tc kültür ve turđzm bakanlığı araştırma ve eğđtđm genel müdürlüğü
Transkript
tc kültür ve turđzm bakanlığı araştırma ve eğđtđm genel müdürlüğü
T.C. KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI ARAŞTIRMA VE EĞĐTĐM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKĐYE’DE PROFESYONEL TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ: KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI TARAFINDAN DÜZENLENEN TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMLERĐNĐN UZAKTAN EĞĐTĐM MODELĐ ĐLE VERĐLMESĐ ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA UZMANLIK TEZĐ Kamil Gökhan NEBĐOĞLU ŞUBAT- 2009 ANKARA T.C. KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI ARAŞTIRMA VE EĞĐTĐM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKĐYE’DE PROFESYONEL TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ: KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI TARAFINDAN DÜZENLENEN TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMLERĐNĐN UZAKTAN EĞĐTĐM MODELĐ ĐLE VERĐLMESĐ ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA UZMANLIK TEZĐ Kamil Gökhan NEBĐOĞLU Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Nalan GÖMDENĐZ ŞUBAT- 2009 ANKARA SINAV YETERLĐK KOMĐSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. …/…/2009 Kamil Gökhan NEBĐOĞLU Kültür ve Turizm Uzman Yard. KABUL VE ONAY Kamil Gökhan NEBĐOĞLU tarafından TÜRKĐYE’DE PROFESYONEL TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ: KÜLTÜR VE TURĐZM BAKANLIĞI TARAFINDAN DÜZENLENEN TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMLERĐNĐN UZAKTAN EĞĐTĐM MODELĐ ĐLE VERĐLMESĐ ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Kültür ve Turizm Uzmanı Nalan GÖMDENĐZ (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı Đmzası Başkan : _____________________________________ …………... Üye : ________________________________________ …………... Üye : ________________________________________ …………... Üye : ________________________________________ …………... Üye : ________________________________________ …………... Tarih : ......../….…/…… Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur. ÖNSÖZ Eğitim, bireylerde davranış değişikliği yaparak toplumların gelişmesine katkıda bulunan bir süreçtir. Medeniyetlere en parlak zamanlarını yaşatan veya tarihten silinmelerinde en belirleyici unsur eğitim olmuştur. Turizm sektörü için de eğitim büyük öneme sahiptir. Çünkü turizm sektöründe elde edilecek gelir, sektörün ihtiyaçlarına uygun elemanların eğitilmesi ve mesleki yeterliliğe sahip nitelikli işgücünün istihdam edilmesi ile mümkündür. Turizmden daha fazla gelir elde etmek için, eğitim-öğretim sistemi çağın gereklerine uygun olmalıdır. Eğitim kurumları turizm sektörüne bilgi çağı ve bilgi toplumu gereklerini sağlayan bireyler yetiştirmelidir. Çağımızda gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri eğitim sistemini etkilemiş, bilgi iletişim teknolojilerine dayalı eğitim modelleri ile uzaktan eğitim imkânı sunulmaya başlanmıştır. Turizm sektöründen beklenen gelirin artmasında turist rehberliği eğitiminin de ayrı bir önemi vardır. Türkiye’de turist rehberliği eğitimi üç değişik şekilde düzenlendiğinden eğitim kalitesinde farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarının uzaktan eğitim ile verilerek üniversitelerin turist rehberliği bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları arasındaki eğitim farklılığının giderilmesi ve eğitim kalitesinin arttırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla Türkiye’de turist rehberliği eğitimleri, uzaktan eğitim modelleri ve uzaktan eğitim veren üniversiteler incelenmiş, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarında eğitim gören kursiyerlere anket çalışması yapılmış, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sunulan rehberlik kurslarına uzaktan eğitim modelinin uygulanabilirliği analiz edilmiştir. Elde edilen veriler ışığında, rehberlik kursları için en uygun uzaktan eğitim modeli önerisi sunulmuştur. Bu tezin hazırlanma sürecinde gereken çalışma şartlarının oluşumunda büyük katkıları bulunan Araştırma ve Eğitim Genel Müdürü Sayın Mahmut EVKURAN’a, i bilgi ve tecrübeleri ile desteğini esirgemeyen tez danışmanım Kültür ve Turizm Uzmanı Sayın Nalan GÖMDENĐZ’e ve göstermiş olduğu anlayıştan dolayı eşim Nafiye NEBĐOĞLU’na içtenlikle teşekkür ederim. Kamil Gökhan NEBĐOĞLU Şubat, 2009 ii ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ..........................................................................................................................i ĐÇĐNDEKĐLER........................................................................................................... iii KISALTMALAR CETVELĐ........................................................................................v TABLOLAR CETVELĐ ..............................................................................................vi GĐRĐŞ............................................................................................................................1 BÖLÜM I .....................................................................................................................3 TURĐZM VE TURĐST REHBERLĐĞĐ.........................................................................3 1.1. TURĐZM VE ÖNEMĐ .......................................................................................3 1.2. TURĐST REHBERĐNĐN TANIMI ....................................................................6 1.3. TURĐST REHBERLĐĞĐNĐN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ ......................................8 1.3.1. Dünyada Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi .......................................8 1.3.2. Türkiye’de Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi..................................13 1.4. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN YERĐ ...........................18 1.5. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN ÖNEMĐ........................19 1.6. TURĐSTLERĐN REHBERLĐ TURLARI TERCĐH ETME NEDENLERĐ......22 1.7. TURĐST REHBERĐNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLĐKLER...........24 1.8. TÜRKĐYE’DE TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ.........................................28 1.8.1. Örgün Eğitim ............................................................................................28 1.8.1.1. Önlisans Eğitimi: ...............................................................................29 1.8.1.2. Lisans Eğitimi: ..................................................................................32 1.8.2. Yaygın Eğitim ..........................................................................................35 BÖLÜM II ..................................................................................................................42 UZAKTAN EĞĐTĐM..................................................................................................42 2.1. EĞĐTĐM VE UZAKTAN EĞĐTĐMĐN TANIMI..............................................42 2.2. GELENEKSEL EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ..................................................45 2.3. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ........................................................46 2.4. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AMAÇLARI ............................................................48 2.5. UZAKTAN EĞĐTĐM GEREKTĐREN FAKTÖRLER ....................................49 2.6. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI ....................50 2.6.1. Uzaktan Eğitimin Avantajları...................................................................51 2.6.2. Uzaktan Eğitimin Dezavantajları .............................................................53 2.7. UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMA MODELLERĐ ......................................55 2.7.1. Yazılı-Basılı Malzemeler Yoluyla Uzaktan Eğitim ................................60 2.7.1.1. Basılı Malzemelerin Avantajları........................................................60 2.7.1.2. Basılı Malzemelerin Dezavantajları ..................................................61 2.7.2. Yayın Yoluyla Uzaktan Eğitim ................................................................62 2.7.2.1. Đşitsel Teknolojiler.............................................................................63 2.7.2.1.1. Đşitsel Öğretimin Avantajları ......................................................63 2.7.2.1.2. Đşitsel Öğretimin Dezavantajları.................................................64 2.7.2.2. Görsel-Đşitsel Teknolojiler.................................................................64 2.7.2.2.1. Televizyonla Eğitimin Avantajları .............................................65 2.7.2.2.2. Televizyonla Eğitimin Dezavantajları........................................66 2.7.3. Bilişim Ortam ve Teknolojikleri Yoluyla Uzaktan Eğitim ......................67 2.7.3.1. E-öğrenme (Online Eğitim)...............................................................69 2.7.3.1.1. E-öğrenmenin Avantajları ..........................................................70 2.7.3.1.2. E-öğrenmenin Dezavantajları.....................................................72 iii 2.8. UZAKTAN EĞĐTĐMDE TEKNOLOJĐ SEÇĐMĐ ............................................73 2.9. TÜRKĐYE’DE BAZI UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMALARI..................75 2.9.1. Türkiye’deki Üniversitelerde Uzaktan Eğitim Uygulamaları ..................77 BÖLÜM III.................................................................................................................89 METODOLOJĐ...........................................................................................................89 3.1. ARAŞTIRMA PROBLEMĐ ............................................................................89 3.2. ARAŞTIRMANIN AMACI ............................................................................91 3.3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMĐ ............................................................................92 3.4. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ...........................................................92 3.5. EVREN VE ÖRNEKLEM ..............................................................................93 3.6. VERĐ TOPLAMA TEKNĐKLERĐ...................................................................94 3.7. DEĞERLENDĐRME .......................................................................................95 BÖLÜM IV ................................................................................................................96 ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA.........................................................96 4.1. ARAŞTIRMA BULGULARI .........................................................................96 4.1.1. Sosyo-Demografik Özellikler...................................................................96 Tablo 4.1. Cinsiyet Dağılımı ..........................................................................96 Tablo 4.2. Yaş Grupları Dağılımı...................................................................97 Tablo 4.3. Medeni Durum ..............................................................................97 Tablo 4.4 Meslek Grupları Dağılımı ..............................................................97 Tablo 4.5. Aylık Gelir ....................................................................................98 Tablo 4.6. Eğitim Durumu .............................................................................98 4.1.2. Bilişim Araçlarını Kullanma Durumu ......................................................99 Tablo 4.7. Bilgisayar Kullanma Becerisi .......................................................99 Tablo 4.8. Đnternet Kullanma Sıklığı..............................................................99 Tablo 4.9. Đnternete Bağlandığı Yer .............................................................100 Tablo 4.10. Đnternete Bağlanma Amacı........................................................100 4.1.3. Rehberlik Kursuna Đlişkin Görüşler .......................................................101 Tablo 4.11. Rehberlik Kursu Seçme Sınavının Kazanıldığı Đl .....................102 Tablo 4.12. Rehberlik Kursunun Düzenlendiği Đl ........................................102 Tablo 4.13. Kursiyerlerin Đkamet Ettikleri Yer ............................................102 Tablo 4.14. Kurs Giderleri Toplamı .............................................................103 Tablo 4.15. Rehberlik Kursuna Devamsızlık Durumu.................................103 Tablo 4.16. Rehberlik Kursunun Yeterlilik Durumu ...................................104 Tablo 4.17. Rehberlik Kursundaki Eğitim Araç ve Gereçlerinin Yeterliliği106 4.1.4. Uzaktan Eğitime Đlişkin Görüşler...........................................................106 Tablo 4.18. Uzaktan Eğitimle Bir Programa Katılma Durumu....................107 Tablo 4.19. Uzaktan Eğitimi Tercih Etmede ki En Önemli Đlk Üç Neden...108 Tablo 4.20. Kursların Verilmesi Đstenen Uzaktan Eğitim Modeli ...............110 Tablo 4.21.Rehberlik Kurslarının Uzaktan Eğitimle Đstenme Durumu........110 Tablo 4.22.Đkamet Yerine Göre Uzaktan Eğitim Verilmesini Đsteyenler.....115 SONUÇ VE ÖNERĐLER .........................................................................................116 KAYNAKÇA: ..........................................................................................................123 EKLER .....................................................................................................................131 ÖZET........................................................................................................................134 ABSTRACT .............................................................................................................136 iv KISALTMALAR CETVELĐ ANKUZEM : Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi CD : Compact Disc DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DTÖ : Dünya Turizm Örgütü DVD : Digital Video Disc DYÖO : Deneme Yüksek Öğretmen Okulu ECDL : Avrupa Bilgisayar Yetkinlik Sertifikası FEG : Avrupa Turist Rehberleri Birliği Federasyonu FRTEM : Film Radyo Televizyon Eğitim Medyası ION : Enformatik Online IDE_A : Đnternete Dayalı Eğitim-Asenkron IRC : Internet Relay Chat ĐLĐTAM : Đlahiyat Lisans Tamamlama Programı KPDS : Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı MTTB : Milli Türk Talebe Birliği MYO : Meslek Yüksek Okulu ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi ÖKOP : Müzelerde Önleyici Koruma Uzaktan Eğitim Programı ÖSS : Öğrenci Seçme Sınavı ÖSYM : Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi T.C. MEB : Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı TMGT : Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı TMTF : Türkiye Milli Talebe Federasyonu TOEFL : Test of English as a Foreign Language TRT : Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu TV : Televizyon WFTGA : Dünya Turist Rehberleri Birliği Federasyonu WWW : World Wide Web YAYKUR : Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu YÖK : Yüksek Öğretim Kurulu v TABLOLAR CETVELĐ Tablo 1.1: Önlisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri……………………30 Tablo 1.2: Lisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri……………………...33 Tablo 1.3: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Verilen Turist Rehberliği Kurslarında Okutulan Dersler ve Saatleri…………………………………………...37 Tablo 1.4: 2008 Yılında Kurs Yapılan Đllerdeki Konferans Konuları………………39 Tablo 1.5: Hizmet Đçi Eğitim Seminer Konuları…………………………………….40 Tablo 1.6: Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi Konuları ve Bu Eğitimlerde Belge Alan Rehber Sayısı………………………………………………………………………..41 Tablo 2.1: Uzaktan Eğitim Türleri…………………………………………………..55 Tablo 2.2: Anadolu Üniversitesi…………………………………………………80-81 Tablo 2.3: Sakarya Üniversitesi…………………………………………………......87 Tablo 4.1. Cinsiyet Dağılımı S=135 ………………………………………………..96 Tablo 4.2. Yaş Grupları Dağılımı S=135 …………………………………………...97 Tablo 4.3. Medeni Durum S=135 …………………………………………………..97 Tablo 4.4 Meslek Grupları Dağılımı S=135 ………………………………………..97 Tablo 4.5. Aylık Gelir S=135 ………………………………………………………98 Tablo 4.6. Eğitim Durumu S=135 ………………………………………………….98 Tablo 4.7. Bilgisayar Kullanma Becerisi S=135 …………………………………...99 Tablo 4.8. Đnternet Kullanma Sıklığı S=135 ……………………………………….99 Tablo 4.9. Đnternete Bağlandığı Yer S=135 ……………………………………….100 Tablo 4.10. Đnternete Bağlanma Amacı S=135 ……………………………………100 Tablo 4.11. Rehberlik Kursu Seçme Sınavının Kazanıldığı Đl S=135 …………….102 Tablo 4.12. Rehberlik Kursunun Düzenlendiği Đl S=135 …………………………102 Tablo 4.13. Kursiyerlerin Đkamet Ettikleri Yer S=135 ……………………………102 Tablo 4.14. Kurs Giderleri Toplamı S=135 ……………………………………….103 Tablo 4.15. Rehberlik Kursuna Devamsızlık Durumu S=135 ……………………103 Tablo 4.16. Rehberlik Kursunun Yeterlilik Durumu S=135 ……………………...104 Tablo 4.17. Rehberlik Kursundaki Eğitim Araç ve Gereçlerinin Yeterliliği S=135………………………………………………………………………………106 vi Tablo 4.18. Uzaktan Eğitimle Bir Programa Katılma Durumu S=135…………….107 Tablo 4.19. Uzaktan Eğitimi Tercih Etmede ki En Önemli Đlk Üç Neden S=135…108 Tablo 4.20. Kursların Verilmesi Đstenen Uzaktan Eğitim Modeli S=135…………110 Tablo 4.21.Rehberlik Kurslarının Uzaktan Eğitimle Đstenme Durumu S=135…….110 Tablo 4.22.Đkamet Yerine Göre Uzaktan Eğitim Verilmesini Đsteyenler S= 135…115 vii GĐRĐŞ Đnsanoğlunun var olduğu günden bugüne değişerek gelişen turizm hareketi, ülkelerin gelişmesinde önemli bir sektör halini almıştır. Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra meydana gelen gelişmeler ile birlikte insanların serbest zamanlarının artması, sosyo-ekonomik düzeylerinin yükselmesi, içinde bulundukları ortamdan uzaklaşıp değişik yerler görme, değişik kültürler tanıma, psikolojik açıdan rahatlama isteği dünya çapında seyahat eden insan sayısını bir milyar kişiye, turizm gelirleri toplamını ise bir trilyon dolara yaklaştırmıştır. Ülkeler, böylesine büyük bir sektörden aldıkları payı bütçelerinden her yıl milyonlarca dolar ayırarak tanıtım faaliyetleri ile arttırma çabası içindedir. Tanıtım faaliyetleri ve diğer arz faktörleri ne kadar iyi olursa olsun, turizmin emek yoğun bir sektör olması sebebiyle en önemli unsur olan çalışan insan faktörü yetersiz ise turizmden beklenen gelirin alınması mümkün değildir. Turizmden elde edilecek gelir, diğer arz faktörlerinin yanında turizm sektörünün ihtiyaçlarına uygun elemanların eğitilmesi ve mesleki formasyona sahip nitelikli işgücünün istihdam edilmesi ile mümkündür. Ülkeyi ziyaret eden turist bu sektörde çalışanlar ile değişik oranlarda iletişim kurmaktadır. Turist rehberleri ise turistlerin doğrudan ve en yoğun iletişim halinde olduğu turizm çalışanlarındandır. Günümüzde turistler ziyaret edecekleri yerlere varmadan önce değişik birçok kaynaktan gidecekleri yerlerle ilgili bilgi sahibi olmakta, çoğu zaman yalan yanlış ya da eksik bilgiler edinebilmektedirler. Turist rehberinin ana görevi tanıtım ve bilgilendirme olduğundan, ülkeyle ilgili olumlu imaj oluşumu, ülkeye yönelik önyargıların kırılması ve ülke tanıtımı konusunda turist rehberine önemli görev düşmektedir. Turist rehberi, dünyada imaj sorunu olan, kendisi hakkında önyargılı düşünceler ve tepkilerle mücadele eden bir ülke için stratejik öneme sahiptir. Rehberlerin, ülkeyi temsil eden bir nevi elçi olması dolayısıyla değişen turizm trendleriyle sürekli güncellenebilen, çağın gereklerine 1 uygun, yüksek kalitede hizmet sunumu sağlayacak, kişisel bilgi ve becerilerini arttıracak iyi bir eğitim almaları gerekmektedir. Bu çalışmada, turist rehberlerinin kaliteli bir eğitim almaları gerekliliğinden hareketle, Kültür ve Turizm Bakanlığı kurslarının uzaktan eğitim modeliyle verilerek üniversitelerin rehberlik bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları arasındaki eğitim farklılığının en aza indirilmesi ve eğitim kalitesinin arttırılması amaçlanmıştır. 2 BÖLÜM I TURĐZM VE TURĐST REHBERLĐĞĐ 1.1. TURĐZM VE ÖNEMĐ Turizm, insanların seyahat etmesiyle ortaya çıkan bir sektördür. Đlk insandan günümüze insanlar birçok değişik sebepten seyahat etmektedir. Đlk insanların avcılık, yiyecek bulma, değişik yerleri görme vb. amaçlarla başlayan seyahatleri, insanın yerleşik hayata geçip toplayıcılıktan üretken bir yaşama geçmesi, özellikle seyahatlerinde kullanabileceği at vb. binek hayvanlarını evcilleştirmesi, yazıyı bulması, pusulanın, tekerleğin, matbaanın icadı, barutun bulunması, lokomotifin, otomobilin, uçağın icadı gibi insan hayatını büyük ölçüde etkileyen teknolojik, bilimsel, kültürel, siyasal vb. gelişmelere bağlı olarak turizm de gelişmiş ve gelişmeye devam etmektedir. Bu gelişmenin en belirgin göstergesi ise dünya çapında seyahat eden insan sayısının bir milyar kişiye, turizm gelirleri toplamının ise bir trilyon dolara ulaşmasıdır. Kozak (2001:4) turizmi, “insanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve standart olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışındaki başka bir yere eğlence, tatil, kültür, arkadaş ve akraba ziyareti, aktif spor, toplantı, görev, iş, öğrenim, sağlık, transit vb. amaçlarla seyahat etmeleri ve buralardaki turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep ederek geçici konaklamalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünüdür.” olarak tanımlamıştır. 3 Kozak’a göre (2001:7) turizmin öğesi turist yani insandır. Turist, para kazanma amacı olmaksızın dinlenmek ve eğlenmek için ya da kültürel, bilimsel, sportif, idari, diplomatik, dinsel, sıhhi ve benzeri nedenlerle daimi ikamet ettiği yer dışına en az yirmi dört saat geceleme yapmak şartıyla geçici olarak çıkan ve tüketici olarak belirli bir süre seyahat edip kalan ve yeniden ikametgâhına geri dönen kimsedir. Turizm olayının ortaya çıkışının en önemli şartlarından biri, kişilerin yer değiştirmesi, yani seyahat etmesidir. Đkinci Dünya Savaşından sonra motorlu araçlardaki hızlı gelişmeye bağlı olarak seyahat işletmeciliği büyük bir ilerleme kaydetmiştir. Đnsanlar boş zaman ve gelirlerindeki artışa bağlı olarak farklı yerler, değişik kültürler görmek amacıyla seyahat etme eğilimine girmiş, bunun sonucu olarak seyahat acentalarına olan ihtiyaç artmıştır. Turizm sektörünün kalbini günümüzde seyahat acentacılığı ve onun özel bir uygulama alanı olan tur operatörlüğü oluşturmaktadır. Seyahat acentası veya tur operatörü ile tatil yapanların sayısı yıllar itibariyle artmaktadır. Türkiye’ye 2001 yılında seyahat acentası vasıtası ile gelenlerin sayısı yaklaşık 6 milyon iken, bu rakam 2005 yılı için yaklaşık 11 milyondur (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turizm Đstatistikleri, http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF657B96472CD8 92038020F3B0746F34B3 , 09.01.2008). Öcal’a (1992: 13) göre turizm endüstrisi, günümüzde ulaştığı boyut itibariyle önemli bir sektör konumunu kazanmıştır. Uluslararası düzeyde kazandığı dev boyutlarla yatırımları ve iş hacmini geliştiren, gelir yaratan, döviz sağlayan, istihdam alanları açan, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, önemli toplumsal ve insancıl fonksiyonları başaran bir nitelik kazanmıştır. Dünya Turizm Örgütü (DTÖ, 2007) verilerine göre 1950’de 25 milyon olan turist sayısı 2006 yılında bir önceki yıla göre %5,4 artarak 846 milyona, turizm gelirleri ise 733 milyar $’a ulaşmıştır. DTÖ tarafından hazırlanan Turizm 2020 Yılı Vizyonuna göre, 2020 yılında dünyadaki turist sayısının yaklaşık 1,6 milyara, toplam turizm gelirlerinin ise 2 trilyon $’a ulaşacağı öngörülmektedir (http://unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/highlights_07_eng_hr.pdf , 09.01.2008). 4 1990-2000’li yıllarda istikrarlı olarak büyüyen sektörün uzun dönemde yıllık ortalama büyüme oranı yüzde 4,1 iken, 2005’te %5,5, 2006 yılında %5,4 olmuştur. Bundan dolayı dünyanın en hızlı gelişen sektörlerindendir. 90’lı yılların sonunda turizm, hizmetler sektörü içinde birinci sırayı almış, dünyadaki yıllık ortalama büyüme hızı 1980-2005 döneminde %6,8 olmuştur. Gelişmiş ülkelerde dış turizm gelirlerinin ihracata oranı % 7 iken, gelişmekte olan ülkelerde bu oran %9,6’dır. Son on yıl içinde dünya ekonomisinde milli gelir yıllık ortalama %3,5 olarak gerçekleşirken, bu oran uluslararası turizm hareketlerinde %4 olmuştur. Turizm gelirlerinin dış ticaret açıklarını kapamadaki payı da göz ardı edilemez. Bu oran 2000’de %28,1 iken, 2005’te %41,9’a 2007’de %29,5’e ulaşmıştır (DPT, 2006:1-4). Uluslararası turizm gelirleri 2003 yılında dünya mal ve hizmet ihracatının yaklaşık %6’sı olmuştur. Turizmin hizmet ihracatı içindeki payı ise yaklaşık %30 olmuştur (DTÖ, 2007). Türkiye’de de turizm, ekonominin lokomotif sektörlerinden biridir. Ülkeye gelen turist sayısı bazı yıllar düşse de genel eğilim artış yönündedir. 2006 yılında ülkeye gelen turist sayısı 19,819 milyon kişi iken 2007 yılında bu rakam %17,7 artarak 23,341 milyona ulaşmıştır. Turizm geliri ise 2006 yılında 16,850 milyar $ iken, 2007 yılında %9,7 artarak 18,487 milyar $’a ulaşmıştır. 2023 Türkiye Turizm Stratejisine (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007: 3) göre, 2023 yılında 63 milyon turist, 86 milyar $ gelir hedeflenmektedir. Turizm gelirlerinin GSMH içindeki oranı birkaç yıl düşüş gösterse de genel eğilim artış yönündedir. 1965 yılında turizm gelirlerinin GSMH içindeki payı %0,2 iken, bu oran 2001 yılında %6,9 ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 2006 için oran %4,2’dir. Turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki payı 1964 yılında %2 iken, 2002 yılında %33,9 ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 2007 yılı için bu oran %17,3’tür (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turizm Đstatistikleri, http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F889 2433CFF657B96472CD892038020F3B0746F34B3 , 09.01.2008). DTÖ 2006 yılı verilerine göre Türkiye dünya turizm pazarında gelen turist sayısında 11., turizm gelirinde ise 9. olarak ilk sıralarda yer almaktadır (DTÖ, 2007). 5 Turizmin ülkelerin kalkınmasında ne derece önemli olduğu verilen rakamlardan anlaşılabilir. Turizm emek yoğun bir sektör olmasından dolayı, ülkeyi ziyaret eden turist bu sektörde çalışanlar ile değişik oranlarda temas halindedir. Turist rehberi de bunlardan biridir. Akmel’e (1992:219) göre turist rehberi, ülkeye gelen turistin ülkeye ayak basışından ayrılışına kadar en uzun beraber olduğu, en yoğun iletişim kurduğu turizm elemanıdır. 1.2. TURĐST REHBERĐNĐN TANIMI Dünya Turist Rehberleri Birliği Federasyonu (WFTGA, http://wftga.org/page.asp?id=15 , 02.07.2008) ve Avrupa Turist Rehberleri Birliği Federasyonu (FEG, http://www.feg-touristguides.org/feg.htm , 02.07.2008) tarafından yapılan tanıma göre, turist rehberi, bir otorite tarafından tanınmış ve belgelendirilmiş olarak belirli bir bölgede yeterliliğe sahip, bölgenin kültürel ve doğal mirasını ziyaretçilerin seçmiş oldukları dilde aktaran, yol gösteren kişidir. Ahipaşaoğlu (2001:2) turist rehberini turizm rehberi olarak ifade etmiş ve şöyle tanımlamıştır: “Seyahat acentaları veya tur operatörlerine bağlı olarak çalışan, bir yönelime ulaşmış turistlere yol gösteren, bilgi aktarımı yapan ve yönelimi tanıtan kişilerdir. Tanımları ve görevleri gereği turizm endüstrisinin turistle birebir temas eden, ürünü birlikte üreten, turistin mutluluklarını ve şikâyetlerini birlikte yaşayan; gözlemleri, deneyimleri ve geri bildirimleri ile hem kaliteyi sağlayan hem de turizmin geleceğinin şekillendiren elemanlardır.” 6 Yıldız’a (1997: 10) göre ise turist rehberi, turistlerin seyahatleri sürecinde, turistlerle iletişim kuran, turistlerin seyahatin başlangıcından bitişine kadar olan seyahat organizasyonunu kolaylaştıran, ziyaret edilen mahalli tüm yönleriyle turistlere tanıtan, turistlerin turizm mahallinde hoş vakit geçirmesini sağlayan, olağandışı durumlarda turistlere yardımcı olan ve turistlerin seyahati sürecinde haklarını koruyan kimsedir. Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin 4. maddesinde rehberin tanımı şöyle yapılmaktadır: Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nde belirlenen usul ve esaslara uygun olarak rehberlik mesleğini icra etme yetkisini kazanmış olup, yerli veya yabancı turistlere, turistlerin gezi öncesinde seçmiş oldukları dil ile uyumlu olmak üzere, rehberlik kimlik kartlarında belirtilen dillerde rehberlik eden, onlara tanıttıkları bölgenin kültürel ve doğal mirasını aktaran, gezi programının; tur operatörü veya seyahat acentesinin yazılı belgelerinde tanımlandığı ve tüketiciye satıldığı şekilde yürütülmesini sağlayan ve gezi programını seyahat acentesi adına yöneten kişidir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, 2005). 