yandan, 2006 FIFA Dünya Kupas ’nda geli4tirilen Green Goal yakla4 m bu süreçteki en güncel ve geli4mi4 örnekler aras nda say labilir. Program kapsam nda, planlama, in4aat ve uygulama a4amalar ndan itibaren olu4abilecek karbon sal mlar n azaltmak için çe4itli önlemler al nd . Buna ra men Kupa etkinlikleri nedeniyle Almanya’da olu4acak toplam 100.000 ton ek CO2 sal m n n atmosferdeki etkisinin s f rlanmas için, geli4mekte olan ülkelerde gerçekle4tirilecek yenilenebilir enerji ve enerji verimlili i projelerine toplam 1 milyon Euro tutar nda hibe deste i sa land . Bununla beraber, Brezilya tak m kentler ve stadyumlar aras nda trenle seyahat ederek, Kosta Rika tak m uçak seyahatinden kaynaklanan sal mlar na kar4 l k ormanla4t rma projelerine destek olarak Ye4il Gol program n desteklediler. Ayn 4ekilde, Haziran 2008 tarihinde 1stanbul’da 31’incisi Enerji Ekonomisi Derne i taraf ndan düzenlenen Uluslar aras Enerji Ekonomisi Dünya Kongresinde kat l m sa layan ulusal ve uluslar aras 462 delegasyonun uçu4-ula4 m, etkinlik boyunca di er aktivitelerden dolay olu4an 363,07 ton e4lenik-CO2 sal m 1STAÇ A:I. ve TEMA’n n sponsorlu unda dengelenerek (offsetlenerek) Sfr Emisyon Konferans olarak bir ilki 29 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu gerçekle4tirmi4tir.27 Burada dikkati çeken bir hususta bu emisyonlar n %20’sinin gönüllü olarak kat l mc lar taraf ndan bedeli ödenerek dengelenmesidir. Dengeleme (offset) kavram , karbon sal mlar n n azalt lmas için uygulanan önlemlere ek olarak gerçekle4tirilen ve gönüllü karbon piyasalar nda çok iyi bilinen bir mekanizmad r. Dengeleme, firman n ortaya ç kard karbon sal mlar na kar4 l k, ayn miktarda ancak ba4ka bir yerde karbon tasarrufu sa layan projelere finansal destek sa lanmas ya da o projelerde ortaya ç kt belgelenen karbon sertifikalar n n sat n al nmas olarak aç klanabilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken nokta, firma/i4letme bünyesinde yürütülecek karbon azalt m önlemlerinin öncelikli olmas gerekti idir. Dengeleme, ancak ekonomik ve teknik gerekçelerle firma/i4letme bünyesinde azalt m önlemlerinin karl olmamas halinde kullan lmal d r. Bununla beraber, gönüllü karbon ticareti ile ilgili olarak çe4itli kesimler taraf ndan ele4tiriler de seslendirilmektedir. Bunlardan baz lar a4a da s rlanm 4t r; – Ulusal, bölgesel ve yerel sürdürülebilir kalk nma öncelikleriyle tam olarak örtü4memektedir. – 1klim de i4ikli ini önlemek hedeflenmesine ra men, yüksek emisyon de erlerine sahip olan zengin insanlar n etkinliklerine devam ederken, fakir insanlar n emisyonlar azalt lmaktad r. – Geli4mekte olan ülkelerde azalt m projeleri ba4ar yla yürütülemeyecektir. – Mükerrer kayda, hesaplamalarda ikilemeye – (double counting) izin verilmemelidir. VER kredileri zorunlu karbon piyasas nda tekraren Ye4il Sertifika veya Kyoto Protokolü kotalar olarak sat lmamal d r/kullan lmamal d r. – Baz standartlar n ölçüm, do rulama ve geçerleme i4lemlerinde yetersiz kald , – Ayn sertifikan n al c lara mükerrer sat 4 ihtimali Kyoto Mekanizmalar nda oldu u gibi, sera gaz sal mlar n n ve emisyon azalt m oranlar n n veya karbon kredileri hesab n n kay t alt na al nmas ve ticareti yap lan karbon sertifikalar n n belirli standartlara sahip olmas , yukar da dile getirilen ele4tirilerden bir k sm n kar4 laman n bir yöntemi olarak gündeme gelmektedir. Di er yandan; oluşturulan karbon azaltımları- tasarrufları (ofset) gönüllü karbon piyasasında işlem görebilmesi yani transferi