gerçek zamanlı izleme sistemleri
Transkript
gerçek zamanlı izleme sistemleri
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI GERÇEK ZAMANLI İZLEME SİSTEMLERİ: MERİÇ-ERGENE ÖRNEK ÇALIŞMASI -UZMANLIK TEZİ- HAZIRLAYAN: ŞÜKRAN DENİZ ANKARA-2014 i T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI GERÇEK ZAMANLI İZLEME SİSTEMLERİ: MERİÇ-ERGENE ÖRNEK ÇALIŞMASI -UZMANLIK TEZİ- HAZIRLAYAN: ŞÜKRAN DENİZ TEZ DANIŞMANI: BİLAL DİKMEN İZLEME VE SU BİLGİ SİSTEMİ DAİRE BAŞKANI ANKARA-2014 ii iii ÖNSÖZ Uzmanlık tezimi hazırlama sürecinde maddi ve manevi desteklerini hiç eksik etmeyen aileme, çalışmalarımı yönlendirmemde yardımcı olan, araştırmalarımda bana yol gösteren tüm amirlerim ve mesai arkadaşlarıma, yardımlarını ve sabrını benden esirgemeyen, desteğini her zaman hissettiğim eşim Tayfun DENİZ’e çok teşekkür ederim. Şükran DENİZ Uzman Yardımcısı Ağustos 2014 iv İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iv KISALTMALAR .................................................................................................... viii ÇİZELGE LİSTESİ .................................................................................................. ix ŞEKİL LİSTESİ ......................................................................................................... x ÖZET........................................................................................................................ xiii ABSTRACT ............................................................................................................. xiv YÖNETİCİ ÖZETİ .................................................................................................. xv 1.GİRİŞ ....................................................................................................................... 1 2.İZLEME ................................................................................................................... 3 3.GERÇEK ZAMANLI İZLEME ............................................................................ 7 3.1. Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonları Kurulum Aşamaları ............... 12 3.2. Havza Bazında Gerçek Zamanlı İzleme .............................................. 18 3.3. Gerçek Zamanlı İzlemenin Türkiye’deki Mevcut Durumu .............. 19 3.4. Gerçek Zamanlı İzlemenin Standardizasyonu ................................... 21 3.5. Gerçek Zamanlı İzlemenin Dünya’daki Örnekleri ............................ 26 4.MERİÇ-ERGENE HAVZASI VE GERÇEK ZAMANLI İZLEME SİSTEMLERİNİN HAVZADA İNCELENMESİ .............................................. 48 4.1.Meriç-Ergene Havzası .................................................................................. 48 4.1.1. Coğrafi Konum ve Genel Özellikler ............................................ 48 4.1.2. Yağış ve Akış Özellikleri............................................................ 50 4.1.3. Arazi Kullanımı .......................................................................... 51 4.1.4. Demografik, Ekonomik ve Sosyal Yapı.................................... 53 4.1.5. Sanayi .......................................................................................... 55 4.1.6. Su Kaynakları ............................................................................. 58 4.2. Gerçek Zamanlı İzleme Sistemlerinin Meriç-Ergene Havzası Örneği Üzerinde İncelenmesi ............................................................................ 60 4.2.1. Numune Alma Hattı ve Pompası ............................................... 61 4.2.2. Cihazlar ......................................................................................... 65 4.2.3. Cihazlarda Kalibrasyon ve Doğrulama .................................... 76 v 4.2.4. Veri Takip Sistemi ve Veri İzleme Yazılımı ............................. 80 4.2.5. Maliyet Analizi............................................................................. 84 5. BULGULAR ......................................................................................................... 87 6. DEĞERLENDİRMELER ................................................................................. 105 7. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ......................................................................... 110 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 114 EKLER .................................................................................................................... 119 Ek 1a. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü 119 Ek 1b. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü120 Ek 2a.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Kuru Bölüm) ............................................................................................... 121 Ek 2b.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Kuru Bölüm) ............................................................................................... 122 Ek 3. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Islak Bölüm) ................................................................................................ 171 Ek 4a. Yulaflı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu .................................................... 124 Ek 4b. İnanlı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu .................................................... 126 Ek 4c. Aksa İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu .................................................... 128 Ek 4d. Evrensekiz İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu ....................................... 131 Ek 4e. Yenicegörüce İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu ....................................... 133 Ek 5. Gözetimsel İzleme noktalarında izlenmesi gerekli parametreler ve sıklıkları ........................................................................................................ 136 Ek 6. Gerçek zamanlı olarak izlenebilen parametreler, birimleri, metotlar ve uygulama sahası ........................................................................................... 159 Ek 7. Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri ile ölçülebilen parametreler, ölçüm aralığı, yaklaşık maliyeti ve cihaz ................................................................ 164 vi Ek 8. Gerçek zamanlı izlenebilen parametreler, ölçüm metodu ve metodun tercih sebebi .................................................................................................. 170 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 184 vii KISALTMALAR AC Alternatif Akım ASTM Amerikan Analiz ve Malzeme Kurumu DIN Almanya standartlar Enstitüsü DSL Sayısal Abone Hattı DVR Dijital Video Kaydedici EPA Çevre Koruma Ajansı GSM Mobil İletişim İçin küresel Sistem ISO Uluslar arası Standartlar Teşkilatı JIS Japonya Endüstriyel Standartları LED Işık Yayan Diyot NDIR Dağılmayan Kızılötesi Absorbans OSB Organize Sanayi Bölgesi PLC Programlanılabilir Mantıksal Denetleyici PP Polipropilen PVDF Polivinilidenflorit SAC Spektral Absorpsiyon Katsayısı SÇD Su Çerçeve Direktifi SM Standart Metot SMS Kısa Mesaj Hizmeti SQL Yapılandırılmış Sorgu Dili SRM Standart Referans Malzeme TDS Toplam Çözünmüş Katı UV Morötesi Işınım WQMSIL Göllerde Su Kalitesi İzleme Sistemleri YSKYY Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği viii ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 2.1.Gıda Ürünleri İmalatından kaynaklı baskılar için izlenmesi gereken parametreler ............................................................................................ 5 Çizelge 3.1. İzleme kabininin minumum, optimum ve maksimum koşullarda boyutları ................................................................................................ 23 Çizelge 3.2.Su kategorisine göre izlenmesi gereken ilave parametreler ................... 25 Çizelge 3.3.Multiparametre sondasının doğruluk ve hassasiyeti ............................... 30 Çizelge 4.1.Havza genel karakteristik değerleri ........................................................ 48 Çizelge 4.2.Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı ............................................ 52 Çizelge 4.3.Ergene – Meriç Havzası’nda üretim yapan toplam endüstri sayıları ...... 56 Çizelge 4.4.Meriç-Ergene Havzasına kurulmuş olan Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonlarının bulunduğu Mevki ve kodları ....................................... 60 Çizelge 4.5.9 Temmuz 2014 tarihinde istasyonlardan ve laboratuardan alınan ölçüm sonuçları ................................................................................................ 79 Çizelge 4.6.Kabin içi, kabin dışı, kabin yapısı ve merkezi izleme odası için gerekli harcama kalemlerine ait birim fiyat tutarı ............................................. 84 Çizelge 4.7.İşletme maliyeti için gerekli masraf kalemleri ve yıllık tutarı ................ 86 Çizelge 6.1.Meriç-Ergene Havzasında yer alan gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarından 15-21.05.2014 tarihlerinde alınan TOK, iletkenlik, ÇO, pH, sıcaklık ve renk parametrelerinin ortalama değerleri ......... 105 ix ŞEKİL LİSTESİ Şekil 3.1.Sabit sistem .................................................................................................. 8 Şekil 3.2.Dubalı sistem ............................................................................................... 9 Şekil 3.3.Dalgıç sistem .............................................................................................. 10 Şekil 3.4. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili sistem akış diyagramı ........... 11 Şekil 3.5.Merkezi İzleme Odası şematik gösterimi ................................................... 15 Şekil 3.6.Toplantı odası temsili fotoğrafı .................................................................. 16 Şekil 3.7.Merkezi İzleme Odasının toplantı odasına ait şematik gösterimi ............... 16 Şekil 3.8.Liming Havzasında kurulan gerçek zamanlı istasyonların şematik gösterimi .................................................................................................................................... 27 Şekil 3.9.Belirli tarihlerde alınan KOİ ölçüm sonuçları ............................................ 28 Şekil 3.10.İstasyonlardan sinyal aktarım şeması ....................................................... 29 Şekil 3.11.Nanwan Bay’da gerçek zamanlı denizsuyu kalitesi izleme sisteminin şematik gösterimi .................................................................................... 31 Şekil 3.12.Nanwan Bay mercan kayalığı ekosisteminde çözünmüş oksijen konsantrasyonu ile pH arasındaki ilişkiyi gösteren grafik ...................... 32 Şekil 3.13.Çözünmüş oksijen ve sıcaklık değerlerinin Eylül 2009’dan itibaren derinlik ile değişim grafiği ........................................................................... 33 Şekil 3.14.03 Haziran 2011 tarihinde soğuk suyun yüzeye doğru akışı boyunca, sıcaklık, pH, tuzluluk, çözünmüş oksijenin etkisi .............................. 34 Şekil 3.15.Fitoplankton patlamaları için erken uyarı, tahmin ve gerçek zamanlı gözlem istasyonu ............................................................................ 36 Şekil 3.16.Evrotas Nehri Havzası ve gerçek zamanlı izleme istasyonları ............... 38 Şekil 3.17.Evrotas Nehri’ne kurulan istasyonlardaki ekipmanlardan bazıları .......... 39 Şekil 3.18.Skoura istasyonunu sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiği ................... 40 Şekil 3.19.Neuse Haliç İzleme ve Araştırma Programı kapsamında belirlenen istasyonların haritada gösterimi .............................................................. 42 Şekil 3.20.Neuse halicinde gerçek zamanlı izleme prosesinin akım şeması ............. 43 Şekil 3.21.Ekipmanların yer aldığı gerçek zamanlı izleme sistemleri platformu ...... 44 Şekil 3.22.Çözünmüş oksijen ve tuzluluğun günlere göre değişim profili ................ 45 x Şekil 4.1.Meriç-Ergene Havzası genel durum haritası ............................................. 49 Şekil 4.2.Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı ............................................... 53 Şekil 4.3.Trakya Bölgesinin illere göre nüfus dağılımı ............................................. 54 Şekil 4.4.Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan il ve ilçelerin nüfus yoğunlukları ...... 55 Şekil 4.5.Meriç-Ergene Havzası’nda illere göre sanayi dağılımı .............................. 56 Şekil 4.6.Meriç-Ergene Havzası’nda sanayi tesislerinin sektörel dağılımı ............... 57 Şekil 4.7.Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan sanayi tesislerin dağılımı .................. 58 Şekil 4.8.Ergene Nehri ve kolları ............................................................................... 59 Şekil 4.9.Meriç-Ergene Havzasına kurulan Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonlarının haritada gösterimi ...................................................................................... 61 Şekil 4.10.Dalgıç pompa örneği................................................................................. 62 Şekil 4.11.Dalgıç pompanın şematik gösterimi ......................................................... 63 Şekil 4.12.Yulaflı Mevki istasyonu ve numune pompası .......................................... 64 Şekil 4.13.Yulaflı Mevki numune pompası ............................................................... 64 Şekil 4.14.Yenicegörüce Mevki numune haznesi ...................................................... 65 Şekil 4.15.pH probu ................................................................................................... 67 Şekil 4.16.Elektriksel iletkenlik ölçüm sensörü şematik gösterimi ........................... 68 Şekil 4.17. Elektriksel iletkenlik probu...................................................................... 69 Şekil 4.18.Renk ölçümünün şematik gösterimi ......................................................... 70 Şekil 4.19.Çözünmüş oksijen probu .......................................................................... 72 Şekil 4.20.Meriç-Ergene Havzasında bulunan sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen,iletkenlik, renk parametrelerine ait analizör ............................. 73 Şekil 4.21.Toplam organik karbon ölçüm prensibinin şematik gösterimi ................. 75 Şekil 4.22.Meriç-Ergene havzasında bulunan toplam organik karbon analizörü ...... 76 Şekil 4.23.Veri takibi şematik gösterimi ................................................................... 81 Şekil 4.24.Sistem diyagramının şematik gösterimi ................................................... 83 Şekil 4.25.Yazılımının web sayfası görüntüsü .......................................................... 84 Şekil 5.1.MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafi .... 87 Şekil 5.2.MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği .............................. 87 Şekil 5.3.MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ....................... 88 Şekil 5.4.MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafi .... 88 Şekil 5.5.MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği ............................. 89 xi Şekil 5.6.MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ....................... 89 Şekil 5.7.MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği . 89 Şekil 5.8.MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği .............................. 90 Şekil 5.9.MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ....................... 90 Şekil 5.10.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 90 Şekil 5.11.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği ............................ 91 Şekil 5.12.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ..................... 91 Şekil 5.13.MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm dalga boylarında) haftalık renk grafiği .................................................... 91 Şekil 5.14.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 92 Şekil 5.15.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği ............................ 92 Şekil 5.16.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği ..................... 92 Şekil 5.17.MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm dalga boylarında) haftalık renk grafiği ..................................................................... 93 Şekil 5.18.MENGZI001 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi ..................................................................................................... 95 Şekil 5.19. MENGZI001 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi ................... 96 Şekil 5.20.MENGZI002 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi ................................................................................................... 97 Şekil 5.21. MENGZI002 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi .................... 98 Şekil 5.22.MENGZI003 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi ................................................................................................... 99 Şekil 5.23. MENGZI003 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi .................. 100 Şekil 5.24.MENGZI004 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi ................................................................................................. 101 Şekil 5.25. MENGZI004 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi .................. 102 Şekil 5.26.MENGZI005 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi ................................................................................................. 103 Şekil 5.27. MENGZI005 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi .................. 