7 1.3. TURĐST REHBERLĐĞĐNĐN TARĐHSEL GELĐŞĐMĐ 1.3.1. Dünyada Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi Rehberlik dünyanın en eski mesleklerinden biridir. Rehberlik mesleğinin nasıl başladığı konusunda kesin bir bilgi olmamasına rağmen, rehberlik hizmetinin ilk insanların yiyecek, içecek, barınak arama ve coğrafi yön bulma gibi işlemlerinden doğduğu çıkarılmaktadır. Đnsanoğlu var olduğu günden bugüne birçok değişik sebepten seyahat etmektedir. Đnsanoğlu yaradılışındaki hareketlilik, her şeyin iç yüzünü öğrenme güdüsü, yeni şeyler arama ve heyecanlı olaylar peşinde koşma isteği ile yüzyıllar boyunca bireysel ve toplu olarak seyahat etme eğilimindedir. Đlk insanlar seyahatlerini çalışma amacıyla yaptıklarından, Đngilizce seyahat anlamına gelen “travel” kelimesi Latince “travail” yani çalışma kelimesinden türemiştir. (Ahipaşaoğlu, 2001: 4). Đnsanların yerleşik hayata geçip üretime başlaması, önce yakın daha sonra uzak komşularıyla ticaret yapmaya başlaması ilk seyahat dolayısıyla ilk turizm hareketini başlatmış, gidilen bölgeyi veya ülkeyi iyi bilen kişilere ihtiyaç duyulmuştur. Đlk çağlarda seyahat etmek birçok güçlüğü de beraberinde getiriyordu. Geçiş yolları üzerindeki soyguncular, hırsızlar ve diğer unsurlar gezginlere zarar verebiliyordu. Bir seyyah soygun, saldırı, cinayet vb. için kolay hedefti. Bundan dolayı insanlar genelde gruplar ve kervanlar halinde seyahat ediyor, ticaret yapanlar güvenlikleri için yanlarına güvenli yolları ve çevreyi bilen, güçlü, kuvvetli, iyi nişancı olan kişileri rehber olarak alıyorlardı. Đlkçağlarda insanlar ticaret, spor ve din gibi nedenlerden dolayı seyahat etmekteydi. Bunun yanı sıra bilimsel merak ve araştırmalar amacıyla da seyahatler ediyorlar, bu seyahatlerde yanlarına tecrübeli rehberler alıyorlardı. Böylece rehberlik mesleğinin insanoğlunun seyahat etmesi ile başladığı söylenebilir. Rehberin o dönemde birçok işlevi vardı. O 8 dönemde rehberlere “yol gösterici” ve “çiçerone (kılavuz)” gibi isimlerle hitap edilmekteydi. Antik dönemlerde ticaret kafilelerinin, savaşa giden orduların mutlaka bir yol göstericisi yani rehberi vardı. Antik kaynaklarda rehberlerin büyük ordulara yol gösterdikleri ve ticaret kafilelerini alıp dünyanın bir ucundan diğerine götürdükleri anlatılmaktadır. Büyük Đskender’in Anadolu seferinde ordusuna yol gösteren Likyalı bir rehberden yardım aldığı bahsedilmektedir (Pond: 1993’den aktaran Hu, 2007: 13). M. S. 600 yıllarında Anadolu’ya askeri, ticari ve dini sebeplerle yoğun bir seyahat başlamış ve bu durumda Anadolu’yu karış karış bilen rehberlerden yararlanılmıştır. Dünyada yazılı kaynaklarda bilinen ilk turist rehberi, Kızıldeniz’i ikiye yarıp yarım milyon insanı karşı kıyıya geçirmesinden dolayı Hz. Musa olarak kabul edilmektedir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı, 1983: 25). Feifer’den aktaran Ahipaşaoğlu’na (2001: 7) göre dünyanın yazılı kaynaklara geçmiş ilk rehberleri, Mısır’da Pkargoh Amenhotep III’ün kırılmış taş heykeli ile ünlü Thebes meydanını ziyaret eden Romalılara yol gösteren Mısırlı rahiplerdir. Rehberlikle ilgili ilk kaynaklara Roma Đmparatorluğu dönemlerinde rastlanmaktadır. Günümüz turizmine ilişkin ilk belirtileri ise eski Yunan ve Roma’da görmek mümkündür. M.Ö. 700 yıllarında başlayan Olimpiyat oyunları organize seyahatlerin başlangıcı ve spor turizminin temeli olarak kabul edilmektedir. Anadolu’da doğup büyüyen ve uygarlık tarihinde ilk eserleri veren tarihin babası sayılan Yunanlı tarihçi Herodot gezdiği yerlerin adetlerini ve geleneklerini öğrenip aktarmasından dolayı kültür turizmini başlatan ve ilk tercüman rehberlerden biri olarak kabul edilmektedir. Romalılar döneminde seyahat etmek önemli bir etkinlik ve prestijli bir işti. Romalılar zevk için seyahati ve yılın belirli zamanlarında tatili gelenek haline getirmiş bir toplumdu (Dinçer, 1997: 124). Romalılar döneminde ticaretteki artış ile refah düzeyinin yükselmesi, yol ağlarının gelişmesi ve güvenliğinin sağlanması, Roma parasının her yerde geçerli bir mübadele aracı olması, turistik amaçlı seyahatlerde artış sağlamıştır. Đlk turistler zenginler ve asiller arasından çıkmıştır. Zengin ve imtiyazlı insanlar zevk, dünyanın diğer yerlerini keşfetme merakı gibi sebeplerle seyahat etmeye başlamışlardır. Romalılar döneminde 9 Anadolu da turizmden ciddi paylar almıştır. Truva önemli bir turizm merkezi haline gelmişti. Truva’da ayrıntıların gözden kaçmaması için turistlerin rehberli turlara katılması zorunluydu. Turistler Đlyada’dan bölümler okuyan eğitimli rehberler eşliğinde gezdirilmekteydi. Bunun yanı sıra bilimsel merak ve araştırmalar amacıyla da geziler yapılıyor ve bu gezilerde deneyimli rehberlerden yararlanılıyordu (Ahipaşaoğlu, 2001: 9). Ortaçağ dini görüşlerin egemen olduğu bir dönemdir. Müslümanlar Mekke’yi, Hıristiyanlar ve Museviler Kudüs’ü ziyaret edip hacı olmak amacıyla seyahat etmişlerdir. Bu seyahatler sırasında hacı adaylarına rehberler eşlik etmiştir. Rehberler hacı adaylarına kutsal yerleri gezdirir, o yerlerle ilgili anlatımlarda bulunurlardı. Avrupalı Hıristiyanların, kutsal sayılan Kudüs ve Filistin’i Müslümanlardan almak ve hacı olmak amacıyla başlattıkları haçlı seferleri turizmin ortaçağdaki biçimiydi. Kutsal yerleri ziyaret eden Avrupalılar yerli rehberler eşliğinde Hıristiyan efsanelerinde anlatılan yerleri ziyaret ederdi. Bu tür seyahat organizasyonlarında; ulaşım, konaklama, yeme-içme, sınır geçiş hizmetleri, güvenlik, rehberlik, giriş ücreti gibi çağımızın tur öğelerinin tümünü ilkel biçimde de olsa görmek mümkündür (Ahipaşaoğlu, 2001: 9). Günümüzde de milyonlarca Müslüman, Hıristiyan ve Musevi hacı olmak amacıyla kutsal saydıkları yerleri ziyaret etmekte ve bu ziyaretleri esnasında kutsal yerlerin gezdirilip, anlatılması görevini rehberler yapmaktadır. Türkiye’de Đzmir Selçuk’taki Meryem Ana Evi, Antalya Demre’de bulunan Noel Baba Kilisesi Hıristiyanlar tarafından ziyaret edilerek hacı olunmakta, bu ziyaretler sırasında rehberler hizmet vermektedir. 16. yüzyılda Kraliçe Elizabeth’in tahta çıkmasıyla Đngiliz soyluları arasında seyahate çıkmak moda haline gelmiş ve seyahatler eğitim amaçlı olmaya başlamıştır. Grand Tour (Büyük Tur) adıyla yeni bir kavram ortaya çıkmıştır. Büyük tur, Đngiltere kraliçesi tarafından yurt dışında diplomat olarak (konsolos ya da büyükelçi) görevlendirilecek olan gençlerin eğitimlerini tamamlamaları için Avrupa’nın önemli şehirlerine üç yıl süreli yapılan ve ilk kez Sir Philip Sidney başkanlığında başlayan bir uygulama gezisidir. Bu gezide Fransa, Đsviçre, Đtalya, Almanya, Avusturya ve Benelüks ülkeleri gezilmekteydi. Büyük tur ile birlikte Avrupa’da soylu, zengin üst 10 sınıf ailelerin gençleri arasında eğitim için yurtdışı gezilere katılmak bir gereklilik haline gelmişti. Genellikle, gelecek vaat eden bu gençlere uzun seyahatleri boyunca onların ufkunu açacak, kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve bilgilerini artıracak rehberler (çiçerone) eşlik ederdi. Çiçerone adı Avrupa’da saygı duyulan, engin bilgili Romalı ünlü devlet adamı ve hatip, Çiçero’dan gelmektedir. Rehberler hem öğretmen hem de dinsel danışman olarak görev yapmaktaydılar. Zengin ziyaretçilerin antik şehirleri, kültür merkezlerini, mimari yapıları gezmesi için rehberlere ihtiyaç duyulmuştur. O dönemde Venedik Đtalya’da rehberi olmayan tek kentti (Dinçer, 1997: 126). Đsviçreli muhafız Hans Hoch 1606-1659 yılları arasında yaklaşık 1300 kişiyi Roma’ya götürmüş ve rehberlik yapmıştır. Sanayi devrimi ile geleneksel üretimin, yerini buhar gücüyle çalışan makineleşmiş fabrikalara bırakması, üretimin artmasına, Avrupalıların gelir ve boş zamanlarında artış olmasına böylece daha fazla seyahat etmelerine neden olmuştur. 1841 yılında Đngiltere'nin Leicester kentine, 20 km. uzaklıktaki bir alanda düzenlenen festivale, 571 kişilik bir turist kafilesini götürerek, ilk organize turu gerçekleştirmesinden dolayı günümüzün çağdaş anlamdaki seyahat endüstrisinin kurucusu Thomas Cook olarak kabul edilmektedir. Bu hareketiyle modern anlamda ilk turizm hareketini başlatan ve ilk paket turu düzenleyen kişi olmuştur. Tur organizatörü olarak yeni bir meslek alanı yaratmıştır. 1856’da ilk seyahat acentasını kurmuş ve turist rehberi olarak müşterilerini Paris’e götürmüştür. Cook düzenlediği turları bizzat yöneterek günümüz rehberliğinin de öncülüğünü yapmıştır. Thomas Cook’un şirketinden başka 20. yüzyıldan önce organize turlarda rehberlikle ilgili hiçbir delil yoktur. Thomas Cook, bugünün rehberlerinin atası olarak kabul edilmektedir (Pond: 1993’den aktaran Hu, 2007: 13). Paket turlar ile seyahatlerin ucuz ve risksiz hale gelmesi, 20. yüzyılda ulaşım, konaklama ve diğer hizmetlerdeki konfor, sürat ve ucuzlamanın artması, maliyetlerde azalmalara neden olmuştur. Bu durum Büyük Tur’un artık sadece aristokrat kesim için değil herkes için yapılabilir olmasını mümkün kılmıştır. Kitle turizminin başlaması ile gezilen görülen yerlerde yapılan yorum ve aktarımlar profesyonel kişiler tarafından yapılan bir iş haline gelmiştir. Tarihi binalar, müzeler, antik kentler, sergiler ve kutsal emanetlerin ziyaretçiler için daha anlamlı hale getirilmesi için lisanslı turist rehberleri bu konuda eğitilmişlerdir. Geçmişte genç aristokratlar 11 tarafından gezilen yerlerin tanıtılıp, anlatılıp, yorumlanması konunun muhatapları tarafından yapılırken kitle turizminin başlaması ile bu işi rehberler yapmaya başlamıştır (Ahipaşaoğlu, 2001: 14). Pusulanın icadı ve gelişen denizcilik becerilerinin, uzun deniz seyahatlerine çıkılmasını mümkün kılması, lokomotifin ve otomobilin keşfi ile ulaştırma araçlarının konfor, teknoloji ve sürat açısından gelişmesi, ikinci dünya savaşından sonra uçakların sivil amaçlarla kullanılmaya başlaması ile ilk çağlardan günümüze seyahat eden kişi sayısında artış olmasını sağlamıştır. Đkinci Dünya Savaşından sonra seyahatlerdeki hızlı artış ile turist rehberlerine duyulan ihtiyaç da artmıştır. Günümüzde dünya çapında seyahat eden turist sayısı her geçen yıl artmaktadır. Buna bağlı olarak da gezme, görme, yeni yerler keşfetme, yeni kültürler tanıma, yeni şeyler öğrenme vb. amaçla seyahat eden bu insanlara yol gösterecek, gezilen görülen yerleri anlatacak, her türlü konuda yardımcı olacak turist rehberlerine de olan ihtiyaç artmıştır. Turist rehberlerine olan ihtiyacın artması bu mesleğe sahip insanların sayısında artışa neden olmuş ve zamanla rehberlerin haklarını koruyacak dernek, oda ve federasyon şeklinde örgütlenmesine yol açmıştır. Günümüzde dünya çapında bir örgüt olan Dünya Turist Rehberleri Birliği Federasyonu (World Federation of Tourist Guides Assocation) Đsrail Rehberler Birliği’nin girişimiyle 1985 yılında, turist rehberlerini uluslararası alanda temsil etmek, rehberlerin çıkarlarını korumak, rehberlik mesleği ahlak ilkelerini geliştirmek, rehberlerin kişisel gelişimlerine katkısı olacak eğitim programları düzenlemek gibi amaçlarla kurulmuştur. Aynı şekilde, Avrupa çapında Avrupa Birliği üyesi devletlerin turist rehberlerini bir araya getirmek, üyeler arasındaki bağı kuvvetlendirmek, rehberlerin haklarını korumak, Avrupa ve dünya çapında rehberlik mesleğini temsil etmek ve rehberler tarafından sunulan hizmetin kalitesini arttırmak gibi amaçlarla 1986 yılında Avrupa Turist Rehberleri Birliği Federasyonu (European Federation of Tourist Guides Assocation) kurulmuştur. 12 1.3.2. Türkiye’de Turist Rehberliğinin Tarihsel Gelişimi Türkiye’de turist rehberliğinin gelişimi Osmanlıya dayanmaktadır. 1699 Karlofça ve 1700 Đstanbul Antlaşmalarından sonra, Osmanlı Đmparatorluğunun önce askeri buna bağlı olarak ekonomik alandaki gücünü kaybetmesi, Avrupa’nın gerisinde kalmasına neden olmuştur. Bu durumu fark eden devlet adamları devleti ve orduyu güçlendirmek için Avrupa’dan uzmanlar ve mühendisler getirmiş, Batı tarzında yenilikler yapmaya başlamışlardır. 1839’da Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla herkese hukuki ve mali güvenceler getirilmesi ile bir yandan Avrupa’yla eğitim, güzel sanatlar, ticaret alanındaki ilişkiler artmış öte yandan ulaşım sektöründeki gelişmeye bağlı olarak Avrupa’dan Osmanlı’ya gelen ve Osmanlı’dan özellikle Avrupa’ya eğitim amaçlı seyahatler artmıştır. 5 Haziran 1883’te Orient (Şark) Ekspres’in Paris – Đstanbul tren seferlerine başlaması ve Kırım savaşında Osmanlının Batılı devletlerle Rusya’ya karşı işbirliğinde olması, Avrupalılarda Osmanlı’ya karşı merak ve sempati uyandırmıştır. Birçok Avrupalı, Bizans Đmparatorluğu’na başkentlik yapmış, Hıristiyanlar için özel bir öneme sahip Đstanbul’u görmek arzusuyla Osmanlı’ya seyahat etmeye başlamıştır. Sayıları gittikçe artan yabancı ziyaretçilere tarihi ve kültürel mekânları gezdirecek, ülkeyi tanıtacak rehberlere ihtiyaç duyulmuştur. Rehberlik hizmetinin o dönemde yabancılara verilen bir hizmet olması en az bir yabancı dil bilinmesini zorunlu hale getirmiş, Müslüman Türk nüfusun yabancı dil konusundaki yetersizliği, mesleğinin o dillere vakıf olan çoğu Levanten veya Rum, Musevi, Ermeni gibi azınlıklar tarafından icra edilen bir meslek haline gelmesine yol açmıştır. O dönem konjonktüründen bakıldığında ulusçuluk akımlarının başladığı bir dönemde böyle bir mesleğin azınlıklar tarafından yapılmasının ne kadar sakıncalı olduğu aşikârdır. Hiçbir eğitimden geçmemiş, kulaktan dolma bilgilerle rehberlik yapan bu azınlık mensubu rehberler, ülkedeki azınlıkların ezildiği gibi bir takım yalan yanlış bilgilerle Osmanlı hakkında anti propaganda yapmaktaydılar. Durumun farkına varan Osmanlı Hükümeti 20 Ekim 1890 tarihinde “Seyyahına Tercümanlık Edenler Hakkında 190 Sayılı Nizamname”yi 13 yayımlamıştır. Nizamname altı maddeden oluşmaktaydı ve o dönem için tercüman rehberlik mesleği ile ilgili yasal bir düzenleme getirmekteydi. Nizamnamenin Türkçe’ye çevrilmiş hali şöyledir ((T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2006: 6): > Seyahat ve diğer amaçlarla Memâlik-i Devlet-i Ali’ye gelenlere çevirmenlik yapmak isteyenler ile otel ve misafirhane gibi konakladıkları yerlerin müdürleri tarafından turistlere çevirmenlik yapmak üzere görevlendirilenler, öncelikle bu nizamname içeriğine uygun belge almak zorundadırlar. > Çevirmenlik belgesi almak isteyenler, cünha ve cinayetten hüküm giymemiş, ırz ve namus sahibi kişiler olduklarına dair mahalle veya mensup oldukları millet muhtarlarından alacakları birer ilmuhaberi oturdukları belediye başkanlığına vereceklerdir. > Sabıka kaydı maddesinde belirtilen ilmühaberler, oturulan belediye tarafından belediye başkanlığına ibraz edilerek ilgilinin Türkçe ile birlikte bir başka memleket meselelerine hâkim olduğu, yetkili kurullarca incelendikten ve onaylandıktan sonra kendisine çevirmenlik belgesi verilecektir. > Taşralarda bu şekilde çevirmenlik yapmak isteyenler hakkında işbu nizamname uyarınca inceleme ve araştırma yapılması zorunlu olup, belge verme yetkisi ilgili belediyeye ait olacaktır. > Belgeli çevirmenlerden, çevirmenlik yaptıkları kişiyi rahatsız ve iğfal ettikleri hakkında şikâyet edilen veyahut güvenlik veya belediye memurlarının denetlemeleri üzerine ortaya çıkarılanların belgeleri ellerinden alınacağı gibi tutuklanarak haklarında işledikleri suçun nevi ve derecesine göre cezai işlem yapılacaktır. > Bu nizamnamenin yürütülmesi ile Đçişleri Bakanlığı görevlidir. Osmanlı Hükümeti nizamnameyi yürürlüğe koymasına rağmen ülkenin içinde bulunduğu şartlardan dolayı uygulanmasıyla pek ilgilenememiştir. 1914’te I. Dünya Savaşı’nın çıkması ile rehberlik mesleği tamamen başıboş bırakılmıştır. Azınlıkların yaptığı antipropaganda çalışmalarına engel olacak kontroller bile yapılmamıştır. 14 1914’ten 1923 yılına kadar Đngiliz Kemal olarak bilinen ünlü casus Esat Tomruk ve Kıbrıslı Hayri Bey gibi yabancı dil bilen birçok vatansever gönüllü rehberlik hizmeti vermiştir (Çimrin, 1995: 12). Yabancıların ülkeyi gayrimüslim kişiler eşliğinde ziyaret etmelerinin Türkiye ve Türk imajını olumsuz etkilemesi üzerine Atatürk 1923 yılında “Türk Seyyahın Cemiyeti” adıyla bir dernek kurulması talimatını vermiştir. Bu dernek gelen turistleri karşılıyor, onlara tarihi ve turistik yerleri gezdiriyor, ülke hakkında bilinen yalan yanlış bilgileri düzeltmeye çalışıyordu. Dernek 1926 yılında “Türkiye Turing Kulübü”, 1930 yılından itibaren ise “Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu” adını almış, Atatürk’ün destek ve himayesiyle kamu yararına çalışan bir kurum olarak kabul edilmiştir. Kurum yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde önemli bir boşluğu doldurmuş, gerçek bir ihtiyaca cevap vererek uzun yıllar turizm, kültür ve teknik alanlarda bir devlet organı gibi görev yapmıştır. Turing Kurumu ilk olarak Đstanbul’a gelen yabancı turistlerin ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışmış ve tercüman konusuna el atmıştır. Azınlıkların elinde olan bu mesleğe bir çeki düzen verilmiş, belediyeden alınan yetki ile tercümanlar kurumun arkeoloji uzmanları tarafından kurstan geçirilip, sınava tabi tutularak başarılı olanlara belge verilmiş diğerleri ise tasfiye edilmiştir. Türkiye’yi ve Türkleri dünyaya doğru tanıtacak turist rehberleri ile ilgili ilk düzenlemeler gerçekleştirilmiş, ilk yabancı dil kursları açılmış ve ilk tercüman rehber sınavları yapılmıştır (Gülersoy, 1996: 6). Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra 8 Kasım 1925’te Bakanlar Kurulunun 2730 sayılı Kararı ile “Ecnebi Seyyahlara Tercümanlık Edecekler Hakkında Talimatname” yayınlanmıştır. 10 maddelik talimatnamenin 1. maddesinde “Rehber” kavramına yer verilmesi rehberlik mesleği için büyük önem arz etmektedir. Zira 20 Ekim 1890 tarihinde yayımlanan Seyyahına Tercümanlık Edenler Hakkında 190 Sayılı Nizamname, ülkeyi ziyaret eden yabancılara tercümanlık yapacaklar için düzenleme getirmiştir. Bu düzenleme ülkeye gelen yabancılara çevirmenlik yapmak olarak algılanmaktadır. Oysaki rehberin fonksiyonu tercümanlıktan çok farklıdır. Böyle bir ayrıma talimatnamede yer verilmesi rehberliğin tercümanlıktan farklı bir meslek olarak kabul edildiği anlamına gelmektedir. Bunun dışında talimatnamede, 20 Ekim 1890 tarihinde yayımlanan Seyyahına Tercümanlık Edenler Hakkında 190 Sayılı Nizamname’ye göre değişen pek fazla bir şey yoktur. Talimatnamenin 15 yayınlandığı yıllarda turistik faaliyetlerle ilgilenen resmi bir kurum olmamasından dolayı rehber eğitimi diye bir durum söz konusu değildi. Rehberlerin eğitimi ile Seyyahın Cemiyeti ilgilenmekteydi. 2730 sayılı Karar Türkçeyi iyi konuşup yazma koşuluyla rehberlik yapma imkânı verdiğinden yabancı uyruklularda bu imkânlardan faydalanmaktaydı. Bunun sakıncalarının görülmesi üzerine 11 Haziran 1932’de 2007 sayılı Kanun ile, bazı sanat ve hizmetler ile seyyahlara tercümanlık ve rehberlik mesleklerine Türk vatandaşı olma şartı getirilmiştir (Dinçer, 1997: 147). Đlk kez 1928 yılı Aralık ayında Đstanbul Vilayeti Đktisat Müdürlüğü tarafından tercüman rehberlik kursu açılacağı ilan edilmiş, bu kurstan 50 kişi belge almıştır. 1930 yılından itibaren rehberlerin vergiye tabi tutulması ile rehberlik ilk kez meslek olarak kabul edilmiştir. 1935 yılında belediyelerde turizm şubeleri kurulmuş, o yıl içinde tekrar tercüman rehberlik kursu açılmış ve 53 kişi kurstan mezun olmuştur. Rehberlik o dönemde “dilmaç” olarak anılmış ve bir değişikliğe uğramadan 1950’ye kadar gelinmiştir. 1949 yılında Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Turizm Dairesi kurulmuştur. 1950 yılında yapılan “Đkinci Turizm Danışma Kurulu”na BasınYayın ve Turizm Genel Müdürü Halim Alyot tarafından kurula sunulan rapor, tercüman rehberliğin önemini vurgulamaktadır. 1951 yılında Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) yabancı dil bilen üniversite öğrencilerine rehberlik kursu açmış, bu kurslardan 129 kişi mezun olmuştur (Çimrin, 1995: 14). Đstanbul Belediyesi ve Basın-Yayın Đl Müdürlüğü tarafından 1955, 1958 ve 1960 yıllarında tercüman rehberlik kursları açılmış toplam 128 kişi mezun olmuştur (Dinçer, 1997: 147). 1960’lı yıllarda TMTF’den sonra Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı (TMGT) ve Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) ayrı ayrı rehberlik kursları açmışlardır (Ahipaşaoğlu, 2001: 23). 20 Ağustos 1963’te 265 sayılı Kanun’la kurulan Turizm ve Tanıtma Bakanlığı’nın 26. maddesinde “Bakanlık, çalışma alanına giren konularda personel yetiştirmek için kurslar ve uzman okullar açabilir.” denilmektedir. Yine 6083 sayılı Kanun’un 36. maddesi uyarınca çıkarılan 5643 sayılı Turizm Đşbirliği Nizamnamesi’nin 5. maddesinin “m” fıkrasına göre “Rehber ve Tercümanların yetiştirilmesi, bunların kontrolü ve ücretlerinin tespiti” Turizm ve Tanıtma 16 Bakanlığı’nın görev ve sorumluluk alanı içine alınmıştır. Bu kapsamda 1965 yılından itibaren başta Đstanbul, Đzmir ve Antalya olmak üzere değişik zamanlarda ilk kapsamlı tercüman rehberlik kursları açılmaya başlanmıştır. 1964-1968 yılları arasında açılan kurslar bir yönetmelik çerçevesinde esaslara bağlanmadan, 1925 tarihli talimatname kapsamında ancak hizmet içi talimat ve genelgeler ile düzenlenerek yürütülmekteydi. Böylece ilk “Tercüman Rehber Kursları ve Tercüman Rehber Yönetmeliği” 3 Eylül 1971 tarih ve 13945 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi (Bilgin, 1984:178). Bu yönetmelik 21 Mart 1974 tarihinde değiştirilerek “Profesyonel Turist Kursları ve Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği” adını almıştır. 1981’de yönetmelikte bazı değişiklikler yapılmıştır. 8 Eylül 1983 tarih ve 18159 sayılı Resmi Gazete’de yeni bir “Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir. 2 Temmuz 1986 tarih ve 19152 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği” ile yönetmelik tekrar değiştirilmiştir. Bu yönetmelik ile Bakanlık öğrenci birliklerinden alınan belgeleri Bakanlıktan alınan belgelerle değiştirmek suretiyle iptal yoluna gitmiş, rehberlik kursu açma yetkisini sadece Bakanlıkta toplamıştır. Bu yönetmelikte de 15 Temmuz 1988 ve 09 Aralık 1988 tarihlerinde değişiklik yapılmıştır (Dinçer, 1997: 148). Yönetmeliğin 49. maddesinde yapılan değişiklik ile özel kurum ve kuruluşlara Bakanlıktan izin almak koşuluyla rehberlik kursu açma yetkisi verilmiş, ancak bu yetki, mesleğin stratejik öneme sahip olmasından dolayı 5 Mayıs 1990 tarihinde yapılan değişiklikle yeniden Bakanlığa verilmiştir. 1992 yılında Milli Eğitim Bakanlığı denetiminde olan özel kurslar tarafından rehberlik kursları açılmış, bu durum iki bakanlık arasında yetki çatışması doğurduğundan özel kursların kapatılması ile çözülmüştür. Üniversitelerde turist rehberliği bölümlerin açılmasıyla 9 Ağustos 1995 tarih ve 22369 sayılı Resmi Gazete’de yapılan düzenlemeyle 1986 tarihli yönetmelikte değişikliğe gidilmiş, üniversitelerin turist rehberliği bölümlerini bitirenlere Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavından en az 70 puan (C) almak veya Bakanlığın açtığı dil sınavında başarılı olmak ve uygulama gezisine katılmak koşuluyla rehberlik belgesi verilmeye başlanmıştır (Ahipaşaoğlu, 2001: 25). 1986 tarihli yönetmelik, 25 Kasım 2005 tarih ve 26004 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan yeni “Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği” ile yürürlükten kaldırılmıştır. 17 1.4. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN YERĐ Turizm sektörü, birbiriyle etkileşim halinde olan ve birbirini tamamlayan bir hizmetler bütünüdür. Sektörde var olan her bir kurum bir diğerinin tamamlayıcısı olmasından dolayı diğeri olmadan hareket yeteneğini yitirir. Bu hizmetler turizm endüstrisini oluşturmaktadır. Turizm endüstrisi, turistlerin seyahatleri sırasında ihtiyaç duydukları, ulaştırma, konaklama, yeme-içme, eğlence ve diğer ihtiyaçlarını karşılayan faaliyet alanlarının tümüdür (Kozak, 2001: 41). Turizm endüstrisi, turizm talebi, turizm arzı ve aracı kurum ve kuruluşlar olmak üzere üç ana temel üzerine oturmuştur. Turizm talebini, turizmin ana unsuru olan insan yani turist meydana getirir. Turizm arzını, turist çekim alanları, konaklama, yeme-içme, ulaştırma, eğlence ve hizmet kurumları, kamu ve sivil toplum örgütleri, yerel topluluklar meydana getirmektedir. Aracı kurum ve kuruluşlar ise arz ve talebi buluşturan, turistler için seyahatleri planlayan ve pazarlayan seyahat acentası ve tur operatörleridir. Turist rehberi, seyahat acentaları veya tur operatörlerinin düzenledikleri turlarda görev alan, talep ve arz taraflarının buluşmasına aracılık eden turizm elemanıdır (Hu, 2007: 18). Dahles’ten aktaran Yarcan’a (2007: 35) göre rehber temelde seyahat işletmesi adına çalışan ve çekim ülkesinde sunulan turizm hizmetlerinin tüketiminde vazgeçilmez bir aracıdır. Destinasyon hakkında olumlu veya olumsuz bir izlenim ve imgenin oluşumundan, ülkenin ve ülke halkının imgesinin oluşmasından birinci derecede sorumludur; bu konuda belirleyici rolü vardır. Türkiye’de turist rehberlerinin çalışmaları kanun ve yönetmelikle düzenlenmiştir. Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin 39. maddesinde “Seyahat acenteleri, sadece profesyonel turist rehberliği kimlik kartı olan kişileri turist rehberi olarak çalıştırabilirler.” denilmektedir. 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun “seyahat acentalarının yükümlülükleri” başlıklı 10. maddesinde ise “Turlarda veya sadece tek bir otelde konaklamayı ve konaklanacak otele ulaşımı içerenler hariç olmak üzere paket turlarda; paket tur veya tur başına kırkbeş kişiye kadar en az bir rehber bulundurmak; tek araç kapasitesi 18 kırkbeş kişiyi aşan araçlarda bir rehber bulundurmak; turistlere rehberler dışında herhangi bir kimse vasıtasıyla Türkiye’nin tarihi, doğası, kültürü ve turizmi ile ilgili rehberlik faaliyeti niteliğinde bilgi vermemek” ifadesi yer almaktadır. Bu kanun ve yönetmelik hükümleri uyarınca Türkiye’de düzenlen tur ve paket turlarda rehber bulundurulması hükmolunmuştur; bu hükme uymayanlar hakkında uygulanacak cezalar Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun 27. ve 30. maddelerinde hüküm altına alınmıştır. 1.5. TURĐZM SEKTÖRÜNDE TURĐST REHBERĐNĐN ÖNEMĐ Turist rehberleri, genelde bağımsız çalışan ancak işlerini seyahat acentaları veya tur operatörlerinden alan turizm çalışanlarıdır. Seyahat acentaları veya tur operatörleri tarafından hazırlanan tur veya paket turların planlanıp, programlanıp satılmasından sonra uygulama aşamasında görev alırlar. Acentanın tur yönetimi bölümü, tasarlanan turun ayrıntılarını gösteren tur dosyasını rehbere teslim ettikten sonra bütün sorumluluk rehberdedir. Rehber, tur programının gerçekleştirilmesinde öncü rol oynar. Tur programında yazılan taahhütlerin yerine getirilmesini sağlar. Konaklama, yeme-içme ve diğer işletmeler tarafından sunulacak hizmetlerin tur programında yazıldığı şekilde sağlanıp sağlanmadığını kontrol eder. Bu açıdan turist rehberi acenta için büyük öneme sahiptir. Çünkü çok emek, zaman ve para harcanarak hazırlanan tur programının beklenen standarda ulaşması ve turistin ülkeden memnun ayrılmasında rehberin yapacağı görev çok önemlidir. Rehberin tur esnasında alacağı kararlar turun 19 seyrini, ziyaretçilerin memnuniyetini yakından etkileyecektir. Tur esnasında çözüme ulaşmayan ve turiste yansıyan her türlü sorun turun kalitesinin düşmesi anlamına gelmektedir. Đyi yetişmiş bir rehber vasat bir turdan ziyaretçilerin çok memnun ayrılmasını sağlayabileceği gibi, en ince ayrıntısına kadar düşünülerek hazırlanan bir tur programını yöneten yetersiz bir rehber ziyaretçilerin ülkeden olumsuz fikirlerle ayrılmasına sebep olabilir. Tur esnasında yaşanacak olumsuz durumlarla ilk muhatap rehber olacağından seyahat acentaları rehber seçimi konusunda çok titiz davranırlar. Çünkü seyahat acentaları kendilerine görev verdikleri turist rehberinin başarısı oranında başarı sağlarlar ve kendilerine yeni iş olanakları bulurlar. Rehberler tur sonrasında verdikleri raporlarda çalışılan işletmelerle ilgili gözlemlerini bildirerek acenta veya tur operatörü için önemli bir geri bildirim sağlamış olur. Bu raporlar, tur operatörü veya acenta için gelecekte yapılacak turlarda aksaklıklar yaşanmaması için önemli bir yol gösterici olacaktır. Turizm lüks bir tüketim olmasından dolayı, tur esnasında yaşanan olumsuz durumlar için dilenecek özür ya da ödenecek tazminat ancak turistin egosunu ve maddi kaybını telafi edecek ama turistin mutsuzluğunu gidermeyecektir (Ahipaşaoğlu, 2001: 102). Turist rehberi ülkeye gelen turistin havaalanından karşılanıp, uğurlanmasına kadar ziyareti esnasında en uzun süre beraber olduğu turizm elemanıdır. Onun davranışları turiste, toplum ve ülke hakkında bilgi verecektir. Turistin elinde rehber kitaplar, haritalar, tanıtıcı broşürler bulunsa da gideceği ülkenin dilini, gelenek ve göreneklerini bilmediği için turist rehberlerine ihtiyaç duymaktadırlar (Çimrin, 1995: 41). Turizmde ekonomik kazanç, sahip olunan imaja bağlıdır. Ülkenin imajı olumsuz ise sahip olunan turizm potansiyelinin en iyi şekilde kullanıma açılması halinde bile hak edilen sayıda ve nitelikte turistin ülkeye gelmesi konusunda zorluk çekilecektir (Tosun, 2004: 346). Rehberler faaliyetleri ile turistlerin ülke hakkında sahip oldukları fikirlerinde olumlu ya da olumsuz değişmelere sebep olarak turizmi yönlendirme gücüne sahiptir. Ülkeye gelen ziyaretçilere ülkenin tarihi ve turistik 20 yerlerini gezdiren, ülkeyi ve halkı tanıtan, ülke hakkında bilinen yanlış bilgileri düzeltenler turist rehberleridir. Günümüzde bilgiye ulaşmadaki kolaylıkla, insanlar seyahatlerine başlamadan önce gidecekleri yerlerle ilgi kitap, dergi, ansiklopedi ve internet gibi birçok değişik kaynaktan gideceği yerle ilgili araştırma yapıp doğru yanlış birçok bilgi sahibi olmaktadırlar. Turistler bir ülkeye değişik önyargılarla gelmektedir. Hepsinin kafasında farklı ülke imajları vardır. Genelkurmay Başkanlığı’nın yapmış olduğu bir araştırmada, içinde AB üyesi ülkelerin de bulunduğu 27 ülkenin ders kitaplarında Türklere yönelik öfke ve önyargı dolu ifadeler bulunduğu saptanmıştır (Sabah Gazetesi Web Sayfası, 2007). Bu kitapları okuyarak yetişen nesillerin kafalarında hep kendilerine öğretilen Türk imajı bulunacaktır. Bu gibi yanlış bilgilerin düzeltilmesi, önyargıların bertaraf edilmesi ve olumlu ülke imajı yaratma görevi, ülkeyi ziyaret eden yabancılar ile en uzun süre ve birebir ilişkide bulunan, öğreticilik, temsilcilik, grup üyeliği ve liderlik gibi çeşitli roller üstlenen turist rehberlerine düşmektedir. Bu açıdan turist rehberi imaj sorunu olan ülkeler için stratejik bir öneme sahiptir. Turistin gözünde rehber ülkeyi temsil eden bir büyükelçidir. Sonuç olarak, iyi yetişmiş bir turist rehberi, olumlu bir ülke imajı oluşmasında, “en iyi tanıtım turistin yaptığı tanıtım” ilkesi paralelinde ülkeden mutlu ayrılan turistlerin yapacağı propagandalarla ülkeye gelen turist sayısının artmasında dolayısıyla turizm gelirlerinin artmasında büyük bir öneme sahiptir. 