veya ticareti noktas nda mü4terinin (kredi sat n alan taraf) hukukunu korumak ve uluslar aras ticarette kalite, ölçüm ve geçerlilik aç s ndan standartlar geli4tirilmektedir. Bu standartlara genel olarak göz att m zda baz lar n n geli4tirildi i ticari-proje bölgesi aç s ndan daha ayr nt l ve özel amaçl oldu u (örnek: Plan Vivo) ve baz standartlar n ise sürdürülebilir kalk nma hedefleri aç s ndan daha kapsaml oldu unu görmekteyiz. Bununla birlikte Gönüllü karbon piyasalar ndaki standartlar n geli4iminde VCS, VER+ ve Gold Standard n daha çok kullan ld ve piyasada giderek artan oranda talep edildi i görülmektedir. 27 www.traee.org 30 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Bu kapsamda kullan lan standartlar n bir k sm Çizelge 13’te sunulmaktad r. Söz konusu standartlar karbon sat c lar n n görü4leri, azalt m rehberleri, sertifika programlar ve kay t süreci dikkate al narak haz rlanmaktad r. Bütün bu çabalar, bu pazar n me4ruiyetini/yasall n artt rmak ve daha çok kat l mc y sürece çekmektir. Iekil 11 bu standartlar n 2007 y l itibar ile uygulamalar konusunda bir bilgi vermektedir. Çizelge 13 – Temel gönüllü karbon standartlar n n tan t m 26 Standart ad Gold Standard VCS Green-e CCB Standards CCX Plan Vivo Climate Neutral Network Greenhouse Friendly WBCSD/WRI Protocol CCAR VER+ ISO14064 Social Carbon DEFRA Genel Özellikleri Uluslararas bir standartt r, dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r, çevresel ve sosyal yararlar özel olarak dikkate al n r. Uluslararas Emisyon Ticareti Derne i (IETA) ve Dünya Bankas (WB) uluslararas ölçekte uygulanan bir standartt r, dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r, çevresel ve sosyal yararlar öncelikli de ildir Kuzey Amerika’da kullan lmaktad r, dengeleme projelerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r Ormanla4t rma çal 4malar nda özellikle biyolojik çe4itlilik ve sosyal yararlar n ortaya konulmas amac yla uluslararas alanda geçerlili i olan bir standartt r. Dengeleme projelerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r. Chicago Climate Exchange taraf ndan geli4tirilen ve bu sistemde yer alan proje ve karbon sertifikalar için kullan l r. Tar m ve ormanc l k sektörlerindeki projelerde çevresel yararlar n gözetmesi amac yla kullan l r. Ço unlukla Kuzey Amerika’da dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r. Avustralya’da ayn adla an lan program kapsam nda dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r, Firma, i4letme, proje boyutunda sera gaz sal mlar n n hesaplanmas nda kullan lan bir rehberdir. Kaliforniya’da kullan lan bir raporlama arac d r. TÜV Süd firmas taraf ndan geli4tirilmi4 ve dengeleme projelerinin ve karbon kredilerinin sertifikaland r lmas nda kullan l r Uluslararas Standartlar Enstitüsü taraf ndan uluslararas alanda geçerli olan , kurulu* veya *irket seviyesinde sera gaz! envanterlerinin tasar!mlanmas!, geli*tirilmesi,yönetilmesi ve raporlanmas!, Sera gaz! emisyon azalt!mlar!n!n veya uzakla*t!rmalar!n!n proje seviyesinde hesaplanmas!na, izlenmesine, ve rapor edilmesine dair k!lavuz, ilkeler ve *artlar hakk!nda Standart. Güney Amerika ve Portkiz’de yeniden ormanla4t rma projelerinde çevresel ve sosyal yararlar n gözetilmesi için kullan l r. 1ngiliz hükümeti Çevre Bakanl taraf ndan tüketicilere rehberlik edecek bir belgeleme sistemidir. Gönüllü Karbon Piyasasındaki azaltım projelerinin standartlara göre dağılımı -2007 Yılı VCS GS VER+ CDM/JI ISO 14064 CCX %29 %9 %9 %16 %2 %7 31 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Social Carbon %2 olarak gerçekleşmiştir.28 Küresel Gönüllü Karbon Piyasasında işlem gören sertifikaların dağılımına baktığımızda-2007 VER %66 CER %14 CFI %7 ERU %0,5 Özellikle Asya’da CDM zamanlamasına uyamadığı için gönüllü karbon piyasalarında işlem gören projeler (CER) artmış durumdadır. Amerika, Avustralya’nın yanı sıra Rusya’da JI ERU satışı ile piyasada yer almaya başlamıştır. Alıcılar tarafından daha yüksek güvenilirliğe sahip olması açısından esneklik mekanizmaları kapsamında üretilen sertifikalar (CER, ERU ) talep edilmekte ve gönüllü piyasada da işlem görmektedir. 2008 yılında 1 milyar US$’lık bir Pazar beklentisi –krize rağmen devam etmektedir. Gönüllü Karbon Piyasasının zorunlu piyasaların yanı sıra 2012 sonrasına da devam edeceği ön görülmekle beraber 2015 ve sonrası için ise düşüş beklenmektedir (bknz Şekil 12). Iekil 9 – Gönüllü Karbon Piyasası Gelişim Trendi Gönüllü karbon pazar , borsa ve “tezgah üstü” (OTC) piyasalar olarak ikiye ayr labilir. OTC piyasalar nda 2007 y l nda 42.1 milyon ton CO2e i4lem görmü4tür. CCX’de ise ayn y l bu miktar 22.9 milyon ton CO2e olarak gerçekle4mi4tir. 28 State of the Voluntary Carbon Markey 2007, New Carbon finance 32 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Iekil 10 – 2007 OTC tezgahüstü Pazar Proje tipleri ve Proje Konumlar (% olarak) [2] Gönüllü piyasada 2006 y l ndan 2007 y l na Yenilenebilir Enerji, Enerji Verimlili i ve metan projeleri artarken (Yenilenebilir %31, Enerji Verimlili i %18, Metan %16), ormanc l k ve endüstriyel gazlar ile ilgili projeler (Ormanc l k %18 Endüstriyel gazlar %2 ) azalmaktad r Iekil 11 – 2007 Gönüllü Karbon Piyasas nda i4lem gören projeler ve sektörleri (% olarak) [2] 2008 y l tercih edilen standartlara bak ld nda VCS standard n n yayg n olarak tercih edilmeye devam edece i beklenmektedir(%27). Gold Standard ise yükseli4ini sürdürerek en çok tercih edilen ikinci Standard durumuna yükselecektir (%18). Dikkati çeken bir di er husus perakende segmentinde GS’ n daha h zl bir talep art 4 göstermesidir. 33 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Iekil 12 – 2007 Standard tiplerine göre piyasadaki Sat 4 i4lemleri (% olarak) [2] III.2. Proje Geli8im Süreci Proje Geli4im sürecinde piyasa dinamikleri ve ticaret terminolojisi aç s ndan baz anolojilere yer vermek yap lan i4lemlerin asl nda herhangi bir emtia-mal ticareti ile ayn oldu unu kavramada kolayl k sa layacakt r. Bu aç dan karbon ticareti ile (Carbon business = Carbuzz veya Karpuz) Karpuz yeti4tiricili i ve ticareti kar4 la4t rmas Çizelge 14’te verilmi4tir. = 34 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge 14 - Proje Geli4im Süreci Karbon 1 2 3 4 5 Azalt m Proje -Yat r m Fikri Ön Fizibilite Fizibilite Yat r m Karar Projelendirme ve Finansman Çal 4malar 6 7 8 Yat r m Ba4lang c 9 10 11 14letme ve Üretim 12 (Karbon Azalt m ) 13 Ticaret PIN Proje Fikri Standard Seçimi (GS-Opsiyonel: Payda4 toplant s ve Sürdürülebilirlik Analizi) PDD Haz rlanmas Geçerli k lma -validasyon Standard Tescili (Opsiyonel:sat 4) 1zleme Do rulama -verifikasyon 1zleme ve Sertifikaland rma (Sertifika Üretimi) Toptan- perakende piyasadaki al m sat m i4lemlerinden sonra nihai kullan c ya teslim- Retirement Karpuz Üretim Tarla Ürün planlamas Ekim-sulama Hasat ve Mü4teriye teslim Unilateral - tek Tarafl 1-12 aras kendi sorumlulu unda ve bizzat yürütüyor, karbon kredilerini istedi i al c lara istedi i süreyle, (istedi i zamanda) satar. Bu seçene i; ekonomik ve kurumsal olarak güçlü, karbon kredilerinden yüksek fiyat beklentisi (finansal katk ) içerisinde olan, fiyat de i4im riskini göze alabilen i4letmeler tercih ederler. Bilateral (Multilateral) 1-4 aras kendi sorumlulu unda ve bizzat yürütüyor. 