104 xii ÖZET Bu tez gerçek zamanlı izleme sistemlerini tanıtmak ve Meriç-Ergene Havzasına kurulan 5 adet gerçek zamanlı izleme istasyonları ile ilgili bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Bu çalışma kapsamında, gerçek zamanlı izleme sistemleri hakkında genel bilgiler, sistemlerin kurulum aşamaları, ölçüm parametreleri, ölçüm metotları, ölçüm aralığı ve sistemlerin yaklaşık maliyeti detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Ayrıca, merkezi izleme odası tasarımı için fiziki altyapı ve teknik altyapı gerekliliklerine değinilmiştir. Ülkemizde gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kısa tarihçesi ve yurtdışından uygulama örnekleri verilmiştir. Bununla birlikte, ölçüm cihazları, verilerin toplanması, depolanması ve merkeze aktarılması ile ilgili bir takım standart özellikler de bu çalışmada ele alınmıştır. Meriç-Ergene Havzasındaki 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu örnek çalışma olarak ele alınmış, istasyonlarla ilgili numune alma hattı ve pompası, ölçüm cihazları, veri yazılımı ve cihaz kalibrasyonları anlatılmıştır. Ayrıca istasyonlarda doğrulama yapılması amacıyla istasyon ölçüm sonuçları, akredite laboratuvar ölçüm sonuçları ile karşılaştırılmıştır. TOK parametresi için maksimum sapma değeri %20 (Yenice-Görüce İstasyonu), renk parametresi için maksimum sapma değeri % 11 (Evrensekiz İstasyonu) olarak bulunmuştur. Diğer pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen parametreleri portatif ölçüm cihazı ile yerinde ölçümü yapılmış ve istasyonda ölçülen değer ile yaklaşık aynı olduğu bulunmuştur. Kurulan veri yazılımı aracılığıyla, bir haftalık beş istasyondan elde edilen ölçüm sonuçları raporlandırılmış ve grafiğe aktarılarak yorumlanmıştır. En yüksek TOK değeri İnanlı İstasyonunda (171,9 mg/l), en yüksek elektriksel iletkenlik değeri ve en düşük çözünmüş oksijen değeri Aksa İstasyonunda (5521 µS/cm, 0,08 mg/l) en yüksek sıcaklık ve pH değeri Yulaflı İstasyonunda (23,8 oC ve 8,4) olduğu bulunmuştur. Sonuçlar Yüzeysel Su Kalitesi Yönetim Yönetmeliği’ne göre değerlendirilmiş çözünmüş oksijen ve iletkenlik parametrelerinden dolayı bütün suların IV. Sınıf su kalitesinde olduğu görülmüştür.Ayrıca 5 istasyon için günlük sıcaklık, elektriksel iletkenlik ve TOK parametrelerine ait grafikler alınmış ani deşarjlar tespit edilmiştir. Yulaflı istasyonunda saat 03.00-06.00 saatleri arasında, İnanlı istasyonunda 00.00-01.00 saatleri arasında, Evrensekiz istasyonunda 03.00, 08.00, 13.00, 18.00 saatlerinde, Aksa istasyonunda 08.00-15.00 saatleri arasında deşarj olduğu tespit edilmiştir. Yenicegörüce istasyonunda değerlerde herhangi bir ani değişim görülmemiştir. Bu çalışmanın, su kalitesini gerçek zamanlı izleyen sistemler ile ilgili ayrıntılı ve yönlendirici bilgiler içermesi sebebiyle, konuyla ilgilenen kurum ve kuruluşlara yol gösterici bir rehber olması hedeflenmektedir. Anahtar Kelimeler: Gerçek zamanlı izleme, istasyon, su kalitesi, kirlilik, deşarj. xiii ABSTRACT The scope of this thesis is to give information about online monitoring systems and 5 online monitoring stations established in Meriç-Ergene River Basin. In this study, general information about the online monitoring systems has been presented and also installation stages, measurement parameters, analysis methods, measurement ranges and approximate cost of the systems have been explained in detail. In addition, physical and technical infrastructure requirements for the design of central monitoring room have been mentioned. Short history about the online monitoring systems in our country and implementation examples from abroad have been given. Also, standard features about the measurement devices, collection, storage and transfer of the data have been handled. As a case study, 5 online monitoring stations located in Meriç-Ergene river basin have been handled and sampling line and sampling pump, measurement devices, data software and calibration process of the devices have been explained. Also the aim of confirmation, the station measurement results is compared with accredited laboratory measurements results. The maximum deviation value is determined as 20% for TOC (Yenicegörüce Station) and as 11% for the color (Evrensekiz Station). For other parameters like pH, temperature, electrical conductivity, dissolved oxygen, measurements are conducted in the stations with portable measurement device and it is seen that the results approximately same as with the results obtained from online measurement devices.The measurement results obtained from data software for a period of one week have been reported and commented by the way of graphics. It is find out that the highest TOC value at Inanlı Station (171,9 mg/l), the highest electrical conductivity value and the lowest dissolved oxygen at Aksa Station (5521 µS/cm, 0,08 mg/l), the highest temperature and pH values at Yulaflı Station (23,8 oC ve 8,4). The results are evaluated according to Regulation of Surface Water Quality Management and according to this evaluation, it is seen that all measurement results in the stations are classified as IV.level water quality due to dissolved oxygen and electrical conductivity. Also, for 5 stations, graphics of temperature, electrical conductivity and TOC are obtained daily and with the aid of these, instant discharges are detected. At Yulaflı Station between hours of 03.00-06.00, at Inanlı Station between hours of 00.00-01.00, at Evrensekiz Station at 03.00, 08.00, 13.00, 18.00, at Aksa Sation between hours of 08.00-15.00, instant discharges are detected. On the other hand, at Yenicegörüce station, any instant discharges is not seen. This study is aimed to be a useful guidance document for the related institutions because it involves detailed and directive information about the online monitoring systems of water quality. Key Words: Online monitoring, station, water quality, pollution, discharge. xiv YÖNETİCİ ÖZETİ Su, canlıların yaşamlarını devam ettirmesini sağlayan en büyük materyal olmasının dışında enerji ve sanayide de önemli bir yere sahiptir. Sanayinin ve nüfusun çok hızlı artmasıyla beraber su kirliliği artmıştır. Sınırlı temiz su kaynağı ile bu düzenin uzun süre daha devam etmesi pek olası görülmemektedir. Su kalitesinin iyi bir seviyede tutulabilmesi önem arz etmektedir. Bunun için öncelikle yapılması gereken iş kirletici parametrelerin belirlenmesi ve ölçülmesi ile ortaya konulmalıdır. Burada suyun kalitesinin izlenmesi öne çıkmaktadır. İzleme, herhangi bir su kütlesi (yüzeysel su ve yer altı suyu) hakkında çeşitli amaçlar ve değerlendirmeler için ölçme ve veri toplama işlemidir. Ülkemizde gelinen son aşamada izleme, Avrupa su kaynaklarını ve su çevresini koruyan en önemli Avrupa mevzuatı haline gelen Su Çerçeve Direktifi (SÇD) Madde 8, Ek 5’e göre yapılmaktadır. SÇD’ye göre gözetimsel izleme, operasyonel izleme, araştırmacı izleme ve korunan alanların izlenmesi olmak üzere dört çeşit izleme vardır. SÇD’ye göre izlenmesi gereken parametreler ve sıklıkları verilmiştir. Zamanla izlemede daha sık ve uzun süreli verilerin elde edilebilmesi, ani deşarj tespitinin sağlanarak acil durumlarda müdahale edilebilmesi için teknolojinin de imkân vermesi ile birlikte gerçek zamanlı izleme sistemleri gündeme gelmiştir. Gerçek zamanlı izleme, yeryüzünün ve doğal kaynakların incelenmesinde değişik birçok sistemle, yerinde gerçek zamanlı olarak yapılması ve elde edilen ölçüm sonuçlarının ilgili birimlere günümüz teknolojisinde var olan iletişim protokolleri kullanılarak aktarılması işlemidir. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile hangi parametrelerin izlendiği, ölçüm metodu, ölçüm aralığı, metodun tercih sebebi ve yaklaşık maliyeti gibi bilgileri içeren ayrıntılı tablo bu tez kapsamında yer almaktadır. Gerçek zamanlı izleme sistemleri; sabit sistemler, mobil sistemler, yüzer sistemler ve dalgıç sistemler olmak üzere dört kategoride sınıflandırılmıştır. Bir yerde gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulurken şu aşamalar takip edilir: xv a) Uygun istasyon yer tespitinin yapılması, b) İstasyon alt yapısının hazırlanması, c) İzlenecek parametrelerin belirlenmesi, d) İzlenecek parametreler için uygun cihaz ve donanımın belirlenmesi, e) Cihaz ve donanımın kurulması, f) Sistemin çalıştırılması, cihazların kalibrasyonu ve doğrulamalarının yapılması, g) Merkezi İzleme Odası Kurulumu, h) Saha ile Merkez arasında veri iletişiminin sağlandığının testleri, i) Personel Eğitimi, j) Verilerin merkezde değerlendirilerek raporlandırılmasıdır. Verilen tüm aşamalar bu tez çalışması kapsamında ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Gerçek zamanlı izleme sistemleri Türkiye’de ilk olarak 10.10.2009 tarihli ve 27372 sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği kapsamında 10.000 m3 üzerinde atıksu deşarjı olan endüstriyel tesislerin atıksu arıtma tesisleri çıkışlarına 2009 yılı itibarı ile kurulmaya başlanılmıştır. Toplam 154 tesisten 132 tanesinde arıtma sonrası gerçek zamanlı olarak izlenmektedir. Belediyeler, içme suyu arıtma tesisi giriş ve çıkışlarına (özellikle çıkışlarına) gerçek zamanlı izleme sistemleri 2011 yılı itibarı ile kurmuşlardır. Alıcı ortamlarda gerçek zamanlı olarak ilk izleme 2007 yılında, “Merkezi Gerçek Zamanlı Nehir İzleme ve Kirlilik Kontrol Sistemi Araştırma Projesi” kapsamında Yeşilırmak Nehrine 2 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulmuştur. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi” kapsamında, 2013 yılı sonunda Meriç-Ergene Havzasına 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulmuştur. Ayrıca Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün yürüttüğü “Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme AB Projesinin Malzeme Temini Bileşeni” kapsamında Büyük Menderes Havzasına, 2014 yılının ortasında 4 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu xvi kurulmuştur. Söz konusu sistemlerin baskıların yoğun olduğu havzalarda yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. Bu tür sistemler yaygınlaşmaya başladığı için uygulamada bir takım standartlar getirilmelidir. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kabin özellikleri, cihaz özellikleri, verilerin toplanması, depolanması, merkeze aktarılması ile ilgili standart özellikler bu çalışma kapsamında ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Ayrıca bu sistemler maliyetli olduğu için, gerçek zamanlı olarak izlenebilen tüm parametreleri izlemek yerine tüm istasyonlar için ortak, su kalitesinin en iyi göstergesi olan parametreler belirlenmiştir. Bu parametrelere ilave olarak her bir su kategorisine göre (nehir, göl, içme ve kullanma suyu, deniz suyu vs.) izlenmesi gerekli parametreler verilmiştir. Ayrıca bu çalışma kapsamında Dünya’da yer alan gerçek zamanlı izleme sistemlerinin örnekleri de incelenmiştir. Meriç-Ergene Havzasındaki 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu örnek çalışma olarak ele alınmış, numune alma hattı ve pompası, istasyon içerisinde yer alan cihazlar (ölçüm metodu, ölçüm aralığı, çalışma prensibi vs.), cihazlardaki kalibrasyon ve doğrulama işlemleri, veri takip sistemi ve veri izleme yazılımı ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Meriç-Ergene Havzasına kurulan bir istasyonun maliyet analizi de yapılmış olup (kurulum maliyeti+işletme maliyeti), bir istasyonun maliyeti hesaplanmıştır. Bu çalışmada bulgular kısmı oluşturularak, bir hafta süre için beş istasyondan elde edilen ölçüm sonuçları raporlandırılmış ve grafiğe aktarılarak yorumlanmıştır. Bu grafiklere ilave olarak günlük parametre grafikleri 5 istasyon için alınmış, kirliliğin temel nedeni olan endüstriyel ani deşarjlar ve günlük değişimler görülmüştür. Bu çalışmanın, su kalitesini gerçek zamanlı izleyen sistemler ile ilgili ayrıntılı ve yönlendirici bilgiler içermesi sebebiyle, konuyla ilgilenen kurum ve kuruluşlara yol gösterici bir rehber olması xvii hedeflenmektedir. 1. GİRİŞ İnsan yaşamının vazgeçilmez unsurlarından olan su, sınırlı bir kaynaktır. İçme, kullanma, tarımsal ve endüstriyel amaçlarla kullanılan kısıtlı miktardaki suların temiz ve kullanıma uygun olması gerekmektedir. Ancak, günümüzde sosyoekonomik gelişme, endüstriyel büyüme ve su üzerindeki baskıların artması neticesinde, sularda kirlilik ciddi oranda artmıştır. Kullanılabilir su miktarı giderek azalmaktadır. Dünya nüfusunun % 40’ını içeren 80 ülke şimdiden su sıkıntısı çekmektedir. Bu nedenle su kaynaklarının, bilinçli su yönetimiyle çok iyi değerlendirilmesi, alınacak önlemlerle su kaynaklarında kirliliğin önlenmesi hayati önem taşımaktadır. Sularda kirletici maddelerin tespitinin yapılabilmesi için, bu maddelerin varlığını temsil edebilecek parametrelerin sürekli takip edilmesi gereklidir. Laboratuvarda yapılan ölçümler, su kalitesini etkileyecek durumları çözmek için yavaş kalmakta ve sadece numunenin alındığı zamanı temsil etmektedir. Halk sağlığı ve ekolojik yaşam için, meydana gelen kirliliğin hızlı bir şekilde tespit edilmesi gereklidir. Sularda kirliliği, gerçek zamanlı olarak tespit etmek, bir takım önlemler almak için en hızlı ve uygun yoldur. Bu yüzden gerçek zamanlı izleme sistemleri ve erken uyarı sistemleri son zamanlarda giderek artan bir ivme ile Dünya’da kullanılmaya başlanmıştır. Teknolojinin ilerlemesi ile daha sağlıklı çalışan sistemlere doğru sürekli bir gelişme görülmektedir. Bu sistemler suların sürekli olarak analizlenmesi ve elde edilen verilere kolay ulaşılabilmesi sayesinde, suların kontrol altında olmasını ve herhangi bir olumsuz durumda hızlıca su yönetim politikalarının ortaya konarak önlemlerin alınması için kullanılmaktadır [28]. Gerçek zamanlı izleme sistemleri Dünya’da uzun süreden beri kullanılmakta; ancak Ülkemizde yeni olan sistemlerdir. Sürekli gelişen bu sistemlerin ileriki zamanlarda çok özel parametreler haricinde klasik izlemenin yerini alabileceği öngörülmektedir. Ülkemizin gelecekte geri kalmaması adına bu sistemleri geliştirebilecek bilgi ve tecrübeye sahip olabilmesi için, bu sistemlerin kullanılması faydalı olacaktır. Bu anlamda “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonlarının Kurulması Projesi” kapsamında Meriç – Ergene Havzası’nda gerçek zamanlı izlemeye başlanılması çok önemlidir. 1 Havzada kurulan 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu sayesinde, havza 24 saat boyunca anlık olarak izlenmektedir. Böylece yüzeysel suların kalite açısından mevcut durumu ortaya konulmakta, ayrıca ani deşarjların tespiti yapılmaktadır. Bu çalışmadan elde edilen tecrübeler ile diğer havzalarda kurulacak sistemlerin daha iyi organize edilmesi ve çalışması sağlanacaktır. Bu amaçla gerçek zamanlı su kalitesi izlemeyle ilgili bir standardizasyonun yapılması ve bunun teknolojinin ilerlemesine bağlı olarak sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Gerçek zamanlı izleme sistemleri maliyetli olup, kurulacak istasyon sayısı belirlenirken oldukça titiz çalışılmalıdır. İstasyon yerlerinin seçilmesi, istasyon tipleri, seçilecek ölçüm cihazları tamamen kullanılacak yere ve izleme amacına göre seçilmelidir. Tüm bunlar dikkate alınarak hem etkili bir izleme hem de minimum maliyet ile optimizasyonu yapılmalıdır. 2 2. İZLEME İzleme, herhangi bir su kütlesi (yüzeysel su ve yeraltı suyu)hakkında çeşitli amaçlar ve değerlendirmeler için ölçme ve veri toplama işlemidir. Su kaynaklarının izlenmesi; Zamana bağlı değişimlerin eğilimini belirlemek, Modelleme yapmak, Verilerin istatiksel yöntemlerle sistematik değerlendirilmesi ve uzun dönemli tahminlerde bulunmak, Kirliliği karakterize etmek, Standartlara uyumu denetlemek, Sağlıklı bir izleme sistemi kurmak, Kendi kendini kontrol gibi bir çok amaç için yapılmaktadır [3]. Türkiye’de gerek doğrudan suya yönelik, gerekse dolaylı olarak su ile ilgili olan birçok kamu kurum ve kuruluşu Kanunlar kapsamında kendilerine verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde izleme çalışmaları yürütmektedir. Bu konu ile ilgili olarak Ülkemizde çıkarılmış birçok mevzuat vardır. Ancak; Ülkemizde gelinen son aşamada Avrupa su kaynaklarını ve su çevresini koruyan en önemli mevzuat olan Su Çerçeve Direktifi Madde 8, Ek 5’e göre izleme yapılmaktadır. Su Çerçeve Direktifine göre izleme, Su durumunun sınıflandırılması, Gelecekteki izleme programlarının etkili ve verimli bir şekilde tasarlanması, Doğal koşullardan ve insani faaliyetlerden kaynaklanan uzun dönemli değişikliklerin değerlendirilmesi, Önlemler programının etkinliğinin değerlendirilmesi, Kaza ile oluşan kirliliğin boyut ve etkilerinin belirlenmesi, İnterkalibrasyon çalışmalarında kullanılması, 3 Referans koşulların belirlenmesi gibi amaçlarla yapılmaktadır [4]. Su Çerçeve Direktifi’ne göre 4 çeşit izleme türü bulunmaktadır. Bunlar gözetimsel, operasyonel, araştırmacı ve korunan alan izlemesidir. Gözetimsel İzleme, yüzeysel sulardaki doğal şartlardan ve insani faaliyetlerden kaynaklanan uzun dönemli değişikliklerinin değerlendirilmesi maksadıyla yapılan izlemedir. Gözetimsel izleme noktalarında her bir izleme noktası için en az bir yıllık süreyle mevsimsel (4 kez) ve aylık periyotlarda biyolojik, hidromorfolojik, genel fizikokimyasal ve kimyasal parametreler, havzaya deşarj edilen öncelikli maddeler ve havzaya önemli miktarlarda deşarj edilen diğer kirletici maddeler izlenmektedir. Gözetimsel izleme kapsamında, izleme sıklıkları ve izlenecek parametreler Ek 5’te yer almaktadır [12]. Operasyonel izleme baskı ve etkilere göre belirlenen bir izleme çeşididir. Operasyonel izleme yapılacak su kütleleri belirlenirken, öncelikle havza genelinde bir su kütlesi üzerinde hangi tip baskıların olduğunun belirlenmesi esastır. Su Çerçeve Direktifi’ne göre operasyonel izlemede, gözetimsel izlemede yer alan parametreler izlenmekte olup, ayrıca baskı ve etkilerden kaynaklı kirletici parametreler de listeye dâhil edilmektedir. Baskıların neden olduğu parametreler ise baskının türüne göre; Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Proje kapsamında Ülkemiz için belirlenmiştir. Örneğin baskı, gıda ürünleri imalatından kaynaklı ise, Operasyonel izlenen parametrelere ilaveten gıda ürünleri imalatından kaynaklı Çizelge 2.1’de yer alan parametreler de izlenir [3,32]. 4 Çizelge 2.1. Gıda Ürünleri İmalatından kaynaklı baskılar için izlenmesi gereken parametreler Endosulfan Endrin 2,6-Ksilenol Triklorofenoksi)Etil]-1h- (EDTA) 4,4'-DDD İmidazol-1-Karboksamid Hekzaklorobenzen Aldrin Para-Para-DDT Hekzaklorosiklohekzan Benzen Terbutrin Heptaklor DDT (Toplam) Ter-Bütil-4-Metoksifenol Heptaklor Epoksit Dieldrin Diklorometan N-Propil-N-[2-(2,4,6- Etilendiamin Tetra Asetik Asit Triklorometan (Kloroform) Kuaterner Amonyum Bileşikleri, Benzil-C12-16-Alkildimetil, Klorürler Araştırmacı İzleme gözetimsel ve operasyonel izlemeden farklı olarak, izleme yerleri ve zamanı net olan bir izleme türü değildir. Normalden farklı bir durum oluşması durumunda araştırmacı izleme yapılmaktadır. SÇD Ek-5’e göre yüzey sularında araştırmacı izlemeyi gerektiren özel durumlar [4]; Çevresel hedef değerleri aşan herhangi bir durumda sebebin ne olduğunun bilinmemesi, Gözetimsel izlemeye göre SÇD’nin 4. Maddesinde belirlenen hedeflere ulaşılamayabileceği belirlenen ve operasyonel izlemenin henüz tasarlanmadığı su kütlelerinde çevresel hedeflere ulaşamamanın sebeplerinin kesinleştirilmesi, Kazaların neden olduğu kirliliğin boyutlarının ve etkilerinin belirlenmesi olarak özetlenebilir. 5 Korunan Alan İzlemesi, sahip oldukları yüzey suları veya yeraltı suları sebebiyle veya doğrudan su durumuna bağlı olan habitat ve türlerin korunması amacıyla özel korumanın gerekli olduğu bütün alanların korunan alanlar olarak belirlenmesi gerektiği ifade edilmektedir [4]. 6 3. GERÇEK ZAMANLI İZLEME Gerçek Zamanlı İzleme, yeryüzünün ve doğal kaynakların incelenmesinde değişik birçok sistemle, yerinde gerçek zamanlı olarak yapılması ve bu elde edilen ölçüm sonuçlarının ilgili birimlere günümüz teknolojisinde var olan iletişim protokolleri kullanılarak aktarılmasıdır. Gerçek zamanlı izleme, Kirliliği hızlı bir şekilde yerinde tespit edilmesi, Alarm sistemi sayesinde ani deşarjların önüne geçilmesi, İstenilen her saat diliminde gerçek zamanlı verilere kolayca ulaşılabilmesi, Çok fazla sayıda istasyonun aynı anda tek bir merkezden izlenebilmesi, Geçmiş verilere kısa sürede ulaşılabilmesi, Sistemdeki yazılım sayesinde elde edilen tüm verilerdeki değişimleri istenilen zaman aralığı için kolayca anlamlı tablo ve grafik verileri haline dönüştürülebilmesi, Ölçümün hep aynı cihaz ve yöntemlerle yapılmasından dolayı klasik izlemede numune almadan analizlerin yapılmasına kadar olan süredeki insan etkisinin ortadan kaldırılması, Acil durumlarda müdahale edilebilmesi, Tedbirler programının vakit geçirilmeden hazırlanarak uygulanmasının sağlanması gibi birçok amaç için yapılmaktadır. Alıcı ortamlarda Gerçek Zamanlı İzleme Sistemleri genel olarak kullanım amacına göre 4 kategoride sınıflandırılmaktadır. Bunlar, 1-Sabit Sistemler 2-Mobil Sistemler 3-Yüzer (Dubalı) Sistemler 7 4-Dalgıç Sistemler 1-Sabit Sistemler: Bu tür sistemler, kabin yapısında sabit bir şekilde olan, arazide uygun olan her yere kurulabilen sistemlerdir. Bu tür sistemlerde hangi parametreler izlenecekse, o parametrelere ait cihazlar kabin içerisine monte edilir. İçinde yer alacak cihazlara göre kabin büyüklüğü belirlenir. İçme suyu arıtma tesisi, atıksu arıtma tesisi ve akarsular için kullanılması uygundur. Sabit sisteme ait örnek Şekil 3.1’de verilmektedir. Şekil 3.1. Sabit sistem 2-Mobil Sistemler: Bu tür sistemlerde kabin, hareketli araç vasıtasıyla ölçüm yapılması uygun görülen yere taşınır. Sistemde bir yerden bir yere taşınma söz konusu olduğu için, cihazlar kabinden düşmeyecek şekilde monte edilmelidir. İçme suyu arıtma tesisi, atıksu arıtma tesisi ve akarsular için kullanılması uygundur; ancak bu tür sistemlerde bir yerde belirli bir süre için 8 ölçüm yapılacaksa kullanılır. Örneğin; Mobil izleme istasyonu ile A nehri için belirli bir süre zarfı boyunca gerçek zamanlı olarak izleme yapılıp artık izlemeye gerek kalmadığında, başka bölgedeki B nehrinin uygun olan bir yerine araçla taşınarak oradan da istenilen süre için gerçek zamanlı olarak izlenmesi mümkün olabilecektir. 