21 1.6. TURĐSTLERĐN REHBERLĐ TURLARI TERCĐH ETME NEDENLERĐ Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ulaşım araçlarındaki büyük ilerleme ile turizm hızla gelişmeye başlamıştır. Kitle turizminin gelişmesiyle seyahat acentaları ve tur operatörlerine olan talep artmıştır. Seyahat acentası veya tur operatörü aracılığı ile tatil yapanların sayısı yıllar itibariyle artış göstermektedir. Türkiye’ye 2001 yılında seyahat acentası vasıtası ile gelenlerin sayısı yaklaşık 6 milyon iken, bu rakam 2005 yılı için yaklaşık 11 milyona ulaşmıştır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turizm Đstatistikleri, http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx? F6E10F8892433CFF657B96472CD892038020F3B0746F34B3 , 09.01.2008). Đnsanlar, yeni yerler görmek, yeni kişilerle tanışmak, yeni kültürler tanımak, tarihi ve turistik yerleri görmek gibi nedenlerle seyahat etmektedirler. Hiç görmedikleri bir yere seyahat eden kişiler bu yerler hakkında merak içerisindedir. Seyahatleri sırasında can ve mal güvenliklerinin sağlandığını bilmek, gezilecek yerler hakkında ayrıntılı bilgi edinmek, belirli bir zaman süreci ve belirli bir bütçe ile seyahat ettikleri bölgede görülebilecek tüm turistik ziyaret noktalarını gezmek ve en iyi hizmeti almak isterler. Enformasyon ihtiyacı, çıkılan turda en önemli ihtiyaçtır. Turistlerin rehberli turlara katılma nedenlerini şöyle sıralanabilir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1983: 44; Tetik, 2006: 87-92): Arkadaş bulmak Enformasyon (Bilgilenme Đsteği); Gezilen yerlerle ilgili bilgi edinme isteği Yabancı dil sorunu; Gidilen ülkenin dilini bilmemekten dolayı yerli halkla iletişim kurmada yaşanan yabancı dil sorunları Can ve mal güvenliğinin sağlanması; Gidilen ülkeden biriyle beraber ülkeyi gezmenin kişiye verdiği güven duygusu Seyahat ve sigorta formalitelerinin en aza indirilmesi 22 Sınırlı bir zaman ve bütçenin en iyi şekilde kullanılmasının planlaması Kendilerine yöreyi bilen biri tarafından eşlik edilmesi ve yol gösterilmesi ihtiyacı Sıkıcı ayrıntıların halledilmesi ve seyahatten keyif almak isteği Alışveriş yaparken doğru yerden ve uygun fiyattan almak Gezilip görülmesi gereken ziyaret noktalarının tam olarak bilinmemesi Gezilen ülkenin kültürü, örf ve adetleri hakkında yeterli bilgi sahibi olunmaması Tatilleri sırasında yiyecek ve içecek ihtiyaçlarının uygun yerlerde karşılanması ihtiyacı, Eğlence, sağlık ve diğer tüm ihtiyaçları için danışıp bilgi alabilecekleri bir kişiye ihtiyaç duyulması (T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2006: 10). Ayrıca rehberin önemli görevlerinden birisi de tura katılan kişilerin birbirleriyle kaynaşmasını sağlamak ve onlara belirli bir grubun üyeleri oldukları hissini yaşatmaktır. Yeni insanlar tanımak amacıyla tura katılan kişilerin bu ihtiyacı rehber sayesinde karşılanabilecektir. Çekingen yapıya sahip insanlar rehberli turlara daha çok rağbet etmektedir. Tura katılan kişileri yönlendirmek ve onları aktivitelere katılmaya ikna etmek, rehberin görevleri arasındadır. Tura katılanların kaynaşmalarının sağlanması tur sırasında verilecek kararların ortak olarak alınmasında çok önemlidir. 23 1.7. TURĐST REHBERĐNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLĐKLER Rehberler ülkelerini yabancılara karşı, kendi kişilikleriyle temsil etmelerinden dolayı turizm sektöründe çok önemli görevleri, katkıları ve aynı oranda da sorumlulukları vardır. Rehberlik, çok büyük bir bilgi birikimi onun da ötesinde çok yönlü bir eğitim gerektirir. Rehberler, birer küçük bilgi devi olmanın yanı sıra, iyi bir yönetici, iyi bir kültür adamı, iyi bir psikolog, iyi bir sosyolog olmak durumundadır (Çimrin, 1995: 42). Bir ülkeye gelen yabancı turistler daha çok rehberli turları tercih etmektedirler. Turist, ülkeyi temsil eden ve en çok temas halinde bulunduğu ülke vatandaşı olan rehberden ziyaret ettiği ülke hakkında, ülkenin ekonomik durumu, tarihi, hukuk düzeni, siyasal yapısı, sosyal yaşamı, eğitim sistemi, dini inanç, müzik, resim, edebiyat gibi birçok değişik alanda, bilgi almak ister. Bu sebepten rehber içinde yaşadığı toplumun dinamiklerini iyi izlemeli, yeni akımlar, gelenek ve göreneklerdeki değişmeler, yakın gelecekte olabilecekler hakkında da fikir sahibi olabilmelidir. Bu durum geçmişe yönelik olarak da geçerlidir. Mevcut toplumsal kuralların kökenlerini, geçmişteki hallerini, konulma nedenlerini, uğradıkları değişimleri de bilmelidir. Bir ülkeye gelen yabancı, elinde rehber kitaplar, haritalar, broşürler bulunsa bile, o ülkenin dilini, gelenek ve göreneklerini bilen bir rehbere ihtiyaç duyar. Đyi yetişmiş bilgili rehber, yabancı turistlere kendi milleti ve ülkesi hakkında devamlı ve olumlu propaganda yapmalıdır. Hiç şüphesiz, en etkili propaganda türü de bu şekilde yapılan canlı propagandadır. Bu nedenle, turist rehberlerinin seçiminde ülkelerin oldukça titiz davranması ve eğitimlerine özel bir titizlik göstermesi gerektiğinden rehberlerde bazı özellikler aranır. Bu özelliklerden bazıları şunlardır (Ahipaşaoğlu, 1994: 135-144; Batman, 2000: 24-37,50-52; Yıldız, 1997: 10-14; Oral, 1994: 121-128): 24 ● Rehber, temel görevi olan tanıtma ve doğru bilgi aktarımı görevlerini yerine getirebilmek için birçok konuda bilgi sahibi olması gerektiğini bilmelidir. Rehberin arkeoloji, sanat tarihi, tarih, coğrafya, mitoloji gibi olmazsa olmaz konularda gerekli eğitimleri almış olması gerekir. ● Kültürlü, tüm disiplinler hakkında bilgi sahibi ve reel bir dünya görüşüne sahip olmalıdır. Kültür sahibi olmanın en temel kuralı olan çok kitap okuma, araştırmacı ruha sahip olma ve neyi nerede bulacağını bilme iyi bir rehberin özelliklerindendir. ● En az bir yabancı dili, çok iyi derecede bilmelidir. Çünkü ülke tanıtımında üstlendiği önemli görevi, yabancı dile olan hâkimiyetiyle yerine getirebilecektir. ● Hitap etme sanatını iyi bilmeli ve diksiyonu düzgün olmalıdır. Grup karşısında konuşurken, grubun ilgisini çekebilecek vurgulu bir ses tonu ile konuşan, espritüel anlayışa sahip ve gerektiği yerde espri yapabilen bir kişi olmalıdır. ● Anlatım sırasında insanların dikkatinin dağılmasını önlemek ve daha etkili bir anlatım için olayları hikâyesel bir dille aktarabilmelidir. ● Beden dilini iyi bilmeli, grup üyeleri ile konuşurken onların gözlerinin içine bakmalıdır. El kol hareketleri yaparken aşırıya kaçmamalı, jest ve mimikleri yerli yerinde kullanmalıdır. ● Grup üyelerinin farklı milliyet, din, dil, ırk ve cinsiyetten olabileceklerini bilmeli ve konuşmasında bu faktörleri göz ardı etmemeli, saygılı olmalıdır. ● Bir rehber iyi görünümlü ve hoş giyimli olmalıdır. Turun gereklerine uygun giyinmelidir. Etkileyici tavır ve davranışlara ve her şeyden de önemlisi pozitif bir kişiliğe sahip olması, müşterileri etkileyen en önemli etkendir. ● Mizah anlayışı gelişmiş olmalıdır. Tur sırasında müşterileri eğlendirebilmeli ve grup üyelerinin birbirleriyle kaynaşmasını sağlayabilmelidir. 25 ● Müşterileri ciddiye almalı ve onlara önemli olduklarını hissettirmelidir. Turun yöneticisi olarak müşteri memnuniyeti için birçok değişik role girmeli, olumsuz durumlarda sükûnetini korumalıdır. Sabırlı ve anlayışlı olmalıdır. ● Rehber lider olmalıdır. Tur sırasında daima grubun ve otobüsün en önünde olmalı ve grup üyelerini gerektiği gibi yönlendirebilmelidir. Grup üyelerinin isimlerini en kısa zamanda öğrenerek onlara isimleri ile hitap etmelidir. ● Protokol kurallarını iyi bilmelidir. Yemek, toplantı, saygı duruşu, milli törenler ve olaylarda nerde ve nasıl davranılması gerektiğini iyi bilmelidir. ● Rehber ülkesini ve milletini seven bir kişi olmalıdır. Ülkesinin tanıtımında görev alan bir kişi olarak daima ülkesi hakkında olumlu tanıtım faaliyetleri içerisinde olmalı, ağızdan ağıza reklamın yani turistin yaptığı tanıtımın en iyi tanıtım olduğunun önemi bilerek ziyaretçilerin ülkeden en iyi dilek ve duygularla ayrılmasını sağlamalıdır. ● Kendisinin de grubun bir parçası olduğunu müşterilere hissettirmelidir. Tura katılanların birbirleri ile kaynaşmalarını, birbirleriyle işbirliği yapmalarını, birbirlerinin istek ve beklentilerini hoşgörü ile karşılamalarını sağlamalı, herkesin tek bir amaç için bir araya toplanmış olduğunu müşterilere hissettirmelidir. Turistlerin ihtiyaç ve beklentilerini hissedebilmelidir. ● Grubun tüm üyeleriyle yakın ilişkiler kurabilmeli ve herkese eşit davranabilmelidir. ● Grupla ilk karşılaşma ve tanışma biçiminin önemini bilmeli, ilk izlenim önemlidir felsefesiyle hareket etmelidir. Aksi takdirde kendisini gruba kabul ettirmekte zorlanacaktır. ● Đlk yardım eğitimi almış olmalıdır. Tur sırasında olabilecek kaza ve yaralanmalar karşısında ne yapacağını bilmeli ve gerektiğinde ilk yardım kurallarını uygulayabilmelidir. 26 ● Olağandışı olay ve durumlar karşısında, soğukkanlılığını koruyabilmeli; doğru ve hızlı karar verebilme yeteneğine sahip olmalıdır. ● Tur programında yer alan tüm noktaların zamanında ve en iyi bir biçimde gezilebilmesi için zamanı iyi kullanabilmelidir. ● Yasalara ve hukuka saygılı, temiz bir çevre anlayışına sahip, kendini devamlı olarak yenileyebilen ve teknolojik gelişmelerden haberdar bir kişi olmalıdır. ● Kaçak rehberlik faaliyetinde bulanan yerli ve yabancı kişilerin yasak faaliyetlerde bulunmalarına göz yummamalı, derhal yasal mercileri haberdar etmelidir. ● Müşterilerin kandırılmasına, aldatılmasına engel olmalıdır. ● Bağlı bulunduğu seyahat acentası veya tur operatörünün çıkarlarını en iyi şekilde korumalı ve gözetmelidir. ● Rehberin kararlılığında daima açıklık fark edilmelidir. Rehber grupta karar veren durumundadır. Bu kararlar, anlaşılır olmalıdır. ● Rehber her yönden objektif olabilme özelliğini korumalıdır. Kararları mantıklı olmalı, duygulara yer verilmemeye çalışılmalıdır. Ayrıca, sadece grubun belli bir kesimi ile ilgilenmeyip, grubun tümüyle sözle olmasa da gözle iletişim kurabilmelidir. ● Turist rehberi, sorunları yöntemli ve mantıklı yollarla ele alabilmelidir. ● Grupla ilk karşılaşma ve tanışmanın yeri biçimi ve zamanı, rehberin kendini kabul ettirmesinde rol oynar, bu nedenle rehber, bunlara da dikkat etmelidir. Kısacası rehber, tur sırasında acenta ve ülkeyi temsil eden tek yetkili kişi olmasından dolayı, ülkeyi gezen yerli ve yabancı ziyaretçilere ihtiyaç duydukları her konuda yardımcı olmalıdır. Rehber iyi bir yol gösterici, insan ilişkilerinden anlayan iyi bir psikolog, tur sırasında olabilecek yaralanmalarda temel ilk yardım tekniklerini 27 bilen iyi bir sağlıkçı, ülkenin tarihi, coğrafyası, siyasi ve politik durumu, ekonomisi gibi akla gelebilecek her türlü konuda bilgi sahibi olan bir öğretmen olmalıdır. 1.8. TÜRKĐYE’DE TURĐST REHBERLĐĞĐ EĞĐTĐMĐ Türkiye’de turist rehberliği eğitimi örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki şekilde düzenlenmektedir. Örgün eğitim, lise eğitimini takiben üniversitelerin önlisans düzeyinde eğitim veren meslek yüksekokulları ile lisans düzeyinde eğitim veren fakülte veya yüksekokullarına bağlı bölümler tarafından yürütülmektedir. Yaygın eğitim kapsamında verilen turist rehberliği eğitimleri, rehber açığını kapatmak amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihtiyaç duyulması halinde açılan turist rehberliği kursları ile düzenlenmektedir. 1.8.1. Örgün Eğitim Türkiye’de turist rehberliği konusunda yapılan örgün eğitim programları lise eğitimini takiben üniversitelerin önlisans 28 düzeyinde eğitim veren meslek yüksekokulları ile lisans düzeyinde eğitim veren fakülte veya yüksekokullarına bağlı bölümler tarafından yürütülmektedir. 1.8.1.1. Önlisans Eğitimi: Önlisans düzeyinde eğitim veren turist rehberliği programlarına yerleştirilebilmek için Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından yapılan Öğrenci Seçme Sınavında (ÖSS), genel lise mezunlarının 145 ve üstü puan yabancı dil (DĐL) puanı alması gerekmektedir. 4702 sayılı Kanunun 2. maddesi ile değiştirilen 2547 sayılı Kanunun 45. maddesi uyarınca, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarından mezun olan öğrenciler, istedikleri takdirde bitirdikleri programın devamı niteliğinde olan önlisans programlarına sınavsız yerleştirilebilmektedir. Bu programlara yerleştirmede öncelik sınavsız geçiş hakkı bulunan adaylara verilmektir. Yani sınavsız geçiş hakkı bulunan mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarından mezun olanlar bu programları tercih ederse öncelik bu okul mezunlarına verilmekte; eğer kontenjanlar boş kalırsa diğer okul mezunları ÖSS puanlarına göre yüksek puandan düşüğe doğru yerleştirilmektedir. Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının aşağıda belirtilen alanlarından mezun olanlar turist rehberliği önlisans programlarına sınavsız geçiş yapabilmektedir: Animatörlük Eğlence Hizmetleri Host ve Hosteslik Konaklama Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Seyahat Acentacılığı 29 Seyahat Đşletmeciliği Tur Operatörlüğü Turizm Ulaştırma Hizmetleri Yiyecek Đçecek Hizmetleri (ÖSYM, 2008:162) Deniz Turizmi Otel Đşletmeciliği Otelcilik ve Turizm (ÖSYM, 2008:165) ÖSYM 2008 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu Tablo 3A’da önlisans düzeyinde turist rehberliği bölümü bulunan üniversiteler, bu üniversitelere bağlı meslek yüksekokulları (MYO.) ve kontenjanları şunlardır: Tablo 1.1: Önlisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri SIRA NO. 1 2 ÜNĐVERSĐTE MESLEK YÜKSEKOKULU KONTENJAN Ankara Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Beypazarı MYO. Đznik MYO. Yalvaç MYO. Yalvaç MYO. (ĐÖ) Sosyal Bilimler MYO. Safranbolu MYO. Safranbolu MYO. (ĐÖ) Sosyal Bilimler MYO. Sosyal Bilimler MYO. (ĐÖ) Derbent MYO. Sosyal Bilimler MYO. Sosyal Bilimler MYO. (ĐÖ) Beyşehir MYO. Beyşehir MYO. (ĐÖ) Silifke Taşucu MYO. Silifke Taşucu MYO. (ĐÖ) Anamur MYO. Van MYO. Meslek Yüksekokulu Meslek Yüksekokulu Anadolu BĐL MYO. Anadolu BĐL MYO. (ĐÖ) Meslek Yüksekokulu Kapadokya MYO. TOPLAM 40 30 50 50 30 80 80 40 40 50 50 50 40 40 60 60 50 30 45 60 120 120 40 40 1295 3 Süleyman Demirel Üniversitesi 4 Marmara Üniversitesi 5 Karabük Üniversitesi 6 Kafkas Üniversitesi 7 Kocaeli Üniversitesi 8 Selçuk Üniversitesi 9 10 11 12 Mersin Üniversitesi Yüzüncü Yıl Üniversitesi Beykent Üniversitesi Fatih Üniversitesi 13 Đstanbul Aydın Üniversitesi 14 15 Yaşar Üniversitesi Đlke Eğitim ve Sağlık Vakfı Kaynak: ÖSYM 2008 Kılavuzu 30 Tabloya göre, 15 üniversiteye bağlı olarak 17 MYO’da normal eğitim ve 7 MYO’da ise ikinci öğretim olmak üzere toplam 24 programda rehberlik önlisans eğitimi verilmektedir. ÖSYM 2008 Kılavuzu incelendiğinde programların yabancı dil (DĐL) puanı ile öğrenci aldığı ve eğitim süresinin 2 yıl olduğu görülmektedir. Kılavuzda programlara ilişkin “Özel Koşullar ve Açıklamalar” başlığında, eğitim süresine ek olarak bir yıl süreli 12 MYO’da Đngilizce, 2 MYO’da ise Almanca yabancı dil hazırlık eğitimi verilmektedir. 10 MYO’da ise hazırlık eğitimi yoktur. 2008-2009 öğretim yılı için programların toplam kontenjan sayısı 1295 kişi olup, bu rakamın %37’si yabancı dil hazırlık eğitimi alamamaktadır. 24 önlisans programından 4’ü, adaylarda görme, işitme ve konuşma özürü olmama şartı aramaktadır. Turist rehberliği bölümlerinin müfredatı incelendiğinde programlarda okutulan dersler birbirinin aynısı olmamakla beraber genel itibariyle şöyledir: Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi, Türk Dili ve Edebiyatı, Arkeoloji, Sanat Tarihi, Mitoloji, Türk Tarihi, Dinler Tarihi, Turizm Mevzuatı, Genel Turizm Bilgisi, Turizm Coğrafyası, Tur Operatörlüğü ve Seyahat Acentacılığı, Turist Rehberliği Meslek Dersi, Türk Halk Kültürü, Transfer Hizmetleri, Đlk Yardım, Rekreasyon, Bilgisayar, Yabancı Dil, Mesleki Yabancı Dil, Seçmeli Yabancı Dil, Anadolu Tarihi ve Uygarlıkları, Turizm Pazarlaması, Konuşma Eğitimi, Özel Đlgi Turizmi, Ön Büro, Turizm Ekonomisi, Đşletme Yönetimi, Genel Muhasebe, Đletişim, Ticari Matematik, Güzel Sanatlar, Đş ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Turizm Đşletmelerinde Maliyet Analizleri, Seyahat Đşletmelerinde Örgütsel Đletişim, Seyahat Đşletmeleri Yönetimi ve Ulaştırma Sistemleri, Kongre, Fuar ve Yönetimi, Gıda ve Personel Hijyeni, Tur Planlaması ve Yönetimi, Seyahat Đşletmelerinde Muhasebe, Seyahat Đşletmelerinde Rezervasyon Sistemleri, Ulaştırma Hizmetleri ve Bilet Satışı, Türkiye Ekonomisi, Turizm Davranış Psikolojisi, Turizm Politikası ve Turizm Dış Tanıtım, Turizm ve Rekabet, Uluslararası Seyahat, Türkiye ve Avrupa Birliği Turizm Mevzuatı, Seyahat Acentası – Tur Operatörü Rehber Đlişkisi, Otelciliğe Giriş ve Ön Büro, Yiyecek – Đçecek Hizmetleri, Turizm Çeşitlendirmesi, Davranış Bilimleri, Flora-Fauna, 20. yüzyıl Türkiye Dış Politikası, Hukukun Temel Kavramları. 31 Bu derslere ek olarak okullara göre değişmekle birlikte öğrenciler 6 ile 12 hafta arasında staj yapmaktadır. Okulların çoğunda bir yabancı dile ek olarak ikinci bir yabancı dil öğrenme imkânı sunulmaktadır. Bu diller genelde Đngilizce veya Almanca’dır. Birkaç okulda ise üçüncü bir yabancı dil öğrenme imkânı da vardır. Genelde seçmeli ders olmakla birlikte bu dillerin bazıları: Arapça, Çince, Fransızca, Đspanyolca, Đtalyanca ve Rusça’dır. Okullar, öğrencilerine turist rehberi olarak çalışabilmek için gerekli olan uygulama gezisi imkânını da sunmaktadır. Önlisans programlarında bölümler arasında bir standart olmamakla beraber, haftalık ortalama 15 saat ile 29 saat arasında teorik ders, 2 saat ile 19 saat arasında ise uygulama dersleri verilmektedir. Uygulama dersleri devlet okullarında genelde bilgisayar, yabancı dil ve meslek dersleri üzerine verilirken, özel okullarda hemen hemen bütün derslerde uygulama eğitimi verilmektedir. Mezun olan önlisans öğrencisi, Yönetmeliği’nin 42. maddesine göre, Profesyonel Turist Rehberliği Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı (KPDS)’ndan en az (C) seviyesinde belge ve uygulama gezisine katıldıklarına ilişkin belgeyi Bakanlığa bir dilekçe ekinde ibraz etmeleri halinde, adlarına profesyonel turist rehberliği kimlik kartı düzenlenir. Bu şekilde turist rehberi olarak çalışmaya hak kazanır. 1.8.1.2. Lisans Eğitimi: Lisans düzeyinde eğitim veren turist rehberliği programlarına yerleştirilebilmek için ÖSYM tarafından yapılan ÖSS’de, genel lise ve meslek lisesi mezunlarının 165 ve üstü puan alması gerekmektedir. Mesleki ve Teknik 32 Ortaöğretim kurumlarının Ağırlama ve Gıda Teknolojisi, Servis, Servis Hizmetleri, Turizm Endüstrisi Servis Hizmetleri, Yiyecek Đçecek Hizmetleri, Kat Hizmetleri, Konaklama ve Seyahat Hizmetleri, Ön Büro, Resepsiyon, Resepsiyon ( Ön Büro ), Otel Đşletmeciliği, Otelcilik ve Turizm, Konaklama Hizmetleri, Seyahat Acentacılığı, Seyahat Đşletmeciliği, Tur Operatörlüğü ve Turizm (ÖSYM, 2008: 153-158) alanlarından mezun olanlar, Turizm Đşletmeciliği Yüksekokulu veya Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu altında bulunan turist rehberliği programlarına yerleştirilirken 2008 Y-ÖSS puanları ilgili Ağırlıklı Ortaöğretim Başarı Puanının (AOBP) 0,8 ile çarpılması ve 2008-ÖSS puanlarına eklenmesi suretiyle elde edilecek; ayrıca, yerleştirme sırasında Y-ÖSS puanlarına, ilgili AOBP’nin 0,24 ile çarpılmasından elde edilecek olan ek puanlar katılmaktadır. Aynı durum Deniz Turizmi alanından mezun olanların Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Öğretmenliği bölümüne yerleştirilmesinde de söz konusudur. ÖSYM 2008 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu Tablo 4’te lisans düzeyinde turist rehberliği bölümü bulunan üniversiteler, bu üniversitelere bağlı fakülte, yüksekokulları (YO.) ve kontenjanları şunlardır: Tablo 1.2: Lisans Eğitimi Veren Turist Rehberliği Bölümleri SIRA NO. 1 2 3 4 5 PUAN ÜNĐVERSĐTELER BÖLÜM ADI KONTENJAN TÜRÜ Adnan Menderes Üniversitesi Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Balıkesir Üniversitesi Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Ege Üniversitesi Çeşme Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Nevşehir Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği (Đ.Ö ) EA-1 72 EA-1 72 Turist Rehberliği DĐL 52 Turist Rehberliği DĐL 52 Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Öğretmenliği EA-1 82 Turist Rehberliği DĐL 47 TOPLAM Kaynak: ÖSYM 2008 Kılavuzu 33 377 Tabloya göre 5 üniversiteye bağlı olarak 5 programda normal eğitim, 1 programda ise ikinci öğretim olmak üzere toplam 6 programda rehberlik lisans eğitimi verilmektedir. Programlardan 3’ü EA-1 ile öğrenci alırken, 3’ü ise DĐL puanı ile öğrenci almaktadır. Programların eğitim süresi 4 yıl olup, 2008-2009 öğretim yılı için toplam kontenjanı 377’dir. ÖSYM 2008 Kılavuzu Tablo 4’te bulunan okullara ilişkin “Özel Koşullar ve Açıklamalar” incelendiğinde 4 programda eğitim süresine ek olarak 1 yıl süreli Đngilizce hazırlık eğitimi verildiği, 2 programda ise hazırlık bölümü bulunmadığı saptanmıştır. 3 programda, başvuran adaylarda konuşma, işitme ve görme özrü olmaması şartı aranmaktadır. Bölümlerin internet sayfalarından ders programları incelendiğinde müfredat konuları genel olarak şöyledir: Türk Dili, Atatürk Đlkeleri ve Đnkılâp Tarihi, Ekonomi, Đşletme, Genel Turizm, Đlk Yardım, Turist Rehberliği Meslek Dersi, Hukukun Temel Kavramları, Tur Yönetimi, Türk Tarihi, Turizm Hukuku, Turizm Sosyolojisi, Arkeoloji, Mitoloji, Bilgisayar, Pazarlama ve Turizm Pazarlaması, Turizm Ekonomisi, Turizm Coğrafyası, Halkla Đlişkiler, Muhasebe, Dinler Tarihi, Sanat Tarihi, Seyahat Acentacılığı ve Tur Operatörlüğü, Ön Büro, Anadolu Uygarlıkları, Türk Halk Kültürü ve Sanatı, El Sanatları, Alternatif Turizm Çeşitleri, Turizmde Tanıtma gibi dersler okutulmaktadır. Eğitim Fakültesi altında bulunan seyahat işletmeciliği ve turizm rehberliği öğretmenliği programında ise turizm dersleri ile birlikte Eğitim Bilimine Giriş, Öğretim Đlke ve Yöntemleri, Öğretim Teknikleri ve Materyal Geliştirme, Sınıf Yönetimi, Özel Öğretim Yöntemleri, Ölçme ve Değerlendirme ve Okul Deneyimi gibi öğretmenlik meslek dersleri de verilmektedir. Programların hepsinde en az iki yabancı dil hatta bazılarında ise üç yabancı dil öğrenme imkanı sunulmaktadır. Bu diller, Đngilizce ana ders olmakla birlikte seçmeli olarak Almanca, Fransızca, Đspanyolca, Đtalyanca, Rusça, Çince ve Japonca’dır. Öğrencilerin okuldan mezun olabilmeleri için okullara göre değişen sürelerde staj yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Örneğin bu süre Nevşehir Üniversitesi Turist Rehberliği bölümünde 5 ayken, Balıkesir Üniversitesi Turist Rehberliği bölümünde 60 gündür. Okullar öğrencilerine turist rehberi olarak çalışabilmesi için gerekli olan uygulama gezisi imkânını da sunmaktadır. 34 Lisans programlarında bölümler arasında bir standart olmamakla beraber, haftalık ortalama 20 saat ile 22 saat arasında teorik ders, 2 saat ile 4 saat arasında ise uygulama dersleri verilmektedir. Uygulama dersleri genelde bilgisayar, yabancı dil ve meslek dersleri üzerinedir. Seyahat Đşletmeciliği ve Turizm Rehberliği Öğretmenliği bölümlerinde ise bu derslere ek olarak öğretmenlik mesleğine yönelik uygulama eğitimleri de verilmektedir. Mezun olan lisans öğrencisi, Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin 42. maddesine göre, Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı (KPDS)’ndan en az (C) seviyesinde belge ve uygulama gezisine katıldıklarına ilişkin belgeyi Bakanlığa bir dilekçe ekinde ibraz etmeleri halinde, adlarına profesyonel turist rehberliği kimlik kartı düzenlenir. Bu şekilde turist rehberi olarak çalışmaya hak kazanır. 1.8.2. Yaygın Eğitim Türkiye’de yaygın eğitim kapsamında turist rehberliği eğitimi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından rehber açığını kapatmak amacıyla açılan turist rehberliği kursları ile yapılmaktadır. Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği’nin “Rehberlik kursu açma yetkisi ve kursların açılması” başlıklı 5. maddesine göre rehberlik kursları açma yetkisi sadece Kültür ve Turizm Bakanlığı’na verilmiştir. Đlgili madde şöyledir: “ Bakanlık dışında hiçbir kurum ve kuruluş, herhangi bir isim altında turist rehberliği kursları açamaz ve rehberlik kimlik kartı veremez. Hangi illerde ve dillerde kurs açılacağına ve kursiyer sayısına Bakanlık tarafından karar verilir. Gerektiğinde il müdürlüklerinin, meslek kuruluşlarının ve üniversitelerin ilgili bölümlerinin görüşleri alınabilir.” 35 Kursiyer olmak isteyenlerin Yönetmeliğin 9. maddesinde belirtilen şartları taşıması gerekmektedir. Bu şartlar: a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak b) Sınav tarihi itibariyle 18 yaşını doldurmuş olmak c) En az iki yıllık yüksekokul mezunu olmak d) Sınava gireceği yabancı dil veya dilleri iyi derecede biliyor olmak e) Sabıka kaydı olmamak Bu şartları taşıyan ve Yönetmeliğin 10. maddesinde istenen belgeleri (Nüfus cüzdanı veya onaylı örneği, öğrenim belgesi veya onaylı örneği, sabıka kaydı belgesi, rehberlik yapmaya engeli olmadığına dair resmi kurumlardan alınan sağlık raporu, varsa en az (C) seviyesinde Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı (KPDS) belgesi ve altı adet fotoğraf ) temin edenler seçme sınavına alınır. Seçme sınavı sırasıyla Genel Kültür, Yabancı Dil Sözlü, Yabancı Dil Yazılı ve Mülakat olmak üzere dört aşamada yapılır. Sınavlar Yönetmeliğin 14. maddesinde belirtilen genel kültür sınav komisyonu, her yabancı dil için ayrı bir komisyon olmak üzere yabancı dil sınav komisyonu ve mülakat sınavı komisyonlarınca yapılır ve karar verilir. Yönetmeliğin 15. maddesine göre sınavlar 100 puan üzerinden değerlendirilir. Genel Kültür sınavı, Tarih, Coğrafya, Edebiyat, Genel Turizm Bilgileri ve Aktüel alanında hazırlanan sorulardan oluşur. Bu sınavdan 60 puan ve üstü alan aday başarılı sayılır ve bir sonraki sınava katılmaya hak kazanır. 60 puanın altında alanlar elenir. Genel Kültür sınavında başarılı olanlar yabancı dil sözlü sınavına alınır. Bu sınavda başarılı olmak için en az 70 puan almak gerekmektedir. 70 ve üstü puan alanlar yabancı dil yazılı sınavına girmeye hak kazanır. Yabancı dil yazılı sınavından en az 60 puan alanlar ve KPDS’den en az (C) seviyesinde belgesi olan ve ilk başvuru esnasında bu belgelerini ibraz edenler yabancı dil yazılı sınavında başarılı sayılır ve mülakat sınavına girmeye hak kazanırlar. Bakanlıkça hazırlanan “Mülakat Formu”nda belirtilen kriterlere göre, adayın rehberlik mesleği konusunda yeterliliğe sahip olup olmadığına mülakat sınavı komisyonu tarafından karar verilir. Seçme sınavlarında başarılı olan adaylar kursiyer olmaya hak kazanır. Yönetmeliğin 16. maddesine göre turist rehberliği seçme sınavlarında başarılı olan ve kursa 36 katılmaya hak kazanan adaylar, kursun düzenlendiği ilde kursa devam etmek zorundadır. Ancak Yönetmeliğin “Kursiyer sayısı” başlıklı 6. maddesinde “Kurslar, seçme sınavında başarılı olan aday sayısının en az elli kişi olması halinde açılır. Seçme sınavında başarılı olan aday sayısının elliden az olması durumunda, başarılı olan adayların hakları ilk açılacak kurs için bir defaya mahsus olmak üzere saklı tutulur.” denilmektedir. Bu maddeye göre kurs açılan ildeki kursiyer sayısının elli kişiden az olması durumunda rehberlik kursu açılamamaktadır. Bu durumda kursiyer olmaya hak kazanan kişi, ya ilk açılacak rehberlik kursuna katılacak ya da aynı dönemde başka bir ilde yapılan seçme sınavı sonucu kursiyer sayısının elliyi geçtiği kursa mazeretini belgeleyip Bakanlığa talepte bulunmak ve Bakanlığın onayını almak şartıyla o ildeki kursa katılabilecektir. Kursun süresi Yönetmeliğin 7. maddesine göre toplam beş yüz altmış ders saati ve yedi aydır. Burada yedi ay olan süre beş yüz altmış ders saatinin tekabül ettiği zaman dilimidir. Ancak toplam beş yüz altmış ders saati yedi aydan önce de tamamlanabilir. Yönetmeliğin 19. maddesince kurslar en az haftada beş gün ve kırk beşer dakikalık dört ders saati olarak yürütülür. Kursta okutulan temel dersler ve saatleri göre şöyledir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, Madde:17): Tablo 1.3: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Verilen Turist Rehberliği Kurslarında Okutulan Dersler ve Saatleri SIRA NO. 1 2 3 4 5 6 7 DERSLER DERS SAATĐ 30 50 50 60 60 60 60 8 Genel Turizm Bilgisi Turist Rehberliği Meslek Dersi Türkiye’nin Turizm Coğrafyası ve Turizm Tanıtımı Genel Türk Tarihi ve Kültürü Arkeoloji Mitoloji Sanat Tarihi Dinler Tarihi ve Sosyoloji 9 10 11 12 Edebiyat Genel Sağlık Bilgisi ve Đlk Yardım Sosyal Davranışlar ve Đletişim Anadolu Medeniyetleri Tarihi (Dinler Tarihi= 40 Saat, Sosyoloji= 20 Saat) 60 30 20 20 60 TOPLAM 560 Kaynak: Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği ve Turist Rehberliği Dairesi Başkanlığı 37 Yukarıda belirtilen temel ders gruplarına ek olarak güncel ve gerekli görülen konularda Bakanlık tarafından belirlenecek dersler de okutulabilir. Kurslarda okutulacak dersler ve ders saatleri Bakanlıkça belirlenmektedir. Yönetmeliğin 20. maddesince, kurslara devam zorunluluğu vardır. Elli altı ders saatinden fazla devamsızlığı olan kursiyerlerin kursla ilişikleri kesilir. Ancak bu süre tam teşekküllü devlet hastanesinden alınacak raporla seksen dört ders saatine kadar uzatılabilir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği). Kurs eğiticileri, alanlarında uzman kişilerden seçilmelidir. Turist rehberliği meslek dersi eğiticisi ise, fakülte ve yüksekokullar ile meslek kuruluşu tarafından Đl Kültür ve Turizm Müdürlüğüne önerilen öğretim görevlileri veya öğretim görevlisi bulunmadığında en az sekiz yıllık rehberlik belgesine sahip ve mesleki tecrübesi olan birden fazla aday arasından seçilerek il müdürlüğünün teklifi, valiliğin uygun görüşü ve Bakanlık onayı ile görevlendirilir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, Madde:21). Yönetmeliğin 18. maddesine göre, yukarıdaki dersler dışında, kurs müfredatına takviye amacıyla en az beş konuda konferans verilir. Konferans konuları ve konferans verecek kişiler il müdürlüğünün ve meslek kuruluşlarının görüşleri de alınarak Bakanlık tarafından belirlenir ve onaylanır (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği). Şanlıurfa ve Konya’da teorik eğitimleri 2008 yılı Ocak ayında başlayıp Haziran ayında sona eren turist rehberliği kurslarında verilen konferans konuları şunlardır: 38 Tablo 1.4: 2008 Yılında Kurs Yapılan Đllerdeki Konferans Konuları KONFERANS KONULARI ŞANLIURFA KONYA Urfa Mutfağı Tanıtım’da Đmaj, Teknik ve Usuller Yahya Kemal Beyatlı Yahya Kemal Beyatlı Kaşgarlı Mahmut Kaşgarlı Mahmut Tanıtım’da Đmaj, Teknik ve Usuller Turizm Sektöründe Temizlik Kurtuluş Savaşı Alanları Türkiye Flora ve Faunası Ermeni Meselesi AB Politikaları Turizmde Güvenlik Turizm ve Çevre Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yönetmeliğin 23. maddesine göre teorik derslerin bitiminden sonra otuz altı günlük yurtiçi uygulama gezisi düzenlenir. 