5-12 aras al c (lar n)n n teknik ve/ya finansman deste i ile yürütür. Karbon kredileleri üzerindeki imtiyaz hakk n , al c (lara), ikili anla4malarda belirtilen süre ve miktarda, 5-9 aras ndaki dönemde satar. Bu seçene i; yat r m finansman na ihtiyac olan, kurumsal kapasitesi güçlü olmayan, karbon kredilerinden daha az gelir elde edece ini göze alan i4letmeler tercih ederler. Burada “Proje Geli4tirme” kavram emisyon azalt m ticareti kapsam nda yap lan faaliyetler olarak alg lanmal d r. Özet olarak; herhangi bir emtian n sat 4 nda söz konusu olabilecek ticaret enstrümanlar karbon ticaretinde de söz konusudur. Emtia piyasas nda görülen spot i4lemleri, vadeli i4lemler ve opsiyon i4lemleri karbon piyasas nda da mevcuttur. Proje temelli karbon emisyonlar azalt m kredileri, ba ms z bir üçüncü taraf (DOE) taraf ndan geçerli k l nd ktan sonra (validasyon), projenin hayata geçirilmesiyle gerçekle4tirilen azalt mlar sertifikaland r larak ve seri numaras verilerek ulusal/uluslararas kütüklere kay t edilir. Burada gerçekle4tirilen transferler ve i4lemler izlenerek, olu4an kredilerin kimin hesab na aktar ld bilgisi özellikle tekrar sat 4lar ve Kyoto Protokolü kapsam nda esneklik mekanizmalar n kullanan ve/veya kendi emisyon ticareti plan n olu4turmu4 ülkelerde ikinci kez kay tlara girme (double counting) riskini ortadan kald r r. Bu anlamda kay t sistemleri (registery), karbon azalt m sertifikalar n n nerede ve hangi projede olu4turuldu u, hangi standart(lara) göre do ruland ve kimin taraf ndan do ruland , proje izleme, geçerleme ve sertifikasyon süreçlerinin gerçekle4mesi, sat 4 35 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu i4lemleri ve bu i4lemlerde al c firma, birey, arac kurum, son al c ya dair bilgilerin izlenebilirli inin sa lanmas , bütünlük ve 4effafl k aç s ndan son derece önemli bir görevi ifa etmektedir. Bununla birlikte Gönüllü karbon piyasas nda standartlarda da ya4and üzere bir çok alternatif kay t sistemi (kütük) yer almakta ve özellikle VCS standard kapsam nda gerçekle4tirilen i4lemlerde kay t sistemleri aras nda ba lant olmad için raporlama net bir 4ekilde yap lamamaktad r. Bu nedenle bir çok ülke kendi kay t sistemini olu4turmu4tur. Genel anlamda karbon kredilerinin/permilerinin (allowance) izlendi i kay t sistemlerinin haricinde bir de firmalar n emisyonlar n n izlendi i Emisyon Kay t Sistemleri bulunmaktad r. Bu sistemler, belirlenmi4 olan azalt m hedeflerine ula4 l p ula4 lmad n takip etmek ve icmalde sektörel ve ulusal envanterin olu4turulmas nda kullan lmaktad r. Bu anlamda Kurum ve Kurulu4lar n çevresel bilanço olu4turmalar ve karbon bütçelerini yönetmeleri beklenmektedir. Iekil 13 - Kay t Sistemleri- Kütük (Registery)29 Şekil 14 – İngiltere Kayıt Sistemi (Registery) Örneği30 29 Gönüllü Karbon Piyasalar1 ve Geli5imi, 2008 36 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Kurum /Kurulu4 Bilgileri (özel sektör, kamu, sicil kayd , adres ve ileti4im bilgileri, ilgili ki4i) girilerek bir hesap olu4turulmaktad r. Sonras nda kurumun ETS’de yer ald sektör itibariyle hedef birim tan mlamas (Target Unit Identifier) yap lmaktad r. Burada ilgili formlar doldurularak ayr ca taahhüt k sm verilen faks numaras