3-Yüzer (Dubalı) Sistemler: Bu tür sistemler su yüzeyinde duran, ağırlıklarla sabitleştirilmiş sistemlerdir. Bu tip sistemlerde, ölçüm probları su içerisinde belli seviyede daldırılmış halde bulunmaktadır. Derinliği yüksek olan göl ve kıyı sularında kullanılabilir. Elektrik kıyıdan yada solar panellerle sağlanabilmektedir. İçerisindeki modem vasıtası ile merkezle iletişim kurulmaktadır. Yüzer sisteme ait örnek Şekil 3.2’de verilmektedir. Şekil 3.2. Dubalı Sistem 4- Dalgıç Sistemler: Dalgıç sistemler, cihaz tamamen su içerisinde dalmış vaziyettedir. Derin olan göllerde ve kıyı sularında kullanılır. Sistem, kıyıdan yada tekneden bir kontrol ünitesi aracılığı ile kontrol edilir. Bu tarz sistemlerde veri, sistem hafızasında kayıt edilir. Prob ile ölçülebilen parametreler bu sistemler aracılığıyla ölçülür [45]. Dalgıç sisteme ait örnek Şekil 3.3’te verilmektedir. 9 Şekil 3.3. Dalgıç sistem Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili olarak sistemin akış diyagramı Şekil 3.4’te verilmektedir. 10 Sıcaklık, pH, EC, ÇO, renk, bulanıklık, AKM, KOİ, BOİ, TOK, pV, NH4N, TN, NO3-N, NO4-N, oPO4,TP, H2S, F-, Cl-, PAH, Fenol, Klorofil-a, maviyeşil alg, debi. Sıcaklık, pH, EC, ÇO, renk, bulanıklık, AKM, KOİ, BOİ, TOK, pV, NH4-N, TN, NO3-N, NO4-N, o-PO4,TP, H2S, Cl-, debi. İçme Suyu Sıcaklık, pH, EC, ÇO, renk, bulanıklık, AKM, KOİ, BOİ, TOK, pV, NH4-N, TN, NO3-N, NO4-N, o-PO4,TP, H2S, Cl-, PAH, Fenol, Klorofil-a, mavi-yeşil alg, debi. Göl Nehir Atıksu Mobil Sistemler Sıcaklık, pH, EC, ÇO, renk, bulanıklık, AKM, KOİ, BOİ, TOK, pV, NH4-N, TN, NO3-N, NO4-N, o-PO4,TP, H2S, Cl-, PAH, Fenol, Klorofil-a, mavi-yeşil alg, debi. Deniz EK 7 Ölçüm Metot belirlenir. (Konsantrasyona ve cihaza uygun metot seçilir.) EK 7 Ölçüm Metot belirlenir. (Konsantrasyona ve cihaza uygun metot seçilir.) Periyodik İzleme Sıcaklık, pH, EC, ÇO, renk, bulanıklık, AKM, KOİ, BOİ, TOK, pV, NH4-N, TN, NO3-N, NO4-N, o-PO4,TP, H2S, Cl-, PAH, Fenol, Klorofil-a, mavi-yeşil alg. Uzun Dönemli İzleme Kısa Dönemli İzleme Dalgıç Sistemler Sabit Sistemler Şekil 3.4. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili akış diyagramı 11 Uzun Dönemli İzleme Yüzer Sistemler 3.1. Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonları Kurulum Aşamaları Bir yerde gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulurken genel olarak aşağıda verilmiş olan hususlar takip edilmelidir. 1- Uygun istasyon yer tespitinin yapılması: Gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarında temel olarak aşağıdaki hususlar dikkate alınarak yer seçimi yapılmalıdır. 1) Yerin coğrafi ve fiziki konumu(jeolojisi, hidrojeolojisi, demografik yapısı, akım özellikleri, akarsu boyunca noktasal ve noktasal olmayan kirlilik deşarjları, akarsuyun üzerindeki bağlama, baraj gibi yapıları vs) iyi bilinmelidir. 2) Erişilebilirliğin kolay olması gerekmektedir. 3) İstasyona gerekli olan enerjinin tedarik edilebilir olması gerekmektedir. 4) İstasyona su temini (temizlik amaçlı) rahatlıkla sağlanmalıdır. 5) İstasyonunun yer seçiminde iletişime imkân tanıyan alt yapı (ADSL, GSM, Uydu) bağlantısının yapılması gereklidir. 6) İstasyonların kurulacağı yerin mülkiyet durumu araştırılmalıdır (şahıs arazisi, devlet arazisi vs.). 7) Doğal afetler (taşkın vs.) göz önünde bulundurulmalıdır. 8) Kurulması planlanan gerçek zamanlı ölçüm istasyonunun, kirlilik yükü açısından o yeri iyi temsil etmesi gerekmektedir. Bunun için membadan başlayıp mansaba doğru gidilirken kirlilik yükünü tespit etmek için belli mesafelerde gidilerek alan daraltması yapılır. Böylece nerede kirlilik yoğun ise o noktada istasyonun kurulması muhtemeldir. 9) İstasyonun kurulması planlanan yerde güvenliğin sağlanması (kamera, çit vs.) gereklidir. 2- İstasyon alt yapısının hazırlanması: 12 İstasyon yeri ile ilgili olarak seçim yapıldıktan sonra gerekli alt yapı oluşturulmaya başlanmalıdır. Eğer kabin yapısı şeklinde bir kurulum söz konusu ise, arazi alt yapısı (su basmanı, beton vs.) hazırlanmalıdır. Gerekli su temini, elektrik, GSM bağlantısı yapılmalıdır. Eğer su yüzeyinde dubalı bir istasyon yapısı kurulacaksa, su üzerinde sabit bir şekilde durabilmesi için zemin yapısına uygun sistemle sabitlenmelidir. Bunun için gerekli elektrik, kıyıdan veya solar paneller vasıtası ile sağlanmalıdır. Merkez ile haberleşmeyi sağlayacak GPRS bağlantısı yapılmalıdır. 3- İzlenecek parametrelerin belirlenmesi: Gerçek Zamanlı izleme sistemleri vasıtasıyla hangi parametrelerin izlenmesi gerekiyorsa belirlenmelidir. Ancak her parametre gerçek zamanlı olarak izlenmemekte olup, gerçek zamanlı olarak izlenebilen parametreler, birimi ve hangi sularda izlendiği Ek 6’da verilmektedir. 4- İzlenecek parametreler için uygun cihaz ve donanımın belirlenmesi: Gerçek zamanlı olarak hangi parametrelerin izlenmesi gerektiği belirlendikten sonra gerekli cihaz ve donanımın belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için cihazların ölçüm aralığı, metodu, maliyeti ve donanımları incelenmelidir. Öncelikle ölçüm aralığından yola çıkılmalıdır. Nerede gerçek zamanlı olarak izleme yapılacaksa (atık su, nehir, göl vs.) oradan numune alınarak izlenecek parametreler için ön analiz yapılmalıdır. Ölçüm sonucuna göre, ölçüm aralığına uygun ölçüm metodu seçilerek bir cihaz belirlenmelidir. Bu cihaz seçimi için önemli adımdır. Daha sonra maliyet baz alınarak bütçeye uygun cihaz seçimi yapılır. Parametrelerin donanımları, metodu, ölçüm aralığı, yaklaşık maliyet bilgileri Ek 7’de yer almaktadır. Ayrıca seçilen metotları daha detaylı incelemek amacıyla, metodun hangi durumlarda tercih edilebilir olduğunu açıklayan Ek 8’de verilmektedir. 5- Cihaz ve donanımın kurulumu: 13 Uygun cihaz ve donanım seçildikten sonra belirlenen istasyon noktasına gidilerek kurulumu yapılmalıdır. 6- Sistemin çalıştırılması, cihazların kalibrasyonu ve doğrulamalarının yapılması: Cihaz kurulumunun ardından sistem devreye alınarak çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Kalibrasyonları yapılan cihazlar ile ölçümler alınır. Karşılaştırma yapmak amacıyla aynı anda alınan numuneler güvenilirliği sağlanmış (akredite yada yetkilendirilmiş) laboratuvarda analizleri yapılarak karşılaştırma deneyleri yapılır. 7- Merkezi İzleme Odası Kurulumu: Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonlarından alınan verilerin aktarıldığı ve veri değerlendirmelerinin yapıldığı, gerektiğinde ise acil müdahale kararlarının alınarak önlemler programının hazırlandığı bölümdür. Bu bölümde Merkezi İzleme Odasını fiziki altyapı ve teknik altyapı olmak üzere iki kısımda ele alınmış olup, optimum şartlarda tasarım yapılmıştır. Fiziki Altyapı Merkezi İzleme Odası; izleme odası ve toplantı salonu şeklinde iki bölümden oluşmalıdır. İzleme odası; cihazların ve insanların rahatça çalışabileceği bir alana sahip olmalıdır. Girişler kartlı/şifreli, giriş kapısı otomasyon sistem cihazlarının rahatlıkla içeri veya dışarı taşınmasını sağlayabilecek büyüklükte olmalıdır. İstasyonların ve ölçüm sonuçlarının takip edilebileceği ekranlar bulunmalıdır. Bu birimde çalışacak insanların uzun süre rahatça çalışmasını sağlayacak imkânlar (masa, sandalye, havalandırma sistemi, evrak dolabı) bulunmalıdır. Merkezi izleme odasının haberleşmesi gereken yerlerle iletişim sağlaması için gerekli altyapı (telefon, 14 internet) sağlanmalıdır. İstasyonların anlık kamera görüntülerine istenildiğinde ulaşılabilmelidir. Herhangi bir acil durumda (yangın, deprem vs.) gerekli sivil savunma önlemleri (ilkyardım çantası, yangın tüpü vs.) alınmalıdır. İzleme Odasına ait temsili resim Şekil 3.5’te gösterilmektedir. Şekil 3.5. Merkezi İzleme Odası şematik gösterimi Toplantı odası izleme odasının yakınında olmalıdır. Girişler kartlı/şifreli olmalıdır. Salon giriş kapısında enformasyon sistemi (içeride toplantı olup olmadığını bildiren bilgi paneli) bulunmalıdır. Salonda toplantı yapılabilmesini sağlayacak altyapı ve donanım (masa, sandalye, bilgisayar, yansıtıcı, yazıcı, telefon, internet, mikrofon sistemi, vs.) sağlanmalıdır. Verilere, toplantı odasından da ulaşılabilmelidir. Herhangi bir acil durumda (yangın, deprem vs.) gerekli sivil savunma önlemleri (ilkyardım çantası, yangın tüpü vs.) alınmalıdır. Toplantı odasına ait temsili resim Şekil 3.6 ve 3.7’de yer almaktadır. 15 Şekil 3.6. Toplantı odası temsili fotoğrafı Şekil 3.7. Merkezi İzleme Odasının toplantı odasına ait şematik gösterimi 16 Teknik Altyapı İstasyonlardan alınan ölçüm sonuçlarının belli formatta merkezi izleme odasına aktarılmasını sağlayabilecek bir sistem (internet vs.) olmalıdır. Alınan veriler üzerinde operatörlerin ve dışarıdan sisteme girebilecek kişilerin değişiklik yapmasını engelleyecek bir şifreleme sistemi olmalıdır. Merkezi izleme odasında, gerekli boyutta görüntüleme sistemleri (PDPWall, LED ekran vs.) olmalıdır. Merkezi izleme odasına gelen verileri görüntüleyebilecek ve verileri saklayabilecek belleğe sahip, gerekli donanımlarla donatılmış, kullanılacak yazılımların yüklendiği bilgisayarların olması gerekmektedir. Merkezi izleme odasında kesintisiz güç kaynağı olmalıdır. Merkezi izleme odası teknolojinin gelişmesi ile değişikliğe uğrayabilecek yeni cihaz, yazılım vb. sistemlere uyumlaştırılabilir ve eklenebilir olmalıdır. Toplantı odasında kullanılmak üzere projektör ve akıllı tahta cihazlarının olması gerekmektedir. Toplantı Odasında kullanılmak üzere mikrofon sistemi ve kayıt sisteminin olması gerekmektedir. 8- Saha ile Merkez arasında veri iletişiminin sağlandığının testleri: Merkezi izleme odası kurulumu ve merkezi yazılım yüklendikten sonra istasyondaki ölçüm cihazlarından, istasyon bilgisayarına veri aktarımı ve istasyon bilgisayarından merkezi izleme odası bilgisayarlarına veri aktarımının sağlıklı bir şekilde testleri yapılmalıdır. 9- Personel Eğitimi: İstasyon içerisinde yer alan ölçüm cihazlarının bakımı, kalibrasyonu ve kullanımı, bilgisayarlara kurulan yazılım programı hakkında gerekli eğitimler verilmelidir. 17 10- Verilerin merkezde değerlendirilerek raporlandırılması: Cihazlardan alınan ölçüm sonuçları istenilen zaman aralıklarında (anlık, 30 dakikalık, günlük, haftalık, aylık) tablolar halinde veya grafik halinde raporlandırılarak ilgili birime gönderilmelidir. 3.2. Havza Bazında Gerçek Zamanlı İzleme Herhangi bir havzada su kalitesinin belirlenmesi ve çeşitli amaçlar için kalite gözlemlerinin yapılması istendiği zaman, yüzlerce kilometre uzunluğunda ve akarsu boyunca çok çeşitli özelliklerin oluşabileceği bir güzergâhta su numunesinin nereden alınması gerektiği önemli bir soru olarak ortaya çıkmaktadır. Sistematik bir yaklaşım önerilmediği takdirde bunun cevabını her planlayıcı ayrı bir şekilde verir. Çünkü böyle bir sorunun cevabını arayan mühendis veya planlamacının yapacağı iş, havza haritasını önüne alıp kendince önemli olabilecek noktaları belirlemelidir. Bu önemli noktalar, kimine göre akarsu kollarının birleştiği, kimine göre önemli deşarjların yapıldığı, kimine göre de akarsu özelliklerinin değiştiği farklı yerler yada hepsi olabilir. Bu durum havzada daha önce hiçbir gözlemin yapılmadığı durumda daha belirgin olmaktadır. İstasyon yeri seçimiyle ilgili olarak elde hiçbir veri bulunmaması halinde literatürde üç ana tanım getirilerek işe başlanmaktadır. 1-Makrolokasyon, istasyonun kurulması gereken akarsu bölümü, 2-Mikrolokasyon, yapılan deşarjlar ve akarsuyun karışım özellikleri dikkate alınarak bu bölüme kurulacak istasyonun kesin yeri, 3-Temsili lokasyon, istasyonun kurulacağı yer olan akarsu kesitinde su özelliklerini en iyi temsil eden noktanın belirlenmesini ifade etmektedir [3]. İstasyon yeri seçiminde, tasarımcının havzayı çok iyi tanıması, jeolojisini, hidrojeolojisini, demografik yapısını, akım özelliklerini, akarsu boyunca noktasal ve noktasal olmayan kirlilik deşarjlarını, akarsuyun üzerindeki baraj gibi su yapıları, 18 çeşitli madenleri, sulama programlarını ve buna benzer birçok bilgiye sahip olması gerekmektedir. Bu tip sistemler pahalı sistemler olduğu için havza bazında gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulurken, havzanın büyüklüğü ve baskılar göz önüne alınarak mümkün olduğunca az ve havzayı temsil eden istasyon noktaları belirlenmelidir. Havzada yer alan her bir su kütlesi tipine özgü istasyon kurmak yerine önemli endüstriyel, evsel ve kentsel deşarjların olduğu karışım noktaları seçilmeli ve bu noktalara gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulmalıdır. 3.3. Gerçek Zamanlı İzlemenin Türkiye’deki Mevcut Durumu Gerçek Zamanlı İzleme sistemleri Türkiye’de ilk olarak 10.10.2009 tarihli ve 27372 sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği kapsamında 10.000 m3 üzerinde atıksu deşarjı olan endüstriyel tesislerin atıksu arıtma tesisleri çıkışlarına 2009 yılı itibarı ile kurulmaya başlanılmıştır. Toplam 154 tesisten 132 tanesinde arıtma sonrası gerçek zamanlı olarak izlenmektedir. Tesis çıkışlarının kontrol ve denetimi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu sistemler aracılığıyla pH, elektriksel iletkenlik, sıcaklık ve çözünmüş oksijen parametreleri izlenmektedir. Belediyeler, içme suyu arıtma tesisi giriş ve çıkışlarına (özellikle çıkışlarına) gerçek zamanlı izleme sistemleri kurmuşlardır. Çıkış suyu kalitesinde pH, iletkenlik, çözünmüş oksijen, debi parametreleri izlenmektedir. Alıcı ortamlarda gerçek zamanlı olarak ilk izleme, “Merkezi Gerçek Zamanlı Nehir İzleme ve Kirlilik Kontrol Sistemi Araştırma Projesi” kapsamında olmuştur. Proje ile 2007 yılında Yeşilırmak Nehrine 2 adet Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonu ve Ankara Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü içine Merkezi İzleme Odası kurulmuştur. Bu istasyonlarda sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, elektriksel iletkenlik, 19 debi, nitrat, amonyak, orta fosfat, toplam organik karbon, klorofil-a, askıda katı madde, bulanıklık ve klor parametreleri izlenmiştir. Ülkemizde şu anda, “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi” kapsamında Meriç-Ergene Havzası gerçek zamanlı olarak izlenmektedir. Proje, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Proje kapsamında Ergene – Meriç Havzasına 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu ve DSİ Teknik Araştırma Kalite Kontrol Dairesi Başkanlığına Merkezi İzleme Odası 2013 yılı sonunda kurulmuştur. Ayrıca Bakanlık bünyesindeki bilgisayarlara yazılım programı da yüklenmiş olup anlık verilere bu program üzerinden erişilebildiği gibi www.sukalitesiizleme.ormansu.gov.tr ve www.gercekzamanli.ormansu.gov.tr adreslerinden de izlenebilmektedir. Kurulan gerçek zamanlı ölçüm istasyonları sayesinde, havzada 24 saat boyunca ölçüm yapılmaktadır. İstasyonlarda pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon ile iki istasyonda da renk parametreleri ölçülmektedir. Kurulan bu istasyonlar, tez çalışması kapsamında ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün yürüttüğü “Su Kalitesi İzleme Konusunda Kapasite Geliştirme AB Projesi Malzeme Temini Bileşeni” kapsamında Büyük Menderes Havzasına 4 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulmuştur. İstasyonlar yeni kurulmuş olup, istasyonlardan veri aktarımı Ağustos 2014 tarihinden itibaren başlamıştır. İstasyonlardan pH, sıcaklık, çözünmüş oksijen, iletkenlik ve toplam organik karbon parametreleri anlık olarak izlenebilmektedir. Anlık izleme sonuçlarına www.sukalitesiizleme.ormansu.gov.tr ve www.gercekzamanli.ormansu.gov.tr adresinden ulaşılabilmektedir. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün gerçek zamanlı izleme sistemleri ile ilgili olarak yürüttüğü bir diğer projede “Atatürk Baraj Gölü Koruma, Araştırma ve Geliştirme Projesi’ dir. Bu proje kapsamında Şanlıurfa ve Adıyaman İllerine 4 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonu kurulacaktır. Proje şuan da ihale aşamasındadır. Projede diğer projeler gibi su kalitesinin gerçek zamanlı olarak izlenmesi, kalite üzerine olan etkilerin anında tespiti ve gerekli önlemlerin alınması hedeflenmektedir. Proje kapsamında pH, sıcaklık, çözünmüş oksijen, elektriksel 20 iletkenlik, bulanıklık, toplam organik karbon parametreleri ayrıca nitel olarak yağ parametresi anlık olarak izlenecektir. Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri Ülkemiz için yeni ve maliyetli sistemler olup, alıcı ortamlarda yaygın olarak kullanılmamaktadır. Mevcut istasyonların ve yeni kurulacak olan istasyonların sürdürebilirliği sağlandığı sürece, kirlilik baskısı çok olan su kaynaklarında Ülkemizde yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. 3.4. Gerçek Zamanlı İzlemenin Standardizasyonu Ülkemiz su kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesinde su miktarının ve kalitesinin izlenmesi önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde su kalitesinin izlenmesi konusunda birçok kamu kurum ve kuruluşu Kanunlar kapsamında kendilerine verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde izleme çalışmaları yürütmektedir. Ülkemizin yeraltı ve yerüstü suları, kıyı ve geçiş suları da dahil olmak üzere su kaynaklarının korunması, iyileştirilmesi ve kullanılmasına ilişkin politikaları belirlemek görevi 04.07.2011 tarih ve 27984 sayılı (M) Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren 645 Sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK gereğince Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’ ne verilmiştir [32]. Ancak Ülkemizde gerçek zamanlı sistemleri ile izleme faaliyeti yürüten kurum ve kuruluşlar bulunmaktadır. Debisi 10000 m3/gün üzerinde olan arıtma tesislerinin çıkışlarında endüstriyel tesisler, içme suyu elde edilen arıtma tesis çıkışlarında Belediyeler ve alıcı ortamlarda ise Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından gerçek zamanlı ölçüm sistemleri kullanılarak su kalitesi anlık olarak izlenmektedir. Bu tür sistemler günümüzde yaygınlaşmaya başladığı için, tüm kurum ve kuruluşların uygulayabileceği, kabin yapısı, cihaz özellikleri, verilerin toplanması, depolanması ve aktarılması ile ilgili bir takım standartlar oluşturulmuştur. Gerçek Zamanlı Ölçüm Sistemi başlıca şu kısımlardan oluşur; 21 1- İstasyonda numune alma, analiz ve ölçümlerin yapılacağı gerekli cihaz ve ekipmanların içerisinde bulunduğu kabin, 2- İstasyonlardaki cihazlardan gelen verileri bilgisayara iletebilecek özellikte bir kontrol ünitesi ve/veya üniteleri, 3- İstasyonlarda verileri depolayabilecek ve merkeze iletebilecek özellikte, yeterli donanıma sahip bir adet endüstriyel bilgisayar veya veri toplayıcı, 4- İstasyonda elde edilen verilerin, Bakanlık merkezine aktarılmasını sağlayacak bağlantı için gerekli donanım (ADSL, GSM vs.), 5- Tüm istasyonlardan gelen verilerin toplanıp, değerlendirildiği ve gerektiğinde müdahale için eylemler programlarının hazırlandığı merkezi izleme odası. 6- Tüm sistem kurulurken, ileride başka model ve özellikte cihazların istasyona eklenebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Kabin Standart Özellikleri 1- Kabin numune alma noktasına mümkün olan en yakın mesafede kurulmalıdır. 2- Kabinde sıcaklık kontrolünü ve havalandırmayı sağlayabilecek klima bulunmalıdır. 3- Kabin, ısı yalıtımını sağlanmalıdır. 4- Kabin, bir subasman üzerine oturtulup sabitlenerek su taşkınları için önlem alınmalıdır. 5- Kabinde paratoner ve elektrik kaçaklarına karşı cihazların korunması için topraklama hattı bulunmalıdır. 6- Kabin içerisinde kolay ulaşılabilecek bir yerde yangın tüpü bulunmalıdır. 7- Yangınlara anında müdahale için ikaz sistemi ve otomatik yangın söndürme sistemi olmalıdır. 8- Elektrik kesintilerine karşı kesintisiz güç kaynağı bulunmalıdır. 