24. maddeye göre ise geziye çıkacak araç sayısı kadar rehber, turu düzenleyen acenta tarafından tespit edilip Bakanlığa bildirilir. Uygulama gezisinin tamamına katılmak zorunlu olup, mazeretlerini belgeleyenler ilk açılacak kursun uygulama gezisine, bitirme ve bütünleme sınavlarına katılma hakları 25. madde uyarınca saklı kalmaktadır (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği). Uygulama gezisi sonrası Yönetmeliğin 28. maddesine göre bitirme sınavları uygulanır. Bitirme sınavları için teorik dersler ve yabancı dil sınav komisyonları kurulur. Teorik dersler sınavı rehberlik kursunda okutulan derslerden ayrı ayrı olmak üzere test tekniği ile sınav yapılır. Bakanlıkça oluşturulan teorik dersler sınav komisyonu tarafından sorulacak on soru, teorik dersleri veren kişilerce hazırlanan otuz soru içerisinden on seçilir. Başarılı olmak için her ders grubundan yüz (100) puan üzerinden en az yetmiş (70) puan almak gerekmektedir. Yabancı dil sınavı ise teorik dersler ve uygulama gezisinde görülen yerler hakkında birden fazla konu içinden seçilen bir konuda kompozisyon şeklinde önce sözlü sonra yazılı olarak yapılır. Başarılı olmak için sözlü ve yazılı sınav puanlarının aritmetik ortalamasının en az yetmiş olması gerekmektedir. Bitirme sınavında başarısız olanlar, başarısız oldukları derslerden en geç bir yıl içinde Bakanlıkça belirlenen yer ve zamanda bütünleme sınavına alınırlar. Başarılı olan kursiyerler Bakanlıkça kendilerine verilen 39 rehberlik kimlik kartı ile turist rehberliği yapma hakkını kazanır. Yönetmeliğin 31. maddesi de rehberlik yapmak için rehberlik kimlik kartı olmasını yasal zorunluluk haline getirmiştir. Đlgili madde şöyledir: “Profesyonel turist rehberliği kimlik kartı olmadan rehberlik yapılamaz. Yapanlar hakkında 14/9/1972 tarihli ve 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu ve diğer ilgili kanunlar uyarınca gerekli işlemler yapılır.” (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği). Yönetmeliğin 32. maddesince, profesyonel turist rehberleri her yıl, Bakanlık tarafından belirlenen en az sekiz konu içinden, biri Bakanlık tarafından belirlenen zorunlu konuda olmak üzere, en az üç konuda hizmet içi eğitim seminerlerine katılmak zorundadır. Bakanlık, en geç Aralık ayı sonuna kadar meslek kuruluşlarının da görüşlerini alarak, bir sonraki yılın 1 Kasım – 31 Aralık tarihleri arasında düzenlenecek en az sekiz seminerin konusunu, zamanını, hangi illerde yapılacağını ve uygulanacak seminer ücretlerini tespit eder. Hizmet içi eğitimlere katılmayan rehberlerin yıllık vizesi yapılmaz. Hizmet içi eğitime katılıp vize talebinde bulunan rehberler, her yıl 1 Ocak – 30 Nisan tarihleri arasında, savcılıktan son üç ay içinde aldıkları sabıka kaydı yoktur ve bir önceki yılda düzenlenen en az üç konuda hizmet içi eğitim seminerine katıldıklarına ilişkin belgeyle bağlı oldukları il kültür ve turizm müdürlüğüne başvurdukları takdirde kimlik kartlarını vize ettirebilirler (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği). 2007 ve 2008 yılları için belirlenen hizmet içi eğitim semineri konuları şunlardır: Tablo 1.5: Hizmet Đçi Eğitim Seminer Konuları HĐZMET ĐÇĐ EĞĐTĐM SEMĐNER KONULARI 2007 2008 Ermeni Meselesi Ermeni Meselesi Geleneksel Türk El Sanatları Grup Psikolojisi ve Yönetimi Türk Mutfak Kültürü ve Yemek Rehberliği Turizm Sektöründe Temizlik Türk ve Dünya Edebiyatında Seyahatnameler ( Đbn-i Anadolu’da Konut ve Yerleşmenin Öyküsü Batuta – Evliya Çelebi ) Çanakkale Gelibolu Tarihi Milli Parkı ve Tarihsel Önemi Müze ve Ören Yerlerinde Sorunlar Mevlana ve Mevlevilik Yahya Kemal BEYATLI Avrupa Birliği ile Turizm Bağlamında Đlişkiler Tanıtımda Đmaj, Teknik ve Usuller Beş Şehir ( Ahmet Hamdi Tanpınar ) ( Zorunlu Konu ) Kurtuluş Savaşı Abideleri ve Turizm ( Zorunlu Konu ) Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü 40 Kültür ve Turizm Bakanlığı, turizm çeşitleri ve bölgelerine göre uzman rehber yetiştirilmesi ile rehberlerin çeşitli konularda eğitilmesi amacıyla, Bakanlık tarafından veya Bakanlıkça bu konuda eğitim vermeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, meslek kuruluşları ve özel kuruluşlarla yapılacak protokol çerçevesinde ve Bakanlık denetiminde rehberlikte uzmanlaşma eğitimi faaliyetleri düzenleyebilmektedir. Bakanlığın onayı ve denetiminde düzenlenen eğitimlere katılan ve eğitim sonucunda yapılan sınavlarda başarılı olan rehberlere, Bakanlık tarafından düzenlenen eğitime göre bir belge verilir (Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, Madde:43). Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı 2004 yılında rehberlikte uzmanlaşma eğitimlerine başlamıştır. Eğitim, Bakanlık ile çeşitli kurum ve kuruluşlarla yapılan protokoller çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. 2004 yılından beri 6 değişik konuda uzmanlaşma eğitimi verilmiş olup, bu eğitimler sonucu sertifika alan turist rehberi sayısı ve uzmanlaşma eğitimi konu başlıkları şöyledir: Tablo 1.6: Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi Konuları ve Bu Eğitimlerde Belge Alan Rehber Sayısı SIRA BELGE ALAN EĞĐTĐM KONULARI NO 1 GAP Bölgesi Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi REHBER SAYISI 191 2 Çanakkale Gelibolu Tarihi Milli Parkı Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi 18 3 Sualtı Arkeolojisi ve Dalış Turizmi Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi Flora – Fauna ( Endemik Bitkiler ) Yaban Hayatı, Kuş Gözlemciliği ve 4 Ekoturizm Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi 5 Dağ Doğa ve Kültür Yürüyüşü Rehberlikte Uzmanlaşma Eğitimi Đstanbul Kültür Başkenti Kültür ve Sanat Rehberliği Rehberlikte 6 Uzmanlaşma Eğitimi TOPLAM Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü 6 15 10 113 353 Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen bu eğitim faaliyetlerine ek olarak rehber dernek ve odaları da üyelerinin mesleki ve kişisel gelişimlerine faydası olacak konularda seminer, konferans vb. eğitimler vermektedir. 41 BÖLÜM II UZAKTAN EĞĐTĐM 2.1. EĞĐTĐM VE UZAKTAN EĞĐTĐMĐN TANIMI Eğitim, bireyde kişiliğin gelişmesine yardım edecek; onun gelecekteki yaşantısında başarılı, mutlu, milleti, vatanı ve devleti için yararlı bir insan olmasını sağlayacak, bilgi, beceri ve davranışları kazandırma yani belli hedeflere göre insan davranışlarını değiştirme sürecidir (Fidan, 118). Kaya (1996: 4) yeterli sayı ve nitelikte insan gücü yetiştirmeden hiçbir kesimde (sektörde) etkili olarak amaca ulaşılamayacağını ifade etmektedir. Çünkü Papi’den aktaran Kaya’ya (1996: 14-15) göre eğitim: 1) Kişileri, yeni icad ve keşifleri daha kolay kabul eder hale getirir, 2) Đşgücü için gerekli potansiyeli sağlar, makineleşmeyi geliştirir, 3) Üretim tekniklerinin avantajlı bir biçimde birleştirilmesini sağlar, 4) Yeni teknik buluşların gecikmeden uygulanmasını sağlar, 5) Hem ülke içinde, hem de uluslararası alanda, işgücü ve girişim yeteneği hareketliliğini geliştirmekte etkili olur, 6) Teknik, ekonomik ve siyasal kararlar verme durumunda olan sorumlulara, gerekli bilgi ve beceriyi kazandırarak, onların tehlikeli ve yanlış kararlar vermesini önler, 7) Boş zamanların daha iyi değerlendirilmesini sağlar, 8) Kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlar, 42 9) Değişik görüşlere karşı hoşgörü kazandırır, 10) Ekonomik ve toplumsal gelişmeyi dengeler. Toplumların ilerlemesinde eğitimin rolü büyüktür. Medeniyetlere en parlak zamanlarını yaşatan veya tarihten silinmesinde belirleyici unsur eğitim olmuştur. Yıllardır öğrenmeyi en üst düzeye çıkaracak sistemler üzerinde çalışmalar aralıksız devam etmektedir. Teknolojik yenilikler ve buluşlar eğitimi etkilemiş, bu yenilik ve buluşlar bir öncekine göre üstünlükler sağlamıştır. Matbaanın icadı ile eğitim ve eğitim teknolojileri ivme kazanmıştır. Basılan kitaplar aracılığıyla milyonlarca kişi binlerce kilometre uzaktan kitabı yazan kişiyi hayatlarında hiç tanımadan ve görmeden ihtiyaç duydukları eğitimi almıştır. Çağımız bilgi çağıdır. Günümüzde var olabilmenin yegâne anahtarı bilgiyi akılcı kullanmak, bilgi üreten toplum haline gelmekten geçmektedir. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin takibinin imkânsız hale geldiği çağımızda, eğitim de bu gelişmelerden nasibini almıştır. Teknolojideki bu hızlı gelişmeler, bütün toplumları bilgi yoğun bir yaşama doğru sürüklemekte, eğitim programları bu yönde düzenlenmekte, eğitime yapılan yatırımlar artırılmaktadır. Buna rağmen geleneksel eğitimde yaşanan fiziki yapı, eğitim araç-gereci temini, kaliteli öğretmen ve eğitim, hızlı nüfus artışı, öğrenci sayısındaki artış, okula devamsızlık gibi sorunlar çözümlenememekte, öğretmen yetiştirme, yeni okullar inşa etme, öğrenim süresini uzatma, ikili öğretim ve gece öğretimi gibi konularla eğitimin sorunları çözümlenmeye çalışılmakta ancak sorunlar devamlı artmaktadır. Teknolojideki gelişmeler eğitim teknolojisinin de gelişmesine ve değişmesine sebep olmuştur. Eğitimde verim ve etkinliği artırma gereksinimi, eğitimde yeni bir disiplin oluşumunu gündeme getirmiştir. Fırsat eşitsizliğine çözüm getiren, isteyen herkese yaşam boyu eğitim imkânı sağlayan, bireysel ve toplumsal amaçların gerçekleştirilmesine katkıda bulunan ve kendi kendine öğrenmeye dayalı olan bu disiplin uzaktan eğitimdir. Uzaktan eğitim, eğitimde yaşanan fiziki yapı, eğitim araçgereci, kaliteli öğretmen, kaliteli eğitim, öğrenci sayısı fazlalığı, okula devamsızlık, öğrenci yetenekleri ve bilgi öğrenme düzeyi gibi birçok probleme alternatif olmuştur (Đşman, 2005: 2-5). 43 Uşun (2006: 7) uzaktan eğitimi şöyle tanımlamıştır: “Kaynak ile alıcıların öğrenme-öğretme süreçlerinin büyük bir bölümünde birbirlerinden ayrı (uzak) ortamlarda bulunduğu, alıcılarına “öğretim yaşı, amaçları, zamanı, yeri ve yöntemi” vb. açılardan “bireysellik”, “esneklik” ve “bağımsızlık” olanağı tanıyan, öğrenmeöğretme süreçlerinde; yazılı ve basılı materyaller, işitsel araçlar (telefon, radyo), görsel-işitsel teknolojiler (televizyon, video) ve yüzyüze eğitim (akademik danışmanlık) gibi materyal, araç, teknoloji ve yöntemlerin kullanıldığı, kaynak ile alıcılar arasındaki iletişim ve etkileşimin ise televizyona ve bilgisayara dayalı etkileşimli/tümleşik teknolojilerle sağlandığı planlı ve sistematik bir eğitim teknolojisi uygulamasıdır.” Kaya’ya (2004: 166) göre ise uzaktan eğitim “ geleneksel öğrenme-öğretme yöntemlerinin sınırlılıkları nedeniyle sınıf içi etkinliklerini yürütme olanağının bulunmadığı durumlarda, eğitim etkinliklerini planlayıcılar ile öğrenciler arası, iletişim ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belirli bir merkezden bir öğretme yöntemidir.” Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) “Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu” başlıklı raporunda (2005: 95) ise uzaktan öğretimin tanımı şöyle yapılmaktadır: “Öğrencinin eğitim süresinin büyük bir bölümünde öğretmeni ile yüzyüze temas halinde olmadığı, eğitim malzemesinin basılmış yazılı metinler ve diğer medya araçları vasıtası ile iletildiği ve öğrencinin öğretmeni ile, postayla gönderilen ödevler, telefon, bilgisayar (computer conferencing), video (video conferencing) ve internet gibi araçlarla ikili iletişim kurabildiği, eğitim teknolojilerinin yoğun olarak kullanıldığı bir öğretim türüdür.” 44 2.2. GELENEKSEL EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ Uşun’a (2006: 15) göre geleneksel eğitimin genel özellikleri ve sorunları şunlardır: a) Öğrenci merkezlidir. b) Öğretmen kural koyan ve disiplinden tek sorumlu kişi ve otoritedir. c) Bilgilerin alınması mümkün hale gelirken ilgili yan konular (sosyal etkileşim, etik değerler, kaynak araştırma vb.) yeterince tartışılmış olur. d) Var olan bilgiyi aktarma hedeflenir. e) Tek doğruya götüren düşünce yapısı amaçtır. f) Sertifika ve diploma gibi belirleyiciler önemli olup, dıştan denetimli bireyler yetiştirilir. g) Öğretmenlerin becerileri kişiye göre değişiktir ve her zaman mükemmel değildir. h) Öğretmen sayısı kısıtlıdır ve bu problem, özellikle yeni gelişmeleri kısa zamanda büyük kitlelere aktarmak gerektiğinde kendisini daha da çok hissettirir. i) Bir sınıfta anlatılanları tüm öğrenciler aynı seviyede kavrayamaz ve özümseyemez. Bazı insanların daha fazla tekrara ihtiyacı vardır. Tekrar ise, zaman kısıtlamaları yüzünden genellikle mümkün olamamaktadır. j) Öğrenimi pekiştirmek için gerekli tekrar ve alıştırmalar, genellikle ders sırasında yaptırılmaz, ders sonrası ev ödevi olarak verilir. Bu yöntem, öğrencinin ev ortamının uygun, ödev yapma alışkanlıklarının da gelişmiş olduğu varsayımına dayalıdır ki bu da herkes için aynı ölçüde doğru değildir. 45 k) Standartlaşmayı sağlamak için “müfredat” adı altında, tekdüze bir içerik planı uygulanmaktadır. Bundan dolayı eğitim sonrasında, yaşamla, eğitim dünyası arasında büyük farklılıklar ve uyumsuzluklar görülmektedir. l) Klasik müfredat ve ölçme ve değerlendirme araçları, ezberleme, kelime hazinesi, genel anlayış, kalıp algılama vb. yetenekleri geliştirmeye yönelik olarak programlanmıştır. 2.3. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN ÖZELLĐKLERĐ Koçer’in (2001: 11) Keagan’dan yaptığı aktarmaya göre uzaktan eğitimin genel özellikleri şunlardır: a) Küreselleşme Uzaktan eğitim hizmeti veren kurumlar genel olarak küresel düzeyde eğitim verebilecek niteliğe sahiptirler. Đngiltere ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri 100 yılı aşkın bir süredir deniz aşırı ülkelerde çalışan vatandaşları için uzaktan eğitim faaliyetleri hizmeti vermektedir. b) Kişiselleştirme Geleneksel eğitim sisteminin en belirgin özelliği eğitmen ve öğrencinin yüzyüze iletişim kurmasıdır. Bu tür eğitimler genel olarak öğrencilerin değişik zekâ ve öğrenme yetenekleri yerine grubun genel seviyesine göre düzenlenmektedir. 46 Ancak; ideal olan her öğrencinin kişisel özellikleri dikkate alınarak hazırlanmış ders içerikli eğitim sistemidir. Geleneksel eğitim ile gerçekleştirilmesi çok zor olan bu sistem, uzaktan eğitim sayesinde hayata geçirilmeye başlanmıştır. c) Özelleştirme Uzaktan eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak bireysel olarak eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal öğrenmenin yerini bireylere göre özelleştirilmiş öğrenme alır. Bu durumun sağlayacağı avantajların yanı sıra getireceği sosyolojik ve psikolojik dezavantajlar hala tartışılmaktadır. d) Endüstrileşme Đnsanları artan uzaktan eğitim taleplerine hızlı ve etkin bir şekilde cevap verecek uzaktan eğitim kurumlarının açılması kaçınılmaz olmuştur. e) Geleneksel eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme Günümüzde uzaktan eğitime olan talep hızla artmaktadır. Dünya çapında milyonlarca kişi tarafından tercih edilir hale gelmiştir. Geleneksel eğitim sistemindeki derslere yer, zaman vb. sebeplerden katılma imkânı olmayanlar (tam zamanlı çalışanlar, farklı şehir veya ülkede yaşayanlar) için uzaktan eğitim beklenilen bir seçim, hasta, özürlü ve suçlu insanlar için ise tek seçenek olmuştur. f) Hareket Kabiliyeti Yer ve zamandan bağımsız uzaktan eğitim sistemi, kablosuz iletişim imkânları sayesinde eğitim alan kişilere hareket özgürlüğü sağlamıştır. g) Hızlı geri besleme Günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler dünyanın herhangi bir yerinden herhangi bir zamanda ödevlerini e-posta ile gönderebilmekte ve çalışmalarının değerlendirmesini aynı şekilde alabilmektedirler. 47 h) Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması Alt yapıya yönelik yatırımın çok yüksek olması ya da öğrenci başına düşen ücretlendirmenin geleneksel eğitime göre daha yüksek olması veya yapılan yatırım maliyetini karşılayacak sayıda öğrencinin bulunamaması durumları hariç, genel anlamda uzaktan eğitim, eğitim sistemleri arasında en ucuz olanıdır. i) Teknoloji ve eğitim Sanal sınıflar, uydu veya sıkıştırılmış video kodlama ya da tam band genişliği kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu sayede kişiler birbirlerinden uzakta olsa bile yüzyüze eğitim alabilmektedirler. j) Yetişkinlere eğitim Günümüzde profesyonel iş hayatı sürekli yenilenmeyi yani yaşam boyu eğitimi gerektirmektedir. Uzaktan eğitim yetişkin çalışan kesimin hem eğitim alıp kendilerini yetiştirmeleri hem de işlerini devam ettirebilmeleri için en güzel seçenektir. 2.4. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AMAÇLARI Uzaktan eğitimin amaçları, Çallı ve Ertuğrul’dan aktaran Sarıabdullahoğlu’na (2008: 3) göre şunlardır: 1) Daha fazla kitleye erişim imkânı sağlamak, 48 2) Fiziksel uzaklık boyutunu eğitim sürecinden kaldırmak, 3) Eğitim maliyetlerini düşürmek, 4) Eğitim verilmesi düşünülen hedef kitleye daha hızlı erişebilmek, 5) Eğitim sürecini çabuklaştırmak, 6) Klasik dershane ortamının getirebileceği psikolojik baskıları yok etmek, 7) Öğrenme olayını hızlandırmak, 8) Öğrencileri öğrenme sürecinde daha fazla aktif hale getirmek, 9) Öğrenme fırsatlarını ve alternatiflerini arttırmaktır. 2.5. UZAKTAN EĞĐTĐM GEREKTĐREN FAKTÖRLER Kazu’nun (2002, 2) Yalın’dan yaptığı aktarmaya göre uzaktan eğitim gerektiren faktörler şunlardır: Örgün eğitim ile ulaşılamayan büyüklükteki kitlelere eğitim hizmeti götürebilmek. Temel insan haklarından önemlilerinden biri olan eğitimde fırsat ve imkân eşitliğini sağlayabilmek Gerek bilgi tabanını oluşturmada gerekse öğretim yöntemlerinin geliştirilmesinde bölgesel uzmanlarla yetinmek yerine farklı mekânlardaki uzmanlardan yararlanmak. Eğitim sürecinin gerçekleşmesinde kaldırabilmek. 49 uzaklık boyutunu ortadan Bireysel farklılıkların öğrenmeyi engellemesi ihtimalini ortadan kaldırmak Birey başına düşen ve toplam eğitim maliyetlerini düşürmek. Klasik dershane ortamının getirebileceği psikolojik baskıları yok etmek. Öğrenme fırsatlarını ve alternatiflerini arttırabilmek Öğrenme sürecinde öğrencileri kısmen kendi haline bırakabilen uzaktan eğitim, öğrencileri daha fazla aktif hale getirebilmektedir. Bu yönden uzaktan eğitim fayda sağlamaktadır. 2.6. UZAKTAN EĞĐTĐMĐN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI Uzaktan eğitim uygulaması; öğrenme amaçları, uygulanan yöntemler, program veya ders içerikleri, öğrenilenlerin değerlendirilmesi için uygulanan sınavlar, öğrenme yeri ve zamanı, öğrencinin sosyo-ekonomik durumu gibi konular açısından geleneksel-örgün-eğitimden farklılıklar arz etmektedir. Bu farklılıklar uzaktan eğitim uygulaması için avantaj ve dezavantaj olarak değerlendirilmektedir. Uzaktan eğitimin avantaj ve dezavantajları şunlardır(Uşun, 2006: Demiray’dan aktaran Kaplan, 2001: 33-35; Sarıabdullahoğlu, 2008: 4-6): 50 19-21; 2.6.1. Uzaktan Eğitimin Avantajları 1) Öncelikle, günün her saati, hafta sonları ve tatil zamanlarında bile eğitim imkânı sunmasından dolayı uzaktan eğitim öğrenme zamanı açısından önemli farklılıklar sunmaktadır. 2) Eğitimin geniş kitlelere ulaştırılması ile fırsat eşitliği içinde, mesajların birinci elden yani kaynağından alıcılara gönderilmesini ve alıcılarında bu mesajlardan yararlanabilmelerini sağlar. Demokratik eğitim ve küreselleşme gibi amaçlara hizmet eder. 3) Kontenjan sınırı olmadığından daha geniş kitleye erişim sağlar. Eğitim ve öğretim talebinde bulunan herkesin, gelişen ve değişen yaşam boyu bağımsız öğrenme ihtiyacını karşılar, böylece ülkelerin ulusal gelişimine katkı sağlar. 4) Sürekli ve yaşam boyu bireysel ve bağımsız öğrenme imkânı sağlaması, öğrenme sorumluluğunun bireyde olmasını, bireyin bilgiye erişim ve girişimcilik yönünün ve kendi kendine karar verme yeteneğinin gelişmesine katkı sağlar. 5) Öğrenme ve öğretme sürecinde, öğrenim yaşı, öğretim araçları, öğrenme ve öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. konularda esneklik ve çeşitlilik sağlar. Alternatif eğitici kaynaklara erişebilme imkânı sağlar. 6) Başlangıç yatırım ve harcamaları hariç sistem hizmetlerinin sunumu pahalı değildir. Maliyet/yarar analizi yapıldığında ucuz bir eğitim imkânı sunmaktadır. Öğrenci başına düşen birim maliyet örgün eğitime göre oldukça düşüktür. Birim maliyet ulaşılan öğrenci sayısı ve uygulanan eğitim bileşenlerinin yinelenerek kullanılması halinde giderek artan bir düşüş sergilemektedir. 7) Kamu veya özel kurum ve kuruluşlarda çalışan bireylere, görevlerinden ayrılmadan eğitimi sürdürebilme, kendilerini geliştirebilme ve meslekte yükselme imkânı sağlar. 8) Kolay güncellenebilir ölçme ve değerlendirme araç ve yöntemleri sunar. 51 9) Alternatif ve çok çeşitli (yazılı ve basılı, görsel-işitsel, çok ortamlı (multimedia) ve etkileşimli) öğrenme ve öğretme ortamları sunar. 10) Öğrenciler kendilerine empoze edilen ya da kendilerinden istenen zamanda çalışma zorunluluğunda değildir. Örgün eğitimde konular programa göre belirlenen gün sınıfta işlenilmek zorundadır. Çünkü eğitim belli zaman dilimleri arasına sıkıştırılmıştır. Anlatılacak konu başka bir zamana bırakılamaz, başka bir zamana bırakılsa dahi diğer anlatılacak konuların zamanından çalınmış olacağından, konunun belirlenen zamanda anlatılması gerekmektedir. Uzaktan eğitimde programlarda yer alan konu ve kavramların çalışma zamanı konusunda bir esneklik söz konusudur. 11) Eğitim programlarında (hedef, içerik, eğitim durumu ve değerlendirme öğeleri açısından) standardizasyonu sağlar. 12) Gereksinimlere göre şekillendirilmiş, göreve özgü eğitim olanakları sunar. 13) Uzaktan eğitimde zaman esnekliğinde olduğu gibi, çalışma yeri (mekânı) açısından da bir esneklik söz konusudur. Örgün eğitimde öğrenim ve çalışma yeri genelde sınıf gibi bir mekânla sınırlı iken, uzaktan eğitimde evden işyerine, arabadan uçağa, trenden otobüse, otelden diğer mekânlara kadar uzanan geniş bir yer/mekân yelpazesi imkânı sunulabilmektedir. Öğrencinin bulunduğu yerde eğitilmesi ile üretkenlik artar. 14) Geleneksel eğitim uygulamalarıyla bütünleşmek suretiyle, geleneksel eğitimin zenginleşmesine katkıda bulunur. 15) Örgün eğitimde öğrencinin kendisinden daha hızlı öğrenme kapasitesi olanlara yetişmek ya da kendisinden daha düşük öğrenme kapasitesi olanlardan sıkılmak gibi durum söz konusu iken, uzaktan eğitimde öğrenci sınıf ortamında olmadığından bu tür sorunlarla karşılaşmamaktadır. Öğrenme aktivitesini kendi öğrenme hızı ve kapasitesine göre ayarlayabilmektedir. 16) Uzaktan eğitimle, ilkokuldan doktora seviyesine kadar her düzeyde diploma, sertifika ve belge düzeyinde eğitim imkânı sunulabilmektedir. 17) Örgün ve yaygın eğitim ve diğer birçok disiplinlerin eğitim ve öğretiminde kullanılabilir. Normal şartlarda örgün eğitime katılamayan özel eğitime muhtaç, fiziksel engelli bireyler ve cezaevi gibi yerlerde bulunup örgün eğitimden mahrum olan bireylerin eğitiminde kullanılabilmektedir. 52 18) Farklı sosyal, kültürel, ekonomik özelliklere sahip bireyleri birbirinden haberdar olmalarını sağlar. 19) Kırsal kesimdeki öğrencilere ulaşabilme imkânı sağlar. 20) Öğrenci yolculukları ve masrafları azalır. Faaliyetlerin en az maliyetle en ücra kesimlere yaygınlaştırılması mümkün olur. 21) Çok farklı yerlerde bulunan konu uzmanlarına gerçek zamanda erişim sağlar. 22) Geleneksel eğitimde devamsızlık yapıldığında anlatılan konuyu bir daha dinleme şansı yokken, uzaktan eğitimde devamsızlık diye bir durum söz konusu değildir. Konunun istenilen zaman ve tekrarda çalışma imkânı vardır. 2.6.2. Uzaktan Eğitimin Dezavantajları 1) Bilişsel alandaki davranışların kazandırılmasında etkili olmasına rağmen, duyuşsal ve psiko-motor davranışların kazandırılmasında, laboratuar, atölye gibi uygulamaya dönük disiplinlerde etkili değildir. 2) Bireysel ve bağımsız çalışma ve öğrenme alışkanlığı olmayan öğrenciler açısından yeterince etkili olmayabilmektedir. 3) Kamu, özel kurum ve kuruluşlarda çalışan bireylerin iş dışında dinlenme, eğlenme vb. için kendilerine ayırdıkları boş zaman dilimlerinde zamanın önemli bir bölümünü uzaktan eğitim etkinlikleri için ayırmak zorunda kalmaktadırlar. Bu durum, bireyin kendi kendisini gerçekleştirme sürecinin ivmesine etkide bulunmaktadır. Bu ivmenin azalması bireyin toplumla uyumlu bütünleşmesini engelleyen bir sınırlılık olmaktadır. 4) Öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci arasında bire bir iletişim ve etkileşimin oldukça kısıtlı olması, bireylerin etkileyebilmektedir. 53 sosyalleşmesini olumsuz yönde 5) Öğrenci destek hizmetlerinin sağlanmasında, kaynak ile alıcılar arasında etkili bir iletişim ve etkileşim sağlanmasında nicel ve nitel bazı sınırlılıklar olabilmektedir. Öğrenme güçlükleri veya öğrenme yetersizliği için gereken yardım, rehberlik ya da dönüt-düzeltme işlemleri eşanlı çözülememektedir. 6) Öğrenme-öğretme süreçlerinde kullanılan yazılı ve basılı materyaller, radyo ve televizyon yayınları ve çağdaş iletişim teknolojilerinin dağıtımı ve erişiminde bazı teknik, mali, ulaşım vb. sorunlar olabilmekte, kullanılan teknolojiye bağlı olarak maliyet yüksek olabilmektedir. 7) Uzaktan eğitim sürecini yüzyüze eğitim boyutu olan akademik danışmanlık hizmetlerinin sunulması ve sağlanmasında planlama, eğitim ortamı, hizmetin etkili sunumu ve hedef kitleye erişimi vb. bazı sorunlar ve sınırlılıklar söz konusudur. 8) Yüzyüze iletişim ve etkileşim açısından sınırlılıklar göstermektedir. Çoğu zaman öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretmen iletişim ve etkileşimi gerçekleşmemektedir. Bu sebeple, öğretim sürecinin sosyal bağlamında oluşan akran etkileşimleri veya bireyin diğerleriyle etkileşiminden doğabilecek kazanımlar oluşamamaktadır. 9) Uzaktan eğitim uygulamasında bireyin kendine özgüveni olması gerekmektedir. Genellikle fikirlerini oluşturmada sözlü anlatımdan çok basılı öğretim materyallerini incelemek zorunda kalmaktadır. 10) Eğitim içerikleri ya da web sayfaları sürekli güncellenmeyi gerektirmektedir. 11) Öğretmenin ders içeriklerini hazırlaması için daha fazla emek ve zamana ihtiyaç duyulmaktadır. Uzaktan eğitim yeteneklerinin yanlış yorumlanması ile öğretmen ve öğrencilerin öğretme azalabilmektedir. 54 ve öğrenim motivasyonları 2.7. UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMA MODELLERĐ Lawhead’den aktaran Çetiner’e (1999:2) göre uzaktan eğitim çeşitleri aşağıdaki tabloya göre şöyle açıklanmaktadır. Tablo 2.1: Uzaktan Eğitim Türleri EĞĐTMEN / ÖĞRENCĐ Aynı mekânda Bir kısmı aynı bir Tamamen farklı bir kısmı farklı mekânda mekânda Zamandan A ZAMAN bağımsız Zamandan yarı bağımsız D E B Zaman bağımlı C - "A", eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, yani eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması için Dünya Çapında Ağ (World Wide Web - WWW), iletişim için ise e-posta kullanılabilir. - "B", eğitimin tamamen yerden bağımsız, fakat zamana yarı bağımlı olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karşılaşılan özel bir problemi çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu cevaplandırmak için Đnternet Bağlantılı Sohbet (Internet Relay Chat - IRC) gibi etkileşimli Web araçları kullanılabilir. - "C", eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve cevaplandığı video konferans sistemi bu tür uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılmaktadır. 55 - "D", eğitimin bir kampüs içinde elektronik tartışma destekli olarak yüzyüze sınıf ortamında yürütüldüğü durumdur. - "E", eğitimin bir kısmının yüzyüze gerçekleştirildiği (yer/zaman tam bağımlı), bir kısmının ise tamamen uzaktan verildiği (yer/zaman bağımsız) durumdur. Genel olarak, programın başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav aşamaları yüzyüze gerçekleştirilirken, ara aşamalar "A" durumundaki gibi yürütülmektedir. Yüksek Öğretim Kurulu Enformatik Milli Komitesi tarafından hazırlanan “Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında Açılacak Dersler/Programlara Đlişkin Genel Đlkeler” dokümanına göre, uzaktan eğitimde yararlanılan teknolojiler geleneksel olarak aşağıda belirtilen dört kategoride ele alınır ve kendi içinde çeşitli alt gruplara ayrılır. Söz konusu teknolojilerden yararlanılarak derslerin senkron (eşzamanlı) ya da asenkron (eşzamansız) sunumuna dayalı eğitim modelleri oluşturulabilir (http://uek.aof.edu.tr/default.aspx , 16.05.2008). Uzaktan eğitimde yararlanılan teknolojiler şunlardır: a) Basım: Uzaktan eğitim uygulamalarının temel eğitim malzemesi olup, ders kitabı, yardımcı kitap, alıştırmalar, ders sunum çizelgesi (syllabus), örnek olaylar ve haber bültenleri posta yoluyla öğrencilere ulaştırılır. b) Ses (Audio): Sese dayalı kaydedilmiş derslerin yayın yoluyla öğrencilere ulaştırılmasını ve tam etkileşimli ses konferans etkinliklerinin tümünü kapsar. c) Görüntü (Video): Görüntüye dayalı kaydedilmiş derslerin, banttan televizyon (TV) yayını şeklinde veya canlı yayın yoluyla ve öğrencilerin yayın sırasında soru sormalarını sağlayacak şekilde tam etkileşimli olarak sunumuna dayalı tekniklerin tümünü kapsar. d) Bilgisayar (Elektronik Ortam): Derslerin iletişim ağına bağlı bilgisayarlar tam veya sınırlı etkileşimli ya da etkileşimsiz (bağımsız/stand alone) olarak sunumunu sağlayan ve aşağıda açıklanan tekniklerin tümünü kapsar. 56 ● Bilgisayar Destekli Eğitim: Bilgisayarın tek başına öğretici makine olarak kullanıldığı ders malzemeleri sunum biçimidir. Başka bir ders malzemesi olmaksızın ders öğretmeye yönelik çoklu-ortam (multi-media) yazılımları bu kategoride ele alınır. ● Bilgisayar Yönetiminde Eğitim: Bilgisayar destekli ders yazılımlarının öğrenci kayıtları ve ders yönetim yazılımları ile desteklendiği uygulamadır. ● Bilgisayar Ortamında Eğitim: Dersle ilgili malzemelerin aktarımı için bilgisayarın etkileşimli kullanıldığı sistemdir. E-posta, faks, gerçek zamanlı bilgisayar konferansları (computer conferencing) bu tür uygulamalardır. Koçer (2001: 15) ise, uzaktan eğitim uygulamalarında birçok değişik alternatifin olduğunu ve bunların dört ana grupta toplanabileceğini ifade etmektedir. Bunlar şöyledir: 1) Metin (Yazı): Uzaktan eğitimin ana unsuru basılı kaynaklardır ve diğer araçlara temel oluşturur. Basılı malzemelerle öğretim, uzaktan öğretim sistemi için özel olarak hazırlanmış ünitelerin yazı, şekil ve fotoğraf şeklinde basılı öğretim malzemesi haline getirilip, öğrencilere düzenli aralıklarla gönderilmesi ile yapılan öğretimdir. Birçok basılı kaynak türü mevcuttur. Bunlar kitaplar (ders kitapları, kaynak kitaplar, alıştırma kitapları, yardımcı kitaplar, hikâye kitapları, öğretmen el kitapları ve kılavuzları, ünite kitapları), gazete ve dergiler, resimler, levhalar, grafikler, şemalar, ders notları, broşürler, ders planı olarak sıralanabilir. 2) Ses (Audio): Etkileşimli işitsel teknoloji araçlarından telefon, videokonferans ve kısa dalga radyo öğretimsel işitsel olarak sayılabilir. Pasif ( tek yönlü ) audio araçları ise teyp ve radyodur. 3) Görüntü (Video): Öğretimsel video araçları olarak televizyon, etkileşimli video teyp ve video diski, slayt, hareketli görüntüler (film ve videokaset), ses ile birleştirilmiş gerçek zamanlı görüntüler örnek olarak verilebilir. 