na fakslanmaktad r.31 Kay t Kütü ünde, ticari i4lemleri de gerçekle4tirebilecek 4ekilde, (i4lem gören kotalar n seri numaras verilerek, i4lemlerinde loglanarak) Allowance-permilerin al n p sat labildi i kütük defterinde hangi ülkeden hangi y l n kotalar n n al n p sat ld takip edilmektedir. III.3 Türkiye’deki Uygulamalar 2008 y l itibar ile BM1DÇS ve Kyoto Protokolü kapsam nda Türkiye dahil olmak üzere kritik öneme sahip ülkelerin konumu Çizelge 15’te yer almaktad r. Çizelge 15 – Kritik ülkelerin BM1DÇS ve KP kar4 s ndaki konumu32 Sözle8me Protokol EK-B EK-B D 4 EK-I Kritik KP-D 8 Ülkeler ABD Türkiye Kritik KP Ülkeleri Belarus K br s (GKRY)/Malta (EU) G. EK-I D 8 EK-B D 4 Kore/Meksika (OECD) Kazakistan Arjantin Türkiye’nin Ek-B listesinde yer almamas , fiilen, Türkiye’nin 2012 y l na kadar sera gaz emisyon azalt m yükümlülü ü almamas anlam na gelmektedir. Türkiye’nin, Sözle4me’nin Ek-I Listesinde yer almas na ra men, Kyoto Protokolü’nün 1. yükümlülük dönemi için (2008-2012) sera gaz emisyon azaltma ya da s n rlama hedefi (QELRO) belirlemeyen tek ülke olmas , 26/CP7 numaral karar uyar nca, Türkiye’nin di er Ek-I ülkelerinden farkl olmas n n, ilk somut göstergelerinden birisi olarak de erlendirilebilir. Bu çerçevede Türkiye; BM1DÇS Ek-I Listesinde yer almas nedeniyle CDM projelerine ev sahipli i yapamamakta, KP Ek- Listesi’nde yer almayarak emisyon azalt m hedefi belirlemedi i için de Esneklik Mekanizmalar nda yat r mc olarak yer alma zorunlulu u bulunmamaktad r. Bununla beraber, Türkiye 2008 y l içerisinde Kyoto Protokolü’ne kat lsa bile, Sözle4me ya da eklerde Türkiye’nin konumunda bir de i4iklik olmayacakt r. Bu nedenle Türkiye, 2008-2012 döneminde Kyoto Protokolü esneklik Mekanizmalar nda yat r mc (karbon al c ) ya da evsahibi (karbon sat c ) ülke olarak yer alamayacakt r. Çizelge 16 – Türkiye’de gönüllü karbon ticaretinin tarihçesi Tarih 2004 Eylül 2005 Iubat 2005 32 Olay Ankara 1klim De i4ikli i Konferans Bo aziçi Üniversitesi taraf ndan gerçekle4tirilen uluslar aras CDM çal 4tay nda EU NPUA Akdenize k y s olan AB ülkeleri kapsam nda Türkiye’den 6 proje önerisi sunuldu. Ancak Türkiye’nin konumu nedeniyle bu projeler CDM kapsam na al namad . Bilgin Elektrik (BARES), Çevre ve Orman Bakanl ve REC Türkiye’ye konu ile ilgili 30 www.defra.gov.tr 31 ets.registry@defra.gsi.gov.uk. 32 REC Türkiye, http://www.rec.org.tr/ 2008 37 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Temmuz 2006 Temmuz 2006 Aral k 2007 Ocak 2007 Haziran 2007 Haziran 2007 Eylül 2007 Kas m 2008 23 Ekim 2008 30-31 Ekim 2008 olarak ba4vurdu. (REC Türkiye yetki d 4 olmas nedeniyle firmay Bakanl a yönlendirdi) BARES Çevre ve Orman Bakanl ’ndan destek mektubu ald . (indicative statement of interest) Konu REC Türkiye taraf ndan 1DKK COP12 Haz rl k çal 4malar gündemine ta4 nd . CNBC-E Dergisinde BARES Projesi “Havadan para kazanma dönemi” kapak haberiyle “kurumsal sosyal sorumluluk” kapsam nda hayata geçirildi i aç kland . Sebenoba ve Karakurt TÜV taraf ndan uluslararas kamuoyuna “Türkiye’de JI Projeleri” olarak duyuruldu, REC Türkiye’nin müdahaleleriyle projelerin tan mlamalar “Gönüllü Karbon Projeleri” olarak de i4tirildi. 