9- Kabine cihaz temizliğinin yapılabilmesi için temiz su bağlantısı yapılmalıdır. 10- Kabinde saf su cihazı bulunmalıdır. 11- Kabin içerisinin ve dışarısının izlenmesini sağlayan bir kamera sistemi bulunmalıdır. Ayrıca bu kamera sistemi Merkeze de görüntüyü aktarabilmelidir. 22 İzleme kabininin boyutu ile ilgili olarak bir çalışma yapılmış, optimum, minumum ve maksimum koşullarda kabin boyutları belirlenmiştir. Belirlenen boyutlara ilişkin bilgiler Çizelge 3.1’de verilmektedir. Çizelge 3.1. İzleme kabininin minumum, optimum ve maksimum koşullarda boyutları Koşul En (m) Yükseklik (m) Uzunluk (m) Minumum 2,0 2,6 3,0 Optimum 3,0 2,6 3,5 Maksimum 4,0 2,6 6,0 Cihaz Standart Özellikleri 1- Kullanılacak ölçüm cihazlarının tümü uluslararası kabul görmüş standart ve metotlara göre ölçüm yapmalıdır. 2- Cihazlar, suyun özellikleri doğrultusunda uygun ölçüm aralığı, doğruluk ve hassasiyette seçilmelidir. 3- Probların ve numune kabının temizliğini sistem otomatik olarak, numune analizi gerçekleştikten sonra yapmalıdır. 4- Ölçüm sistemlerinin çalışma koşulları anormal durumlarda sistem Bakanlık Merkezine uyarı vermelidir. 5- Tespit edilen değerler cihazın ölçüm aralığının dışında sonuç verdiğinde Bakanlık Merkezine uyarı vermelidir. 6- Cihazların kalibrasyonları, doğrulamaları ve bakımları düzenli olarak yapılmalıdır. Bunun için cihazların kullanma kılavuzu ve kullanıcıların tecrübeleri ışığında bir plan hazırlanarak kalibrasyonlar, doğrulamalar ve bakımlar bu plana işlenmelidir. Bu planlar, referans çözeltilerin sertifikaları, vb. tüm kayıtlar kabin içerisinde yer alan bir dosyada saklanmalıdır. Yapılan her 23 çalışma istasyondaki bilgisayara kaydedilmeli ve veri aktarım süreci içerisinde merkezi izleme odasından da takip edilebilmelidir. 7- Sistemin kullanılmaya başlandığı tarihten itibaren belirli periyotlarla, akredite bir laboratuvara ölçüm veya analizler yaptırılarak söz konusu ölçüm ve analizlerin sonuçlarının karşılaştırılmalıdır. Verilerin Toplanması, Depolanması ve Aktarılması ile İlgili Standart Özellikler 1- Gerçek Zamanlı Ölçüm Sistemlerinden elde edilen verileri kaydedebilecek ve merkeze aktarılabilecek bir sistem bulunmalıdır. Bu sistemin mevcut ölçüm ve analiz cihazlarının kontrol ünitesine bağlı olması gereklidir. Veriler, mobil operatör veya internet kullanılarak Merkeze tüm güvenlik önlemleri alınarak iletilebilmelidir. 2- Ölçüm verileri, sistem kullanıcıları tarafından şifre ile alınmalıdır. Gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır, sistem kullanıcıları tarafından cihaz ve program ayarlarına girilerek verilere müdahale edilememelidir. 3- Verilerin aktarımı sırasında kullanılan tüm sistemler, kesintisiz çalışabilecek, sisteme yapılabilecek fiziksel müdahaleleri elektronik olarak tespit edebilecek, sistemin kapatılıp açılması durumunda, kayıt girdileri yapabilecek ve veri kaybına neden olmayacak özelliklere sahip olmalıdır. 4- Veri toplama sistemine kaydedilen tüm veriler tarih ve saat bilgisi ile birlikte düzenli olarak depolanmalı ve istenilen süre boyunca saklanabilmelidir. 5- Ölçüm cihazlarından alınan veriler direkt olarak Merkeze iletilmelidir. Aktarılan verilere müdahale edebilecek bir yapı bulunmamalıdır. 6- Veri toplama ve aktarılma işlemlerinde, anolog bağlantıların dijital bağlantıya çevrilebilmesi için dönüştürücü kullanılmalıdır. 7- Gerçek Zamanlı Ölçüm Sistemleri üzerinde yapılan tüm değişiklik ve işlemler, değişikliğin türü, açıklaması ve zamanı ile birlikte Merkezde kayıt altına alınmalıdır. 8- Cihazlardan gelen tüm alarmlar, zamanları ile birlikte Merkeze iletilmeli ve kayıt altına alınmalıdır. 9- Sistemde yapılan kalibrasyon ve doğrulamalara ait çizelgeler ve grafikler tarih ve saatlerine göre Merkezden görülebilmelidir. 24 10- Yazılım programı istenilen tarihler arasında raporlama yapmaya ve raporları grafik olarak görüntülemeye elverişli olmalıdır. 11- Ölçülen veriler hem Merkezden hem de istasyon içerisinden sürekli olarak görüntülenebilmeli ve sistem yazılımı verileri kolay anlaşılabilir ve Türkçe olmalıdır. 12- Merkez ile istasyon arasındaki iletişim kesikliği durumunda, sistem yazılımı, gönderemediği verileri biriktirmeli ve veri gönderimini engelleyen şartlar ortadan kalktığında, verileri eksiksiz olarak Merkeze göndermelidir. 13- Sistem yazılı çıktı alabilme özelliğine sahip olmalıdır. Bu sistemlerin kurulması ve işletilmesi pahalı olduğu için gerçek zamanlı olarak izlenebilen tüm parametreleri izlemek tüm istasyonlar için ortak, su kalitesinin en iyi göstergesi olan parametreler belirlenmiştir. İstasyonlarda ölçülmesi planlanan o noktaya özel parametrelerin dışında tüm istasyonlarda gerçek zamanlı olarak izlenmesi gereken temel parametreler: pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijendir. Ayrıca bu parametrelere ilave olarak sudaki organik kirliliğin bir göstergesi olan toplam organik karbon parametresinin de izlenmelidir. Yukarıdaki parametrelere ilave olarak her bir su kategorisine göre izlenebilecek parametreler Çizelge 3.2’de verilmektedir. Çizelge 3.2. Su kategorisine göre izlenmesi gereken ilave parametreler Nehir Göl İçme ve Deniz Suyu Kullanma Yer altı Atık Su Suyu* Suyu Askıda Katı Madde Toplam Azot Serbest Klor Toplam Azot Nitrat İlave parametre yok Toplam Fosfor Toplam Fosfor 25 Nehir Göl İçme ve Deniz Suyu Kullanma Yer altı Atık Su Suyu* Suyu Klorofil-a Klorofil-a *Yeraltısuyunda organik kaynaklı kirlilik olmadığı için toplam organik karbon parametresinin izlenmesi gerekmemektedir. Yukarıda ölçülen parametreler dışında spesifik bir kirlilik söz konusu ise o kirliliğe yönelik parametrelerin de izlenmesi gerekmektedir. Örneğin bir noktada tarımsal kaynaklı bir kirlilik olduğu biliniyorsa, o noktada toplam azot ve toplam fosfor parametreleri izlenmelidir. 3.5. Gerçek Zamanlı İzlemenin Dünya’daki Örnekleri 1- Çin Daqing’de Liming Havzasına Kurulan Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonu ve Yönetim Sistemi [42] Uzunluğu 37 km olan Liming Nehri Çin’de Daqing şehrinin doğusunda bulunmaktadır. 6 büyük akarsudan biridir. Liming Nehri sürekli olarak sel taşkınlarına maruz kalmaktadır. Ayrıca petrol, evsel ve endüstriyel kaynaklı atıksularla kirletilmektedir. Liming Nehri’nde kirliliğin artması sebebiyle atıksu arıtma sistemleri gibi önlemler alınmış ancak bu önlemler sonucunda kirlilik belirli seviyede kontrol altında tutulabilmiştir. Liming nehrinde organik kirleticilerin fazlalığı ve temiz su girdisinin az olması sebebiyle su kalitesi kötüye gitmiştir. Bu probleme çözüm olarak Daqing şehrinin kuzeyine 0,74 x 108 m3 kapasitesinde temiz su sağlayan rezervuar yapılmıştır. Bu kurulan rezervuar sayesinde su kirliliğinde seyreltme sağlanmıştır. Ancak su kalitesini kontrol edebilmek ve iyi su durumuna getirebilmek için Liming Nehri ve nehri besleyen kaynaklardan gelen suyu gerçek zamanlı olarak izleme ve yönetebilme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Böylece kurulacak 26 sistemin nehirdeki su kalitesi değeri kabul edilebilir değerin altına düştüğünde erken uyarı vermesi gerektiği düşünülmüştür [42]. Bu amaçla nehir boyunca 5 adet istasyon ve 1 adet merkezi kontrol istasyonu kurulmuştur. Merkezi istasyon Sel Önleme Merkezinin içine kurulmuştur. Merkez yazılım bilgisayarlarına debi, toplam organik madde, petrol hidrokarbonları, toplam katı madde ölçüm sonuçlarını raporlayabilecek yazılımlar yüklenmiştir. Ancak Yang W. ve ark. (2008) çıkarmış oldukları makalede toplam organik maddeyi temsil eden kimyasal oksijen ihtiyacı parametresi üzerinde durmuşlardır. Liming Havzasında kurulan gerçek zamanlı istasyonların şematik gösterimi Şekil 3.8’de verilmektedir [42]. Şekil 3.8. Liming Havzasında kurulan gerçek zamanlı istasyonların şematik gösterimi KOİ değeri toplam organik madde miktarına bağlı olarak tespit edilmektedir. KOİ değeri UV spektrumu ve Görünür bölge spektrumu ve pH değerlerindeki değişimlere göre hesaplanarak bulunmaktadır. UV ve görünür bölge spektroskopileri genellikle 27 sularda çözünmüş organik madde ölçümlerinde kullanılmaktadır. Organik maddeler için dalga boyu aralığı çoğunlukla 215 – 316 nm arasındadır. Bu çalışmada özel olarak 254 nm dalga boyu seçilmiştir. Buradaki sistemde sayısal algoritma yazılımı bulunmaktadır. Bu yazılımda UV254, pH ve KOİ arasında ilişki formülize edilmiştir. KOİ değerleri, ölçümü yapılan UV254 ve pH değerlerine göre hesaplanmaktadır. Belirli tarihlerde alınan KOİ ölçüm sonuçları Şekil 3.9’da yer alan grafikte gösterilmektedir [42]. Şekil 3.9. Belirli tarihlerde alınan KOİ ölçüm sonuçları Şekil 3.9 gerçek zamanlı olarak su kalitesinin iyi bir göstergesidir. 30/08/2005 tarihinde sınır değeri aştığı görülmektedir. Bu değerin nehir üzerindeki 3 ve 4 nolu istasyonlardan kaynaklandığı görülmüştür. Sınır değeri aştığı durumlarda uyarı sistemleri devreye girmektedir. Bu uyarıyla beraber atıksu arıtım tesisi ve revzervuar devreye girerek kirli suyu temizlemeye başlamaktadır. Bu kontrol mekanizması gerçek zamanlı ölçüm sistemleri sayesinde oluşturulmuştur. Bu yüzden gerçek 28 zamanlı su kalitesi izleme ve yönetim sistemi, kirliliği belirleme açısından önemlidir [42]. Veri Aktarım sistemi Şekil 3.10’da izleme istasyonlarından sinyal aktarımı görülmektedir. Her bir izleme istasyonunda 4-20 mA’lik bağlantı, RS 232 iletişim protokolü ve kablosuz bağlantı ağı kullanılmaktadır. Gerçek zamanlı anolog sinyalleri istasyonlardaki sensörlerden güç kablosu ile taşınır. Programlanabilir mantıksal denetleyici kullanılarak bu analog sinyal dijital sinyale dönüştürülmektedir. Her bir istasyondaki sinyal RS 232 iletişim protokolü ile okunur. GPRS vasıtasıyla Merkezdeki bilgisayarlara gelir. Merkez ve istasyonlarda herhangi bir teknik problemde GSM hatları vasıtasıyla kısa mesaj servisi devreye girmektedir. Kontrol merkezine her 30 dakikada bir bilgi gelir [42]. Kontrol Merkezi İnternet,GPRS Analog sinyali dijital sinyale dönüştürücü Data Aktarım Arayüzü 4-20 mA RS 232 Kablosuz Bağlantı Sensör Şekil 3.10. İstasyonlardan sinyal aktarım şeması 2- Güney Tayvan, Nanwan Bay’da Mercan Kayalığı için Sürekli Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonları [34] Deniz suyu kalitesini gerçek zamanlı olarak ve sürekli izlemek için daha hassas ve uzun ömürlü sistemler üzerinde araştırmalar giderek artmaktadır. Birleşmiş Milletler Ulusal Okyanus ve Atmosferik Yönetimi tarafından 24 mercan kayalığı gerçek zamanlı olarak takip edilmektedir. Nanwan Bay’da bunlardan biridir. Nanwan Bay Tayvan Adasında deniz biyoçeşitliliği açısından oldukça yüksek olan bir milli parktır. Mercan ve balık türü oldukça yoğundur. Ancak son zamanlarda kayalıklardaki ayrışma ve yakınında yer alan nükleer güç santralinden gelen suyun 29 deşarjı neticesinde alıcı ortama ve biyolojik topluluklara zarar verilmektedir. Bunun neticesinde Nanwan Bay’da deniz suyu kalitesini uzun dönemli ve gerçek zamanlı olarak izleme ihtiyacı doğmuştur. Bu çalışmada gerçek zamanlı izleme sistemleri kullanılarak deniz suyundan veri toplanması anlatılmıştır [34]. Kablosuz aktarım sistemi ve solar paneli içeren sürekli, gerçek zamanlı izleme sistemi nükleer güç santralinin deşarjına yakın bir yere, deniz yüzeyinde duracak şekilde altında demir duba ile sabitleştirilmiştir. Sıcaklık, iletkenlik, rakım, pH, bulanıklık, çözünmüş oksijen sensörlerini içeren multiparametre su kalitesi sondası (YSI 6600) kullanılmıştır. Bu parametrelerin doğruluk ve hassasiyetini içeren değerler Çizelge 3.3’te verilmektedir [34]. Çizelge 3.3. Multiparametre sondasının doğruluk ve hassasiyeti Sensör Doğruluk Hassasiyet Sıcaklık 99,9 0,8 Tuzluluk 99,9 0,18 pH 99,9 0,43 Çözünmüş Oksijen 100,4 4,55 Bulanıklık 100,3 6,12 Buradaki sistemde bütün parametreler için cihazlar iki haftada bir kalibre edilmiştir. Bütün parametrelerin izleme sıklığı da 10 dk. olarak belirlenmiştir. Kalibrasyon sonrası bütün parametreler için hata yüzdesinin kabul edilebilir bir değerde olduğu görülmüştür. Sensörler Nanwan Bay’da 10 m. derinliğe yerleştirilmiştir. Ölçülen veriler, Tayvan Deniz Biyolojisi ve Akvaryum Ulusal Müzesinde kurulan Merkeze GPRS vasıtası ile aktarılmıştır. Ek analiz olarak 3 haftada bir numune alınarak fosfat, nitrat, nitrit, amonyum analizi laboratuvarda yapılmış ve veri tabanına girilmiştir [34]. Havzada kurulan gerçek zamanlı ölçüm istasyonu Şekil 3.11’de verilmektedir. 30 Şekil 3.11. Nanwan Bay’da gerçek zamanlı denizsuyu kalitesi izleme sisteminin şematik gösterimi Tew K.S. ve ark. (2013), toplanan veri sonuçlarını değerlendirmiş ve bütün ölçülen parametreler için %5’den daha az hata oranı olduğunu bulmuşlardır. Şekil 3.12’den görüldüğü üzere çözünmüş oksijen ve pH arasında artan bir korelasyon mevcuttur. Fitoplankton ve algler gibi organizmaların solunum ve fotosentez yapmasının pH ve çözünmüş oksijen üzerinde etkisi vardır [34]. 31 Şekil 3.12. Nanwan Bay mercan kayalığı ekosisteminde çözünmüş oksijen konsantrasyonu ile pH arasındaki ilişkiyi gösteren grafik Şekil 3.13’ten anlaşılacağı üzere mevsimsel olarak sıcaklık maksimum yazın 29oC, kışın ise yaklaşık 22oC olarak görülmektedir. Sıcaklık ile çözünmüş oksijen arasında ters bir orantı olduğu tespit edilmiştir. Gel-git zamanlarında suların sıcaklığının saatte 1,4oC azaldığı tespit edilmiştir. Bu ölçümlere bağlı olarak bazı balık türlerin bu zamanlarda karaya ölülerinin vurduğu görülmüştür. Sıcaklık değişimlerinin mercan kayalıklarına ve üzerindeki canlıların yaşamına olan etkileri gerçek zamanlı izleme sistemleri ile tespit edilmiştir [34]. 32 Şekil 3.13. Çözünmüş oksijen ve sıcaklık değerlerinin Eylül 2009’dan itibaren derinlik ile değişim grafiği Birçok çalışmalar özellikle yazın sığ sulardaki soğuk suyun, yüzeye yükselişi ile daha iyi karakterize edildiğini göstermektedir. Bu yüzeye yükseliş sadece sıcaklık değil aynı zamanda birçok abiyotik parametreler için de bu durum geçerlidir. Soğuk suyun yüzeye doğru akışı boyunca, sıcaklık, pH, tuzluluk, çözünmüş oksijen grafiği Şekil 3.14’te verilmektedir [34]. 33 Şekil 3.14. 03 Haziran 2011 tarihinde soğuk suyun yüzeye doğru akışı boyunca, sıcaklık, pH, tuzluluk, çözünmüş oksijenin etkisi Gerçek Zamanlı İzleme Sistemleri deniz suyu kalitesini belirlemek için önemli sistemlerdir. Ayrıca bu sistemler ile denizde yaşayan canlılar hakkında da bilgi sahibi olunmaktadır. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinde derinlik izlenerek ve bir takım matematiksel modeller kullanılarak tsunami etkisi de öngörülebilmektedir [34]. 34 Bu çalışmada doğa olaylarının birbiri üzerine etkileri de incelenmiştir. Örneğin deprem, ona bağlı olarak tsunami, suyun sıcaklığı ve diğer abiyotik parametrelerin değişimleri ve birbiriyle olan ilişkilerin matematiksel modeli yapılmıştır. Diğer bir örnek etkide iklim değişikliği hem sıcak olayların hem de soğuk olayların sıklık ve yoğunluğunu etkileyebilir. Bütün bu yaşanan doğa olaylarında hızlı bir şekilde gerekli önlemleri almak için, gerçek zamanlı izleme sistemleri devreye girmektedir [34]. 3- Otomatik Online Sonda ve Algoritmalar Kullanılarak Fitoplankton Patlamalarının Gerçek Zamanlı, Erken Uyarı ve Tahmini[43] Fitoplankton patlaması, sucul ekosistemlerde alg biyokütlesi birikimi veya hızlı artışı sonucunda meydana gelmektedir. Bu durum küresel su kaynaklarını ciddi bir şekilde tehdit etmektedir. Alg patlaması kıyı ekosistemlerinde yada tatlı sularda meydana gelebilir ve bu durum insan sağlığını, balıkları, su kaynaklarının sürdürülebilirliğini tehlikeye sokmaktadır. Son on yıldır çevresel şartlar ve fitoplankton dinamiği yaygın bir şekilde çalışılmasına rağmen, alg patlamalarının dinamiği ve sebebi hala tam olarak anlaşılamamıştır. Bu konu ile ilgili modeller yapılmaktadır. Bu modeller alg patlamaları için özellikle fosfor ve azot modellemeleridir. Ancak fosfor ve azotun kimyasal analizi laboratuvarda çok zaman almaktadır (örnekleme, taşıma, kimyasal analiz, laboratuvarda veri kalite kontrolü). Bu yüzden kısa bir zaman aralığında hızlı tahmin modelleri oluşturmak için erken uyarı sistemleri kullanılmalıdır [16]. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ile klorofil-a ve birçok su kalitesi parametreleri ölçülebilmektedir. Hong Kong çevresinde sularda kıyı alg patlamaları bu sistemler aracılığıyla gözlemlenmiştir. Gerçek zamanlı izleme sucul ekosistem dinamiği için uygun ve güvenilirdir [43]. Bu amaçla, bu çalışmada fitoplankton patlamaları gerçek zamanlı izlenmiştir. Sistemden elde edilen veriler doğrultusunda 1-7 gün boyunca algoritmalar geliştirilmiştir. Bu algoritmalar fitoplankton biyokütlesinin test edilmesini, 35 fitoplankton patlamalarının algoritmalarla gelecek patlamalar için tahmin edilmesini hedeflemektedir [43]. Fitoplankton için gerçek zamanlı izleme sistemi 3 kısımdan oluşmaktadır. i) Klorofil-a konsantrasyonu ve bununla ilişkili fiziksel, kimyasal, metorolojik değerlerin ölçüldüğü gerçek zamanlı gözlem sistemleri, ii) Cihazlardan gelen verilerin depolandığı veri merkezi, iii) Önceden tahmin ve erken uyarı modelidir. Veri toplayıcısı aracılığıyla sensörlerden alınan ölçüm verileri GPRS vasıtası ile merkeze aktarılır. Klorofil-a, iletkenlik, su sıcaklığı, çözünmüş oksijen, bulanıklık, oksidasyon indirgeme potansiyeli ve pH multiparametre sondası (YSI 6600 EDS) ile ölçülmektedir. Her iki günde bir sondanın genel bakımı yapılmaktadır. Rüzgar hızı, hava sıcaklığı, hava nemi, hava basıncı ve yağışı küçük bir hava istasyonu tarafından (Vaisala WXT 520) ölçülmektedir. Fitoplankton patlamaları için erken uyarı, tahmin ve gerçek zamanlı gözlem istasyonu Şekil 3.15’te yer almaktadır [43]. Şekil 3.15. Fitoplankton patlamaları için erken uyarı, tahmin ve gerçek zamanlı gözlem istasyonu 36 İzleme istasyonu 2008 de Xiangxi Bay’da Three Gorges Rezervuarında kurulmuştur. Xiangxi Bay boşaltım havzası olduğu için ciddi ötrofikasyon problemleri olmaktadır. İstasyon ilk fitoplankton patlamasının görüldüğü yere kurulmuştur. İstasyondan alınan verilere göre 1-7 günlük fitoplankton dinamiği algoritmaları oluşturulmuştur. Bu algoritmalar genetik modellere dayanarak oluşturulmuştur. 2 yıl boyunca (20092010) 1-7 günlük klorofil-a verileri kullanılmıştır. Mevsimsel olarak ilkbahar ve yaz dönmlerinde maksimum seviyelere, sonbahar ve kış dönemlerinde oldukça düşük seviyelerde olduğu görülmüştür [43]. Fitoplankton patlamaları kıyı ve tatlı su ekosistemlerinde önemli bir problemdir. Fitoplankton patlamasının erken uyarı ve tahmini, alg patlamaları ve ötrofikasyondan yola çıkılarak anlaşılabilmektedir [43]. Fitoplankton patlamalarının değişik uyarı seviyelerine göre klorofil-a konsantrasyonu baz alınarak kritik eşikler belirlenmiştir. Seviye 1 (≤8 μg/L) iyi şartları sergiler (oligotrofikten mezotrofiğe), seviye 2 (8-25 μg/L) ötrofik şartları sergiler, seviye 3 (≥ 25 μg/L) hipertrofik şartları sergiler [43]. Biyokütlelerinde yüksek değişim olduğu için fitoplankton patlamalarını öngörmek oldukça zordur. Tahmin modelleri ve otomatik gerçek zamanlı izleme sistemleri gelecek çevresel izlemeleri ve yönetimi açısından önemlidir. Gerçek zamanlı otomatik sonda ve algoritmalar fitoplankton patlamasını öngörmek açısından önemlidir. Otomatik olarak alınan yüksek sıklıktaki veriler gerçek zamanlı olarak fitoplankton dinamiğini belirlemektedir [43]. 4-Evrotas Nehrinde (Laconia, Yunanistan) Gerçek Zamanlı İzleme: Çevresel Sınıflandırma ve Uyarı için Kritik Parametre Olan Çözünmüş Oksijen[18] Evrotas Nehri üzerinde hidrojeolojik, hidrolojik ve yeryüzü şartları göz önüne alınarak yedi adet istasyon yeri tespit edilerek gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulmuştur. Bu noktalardan iki tanesi evsel atık ve endüstriyel atık suların karıştığı noktalardır. Kurulan istasyonların haritada gösterimi Şekil 3.16’da verilmektedir [18]. 37 Şekil 3.16. Evrotas Nehri Havzası ve gerçek zamanlı izleme istasyonları Her bir istasyonda on dakikada bir sıcaklık, pH, iletkenlik, çözünmüş oksijen ve bulanıklık ölçülmektedir. Veriler GPRS vasıtası ile Atina Üniversitesi içerisinde yer alan izleme merkezine aktarılmakta ve orada toplanmaktadır. Evrotas Nehri’ne kurulan istasyonlardaki ekipmanlar Şekil 3.17’de gösterilmektedir [18]. 