57 4) Veri (Elektronik Ortam): Bilgisayarların elektronik olarak bilgiyi taşımasından dolayı veri kelimesi öğretimsel araç olarak yaygın bir kullanıma sahip bu grubu temsil etmektedir. Uzaktan eğitim için kullanılan bilgisayar uygulamaları çok çeşitlilik gösterir ve şu türleri içerir: ● Bilgisayar Destekli Öğrenim: Bilgisayar, belirli dersleri özel ama sınırlı amaçlar dâhilinde öğrenciye öğretmek için kullanılmaktadır. ● Bilgisayar Yönetimli Öğrenim: Bilgisayar, öğretimi düzenleme ve öğrenci kayıt ve başarısını saklamak için kullanılmaktadır. Bu uygulamada öğretimin bilgisayar aracılığıyla sunulmak zorunluluğu yoktur, ama Bilgisayar Destekli Öğretim, Bilgisayar Yönetimli Öğrenim ile genellikle birlikte kullanılmaktadır. ● Bilgisayar Aracılığıyla Đletişim: Bilgisayar uygulamalarının iletişimi kolaylaştırmasında kullanılmasıdır. Elektronik posta, bilgisayar konferans, elektronik ilan tahtaları ve WWW (World-Wide Web) bu uygulamaya örnek olarak verilebilir. Đşman (2005: 22), uzaktan eğitim uygulama modellerini bilişim teknolojilerinin kullanımına göre iki başlık altında incelemiştir. Tek Yönlü Đletişim Modelleri Çift Yönlü Đletişim Modelleri Tek Yönlü Đletişim Modeli: Öğrenme-öğretme faaliyetlerinin yapıldığı ortamda bulunan öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci grupları arasındaki iletişimin tek yönlü olduğu dağıtım modelidir. Bu modelde öğrenciler ve öğretmenler arasında yüzyüze bir iletişim yani bireyler arasında birebir iletişim olmadığından kendi aralarında soru soramazlar. Öğrenciler, öğrenmeyi öğretmenlerinden posta yolu ile gelen materyallerle, öğretmenlerinin sesini radyodan dinleyerek, öğretmenin görüntüsünü ve sesini televizyondan görüp işiterek veya bilgisayar sistemleri 58 aracılığıyla gerçekleştirirler. Tek yönlü iletişim modeli içindeki dağıtım modelleri ise şunlardır: 1) Mektup ile dağıtım modeli 2) Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli 3) Tek yönlü televizyon ile dağıtım modeli 4) Tek yönlü etkileşimli bilgisayar ile dağıtım modeli 5) Karma teknoloji modeli Çift Yönlü Đletişim Modeli: Öğrenme-öğretme faaliyetlerinin yapıldığı ortamda bulunan öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci grupları arasındaki iletişimin çift yönlü olduğu dağıtım modelidir. Öğrenciler ve öğretmenler birbirlerine soru sorabilirler. Çift yönlü iletişim modeli içindeki dağıtım modelleri ise şunlardır (Đşman, 2005: 40): 1) Çift yönlü radyo konferansı modeli 2) Çift yönlü televizyon konferansı modeli 3) Çift yönlü etkileşimli bilgisayar modeli 4) Çift yönlü etkileşimli karma teknoloji modeli Mektupla eğitimle başlayan, basılı materyaller, radyo- televizyon yayınları, ses kasetleri, video konferans, uydu teknolojileri, videokasetler, CD, bilgisayar, web tabanlı eğitimler ve son olarak bilişim teknolojileri (görüntülü telefon, dijital TV, sanal ortamlar ve fiber optik kablolar) ile devam eden uzaktan eğitim uygulamaları teknolojik gelişmelere çabuk adapte olan bir sistemdir. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak uzaktan eğitim modelleri de gelişmekte ve değişmektedir. 59 2.7.1. Yazılı-Basılı Malzemeler Yoluyla Uzaktan Eğitim Basılı materyaller uzaktan eğitimin başladığı zamandan beri kullanılmaktadır ve uzaktan eğitimde kullanılan diğer iletişim yöntemleri için de temel oluşturmaktadır. Tarihte verilen ilk uzaktan dersler basılı malzemelerin posta yoluyla öğrenciye ulaştırılması sayesinde yapılmıştır. Teknolojik gelişmeler eğitimciye uzaktan eğitimde kullanabileceği çeşitli alternatifler sunsa da, basılı malzeme kullanımı birçok uzaktan eğitim programında yaygın olarak kullanılmaktadır. Genel olarak kullanılan basılı malzemeler şunlardır: Kitaplar, ders kitapları, çalışma rehberleri, alıştırma kitapları, kaynak kitaplar, öğretmen el kitapları ve kılavuzları, yardımcı kitaplar, ders programı, örnek olaylar, resimler, levhalar, grafikler, şemalar, gazete ve dergiler vd. (Koçer, 2001: 35). 2.7.1.1. Basılı Malzemelerin Avantajları Koçer’e (2001: 35-36) göre basılı malzemelerin uzaktan eğitimde kullanılmasının yararları şunlardır: 1) Doğallık: Basılı malzemeler her ortamda ve çok kapsamlı araçlara gerek duyulmadan kullanılabilmektedir. 2) Öğretimsel açıklık: Basılı malzemeler öğrencinin iyi bir okuyucu olması durumunda en iyi öğretim yöntemidir. Ancak kullanılacak iletim yöntemi, 60 dersin içeriği öğrencinin dikkatini çekecek şekilde zenginleştirilmelidir. Yöntem ve içerik birbiriyle karıştırılmamalıdır. 3) Kullanım kolaylığı: Özel tasarlanmış sınıf, bilgisayar gibi hiçbir ek donanıma gerek duyulmadan, sadece okumak için gerekli ışık ve yerin sağlanması yeterlidir. Basılı malzemenin kolay taşınabilir olması özellikle kırsal kesimde yaşayıp ileri teknolojiden uzak olanlar için büyük öneme sahiptir. 4) Tekrar başvuru kolaylığı: Basılı malzemelerin öğrenci merkezli olması dolayısıyla öğrenci ihtiyaç duyduğu bölümleri tekrar inceleme şansına sahiptir. 5) Maliyet uygunluğu: Diğer öğretim araçlarına göre basılı malzemeler hazırlama maliyeti açısından en uygun olanıdır. Çoğaltma maliyeti ve kolaylığının da az olması önemlidir. 6) Hazırlama ve yeniden düzenleme kolaylığı: Elektronik ortamdaki öğretim malzemelerinin teknik karışıklığına karşın, basılı malzemelerin yazımı ve yeniden düzenlenmesi kolay ve ucuzdur. 7) Zaman uygunluğu: Basılı malzemelerin hazırlanmasında üreticinin ilk hedefi teknik özellikler değil içeriktir. 2.7.1.2. Basılı Malzemelerin Dezavantajları Koçer (2001: 36) basılı malzemelerin uzaktan eğitimde kullanılmasının kısıtlıklarını şöyle sıralamıştır: 1) Gerçeğin kısıtlı görüntüsü: Basılı malzemeler, gerçek hayattaki olayların kelimeler vasıtasıyla yazıya dökülmüş hali olmasından dolayı, art arda 61 gelen resim ve fotoğraf kullanımı dışında hareket oluşturmak mümkün değildir. Basılı materyaller ile verilen dersleri başarıyla tamamlayabilmek için öğrenci motivasyonunun yüksek olması gerekmektedir. Bir kitabı okumak veya bir ödev üzerinde çalışmak için gerekli olan motivasyon, bir televizyon programı seyretmek veya bir öğretmenle diyalog kurmak için gerekenden fazladır. Bundan dolayı iyi bir öğretim tasarımı gerektirmektedir. 2) Karşılıklı etkileşim ve dönütler: Basılı materyaller pasif ve birey yönetimlidir. Bundan dolayı öğrenci ve öğretmen arasında bir etkileşim yoktur. Öğrenci sorularına anında cevap alamaz. Öğrenci-öğretmen arasında bir etkileşim olmadıkça hangi sistem kullanılırsa kullanılsın öğretim sıkıntısı yaşanacaktır. 3) Okuma yeteneğine bağlılık: Okuma yeteneği gelişmemiş bir öğrenci için öğretimsel yönden en iyi basılı materyal bir fayda sağlayamaz. Basılı malzeme ile başarının sağlanması için öğrencinin okuma yeteneği ve hızı geliştirilmelidir. 2.7.2. Yayın Yoluyla Uzaktan Eğitim Uşun (2006: 49), yayın yoluyla yapılan uzaktan eğitimi, işitsel ve görselişitsel teknolojiler olmak üzere ikiye ayırmıştır. 62 2.7.2.1. Đşitsel Teknolojiler Öğretimsel olarak basılı materyaller gibi olup, öğrenci okumak yerine dinler. Radyo, teyp (ses kaseti), telefon, telekonferans gibi öğretim araçları bu grupta sayılabilir. 2.7.2.1.1. Đşitsel Öğretimin Avantajları Đşitsel öğretim kaynaklarının avantajları şunlardır (Koçer, 2001: 41): 1) Sesli konferansın kurulumu, çalıştırılması ve bakımı diğerlerine göre daha uygundur. 2) Telefon teknolojisini kullandığı için bütün öğrencilere ulaşılabilir. 3) Öğrenci ve öğretmenin direkt katılımını sağlayan etkileşimli bir ortamdır. 4) Öğrenciler, diğer öğrencilere ve öğretmene bir şey verip alabilme olanağına sahiptir. 5) Öğrenci ve öğretmenin alışık olduğu bir teknolojidir ve kullanımı diğerlerine göre daha kolaydır. 6) Diğer ortamlarla birlikte kullanıldığında oldukça etkili ve başarılı sonuçlar verir. 63 2.7.2.1.2. Đşitsel Öğretimin Dezavantajları Đşitsel öğretim kaynaklarının dezavantajları şunlardır (Koçer, 2001: 41): 1) Kullanıcılar araçlara alışana ve nasıl kullanılacağını öğrenene kadar bir zorlukla karşılaşabilirler. 2) Öğretilecek olan bilginin tipine sınırlamalar getirebilir. 3) Yüzyüze eğitimde varolan jest ve mimiklerden yoksun olduğu için mekanik sayılabilir. 2.7.2.2. Görsel-Đşitsel Teknolojiler Televizyon, video, etkileşimli videoteyp ve video diski bu grupta yer alan teknolojiler arasında sayılmaktadır. Televizyon yayınları uzaktan eğitim metoduyla verilen dersler içinde başarılı bir yöntemdir. Televizyonla eğitim pasif ya da etkileşimli olabilmektedir. Pasif televizyon eğitimi, videokaset, televizyon yayını, kablolu TV ve uydu teknolojileriyle dağıtılan önceden hazırlanmış programlardan oluşur. Etkileşimli televizyon eğitimi ise, öğretmen-öğrencilerin eşanlı olarak birbirlerini görüp soru sorabildiği sistemlerdir (Koçer, 2001: 47). Burada görselişitsel uzaktan eğitim teknolojilerinden dezavantajlarına değinilecektir. 64 televizyonla eğitimin avantaj ve 2.7.2.2.1. Televizyonla Eğitimin Avantajları Televizyon yayınları aracılığıyla uzaktan eğitim vermenin avantajları şunlardır (Uşun, 2006: 59-60; Đşman, 2005: 31-32): 1) Günümüzde herkesin evinde bulunan bir alet olmasından dolayı, yabancı olunmayan yani bilinen bir ortamdır. 2) Maliyeti düşük programlar ile büyük öğrenci gruplarına hitap etme imkânı sunar. Maliyeti azdır, çünkü hazırlanan tek bir program ile çok büyük sayıda kişiye ulaşılabilir. 3) Coğrafik olarak büyük olan ülkelerde birbirlerinden çok farklı yerlerde olan öğrencilere rahatlıkla ulaşılabilir. 4) Televizyon programlarının anında değiştirilip istenen konuyu programa ekleme imkânı sunmasından dolayı esnek yapıdadır. 5) Öğrenciler işlerini ve ailelerini terk etmeden bulunduğu yerde eğitim alabilir. 6) Bedensel ve görme engelliler eğitim fırsatı yakalar. 7) Öğrenciler televizyon programlarını videokaset, CD, DVD’ye kayıt edip daha sonra tekrar seyredebilir. 8) Hareket ve görsel malzemenin birlikte kullanılabilme imkânı vermesinden dolayı karışık veya soyut kavramlar görsel olarak taklit edilebilir. 9) Öğrencileri bulundukları ortamdan başka ortamlara (yer, zaman, yabancı bir ülke, mikroskobun lensi...) götürmek için uygun bir yöntemdir. 10) Yer ve zaman sınırları aşılarak olaylar oldukları gibi (objektif ya da olayın olduğu zaman şartlarda) gösterilirler. 11) Kavramları tanıtmak, özetlemek ve tekrarlamak için çok başarılı bir yöntemdir. 65 12) Motivasyon sağlamak için de kullanılabilir. 2.7.2.2.2. Televizyonla Eğitimin Dezavantajları Televizyonun dezavantajları şunlardır (Uşun, 2006: 59-60; Đşman, 2005: 3132 ): 1) Televizyon kanalı kurmak, kaliteli programlar yapabilmek çok masraflıdır. 2) Bireyler televizyon program saatlerinin takip etmede zorluk yaşayabilirler. Yayın saatleri her öğrenciye uymayabilir. 3) Hava şartları ve teknik aksaklıklardan dolayı yayınlar sağlıklı bir biçimde yayımlanamayabilir. 4) Öğrenci-öğretmen, öğrenci-öğrenci ve öğretmen-öğretmen arasında iletişim sorunları yaşanmaktadır. 5) Öğrencilerin konuyu anlayıp anlamadığını öğretmen kontrol edemez. Öğrencilerin yanlış öğrenmeleri düzeltilemez. 6) Öğrencilerin farklı mekânlarda olmasından dolayı, grup çalışması organize edilemez. 7) Videonun hazırlanması çok zaman ve teknik olarak çok özen gerektirir. 8) Genellikle karışık üretim ekipmanları kullanılır. 9) Programda kullanılması düşünülen yerlerde özel ekip ve ekipman kullanılması gerekir. (Açık havada yapılan bir çekim kapalı alandakine göre daha zordur.) 66 10) Daha önce hazırlanmış olan birçok ders ortalama bir öğrenci için hazırlanmıştır ve özel ihtiyacı olan öğrencilere adaptasyonunda zorluk çekilir. 11) Pasif (etkileşimsiz) şekilde kullanılması durumunda öğretimsel başarı sınırlıdır. 12) Programı hazırlayan ekipte profesyonel kişiler olması gerekmektedir; program iyi hazırlanmazsa yanlış şekil, büyüklük, renk, zaman ve uzaklık kavramı verebilir. 13) Programın tamamlanmasından sonra tekrar düzenleme ve güncelleme sorunu yaşanır. 14) Televizyonun eğitsel olanaklarından yeterince faydalanabilmek için, programların sınıf ortamında öğretmen nezaretinde seyredilmesi gereklidir. 15) Güncel bilgilerin verilmesi zor olabilmektedir, bilgi değişince öğrencinin yanlış bilgi almaması için program yayından alınmalıdır. 16) Zaman kısıtlaması nedeniyle konularla ilgili çok miktarda örnek vermek zordur. 2.7.3. Bilişim Ortam ve Teknolojikleri Yoluyla Uzaktan Eğitim Uşun (2006: 77), bilişim ortamları ile uzaktan eğitimi; bilgisayar, görüntülü telefon, sanal ortamlar, gelişmiş uydu ve fiber optik kablolar kullanılarak, öğrencinin istediği anda ve yerde öğretim etkinliklerine katılabildiği eğitim modeli olarak tanımlamaktadır. Bilişim ortam ve teknolojilerini ise şu şekilde sınıflandırmıştır: 67 Bilgisayar (Bilgisayar Destekli Eğitim) Mobil Teknolojiler VCD DVD Network (Yerel ve Ulusal Ağlar) Đnternet (Đnternet Destekli Öğretim) Çokluortam (Multimedia) Hiperortam (Hypermedia) ve Hipermetin (Hypertext) Veritabanları (Database) Uzman Sistemler Tele Đletişim Ortamları Web’e Dayalı Elektronik Ortamlar Sanal Öğretim E-öğrenme Çağdaş uzaktan eğitim uygulamaları incelendiğinde bilgisayar teknolojisi ve teleiletişime dayalı uzaktan eğitim modellerinin kullanıldığı görülecektir. Burada, bilgisayar-tabanlı öğrenme, web-tabanlı öğrenme, sanal sınıflar ve sanal teknolojilerin işbirliğini kapsayan geniş bir uygulama modeli olması, internet/intranet veya bir bilgisayar ağı bulunan platform üzerinden sunulan web tabanlı bir eğitim sistemi olarak tanımlanmasından dolayı ve uzaktan eğitim, sınıflar, CD-ROM’lar, televizyon yayınları, radyo yayınları, internet, uyduya çıkış-iniş, kablolu televizyon, etkileşimli televizyon, sesli konferans, görüntülü konferans, yazılı materyaller vb. gibi birçok uzaktan eğitim uygulamasını kapsamasından dolayı e-öğrenme (online eğitim) ele alınıp değerlendirilecektir. 68 2.7.3.1. E-öğrenme (Online Eğitim) E-öğrenme; internet/intranet veya bir bilgisayar ağı bulunan platform üzerinden web tabanlı bir sistemi olarak tanımlanmaktadır (Uşun, 2006: 118). “Sanal eğitim, internet tabanlı uzaktan eğitim, internete dayalı eğitim, interaktif uzaktan eğitim” gibi kavramlarla ifade edilebilmektedir. Farklı mekânlarda bulunan eğitimci ve öğrencinin bilgisayar ağı bulunan bir platform üzerinde, planlı olarak gerçekleştirdiği eğitim olarak da tanımlanmaktadır. Senkron (eş zamanlı) veya asenkron (eş zamansız) olarak uygulanabilmektedir (Bulurman, 2002, http://www.isgucdergi.org/index.php?p=arc_view&ex=56&inc=arc&cilt=4&sayi=2 &... , 10.01.2009) . Senkron (eş zamanlı) eğitim, eş zamanlı olarak bir grup öğrenci ve öğretmenin, canlı olarak bilgisayar ortamında sınıfta buluşmaları esasına dayanır. Önceden belirlenen programa göre öğretici ile öğrenci internet aracılığı ile bire bir iletişim kurup eğitim/öğretim etkinliklerini sürdürebilirler. Öğrenen sayısının fazla olması durumunda görüntülü konferans da yapılabilir. Asenkron (eş zamansız) eğitim, bireyin kendi öğrenme sorumluluğunu üstlendiği zamandan ve mekândan bağımsız eğitimdir. Asenkron eğitim materyalinin pedagojik olarak yeterli kalitede olması ve öğrencinin konuyu öğrenme isteğinin bulunması durumunda, öğrenci kendi kendine yapacağı çalışma ile konunun %80’ini öğrenebilmektedir. 69 2.7.3.1.1. E-öğrenmenin Avantajları E-öğrenmenin avantajları şunlardır (Uşun, 2006: 119; Bulurman, 2002; T.C. M.E.B. Eğitim ve Teknoloji Bülteni, 2002, http://egitek.meb.gov.tr/bulten/evt/evt3/ evt3.html , 28.03.2008): 1) Her zaman, her yerde eğitim olanağı yaratır. Öğrenci, öğrenmek istediği zamana kendisi karar verir. Zaman ve mekân sınırlamalarını ortadan kaldırır, dünyanın her yerinden; evden, işten kısaca internete bağlanabilinen her yerden istenilen programa katılma imkânı sunar. 2) Bulunduğu yer okula uzak olanlara, eğitime ihtiyaç duyanlara veya işi gereği eğitim almak zorunda olup iş yoğunluğu nedeniyle örgün bir eğitim programına katılamayanlara, ileri yaşta eğitime karar verip sınıf ortamında eğitim görmek isteyenlere, sağlık sorunları veya ailevi nedenlerle bulundukları yeri terk edemeyenlere eğitim imkânı sağlar. 3) Daha hızlı ve etkin öğrenmeyi gerçekleştirir. Bir kitap okumada hatırlanma oranı %20 iken, ses, görüntü ve çoklu etkileşime dayalı olarak görsel yönden desteklenmiş metinleri hatırlamada bu oran %40’a kadar yükselmektedir. 4) Öğrenen odaklı eğitimdir. Öğrenciler, e-öğrenme ile kendi eğitimlerinden kendilerini sorumlu hissederler. Bu durum bireye kendi öğrenme sürecini yönetme ve planlarını geliştirme olanağı sağlar. Öğrenciler kendi ilgi ve becerileri doğrultusunda öğrenmek istediği konunun içeriğini, amacını, süresini ve hızını belirleyebilir. 5) Daha az yönetsel iş yükü ile daha fazla kişiye ulaşma olanağı sağlar. 70 6) Maliyet avantajı sağlar. E-eğitim sunan kurumlar, maliyetlerde %30 ile %70 arasında değişen oranlarda kaynak tasarrufu sağlamaktadır. Öğrenci açısından seyahat, kalacak yer ve farklı mekânda bulunmanın diğer masrafları düşünüldüğünde öğrenci içinde oldukça ekonomik bir sistemdir. 7) Başarı ve gelişim hem kurumsal hem de bireysel olarak daha kolaylıkla izlenebilir. 8) Öğrencilerin en iyi ve en kaliteli eğitimi talep etmesinden dolayı, e-eğitim standart ve kaliteli bir eğitim sağlar. 9) Zaman, mesafe ve sosyo-ekonomik statü engellerini ortadan kaldırarak, bireylere yaşam boyu eğitimin üstünlüğünden yararlanma olanağı sağlar. 10) Ders materyalleri rahatlıkla güncellenip öğrenciye iletilmekte ve internet üzerinde bulunan materyallere öğrenci yönlendirilebilmektedir. Öğrenci bağımsız olarak çalışırken her adımda destek alabilmektedir. 11) Eğitmen, sınıf arkadaşları ve akademik danışmanlar bir e-posta mesafesi uzaklıktadır. 12) Eğitimin uygun zamanda (just-in-time) yani öğrencinin kendini öğrenmeye hazır hissettiği zamanda sunuluyor olması, öğrenme şekline uygun metotların kullanılması ve en önemlisi kendi öğrenme hızıyla eğitim alabilmesi, öğrenmeyi kolaylaştırmakta ve verimliliği arttırmaktadır. 13) Özellikle teknik konularda tekrar çok önemlidir. Geleneksel yöntemle alınan eğitimden sonra, eğitmene ulaşmak güçtür. Sorunları çözmek ancak kişinin eğitimde aldığı bilgi ile mümkündür. Online eğitim ile eğitmene ve diğer kaynaklara ulaşmak, bilgi tazelemek, sorunlara göre yeni ve farklı dokümanların oluşturulmasını sağlamak mümkündür. Öğrencilerin geri bildirim alması daha hızlı gerçekleşir. 14) Öğrenciler arkadaş edinebilir ve kurs aktiviteleri dışında sosyalleşebilir. 71 15) Öğrencide teknolojiye, iletişime, takım çalışmasına yönelik beceriler gelişir. 16) E-öğrenmede farklı öğrenme stilleri bir arada bulunur. 17) Web üzerinden zengin işitsel ve görsel tasarımlar yoluyla öğrenimi çekici hale getirir ve öğrenmeyi arttırır. 18) Edinilen bilgilerin hızlı bir şekilde hayata geçirilmesine yardımcı olur. 19) Geleneksel eğitimde devamsızlık yapıldığında anlatılan konuyu bir daha dinleme şansı yokken, e-öğrenmede devamsızlık diye bir durum söz konusu değildir. Anlatılan konu istenildiği zaman, istenilen tekrarda çalışma imkânı vardır. 2.7.3.1.2. E-öğrenmenin Dezavantajları E-öğrenmenin dezavantajları şunlardır (Uşun, 2006:120; http://www.enformatik.aku.edu.tr/etkinliksunum/782.ppt#256,1,slayt7 ,28.12.2008) : 1) Bireylerin çalışma konusunda öz disiplini olmadığında başarılı sonuçlara ulaşmak güçtür. Eğitimin online (çevrimiçi) olması ve daha sonrada alınma imkanı sunmasından dolayı bazı kişiler için geçerli olabilecek rehavet unsuru olabilmektedir. 2) Bireyler yüzyüze temas halinde olmadığından sosyalleşme süreci engellenebilir. 3) Sınıf gibi canlı ve sosyal bir ortamın eksikliği hissedilebilmektedir. 4) Direkt etkileşim eksikliği vardır. 5) Bazı durumlarda teknik yön belirleyici öğedir. 72 6) Đçerik yaratılması çok kapsamlı, masraflı ve zaman alıcı bir süreçtir. 7) Đlgili sektörün büyük kitlelere ulaşmak için bilgi ve teknoloji alt yapısı olmalıdır. 8) Bireylerin ilgileri yüksek olabilir; ancak kişisel gelir düzeylerinin de yeterli olması gerekir. Bu durumun aşılabilmesi için ucuz ve güvenilir erişim yollarının kamusal yollarla desteklenmesi gerekir; bu ise başlangıçta pahalı bir yatırımdır. 9) Geleneksel öğrenme alışkanlıklarının değiştirilmesi zaman alıcı bir süreçtir. 2.8. UZAKTAN EĞĐTĐMDE TEKNOLOJĐ SEÇĐMĐ Uzaktan eğitim alan öğrencilerin, geleneksel eğitim alanlar kadar bilgilendirilip bilgilendirilmediği devamlı bir tartışma konusudur. Bu konuda yapılan araştırmalar, ders hazırlamada uygun metot ve teknolojiler kullanıldığı, öğrenciöğrenci ve öğrenci-öğretmen etkileşimi en iyi şekilde sağlandığı takdirde, uzaktan eğitimin geleneksel eğitim kadar etkili olduğunu göstermiştir. Teknolojideki gelişmeler ve hızlı değişim, sosyal yapıdaki değişimi hızlandırmaktadır. Bilgi toplumu yönünde değişen toplum anlayışıyla örtüşecek biçimde bilginin hızla üretilmesi ve yayılması için yeni ihtiyaçlara uygun olan eğitim teknolojileri üretilmektedir. Gelişen teknolojinin eğitimde kullanılması bilgiye dayalı yeni toplum yapısında en önemli faktör olmaktadır (Türkiye 2. Bilişim Şurası, 2004: 363). 73 Demirel’den aktaran Girginer’e (2004: 155-156) göre eğitim açısından teknoloji, öğretimin amacı değil ona yardımcı bir etkendir. Eğitim teknolojisi; teknolojinin araç olarak kullanımından çok, öğrenme sürecini geliştirmek için oluşturulan her türlü sistemi, tekniği ve yardımı içerir. Eğitim teknolojisi, teknolojik ürünlerin eğitim hizmetine sunulmasını değil, aynı zamanda, eğitimin planlanması, tasarımı, üretimi, sunumu ve değerlendirilmesine kadar uzanan her aşamasında yer alan bir disiplindir. Kitle iletişimin söz konusu olduğu uzaktan eğitimde iletişimin nasıl, ne yönde, hangi ortamda yapılacağı, etkileşimin boyutu gibi hususlar geleneksel eğitime göre çok daha önemlidir. Bu nedenle uzaktan eğitimde teknoloji, eğitim teknolojisi kapsamında ele alınmalıdır. Uzaktan eğitimde teknoloji seçimi; etkin, kaliteli eğitim-öğretim programlarının geliştirilmesi sürecinin her aşamasını etkilemesi nedeniyle kritik önem taşımaktadır. Teknoloji seçiminde yapılacak bir hata, uzaktan eğitim uygulamalarının bütününe yansıyabilmektedir. Hangi eğitim teknolojisinin geliştirilen programa uygun olduğu, hedef kitlenin teknolojiye erişebilirliği, eğitmenin teknolojiyle eğitim içeriğini aktarmasında eğitilmesinin gerekip gerekmediği, söz konusu teknolojinin edinme ve uygulama maliyetleri ile toplam program bütçesi içindeki yeri gibi pek çok konu teknoloji seçim sürecinde yer almaktadır. Girginer (2004: 157), öylesine kullanımına karar verilen bir eğitim teknolojisinin, eğitimde hedeflere yönelik üstünlük elde etmenin sürekliliğini olanaksız hale getireceğini belirtmektedir. Bunun için teknoloji seçiminde bir stratejinin geliştirilmesi gerekliliğini savunmaktadır. Teknoloji stratejisinin temelini ise, teknolojiye dayalı olarak eğitim ve programların öğrenciye nasıl sunulacağının belirlenmesi oluşturmaktadır. Eğitim kurumu, konumunu ve hedeflerini teknoloji seçiminden önce belirlemelidir. Uzaktan eğitimde teknoloji seçimi konusunda öğrenciyi merkezde tutan bir tutum söz konusu olmalıdır. Doğru teknoloji seçimi, planlanarak öğrenciye verilmesi ve değerlendirmeye alınarak öğrenciye geri bildirim olarak döndürülmesi uzaktan öğretim açısından önemli süreçlerdir. Kullanılacak teknoloji uzaktan eğitimin dezavantajlarını ortadan kaldırabilmeli ya da en aza indirebilmelidir. En uygun 74 teknoloji seçimi için, öğrencinin ihtiyaçları ve öğretilecek materyallerin gerektirdikleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Eğitimcilerin; etkin, kaliteli ve başarılı bir uzaktan eğitim verebilmeleri için, hangi teknolojinin kullanılacağına karar vermeden önce öğretimsel sonuçlar üzerinde yoğunlaşmaları gerekmektedir. Öğretimsel amaçlar belirlendikten sonra doğru teknoloji ile öğretim desteklenmelidir. Eğitimcinin diğer bir görevi, teknolojik olanaklar arasından en doğru seçimi yapıp öğrencilere sunmasıdır. Ayrıca; uzaktan eğitimde teknoloji seçiminde eğitsel, pedagojik ve yönetsel süreç yanında ekonomik boyutu da teknoloji seçim sürecinde etki etmektedir. Uzaktan eğitimde hangi teknolojinin kullanılacağına karar verdikten sonra, mevcut altyapıyı destekleyecek hangi iletim ortamının kullanılacağı veya tercih edilen iletişim teknolojisini hangi iletim ortamının en ucuza, en verimli olarak destekleyeceği ortamı yaratmak çok önemlidir (Demirkıran, 2007: 2). Enformatik Milli Komitesi tarafından hazırlanan “Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında Dersler/Programlara Đlişkin Genel Đlkeler” dokümanına göre, ders sunumunda teknolojinin rolü çok önemli olmakla birlikte, ders tasarımında sunum teknolojisinden daha çok, eğitsel sonuçlar göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle sunum teknolojisinin belirlenmesinde; dersin içeriği, öğrencilerin gereksinmeleri ve ders sunumunda öğretim üyesini kısıtlayan faktörler esas alınarak bir seçim yapılmış olmalıdır. Derse kayıtlı öğrenci sayısı öngörülen teknoloji açısından yönetilebilir büyüklüklerin üzerinde olmamalıdır. 2.9. TÜRKĐYE’DE BAZI UZAKTAN EĞĐTĐM UYGULAMALARI Türkiye’de uzaktan eğitim ilk olarak 1927 yılında eğitim sorunlarının görüşüldüğü bir toplantıda ele alınmış ancak sadece fikir bazında kalmış uygulamaya 75 geçememiştir. 1941 yılında ilk eğitsel amaçlı “Ziraat Takvimi” adlı radyo programı yapılmıştır. Türk eğitim sisteminde ilk uzaktan eğitim faaliyetleri 1950 yılında mektupla öğretim uygulamaları ile başlamıştır. 1951 yılında Milli Eğitim Bakanlığı “Öğretici Filmler Merkezi”ni kurarak uzaktan eğitimi kurumsallaştırmıştır. 1958-59 öğretim yılında, özellikle Ankara dışında bulunan bankacılar için ilk defa mektupla öğretim kursları uygulanmıştır. 1960 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı, bazı teknik konuları öğretmek, orta dereceli meslek okulu mezunlarına yüksek öğretim imkânı sunmak üzere girişimde bulunarak, Đstatistik ve Yayın Müdürlüğü bünyesinde uzaktan eğitim yapmayı amaçlayan “Mektupla Öğretim Merkezi Kurulu”nu kurmuştur. 1966 yılında Mektupla Öğretim Merkezi Kurulu, genel müdürlük olarak örgütlenmiştir. 1968 yılında kurulan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), Milli Eğitim Bakanlığı Film-Radyo-Televizyon ile Eğitim Merkezi tarafından hazırlanan, iki haftada bir on beşer dakikalık programlar halinde sunulan eğitsel televizyon yayınlarına kurulduğu yıldan itibaren yer vermiştir. 1973 yılından itibaren de Film Radyo Televizyon Eğitim Medyası (FRTEM), ilkokul, ortaokul ve liseler için yine okul televizyonu adıyla değişik ders programlarını yayınlamaya devam etmiştir. 1970’den itibaren ise okul televizyonu adı altında haftada on beşer dakikalık iki program şeklinde geliştirerek yayınlamıştır. 1970’de Eskişehir Đktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi uzaktan eğitim çalışmalarına başlamıştır. Bu yıllarda kuvvet komutanlıkları yanında bazı üniversitelerde (Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Đstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Üniversitesi) ortak uzaktan eğitim çalışmalarına girmişlerdir. 1974 yılında Mektupla Yüksek Öğretim Merkezi, 8 Mayıs 1974’te ise “tespit edilen alanlarda öğretim yapacak yüksek dereceli bir okul modeli çerçevesi içinde eğitim teknolojisi yoluyla eğitim yapması öngörülen” Deneme Yüksek Öğretmen Okulu (DYÖO) kurulmuştur. 1975 yılında Mektupla Yüksek Öğretim Merkezi ve Deneme Yüksek Öğretmen 76 Okulu’nun faaliyetlerine son verilmiştir. Aynı yıl mektupla öğretim, açık yüksek öğretim, dışarıdan bitirme ve örgün yüksek öğretim programlarını bünyesinde toplayan Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu (YAYKUR) kurulmuştur. YAYKUR’un amacı; lise ve dengi okul çıkışlı öğrencilere, toplumun ve ekonominin gereksinme duyduğu alanlarda modern eğitim teknolojisinin tüm gereklerini kullanarak öğretim olanağı sağlayıp, yüksek öğretim önündeki yığılmaya çözüm bulmak ve iki yıllık ön lisans eğitimi ile ara insan gücü kademesini yetiştirmekti. 1979 yılında YAYKUR’un çalışmalarına son verildi. 1983 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur. Đlköğretim mezunu olup örgün eğitimin dışında kalan ve lise eğitimi almak isteyenlerin uzaktan eğitilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı 1992 yılında Açıköğretim Lisesini kurmuştur. Bu kapsamda üç farklı program uygulanmaktadır. Bunlar Genel Lise Programı, Yurtdışı Genel Lise Programı ve Mesleki Açıköğretim Lisesi programlarıdır. Aynı şekilde ilköğretim yaşını geçen, ilkokul mezunu olup ortaokul mezunu olamayanlar, ortaokuldan ayrılanlar, yurt dışında öğrenim görüp denklik yaptıranlar için 1997 yılında Açık Đlköğretim Okulu kurulmuştur (Đşman, 2005: 56-63). 2.9.1. Türkiye’deki Üniversitelerde Uzaktan Eğitim Uygulamaları Türkiye’de üniversitelerde ilk uzaktan eğitim, 1950 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsüne Đş Bankası’nın desteğiyle bir bankacılık kursu açılması ve bu kursun uzaktan eğitimle yapılması düşüncesiyle ortaya çıkmıştır. Daha sonra 1983 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur ve hala eğitimine devam etmektedir. Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Sistemi 1.100.000 öğrencisi ve 950.000 mezunu ile uzaktan eğitim yoluyla 77 yüksek öğrenim sağlamanın yanı sıra özel projeler yardımıyla Türkiye’nin eğitim sorunlarının aşılmasında vazgeçilmez bir rol üstlenmiştir. Günümüzde birçok üniversitede önlisans, lisans, yüksek lisans ve sertifika programlarına yönelik uzaktan eğitim verilmektedir. Bu üniversiteler ve programları şunlardır: a) Anadolu Üniversitesi: 1983 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde Açık Öğretim Fakültesi kurulmuştur ve uzaktan eğitimde öncü kuruluşlardandır. Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Sistemi, 1.100.000 öğrencisi ve 950.000 mezunu ile uzaktan eğitim yoluyla yüksek öğrenim sağlamanın yanı sıra özel projeler yardımıyla Türkiye’nin eğitim sorunlarının aşılmasında vazgeçilmez bir rol üstlenmiştir. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’nde uzaktan eğitim sisteminde ders kitapları, televizyon programları, akademik danışmanlık hizmetleri, e-öğrenme hizmetleri ve video konferans uygulamaları ana öğretim materyallerini oluşturmaktadır (http://www.anadolu.edu.tr/aos/aos_tanitim_ogrenim_ortamlari.aspx , 07.03.2008 ). Televizyon ve kitaplara paralel olarak öğrencilerin bilgisayar etkileşimli ders çalışmalarını sağlamak amacıyla 1994 yılında e-öğrenme (e-Kitap, e-Televizyon, eAlıştırma, e-Sesli Kitap, e-Sınav, e-Danışmanlık) hizmete başlamıştır. Bu portala http://eogrenme.anadolu.edu.tr adresinden erişilmektedir. E-Kitap uygulaması 20032004 yılında hizmete girmiş, ders kitapları internet üzerinden PDF formatında sunulmaktadır. e-Televizyon hizmeti de 2003-2004 yılında hizmete girmiş, derslere ait TV programları bilgisayara kaydedilerek izlenebilmektedir. e-Alıştırma hizmetinde öğrenciler çoklu medya (TV video, audio, metin, grafik, animasyon) ortamında ders içeriklerini izleyip, soru örnekleri çözüp kendilerini sınayabilmektedir. e-Sınav hizmeti ile örgün sınavlar öncesi öğrenciler internet ortamında kendilerini test edebilmektedirler. Ara sınavlar ve yılsonu sınavları sınıf ortamında yüzyüze yapılmaktadır. e-Danışmanlık ile öğrenciler yüzyüze eğitimde olduğu gibi akademik danışmanlarına internet ortamında soru sorabilmektedir. eSesli Kitap, internet ortamında ders kitabının seslendirilmiş biçimi olup özellikle görme özürlüler için hazırlanmıştır. Ancak bütün öğrenciler bu hizmetten yararlanabilmektedir. Bilgi yönetimi programı dışındaki programlar için kontenjan 78 kısıtlaması yoktur. ÖSS’den 145 ve üstü puan alan herkes bu programlara başvurabilmektedir. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi kamu kurum ve kuruluşlarıyla yaptığı protokollerle bu kurumlarda çalışan personele sınav şartı aranmaksızın mesleklerine yönelik programlara kayıt olma imkânı sunmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı ile yapılan protokolle 200 bin öğretmene önlisans ve lisans tamamlama imkânı sunulmuştur. Sağlık Bakanlığı ile yapılan protokolle ebelik, hemşirelik ve sağlık teknikerliği önlisans programları; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile yapılan protokolle tarım ve veterinerlik önlisans programları açılmıştır. 2003-2004 öğretim yılından itibaren Jandarma Genel Komutanlığında çalışan astsubaylar ve Emniyet Genel Müdürlüğünde çalışan polisler için önlisans eğitimleri başlatılmıştır. 20042005 öğretim yılından itibaren Kara-Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıklarında çalışan personele yönelik önlisans eğitimi verilmeye başlanmıştır. 2006-2007 öğretim yılından itibaren ise Adalet Bakanlığında çalışan lise ve dengi okul mezunlarına yönelik Meslek Eğitimi Önlisans Programı başlatılmıştır. Üniversite mezunlarına alanları dışında olmak şartıyla, üniversite sınavına girmeden ikinci üniversite okuma imkânı sunulmaktadır. Batı Avrupa ülkelerinde yaşayan Türk vatandaşlarına yönelik “Batı Avrupa Programları” başlığı altında önlisans ve lisans düzeyinde uzaktan eğitim hizmeti de vermektedir (http://www.anadolu.edu.tr/aos/aos_tanitim/aos.aspx , 07.03.2008). ÖSYM 2008 Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu Tablo 3A, Tablo 4 ve üniversitenin web sayfalarında yapılan incelemeler sonucu önlisans, lisans ve yükseklisans düzeyinde uzaktan eğitim programları ve kontenjanları şunlardır: 79 Tablo 2.2: Anadolu Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Önlisans Programları Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Lisans Programları Anadolu Üniversitesi Đktisat Fakültesi Lisans programları Anadolu Üniversitesi Đşletme Fakültesi Lisans Programları Anadolu Üniversitesi Đnternet Destekli Eğitim Sistemi Yükseklisans Programları Anadolu Üniversitesi e-Sertifika Programları PROGRAM Bilgi Yönetimi Bankacılık ve Sigortacılık Büro Yönetimi ve Sekreterlik Dış Ticaret Ev Đdaresi Halkla Đlişkiler Emlak ve Emlak Yönetimi Đnsan Kaynakları Marka Đletişimi Özel Güvenlik ve Koruma Sosyal Hizmetler Đlahiyat Laborant ve Veteriner Sağlık Muhasebe Perakende Satış ve Mağaza Yönetimi Sağlık Kurumları Đşletmeciliği Sosyal Bilimler Tarım Turizm ve Otel Đşletmeciliği Yerel Yönetimler Hemşirelik Ebelik Sağlık Memurluğu Polis Meslek Eğitimi Jandarma Meslek Eğitimi Deniz Kuvvetleri Meslek Eğitimi Kara Kuvvetleri Meslek Eğitimi Hava Kuvvetleri Meslek Eğitimi Đngilizce Öğretmenliği Okulöncesi Öğretmenliği Sınıf Öğretmenliği Lisans Tamamlama Đlköğretim Lisans Tamamlama – Türkçe Öğretmenliği Đlköğretim Lisans Tamamlama – Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Đlköğretim Lisans Tamamlama – Matematik Öğretmenliği Đlköğretim Lisans Tamamlama – Fen Bilgisi Öğretmenliği Çalışma Ekonomisi ve Endüstri Đlişkileri Đktisat Kamu Yönetimi Maliye Đşletme Đşletme Yönetimi (e-MBA) Konaklama Đşletmeciliği (e-Konaklama) Kurumsal Đletişim Gelişimsel Yetersizlikleri Olan Çocukların Öğretmenliği Tezsiz Yüksek Lisans Programı (e-geyop) Perakendecilik Đşletmecilik Pazarlama 80 KONTENJAN 500 ÖSS Sınavından 145 ve üstü puan alan herkes dilediği programa yerleştirilmekte. 544 2050 ÖSS Sınavından 145 ve üstü puan alan herkes dilediği programa yerleştirilmekte Girişimcilik Finansal Yönetim Bankacılık Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi ve Karar Destek Sistemleri Finansal Analiz Finansal Muhasebe Muhasebe Bilgi Yönetimi Yönetim ve Organizasyon Genel Muhasebe Pazarlama Yönetimi Perakendeciliğe Giriş Büro Yönetimi Hukuk Sekreterliği Đşletme Sekreterliği Yönetici Asistanlığı Đlköğretimde Kaynaştırma ve Drama Đlköğretimde Teknoloji Uygulamaları Yönetsel Gelişim Batı Avrupa Perakendecilik Batı Avrupa Đşletmecilik Batı Avrupa Girişimcilik Batı Avrupa Pazarlama Batı Avrupa Perakendeciliğe Giriş Batı Avrupa Yönetim ve Organizasyon Türkçe Sertifika Programı Anadolu Üniversitesi Batı Avrupa e-Sertifika Programları Kaynak: www.anadolu.edu.tr Günümüzde Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’nde derslerin çoğu “Açıköğretim e-Öğrenme Portalı” üzerinden verilmektedir. E-öğrenme portalı uzaktan eğitim yöntemiyle öğretim gören işletme, iktisat ve açıköğretim fakültesi öğrencileri için kendi kendilerine ders çalışma süreçlerini desteklemek amacıyla hazırlanmıştır. Her ders için farklı öğrenme ortamları tasarlanmıştır. Böylece farklı öğrenme stillerine sahip öğrencilerin kendilerine en uygun öğrenme ortamından yararlanmaları sağlanmıştır. Açıköğretim e-öğrenme portalından Anadolu Üniversite’nin örgün ve uzaktan eğitim gören tüm öğrencileri faydalanabilmektedir (http://eogrenme.aof.edu.tr , 02.12.2008). Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Đngilizce Öğretmenliği bölümünde eğitim ilk iki yıl kampüs ortamında kısmen yüzyüze (örgün) öğretim olarak verilirken, son iki yıl ise uzaktan eğitim sistemine göre basılı ders materyalleri ve internet üzerinden çevrimiçi derslerle (http://iolp.anadolu.edu.tr/default.htm , 02.12.2008). 81 desteklenerek yürütülmektedir Anadolu Üniversitesi, 24 Ocak 2003’te başladığı Yunus Emre Yeni Nesil Öğrenme Portalı ile isteyen herkese hiçbir önkoşul gerektirmeden e-öğrenme (eAlıştırma, e-Ders,e-Televizyon, e-Sınav ve e-Sesli Kitap) imkanı sunmaya başlamıştır. Bu sistemde diploma ya da sertifika verilmemektedir (http://yunusemre.anadolu.edu.tr/ , 02.12.2008). E-sertifika programları ise en az lise veya dengi okul mezunlarının başvurabileceği, eğitim ve öğretimin internete dayalı uzaktan eğitim sistemi ile verildiği bir sertifika programıdır (http://esertifika.anadolu.edu.tr/Default.htm , 02.12.2008). b) Ankara Üniversitesi: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi (ANKUZEM) 2002 yılında kurulmuş olup, 2003 yılından itibaren hizmet vermektedir. Çeşitli kurum ve kuruluşlara yönelik uzaktan eğitim hizmetleri sunmaktadır. Geleneksel televizyona dayalı uygulamalar dışında her türlü uzaktan eğitim uygulaması ANKUZEM bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Dijital temelli sistemle webcast, multicast, video on demand, akademik tv, video konferans... gibi teknikler uygulanmaktadır. 350 metrekare stüdyo ile medya üretimi ve dijital yayıncılık ihtiyacını karşılayabilmektedirler. Türkiye’nin 78 ilinde 13 ayrı ülkede 1200 civarında öğrenciye uzaktan eğitim hizmeti vermektedir. Web temelli, senkron (eş zamanlı) ve karma uzaktan eğitim uygulamalarını aynı anda gerçekleştirebilmektedirler. Uyguladıkları uzaktan eğitimler şöyledir: Avrupa Bilgisayar Yetkinlik Sertifikası (ECDL), Đlahiyat Lisans Tamamlama Programı (ĐLĐTAM), Müzelerde Önleyici Koruma Uzaktan Eğitim Programı (ÖKOP) ve Ankara Üniversitesi tarafından Çankırı Karatekin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerine videokonferans ve TVA sistemleri ile senkron (eşanlı), canlı ve tam etkileşimli eğitim hizmetidir. Öğrenciler dersleri canlı olarak izleyebilmekte ve eşanlı soru sorup cevap alabilmektedirler. Dersler stüdyoda kayıt edilip dersi kaçıranlar için arşive konmaktadır (http://www.ankuzem.ankara.edu.tr /menuler/1_ozgecmis.htm , 01.12.2008). c) Atılım Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama ve Turizm ve Konaklama Đşletmeciliği olmak üzere iki önlisans 82 programıyla uzaktan eğitime başlamıştır. Her iki programında kontenjan sayısı ikiyüzdür ve internet üzerinden eğitim yapmaktadır. Dersler internete dayalı uzaktan eğitimle yürütülmektedir. Güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavları kampüste yapılmaktadır. d) Bahçeşehir Üniversitesi: Bahçeşehir Üniversitesi’nde Uluslararası Lojistik önlisans bölümünde uzaktan eğitim verilmekte olup, 2008-2009 öğretim yılı kontenjanı 100’dür. e) Balıkesir Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Bandırma MYO. bünyesinde e-Meslek Yüksekokulu web sayfası adı altında Đşletme bölümü ile uzaktan eğitime başlamıştır. Kontenjanı 250’dir (ÖSYM, 2008: 23). Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verilmektedir. Final sınavları hariç tüm eğitim, ödev ve ara sınavlar internet üzerinden yapılmaktadır (http://www.balikesiremyo.org /main.asp?sf=1 , 02.12.2008). f) Beykent Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama ve Đşletme önlisans bölümleriyle uzaktan eğitime başlamıştır. Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemi ile verilmektedir. Güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavları kampüste yapılmaktadır. 2008-2009 öğretim yılı için her iki bölümün kontenjanı 250’dir. g) Bilgi Üniversitesi: Türkiye’nin internet üzerinden eğitim veren uzaktan eğitim sistemindeki ilk işletme yükseklisans (e-MBA) programıdır. 2000 yılı güz döneminde eğitime başlamıştır. Öğretim dili Türkçe ve Đngilizce olmak üzere iki program halinde eğitim vermektedir. Aralık 2008 itibariyle programa kayıtlı öğrenci sayısı 710 ve mezun sayısı 550’dir. h) Çukurova Üniversitesi: Çukurova Üniversitesi’nde uzaktan eğitim Adana Meslek Yüksekokulu bünyesinde 2004-2005 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama önlisans bölümünün açılması ile başlamıştır. 2008 yılında ise Muhasebe önlisans bölümü açılmıştır. Bilgisayar teknolojisi ve programlama bölümünün kontenjanı 300, muhasebe bölümünün kontenjanı ise 150’dir. 2008 83 ÖSYM Kılavuzunda “Özel Koşullar ve Açıklamalar” bölümünde; derslerin internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verileceği, programa alınan öğrencilerin internete erişimli bir kişisel bilgisayarı kullanma olanağına sahip olmaları gerektiği ve kayıt yaptıran öğrencilerden her yıl üniversite tarafından belirlenen miktarda kitap, yazılım, CD-ROM, sınav hizmetleri, internet erişim paketi ücreti gibi ücret alınacağı ve güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavlarının kampüste yapılacağı belirtilmektedir (ÖSYM, 2008: 18). i) Gazi Üniversitesi: Gazi Üniversitesi’nde uzaktan eğitim Uzaktan Eğitim MYO. bünyesinde başlamıştır. 2008 ÖSYM Kılavuzuna göre uzaktan eğitimle verilecek önlisans bölümleri ve kontenjanları şunlardır: Bilgi Yönetimi (250), Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama (350), Đşletme (350), Muhasebe (250) ve Web Teknolojileri ve Programlama ( 250) . Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verilmektedir (ÖSYM, 2008: 20). ÖSYM Kılavuzunda “Özel Koşullar ve Açıklamalar” bölümünde; derslerin internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verileceği, programa alınan öğrencilerin internete erişimli bir kişisel bilgisayarı kullanma olanağına sahip olmaları gerektiği ve kayıt yaptıran öğrencilerden her yıl üniversite tarafından belirlenen miktarda kitap, yazılım, CD-ROM, sınav hizmetleri, internet erişim paketi ücreti gibi ücret alınacağı belirtilmektedir. j) Đstanbul Aydın Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Anadolu BĐL MYO. bünyesinde Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama ve Turizm ve Otel Đşletmeciliği olmak üzere iki önlisans programıyla uzaktan eğitime başlamıştır. 20082009 öğretim yılı için her iki bölümün kontenjanı 250’dir. Aralık 2008 itibariyle kayıtlı öğrenci sayısı Turizm ve Otel Đşletmeciliğinde 22, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlamada 44’tür. k) Maltepe Üniversitesi: Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Đşletme ve Muhasebe önlisans programlarında dersler internete dayalı uzaktan eğitimle yapılmaktadır. Güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavları yapılmaktadır. 2008-2009 öğretim yılı için üç bölümün kontenjanı 300’dür. 84 kampüste l) Mersin Üniversitesi: Mersin Üniversitesi’nde uzaktan eğitim Mersin MYO. bünyesinde başlamıştır. 2008 ÖSYM Kılavuzuna göre uzaktan eğitimle verilecek önlisans bölümleri ve kontenjanları şunlardır: Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama (750), Elektronik Haberleşme (500), Endüstriyel Elektronik (500) ve Endüstriyel Otomasyon (500). Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verilmektedir (ÖSYM, 2008: 41). 2008 ÖSYM Kılavuzunda “Özel Koşullar ve Açıklamalar” bölümünde; derslerin internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verileceği, programa alınan öğrencilerin internete erişimli bir kişisel bilgisayarı kullanma olanağına sahip olmaları gerektiği ve kayıt yaptıran öğrencilerden her yıl üniversite tarafından belirlenen miktarda kitap, yazılım, CD-ROM, sınav hizmetleri, internet erişim paketi ücreti gibi ücret alınacağı ve güz ve bahar yarıyılına ait derslerin sınavlarının kampüste yapılacağı belirtilmektedir. m) Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) : (http://www.odtu.edu.tr/academic/online.php , 02.12.2008) 1997 yılında internet üzerinden radyo yayınlarını vermeye başlayarak uzaktan eğitim uygulamalarını başlatan ilk kurum olmuştur. Aynı yıl web üzerinden uzaktan eğitim çalışmalarını başlatmak amacıyla bünyesinde “Enformatik Enstitüsü”nü kurmuştur. 1998’de Đnternete Dayalı Eğitim-Asenkron (IDE_A) kapsamında “Bilgi Teknolojileri Sertifika Programı”nı başlatmıştır. ODTÜ’nün yüzyüze eğitimlerle destekleyerek internet üzerinden verdiği, internete dayalı ilk asenkron eğitim sertifika programıdır. Dört dönemden oluşan ve yaklaşık dokuz ay süren bir sertifika programıdır. Her dönemde iki ders olmak üzere toplam sekiz ders verilmektedir. Dersler Bilgisayar Mühendisliği temel derslerinden seçilmiştir ve ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği öğretim üyeleri tarafından Türkçe olarak hazırlanmıştır. Ders notları internet aracılığı ile öğrencilere ulaştırılmaktadır. Dönem sonunda katılımcılar yüzyüze dersler ve sınavlar için ODTÜ’ye çağrılırlar. IDE_A kapsamında şu kurslar verilmektedir (http://idea.metu.tr/?pid=16 , 02.12.2008) : Bilgi Teknolojileri Sertifika Programı Bilgisayar Sistemleri ve Yapıları C ile Bilgisayar Programcılığına Giriş 85 C ile Veri Yapıları ve Algoritmalar Unix ile Đşletim Sistemleri Yazılım Mühendisliği Veri Tabanı Yönetim Sistemleri Yazılım Geliştirme Projesi Web Programlama (http://idea.metu.tr/course/index.php , 02.12.2008) 2000 yılında Bilişim (Informatics-Online (ION)) tezsiz yükseklisans programı başlamıştır. Çalışmalar internet üzerinden eşzamansız (asenkron) olarak yürütülmektedir. Dönem başında ve sınav için kampüse gidilmesi gerekmektedir. ODTÜ’nün bir başka uzaktan eğitim uygulaması, 2001 yılı Haziran ayında başlayan, Yabancı Diller Yüksekokulu Đngilizce Bölümü öğretim üyeleri tarafından hazırlanan Uzaktan Eğitim Etkileşimli Öğrenme ( Distance Interactive Learning (diL) )’dir. KPDS, Test of English as a Foreign Language (TOEFL) gibi sınavlara hazırlanan orta ya da üst düzeyde Đngilizce bilgisine sahip kişilere yönelik etkileşimli Đngilizce dil eğitimidir. Dersler internet üzerinden sanal sınıf ortamında yapılmaktadır. n) Sakarya Üniversitesi: Sakarya Üniversitesi’nde internet destekli öğretim çalışmaları 1998’de başlamıştır. 1999’da kampüs içi dersler, 2001’de de Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama ve Bilgi Yönetimi önlisans programları ile gelişmiştir. 2002’de Đşletme, 2003-2004 öğretim yılında ise Mekatronik ve Endüstriyel Elektronik bölümleri açılmıştır. Adapazarı MYO’nda internete dayalı uzaktan eğitim uygulanmaktadır. 100’er kişilik sınıflarda öğrenciler, öğretim üyelerine forum, eposta ve ya sohbet ortamları ile soru sorabilmekte ve özel yardım alabilmektedir. Dersler verilen kitaplarla desteklenmektedir. Elektronik platformlarda derslere ilişkin fasiküller indirilip yazdırılabilmektedir. Haftalık kısa sınavlar ile ara sınavlar internet üzerinden yapılmaktadır. Final sınavları üniversitede yüzyüze şekilde yapılmaktadır. Kayıt yenileme, ders seçme işlemleri internet üzerinden yapılmaktadır (http://www.sakarya.edu.tr/Admin/PageViewer.aspx?name=uzaktanogretim, 86 25.09.2008). 2008 ÖSYM Kılavuzuna göre uzaktan eğitimle verilecek önlisans ve lisans bölümleri ve kontenjanları şunlardır: Tablo 2.3: Sakarya Üniversitesi Sakarya Üniversitesi Adapazarı MYO. Sakarya Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Lisans Programları Sakarya Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Yüksek Lisans Programları Sakarya Üniversitesi ve MEB Sertifika Programları Kaynak: www.uzem.sakarya.edu.tr PROGRAM Bilgi Yönetimi Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama Endüstriyel Elektronik Đşletme Mekatronik Bilgisayar Mühendisliği Endüstri Mühendisliği Đnsan Kaynakları Yönetimi e-Bilgi Teknolojileri Tezsiz Yüksek Lisans Programı e-Mühendislik Tezsiz Yüksek Lisans Programı Üretim ve Servis Sistemleri Yönetimi Tezsiz Yüksek Lisans Programı (e-MBA) Bilgisayar Programcılığı Bilgi Yönetimi KONTENJAN 500 700 700 500 700 Sakarya Üniversitesi, Bilgisayar ve Endüstri Mühendisliği bölümlerinde “Karma Öğretim Metodu (Blended Learning ya da Hybrid learning)”nu kullanmaktadır. Derslerin %30’u cuma ve cumartesi günleri sınıf ortamında yüzyüze örgün eğitim ile verilirken, geri kalan %70’lik kısmın tamamı e-öğrenim ile öğrencilere sunulmaktadır (http://www.uzem.sakarya.edu.tr/Admin/PageViewer .aspx? name=bilmuhpage , 25.09.2008). Ayrıca, Sakarya Üniversitesi ve Milli Eğitim Bakanlığı işbirliği ile “Đnternet Tabanlı Sertifika Programları”da yapılmaktadır. Bu programda Bilgisayar Programcılığı ve Bilgi Yönetimi alanlarında sertifika verilmektedir. Dersler Sakarya Üniversitesi Đnternet Destekli Eğitim sistemiyle internet destekli olarak verilmektedir (http://www.mebsertifika.sakarya.edu.tr/default.asp?d=de1 , 25.09.2008). o) Süleyman Demirel Üniversitesi: Süleyman Demirel Üniversitesi uzaktan eğitim uygulamasına 2008-2009 öğretim yılında Bilgisayar Teknolojileri ve Programlama ve Büro Yönetimi ve Sekreterlik bölümleri ile başlamıştır. Her iki bölümünde kontenjanı 250’dir. Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verilmektedir. Final sınavları hariç tüm eğitim, ödev ve ara sınavlar internet 87 üzerinden yapılmaktadır (http://uzem.sdu.edu.tr/index.php?dosya=uzaktan&tur=02 , 20.11.2008). p) Trakya Üniversitesi: 2008-2009 öğretim yılında Tunca MYO.’da Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama bölümüyle eğitime başlamıştır. Kontenjanı 250’dir (ÖSYM, 2008: 28). Dersler internete dayalı uzaktan eğitim sistemiyle verilmektedir (httm://tuzem.trakya.edu.tr/e_ogrenme.html , 02.12.2008). 88 BÖLÜM III METODOLOJĐ 3.1. ARAŞTIRMA PROBLEMĐ Turist rehberleri ülke tanıtımında, ülke imajının oluşumunda, ülkeyle ilgili önyargıların kırılmasında önemli bir rol üstlenmektedirler. Ülkeye organize turlarla gelen turistin ilk karşılaştığı, en uzun süre beraber olduğu ve en çok etkilendiği kişi turist rehberidir. Turist rehberi dış dünyada imaj sorunu olan, kendisi hakkında önyargılı düşünceler ve tepkilerle mücadele eden bir ülke için stratejik öneme sahiptir. Olumlu imaj oluşturulması açısından rehber turistin bakış açısıyla ülkeyi temsil eden bir elçidir. Turist rehberliğinin, turistlere ülkeyle ilgili bilgi vermesinden dolayı zihinsel, hareketli bir meslek olmasından dolayı fiziksel güç gerektiren bir meslek olması, bu meslekteki kalite gereksinimine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Bundan dolayı turist rehberinin, değişen turizm trendleriyle sürekli güncellenebilen, çağın gereklerine uygun, yüksek kalitede hizmet sunumu sağlayacak, kişisel bilgi ve becerilerini arttıracak bir eğitim almaları gerekmektedir. Türkiye’de turist rehberliği eğitimi, üniversitelerin önlisans ve lisans bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihtiyaç duyulması halinde açılan 560 ders saatlik turist rehberliği kursları ile verilmektedir. Eğitim standardının yüksek olması gereken bu meslek grubunda, üç değişik eğitim uygulamasının olması rehberlerin eğitim kalitesi ve dolayısıyla hizmet sunumu kalitesinde farklılık olmasına ve ülke tanıtımı açısından eksikliklere neden olmaktadır. Her yıl yüz milyonlarca dolar harcanarak yapılan ülke tanıtımı sonucu ülkeye gelen ve gezdiği, 89 gördüğü yerlerden mutlu ya da mutsuz ayrılan turistten iyi tanıtım aracı yoktur. Bundan dolayı ülkeye gelen turistin gezdiği yerlerden mutlu ya da mutsuz ayrılmasında en önemli etkenlerden biride turist rehberidir. Bir rehber en iyi şekilde planlanan bir turdan turistlerin mutsuz ayrılmasına sebep olabileceği gibi, vasat şekilde planlanan bir turdan ise turistlerin büyük mutluluklarla ayrılmasına sebep olabilir. Bu sebepten turist rehberinin iyi bir eğitim alması şarttır. Yarcan (2007: 42), rehberlikte deneyim, bilgi birikimi ve kültür düzeyinin önemli olduğunu, değişik düzeyde eğitim almış, bilgi birikimi ve deneyimi oldukça değişik rehberlerin varlığının kalite farklılığı yarattığını, hizmetin ve rehber niteliğinin artırılması için eğitim kalitesinin arttırılması gerektiğine ihtiyaç olduğunu belirtmektedir. Ahipaşaoğlu (1994: 136), rehberliğin çok farklı disiplinde eğitim gerektirmesinden dolayı, rehberlik eğitimlerinin kısa süreli kurslarla verilmemesini savunmaktadır. Rehberliğin zihinsel ve fiziksel bir aktivite gerektirmesinden, ülke imajının oluşturulmasında ve ülke tanıtımında önemli rol oynamasından dolayı rehberlik programlarına alınacakların ön kayıt ve mülakatla seçilmeleri gerektiğini ifade etmektedir. Oral (1994, 121), Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen turist rehberliği kurslarının başarılı sonuçlar vermediğini ifade etmektedir. Bunun nedenleri olarak da şunları görmektedir: ● Süre kısa tutulduğu için değişik konuların her birine ayrılan zaman yeterli değildir, öğrenci yeterli eğitimi alamamaktadır. ● Kurslarda verilen eğitim genelde gece saatlerinde yapılması öğrencinin konsantrasyonunu ve verimini olumsuz etkilemektedir. ● Yabancı dil ve genel kültür düzeyleri birbirinden çok farklı insanlar aynı kursa devam etmekte, bu nedenle belirli bir standardın yakalanması güç olmaktadır. 90 ● Kısa süreli kurslara katılanların sayısı bazen gerekenden çok fazla olabilmekte bu da verimi olumsuz etkilemektedir. ● Kurslara katılanların genelde, bir başka meslek sahibi olmaları nedeniyle, belge alındıktan sonra mesleğin yapılmadığına sıklıkla tanık olunmaktadır. Bu kapsamda araştırmanın problemi, uzaktan eğitim modellerinin Kültür ve Turizm Bakanlığı profesyonel turist rehberliği kurslarında uygulanabilir olup olmadığının incelenmesidir. 3.2. ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırma, turizm sektörünün en önemli çalışanlarından olan turist rehberleri arasındaki eğitim farklılığının en aza indirilmesi, eğitim kalitesinin arttırılması amacıyla, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen turist rehberliği kurslarının uzaktan eğitimle yapılabilirliği üzerine alternatif bir eğitim modeli önerisidir. 91 3.3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMĐ Bugüne kadar Türkiye’de turist rehberliği üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Ancak rehberlik eğitimlerinin uzaktan eğitimle verilebilirliği üzerine herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma, turist rehberi olarak çalışabilmek için gereken üniversite eğitimi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen rehberlik kursları arasındaki eğitim farklılıklarının, Bakanlıkça verilen rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi yoluyla giderilmesi ve eğitim kalitesinin arttırılması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca çalışmanın, gelecekte üniversitelerin rehberlik bölümlerindeki eğitimlerin uzaktan eğitimle verilmesi üzerine yapılacak çalışmalarda örnek teşkil edeceği düşünülmektedir. 3.4. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Bu çalışmada, Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberi olabilmek için düzenlenen eğitimler, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlen turist 92 rehberliği eğitimine alternatif bir eğitim modeli olarak uzaktan eğitim incelenmiştir. Uzaktan eğitim yapılmasına ilişkin teknik konular kapsam dışı bırakılmıştır. Türkiye’de uzaktan eğitim veren bazı yüksek öğretim kurumları incelenmiş, kursiyerlere yapılan anket çalışması ile Kültür ve Turizm Bakanlığı rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle yapılmasına dair kursiyerlerin tutumları da tespit edilmiştir. 3.5. EVREN VE ÖRNEKLEM Türkiye’de turist rehberliği eğitimleri, 15 üniversiteye bağlı 17 MYO.’da normal eğitim, 7 MYO.’da ikinci öğretim olmak üzere toplam 24 programda önlisans, 5 üniversiteye bağlı 5 programda normal eğitim, 1 programda ikinci öğretim olmak üzere toplam 6 programda lisans ve Kültür ve Turizm Bakanlığı profesyonel turist rehberliği kursları ile yürütülmektedir. Üç değişik şekilde yürütülen turist rehberliği eğitimleri arasındaki eğitim farklılıklarının en aza indirilmesi ve eğitim kalitesinin arttırılması için eğitimlerin uzaktan eğitimle verilebilirliği bağlamında örneklem olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı rehberlik kursları seçilmiştir. 93 3.6. VERĐ TOPLAMA TEKNĐKLERĐ Tezin kuramsal çerçevesinin oluşturulmasında turist rehberliği ve uzaktan eğitimle ilgili literatür taraması yapılmıştır. Bu aşamada Yüksek Öğrenim Kurumu’ndan elde edilen yüksek lisans ve doktora tezlerinden, konunun uzmanları tarafından yazılmış kitap ve makalelerden, konuyla ilgisi kapsamında kanunlardan ve internet kaynaklarından elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Çalışmanın uygulamalı araştırma aşamasında, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Konya ve Şanlıurfa’da 28 Ocak 2008 ve 07 Haziran 2008 tarihleri arasında teorik eğitimleri düzenlenen profesyonel turist rehberliği kurslarındaki kursiyerlere anket çalışması yapılmış, kursiyerlerin, kursa ve uzaktan eğitime ilişkin görüşleri analiz edilmiştir. Bu çalışmanın, uzmanlık tezine yönelik bir araştırma olduğu ve anket formların toplamından elde edilen verilerin istatistikî tablolara dönüştürülüp yorumlanarak ele alınacağı vurgulanmıştır. 21 sorunun sorulduğu anket çalışması, 26-31 Mayıs 2008 tarihleri arasında sürdürülmüştür. Çalışma özellikle teorik derslerin bitmesine bir hafta kala yapılmıştır. Böylece kursiyerlerin kursu daha iyi değerlendirebilecekleri düşünülmüştür. Anket çalışmasının, Şanlıurfa’da 107, Konya’da 75 olmak üzere kursa kayıtlı 182 kursiyere yapılması planlanmış; ancak ankete Şanlıurfa’da 81, Konya’da 54 kişi olmak üzere toplam 135 kişi cevap vermiştir. Bu çalışma sonucunda kursiyerlerden hem nicel hem de nitel veriler elde edilmiştir. Anket soruları Ek 1’de verilmiştir. 94 3.7. DEĞERLENDĐRME Anket formlarından elde edilen nicel veriler, araştırmacı tarafından SPSS1 programı yardımıyla istatistikî tablolara dönüştürülmüştür. Tablodan alınan veriler yorumlanarak kursiyerlerin uzaktan eğitim için uygun olup olmadığı değerlendirilmiştir. 1 Sosyal Bilimler için Đstatistik Programı (Statistical Programming For Social Science, Release 10.0 for Windows) 95 BÖLÜM IV ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. ARAŞTIRMA BULGULARI Bu bölümde, örneklem olarak ele alınan Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarına devam eden 135 kişiye uygulanan anket formundan elde edilen bulgular istatistikî tablolara dönüştürülerek yorumlanmıştır. 4.1.1. Sosyo-Demografik Özellikler Tablo 4.1. Cinsiyet Dağılımı S=135 . Bayan Erkek TOPLAM % 28.1 71.9 100 Tablo 4.1, anket çalışmasına katılan kişilerin cinsiyet dağılımını vermektedir. Ankete katılanların %28.1’i bayan, %71.9’u erkektir. Buna göre katılımcıların yaklaşık 3/4’ü erkektir. 96 Tablo 4.2. Yaş Grupları Dağılımı S=135 . 20- 29 Yaş Arası 30-39 Yaş Arası 40-49 Yaş Arası 50-59 Yaş Arası 60 ve Üstü TOPLAM % 47.4 36.3 14.1 2.2 0 100 Tablo 4.2’de katılımcıların yaş grupları dağılımı verilmiştir. Katılımcıların %47.4’ü 20-29 yaş aralığında, %36,3’ü 30-39 yaş aralığında, % 14.1’i 40-49 yaş aralığında, %2.2’si 50-59 yaş aralığındadır. Buna göre katılımcıların %83.7’si genç yetişkin (20-29, 30-39) yaş grubunda, %16.3 ise orta yaş ve üstü (40-49,50-59) yaş grubundadır. Tablo 4.3. Medeni Durum S=135 . Evli Bekar Cevapsız TOPLAM % 25.9 70.4 3.7 100 Tablo 4.3’te katılımcıların medeni durumu verilmiştir. Katılımcıların %25.9’u evli, %70.4’ü bekârdır. Katılımcıların %3.7’si bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Buna göre katılımcıların yaklaşık 3/4’ü bekârdır. Tablo 4.4 Meslek Grupları Dağılımı S=135 . Kamu Sektörü Özel Sektör Serbest meslek Öğrenci Ev hanımı Đşsiz Diğer Cevapsız TOPLAM Tablo 4.4’te katılımcıların % 18.5 34.8 14.1 4.4 0 25.2 1.5 1.5 100 meslek grupları dağılımı verilmektedir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer” 97 seçeneği konulmuştur. Buna göre katılımcıların %34.8’i özel sektör, %25.2’si işsiz, %18.5’i kamu sektörü, %14.1’i serbest meslek, %4.4’ü öğrenci, %1,5’i diğer seçeneğini işaretlemiş ve emekli olduklarını belirtmiştir. %1.5’i ise soruyu cevapsız bırakmıştır. Buna göre katılımcıların %67.4’ünün bir işi vardır. Tablo 4.5. Aylık Gelir S=135 . 