1lk kamuoyu bilinçlendirme etkinli ini ÇET’07 kapsam nda Kocaeli’nde REC Türkiye taraf ndan düzenlendi. OneCarbon, Futurecamp, PioneerCarbon, EcoSecurities ve 1STAÇ firmalar panele kat ld . TSE, ISO 14064 standard n Türk standard olarak kabul etti. Türkiye’de uygulanan ve Gold Standard sürecine ba4vuran projelerin PDD belgeleri ve Türkçe tan t mlar ilk defa bir Türkçe web sayfas ndan (www.iklimlerdegisiyor.info) Türkçe ve 1ngilizce olarak duyuruldu. REC Türkiye taraf ndan düzenlenen çal 4tayda, Türkiye’de ilk defa kamu kurulu4lar , proje sahipleri ve karbon dan 4manl k firmalar biraraya gelerek kat l mc yöntemlerle süreci tart 4 p görü4 ve önerilerini payla4t lar. Mare, Anemon ve Sayalar, Türkiye’nin ve dünyan n ilk Gold Standard tescilli gönüllü karbon projeleri olarak kay tlara geçti. Çevre ve Orman Bakanl karbon ticaretinde yer alan çe4itli firma ve kurulu4lar n temsilcileriyle bir dan 4ma toplant s düzenledi 13.5.2008 tarihli Bakanl k oluruyla “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar! ve Di er Uluslararas! Emisyon Ticareti Sistemleri” ba*l!kl! Özel ?htisas Komisyonu olu*turuldu. ICCI2008 kapsam nda düzenlenen Konferans’ta gönüllü karbon ticaretinde yer alan çe4itli kurumlar n temsilcilerin kat l m yla bir panel düzenlendi. Enerji Ekonomisi Derne i’nin evsahipli inde 1stanbul’da düzenlenen Uluslararas Enerji Ekonomisi (IAEE) 31. Dünya Kongresi, 1STAÇ ve TEMA’n n katk lar yla Türkiye’deki ilk S f r Sal ml Etkinlik olarak kay tlara geçti. Çevre ve Orman Bakanl ve UNDP, karbon ticaretine yönelik bir proje haz rl klar na ba4lad . Gold Standard yöneticileri Mavi Dan 4manl k taraf ndan gerçekle4tirilen bir organizasyonla çe4itli firma temsilcileriyle bir araya geldi. MDGF projesi kapsam nda Kyoto Protokolü, Esneklik Mekanizmalar ve Gönüllü Karbon Piyasalar ile ilgili güncel bilgilerinde sunuldu u Türkiye ve 1klim De i4ikli i Çal 4tay düzenlendi. Türkiye’de 2005 y l ndan itibaren ba4layan yenilenebilir enerji kaynakl projeler, 2008 y l itibariyle ivme kazanm 4t r. Ulusal kay t sistemi olmad için geli4tirilmi4 projelere dair Blueregistry, APX, ve Gold Standard’tan bilgi al nmakla birlikte, geli4tirilmekte olan projelere dair net bir bilgi elde edilememektedir. Çizelge 17’de VCS, VER+ ve GS standartlar nda geli4tirilen proje bilgileri verilmektedir. 38 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Çizelge 17 – Türkiye’de gönüllü karbon ticaretinde yer alan projeler No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 Proje Ad BARES Sebenoba Karakurt MARE Anemon Laml1 Sayalar Yuntda6 Tuzla Maz1-3 Belen Düzlen XXX Burgaz Çamseki Çatalca Dares Keltepe Mamak Dora-II Firnis Niksar Kumköy Kepezkaya Damlap1nar Azmak Soma OSTAÇ Alia6a Çataltepe Kozbeyli Kuyucak Samurlu Sar1kaya Seyitali poyraz Osmaniye ETOBak1r Samanda6 Türbe Bolu-Özgür Konya-Esyel Akbük Ostanbul-Özyel K1r5ehir-Alyel TOPLAM Santral Türü Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Jeotermal Rüzgar Rüzgar HES HES Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Biyogaz Jeotermal HES HES HES HES HES HES Rüzgar Biyogaz Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar Rüzgar HES Rüzgar Rüzgar HES HES Rüzgar Rüzgar Rüzgar 30 Rüzgar, 2 Jeotermal, 2 Biyogaz, Kurulu Güç (MW) 30 30 10.8 39.2 30.4 90 30.4 42.5 7.5 30 30 15 6 14.9 21 60 28.8 19 14 9.5 9.6 24.3 140.8 11 90 16 30 25.6 30 28.8 30 54.9 135 20 22.5 35 9.43 50 31.5 100 150 1603.43 Öngörülen Sera Gaz Tasarrufu (ton e -CO2/y l) 72,000 60,699 24,381 88,960 74,701 162,000 85,035 100,000 32,000 86,500 60,000 29,000 9,900 44,847 47,882 149,510 61,301 47,531 487,340 43,750 23,200 164,250 75,750 86,308 60,368 60,575 297,515 1,137,719 230,000 392,533 50,000 77,000 Uluslararas Standard Ba vurusu VER+ VER+ GS,VER+ GS,VER+ GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS VER+ VER+ VER+ VER+ VER+ VER+ GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS GS 4,422,555.33 39 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu Di er yandan Gold Standard Kurumu taraf ndan 23 Ekim tarihli Istanbul’daki bilgilendirme sunumunda geli4tirilmekte ve kay t edilmi4 olan projelerle birlikte toplam 3.715.000 ton azalt ma denk gelen 33 adet GS ba4vurusu bulundu u ifade edilmi4tir. Şekil 15 – GS’a Türkiye’de müracaat eden Gönüllü Karbon Projeleri33 Her ne kadar yenilenebilir enerji projelerinde elektrik sistemi emisyon faktörü UNFCCC Annex 12’de tan mlanan Metodolojiye uygun olarak yap lsa da Proje tasar m dokümanlar nda (PDD) yap lan hesaplamalarda kullan lan parametrelerin dan 4manl k firmalar n n bilgi eri4im imkanlar na göre de i4mesi sonucu Türkiye’den sunulan projelerde ciddi farkl l klar olu4maktad r. Örne in: Rüzgar Enerji Projeleri OM Emisyon Faktörü [tCO2/MWh] BM Emisyon Faktörü [tCO2/MWh] Referans Emisyon Faktörü [tCO2/MWh] Proje A 0,707 0,540 0,665 Proje B 0,768 0,196 0,625 Proje C 0,760 0,649 0,733 Bu farkl l klar gidermek amac yla ve yap lacak her türlü envanter çal 4malar na altl k olu4turacak bir çal 4man n ilgili resmi kurum taraf ndan yap larak yay nlanmas ve peryodik olarak güncellenmesi gerekmektedir. 33 http://www.cdmgoldstandard.org/ 40 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu IV. SONUÇ VE ÖNER LER Gönüllü Piyasalar Türkiye’ye neler kazand r yor? • Karbon azalt m n sa layan her türlü projelerin hayata geçirilmesi için bir te4vik niteli indedir. • Bu piyasa içinde yer alacak tüm taraflar (kamu, özel, STK) bilgi ve tecrübe ile Kyoto Protokolünün 2012 sonras karbon projelerinde ev sahibi taraf olmas durumunda teknik alt yap n n güçlenmesine katk sa layacakt r. • Daha verimli enerji kullanan temiz teknolojilere yat r m yap lmas cazip hale gelecektir. • Uygun standart seçimine bağlı olarak, Sürdürülebilir kalk nman n etkin uygulanmas n n önünü aç lacakt r. • 14letmelerde enerji ve hammadde tasarrufunu sa layarak rekabet ve verimlili i güçlendirecektir. • Yenilenebilir enerji, enerji verimlili i, at k yönetimi, arazi kullan m ve ormanc l k gibi konularda kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin geni4lemesini sa layacakt r. Ülkemizde uygulamadaki eksiklikler nelerdir? • Özel Sektör, Kamu ve 1lgili di er payda4lar aras ndaki “Bilgi Ak 8 ” eksikli i mevcuttur. • Sorumlu Kurum/Kurulu4lar n tan mlanmamas ve/veya görev tan m eksiklikleri (örne in:ülkeye özgü referans de erlerin hesaplanmas ve resmi olarak duyurulmas ilgili bir birim yoktur. Proje kay t, duyuru ve izleme sisteminin olu4turulmas ve yönetilmesi ile ilgili birim/kurum/platform bulunmamaktad r.) • Kamu kurumlar n n piyasan n geli4imi sürecinde herhangi bir aç klama ve duyuruda bulunmamas belirsizlik ve bo4luk olu4turmaktad r. • Yerel ve ulusal STK’lar n projelerin de erlendirilmesi ve izlenmesi sürecinde sürdürülebilir kalk nma önceliklerini gözetecek 4ekilde aktif bir kat l m sa layamamaktad r, • Karbon dengelemesine dair yurt içinden talep olmamas yani al c lar n olu4mamas eksiklik olarak de erlendirilmektedir. Öneriler 1. Karbon piyasas n n olu4turulmas bir ülkenin sera gaz azalt m stratejilerinin önemli bir enstrüman d r. Karbon piyasas na yönelik her ad m bu genel bütünsellik içerisinde yer almal d r. 2012 y l na kadar yürütülecek çal 4malar, 2012 sonras olas yükümlülük dönemine dair haz rl klar dikkate al narak uzun vadeli bir çaban n ilk ad m olarak kurgulanmal d