38 Şekil 3.17. Evrotas Nehri’ne kurulan istasyonlardaki ekipmanlardan bazıları Haziran 2014’ten beri Evrotas Nehri’nde gerçek zamanlı olarak su kalitesi izlenmektedir. Elde edilen tecrübeler neticesinde çözünmüş oksijen, erken uyarı ve su kalitesi sınıflandırmasında önemli bir parametre olarak görülmüştür. Çözünmüş oksijen derişimi su kalitesi ve sucul yaşamın devamı için yüzey sularında kritik bir parametredir. Aynı zamanda sulardaki organik birikimin ve potansiyel ötrofikasyonun göstergesidir. Normalde yüzey sularında çözünmüş oksijen atmosfer basıncı ve sıcaklığa bağlıdır [18]. 39 Gerçek zamanlı izleme ile çok kullanışlı veriler elde edilebilir. Klasik izlemeler ile bu kadar sık ve doğru veri elde edilemez. Klasik izlemeler ile günlük bir ölçüm alınırken, gerçek zamanlı izleme ile günde 144 (on dakikada bir) değer alınabilir. Bu kadar sık veri alınabilmesi çözünmüş oksijenin günlük olarak değişiminin izlenebilmesini sağlamaktadır. Çözünmüş oksijen, endüstriyel atıksu ve kanalizasyon suları nehre deşarj edildiğinde önemli bir uyarı parametresidir. Skoura istasyonunun sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiği Şekil 3.18’de verilmektedir [18]. Şekil 3.18. Skoura istasyonunu sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiği Şekil 3.18’ de verilen grafik atıksuyun nehre deşarjının yapıldığı Skoura istasyonuna ait sıcaklığa karşı çözünmüş oksijen grafiğidir. Burada çözünmüş oksijen değeri 0 olduğunda, atıksuyun nehre deşarjı söz konusudur. Çözünmüş oksijenin sıcaklığa karşı grafiği, yüzey sularında kalite sınıfını göstermek için kullanılır. Derişim grafiklerinin şekli farklı koşullar için bir belirteçtir ve gözlem yapabilmek için çok kullanışlıdır. Bu çalışma ile gerçek zamanlı izlemenin, klasik izlemelerden çok daha fazla sıklıkta veri elde edilebildiği ve böylece su kalitesindeki değişimin çok daha iyi izlenebildiği tespit edilmiştir. Cihazlardan kabul edilebilir hata sınırlarında verilerin alınması çok önemlidir bu amaçla cihazın belli periyotlarda bakım ve kalibrasyonun yapılması gereklidir. Örneğin pH ve çözünmüş oksijenin en fazla iki ayda bir kalibrasyonu yapılmalıdır. Cihazlara ait problar belli periyotlarda yenilenmelidir [18]. 40 5- Neuse Nehrinde Gerçek Zamanlı Uzaktan İzleme Sistemleri, Kuzey Karolina Üniversitesi [10] Neuse Nehri ve Neuse Haliç’inde son 20 yıldır tarımsal ve kentsel gelişim hızla artmaktadır. Bunun sonucunda anoksik olaylar gibi önemli çevre problemleri, toplu balık ölümleri ve alg patlamalarına neden olmuştur [11]. 1993‘te üniversite laboratuvarı su kaynaklarını ve çevre problemlerini değerlendirmek için izleme programı oluşturmuştur. 9 istasyon ağı ve 4-10 otomatik platformu olan Neuse Haliç İzleme ve Araştırma Programı oluşturulmuştur. Bu program zararlı alg patlamaları için araştırma, yönetme ve bilimsel uygulamaları içermektedir. İstasyonlar önemli nutrient yüklemeleri, yüksek miktarda balık ölümleri, alg patlamaları ve oksijen eksikliği olan yerlerde kurulmuştur. Veriler siyasetçiler, bilim adamları, akademisyenler, sivil toplum örgütleri ile paylaşılmıştır. Gerçek zamanlı veriler planlanmış mesafeden uzaktan ölçüm hücresi ile alınmaktadır. Gerçek zamanlı uzaktan izleme sistemleri web tabanlı bir sistem olup, acil durumlarda erken uyarı vererek alg patlamaları üniversite araştırmacıları tarafından hızlıca tespit edilmektedir. Bu sistem meteorolojik (solar radyasyon, hava sıcaklığı, nem, yağış, rüzgar hızı ve yönü) ve hidrolojik (su seviyesi, su sıcaklığı, tuzluluk, pH, redox potansiyeli, çözünmüş oksijen, bulanıklık) sensör dizisinden oluşmaktadır. Bu kurulan istasyonların yer aldığı harita Şekil 3.19’da verilmektedir [10]. 41 Şekil 3.19. Neuse Haliç İzleme ve Araştırma Programı kapsamında belirlenen istasyonların haritada gösterimi Neuse halicinde gerçek zamanlı izleme prosesinin akım şeması Şekil 3.20’de verilmektedir [10]. 42 Alarm Şartları Cevap Kriterleri Örneğin: Alarm Şartlarında website güncellenir Erken Uyarı Ağı Düşük oksijen Yüksek pH Operatörlere otomatik e-mail gelir. Hızlıca çözüm protokolüne başlanır: Bir ekip sahaya gönderilir. Hızlı Çözüm Ekibi alana yayılır. İstasyonlardan su örnekleri toplanarak, lab. analize gönderilir. Gerektiğinde Çözüm Ekibi araştırır. Yukarıdan fotoğraflar çeker. Kirlilik kaynağı araştırılmaya başlanır ve önlemler alınır Laboratuvar değerlendirmesi Örnek analizleri yapılır. Şekil 3.20. Neuse halicinde gerçek zamanlı izleme prosesinin akım şeması 43 Ekipmanların yer aldığı gerçek zamanlı izleme sistemleri platformu ve sensörlerin yer aldığı bölüm Şekil 3.21’de verilmektedir [10]. Gerçek Zamanlı Uzaktan İzleme Sistemi Platformu 1-Veri Bilgisayarı 2-Otomatik Su Örnekleyicisi 3-Su Seviye Sensörü 4-Vinç ile Çalışan Hidrolojik Profilleyici 5-Yağış Sensörü 6-Deneysel Ekipmanlar 7-Nem/Sıcaklık Sensörü 8-Güneş ışığı yoğunluk sensörü 9-Paratoner 10-Rüzgar Hızı/Yönü Sensörü 11-Solar Panel 8Şekil 3.21. A) Ekipmanların yer aldığı gerçek zamanlı izleme sistemleri platformu, B)Sensörlerin yer aldığı kısım Ekipmanlar sabit bir şekilde güvence altına alınmıştır. Çözünmüş oksijen ve tuzluluğun günlere göre değişim grafiği Şekil 3.22’de verilmektedir [10]. 44 Şekil 3.22. Çözünmüş oksijen ve tuzluluğun günlere göre değişim profili Şekil 3.22’de çözünmüş oksijenin ve tuzluluğun derinlikle değişim profili görülmektedir. Düşük oksijen, yüksek tuzlulukta sistem uyarı verir (oksijeni 4 mg/l, tuzluluk ta 11 psu belirlenmiş). Özellikle 215. günde balık ölümleri olduğu gözlemlenmiştir. Su kalitesi parametlerinin yanısıra özellikle balık ölümleri tespiti için bu sistem kullanılmaktadır. Acil durumlarda hemen bir ekip oluşturulur ve yerinde araştırma yapılır. Uydu ve helikopterler aracılığıyla kirlilik kaynağı tespit edilir ve kirlilik kontrol altına alınır. Bu yüzden gerçek zamanlı izleme sistemleri kirliliği anında tespit etmek ve zamanında müdahale etmek için önemlidir [10]. 6-İç Göllerde Uzaktan İzleme Sistemine Dayalı Su Kalitesi İzleme Çalışmaları[46] Günümüzde su kaynakları ve çevresindeki, özelliklede göllerdeki, problemler artan bir ilgi ile araştırmacıların dikkatini çekmektedir. Uzaktan algılama sistemlerinin, su kaynakları ve çevresinin izlenmesinde yüksek sıklık, geniş aralık ve çoklu parametre imkânı sunduğu için kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu çalışma Zhou Z., Zhao Y. (2011) tarafından göllerde su kalitesi izleme sistemleri (GSKİS) üzerine 45 yapılmıştır. (GSKİS)’nin amacı göllerin çevre kalite trendlerini belirlemek, uzaktan algılama sistemlerinin tüm avantajlarını kullanmak, gözlemsel veriler ile birleştirmektir. (GSKİS) göllerde su kalitesi hakkında çeşitli bilgileri sunarak kurumların karar almalarını sağlamaktadır. Bu çalışmada, (GSKİS) için sistem gerekleri, sistemin çerçevesi ve yapısından bahsedilmektedir [46]. Bu çalışmada GSKİS tasarımından bahsedilmiştir. GSKİS amacı göllerde su kalitesi eğilimini tamamen uzaktan izleme sistemlerini kullanarak tespit etmek ve bunları gözlemsel sonuçlar ile birleştirmektir [46]. GSKİS’nin amacı geniş skalalı, sürekli ve dinamik bir izlemedir. GSKİS’nin başarılı olması için gerekli fonksiyonel gereksinimler şunlardır [46]; 1) Uzaktan algılama verileri ve yerinde gözlemsel verileri otomatik işleme sistemi , 2)Uzaktan algılamaya dayanan su kalitesi parametrelerinin izlenmesi, 3) Uzaktan algılama verileri ve yerinde gözlemsel verilerinin birleştirilmesini temel alarak su kalitesi değerlendirmesi, 4) Su kalitesi ve analizlerinde dinamik değişimler, 5) Tematik haritalar ve tablolar. Fonksiyonel gereksinimler, sistem iskeletine ve tasarımına temel teşkil etmektedir. Sistem iskeleti aşağıdaki şekilde olmalıdır. 46 GSKİS Veri Yönetim Sistemi Ham Veri İşleme sitemi Su Kalitesi İzleme Sistemi Haritalandırma ve Tablolama sistemi Veri Yönetimi Sisteminde, çok fazla sayıda uzaktan algılama verisi, yerinde gözlemsel veriler ve çevresel geçmiş verileri bulunmaktadır. Bu verilerin birbiriyle uyumlaştırma işlemi yapılarak, yönetim platformunun oluşturulması sağlanır. Veri yönetim sisteminde veri giriş ve çıkışları için bir ara yüz oluşturulur [46]. Ham veri işleme sistemi, elde edilen verilerin anlamlı hale getirilmesi için çok önemli bir sistemdir. Tüm sistemlerden gelen verilerin ortak bir dile çevirerek kullanılabilir veriler haline getirilmesini sağlar. Kalibrasyon, düzeltme, planlama ve veri standardizasyonu bölümlerini içerir [46]. Su Kalitesi İzleme Sistemi, bu sistemde su kalitesi parametreleri tespit edilip, zamana göre bir izleme yapılmaktadır. Buradan elde edilen veriler uzaktan algılama sistemlerinin geliştirilmesi ve kontrolünde kullanılmaktadır. Su kalitesi izleme ve değerlendirme, göl ötrofikasyon izleme ve değerlendirme, su kirliliği izleme ve değerlendirme ile model işletim birimlerini içerir [46]. Haritalandırma ve Görsellik Sistemi, sistemden elde edilen verilerin harita, grafik ve tablolar üzerinde daha ayrıntılı bir şekilde incelenmesini sağlamaktadır. Elde edilen veriler daha dinamik görsel çalışmalarla daha rahat anlaşılabilir olmaktadır [46]. 47 4.MERİÇ-ERGENE HAVZASI VE GERÇEK ZAMANLI İZLEME SİSTEMLERİNİN HAVZADA İNCELENMESİ 4.1. Meriç-Ergene Havzası 4.1.1.Coğrafi Konum ve Genel Özellikler Meriç-Ergene Havzası, Türkiye’nin Trakya bölümünde yer alıp, kuzeyde Bulgaristan ve Istranca Dağları su bölüm çizgisine dayanmakta, doğuda Vize, Saray, Çerkezköy ilçelerini içine almakta, güneyde Çorlu ilçesi Tekirdağ ilinin kuzeyinden geçerek Gelibolu Yarımadası’nı kat etmekte, batıda ise Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarına kadar uzanmaktadır. Istranca Dağları’ndan doğan Ergene Nehri, Meriç Nehri ile birleşerek Saroz Körfezi’nden denize dökülmektedir. Ergene Nehri uzunluğu 283 km olup, havza alanı 1.448.812 ha’dır. Havzadaki toplam su potansiyeli yaklaşık olarak 6.500 hm3/yıl değerindedir. Havza Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne illerinin büyük bir kısmını kapsamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen 2012 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre havzanın proje nüfusu (bütün belediyeler ve nüfusu 2.000’nin üzerinde olan köyler olmak üzere) 890.242 kişi olup, toplam nüfusunun 1.250.000 kişi civarlarında olduğu hesap edilmektedir [31]. Çizelge 4.1’de havzanın genel karakteristik değerleri, Şekil 4.1’de ise genel durum haritası yer almaktadır [31]. Çizelge 4.1 Havza genel karakteristik değerleri Karakteristik Birim Değer Drenaj Alanı km2 ~14.450 Toplam Su Potansiyeli hm3/yıl ~6.500 Nüfus (2012) kişi ~1.250.000 48 Karakteristik Birim Değer Nüfus Yoğunluğu kişi/km2 87 Yıllık Ortalama Akış km3 1,33 Potansiyel İştirak Oranı % 0,7 Yıllık Ortalama Verim L/s/km2 2,9 Yıllık Ortalama Yağış Yüksekliği mm 623 Şekil 4.1 Meriç-Ergene Havzası genel durum haritası 49 Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan en önemli yerüstü su kaynakları Meriç ve Ergene Nehirleri ve kollarıdır. Ergene Nehri, Ergene Deresi adıyla Tekirdağ Saray İlçesi’nin kuzeyinde Yıldız (Istıranca) Dağları’nın 312 rakımlı Taşpınar Tepesi civarındaki Güneşkaya Mevkindeki kaynaklardan doğar ve Kuzeydoğu - Güneybatı yönünde akar. İnanlı yakınlarında Çorlu Deresi ile birleşerek Ergene Nehri adı altında kuzeybatıya döner. Uzunköprü İlçesi’nin 40 km güneybatısında Meriç-Adasarhanlı köyü yakınlarında 7 m kotunda Meriç Nehri ile birleşir. Ergene Deresi nehir uzunluğu, Yıldız Dağları’ndaki membadan Çorlu Deresi ile birleşim yerine kadar 91 km, Ergene Nehri adını aldıktan sonra Meriç Nehri ile birleştiği yere kadar ise 194 km olmak üzere toplam 285 km’dir. Ergene Nehri’nin en önemli kolları; Çorlu Deresi, Sulucak Dere, Lüleburgaz Deresi, Şeytan Dere, Teke Dere, Ana Dere ve Hayrabolu Deresi’dir [20]. Ergene Nehri, Trakya Bölgesi’nde çiftçilerin yaklaşık olarak 300.000 dekarlık 1., 2. ve 3. sınıf tarım alanlarının beslendiği en önemli akarsudur. Ergene Nehri, uluslararası su niteliğinde olan Meriç Nehri’nin en önemli kolu durumundadır. Nehir ve kolları devamlı su tutmakta ise de havzaları dar ve taşıdığı su miktarları azdır [29]. Havzanın su taşıma potansiyelinden fazla sanayiye izin verilmesi nedeniyle özellikle yer altı su kullanımının arttığı yaz aylarında nehirdeki kirlilik çok üst seviyelere çıkmaktadır. 4.1.2. Yağış ve Akış Özellikleri Yerüstü ve yeraltı sularının beslenmesinde iklim koşulları ve buna bağlı olarak yağış ve akış özelliklerinin bilinmesi oldukça önemlidir. İklim özellikleri dikkate alındığında Trakya Alt Bölgesi, Marmara geçiş iklim tipi içinde yer almaktadır. Bölge’nin kuzeyindeki dağlık ve platoluk kesim, Karadeniz’in ve Balkanlar’ın etkisi altında olup, güneye ve güneydoğuya doğru gidildikçe bunların etkisi azalmaktadır. Havzada kışın Balkanlar’dan gelen soğuk hava dalgalarının etkileri gözlenirken, bazen de Akdeniz’den gelen ılık lodoslu havalar etkindir. Havzanın güneyinde Akdeniz iklimi hakim olup yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Kış aylarında, havzanın güneyinde yer alan Tekirdağ’da daha ılık koşullar hakimken, 50 bahar ve yaz aylarında ise Edirne daha sıcak iklim koşullarına sahiptir. Havzada en az yağış Ağustos ayında gözlenirken en çok yağış Kasım ayında gerçekleşmektedir. Yağışın yıl içerisindeki dağılımı havza içerisinde coğrafi olarak benzerlik göstermektedir. Bahar yağışları tüm havzada ortalama 45 mm/ay civarında gerçekleşmektedir [29]. Türkiye genelinde yıllık ortalama yağış 633 mm olup havzada bu değer 651 mm’dir. Havzada en yüksek yağış, havzanın kuzeydoğusunda yer alan Saray İlçesi’nin yüksek kesimlerine düşmektedir. Bu bölge aynı zamanda Ergene Deresi’ni oluşturan kaynakların beslenme alanını oluşturmaktadır. Kış yağışları genel olarak bahar yağışlarından daha fazla olmaktadır. Ergene Nehri’nin güneyinde yer alan havzalar ortalama yağış miktarından daha yüksek yağış almaktadır. Bu havzalar Ergene Nehri’ne, Uzunköprü’nün akış aşağısında drene olmaktadır. Ergene Nehri’nin kuzeyinde yer alan havzalara ise ortalama ya da daha az miktarda yağış düşmektedir. Çerkezköy-Çorlu-Lüleburgaz gibi sanayi ve nüfus artışının en yüksek olduğu bölgelerde yağış miktarı daha az gerçekleşmektedir [31]. Uzun yıllar yapılmış yağış miktarlarının ölçüm sonuçları değerlendirildiğinde, 1982–1995 yılları arasında uzun bir kurak dönem, 1995–2000 yılları arasında ise kısa bir yağışlı dönem yaşandığı görülmektedir. 2000 yılından sonra tekrar kurak bir döneme geçilmiştir. Son 30 yıllık dönem içerisinde havzaya düşen yağış değerinde belirgin bir azalma izlenmektedir. Bölgede kar yağışları incelendiğinde eşit olmayan bir dağılım gösterdiği görülmektedir. Yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı 19,16’dır. En yüksek kar örtüsü kalınlığı en uzun süre yağış alan Uzunköprü’de 78 cm olarak ölçülmüştür [31]. 4.1.3. Arazi Kullanımı Güneyden Işıklı ve Koru Dağları, kuzeyden Yıldız Dağları ile çevrili olan havzanın %72,64'ünü tarıma elverişli topraklar oluşturmakta olup, geri kalan %27,36'sını ormanlar, fundalıklar, kayalıklar, yerleşim yerleri, sanayi alanları ve göl yüzeyleri teşkil etmektedir. Havzada başlıca buğday, çeltik ve ayçiçeği olmak üzere çeşitli kuru ve sulu tarım yapılmaktadır. Trakya Alt Bölgesi’nde yer alan kuru mutlak tarım arazileri bölge geneline yayılım göstermekle birlikte özellikle batı ve orta 51 bölümlerinde yoğunlaşmakta, sulu mutlak tarım arazileri çoğunlukla doğal su kaynaklarından yararlanılmasına bağlı olarak, Meriç ve Ergene Nehirleri ile yan dereleri boyunca uzanan alüvyal araziler üzerinde yer almaktadır. Ergene Havzası kuzey ve güneyden oldukça yüksek dağlarla çevrili bulunduğundan, etrafındaki arazilere göre daha az yağış almaktadır. Istranca Dağları’nın yüksek kesimleri boyunca başta meşe ve kayın olmak üzere geniş bir orman örtüsü yer alır. Ergene Havzası’nı kaplayan antropojen step sahasının büyük bir kısmı ise ağaçtan yoksundur [29]. Havzanın önemli bir bölümü tarım arazilerinden oluşmaktadır. Sulu tarım yapılan alanlar havzanın %4,7’sini oluştururken, kuru tarım arazileri havza alanının %43,6’sını kaplamaktadır. Ergene Nehri’nin Meriç Nehri ile birleştiği Keşan’ın batısında kalan düşük eğimli bölgelerde pirinç tarlaları yoğun olarak görülmektedir. Türkiye’nin pirinç üretiminin yaklaşık %55’i Trakya bölgesinde üretilmektedir. Edirne; 41 bin hektar ekiliş, 372 bin ton üretimi ve 912 kg/da verimi ile Türkiye çeltik ekilişinde; % 48, üretiminde % 54 pay almaktadır. Havzadaki illerin kullanma yetenek gruplarına göre arazi varlığı ve kullanma şekilleri Çizelge 4.2 ve Şekil 4.2’de verilmektedir. Çizelgeden de görüldüğü gibi havzadaki tüm alanın %37,9’u II.Sınıf tarım arazisidir. Toplam olarak alanın büyük bir kısmının tarım alanı olarak değerlendirildiği de görülmektedir [31]. Çizelge 4.2 Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı Arazi Kullanımı Alan(ha) Oran (%) Tarım Alanları 1.239.102 65,1 Çayır ve Meralar(Yeşil 109.512 5,8 512.380 26,9 31.510 1,7 Su Alanları 9.383 0,5 Ağır Taşlık ve Diğer 2.532 0,1 1.904.419 100 Alan) Orman ve Fundalık Araziler Tarım Dışı Kullanılan Alanlar(Yerleşim) Alanlar Toplam 52 Şekil 4.2 Meriç-Ergene Havzası’nda arazi kullanımı 4.1.4. Demografik, Ekonomik ve Sosyal Yapı Türkiye’nin toplam nüfusunun yaklaşık %2’si hızlı bir şekilde sanayileşen ve oldukça gelişmiş olan bu bölgede yaşamaktadır. İstanbul Metropolü’nün sürekli gelişmesi ve üzerindeki sanayi yükünü çevresindeki bölgelere dağıtmasından dolayı, bölgenin nüfusu her yıl artmaktadır. Bölgedeki yıllara göre nüfus dağılımı Şekil 4.3’te, il ve ilçelere göre nüfus yoğunlukları Şekil 4.4’de verilmektedir. Bölgede Edirne ve Kırklareli illerinin bölge bazında nüfus payı azalırken, Tekirdağ’ın nüfus artış hızı, Kırklareli ve Edirne’nin aksine, özellikle 1980’den sonra büyük bir artış trendi göstermiştir. Tekirdağ’ın nüfus artışında 2 büyük sanayileşmiş ilçesi Çorlu ve Çerkezköy’ün payı çok büyüktür [26]. 53 Şekil 4.3 Trakya Bölgesinin illere göre nüfus dağılımı 54 Şekil 4.4 Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan il ve ilçelerin nüfus yoğunlukları 4.1.5. Sanayi Türkiye'deki sanayileşme hareketi ağırlıklı olarak İstanbul'da başlamış ve sonraki yıllarda ilk yayılma bölgesi İstanbul'un doğusu olmuştur. Sanayi tesislerinin yayılmasının Kocaeli'nin İstanbul'a sınır ilçesi Gebze'den başlayarak Kocaeli ve Sakarya'ya ulaşmasından sonra, 1970'lerden başlamak üzere İstanbul'un batısına, başka bir deyişle de Trakya'ya sıçramıştır. Söz konusu yayılma 1980'li yıllardan sonra büyük bir ivme kazanmıştır [25]. Trakya Alt Bölgesi’nde verimli tarım topraklarının yaratmış olduğu tarıma dayalı ekonomi sonucu bölgede sanayinin başlangıcı tarımsal girdiler kullanan sanayi tesislerinin kurulması ile olmuştur. Tarımsal girdi kullanan bu tesisler gıda alt sektöründe üretim yapan un, süt ürünleri, bitkisel yağ ve yem üreten fabrikalardır. 55 Tarımsal olmayan girdileri kullanan sanayi kuruluşları bölgede mevcut ve mevcut olmayan kaynakları kullanan kuruluşlardır. İstanbul sanayisinin desantralizasyonu olarak gerçekleşen ve yerel kaynakları kullanmayan tekstil, metal eşya, kimya gibi sanayi kuruluşları Trakya Alt Bölgesi’ne yapılan teşvikler ve yatırım indirimleri ile gelmişlerdir. İllere göre sanayinin dağılımı incelendiğinde Tekirdağ ilinin sanayi açısından en önemli merkez olduğu göze çarpmaktadır [31]. Ergene – Meriç Havzası’nda üretim yapan toplam endüstri sayıları Çizelge 4.3’te Meriç-Ergene Havzası’nda illere göre sanayi dağılımı Şekil 4.5’te verilmektedir. Çizelge 4.3. Ergene – Meriç Havzası’nda üretim yapan toplam endüstri sayıları İL Tesis Sayısı % Tekirdağ 1670 82 Kırklareli 204 10 Edirne 163 8 Toplam 2037 100 163 ; 8% Tekirdağ 204 ; 10% Kırklareli Edirne 1.670 ; 82% Şekil 4.5 Meriç-Ergene Havzası’nda illere göre sanayi dağılımı 56 Havzada sanayinin sektörel dağılımı incelendiğinde tekstil sektörü ilk sırayı aldığı görülmektedir, ardından sırasıyla gıda, kimya, deri ve maden sektörleri gelmektedir. Alt havza bazında değerlendirme yapıldığında, neredeyse her sektörün en yoğun biçimde Yukarı Ergene Alt Havzası’nda yer aldığı görülmektedir. Sanayinin yoğunlaştığı bölgelerden Çorlu’da deri sanayinin, Çerkezköy ve Muratlı’da ise tekstil, kimya, metal ve maden sektörlerinin toplandığı göze çarpmaktadır. Havzadaki sektörel dağılım, Şekil 4.6’da, havzada yer alan sanayi tesisleri ise Şekil 4.7’de gösterilmektedir [31]. Tekstil ve Deri 14% 2% 29% Gıda Ürünleri Taş, Toprak, Maden 10% Kimya, Plastik, Boya, Cam Metal ve Makine 13% Kağıt ev Ambalaj 19% Diğer 13% Şekil 4.6 Meriç-Ergene Havzası’nda sanayi tesislerinin sektörel dağılımı 57 Şekil 4.7 Meriç-Ergene Havzası’nda yer alan sanayi tesislerin dağılımı Sanayi tesislerinin önemli bir kısmının, Ergene Nehri’nin başlangıcında yer alan Çorlu-Çerkezköy alt havzasında yoğunlaşması kirliğin bu bölgeden itibaren başlamasına neden olmuştur. 