400 YTL’den Az 401-1000 YTL. Arası 1001-1600 YTL. Arası 1601-2200 YTL. Arası 2201 YTL. ve Üstü Cevapsız TOPLAM % 8.9 34.1 25.2 6.7 12.6 12.6 100 Tablo 4.5’te aylık gelir dağılımı verilmiştir. Katılımcıların %34.1’i 401-1000 YTL. arası, %25.2’si 1001-1600 YTL. arası, %12.6’sı 2201 YTL. ve üstü, %8.9’u 400 YTL. den az ve %6.7’si 1601-2200 YTL. arası gelir aldıklarını beyan etmişlerdir. %12.6’sı soruyu cevapsız bırakmıştır. Tabloya göre üst gelir grubuna (2201 YTL. ve üstü) mensup katılımcıların oranı yalnızca %12.6’dır. Bu durum büyük bir kısmı (%74.8) orta ve alt gelir grubuna dâhil olan katılımcıların ikamet ettikleri yerin dışında eğitim almaya maddi açıdan müsait olmadıklarını göstermektedir. Tablo 4.6. Eğitim Durumu S=135 . Önlisans Lisans Yükseklisans Cevapsız TOPLAM Tablo 4.6’da % 13.3 74.8 11.1 0.7 100 katılımcıların eğitim durumu dağılımı verilmektedir. Katılımcıların %74.8’i lisans, %13.3’ü önlisans, %11.1’i yükseklisans mezunudur. Katılımcılarım %0.7’si bu soruyu cevapsız bırakmıştır. 98 4.1.2. Bilişim Araçlarını Kullanma Durumu Günümüzde en yaygın kullanılan uzaktan eğitim uygulama modeli olmasından dolayı, bilişim ortamlarından bilgisayar ve internet kullanımına dair katılımcıların bilgisayar ve internet kullanımına dair bilgiler değerlendirilmiştir. Tablo 4.7. Bilgisayar Kullanma Becerisi S=135 . Hiç Kullanamayan Az Kullanabilen Orta Seviyede Kullanabilen Đyi Derecede Kullanabilen Çok Đyi Derecede Kullanabilen TOPLAM % 0 3.0 30.4 51.1 15.6 100 Tablo 4.7’ye göre katılımcıların bilgisayar kullanma becerileri şöyledir: Đyi derecede kullanabilen (%51.1), Orta seviyede kullanabilen (%30.4), Çok iyi derecede kullanabilen (15.6), az kullanabilen (%3)’tür. Buna göre orta seviye ve üzerinde bilgisayar kullanabilenlerin oranı %97,1’dir. Tablo 4.8. Đnternet Kullanma Sıklığı S=135 . Her Gün Haftada Birkaç Gün Ayda Bir Hiç Diğer TOPLAM % 60.0 40.0 0 0 0 100 Tablo 4.8’de katılımcıların interneti kullanma sıklığı verilmektedir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu diğer seçeneği konulmuştur. Katılımcıların %60’ı interneti her gün kullanmakta, %40’ı ise haftada birkaç gün kullanmaktadır. Buna göre katılımcılar 3/5’i her gün interneti kullanmaktadır. 99 Tablo 4.9. Đnternete Bağlandığı Yer S=135 . Ev Đşyeri Hem Ev Hem Đşyeri Đnternet Cafe Diğer Cevapsız TOPLAM % 40.7 13.3 25.2 17.0 3.0 0.7 100 Tablo 4.9’da katılımcıların internete nereden bağlandığı sorulmaktadır. Buna göre katılımcıların %40.7’sinin evinde internet bağlantısı bulunmaktadır. %25.2’sinin hem ev hem işyerinde internet bağlantısı bulunmaktadır. %17’si internet cafe’den internet hizmetini almaktadır. %13.3’ü işyerinden internet erişimi sağlamaktadır. %3’ü diğer seçeneğini işaretlemiştir. Bunlar cep telefonundan, wireless (kablosuz) ağ bulunan yerlerden internete bağlanmaktadır. Katılımcıların %0.7’si ise bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Buna göre katılımcıların yaklaşık %80’i her gün internete bağlanacak duruma sahiptir. Tablo 4.10. Đnternete Bağlanma Amacı S=135 Eğitim Đş Araştırma Yapmak Program, Film vs. Đndirmek Muhabbet Etmek Oyun Oynamak Diğer Cevapsız TOPLAM Birinci derece önemli % 37.0 14.1 Đkinci derece önemli % 18.5 27.4 Üçüncü derece önemli % 14.1 18.5 41.5 33.3 9.6 3.7 8.1 20.7 1.5 0.7 0.7 0.7 100 4.4 0 1.5 6.7 100 14.1 2.2 0 20.7 100 Tablo 4.10’da katılımcıların internete ne amaçla bağlandıkları sorulmaktadır. Katılımcılara altı değişik seçenekten kendileri için internete bağlanmada önem sırasına göre üç seçeneği işaretlemeleri istenmiştir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer” seçeneği de konulmuştur. Buna göre katılımcıların birinci derecede internete bağlanma amaçları şöyledir: 41.5 100 araştırma yapmak, %37 eğitim, %14.1 iş, %3.7 program, film vs. indirmek, %1.5 muhabbet etmek, %0.7 oyun oynamak, diğer seçeneğinin işaretleyen %0.7 e-posta okuma amaçlıdır. %0.7’lik kısım bu maddeyi boş bırakmıştır. Katılımcıların ikinci derecede internete bağlanma amaçları şöyledir: %33.3 araştırma yapmak, %27.4 iş, %18.5 eğitim, %8.1 program, film vs. indirmek, %4.4 muhabbet etmek, diğer seçeneğinin işaretleyen %1.5 iletişim kurmak ve gazete okumak amaçlıdır. %6.7’lik kısım bu maddeyi boş bırakmıştır. Katılımcıların üçüncü derecede internete bağlanma amaçları şöyledir: %20.7 program, film vs. indirmek, %18.5 iş, %14.1 eğitim, %14.1 muhabbet etmek, %9.6 araştırma yapmak, %2.2 oyun oynamaktır. Katılımcıların %20.7’si bu maddeyi boş bırakmıştır. Bu veriler ışığında katılımcıların büyük çoğunluğu interneti araştırma yapmak, eğitim ve iş amaçlı kullanmaktadır. 4.1.3. Rehberlik Kursuna Đlişkin Görüşler Bu bölümde katılımcılara, rehberlik kursu seçme sınavını kazandıkları il, kursa devam ettikleri il, kurs için nereden geldikleri, kurs için yaptıkları masraflar, kursa devamsızlıkta bulunup bulunmadığı, kurstaki eğitimi yeterli bulup bulmadığı, kurstaki eğitim araç ve gereçlerinin yeterli olup olmadığı soruları soruldu. 101 Tablo 4.11. Rehberlik Kursu Seçme Sınavının Kazanıldığı Đl S=135 . Şanlıurfa Gaziantep Konya Cevapsız TOPLAM % 56.3 12.6 29.6 1.5 100 Tablo 4.11’de katılımcıların rehberlik kursu seçme sınavını kazandıkları il dağılımı verilmektedir. Buna göre katılımcıların %56.3’ü Şanlıurfa’da, %29.6’sı Konya’da, %12.6’sı Gaziantep’de seçme sınavlarını kazanmıştır. Bu soruya katılımcıların %1.5’i cevapsız bırakmıştır. Tablo 4.12. Rehberlik Kursunun Düzenlendiği Đl S=135 % 60.0 40.0 100 Şanlıurfa Konya TOPLAM Tablo 4.12’de seçme rehberlik kursu seçme sınavlarının kazananların kursa katıldıkları il dağılımı verilmektedir. Buna göre katılımcıların %60’ı Şanlıurfa’da, %40’ı Konya’da rehberlik kursuna katılmaktadır. Gaziantep’te, Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği gereği, kurs açılması için gerekli olan elli sayısına ulaşamadığı için, rehberlik kursu seçme sınavını kazanan 25 kursiyerden 16’sı Konya’ya, 5’i Şanlıurfa’ya nakil yapmışlardır. 4 kişi ise kayıt dondurmuştur. Buna göre Gaziantep’te seçme sınavını kazananların %64’ü Konya’daki kursa, %20’si Şanlıurfa’daki kursa devam etmiştir. %16’lık kesim ise kayıt dondurmuştur. Tablo 4.13. Kursiyerlerin Đkamet Ettikleri Yer S=135 . Kendi Evi Otel-Motel-Pansiyon Bir Kamu Kurumu Misafirhanesi Bir Yakınının Evinde Ev Kiralayan Diğer TOPLAM % 28.1 26.7 10.4 5.9 20.0 8.9 100 102 Tablo 4.13’de katılımcıların kurs süresince ikamet ettikleri yerlere ilişkin dağılımı vermektedir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer” seçeneği de konulmuştur. Tabloya göre katılımcıların %28.1’i kendi evinde, %26.7’si otel-motel-pansiyon gibi yerlerde kalmaktadır. %20’si ev kiralamıştır. %10.4 bir kamu kurumunun misafirhanesinde kalmaktadır. %5.9 bir yakınının evinde kalmaktadır. %8.9’luk diğer seçeneğinin işaretleyen kısım özel öğrenci yurtlarında kalmaktadır. Buna göre katılımcıların %71.9’luk kısmı il dışından gelmiştir. Tablo 4.14. Kurs Giderleri Toplamı S=135 . 1 YTL-500 YTL 501 YTL-1000 YTL 1001 YTL-1500 YTL 1501 YTL-2000 YTL 2001 YTL ve üstü Cevapsız TOPLAM % 14.8 9.6 8.9 7.4 57.8 1.5 100 Tablo 4.14’de katılımcıların kurs ve gezi ücretleri dışında kurs süresince yapılan şahsi harcamalarına ilişkin dağlımı verilmektedir. Buna göre katılımcıların %57.8’i 2001 YTL. ve üstü masraf yapmıştır. %14.8’i 1YTL-500 YTL arasında masraf yapmıştır. %9.6’sı 501 YTL -1000 YTL arası masraf yapmıştır. %8.9’u 1001 YTL-1500 YTL arası masraf yapmıştır. %7.4’ü 1501 YTL-2000 YTL arası masraf yapmıştır. Katılımcıların %1.5’i bu soruyu cevaplamamıştır. Tablo 4.15. Rehberlik Kursuna Devamsızlık Durumu S=135 % 40.0 60.0 100 Evet Hayır TOPLAM Tablo 4.1.5’te katılımcıların rehberlik kursuna devamsızlık dağılımını vermektedir. Buna göre katılımcıların %40’ı devamsızlık yapmak zorunda kaldığını, %60’ı ise devamsızlık yapmadığını ifade etmiştir. Devamsızlık yapanların niçin devamsızlık yaptıklarına katılımcıların verdikleri cevaplar şunlardır: 103 Hastalık, sağlıksal nedenler, iş, iş saatleri ile ders saatlerinin çakışması, ailevi nedenler, aile ziyareti, öğrenci olanların vize, final vb. sınavları, maddi durum bozukluğu (ekonomik nedenler), yorgunluktan dolayı dinlenmek amaçlı, hava şartları, uzaklık, düğün, evlilik, acil yapılması gereken başka işlerin olması nedenlerinden katılımcılar devamsızlık yaptıklarını belirtmektedirler. Tablo 4.16. Rehberlik Kursunun Yeterlilik Durumu S=135 % 70.4 28.9 0.7 100 Yeterli Yetersiz Cevapsız TOPLAM Tablo 4.16’da rehberlik kursunda verilen eğitimin yeterli olup olmadığına dair katılımcıların görüşlerini içeren dağılım verilmektedir. Buna göre katılımcıların %70.4’ü eğitimi yeterli bulmaktadır. %28.9’u ise yetersiz bulmaktadır. %0.7’lik kesim bu soruyu cevapsız bırakıştır. Katılımcıların kursu yetersiz bulma nedenleri şunlardır: - Evet ama mesleği icra edebilmek için elbette tecrübeye ve yenilenmeye ihtiyaç var. Tıpkı öğretmenlik gibi - Kurs süresinin kısa olması sebebi ile gerekli konu ve bilgilerin alınması mümkün değildir. - Çok sıkıştırılmış program. Zaman içinde meslek içi eğitim ve seminerler ile pekiştirilmesi gerekir. - Tecrübe, birikim ve profesyonellik çok önemli - Başlangıç için iyi. Yol açıyor, yol gösteriyor. Ama bu yolda ilerleyecek rehber adayının kendisini geliştirmesi gerekir. - Çünkü dersler teorik, geniş kapsamlı değil. - Ön bilgi edindim (çok yoğun bilgi bombardımanına tutuldum). Sadece eğitim daha uzun sürebilirdi. - Eğitim iyi ancak uygulama gerekli bu da daha sonra çalışarak olur. - Çünkü pratikte çok farklı oluyor. Yani öğrendiklerimizi pratiğe dökebilmeliyiz. - Daha çok çalışıp kendimizi geliştirmek zorundayız. 104 - Bu işi profesyonel yapabilmek için bol bol okumak (çeşitli kaynaklardan) ve bu bilgileri kullanmak şart. - Eğitim süresinin daha fazla yani bir 9 ay olması gerek bence. - Teorik eğitimden sonra en az bir yıl pratik yaptıktan sonra (çalışarak tabi) yeterlilik kazanılabilir - Bilgilerin uygulama pekiştirme aşamasından sonra daha yeterli hale geleceğine inanıyorum. Teorik pratik aşamasında - Hocalar uzman değil - Alınan eğitimin yeterli olduğunu düşünmüyorum. Rehberlik birçok alanda iyi bir bilgi birikimi gerektiriyor. Adaylar kendilerini geliştirmeli. - Tecrübe kazandıracak programlar düzenlenebilir. - Rehber kendini geliştirmeli. - Konuların mesleki eğitimle ve uygulama ile pekiştirilmeli - Zaman çok kısıtlı. - Kısa geldi. - Rehberlik sürekli araştırma gerektiren disiplinlerden oluşmakta, yeterli olduğunu düşünmüyorum. - Kurs boyunca bize sadece bir yol haritası sundular şablon verdiler, bu her gün kendimizi geliştirmemiz gereken harika bir meslek. Bu şablonu nitelikli doldurmak bize düşüyor. Yoksa beş aylık eğitim ile olmaz. - Aslında yetersiz olduğumuz eğitimle ilgili noktalar oldu. Fakat kursun süresiyle kıyasladığımızda az zamanda çok şeyler öğrendik. - Burada alınan kursun üstüne kişi kendini muhakkak geliştirmeli, güncellemeli. Burada temel inşa ediliyor. - Alınan eğitim yanı sıra kendisi araştırma ve geliştirme şart. - Daha çok pratik yapılmalı. - Buradaki bilgiler rehberlik mesleğinin temelini verdi. Zaten iyi bir rehberlik için daha fazla eğitim gerekiyor. - Ders saati olarak yeterli değil. Daha nitelikli turist rehberi yetiştirebilmek için kursiyerlere proje veya bitirme tezi hazırlatılmalı. Böylece kursiyerler kursu daha ciddiye alır. - Kurs süresi yetersiz ve zaman az. Bir de yabancı dilde eğitim alamıyoruz. 105 - Profesyonellik seviyesinde değil. Kişisel araştırma ve kendini geliştirme şart. - Kapsam açısından bir takım bilgi ve uygulama yetersizlikleri söz konusu. Ayrıca ders ile alakadar olunması gereken konuların dışına da fazla zaman ayrılıyor. Tablo 4.17. Rehberlik Kursundaki Eğitim Araç ve Gereçlerinin Yeterliliği S=135 % 89.6 9.6 0.7 100 Yeterli Yetersiz Cevapsız TOPLAM Tablo 4.17’de rehberlik kursunda kullanılan eğitim araç ve gereçlerinin yeterli olup olmadığına dair katılımcıların görüşlerini içeren dağılım verilmektedir. Buna göre katılımcıların %89.6’sı eğitim araç ve gereçlerini yeterli, %9.6’sı yetersiz bulmuştur. %0.7’lik bir kesim bu soruyu cevaplamamıştır. Katılımcıların eğitim araç ve gereçlerini yetersiz bulma nedenleri şunlardır: - Araç gereçler aslında yeterli de öğretmenlerin (her biri kendi açısından) hepsi yeterli değil. - Daha çok belgesel, işitsel şeyler ve filmlerden yararlanmak isterdim. 4.1.4. Uzaktan Eğitime Đlişkin Görüşler Bu bölümde rehberlik kursuna katılan kursiyerlerin uzaktan eğitimle ilgili görüşleri alınmıştır. 106 Tablo 4.18. Uzaktan Eğitimle Bir Programa Katılma Durumu S=135 % 17.8 81.5 0.7 100 Katılan Katılmayan Cevapsız TOPLAM Tablo 4.18’de katılımcıların bir uzaktan eğitim programına katılıp katılmadığına ilişkin dağılım verilmektedir. Buna göre katılımcıların %17.8’i bir uzaktan eğitim programına katılmış, %81.5’i katılmamıştır. %0.7’lik bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Uzaktan eğitimle ilgili bir programa katılanların katıldıkları programlar şunlardır: - Turizm Otelcilik Önlisans - Açıköğretim Đşletme - Muhasebe Eğitimi - Sanat Tarihi + Müzayede Antika - Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi - Kişisel Gelişim Seminerleri - Fono Arapça Eğitim - Anadolu Üniversitesi Lisans Programı - A.Ö.F. Kamu Yönetimi - Açıköğretim Fakültesi - Sosyal Bilimler Önlisans Programına devam ediyorum. - Açıköğretime katıldım hala devam ediyorum. - Açıköğretim Fakültesi - Açıköğretim Fakültesi - AÖF. Đşletme - Sanat Tarihi, Arkeoloji - Açıköğretim - Bilgisayar Kursu 107 Tablo 4.19. Uzaktan Eğitimi Tercih Etmede ki En Önemli Đlk Üç Neden S=135 Birinci derece önemli % Đkamet edilen şehir dışlında eğitim almak istememek Maddi durumunun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması Bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun olmaması Tam zamanlı bir işte çalışmak zorunluluğu Đstenilen yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli kullanmak Ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya izin vermemesi Aileye bakmak zorunda olmak Bir eğitim kurumunda hâlihazırda öğrenci olmak Đlgi duyulan alanda eğitim almak istemek Sağlıksal nedenler Diğer Cevapsız TOPLAM Đkinci derece önemli % Üçüncü derece önemli % 31.1 11.1 10.4 13.3 16.3 10.4 2.2 12.6 11.1 19.3 13.3 8.1 19.3 12.6 16.3 0.7 1.5 2.2 0 10.4 7.4 2.2 4.4 2.2 2.2 5.9 11.1 0 0 9.6 100 0 0 11.9 100 0.7 1.5 20 100 Tablo 4.19’da katılımcılara rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi durumunda, uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri sorulmaktadır. Katılımcılardan on değişik seçenekten kendileri için önem sırasına göre üç seçeneği işaretlemeleri istenmiştir. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer” seçeneği de konulmuştur. Buna göre katılımcıların birinci derecede uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri şöyledir: %31.1 ikamet edilen şehir dışında eğitim 108 almak istememek, %19.3 tam zamanlı bir işte çalışmak zorunda olmak, %19.3 uzaktan eğitimle istenilen yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli kullanabilme olanağı olması, %13.3 maddi durumun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması, %2.2 bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun olmaması, %2.2 bir eğitim kurumunda halihazırda öğrenci olmak, %2.2 ilgi duyulan alanda eğitim almak istemek, %0.7 ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya izin vermemesidir. %9.6’lık bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Katılımcıları ikinci derecede uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri şunlardır: %16.3 maddi durumun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması, %13.3 tam zamanlı bir işte çalışmak zorunda olmak, %12.6 bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun olmaması, %12.6 uzaktan eğitimle istenilen yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli kullanabilme olanağı olması, %11.1 ikamet edilen şehir dışında eğitim almak istememek, %10.4 ailesine bakmak zorunda olmak, %5.9 ilgi duyulan alanda eğitim almak istemek, %4.4 bir eğitim kurumunda halihazırda öğrenci olmak, %1.5 ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya izin vermemesidir. %11.9’lık bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Katılımcıları üçüncü derecede uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri şunlardır: %16.3 uzaktan eğitimle istenilen yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli kullanabilme olanağı olması, %11.1 bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun olmaması, %11.1 ilgi duyulan alanda eğitim almak istemek, %10.4 ikamet edilen şehir dışında eğitim almak istememek, %10.4 maddi durumun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması, %8.1 tam zamanlı bir işte çalışmak zorunda olmak, %7.4 ailesine bakmak zorunda olmak, %2.2 bir eğitim kurumunda halihazırda öğrenci olmak, %2.2 ailenin, yaşanılan şehir dışında eğitim almaya izin vermemesi, %0.7 sağlıksal nedenlerdir. %20.0’lık bir kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Buna göre katılımcıların uzaktan eğitimi tercih etmedeki ilk üç önceliği şöyledir: ikamet ettiği şehir dışında eğitim almak istememek, maddi durumunun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması ve uzaktan eğitimle istenilen zaman ve yerde eğitim alarak zamanı daha verimli kullanma imkânı olmasıdır. 109 Tablo 4.20. Kursların Verilmesi Đstenen Uzaktan Eğitim Modeli S=135 . Yazılı-Basılı Materyaller Yayın Bilişim Teknolojileri Diğer Cevapsız TOPLAM % 12.6 5.2 73.3 2.2 6.7 100 Tablo 4.20’de katılımcılara rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi durumunda, hangi uzaktan eğitim modelini tercih etme istedikleri sorulmaktadır. Katılımcıları belirlenen seçeneklere bağımlı bırakmamak için açık uçlu “diğer” seçeneği de konulmuştur. Buna göre dağılım şöyledir: Katılımcıların %73.3’ü bilişim teknolojileri yoluyla, %12.6’sı yazılı-basılı materyaller yoluyla, %5.2’si ise yayın yoluyla uzaktan eğitim almak istemektedir. Diğer seçeneğini işaretleyen %2.2’lik kesim ise üç metodun birleşiminden oluşan bir uzaktan eğitim modeli istemektedir. %6.7’lik kesim ise bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Tablo 4.21.Rehberlik Kurslarının Uzaktan Eğitimle Đstenme Durumu S=135 % 54.1 45.2 0.7 100 Evet Hayır Cevapsız TOPLAM Tablo 4.21’e göre katılımcıların rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesine isteyip istemediklerine ilişkin dağılım şöyledir: %54.1 kursların uzaktan eğitimle verilmesine olumlu bakarken, %45.2 olumsuz bakmaktadır. %0.7’lik kesim bu soruyu cevapsız bırakmıştır. Katılımcıların rehberlik kursunun uzaktan eğitimle verilmesini isteme nedenleri şöyledir: - Zaman tasarrufu ve devam zorunluluğunun olmaması. - Zamanı daha verimli kullanmak, artık eğitim ve iş bile uzaktan yapılabilecek duruma gidiyor. - Zaman, mesafe, maddi (parasal). - Çünkü devam zorunluluğu olmadan bilişim teknolojileri yoluyla eğitim almak ve farklı alanlar ile uğraşabilmek. 110 - Diğer işler aksıyor, planlarımızın çoğu sekteye uğruyor. - Hem zaman, hem masraftan tasarruf açısından daha mantıklı olacaktır. - Evimizden uzak olduğumuz için gereken önemi göstermemiz zor oluyor. - Çünkü herkesin okullara gitme imkânı yoktur, hem maddi hem zamansal olarak. - Maddi yönden. - Uzaktan eğitimle eğitim alarak zamanı daha verimli kullanabiliriz. - Đkamet ettiğim il dışında olmak istemiyorum - Zaman ve yer problemi yaşanmazdı. - Maddi yetersizlikler olabilir, zaman, zaman israfı ortadan kalkar. - Gelişen teknoloji sayesinde bir sınıf ortamında öğreneceğim şeyleri uzaktan eğitimle de öğrenebilirim. - Faydası olur diye düşünüyorum. - Arkadaşlarımın kalacak yer sorunu ve yaptıkları işi ayrıca ailelerini bırakıp gelmeleri sıkıntı yaratıyor. - Daha kolay ve ucuz olabilir. - Mesleki hayattan ayrılmak zoruna kalmamak için. - Bu şekilde insanlar farklı şeylerle ilgilenirken eğitimini de alabilir. Çok masraf yapmak zorunda da kalmaz. - Ekonomik yönden külfetin kalkması. - Maddi olarak pahalı, gidip gelmek yorucu, otel vs. başka yerde kalmak güvenli olmayabilir. - Uzaktan eğitimle zaman ve mekân sınırlaması olmadan da gerekli bilgi birikimine ulaşılabilir. - Evet. Daha verimli olur. - Zamanı daha verimli kullanılması ve daha az maddi masraf - Zamanı daha iyi kullanabiliriz. - Zaman ve paradan tasarruf. - Çünkü bilişim teknolojisi çok gelişmiş ve zaman ve kaynak masrafına yol açmamalı. - Kursu tercih eden bireylerin üniversite mezunu ve genellikle çalışıyor olmaları. kurslara devamlarını etkilemektedir. - Bulunduğum yerde rahatça eğitim almak istemem. 111 - Ekonomik nedenler, vakitle ilgili problemler. - Kursiyerler büyük orandan meslek sahibi oldukları için devam konusundaki sıkıntıların giderilmesi. - Đmkânı olmayanların katılabilmesi amacıyla. - Maddi yönden. - Zaman planlaması yapma imkanı olması. - Çalışanlar için ideal böyle bir sistem. Açıköğretimde okumak gibi. - Hem işimizde çalışıp, mevcut işimizden ayrılmadan- maddi yönden zorlanmamış oluruz. - Hem işime gidip, hem de gerekli materyali toplayıp internet üzerinden eğitim alabilirim. - Đnsanların ekonomik sorunu. Alınan eğitim internet ortamında karşılanır. - Şehir dışında barınmak zorunluluğu yok. - Kursiyerler masraf yapmaktan kaçınmış olur. Ayrıca işlerine devam edebilir. - Her açıdan daha verimli olacağını düşünüyorum. Özellikle ekonomik açıdan. - Mekân ve eğitici farkı olmaksızın aynı yerde ve standart bilgiye herkesin eşit derecede alabildiği bir ortam oluşturulabilir. Zaman ve para açısından da tasarruf edilebilir. - Daha az masraflı olacağını düşünüyorum. - Para, zaman, bağımlı ve alışmış olduğum çevre. - Đnsanlar her ortamda bu kursu takip edebilir. - Zamanı verimli kullanmak için. - Đşten dolayı. - Uzaktan eğitimle istediğim ve uygun olduğum zamanlarda eğitim alma imkânını sunması ve devam zorunluluğu olmaması. - Daha çok zaman içinde araştırmalar yapılabilir. - Đkamet, maddi durum, devam mecburiyeti. - Đnternetin hızlı veri aktarma olanağı, telekonferans/seminer şeklinde bu şekilde kurs düzenlenmesini sağlayabilir. - Eğitim saatlerinin kendimiz tarafından ayarlanması halinde daha faydalı çalışabileceğime inanıyorum. 112 - Đnsanların işini ailesini bırakmadan, boş vakitlerinde uzaktan eğitim sayesinde kursu tamamlayabilmesi. Katılımcıların rehberlik kursunun uzaktan eğitimle verilmesini istememe nedenleri şunlardır: - Birebir öğrenme motive olabilme ve fikir alışverişi ve meslektaşlarla aynı ortamı teneffüs edebilme açısından çok daha önemli ve faydalı olacaktır. - Đnsan ilişkileri önemlidir. Đlk eğitim için yüzyüze ve gelecekteki iş arkadaşları ile doğrudan karşılaşma ve bir arada olmanın önemli olduğunu düşünüyorum. - Sınıfta eğitim bu işin ruhunu daha iyi veriyor. - Bence yüzyüze eğitim almak uzaktan eğitim almaktan daha verimli - Çünkü verimli olmaz, dikkat motivasyon eksikliği olabilir. - Yeterli ve verimli olacağını düşünmüyorum. - Kesinlikle karşıyım. Yeterli bilgiye uzaktan eğitim ile alınamayacağına inanıyorum. Uzaktan eğitim yeterli olsaydı üniversitelere ve diğer okullara gerek kalmazdı - Eğitimde birebir iletimin daha faydalı ve verimli olduğuna inanıyorum. - Đnsanlar karşılıklı eğitim almalı - Bana göre şu anki şekli daha iyi. Çünkü uygulamalı işlenecek dersler var ve birebir eğitimle diyalog kurulacak detaylar olabilir. Bu şekli bence daha iyi. - Disiplinin ancak kurumsal alanlarda sağlanabileceğini ve soru soracak bir muhatabın karşıda olması gerektiğini düşünüyorum. - Rehberlik kolay bir meslek değildir. Bu nedenle yüzyüze eğitim şarttır. O bile yetmeyebilir. Bu mesleği yapmak isteyen belki ayrıca kendini yetiştirmek için zaman bile ayıracaktır. - Uzaktan eğitim ile iyi bir eğitim verilmemesi - Yeterince eğitilebileceğini ve dürüst bir katılım olacağını düşünmüyorum. - Uygulamalı eğitim gerekiyor. - Birebir eğitimin daha verimli olması - Uzaktan eğitimle izleme denetleme olanağı olmayacaktır. 113 - Çünkü yeterli seviyede eğitim alınamayacağını ve verilen eğitimin verimli olamayacağını düşünüyorum. - Verimli olacağını sanmıyorum. Rehberlik mesleğinin uzaktan eğitimle ruhunun verilebileceğini düşünmüyorum. - E-eğitimde denetleme, izleme şansınız yok. - Kurs daha faydalı. - Eğitim öğretim, karşılıklı hoca-öğrenci işbirliği ile olur. - Uygulamalı eğitim olmadığı için yüzyüze yapılmasında yarar var. Anlaşılmayan konularına açıklık getirmek için soru imkânı var. Rehberlik kolay bir meslek olmadığı için eğiticilerle yüzyüze olmak, deneyimlerinden yararlanmak gerekir. - Uzaktan eğitim her hangi bir durumda muhatap alınacak bir kişinin olmaması nedeniyle disiplinsiz gibi görünüyor. - Ciddiyetin sağlanması, meslektaşları tanımak, hocalarla doğrudan iletişim imkanı - Dersler dinlenmesi gereken dersler böyle olduğu halde çok eksik oluyor. - Çünkü yüzyüze eğitim birçok alanda uzaktan eğimden çok daha avantajlı. - Bakanlığı düzenlemiş olduğu bu eğitimin belirlenmiş yerde verilmesi en uygun olanı. - Kursların birebir verilmesi verimlilik bakımından daha başarılı olacağını düşünüyorum. - En iyi eğitim yüzyüze yapılan eğitimdir. - Üniversitelerin hazırlayacağı program doğrultusunda üniversite tarafından yapılmasını uygun olacağını düşünüyorum. - Her ne kadar evimden uzakta bir şehirde beş ay maddi manevi zorluklar yaşasam da inanılmaz bir deneyimdi. - Birebir eğitim her zaman daha iyidir. Ancak kurs açılmadan önce konaklama vs. konularda iyi bir hazırlık yapılarak kursiyerlere azami derecede yardımcı olunmalı. - Uzaktan eğitimle rehberlik mesleğinin öğrenilebileceğine inanmıyorum. Çünkü uygulama yapılması gereken çok alan var. - Uzaktan eğitimin verimli bir eğitim metodu olmadığını düşünüyorum. Bir öğretim görevlisinin yerini tutamaz. Uzaktan eğitimin maliyeti birebir eğitime göre daha 114 düşüktür fakat nitelikli rehber yetişmesi konusunda yüzyüze eğitimin daha faydalı olduğu kanaatindeyim. - Eğitim kalitesinin düşmesini arzu etmem. - Birebir eğitim ile alınan verimi bilgisayar ortamında sağlamak mümkün değil. - Birebir eğitimin verdiği sonuçları uzaktan eğitimin vereceğine inanmıyorum. Tablo 4.22.Đkamet Yerine Göre Uzaktan Eğitim Verilmesini Đsteyenler S= 135 . Kursun Verildiği Đlde Đkamet Edenler Başka Bir Đlden Gelenler TOPLAM % 26.0 74.0 100 Tablo 4.22’de ikamet yerine göre katılımcıların uzaktan eğitimi isteme durumu verilmiştir. Buna göre evet kurslar uzaktan eğitimle verilsin diyenlerin %74’ü başka bir ilden gelmiştir.%26’sı ise kursun yapıldığı ilde ikamet edenlerdir. Buradan uzaktan eğitimi başka bir ilden gelenlerin daha fazla istediği anlaşılmaktadır. 