r. Bu nedenle sürecin en üst düzeydeki sorumlulu unu ta4 yan Çevre ve Orman Bakanl nn bünyesinde yetkili ulusal makam (DNA) olu4turulmal d r. 41 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu 2. Karbon piyasas n n i4leyen süreç olarak tan mlanmas ve duyurulmas na yönelik resmi altl k olu4turulmal d r. 3. Özellikle karbon yo un kamu sektörlerinden ba4lamak üzere, 1ngiltere örne inde oldu u gibi karbon ayak izi hesaplamalar ve dengeleme çal 4malar n n ba4lat lmas ve izlenmesi, kapasite geli4imi aç s ndan özendirilmelidir. 4. Olu4turulacak düzenlemeler ile enerji/karbon yo un tüm sektörlerde çevre ve enerji yöneticilerince karbon envanteri bildirimi ve azalt m faaliyetlerinin raporlanmas na yönelik bir mekanizma olu4turulmal d r. Enerji Verimlili i Kanunu gibi paralel mevzuatlar ile de uyumla4t r lmal d r. 5. Olu4turulacak kay t sisteminin ileride geli4ecek yükümlülükler çerçevesinde gereksinim duyulabilecek emisyon ticaret sistemine de cevap verebilecek 4ekilde kurgulanmas gerekmektedir. 1lgili CMP karar uyar nca ulusal kay t sistemi olu4turularak ITL(International Transaction Log) kay t sistemine entegrasyonu da ayr ca zorunluluk te4kil etmektedir. (1ngiltere, Avrupa Birli i, Japonya, Avustralya deneme olu4umlar ile kapasitelerini geli4tirmi4lerdir. 1ngiltere hali haz rda yerel yönetimler aras nda (29 belediye) de yeni bir ETS uygulamas ba4latm 4 ve 6 ayl k ilk sonuçlar n de erlendirmektedir.) 6. 2012’ye kadarki süreçte küresel gönüllü karbon piyasas nda Türkiye’nin piyasadaki a rl artaca nn dikkate al narak, uluslar aras alanda yürütülen etkinliklere (örne in karbonexpo) ve olu4umlara Türkiye ad na kat l m sa lanmal d r. 7. Bununla beraber; Yat r mc /14letmecilerle Dan 4man – Do rulama – Broker Firmalar aras ndaki ili4kiler, ticareti yap lan karbon tasarruflar n n 2012 Sonras ndaki ülke kotas kapsam ndaki durumu, sürecin yayg nla4t r lmas , süreçte kamunun rolü, süreçte çevre STKlar n n rolü ve Türk firmalar n n bu sürece karbon al c s olarak giri4i konular nda ayr nt l de erlendirmeler yap larak stratejik kararlar al nmal d r. 8. 2012 sonras nda halen gönüllü piyasalar nda yer alan sektör ve projelerin zorunlu piyasalara dahil edilmesi göz önünde bulundurulmal d r. 9. Türkiye’nin sürdürülebilir kalk nma önceliklerine uygun ve esneklik mekanizmalar na paralel olan standartlar n di er standartlara k yasla daha çok özendirilmesi ve te4vik edilmesi uygun mülahaza edilmektedir. 10. Gerek Türkiye’nin gönüllü karbon piyasas nda artan pazar pay ve gerekse kendine özgü sürdürülebilir kalk nma kriterleri göz önüne al narak ulusal karbon standard geli4tirilerek 2009 y l nda uluslar aras camiaya duyurulmas , hem piyasay geli4tirecek hem de uluslar aras alanda yürütülen müzakerelere olumlu katk sa layacakt r. 11. Bugüne kadar Türkiye’den yap lan emisyon sat 4 sözle4melerinin 7- 10 ve 21 y ll k periyodlar içerdi i göz önüne al nd nda ileride hukuki sorunlar olu4mamas için gerekli bilgilendirme yap lmal d r. 2012 y l nda geli4ecek ülke pozisyonu ve piyasalardaki 2012 sonras döneme dair 42 “Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmalar ve Di er Uluslararas Emisyon Ticareti Sistemleri” 13/05/2008 tarih ve B.18.ÇYG.0.02.00.04-020/8366 say l Çevre ve Orman Bakanl Özel 1htisas Komisyonu Raporu belirsizlik dikkate al narak gönüllü karbon piyasas nda yap lan anla4malarda 2012 sonras na taahhüt verilmemesi ve/veya yeni ko4ullar n göz önüne al naca n n sözle4meye dahil edilmesi önem arz etmektedir. 43