4.1.6. Su Kaynakları Havzada önemli su kaynaklarını yüzeysel sular ve yeraltı suları oluşturmaktadır. Başlıca yüzeysel su kaynaklarını Meriç ve Ergene nehirleri ile bu nehirlerin kolları oluşturmaktadır. Ergene Havzası 26’sı büyük olmak üzere toplam 67 alt havzadan oluşmaktadır. Ergene Nehri’nin en önemli kolları Ergene Deresi, Çorlu Deresi, Sulucak Deresi, Lüleburgaz Deresi, Babaeski (Şeytan) Deresi, Teke Deresi, Ana Dere ve Hayrabolu Deresi’dir ve Şekil 4.8’de gösterilmektedir [30, 35]. 58 Şekil 4.8. Ergene Nehri ve kolları Havza içerisinde birçok karstik kaynak bulunmaktadır. Bunlardan Kaynarca Kocakaynak 200 l/s, Poyralı kaynağı 150 l/s, Pınarbaşı kaynağı 400 l/s ortalama debi ile akmaktadır. Ayrıca Pınarhisar-Vize hattı boyunca birçok irili ufaklı karstik kaynak bulunmaktadır. Karstik kaynakların debileri kurak ve yağışlı aylara göre değişmektedir. Bölgede bulunan göller Tekke Gölü, Harmanlı Gölü, Bücürmene Gölü, Dalyan Gölü, Sığırcılı Gölü, Gala Gölü, Gölbaba Gölü, Mecidiye-Tuzla Gölü, Erikli Gölü, Mert Gölü, Pedina Gölü, Hamam Gölü ve Saka Gölü’dür. Enez ve çevresinde bulunan Tekke Gölü, Harmanlı Gölü, Bücürmene Gölü, Dalyan Gölü, Sığırcılı Gölü ve Gala Gölü Meriç Nehri ve denize açılmaktadır. Bölgede yerüstü sulamaları dışında içmekullanma ve sanayi suyu ağırlıklı olarak yeraltı suyundan sağlanmaktadır. 59 4.2.Gerçek Zamanlı İzleme Sistemlerinin Meriç-Ergene Havzası Örneği Üzerinde İncelenmesi Yüzeysel suların kalite açısından mevcut durumunun ortaya konulması ve ani deşarjların yüzeysel suları nasıl etkilediğinin anlık olarak tespitinin sağlanması amacıyla “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi” kapsamında Ergene – Meriç Havzasına 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonları kurulmuştur. Kurulan gerçek zamanlı ölçüm istasyonları sayesinde, havzada 24 saat boyunca ölçüm yapılmaktadır. Meriç-Ergene Havzasına kurulan 5 adet gerçek zamanlı izleme istasyonlarının adı, kurulduğu ili ve mevkisi Çizelge 4.4’te verilmektedir. Çizelge 4.4. Meriç-Ergene Havzasına kurulmuş olan Gerçek Zamanlı İzleme İstasyonlarının adı, kurulduğu il ve kurulduğu mevki İstasyon İstasyon Adı Kurulan İl Kurulan Mevki 1 İnanlı Tekirdağ Ergene Nehri 2 Yenicegörüce Edirne Ergene Nehri Mansap 3 Evrensekiz Kırklareli (Lüleburgaz) Evrensekiz Ahmetbey No Deresi 4 Aksa Tekirdağ Ergene-Çorlu birleşmeden önce Çorlu deresi mansap 5 Yulaflı Tekirdağ Çorlu Deresi (memba) Havzaya kurulmuş olan istasyonlar ile 24 saat boyunca pH, sıcaklık, çözünmüş oksijen, iletkenlik, toplam organik karbon ve renk parametreleri ölçülmektedir. Meriç-Ergene Havzasındaki istasyonların verilmektedir. 60 haritada gösterimi Şekil 4.9’da Şekil 4.9. Meriç-Ergene Havzasına kurulan Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonlarının haritada gösterimi Meriç-Ergene Havzasına kurulan istasyonların iç görünümü (kuru ve ıslak bölüm) ve dış görünümü detaylı olarak gösterimi EK 1, EK 2 ve EK 3’te yer almaktadır. 4.2.1.Numune Alma Hattı ve Pompası Dış ortamdaki suyu izleme istasyonunun içine taşıyacak olan numune alma pompası izleme istasyonu için önemli cihazlardan biridir. Meriç-Ergene Havzasında dalgıç pompa kullanılmıştır. Dalgıç Pompalarda, motor pompa gövdesine bitişik olarak monte edilmiş olup, su içerisinde bulunmaktadır. Bu bağlantı yerleri hava ve su geçirmeyecek şekilde sımsıkı kaplanmıştır. Pompa direkt boru, flexible boru veya tesisata bağlı olabilir [17]. Dalgıç pompa örneği Şekil 4.10’da verilmektedir. 61 Şekil 4.10. Dalgıç pompa örneği Meriç-Ergene Havzasında, numune, dalgıç pompa ile numune hattı vasıtasıyla numune haznesine gelmektedir. Dalgıç pompa numuneyi belli derinlikten çekme gücüne sahiptir. Pompa, zamana bağlı çalışır ve bu zaman kullanıcılar tarafından programlanır. Meriç-Ergene Havzasındaki gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarında yarım saatte bir numune alınarak suyun analizi yapılmaktadır. Bu sürenin ilk 5 dakikasında pompa çalışarak su çekilir ve numune haznesi boşluk kalmayacak şekilde tamamen doldurulur (ölçüm hatalarına neden olmaması için). Ardından iki dakika boyunca ölçüm yapılır (analizörde ve problarda). Geriye kalan 23 dk boyunca pompa bekleme modundadır (bu süre zarfında numune boşaltılır ve temizleme işlemleri olur). Bu süre daha kısa ya da daha uzun ayarlanabilmektedir. Örneğin Yenicegörüce Mevkide bulunan istasyonda pompa mesafesi uzun olduğu için 11 dk pompa çalışması ve 19 dk. bekleme süresine ayarlanmıştır. İstasyonlarda kullanılan PLC (Programlanabilir Mantıksal Denetleyici) seviye kontrolü ile pompaya koşullandırma yapılır ve suyu belli seviyeden istasyona çekmesi sağlanır. Havzada, akış hızı dikkate alınarak numune alınma derinliği belirlenmiştir ve bu derinlik 25±5cmdir. kontrol Nehirde su seviyesi artması ya da azalması durumunda PLC seviye sayesinde pompa otomatik olarak 25±5cm derinliğine kendini ayarlamaktadır. Pompa dışarıdan gelebilecek herhangi bir etkiye (ağaç, eşya vs) karşı koruma altına alınmıştır. Dalgıç pompanın şematik gösterimi Şekil 4.11’dedir. 62 Şekil 4.11. Dalgıç pompanın şematik gösterimi Meriç-Ergene Havzasında Yulaflı istasyonunda kurulan istasyon, pompa ve Yenicegörüce Mevkide kurulan istasyonun numune haznesine ait resimler Şekil 4.12, 4.13, 4.14’te verilmektedir. 63 Şekil 4.12. Yulaflı Mevki istasyonu ve numune pompası Şekil 4.13. Yulaflı Mevki numune pompası 64 Şekil 4.14. Yenicegörüce Mevki numune haznesi Numune alma sistemi ve numune alma hattı her bir ölçüm noktasındaki saha koşulları dikkate alınarak en ideal ve en az bakım gerektirecek şekilde tasarlanarak yapılmıştır. Numune alma hattının tamamı, iklim şartlarından etkilenmeyecek şekilde donmaya karşı koruma sistemi ile donatılmıştır. 4.2.2 Cihazlar 1- pH Ölçüm Sistemi pH sudaki hidrojen iyonu konsantrasyonu ölçüsüdür ve sudaki asit ve bazlar arasındaki dengeyi gösterir. 0-14 aralığında ölçülür. pH teriminde p; eksi logaritmanın matematiksel sembolünden ve H ise Hidrojenin kimyasal formülünden türetilmiştir. pH değeri Hidrojen konsantrasyonunun eksi logaritmasıdır ve aşağıdaki eşitlikle gösterilir [5]. 65 pH = -log[H+] Meriç-Ergene Havzasına kurulan pH ölçüm sistemi prob ve analizör sisteminden oluşmaktadır. Prob numune haznesine monte edilmiştir. Prob elektrokimyasal bir sensör olup, kabin içinde numune haznesinde ölçüm yapmaktadır. pH probunun içinde aynı zamanda sıcaklık sensörü de mevcuttur. Sistem hem pH’ı hem de sıcaklığı ölçer. Prob, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesinden (analizör) bilgisayara aktarır ve hafızasına kayıt eder. Evsel ve endüstriyel atık suların yoğun olarak karıştığı Ergene nehrinde önemli ölçüde pH salınımları görülmektedir. pH elektrodu, ölçülen çözeltinin pH’ına göre voltaj veren bir pil gibi düşünülebilir. pH ölçüm elektrodu, hidrojen iyonuna hassas bir cam haznedir. Haznenin içinde ve dışındaki bağıl hidrojen konsantrasyon değişimine göre farklı milivolt çıkışı verir. Bu değer genelde birim pH için 60 mV civarındadır. pH4: -180 mV pH7: 0 mV pH10: +180 mV Alınan numune beklemeden hemen ölçülmesi gerekmektedir. Aksi halde sudaki ayrışma ve ortamdan gaz alımı (özellikle CO2), pH’ın değişimine sebep olmaktadır. Yüzey sularının ortalama pH aralığı 6-8’dir. Alıcı ortamda pH düşerse, istenmeyen plankton ve yosun türleri gelişmeye başlar. Bazı balık türleri azalmaya başlar. Alıcı ortamda pH yükselirse; ergin balık ve omurgasızların ölümüne neden olabilir. Büyümekte olan balıklara zarar verebilir. pH ölçüm probu Şekil 4.15’te verilmektedir. 66 Şekil 4.15. pH probu 2- Elektriksel İletkenlik Ölçüm Sistemi Elektriksel İletkenlik, suyun elektrik iletebilme kabiliyetidir. Farklı birimleri olsa da SI biriminde Siemens/cm’dir. Diğer bir ifade ile suyun iyonik içeriğinin ifadesidir. Suda iletkenlik, negatif yüklü iyonların (Cl-, NO3-,SO4-2 vs.) ve pozitif yüklü iyonların (Na+, Mg+2, Ca+2, Fe+2 vs.) bir göstergesidir. Organik bileşikler, örneğin yağ, fenol, petrol, şekerli su elektriksel iletkenliği artırmada çok fazla etkisi yoktur. Ultra saf suyun teorik elektriksel iletkenlik alt sınırı; 0,054 µS/cm’dir. 5,5 µS/cm altı saf su olarak kabul edilmektedir. Sıcaklık ile elektriksel iletkenlik arasında doğru orantı vardır. Sıcaklık arttıkça suyun iletkenliği artmaktadır [39]. Meriç-Ergene Havzasında elektriksel iletkenlik, temel olarak sudaki tuz konsantrasyonunun bir göstergesi olarak tanımlanabilir. Nehirdeki tuz, tekstil sektörünün atık suyundan kaynaklanmaktadır. Kumaş boyama işleminde sabitleme 67 ajanı olarak kullanılan tuz, temel arıtma işlemlerinde arıtılamamakta ve alıcı ortam olarak da Meriç-Ergene Havzasına salınmaktadır. Tarımsal sulamanın en önemli sorunlarından biri olan tuzluluk dolayısı ile Ergene Nehrinin suyu tarımsal sulamada kısmi olarak kullanılabilmekte, temel olarak da tuzlu suya dayanıklı olan çeltik sulamasında kullanılmaktadır. Buradaki en önemli sorun da tuzlu suyla sulama sonucunda çoraklaşma ve çölleşme başlamaktadır. Gerçek zamanlı izleme sistemindeki iletkenlik ölçüm cihazının aralığı 0-20000µS/cm dir. Havzada elektriksel iletkenlik ölçüm sistemi prob ve analizör sisteminden oluşmaktadır. Prob numune haznesine monte edilmiştir. İndüktif ölçüm yöntemi ile çalışmaktadır. Prob, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesinden (analizör) bilgisayara aktarır ve bilgiler bilgisayar hafızasında kayıt edilir. Havzada İndüktif ölçüm yöntemi ile ölçüm yapılmaktadır. Sistemde bir indüktif prob kullanılır. Akım, ölçülecek sıvının iletkenliğine bağlı olarak alıcı bobinde indüksiyon akımı oluşturur. Ölçülen sıvı ne kadar iletken ise oluşan indüksiyon akımı o kadar fazla olmaktadır [39]. Ölçüm probu hava geçirmeyecek şekilde kapatılmış olan içerisinde iki ölçüm bobini olan polivinileden florür (PVDF) veya polipropilen (PP) bir gövdeden oluşur. Ölçüm hücresindeki akış açıklığı ölçülecek sıvının akmasına izin verir. Bu tür sensörler yüksek sıcaklık ve basınca dayanıklıdır. Elektriksel iletkenlik ölçüm sensörünün şematik gösterimi Şekil 4.16’de verilmiştir. (1) Harici sıcaklık sensör (2) PP veya PVDF hücre gövdesi (3) Ölçüm bobinleri (4) Sıvı çevrimi Şekil 4.16. İletkenlik ölçüm sensörü şematik gösterimi 68 Elektriksel iletkenlik ölçüm probu Şekil 4.17’de verilmektedir. Şekil 4.17. Elektriksel iletkenlik probu 3- Renk Ölçüm Sistemi Nehirlerde renk oluşumunun en önemli kaynağından birisi tekstil endüstrisidir. Tekstil endüstrisi atıksuları, üretim birimlerinde kullanılan değişik özelikte boyalar, yüzey aktif maddeler ve tekstil yardımcı maddelerden kaynaklanan yüksek organik madde içerikleri nedeniyle kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) ve renk olmak üzere değişken kirlilik parametrelerini içermektedir [9]. Oluşan atıksu miktarı ve kirlilik parametreleri dikkate alındığında tekstil endüstrisi atıksuları diğer endüstrilerden kaynaklanan atıksulara nazaran daha fazla renk değişimine neden olmaktadır. Boyalı atıksular çok düşük konsantrasyonlarda bile alıcı ortamlarda ciddi estetik ve ekolojik problemlere yol açmaktadırlar. Boyalar yalnızca estetik problemlere değil, aynı zamanda biyolojik girişimlere, ışığa, sıcaklığa ve oksidasyona da direnç gösterirler [9]. 69 Meriç-Ergene Havzasında kurulmuş olan izleme istasyonlarında kullanılan renk ölçüm cihazı fotometrik RES metoduna dayanarak ölçüm yapmaktadır. Numune analizör tarafından entegre peristaltik pompası ile bir membran vasıtası aracılığı ile emilir ve analizöre numune 0,45µm gözenek çapındaki bir filtreden geçerek ulaşır. Ölçümden önce çözünmemiş maddelerin girişimini önlemek için su numunesi filtre edilmelidir. 1994 yılında yayınlanan ve 2011 yılında revize edilen endüstriyel atıksuların rengini Uluslararası Avrupa Normu EN ISO 7887’ye göre belirlenir. Bunun için görünür ışık spektrumu içinde yer alan üç dalga boyu seçilmiştir. Meriç-Ergene Havzasında da bu üç dalga boyunda ölçüm gerçekleşir. Bu dalga boyları aşağıda verilmiştir: BLUE: λ(1)=436 nm GREEN: λ(2)=525 nm RED: λ(3)=620 nm λ(1)=436 nm’de ölçüm zorunludur. λ(2) ve λ(3) dalga boylarında ise belirlenen değerlerde çok az sapmalar olabilir. Yukarıdaki dalga boylarında değer yükseldikçe su kalitesi düşmektedir. Örneklemede kullanılan membran, hollow fiber olarak adlandırılan PVDF kaplı içi boş tüplerden oluşan membrandır. Membranın gözenek çapı 0,45 µm’dir. Renk ölçümünün şematik gösterimi Şekil 4.18’de verilmektedir. Şekil 4.18. Renk ölçümünün şematik gösterimi 70 Örnekleme sisteminin geri yıkama mekanizması mevcuttur. Cihazın ölçüm hücresinin kimyasal ile temizlenmesi otomatik olarak yapılır. 4- Çözünmüş Oksijen Ölçüm Sistemi Çözünmüş oksijen su kalitesi ile ilgili önemli parametrelerden birisidir. Çözünmüş oksijen, suda çözünmüş durumda bulunan, mg/L veya ppm olarak belirtilen oksijen miktarıdır. Aerobik ortamlarda yaşayan organizmalar çoğalmak ve metabolik faaliyetler için çözünmüş oksijene gerek duymaktadır. Doğal sular ve atık sularda bulunan çözünmüş oksijen konsantrasyonu fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal aktivitelere bağlıdır. Sudaki çözünmüş oksijen konsantrasyonu sıcaklık ve tuzluluk ile ilişkili olup bu parametreler ile ters orantılıdır. Organik madde ölçümü için kullanılan biyokimyasal oksijen ihtiyacı parametresi çözünmüş oksijen ölçümüne dayanmaktadır. Kimyasal oksijen ihtiyacı ve biyolojik oksijen ihtiyacı, çözünmüş oksijen ile bağlantılıdır [15]. Meriç-Ergene Havzasında çözünmüş oksijen ölçüm sistemi, prob ve analizör bölümlerinden oluşmaktadır. Oksijen ölçüm probu numune haznesine monte edilmiştir. Prob numune alma hattı vasıtasıyla istasyona pompalanan hat üzerinde sürekli ölçüm yaparak, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesi (analizör) bilgisayara aktarır ve bilgisayarın hafızasına kayıt edilir. Çözünmüş oksijen probunun ölçüm aralığı 0-25 mg/l dir. Çözünmüş oksijen probu son yıllarda geliştirilen optik çalışma prensibine göre ölçüm yapmaktadır. Meriç-Ergene Havzasında da bu teknik kullanılarak çözünmüş oksijen ölçülmektedir. Bu teknik, oksijenin fluoresan kaplı bir yüzey ile oluşturulan optik sinyali soğurma oranını ölçme prensibine dayanmaktadır. Fluoresan kaplı yüzey, dâhili LED den çıkan bir ışık demeti ile uyarılır. Bu da fluoresan tabakanın farklı dalga boyuna sahip bir ışık yaymasına sebep olur. Bu yayılan ışığın soğurulma oranı elementin içindeki oksijen ile orantılıdır. Oksijen seviyesi ne kadar yüksek ise soğurulma oranı da o kadar fazladır. Optik oksijen sensörlerinin dahili elektrolitleri, membranları yoktur, dolayısıyla bu tip sensörlerde bakım yapılmaz. Gerekli olması durumunda sensör değiştirilir. Optik sensörler normal kullanımda minimum 2 yıl 71 süreli olarak tasarlanmıştır, ancak genelde mekanik bir hasar olmadığı sürece 3-5 yıllık bir ömür sağlarlar. Çözünmüş oksijen probu Şekil 4.19’da yer almaktadır. Şekil 4.19. Çözünmüş oksijen probu Meriç-Ergene Havzasında bulunan sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, iletkenlik, renk parametrelerine ait analizör Şekil 4.20’de verilmektedir. 72 Şekil 4.20. Meriç-Ergene Havzasında bulunan sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, iletkenlik, renk parametrelerine ait analizör 5- Toplam Organik Karbon Ölçüm Sistemi Atıksuyun içinde ayrı ayrı ölçülmesi imkânsız birçok türde organik madde bir arada bulunmaktadır. TOK, su içerisindeki tüm organik maddelerin miktarını ifade etmek için kullanılan ve su analizinde kirletici tanımı olarak önemli bir göstergedir [1]. TOK içeriği en iyi 'fark' yöntemi kullanılarak tayin edilmektedir ve aşağıda yer alan eşitlik vasıtası ile bulunmaktadır. Toplam Organik Karbon = Toplam Karbon – Toplam İnorganik Karbon 73 Sistem, Katalitik Oksidasyon (Yüksek Sıcaklıkta Yakma) Metodu ile ölçüm yapmaktadır. Cihaz analizör yapıdadır. Cihazda NDIR detektör vardır. Sistem akarsularda, her türlü ortam koşulunda (temiz, kirli sularda) sürekli ölçüm yapmakta, yaptığı ölçümleri bağlı olduğu veri toplama ünitesi aracılığıyla bilgisayara aktararak hafızasına kayıt etmektedir. Analizör programlanabilmektedir. Suyun karakterizasyona göre değişik aralıkta ölçüm yapan dedektörler kullanılabilir. Analizör veri toplama ve iletişim ünitesine dijital iletişim protokollerinden herhangi birini kullanarak bağlanır ve ölçüm yaptığı değerler istasyon yazılım programına aktarılır. Katalitik Oksidasyon Metodunda, 1.200 C'de yanma ile tüm organik ve inorganik karbon bağları parçalanır ve ortamdaki oksijenin de tüketilmesi ile CO2 gazı ortaya çıkar. Karbon miktarı NDIR detektör vasıtası ile ölçülür. Bir ara değer olarak toplam karbon (TK) miktarı ölçülmüş olur. Son olarak ayrı bir analiz şeklinde toplam inorganik karbon (TİK) ölçümü gerçekleşir. TK değerinin TİK değerinden çıkarılması ile TOK değeri elde edilmiş olur. Yüksek sıcaklık olduğundan kullanılan analizörlerde tam oksidasyon için kataliste gerek yoktur. Katalistler sadece düşük sıcaklıkta çalışan (680 – 1,100 C) ''yüksek sıcaklık'' analizörlerinde karbon bağlarının tam parçalanması için gereklidir. Sorun olan husus; katalistlerin performansı zaman içinde azalır ve bu ölçüm sonuçlarını etkiler. Ölçüm üzerindeki bu etkisi dolayısı ile analizörlerin sürekli kalibrasyonu ve nihai olarak da katalistlerin değişimi gereklidir. Mevcut analizör ile TOK ölçümü 5 dakikadan kısa bir sürede gerçekleşmektedir. Bu sayede kısa süreli limit aşımları güvenilir bir şekilde belirlenebilmektedir. Analizörün ölçüm aralığı 0-2000 mg/l dir. Analizörün, örnekleme sisteminin, hortum ya da kanalları kendiliğinden temizlenebilir özelliktedir, bunun için harici bir donanım ya da temizleme çözeltisine ihtiyaç duyulmamaktadır. Toplam organik karbonun ölçüm prensibinin şematik gösterimi Şekil 4.21’de verilmektedir. 74 Şekil 4.21. Toplam organik karbon ölçüm prensibinin şematik gösterimi Meriç-Ergene Havzasında bulunan toplam organik karbon cihazı Şekil 4.22’de verilmektedir. 75 Şekil 4.22. Meriç-Ergene havzasında bulunan toplam organik karbon analizörü 4.2.3. Cihazlarda Kalibrasyon ve Doğrulama Kalibrasyon Bir ölçme cihazının göstergesinin, ölçülen büyüklüğün gerçek değerinden sapmasını belirlemek ve belgelendirmek anlamını taşır[37]. 1. Kalibrasyon sonucu, ölçeğin, ölçü aletinin veya ölçme sisteminin hatasını kestirmeye, veya alelade bir skalanın işaretlerine değerler verilmesine olanak sağlar. 2. Kalibrasyon sonucu, kalibrasyon sertifikası veya kalibrasyon raporu adı verilen bir doküman ile kaydedilebilir. 3. Kalibrasyon sonucu bazen, bir kalibrasyon faktörü veya bir kalibrasyon eğrisi şeklindeki bir dizi kalibrasyon faktörü olarak ifade edilebilir [7]. 76 Cihazların kalibrasyon periyotları kullanılan metoda, cihazın yapısına ve cihazın kullanım sıklığına göre değişmektedir. Cihazın üreticileri tarafından genelde bir kalibrasyon ve bakım periyodu verilmesine rağmen cihazı kullanan kişiler tarafından tecrübeye dayalı olarak bu kalibrasyon ve bakım süreleri düzenlenebilir. Cihazın doğrulamalarından yola çıkılarak kalibrasyon periyotları belirlenebilir. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinde birbirinden farklı özellikteki cihazlar bir arada bulunduğundan her bir cihaz için farklı periyot belirlemekten ziyade tüm cihazlar için optimum bir süre belirlenerek maliyetleri düşürülebilir. Meriç Ergene Havzası’nda cihazların kalibrasyon periyotları hakkında teknik şartnamede ayda bir kez olarak belirtilmiştir. Buradaki sistemler üzerinde sıcaklık ölçer, pH ölçüm cihazı, iletkenlik cihazı, çözünmüş oksijen cihazı, toplam organik karbon cihazı ve renk cihazı bulunmaktadır. Sıcaklık ölçerin kalibrasyonu için kalibrasyonu yapılmış bir termometreye ihtiyaç vardır. Öncelikle içinde su ve buz bulunan devar kabının içerisine cihazın probu yerleştirilir ve 0 oC ayarı yapılır. Daha sonra içerisinde 50 – 80 oC aralığında su bulunan devar kabının içerisine cihazın probu ve referans termometre yerleştirilir. Cihazda sıcaklık stabil hale geldiğinde termometrede gösterilen sıcaklık değeri ayar tuşu ile sistemde girilir. Daha sonra tekrar devar kabının içerisine prob ve termometre yerleştirildiğinde cihaz aynı sıcaklığı gösteriyorsa kalibrasyon işlemi tamamlanmıştır. Sıcaklık ölçer pH probu içerisinde yer almaktadır. Bu probun değişme zamanı geldiğinde otomatik olarak sıcaklık probu da değişmektedir [23]. pH ölçüm cihazında iki nokta kalibrasyonu yapılmaktadır. Bunlar pH 7 ve 4 standart çözeltileri ile yapılmaktadır. Öncelikle probu pH 7 standart çözeltisi içerisine yerleştirilir ve okunan değerin 7 olduğu cihaza bildirilir. Daha sonra çözelti pH 4 çözeltisine yerleştirilir ve bununda 4 olduğu cihaza bildirilerek kalibrasyon bitirme tuşuyla kalibrasyon tamamlanır. Cihazın doğru çalışıp çalışmadığı standart pH çözeltileri ile doğrulanır. Cihazın kullanım kılavuzuna göre pH probunun 6 ayda bir değiştirilmesi gerekmektedir [23]. İletkenlik cihazında 2 farklı temizlendiğinde değiştirildiğinde veya kalibrasyon 77 yapılmaktadır. sıfır İlk kalibrasyonunun olarak prob yapılması gerekmektedir. Sıfır kalibrasyonu prob kuru halde havadayken yapılır. Diğer kalibrasyon ise tek nokta kalibrasyonudur ancak sıfır kalibrasyonu yapılmadan tek nokta kalibrasyon yapılamamaktadır. Tek nokta kalibrasyonda standart bir iletkenlik çözeltisi içerisine prob yerleştirildikten sonra cihazın kalibrasyonu yapılmaktadır. Daha sonra cihazın doğru ölçüp ölçmediği standart çözeltilerle teyit edilir. İletkenlik ölçme cihazında otomatik sıcaklık düzeltme sistemi vardır. Bizim ölçümlerimizde ölçüm hangi sıcaklıkta alınırsa alınsın bize verdiği sonuç 25 oC’ye çevrilmiş halidir. Ayrıca cihazın sıcaklık kalibrasyonunun da yapılması gerekmektedir. Yukarıda yer alan sıcaklık cihazının kalibrasyonuyla aynı yöntem uygulanmaktadır [22]. Çözünmüş oksijen cihazında kalibrasyon havada yapılmaktadır. Havanın oksijen oranı %100 olarak kabul edilerek cihazın kalibrasyonu yapılmaktadır. Cihazın kullanım kılavuzunda tüm bakım ve temizlikleri yapılıyorsa kalibrasyonun yaklaşık 1 yıl boyunca bozulmadığı bildirilmektedir [23]. Toplam organik karbon cihazının kalibrasyonu, standart çözeltilerinin okutulup elde edilen sonuçlardan bir kalibrasyon eğrisi çizdirilerek yapılmaktadır. Bu amaçla ilk önce bir ana stok çözeltisi hazırlanır ve bu çözelti farklı oranlarda saf suyla seyreltilerek farklı karbon derişimlerinde standart çözeltiler elde edilmektedir. Standart çözeltiler cihaza okutulur ve standart çözeltilerin gerçek değerleri de cihaza girilir. Okunan değer ile gerçek değeri arasında bir kalibrasyon eğrisi çizdirilerek kalibrasyon işlemi tamamlanır. Standart çözeltiler veya farklı ara stok çözeltileri hazırlanarak normal bir numune gibi okutulur ve cihazın ne kadar doğru ölçüm yaptığı kontrol edilir [21]. Renk ölçüm cihazında, değeri bilinen standart referans çözeltide okuma yapılır ve renk değeri cihazda girilir. Cihaz bu çözeltiye uygun yeni standart faktör tanımlar. Bu faktöre göre okunan değer ile gerçek değeri arasında bir kalibrasyon eğrisi çizdirilerek kalibrasyon işlemi tamamlanır. Kalibrasyon işlemi tamamlandığında standart çözelti normal bir numune gibi okutulur ve cihazın ne kadar doğru ölçüm yaptığı kontrol edilir [23]. Sistemin doğrulaması, istasyon ölçüm sonuçlarının akredite laboratuvar ölçüm sonuçları ile karşılaştırılarak yapılmıştır. Öncelikle istasyonlardan ölçüm sonuçları 78 alınmış ardından istasyonlardan su numuneleri alınarak laboratuvarda tekrar analiz için gönderilmiştir. İki ölçüm sonuçları arasındaki farklılık hesaplanmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda teknik şartname gereğince, TOC analizörü vasıtası ile ölçülen sürekli ölçüm verileri ile laboratuvarda yapılan karşılaştırma sonucunda elde edilen veriler arasındaki değer farkı en fazla % 20, ölçülen renk ile laboratuvar karşılaştırma testleri sonucu ölçülen değer arasındaki fark ise en fazla % 10 olmalıdır. pH, iletkenlik, sıcaklık, çözünmüş oksijen parametreleri ise portatif cihaz ile yerinde ölçümü yapılarak karşılaştırılmıştır. 9 Temmuz 2014 tarihinde yapılan ölçüm sonuçları Çizelge 4.5’te yer almaktadır. Çizelge 4.5. 9 Temmuz 2014 tarihinde istasyonlardan ve laboratuardan alınan ölçüm sonuçları YULAFLI İSTASYONU Parametreler Birimi İstasyon Ölçüm Sonucu Laboratuvar Ölçüm Sonucu % Sapma Değeri TOK mg/l 151 128,01 17 pH - 7,87 8,02 1,8 İletkenlik µS/cm 5330 5630 5 0,01 0 0 Çözünmüş Oksijen mg/l YENİCEGÖRÜCE İSTASYONU Parametreler Birimi İstasyon Ölçüm Sonucu Laboratuvar Ölçüm Sonucu % Sapma Değeri TOK mg/l 30,2 24,96 20 RENK 436 nm (Sarı)) 525 nm (Kırmızı) -1 0,037 0,04 7,5 -1 0,049 0,045 8,8 -1 m m 620 nm (Mavi) m 0,052 0,059 11 pH - 7,61 7,72 1,4 İletkenlik µS/cm 2600 2950 11 3,86 3,94 2 Çözünmüş Oksijen mg/l İNANLI İSTASYONU Parametreler Birimi İstasyon Ölçüm Sonucu Laboratuvar Ölçüm Sonucu % Sapma Değeri TOK mg/l 81,4 90,95 10 pH - 8,01 7,84 2,1 İletkenlik µS/cm 6230 5750 8,3 0,04 0,04 0 Çözünmüş Oksijen mg/l AKSA İSTASYONU Parametreler Birimi İstasyon Ölçüm Sonucu Laboratuvar Ölçüm Sonucu % Sapma Değeri TOK mg/l 164,3 141,3 16 pH - 7,68 8,05 4,5 79 İletkenlik µS/cm 6430 6780 5 0,14 0,14 0 Çözünmüş Oksijen mg/l EVRENSEKİZ İSTASYONU Parametreler Birimi İstasyon Ölçüm Sonucu Laboratuvar Ölçüm Sonucu % Sapma Değeri TOK mg/l 226,6 204,22 10 RENK α 436 nm (Sarı)) m-1 0,05 0,056 10 525 nm (Kırmızı) -1 m 0,008 0,009 11 620 nm (Mavi) m-1 0,067 0,076 11 pH - İletkenlik µS/cm 8,3 7,05 10 2960 2850 3,8 0,5 0,58 5 Çözünmüş Oksijen mg/l Yapılan doğrulama neticesinde istasyonda ölçülen değerlerin kabul edilebilir bir değer olduğu sonucuna varılmıştır. Bu sonuç şu şekilde irdelenmiştir. Örneğin, Evrensekiz istasyonunda TOK parametresinde, istasyon ölçüm sonucu 226,6 mg/l, laboratuvar ölçüm sonucu ise 204,22 mg/ldir. 204,22 mg/l’nin %20 değeri 40,8 mg/l dir. Yani istasyonda ölçülen değer, 204,22±40,8 mg/l ilave edildiğinde, 163,4-245 mg/l değerleri arasında olmalıdır. İstasyon ölçüm değeri 226,6 mg/l, bu değerde % 20’den az (yaklaşık %10) kabul edilebilir bir değerdir. 4.2.4. Veri Takip Sistemi ve Veri İzleme Yazılımı Veri Takip Sistemi ölçüm verilerini gerçek zamanlı olarak izlenmesini sağlayan bir sistemdir. Aşağıda verilen hususlar bu sistem vasıtası ile yapılmaktadır. Cihazlardan alınan sıcaklık, nem, karbondioksit, basınç vs. gibi ölçüm sonuçları güncel değerleri görülebilir. Ölçüm parametrelerinin geriye dönük olarak raporları alınabilir. Ölçüm parametrelerinin geriye dönük olarak grafikleri alınabilir. Alarm ve uyarı tanımları oluşturularak belirli şartlara bağlı olarak email, sms ya da telefon aramaları ile uyarılar alınabilinir. 80 Birden fazla kullanıcı tanımlayarak, başka şehirlerden kullanıcıların veri izlemesi yapması sağlanabilir. Bunun için internet bağlantısı olması yeterlidir. Veriler internet destekli cep telefonları gibi cihazlardan izlenebilir. Veri takibinin şematik gösterimi Şekil 4.23’te verilmektedir. Şekil 4.23. Veri takibi şematik gösterimi Veri izleme yazılımı, genel olarak deneysel sistemlerin ürettiği veriyi izleyen, denetleyen, olası hata durumlarını bu hataların giderilebilmesini olanaklı kılabilecek bilgilerle birlikte derleyen ve çoğunlukla veri toplama sistemini oluşturan ağ düğümleri üzerinde çalışan bilgisayar programlarıdır [6]. Meriç-Ergene Havzasına kurulan istasyonların bilgisayarlarına ve merkez bilgisayarlara Envidas Ultimate yazılımı kurulmuştur. Envidas Ultimate yazılımı akıllı, çok fonksiyonlu, yüksek performanslı veri iletim ve raporlama sistemidir. Etkili ve akılda kalabilir şekilde çalışması için dizayn edilmiştir. Normal veya 81 endüstriyel bilgisayarlarla rahatça ve esnek bir şekilde kullanılabilecek modern bir çevresel veri toplama sistemidir. Sistem birçok veri aktarım modülünü destekler yapıdadır. Yazılımı son kullanıcı dostu bir yazılım olmakla beraber az bir bilgisayar bilgisiyle bile rahatça kullanılabilir. Sistem, kurulum dosyası ile bilgisayara yüklenmektedir. Otomatik olarak çalışıp ölçüm değerlerini alarak merkez bilgisayarına iletmektedir. Sistem, hataları algılama ve uyarı durumlarını görüntüleme özelliğine sahiptir. Gelen veriler filtrelenebilir ve kullanıcı ayarlarına göre görüntülenebilir. Ölçülen veriler ve uyarı durumları e-posta veya SMS olarak gönderilebilir. Yazılımın mevcut analizörler ile dijital bağlantısı RS 232, RS 422, RS 485, TCP/IP, USB ve MODBUS dijital protokollerinden biri kullanılarak yapılır. Meriç-Ergene Havzasına kurulan ölçüm istasyonlarındaki bilgisayarlara bu protokoller sayesinde aktarılır. Meriç-Ergene Havzasından Merkezde bulunan bilgisayarlara GPRS sayesinde Turkcell altyapısı kullanılarak veri aktarımı tam otomatik olarak yapılır. Merkez bilgisayarlarında ise SQL veri tabanına yazılır. SQL veri tabanında raporlandırılarak hem Merkez bilgisayarlarında kurulu olan yazılımda hem de web sayfasında yayınlanır. Sistem diyagramının şematik gösterimi Şekil 4.24’te verilmektedir. 82 Şekil 4.24. Sistem diyagramının şematik gösterimi [6] Envidas Ultimate yazılımının internet sayfası Şekil 4.25’te verilmektedir[23]. 83 Şekil 4.25. Yazılımının web sayfası görüntüsü 4.2.5. Maliyet Analizi Meriç-Ergene Havzasına kurulan ölçüm istasyonları için; kabin içi cihazlar, kabin dışında yer alan cihazlar, kabin yapısı, merkezi izleme odası ile ilgili olarak bir yaklaşık maliyet hesaplanmıştır. Ayrıca bu yaklaşık maliyete bir yıllık işletme maliyeti de ilave edilmiş olup, bir ölçüm istasyonunun kurulmasının maliyeti ortaya çıkmıştır. Maliyet analizine ait sonuçlar Çizelge 4.6 ve 4.7’de gösterilmektedir. Çizelge 4.6. Kabin içi, kabin dışı, kabin yapısı ve merkezi izleme odası için gerekli harcama kalemlerine ait birim fiyat tutarı** Harcama Kalemi Birim Fiyatı,TL Harcama Kalemi Birim Fiyatı,TL pH ve sıcaklık ölçüm probu 876,00 Klima 9.375,00 Oksijen ölçüm probu 3.377,00 Elektrik Tesisatı 2.952,00 84 Harcama Kalemi Birim Fiyatı,TL Harcama Kalemi Birim Fiyatı,TL İletkenlik ölçüm probu 1.970,00 İstasyon Yazılımı 7.275,00 Toplam organik karbon (TOK) ölçüm sistemi 73.238,00 Duman sensörü 94,00 Renk Ölçüm Sistemi 24.658,00 Sıcaklık sensörü 1.056,00 İzleme Kabini 46.875,00 İç Mobilya 344,00 Paratoner sistemi 1.875,00 Numune Alma Hattı 33.750,00 Elektrik Sistemi 7.656,00 Numune Alma Pompası 5.972,00 Su Deposu 3.125,00 Numune Haznesi 1.828,00 Veri Toplama Ünitesi ve İletişim Sistemi 9.978,00 Numune Tahliyesi 1.772,00 Kamera 205,00 Masa Üstü Bilgisayar 41.225,00 Kamera Kayıt Sistemi (DVR) 1.575,00 PC Monitor 23’’ LED 4.619,00 İstasyon Bilgisayarı 5.783,00 Yazıcı 520,00 Kesintisiz Güç Kaynağı 5.078,00 50’’ LED Ekran 3.953,00 Buzdolabı 781,00 GSM Modem 5.254,00 Lavabo 938,00 SMS Server 3.701,00 Musluk 158,00 İletişim yazılımı 15.750,00 Yangın Söndürme Tüpü 117,00 115.469,00 GSM Modem 752,00 Çalışma Masası 1.418,00 Veri toplama ve raporlama yazılımı Çevrimiçi Servis Bakım Takip Programı WEB Sayfası Tasarımı ve Yazılımı Koltuk 2.363,00 İnşaat İşleri (Su Basmanı, Tel Örgü, Zemin Düzenleme (dolgu, tesviye vb. işlemler ), Elektrik ve Su Hattı Çekimi) Abonelikler ve Fatura Bedelleri (Elektrik, Su, GSM) Toplam 49.518,00 22.680,00 22.050,00 110.250,00 453.469,00 **28.06.2013 tarihindeki döviz kuru ile hesaplanmış fiyatlardır. 85 Çizelge 4.7. İşletme maliyeti için gerekli masraf kalemleri ve yıllık tutarı Masraf Kalemi Birim Fiyatı, TL Periyodu Adet Toplam Fiyatı, TL Elektrik 750,00 Ay 12 9.000,00 Su 60,00 Ay 12 720,00 İletişim 120,00 Ay 12 1.440,00 Cihaz Sarfları 4.500,00 Yıl 1 4.500,00 7.500,00 Yıl 1 7.500,00 Alımı Toplamı) 30.000,00 Yıl 1 30.000,00 Ulaşım 1.200,00 Ay 12 14.400,00 Malzeme Değişimi (Garanti Kapsamı Arıza vs) İşçilik (Personel ve Hizmet 1 İstasyon İşletme Yıllık Toplamı 67.560,00 Gerçek zamanlı izleme istasyonunun kurulum ve bir yıllık işletim maliyeti 521.029,00 TL dir. 86 5. BULGULAR Meriç-Ergene Havzasında kurulan 5 adet gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarına ait 1521 Mayıs 2014 tarihleri arasındaki sonuçlar alınarak aşağıda değerlendirilmiştir. Ayrıca sonuçlar EK 4’te verilen tablolarda gösterilmiştir [24]. Yulaflı Mevki İstasyonu (MENGZI001 Kodlu İstasyon) Çorlu Çayı Yulaflı Mevkide yer alan MENGZI001 kodlu istasyonunda ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.1, 5.2, 5.3’te verilmektedir [24]. Şekil 5.1. MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği Şekil 5.2. MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği 87 Şekil 5.3. MENGZI001 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği İnanlı Mevki İstasyonu (MENGZI002 Kodlu İstasyon) Ergene Nehri ile Çorlu Nehri birleşiminde yer alan MENGZI002 kodlu istasyonunda ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.4, 5.5, 5.6 ‘da verilmektedir [24]. Şekil 5.4. MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 88 Şekil 5.5. MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği Şekil 5.6. MENGZI002 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği Aksa Mevki İstasyonu (MENGZI003 Kodlu İstasyon) Çorlu Çayı İnanlı Mevkide yer alan MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonunda ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.7, 5.8, 5.9 ‘da verilmektedir [24]. Şekil 5.7. MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 89 Şekil 5.8. MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği Şekil 5.9. MENGZI003 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği Evren Sekiz Deresi Mevki İstasyonu (MENGZI004 Kodlu İstasyon) Lüleburgaz Evrensekiz Deresi Mevkide yer alan MENGZI004 kodlu istasyonunda ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.10, 5.11, 5.12, 5.13’te verilmektedir [24]. Şekil 5.10. MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği 90 Şekil 5.11. MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği Şekil 5.12. MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği Şekil 5.13. MENGZI004 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm dalga boylarında) haftalık renk grafiği Yenice Görüce Mevki İstasyonu (MENGZI005 Kodlu İstasyon) Yenicegörüce Mevkisinde yer alan MENGZI005 kodlu istasyonunda ölçülen parametrelere ait sonuçların yer aldığı grafikler Şekil 5.14, 5.15, 5.16, 5.17’de verilmektedir [24]. 91 Şekil 5.14. MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu haftalık ÇO, pH ve sıcaklık grafiği Şekil 5.15. MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu iletkenlik grafiği Şekil 5.16. MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu haftalık TOK grafiği 92 Şekil 5.17. MENGZI005 kodlu ölçüm istasyonu üç dalga boyunda (525, 436,620 nm dalga boylarında) haftalık renk grafiği Grafik Değerlendirme: Meriç-Ergene Havzasında yer alan gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarından haftalık ölçüm sonuçları alınmıştır ve parametre sonuçları değerlendirilmiştir. Bütün istasyonların Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliğine (YSKYY) göre çözünmüş oksijen ve iletkenlik parametrelerinden dolayı IV. Sınıf su kalitesinde olduğu görülmektedir. Özellikle Meriç-Ergene Havzasında Tekirdağ’da yaklaşık 1670 tesis vardır ve bu tesislerinde çoğu tekstil ve deri sanayisi üzerine kurulmuştur. Diğer istasyonlar ile karşılaştırma yapıldığında Tekirdağ Aksa İstasyonunun çözünmüş oksijen değerinin en düşük olduğu görülmektedir (yaklaşık 0,08mg/l). Çözünmüş oksijen ve oksijen doygunluğu su kalitesinin kontrolünde önemli bir parametrelerdir. Bu seviyelerde oksijen değeri ile aerobik solunum yapan canlıların yaşaması imkânsızdır. Çözünmüş oksijen konsantrasyonunun bu kadar düşük olmasının sebebi, nehrin özümseme kapasitesinin atıksu deşarjının altında olmasıdır. Nispeten sanayi tesislerinden uzak yerde olan Edirne’deki Yenicegörüce İstasyonu çözünmüş oksijen değeri yüksektir (yaklaşık 1,18 mg/l). Çözünmüş oksijen ile sıcaklık ters orantılıdır ve grafiklerden de görülmektedir. Sıcaklık ile iletkenlik ise doğru orantılıdır. Meriç-Ergene Nehrinde iletkenlik, temel olarak sudaki tuz konsantrasyonunun bir göstergesi olarak tanımlanmaktadır. Nehirdeki tuz, tekstil sektörünün atık suyundan kaynaklanmaktadır. Kumaş boyama işleminde sabitleme ajanı olarak kullanılan tuz, temel arıtma işlemlerinde arıtılamamakta ve alıcı ortam olarak da nehre 93 salınmaktadır. Özellikle tekstil sanayisinin yoğun olduğu Evrensekiz ve Aksa Mevkideki istasyonda yüksek iletkenlik değerleri mevcuttur (ortalama 4981-5521 µS/cm). En düşük iletkenlik değeri ise sanayiden daha uzak yerde kurulmuş olan Yenicegörüce Mevkideki istasyonda ölçülmektedir (ortalama 2121 µS/cm). Bu nehre salınan tuzlu su aynı zamanda tarımsal sulamada kullanıldığı için (özellikle çeltik üretiminde) toprakta çoraklaşma ve çölleşmeye neden olmaktadır. Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini tarif eden pH değeri, yüzey sularında ortalama 6-8 değeri arasında olması gerekir. Ancak bütün istasyonlardaki pH değeri 8’den yüksek bir değerdedir. Bu da ortamın bazik olduğunu göstermektedir. Su içerisindeki organik madde miktarını ifade eden toplam organik madde miktarı, su analizinde kirleticinin göstergesidir. Toplam organik madde açısından en kirli istasyon Ergene Nehri ile Çorlu Nehrinin birleşiminde kurulan İnanlı istasyonudur (ortalama 171,9 mg/l). Bu noktada sanayi tesislerinin etkisi görülmektedir. Özellikle deri ve tekstil sanayi atık sularında organik madde miktarı yüksektir. Toplam organik karbonun en az olduğu nokta, sanayi tesislerinden en uzak nokta olan Yenicegörüce Mevkidir (ortalama 27 mg/l). Evrensekiz Mevkinde yer alan istasyonda, toplam inorganik karbon miktarı fazladır (214 mg/l). Bu değerin fazla olması suda bulunan karbonat ve bikarbonat inorganik tuz miktarından kaynaklanmaktadır. Bu tuzlar da tekstil ve kimya (ilaç, temizlik, metalürji, deterjan vs.) sanayisinden kaynaklanmaktadır. Çorlu Çerkezköy civarında ise tekstil ve kimya kökenli yaklaşık 294 adet tesis bulunmaktadır. Meriç-Ergene Havzasında renk parametresini ölçen analizör iki istasyonda kurulmuştur. Bu istasyonlar Evrensekiz Deresi Mevki ve Yenicegörüce Mevkidir. Sularda renk ölçümü Uluslar arası Avrupa Normu EN ISO 7887’ye göre yapılmaktadır. Bunun içinde görünür ışık spektrumu içinde üç dalga boyu seçilmiştir. Bu dalga boyları 436, 525 ve 620 nm dir. 436 nm de ölçüm zorunludur. Renk oluşum kaynağının en önemli nedeni tekstil sanayidir. Tekstil endüstrisi atıksuları, üretim birimlerinde kullanılan değişik özellikte boyalar, yüzey aktif maddeler ve tekstil yardımcı maddelerden kaynaklanan yüksek organik madde içerikleri nedeniyle renk 94 parametresini içermektedir. Evrensekiz Deresi tekstil ve deri fabrika atık sularını içerdiği için Yenicegörüce Mevkide yer alan Ergene Nehri Mansabına göre renk değerleri daha yüksektir. Bu da Evrensekiz Deresi Mevkide yer alan istasyonun daha çok kirli olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu beş istasyona ait sıcaklık ve iletkenlik parametrelerine ait günlük grafikler alınmıştır. Bu grafiklerde gün içerisinde saat başı alınan ölçüm sonuçları incelenmiştir. Yulaflı istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon parametrelerine ait grafikler Şekil 5.18 ve 5.19’da verilmektedir [24]. Şekil 5.18. MENGZI001 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi 95 Şekil 5.19. MENGZI001 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi Şekil 5.18’den görüldüğü üzere Yulaflı İstasyonunda saat 03.00’dan 06.00’a kadar olan zaman diliminde normalde suyun sıcaklığının düşmesi beklenirken sıcaklığın yükseldiği görülmektedir. Aynı zaman diliminde iletkenliğinde artığının görülmesi, bu saatte deşarj yapıldığını işaret etmektedir. Saat 08.00’dan 16.00’a kadar sıcaklığın düştüğü görülmektedir. Aynı zaman diliminde iletkenliğin de düştüğü görülmektedir. Belirtilen zaman aralığında iki parametrede normal değerlerine gelmesi, herhangi bir atıksu deşarjının olmadığını göstermektedir. Sonraki zaman diliminde her iki parametre için de kısa bir süre içerisinde pik verdiği görülmektedir. Bu pikler kısa süreli olarak atıksu deşarjını göstermektedir. Şekil 5.19’daki TOC grafiğinde, 00.00-18.00 saatleri arasında çok büyük farklılıklar yoktur. Görülen farklılıklar cihazın tekrar edilebilirlik ve alınan numunenin homojen olmayışından kaynaklanmaktadır. Bu saatler arasında yapılan deşarjların organik madde miktarı azdır. 