115 SONUÇ VE ÖNERĐLER Turizm, ülkelerin kalkınmasında son derece önemlidir. Turizm endüstrisi, günümüzde ulaştığı boyut itibariyle önemli bir sektör konumunu kazanmıştır. Turizmin otuz üç sektörle direk ve bir o kadar sektörle de dolaylı etkisinden dolayı, yatırımları ve iş hacmini arttıran, döviz sağlayan, istihdam alanları açan, iktisadi ve sosyal kalkınma sürecini hızlandıran, bölgeler arası gelişmişlik farklarını gideren, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, toplumların birbirini tanımasını sağlayarak dünya barışına katkısıyla önemli toplumsal fonksiyonları başaran bir sektör olmuştur. Turizmin en önemli unsuru turisttir. Çünkü turist oldukça bir ülkede turizmin varlığından söz edilebilir. Turizmde en önemli unsurun turist yani insan olmasından dolayı, turistin tatilinden memnun ayrılmasında onlara hizmet eden insan faktörü ön plana çıkmaktadır. Turistik faaliyetlerde insanın insana doğrudan hizmet etmesi ve turistin bu hizmetlerden maksimum fayda sağlaması esastır. Bu da turizm sektörünün ihtiyaçlarına uygun elemanların eğitilmesi ve mesleki formasyona sahip nitelikli işgücünün istihdam edilmesi ile mümkündür. Đnsana dayalı hizmetlerden oluşan bu sektörün daha kaliteli hizmet verebilmesi ve müşteri memnuniyetini sağlayabilmesi, kaliteli bir insan kaynağına sahip olması ile mümkün olur. Bundan dolayı turizmde eğitimli insana duyulan ihtiyaç her zaman ön plandadır. Turizmin emek yoğun bir sektör olmasından dolayı, ülkeyi ziyaret eden turist bu sektörde çalışanlar ile değişik oranlarda temas halindedir. Turist rehberleri de bunlardan biridir. Turist rehberleri ülke tanıtımında, ülke imajının oluşumunda, ülkeyle ilgili önyargıların kırılmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Ülkeye organize turlarla gelen turistin ilk karşılaştığı, en uzun süre beraber olduğu ve en çok etkilendiği kişi turist rehberidir. Turist rehberi dış dünyada imaj sorunu olan, kendisi hakkında önyargılı düşünceler ve tepkilerle mücadele eden bir ülke için stratejik öneme sahiptir. Olumlu imaj oluşturulması açısından rehber, turistin bakış açısıyla ülkeyi temsil eden bir elçidir. Turist rehberliğinin, turistlere ülkeyle ilgili bilgi vermesinden 116 dolayı zihinsel, hareketli bir iş olmasından dolayı fiziksel güç gerektiren bir meslek olması, bu meslekteki kalite gereksinimine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Bundan dolayı turist rehberinin, değişen turizm trendleriyle sürekli güncellenebilen, çağın gereklerine uygun, yüksek kalitede hizmet sunumu sağlayacak, kişisel bilgi ve becerilerini arttıracak bir eğitim almaları gerekmektedir. Türkiye’de turist rehberliği eğitimi, üniversitelerin önlisans ve lisans bölümleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihtiyaç duyulması halinde açılan turist rehberliği kursları ile üç değişik şekilde verilmektedir. Her bir eğitim sistemi eğitime alınacak kişiler, eğitime alınma şekli, eğitim süresi, eğitim uygulamaları, eğitimin içeriği, eğitim zamanı ve birçok konuda birbirinden farklılık göstermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları da bunlardan biridir. Kurslarda uygulanan eğitim üniversitelerde verilen eğitimlere nazaran daha kısa süreli, derslerin içeriği olarak üniversitelerdeki eğitimlerden daha yüzeyseldir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından düzenlenen turist rehberliği kurslarının ne zaman nerede açılacağına dair bir standart bulunmamaktadır. Kurs, eğitimin düzenleneceği ilde seçme sınavında başarılı olan aday sayısının en az elli kişi olması halinde açılabilmektedir. Seçme sınavında başarılı olan aday sayısının elliden az olması durumunda, başarılı olan adayların hakları ilk açılacak kurs için bir defaya mahsus olmak üzere saklı tutulmaktadır. Bir sonraki açılacak seçme sınavı sonucu kursun yapılacağı yerin, adayın sınavı kazandığı il olmama ihtimali de bulunmaktadır. Bu durumda kursiyer, Bakanlıkça aynı dönemde başka bir ilde seçme sınavı açılmış ve seçme sınavında başarılı olan kursiyer sayısı elliyi geçmişse, Bakanlıkça mazeretleri uygun görülmesi halinde o ildeki kursa katılabilmektedir. Eğer böyle bir durum yoksa başarılı olanlar sınavı kazandıkları ilde tekrar kurs açılana kadar beklemek zorunda kalmaktadırlar. Bu da başarılı olanlar için zaman kaybı ve ülke açısından da ekonomik kayıp anlamına gelmektedir. Ayrıca rehber olmak isteyen ve bu konuda gereken vasıflara haiz ama maddi imkânları başka bir ilde eğitim almaya müsait olmayan kişiler de eğitimlere katılamamaktadır. Bu ise eğitimde fırsat eşitliği ilkesine ters düşmektedir. Rehberlik kurslarının farklı yer ve zamanlarda verilmesi, eğitimin verildiği yerlerde eğitim alt yapısının sistematik bir 117 şekilde oluşturulamamasına neden olmaktadır. Sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş bir ilde eğitici bulmak daha kolay olurken, az gelişmiş bir ilde konusunda uzman eğitici bulmada zorluk çekilebilmektedir. Bu durum iller arasında eğitimin kalitesinde farklılık yaratmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarında karşılaşılan birçok güçlüğün ortadan kaldırılması açısından bu çalışmada turist rehberliği kursları ile üniversitelerin rehberlik bölümleri arasındaki eğitim faklılıklarının en aza indirilmesi için uzaktan eğitim modelinin uygun olup olmayacağı tartışılmaktadır. Yapılan anket çalışmasıyla da kursiyerlerin uzaktan eğitime yatkınlığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Eğitimin insan hayatı ve ülkelerin gelişmesi için ne derece önemli olduğu devamlı dile getirilmektedir. Đlk çağdan günümüze her alanda gelişme olduğu gibi eğitim teknolojisi alanında da birçok değişim ve gelişme olmuştur. Gelişen teknoloji gelişmiş ülkelerde eğitim ve öğretimin de yapısını değiştirmiş, eğitimde yeni metodlar uygulanmaya başlanmıştır. Bu metodlardan biri de uzaktan eğitimdir. Sınıf ortamında düzenlenen eğitimler teknolojinin gelişmesi ile uzaktan eğitimle verilebilir hale gelmiştir. Mektupla başlayan uzaktan eğitim uygulamaları günümüzde teknolojinin gelişmesine bağlı olarak e-öğrenme şeklinde devam etmektedir. Kaymas’tan aktaran Kaplan (2001: 16), yetişkin eğitimi ile uzaktan eğitim arasında çok yakın bir ilişki olduğunu hatta zaman içinde birbirinin yerine bile kullanıldığını, insanların yaşlandıkça taklit ve belleğe dayalı öğrenme biçimlerinin giderek önemini yitirdiğini, yetişkin insanların bu durumda sentez ve değerlendirme yoluyla bağımsız çalışma ve arayıp bulma yöntemleriyle daha fazla öğrenebildiğini, genç yaştaki insanlar için geçerli olan eğitim yöntemlerinin yetişkin insanlar için geçerli olmadığını, öğrenme güçlüğüne neden olan şeylerin yaş veya yaşlılıktan ziyade öğretim stratejilerinin uyumsuzluğu ve öğretmene karşı duyulan güvensizlik olduğunu ifade etmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı kurslarındaki kursiyerlerin tamamının yetişkin insan grubunda olmasından dolayı uzaktan eğitim uygulamasının en iyi şekilde yapılabileceği düşünülmektedir. Uzaktan eğitimin çalışan ve okuyan kişiler için iyi bir alternatif eğitim modelidir. Yapılan ankete göre katılımcıların %67.4’ünün bir işi vardır ve %4.4’ü ise 118 öğrencidir. Buradan anlaşıldığı üzere kurs için katılımcıların %71.8’i işini ve okulunu bırakmak zorunda kalmıştır. Bundan dolayı, rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi çalışan ve okuyan kesim için büyük bir avantaj olacaktır. Uzaktan eğitim modeli kişinin istediği yer ve zamanda eğitim imkanı sunmasından dolayı, uzaktan eğitimle insanlar evini, işini, ailesini terk etmeden bulunduğu yerde eğitim alabilmektedirler. Rehberlik kurslarında katılımcıların %71.9’luk kısmı il dışından gelip, otel-motel-pansiyon gibi yerlerde barınmak zorunda kalmıştır. Đl dışından gelenlerin %74’ü kursların uzaktan eğitimle verilmesini istemektedir. %25.9’luk kısmı ise evlidir. Buradan anlaşıldığı üzere, uzaktan eğitim evini, işini, ailesini bırakmak zorunda olup kursa katılanların bu sorununa çözüm olacaktır. Katılımcılardan üst gelir grubuna (2201 YTL. ve üstü) mensup olanların oranı yalnızca %12.6’dır. Bu durum büyük bir kısmı (%74.8) orta ve alt gelir grubuna dahil olan katılımcıların ikamet ettikleri yerin dışında eğitim almaya maddi açıdan müsait olmadıklarını göstermektedir. Gelir durumları verilen katılımcıların kurs ve gezi ücretleri dışında kurs süresince yapılan şahsi harcamaları şöyledir: %57.8’i 2001 YTL. ve üstü masraf yapmıştır. %14.8’i 1YTL-500 YTL arasında masraf yapmıştır. %9.6’sı 501 YTL -1000 YTL arası masraf yapmıştır. %8.9’u 1001 YTL-1500 YTL arası masraf yapmıştır. %7.4’ü 1501 YTL-2000 YTL arası masraf yapmıştır. Uzaktan eğitim, eğitim veren kurum ve öğrenciler açısından yüzyüze eğitime göre daha az masraflı bir eğitim türüdür. Örneğin e-eğitim sunan kurumlar, maliyetlerde %30 ile %70 arasında değişen oranlarda kaynak tasarrufu sağlamaktadır. Öğrenci açısından ise seyahat, kalacak yer ve farklı mekânda bulunmanın diğer masrafları düşünüldüğünde oldukça ekonomik bir sistemdir. Bundan dolayı rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi, kursiyerler ve Kültür ve Turizm Bakanlığı açısından daha az masraflı olacaktır. Geleneksel eğitimde devamsızlık yapıldığında anlatılan konuyu bir daha dinleme şansı yokken, uzaktan eğitimde devamsızlık diye bir durum söz konusu değildir. Konunun istenilen zaman ve tekrarda çalışılma imkânı vardır. Turist rehberliği kurslarında katılımcıların %40’ı sağlıksal, ailevi, maddi, sınav gibi 119 nedenlerden dolayı devamsızlık yapmak zorunda kaldığını ifade ettiğinden ve rehberlik eğitiminin önemine binaen uzaktan eğitim ile devamsızlık sorunu ortadan kalkacaktır. Ankette katılımcıların %28.9’u kursu, %9.6’sı ise eğitim araç ve gereçlerini yetersiz bulmuştur. Katılımcıların kursu yetersiz bulma nedenleri genel itibariyle kursun süresinin kısa olduğu, uygulamaya yönelik pratik eğitim olmaması, hocaların yetersiz olduğu, kursun sadece yol gösterici olduğu kişinin kendisini geliştirmesi gerektiği yönündedir. Katılımcıların eğitim araç ve gereçlerinin yetersiz bulma nedenleri ise eğiticilerin yetersiz olduğu ve kursta film, belgesel gibi dokümanların gösterilmesi gerekliliği yönündedir. Katılımcıların kursu yeterli bulması henüz rehber olarak çalışmamış olmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Çünkü bir rehberin tur esnasında turistlerin sorularını cevaplayabilmesi için birçok disiplinde eğitilmiş olması gerekmektedir. Değirmencioğlu (1998: 90-91)’nun turist rehberi olarak çalışanlar üzerinde yapmış olduğu araştırmada turist rehberlerinin %62.5’i Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarının yetersiz olduğunu, %49.7’si kursta flora-fauna, mimari, Türkiye’nin Uluslararası sorunları, güzel sanatlar, etnoloji, rehber-seyahat acentası/konaklama işletmesi ilişkileri, turizm sektöründe dış tanıtım, antropoloji gibi derslerin eksikliğinin hissedildiğini belirtmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı kurslarında bu sorunların çözümü olarak en iyi yolun uzaktan eğitim olduğu düşünülmektedir. Çünkü uzaktan eğitim alternatif ve çok çeşitli (yazılı ve basılı, görsel-işitsel, çok ortamlı (multimedia) ve etkileşimli) öğrenme ve öğretme ortamları sunar. Öğrenme ve öğretme sürecinde, öğrenim yaşı, öğretim araçları, öğrenme ve öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. konularda esneklik ve çeşitlilik sağlar. Alternatif eğitici kaynaklara erişebilme imkânı sunar. Çok farklı yerlerde bulunan konu uzmanlarına gerçek zamanda erişim imkânı verir. Uzaktan eğitim, yüzyüze eğitimde olduğu gibi eğitici, eğitim araç ve gereçleri ve diğer ortamlar en iyi şekilde sağlandığı taktirde yüzyüze eğitim kadar etkilidir. Bundan dolayı rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesi durumunda uzman eğitici, eğitim araç ve gereçleri temini, konunun en iyi şekilde anlatılması açısından faydalı olacağı düşünülmektedir. 120 Katılımcıların %54.1’i rehberlik kurslarının uzaktan eğitimle verilmesini talep ederken, %45.2’si uzaktan eğitime olumsuz bakmaktadır. Katılımcıların uzaktan eğitimi tercih etmedeki en önemli ilk üç neden, ikamet ettiği şehir dışında eğitim almak istememek, maddi durumunun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması ve uzaktan eğitimle istenilen zaman ve yerde eğitim alarak zamanı daha verimli kullanma imkânı olmasıdır. Katılımcıların kursların uzaktan eğitimle verilmesini isteme nedenleri genel olarak; zamanı daha verimli kullanarak zamandan tasarruf edilmesi, ikamet ettiği il dışında başka bir ilde eğitim almak istememek, işlerinden ve eşlerinden ayrılmadan, istediği yer ve zamanda eğitim almak istemek, gelişen teknoloji sayesinde sınıf ortamında öğrenilebilecek şeylerin uzaktan eğitilmede verilebileceği, herkesin maddi ve zamansal olarak okullara gitme imkânının olmamasıdır. Katılımcıların kursların uzaktan eğitimle verilmemesini isteme nedenleri ise genel olarak; yüzyüze eğitim almanın daha verimli olacağı, insan ilişkilerinin önemli olduğu, yeterli bilginin uzaktan eğitimle alınamayacağı, soru soracak bir muhatabın olmaması, uzaktan eğitim ile iyi bir verilemeyeceği, uzaktan eğitimde izleme, denetleme olanağı olmayacağı, rehberliğin kolay bir meslek olmadığı bu yüzden yüzyüze eğitimin gerekli olduğu yönündedir. Bu nedenler uzaktan eğitimdeki avantajlar ve dezavantajlara uyumluluk göstermektedir. Daha önce de değinildiği üzere yüzyüze eğitimde olduğu gibi eğitici, eğitim araç ve gereçleri ve diğer ortamlar en iyi şekilde sağlandığı taktirde uzaktan eğitim yüzyüze eğitim kadar etkilidir. Yüzyüze eğitimde de, eğitici, eğitim araç ve gereçleri, eğitim ortamı vd. yetersiz olması durumunda eğitim eksik kalmaktadır. Günümüzde mühendislik, tıp, iktisat, işletme gibi birçok alanda tamamı uzaktan ya da eğitimin bir kısmı yüzyüze olmak üzere uzaktan eğitim verilebilmektedir. Ülkelerin gelişmeleri için eğitime ve öğretime önem vermeleri şarttır. Turizm sektöründe eğitim kurumları sektöre bilgi çağı ve bilgi toplumu gereklerini sağlayan bireyler yetiştirmelidir. Turizmden daha fazla gelir elde etmek için, eğitim-öğretim sistemi çağın gereklerine uygun olmalıdır. Uzaktan eğitim gereklerine uygun şekilde yapıldığı takdirde yüzyüze eğitim kadar etkilidir. Günümüzde uzaktan eğitim birçok kurum ve kuruluş tarafından internet ortamında verilmektedir. Bu çalışma ile turist 121 rehberliği eğitiminde karşılaşılan eğitici, eğitim araç ve gereci gibi eğitimde karşılaşılan birçok olumsuz durumun ortadan kaldırılması hedeflenmiştir. Araştırmacı, katılımcıların %97.1’inin orta seviye ve üzerinde bilgisayar kullanabilmesi, %60’ının interneti her gün, %40’nın ise haftada birkaç gün interneti genellikle araştırma yapmak, eğitim ve iş amaçlı kullanması, %73.3’ünün rehberlik kurslarının uzaktan eğitim modellerinden bilişim teknolojileri yoluyla verilmesini istemesi ve yüzyüze eğitim kadar etkili olması, maliyet açısından uygun olması ve yazılı basılı materyaller, görsel işitsel öğeler ve bilişim ortamları gibi diğer uzaktan eğitim modellerini de içinde barındırmasından dolayı uzaktan eğitim uygulama modellerinden biri olan e-öğrenmeyi önermektedir. Çünkü Güngör (2004: 124) öğrencilerin MS Excel öğrenmeleri üzerine yaptığı araştırmada e-öğrenme ile yüzyüze öğrenme arasında fark bulunmadığını belirtmiştir. Günümüzde üniversiteler tarafından verilen uzaktan eğitim uygulamaları, e-öğrenme yöntemiyle e-Kitap, eTelevizyon, e-Alıştırma, e-Sesli Kitap, e-Sınav, e-Danışmanlık gibi sınıf ortamında olabilecek her türlü uygulama kullanılarak verilebilmektedir. Ayrıca katılımcıların %74.8’i lisans, %13.3’ü önlisans, %11.1’i yükseklisans mezunu olmasından dolayı, eğitim seviyesi açısından bu grup üzerinde uzaktan eğitim uygulamasının yapılabilirliği yüksektir. E-öğrenme sisteminin turist rehberliği eğitiminde uygulanması ile çağdaş eğitim sisteminin gerekliliği olan bilgi öğreten eğitim modelinden, bilgiyi arayıp bulan ve bilgiyi kullanmayı öğreten eğitim modeline geçiş sağlanacaktır. Eğitim kalitesinin artması ile sunulan hizmet kalitesi de artacak, böylece ulaşılmak istenen hedeflere kısa zamanda erişilebilecektir. 122 KAYNAKÇA: AHĐPAŞAOĞLU, Suavi 1994 “Türkiye’de Turizm Rehberliği Eğitiminin Üniversiteler Kapsamı Đçerisinde Alınması Üzerine Düşünceler”, “Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunları ve Çözüm Yolları” Hafta Sonu Semineri I, Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Erciyes Üniversitesi Matbaası. 135-144 AHĐPAŞAOĞLU, Suavi 2001 Turizmde Rehberlik, Ankara, Detay Yayıncılık AHĐPAŞAOĞLU, Suavi 2002 “Türkiye’de Turist Rehberliği Eğitiminin Rehber Gereksinimine Uygun Olarak Planlanması”, Turizm Eğitimi Konferans-Workshop, Ankara: T.C. Turizm Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü. 221-233 AKMEL, Jale 1992 “Turist Rehberliğinde Üniversite Eğitimi”, Turizm Eğitimi KonferansWorkshop, Ankara: T.C. Turizm Bakanlığı Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü. 219222 BATMAN, Orhan, R. YILDIRGAN ve N. DEMĐRTAŞ 2000 Turizm Rehberliği, Adapazarı, Değişim Yayınları 123 BĐLGĐN, Özer 1984 “Profesyonel Tercüman Rehberlik Eğitimi”, M. KORZAY ve başk. (Ed.), Turizm Eğitimi Kongresi, Tebliğ ve Tartışmalar, Đstanbul: Boğaziçi Üniversitesi MYO Turizm Đşletmeciliği Programı. 178-181 BULURMAN, Banu 2002 “On-line Eğitim”, Đşgüç Endüstri Đlişkileri ve Đnsan Kaynakları Dergisi, Cilt:4, Sayı:2, http://www.isgucdergi.org/index.php?p=arc_view&ex=56& inc=arc&cilt=4&sayi=2&... , (10.01.2009) ÇETĐNER, M. Hakan, Ç. GENCEL ve Y.M. ERTEN 1999 “Đnternete Dayalı Uzaktan Eğitim ve Çoklu Ortam Uygulamaları” V. Türkiye “ Đnternet Konferansı”, Ankara: http://inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/gencel-egit.doc , (05.08.2008) ÇĐMRĐN, Hüseyin 1995 Turizm ve Turist Rehberliğinin ABC’si, Antalya, Akdeniz Kitabevi DEĞĐRMENCĐOĞLU, Ahmet Özdal 1998 Türkiye’de Turizm Rehberliği Eğitimine Bir Yaklaşım, Ankara: Gazi Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) DEMĐRKIRAN, Volkan ve G. Silahtaroğlu 2007 “Uzaktan Eğitim: Ne Zaman, Nasıl?”, Akademik Bilişim 2008, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. http://ab.org.tr/ab08/bildiri/55.doc , (12.05.2008) 124 Devlet Planlama Teşkilatı 2006 “Turizm Đhtisas Komisyonu Raporu”, Dokuzuncu Kalkınma Planı (20072013), Ankara DĐNÇER, Füsun Đstanbullu ve Đ. KIZILIRMAK 1997 “Turizm Rehberliğinin Gelişimi ve Türkiye’deki Konumu”, “Türkiye’de Turizmin Gelişmesinde Turist Rehberlerinin Rolü”, Hafta Sonu Semineri IV, Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Erciyes Üniversitesi Matbaası. FĐDAN, Nurettin ve M. ERDEN Eğitime Giriş, Ankara, Alkım Yayınevi Federation of European Tourist Guides http://www.feg-touristguides.org/feg.htm , 02.07.2008 GĐRGĐNER, Nuray ve E. ÖZKUL 2004 “Uzaktan Eğitimde Teknoloji Seçimi”, The Turkish Journal of Educational Technology, Volume:III, Issue:3. 155-164 GÜLERSOY, Çelik 1996 “Turizm Elçilerimiz: Tercüman Rehberler”, Rehber Dünyası Dergisi, Kasım 1996, Đstanbul GÜNGÖR, Cengiz ve P. AŞKAR 2004 “E-Öğrenmenin ve Bilişsel Stilin Başarı Ve Đnternet Öz Yeterlilik Algısı Üzerindeki Etkisi”, Hacettepe üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 27, 116-125 125 HU, Wei 2007 Tour Guides and Sustainable Development: the Case of Hainan, China, Waterloo, Ontario, Canada: Waterloo Üniversitesi (Doktora Tezi), https://uwspace.uwaterloo.ca/bitstream/10012/2732/1/thesis-wei.pdf , (15.05.2008) ĐŞMAN, Aytekin 2005 Uzaktan Eğitim, Ankara, Öğreti Pegem A Yayıncılık KAPLAN, Mustafa 2001 Đnsan Kaynakları Eğitiminde Yeni Bir Yaklaşım: Web Tabanlı Uzaktan Eğitim ve Örnek Bir Uygulama, Đstanbul: Đstanbul Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) KAZU, Đbrahim Yaşar ve O. ÖZDEMĐR 2002, “Teknik Öğretmen Adaylarının Uzaktan Eğitimle Đlgili Görüş ve Beklentileri ( Fırat Üniversitesi Örneği )”, Yakın Doğu Üniversitesi XI. Eğitim Bilimleri Kongresi, Lefkoşa: http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_35/35_21771.doc (02.12.2008) KAYA, Yahya Kemal 1996 Yayınları Eğitim Yönetimi Kuram ve Türkiye’deki Uygulama, Ankara, Bilim KAYA, Zeki ve başk. 2004 “Uzaktan Eğitimin Temelleri Dersindeki Uzaktan Eğitim Đhtiyacı Ünitesinin Web Tabanlı Sunumunun Hazırlanması”, The Turkish Journal of Educational Technology - TOJET, Volume:3, Issue:3. 165-175 126 KOÇER, H. Erdinç 2001 Web Tabanlı Uzaktan Eğitim, Konya: Selçuk Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) KOZAK, Nazmi, M.A. KOZAK ve M. KOZAK 2001 Genel Turizm Đlkeler-Kavramlar, Ankara, Detay Yayıncılık ORAL, Saime, G. DEĞĐRMENCĐOĞLU ve O. ÇĐÇEK 1994 “Turizm Eğitimi Veren Okullarda Rehberlik Bölümü Açılmasının Gerekliliği ve Ön Koşulları”, “Dört Yıllık Turizm Yüksekokullarında Eğitim-Öğretim Sorunları ve Çözüm Yolları” Hafta Sonu Semineri I, Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Erciyes Üniversitesi Matbaası. 121-134 ÖCAL, Usta 1992 Turizm, Đstanbul, Altın Kitaplar Matbaası Sabah Gazetesi 2007 Asker Araştırdı: 27 Ülke Türkleri Kötü Öğretiyor, http://www.sabah.com.tr/2007/09/07/haber,9D317B8C77DF43F49EAF0A76EBB19 49D.html , (07.09.2007) SARIABDULLAHOĞLU, Aybala ve A.F. ERSOY 2008 Uzaktan Eğitim, Karınca Kooperatif Postası, 73 http://www.acikarsiv.gazi.edu.tr/index.php?menu=2&secim=8&YayinBIK=826# 22.12.2008 127 , TETĐK, Nuray 2006 Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberliği ve Müşterilerin Turist Rehberlerinden Beklentilerinin Analizi (Kuşadası Örneği), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 1972 Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu, Yatırım ve Đşletmeler Genel Müdürlüğü T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2007 Ankara. Türkiye Turizm Stratejisi 2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 1983 Tur Yönetiminin Đlke ve Süreçleri, Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayınları:52, Ankara, Şafak Matbaası T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Turizm Đstatistikleri, http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF657B96472CD8 92038020F3B0746F34B3 , (09.01.2008) T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2005 Profesyonel Turist Rehberliği Yönetmeliği, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü 128 T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü 2002 “Dünyada Eğitim Teknolojisi”, Eğitim ve Teknoloji Bülteni, Eylül, Yıl:1 Sayı:3, http://egitek.meb.gov.tr/bulten/evt/evt3/evt3.html , (28.03.2008) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı 2006 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Turizmde Rehberlik, MEGEP (Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi), Ankara: http://www.megep.meb.gov.tr/modulson/1112/konaklama/konaklama.htm, (01.09.2008) T.C. Yüksek Öğretim Kurulu Enformatik Milli Komitesi 1999 “Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında Açılacak Dersler/Programlara Đlişkin Genel Đlkeler”, Ankara, http://uek.aof.edu.tr/default.aspx , (16.05.2008) T.C. Yüksek Öğretim Kurulu 2005 Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu Raporu, Ankara http://www.yok.gov.tr/egitim/raporlar/kasim_2005/kasim_2005.doc , (10.09.2008) T.C. Yüksek Öğretim Kurulu Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi 2008 2008 Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu, Ankara, Meteksan Anonim Şirketi TOSUN, Cevat ve R. TEMĐZKAN 2004 “Türkiye’nin Dış Tanıtım ve Ülke Đmajında Turist Rehberlerinin Rolü”, 1. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu. 345-365 129 Türkiye 2. Bilişim Şurası 2004 Sonuç Raporu, Ankara UŞUN, Salih 2006 Uzaktan Eğitim, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım World Federation of Tourist Guides Assocation http://wftga.org/page.asp?id=15 , (02.07.2008 ) World Tourism Organisation Tourism Hihglights 2007 Edition http://unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/ highlights_07_eng_hr.pdf , (09.01.2008) World Tourism Organisation Tourism and (01.04.2008) World Economy, http://unwto.org/facts/eng/economy.htm , YARCAN, Şükrü 2007 “Profesyonel Turist Rehberlerinde Mesleki Etik Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme”, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt:XVIII, Sayı:I, Bahar:33-44 YILDIZ, Rıfat, S. KUŞLUVAN ve S.Y. ŞENYURT 1997 “Turist Rehberliği Öğretiminde Yeni Bir Model: Nevşehir Turist Rehberliği Bölümü Programı ve Değerlendirilmesi”, “Türkiye’de Turizmin Gelişmesinde Turist Rehberlerinin Rolü”, Hafta Sonu Semineri IV, Kayseri: T.C. Erciyes Üniversitesi Nevşehir Turizm Đşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Erciyes Üniversitesi Matbaası. http://www.enformatik.aku.edu.tr/etkinliksunum/782.ppt#256,1,slayt7 , (28.12.2008) 130 EKLER Ek-1 : Anket formu ANKET FORMU Bu araştırma Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberliği Eğitiminin Uzaktan Eğitim Modeli ile verilmesinin araştırılması amacıyla hazırlanmıştır. Araştırma sonuçları “Türkiye’de Profesyonel Turist Rehberliği Eğitimi: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Düzenlenen Turist Rehberliği Eğitimlerinin Uzaktan Eğitim Modeli Đle Verilmesi Üzerine Bir Araştırma” başlıklı uzmanlık tezi kapsamında değerlendirilecektir. Soru formuna vereceğiniz cevaplar tek tek ele alınmayacak; formların toplamından elde edilen veriler istatistikî tablolara dönüştürülerek ele alınacaktır. Vakit ayırdığınız için teşekkür ederim. K. Gökhan NEBĐOĞLU Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı 1) Cinsiyetiniz: ( ) Bayan ( ) Erkek 2) Yaşınız: ( ) 20 – 29 ( ) 30 – 39 ( ) 40 – 49 ( ) Evli ( ) Bekar 3) Medeni Durumunuz: ( ) 50 – 59 ( ) 60 ve üstü 4) Mesleğiniz: ( ) Kamu sektöründe çalışıyorum ( ) Özel sektörde çalışıyorum ( ) Serbest meslek ( ) Öğrenci ( ) Ev hanımı ( ) Đşsiz ( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:………………………..) 5) Aylık geliriniz: ( ) 400 YTL’den az ( ) 1601 YTL – 2200 YTL ( ) 401 YTL – 1000 YTL ( ) 2201 YTL ve üzeri 6) Eğitim durumunuz: ( ) Önlisans ( ) Lisans ( ) 1001 YTL – 1600 YTL ( ) Yüksek Lisans ve üzeri 7) Bilgisayar kullanma beceriniz: ( ) Hiç kullanamıyorum ( ) Az kullanabiliyorum ( ) Orta seviyede kullanabiliyorum ( ) Đyi derecede kullanabiliyorum ( ) Çok iyi derecede kullanabiliyorum 8) Đnternete ne sıklıkla bağlanıyorsunuz? ( ) Her gün ( ) Haftada birkaç gün ( ) Ayda bir ( ) Hiç ( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:……………………) 9) Đnternete nereden bağlanıyorsunuz? ( ) Ev ( ) Đşyeri ( ) Hem ev hem işyeri ( ) Đnternet cafe ( ) Diğer(Lütfen belirtiniz:………………………………...) 131 10) Đnternete bağlanma amaçlarınızı öncelik sırasına göre belirtiniz. ( 1= 1.amaç, 2=2.amaç, 3=3.amaç ) ( ) Eğitim ( ) Đş ( ) Araştırma yapmak ( ) Download yapmak ( program, film vs.) ( ) Muhabbet etmek ( ) Oyun oynamak ( ) Diğer(Lütfen belirtiniz:…………) 11) Rehberlik kursu seçme sınavını kazandığınız il: ( ) Şanlıurfa ( ) Gaziantep ( ) Konya 12) Rehberlik kursuna katıldığınız il: ( ) Şanlıurfa ( ) Konya 13) Rehberlik kursu süresince nerede ikamet ettiniz? ( ) Kendi evimde ( ) Otel- motel-pansiyon ( ) Bir kamu kurumu misafirhanesi ( ) Bir yakınımın yanında ( ) Ev kiraladım ( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:…………) 14) Kurs ve gezi ücretleri dışında bu eğitim için ne kadar masraf yaptınız? ( ) 1 YTL – 500 YTL ( ) 501 YTL – 1000 YTL ( ) 1001 YTL – 1500 YTL ( ) 1501 YTL – 2000 YTL ( ) 2001 YTL ve üzeri 15) Rehberlik kursuna devamsızlık yapmak zorunda kaldınız mı? ( ) Evet (Lütfen nedenini belirtiniz.)..................................................................................... ( ) Hayır 16) Sizce rehberlik kursunda aldığınız eğitim rehberlik mesleğini icra etmek için yeterli mi? ( ) Evet ( ) Hayır (Lütfen nedenini belirtiniz.)................................................................................... 17) Sizce rehberlik kursunda kullanılan eğitim araç ve gereçleri yeterli mi? ( Eğitim salonu, ısıtma, aydınlatma, yazı tahtası, projeksiyon cihazı, tepegöz vb...) ( ) Evet ( ) Hayır (Lütfen nedenini belirtiniz.)...................……….................................................... 18) Uzaktan eğitimle herhangi bir eğitim programına katıldınız mı veya şuan herhangi bir programa devam ediyor musunuz? ( ) Evet ( Programın Adı:……...................……...................................................................) ( ) Hayır 19) Rehberlik kurslarının uzaktan eğitim ile verilmesi durumunda, uzaktan eğitimi tercih etmede aşağıdaki nedenler arasında sizin için önemli olan üç nedeni önem derecelerine göre sıralayınız. ( 1= 1. derece önemli, 2=2.derece önemli, 3=3.derece önemli ) ( ) Đkamet ettiğim şehir dışında eğitim almak istememek ( ) Maddi durumumun bir eğitim kurumuna devam etmeye müsait olmaması ( ) Bir eğitim kurumuna devam zorunluluğunun olmaması ( ) Tam zamanlı bir işyerinde çalışmak zorunda olmak ( ) Uzaktan eğitimle istediğim yer ve zamanda eğitim alarak zamanı daha verimli kullanmak ( ) Ailemin yaşadığım şehir dışında eğitim almama izin vermemesi ( ) Aileme bakmak zorunda olmam ( ) Bir eğitim kurumuna devam zorunluluğumun olması ( öğrenci, stajyer vb...) ( ) Đlgi duyduğum alanda bilgi sahibi olmak ( ) Sağlıksal nedenler ( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:…………………………………...................……………....…) 132 20) Rehberlik kurslarının uzaktan eğitim ile verilmesi durumunda hangi uzaktan eğitim türünü tercih edersiniz? ( ) Yazılı-Basılı materyaller yoluyla eğitim ( Kitap, Dergi, vb …) ( ) Yayın yoluyla eğitim ( Televizyon, radyo, telefon, teyp, video, vb …) ( ) Bilişim teknolojileri yoluyla eğitim ( E-öğrenme, DVD, VCD, CD, Bilgisayar, Đnternet vb...) ( ) Diğer (Lütfen belirtiniz:……………………………………………………………..) 21) Bakanlık tarafından düzenlenen profesyonel turist rehberliği kurslarının uzaktan eğitimle verilmesini ister misiniz? ( ) Evet ( Lütfen nedenini belirtiniz: ...................................................................................) ( ) Hayır ( Lütfen nedenini belirtiniz: ................................................................................) 133 ÖZET Bu çalışmada, yerli ya da yabancı turistlerin katıldıkları turlarda onlara yol gösteren, gezilen görülen yerler hakkında tarihi, coğrafik, kültürel, siyasal, mimari vb. birçok konuda bilgi veren, gidilen yerdeki yöre halkı ile turistler arasında iletişim kurulması gibi turistlerin ihtiyaç duyduğu her türlü konuda yardımcı olan turist rehberinin sunduğu rehberlik hizmeti ve turist rehberliği mesleki eğitiminin Türkiye’deki uygulama şekli ele alınmış ve turist rehberliği eğitimlerinden biri olan Kültür ve Turizm Bakanlığı rehberlik kurslarına alternatif bir eğitim modeli olarak uzaktan eğitim konusuna değinilmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, “turizm ve turist rehberliği” başlığı altında, turizm ve önemi vurgulandıktan sonra turist rehberinin tanımı yapılmış, turist rehberliği mesleğinin dünyada ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi, turizm sektöründe rehberin yeri ve önemi, turistlerin rehberli turları tercih etme nedenleri, turist rehberinde olması gereken özellikler, Türkiye’de uygulanan turist rehberliği eğitimleri anlatılmıştır. Đkinci bölümde, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarına alternatif eğitim modeli olarak sunulan “uzaktan eğitim” başlığı altında eğitim ve uzaktan eğitimin tanımı yapıldıktan sonra, geleneksel eğitimin özellikleri, uzaktan eğitimin özellikleri, uzaktan eğitimin amaçları, uzaktan eğitim gerektiren faktörler, uzaktan eğitimin avantaj ve dezavantajları, uzaktan eğitim uygulama modelleri ve bunların avantaj ve dezavantajları, uzaktan eğitimde teknoloji seçimi ve Türkiye’de bazı uzaktan eğitim uygulamaları konularına değinilmiştir. Üçüncü ve son bölüm, Kültür ve Turizm Bakanlığı turist rehberliği kurslarının uzaktan eğitimle uygulanabilirliği üzerine yapılan alan araştırmasının sonuçlarını kapsamaktadır. Yapılan anket çalışmasıyla kursların uzaktan eğitimle verilip verilemeyeceği değerlendirilmiştir. Sonuç ve öneriler kısmında ise Kültür ve 134 Turizm Bakanlığı turist rehberliği kursları için uygun olduğu düşünülen uzaktan eğitim modeli önerilmiştir. Anahtar Kelimeler: Turizm, Turist Rehberi, Uzaktan Eğitim 135 ABSTRACT This study analyzes ‘guiding profession’ carried out by tourist guides who escorts both domestic and foreign tourists travelling while giving information about the historical, geographical, cultural, political and architectural etc. aspects of the destinations as well as creating dialogue between the local people and the tourists helping them with anything they need as well. Moreover, this paper mainly concentrates on the teaching model of tourist guiding profession in Turkey particularly treating distance education model as an alternative for the current model provided by the Ministry of Culture and Tourism, as one of the authorized bodies that supplies tourist guiding training courses. The study is comprised of four chapters. Emphasizing the key role of tourism, the first chapter under the title “tourism and tourist guiding” begins with the definition of a “tourist guide” and moves on tourist guiding profession in Turkey and in the World through explaining its historical background, the vital role of tourist guides in respect to tourism sector, the motives behind preferring guided tours, the qualifications required for the guides and the current training/education models executed in Turkey. The second chapter under the title “distance education” which is suggested as an alternative model for the current training model implemented by the Ministry of Culture and Tourism, defines education and distance education and moves on the characteristics of traditional education and distance education as well as dealing with the goals, the necessities, the advantages/disadvantages of distance education, the models of distance education and the advantages/disadvantages of those models, the technology preference in distance education and this chapter finally ends up with some distance education applications in Turkey. The third and the last chapter encompass the field study analysis on the applicability of distance education to the tourist guiding training courses executed by 136 the Ministry of Culture and Tourism. Finally, the distance education model suggested as applicable for the Ministry of Culture and Tourism training courses is presented within the solutions and recommendations part. Key words: Tourism, Tourist Guide, Distance Education 137