18.00-20.00 saat aralığında yapılan deşarjın organik madde içeriğinin fazla olduğunu göstermektedir. İnanlı istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon parametrelerine ait grafikler Şekil 5.20 ve 5.21’de verilmektedir [24]. 96 Şekil 5.20. MENGZI002 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi 97 Şekil 5.21. MENGZI002 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi Şekil 5.20’den görüldüğü üzere İnanlı İstasyonunda saat 00.00 ile 01.00 arasında sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin doğal olamayacak şekilde aniden yükseldiği görülmektedir. Ayrıca Şekil 5.21’de TOC parametresinde de bu ani yükselme mevcuttur. Bu yükselme atıksu deşarjı olduğunu işaret etmektedir. Şekil 5.20’de saat 09.00-11.00 zaman aralığında sıcaklık ve iletkenlik normal seviyelerine gelmiştir. Bu da artık atıksu deşarjının olmadığı veya çok az olduğu anlamına gelmektedir. Saat 11.00’den sonra ise sıcaklık ve iletkenlik değerleri ile beraber Şekil 4.21’den görüldüğü üzere TOC değeri de yükselmeye başlamıştır. TOC parametresi saat 13.00’da en yüksek değerine ulaşmıştır. Bu yükselme atıksu deşarjının başladığını veya arttığını göstermektedir. Aksa istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon parametrelerine ait grafikler Şekil 5.22 ve 5.23’te verilmektedir [24]. 98 Şekil 5.22. MENGZI003 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi 99 Şekil 5.23. MENGZI003 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi Şekil 5.22’den görüldüğü üzere Aksa İstasyonunda sıcaklık ve iletkenlik değerlerinin gün içerisinde olması gereken değişimlerinin olduğu tespit edilmiştir. Gün doğmadan önceki zaman diliminde sıcaklık düşmüştür. Gün doğduktan sonra sıcaklığın yükseldiği, gün batımından sonra ise sıcaklığın düştüğü görülmüştür. İletkenliğin ise, cihazın tekrar edilebilirliğinden ve akan suyun homojenliğinden kaynaklanan iletkenlik değerlerinin değişimi görülmüştür. Şekil 5.23’te TOC parametresinde 00.00-08.00 saatleri arasında cihaz tekrar edilebilirliğinden ve numunenin homojen olmayışından kaynaklı ufak değişimler görülmektedir. 08.00-15.00 zaman aralığında TOC parametresinde bir miktar yükselme görülmüştür. Bu sürede yapılan deşarjın organik madde içerdiğini göstermektedir. Evrensekiz istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon parametrelerine ait grafikler Şekil 5.24 ve 5.25’te verilmektedir [24]. 100 Şekil 5.24. MENGZI004 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi 101 Şekil 5.25. MENGZI004 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi Şekil 5.24 ve Şekil 5.25’te Evrensekiz İstasyonunda sıcaklık, iletkenlik ve TOC değerlerinde 4 adet pik görülmektedir. Saat 03.00, 08.00, 13.00, 18.00 den itibaren sıcaklığın arttığı, bununla paralel olarak iletkenlik değerinin de arttığı görülmektedir. Bu istasyon özellikle sanayinin yoğun olduğu bölgede kurulduğu için pik değişimleri çok net ve sık olarak gözlemlenmektedir. Yenicegörüce istasyonuna ait günlük sıcaklık, iletkenlik ve toplam organik karbon parametrelerine ait grafikler Şekil 5.26 ve 5.27’de verilmektedir [24]. 102 Şekil 5.26. MENGZI005 istasyonu sıcaklık ve iletkenlik parametrelerinin günlük değişimi 103 Şekil 5.27. MENGZI005 istasyonu TOK parametresi günlük değişimi Şekil 5.26’da Yenicegörüce İstasyonunda sıcaklık değerlerinde gün içerisinde normalde olması gereken değişimler görülmüştür. İletkenlik değerinde de büyük farklılıklar görülmemiştir. Şekil 5.27’de TOC parametresi incelendiğinde büyük değişikliğin olmadığı görülmüştür. TOC grafiğinde görülen keskin pikler, numunenin homojen olmayışından kaynaklanmaktadır. Bu nokta endüstri tesislerine en uzak nokta olmakla beraber, nispeten diğer istasyonlara göre daha temizdir. Bu yüzden iletkenlik değerleri de diğer istasyonlara göre daha düşüktür ve yakınında deşarjın olmamasından dolayı, değerler birbirine çok yakındır. 104 6. DEĞERLENDİRMELER Alıcı ortamlardaki kirlenmeyi gerçek zamanlı izleme sistemleri aracılığıyla izlemek Ülkemiz için yeni bir konudur. Ülkemizde T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından “Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonlarının Kurulması Projesi” kapsamında Meriç-Ergene Havzasına 5 adet Gerçek Zamanlı Ölçüm İstasyonu kurularak Meriç-Ergene Nehri gerçek zamanlı olarak izlenmeye başlanmıştır. Bu örnek çalışma, tez kapsamında detaylı bir şekilde (cihazlar ve çalışma prensipleri, kalibrasyon ve doğrulamaları, veri yazılımı vs.) anlatılmıştır. Ayrıca veriler bir hafta boyunca saatlik grafiğe aktarılmış ve sonuçlar Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliğine göre yorumlanmıştır. İstasyonlarda alınan verilerin bir haftalık ortalama değerleri Çizelge 6.1’de verilmektedir. Çizelge 6.1. Meriç-Ergene Havzasında yer alan gerçek zamanlı ölçüm istasyonlarından 15-21.05.2014 tarihlerinde alınan TOK, iletkenlik, ÇO, pH, sıcaklık ve renk parametrelerinin ortalama değerleri Ölçülen Parametreler TOK, mg/l Yulaflı İstasyonu 160,8 İnanlı İstasyonu 171,9 Aksa İstasyonu 142 Evrensekiz İstasyonu 93,5 Yenicegörüce İstasyonu 27 4758 4632 5521 4981 2121 0,18 0,49 0,08 0,4 1,82 8,4 8,3 8,1 8,3 8,2 23,8 17,9 21,4 18,8 18,3 - - - 525nm ,Abs/m 1,13 0,17 436nm ,Abs/m 2,93 1,98 620nm ,Abs/m 4,49 3,6 İletkenlik, µS/cm ÇO, mg/l pH o Sıcaklık, C Renk Yapılan değerlendirme sonucunda YSKYY’ye göre çözünmüş oksijen ve iletkenlik parametrelerinden dolayı istasyonlardaki bütün suların IV. Sınıf su kalitesinde olduğu görülmektedir. Meriç-Ergene Havzasında Tekirdağ’da yaklaşık 1670 tesis 105 vardır ve bu tesislerin önemli bir bölümünü deri ve tekstil sanayi oluşturmaktadır. Bu yüzden istasyonlar arasında Tekirdağ Aksa İstasyonu çözünmüş oksijen açısından düşük bir değerdedir (yaklaşık 0,08mg/l). Bu seviyelerde oksijen değeri ile aerobik solunum yapan canlı yaşaması imkânsızdır. Nispeten sanayi tesislerinden uzak yerde olan Edirne’deki Yenicegörüce İstasyonu çözünmüş oksijen bakımından en yüksektir (yaklaşık 1,18 mg/l). Havzada iletkenlik temel olarak tekstil sanayisinin yoğun olduğu Evrensekiz ve Aksa Mevkideki istasyonlarında en yüksek değerlerdedir (Ortalama 4981-5521µS/cm). En düşük iletkenlik değeri ise sanayiden daha uzak yerde kurulmuş olan Yenicegörüce Mevkideki istasyondur (Ortalama 2121 µS/cm). Bütün istasyonlardaki pH değeri 8’den yüksektir. Bu da ortamın bazik olduğunu göstermektedir. Toplam organik madde açısından en kirli istasyon Ergene Nehri ile Çorlu Nehrinin birleşiminde kurulan İnanlı istasyonudur ( ortalama 171,9 mg/l). Toplam organik karbonun en az olduğu nokta, sanayiden en uzak nokta olan Yenicegörüce istasyonudur (ortalama 27 mg/l). Meriç-Ergene Havzasında renk parametresini ölçen analizör iki istasyonda kurulmuştur. Bu istasyonlar Evrensekiz ve Yenicegörüce istasyonudur. Evrensekiz istasyonu tekstil ve deri fabrika atık sularını içerdiği için Yenicegörüce istasyonuna göre renk parametresi daha yüksektir. Bu da Evrensekiz Deresi Mevkide yer alan istasyonun daha kirli olduğunu göstermektedir. Çözünmüş oksijen ve oksijen doygunluğunun düşük olduğu, iletkenliğin ve toplam organik madde miktarının yüksek olduğu, sıcaklığın belli saatlerde (özellikle gece yarısı sonrasında) aniden yükseldiği için, bu ani değişimlerin fabrika atık sularının deşarjından kaynaklanmaktadır. Ayrıca bu beş istasyondan sıcaklık ve iletkenlik parametrelerine ait günlük grafikler alınmıştır. Bu grafiklerde, gün içerisinde saat başı alınan ölçüm sonuçları incelenmiştir. Yulaflı istasyonunda saat 03.00-06.00 saatleri arasında, İnanlı istasyonunda 00.00-01.00 saatleri arasında, Evrensekiz istasyonunda 03.00, 08.00, 13.00, 18.00 saatlerinde, Aksa istasyonunda 08.00-15.00 saatleri arasında deşarj olduğu tespit edilmiştir. Yenicegörüce istasyonunda değerlerde herhangi bir ani değişim görülmemiştir. Bu inceleme neticesinde özellikle Evrensekiz İstasyonunda 106 çok sık ve net bir değişim görülmektedir. Böyle bir değişimin, özellikle Evrensekiz istasyonunun sanayi tesislerine çok yakın olmasından kaynaklanmaktadır. Doğrulamayı yapmak amacıyla istasyon ölçüm sonuçları, laboratuvar ölçüm sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Bulunan sapma değeri TOK parametresi için maksimum %20 (Yenicegörüce İstasyonu), renk parametresi için maksimum % 11 (Evrensekiz İstasyonu) olduğu bulunmuştur. Bu farklılığın numune alma, numune taşıma ve numune analizi sırasında oluşabilecek hatalardan meydana geldiği düşünülmektedir. Ayrıca sapma değerleri teknik şartname gereğince kabul edilebilir bir değerdedir. Diğer pH, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen parametreleri numune hemen alınır alınmaz portatif ölçüm cihazı ile yerinde ölçüldüğü için istasyonda ölçülen değer ile yaklaşık aynı değerdedir. Bu yüzden büyük bir sapma değeri görülmemiştir. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin birçok avantajı bulunmaktadır: - Özellikle sanayi tesislerinden yapılan ani deşarjların çok kısa sürede tespit edilerek, anında müdahale edilebilmesini sağlamaktadır. - Kısa sürede ve istenildiği zaman birçok veriye kolayca ulaşılabilmektedir. - İstenilen zaman periyodu için elde edilen sonuçların kolayca grafik haline getirilmesi ile pratik ve anlamlı veriler elde edilebilmektedir. - İletişim sistemleri sayesinde istenilen yerden istasyonların tümüne ait elde edilen verilere kolayca ulaşılabilmektedir. - Çok fazla istasyon tek bir yerden, istasyon yerine gidilmeden izlenebilmektedir. - Klasik izlemede numune alma, taşıma, analizlerin yapılması gibi insan gücüne ihtiyaç duyulan durumlar gerçek zamanlı izlemede olmamaktadır. - Numune alma, taşıma, analizlerin yapılması gibi işlemler esnasında numunede meydana gelebilecek değişikliklerin önüne geçilebilmektedir. Suyun özellikleri zaman içerisinde çok hızlı değiştiği için bu önemli bir avantajdır. - Yeni bir parametre izlenilmesi istenildiğinde uygun cihaz eklenerek izlemeye kolayca başlanabilmektedir. 107 - Sürekli veri akışı olması nedeni ile izleme yapılan istasyondaki su kalitesinin genel gidişatı, anlık, günlük, aylık, mevsimsel ve yıllık olarak takip edilebilmektedir. - Araştırma amaçlı olarak da kullanılabilir. Aynı anda birçok parametre ile ilgili sonuçlar alınabildiği için bu parametrelerin birbiriyle karşılaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılabilir. Ayrıca ölçülebilen parametreler ile korelasyon kurularak ölçülemeyen parametrelerin yaklaşık değerleri tahmin edilebilir. Bütün bu avantajlara rağmen gerçek zamanlı izleme sistemlerinin dezavantajları da mevcuttur: - Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri sürekli ve düzenli olarak bakım ve kalibrasyon gerektirmektedir. - Herhangi bir problem olması durumunda (cihaz vs.) sisteme yerinde anında müdahale edebilmek için istasyonlara hızlı bir şekilde ulaşabilecek personel ve ekipmanın hazır bulundurulması gerekmektedir. - Gerçek zamanlı izleme sistemleri yeni teknolojiler olması ve genelde yurtdışından ithal edilmesi yüzünden yatırım maliyetleri oldukça yüksektir. - Sisteme ait cihaz yedek parçalarının yurt dışından ithal edilmesi yüzünden işletme maliyeti yüksektir. - İstasyonların dış etkenlere maruz kalması (sel, deprem, insan vs.) nedeni ile sistemler sürekli risk altındadır. Gerçek zamanlı su kalitesi izleme sistemlerinin kullanımına karar verileceği zaman yukarıda sıralanan avantaj ve dezavantajlar göz önüne alınarak değerlendirilmelidir. Gerçek zamanlı izleme sistemleri ülkemizde yeni ancak Dünya’da uzun zamandan beri kullanılmaktadır. Yapılan literatür araştırmasında, yurtdışında gerçek zamanlı izleme sistemleri su kalitesini kontrol edebilmek ve iyi su durumuna ulaşabilmek amacıyla, önemli baskıların olduğu yerlere (nükleer santral, evsel ve endüstriyel atık su deşarjı gibi) kurulmuştur. Ayrıca su kalitesi parametreleri kabul edilebilir bir değerin altına düştüğünde sistem uyarı vermektedir. Sıcaklık, pH, su seviyesi, çözünmüş oksijen, bulanıklık, iletkenlik parametrelerinin izlendiği ancak; özellikle yurtdışında çözünmüş oksijen parametresi üzerinde durulduğu görülmüştür. Balık 108 ölümleri ve sucul yaşamlardaki diğer gelişmeler, çözünmüş oksijen ile ilişkilendirilmektedir. Yurtdışında kurulan sistemlerde iyi bir kontrol mekanizması oluşturulmuştur. 109 7. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Su kalitesinin bozulması günümüzde önemli ve yaygın çevre problemlerinden biridir. Özellikle nüfus artışı, sosyoekonomik değişimler ve sanayileşmenin artmasına karşılık su kaynaklarının sınırlı kalması alıcı ortamlarda kirliliğin daha da hızlı bir şekilde etkisini göstermektedir. Bu yüzden sularda kirletici maddelerin tespitinin yapılabilmesi için, bu maddelerin varlığını temsil edebilecek parametrelerin sürekli takip edilmesi gereklidir. Ayrıca meydana gelen kirliliğin hızlı bir şekilde tayin edilip, müdahale edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle kirliliği zamanında tespit etmek, hızlı bir şekilde önlemler alabilmek için gerçek zamanlı izleme sistemleri önemlidir. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kurulum aşamaları, hangi parametrelerin hangi su kaynağında ölçüldüğü, metotları, ölçüm aralığı ve yaklaşık maliyeti gibi ayrıntılı bilgi bu tez çalışması kapsamında ele alınmıştır. Toplam 25 adet parametre bu sistemler aracılığıyla ölçülebilmektedir. Ancak bunlardan 22 adeti standart metotlara uygun olarak yapılmaktadır. Geriye kalan 3 adet parametre (fenoller, mavi-yeşil alg, debi) ise üretici firmaların kendi geliştirmiş olduğu yöntemlere göre yapılmaktadır. Üretici firmaların geliştirdiği bu metotların var olan standart metotlarla karşılaştırılması yapılarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Merkezi İzleme Odası, izleme odası ve toplantı odası olmak üzere optimum koşullar altında tasarımı yapılmıştır. Ayrıca fiziki altyapı ve teknik altyapı bölümlerine ayrılarak Merkezi İzleme Odası detaylandırılmıştır. Bu çalışma kapsamında Meriç-Ergene Havzası baz alınarak cihazların maliyeti ve işletme maliyeti göz önünde bulundurularak bir maliyet analizi yapılmıştır. Sonuç olarak sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, iletkenlik, TOK ve renk parametrelerini ölçen bir istasyon maliyetinin, yıllık işletme maliyeti ile birlikte yaklaşık 521.029,00 TL’dir. Türkiye’deki büyük havzalara (Kızılırmak ve Fırat-Dicle Havzası) 10 adet istasyon, diğer havzalara 5 adet istasyon kurulduğunda toplam maliyeti (işletme maliyeti dahil) 70.000.000,00-80.000.000,00 TL mertebesindedir. 110 Gerçek zamanlı izleme sistemleri günümüzde yaygınlaşmaya başladığı için, bu sistemlerle ilgili olarak tüm kurum ve kuruluşların uygulayabileceği bir takım standart özellikler oluşturulmuştur. Bu kapsamda “Gerçek Zamanlı İzlemenin Standardizasyonu” başlığı altında gerçek zamanlı izleme sistemlerinde kabin özellikleri, cihaz özellikleri, veri toplanması, depolanması, aktarılması ile ilgili olarak standart bilgiler ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca bu başlık altında standart izlenmesi gerekli parametreler nehir, göl, içme ve kullanma suyu, deniz suyu, yer altı suyu ve atık sular için belirlenmiştir. Gerçek zamanlı izleme sistemleri kullanılarak, yerine gitmeden bilgisayar üzerinden kirlenmenin etkilerini takip etmek, alıcı ortamlar için önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Bu tip sistemler yurtdışında uzun zamandan beri kullanılmakta; ancak Ülkemizde yeni kullanılmaya başlanılan sistemlerdir. Önümüzdeki yıllarda sanayi atıksu deşarjının giderek artması ve alıcı ortam su kalitesinin korunması gerektiği için, gerçek zamanlı izleme sistemlerini Ülkemizde yaygınlaştırmak gerekmektedir. Gerçek zamanlı izleme sistemlerinin anlık izleme yapabilmesi nedeniyle özelikle baskıların yoğun olduğu bölgelerde kurulmasında fayda vardır. Örneğin; fabrika, şehir atık sularının deşarjlarının olduğu yoğun kirlilik taşıyan yerlere kurulmalıdır. Böylelikle anlık olarak deşarjları izleyerek, deşarj öncesi yapılması gereken arıtma işlemlerinin yapılıp yapılmadığı kontrol edilebilir. Kirlilik kaynağının kontrolünün sağlanması için gerçek zamanlı izlemeye ilave olarak yaptırımlar uygulanmalıdır. Böylelikle suların iyi su durumu haline gelmesi sağlanabilir. Örneğin endüstri tesislerinden arıtılmadan yapılan deşarj sonucunda ciddi yaptırımlar uygulanmalıdır. Böylelikle yapılan deşarjların önüne geçilebilir. Gerçek zamanlı izleme istasyonları içme ve kullanma suları için yaygınlaştırılmalıdır. Böylelikle halk sağlığını etkileyebilecek kirlilikler anlık ve sürekli olarak izlenerek gerekli önlemler alınabilir. İçme suyu ile ilgili olarak EPA 111 pilot bir çalışma yapmış olup, içme suyunda gerçek zamanlı olarak izlenmesi gereken parametreler ve ölçüm metotları hakkında önerilerde bulunmuştur. EPA’nın yaptığı bu çalışmada, içme suyunda pH, elektriksel iletkenlik, serbest klor, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon, amonyum, nitrat, bulanıklık ve tuzluluk parametrelerini gerçek zamanlı olarak izlenmesini tavsiye etmektedir. Gerçek zamanlı izleme sistemleri içme suyu, atıksu ve nehirde kurulacaksa ve uzun süreli bir izleme gerçekleşecekse, sabit sistem ile izlenmesi, izleme periyodik olarak gerçekleşecekse mobil sistem ile izlenmesi uygundur. İçme suyunda temel olarak pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon ve serbest klor parametreleri; atıksuda temel olarak pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen ve toplam organik karbon parametreleri; nehirde temel olarak pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon ve askıda katı madde parametreleri izlenmelidir. Deniz suyu ve göllerde şayet uzun süreli bir izleme gerçekleşecekse yüzer sistem ile kısa süreli bir izleme gerçekleşecekse dalgıç sistem ile izlenmesi uygundur. Deniz suyu ve göllerde temel olarak pH, sıcaklık, elektriksel iletkenlik, çözünmüş oksijen, toplam organik karbon, toplam azot, toplam fosfor ve klorofil-a parametreleri izlenmelidir. Bu sistemler araştırma amaçlı olarak da kurulabilir. Örneğin; balık ölümlerinin yaşandığı durumlarda, ölümlerin olduğu zaman diliminde gerçek zamanlı izleme sistemleri ile elde edilen anlık veri sonuçları karşılaştırılarak ölüm nedenleri hakkında sonuca ulaşılabilir. Bir havzaya kurulmuş olan gerçek zamanlı izleme istasyonlarından uzun dönemli olarak izleme sonuçları alınıp (1, 2, 3 yıl vs.), aynı dönemler karşılaştırılarak, o havzada yer alan istasyonlar arasında bir korelasyon kurulabilir. Böylece oluşturulan korelasyon sayesinde istasyonlar arasında mevsimsel olarak değerlendirme yapılabilir. Bu sistemlerin sürekli bakımı, kalibrasyonu ve güvenliği sağlanmadığında çok kısa bir sürede atıl duruma düşmektedir. Bu yüzden bütün bu sorumlulukların sahipleri 112 belli edilmelidir. Herhangi bir aksaklık yaşandığında sorumlu kişilere ulaşılarak, sorunlar kısa sürede çözülebilmelidir. Ayrıca burada çalışacak personelin, bir problem yaşandığında hızlı bir şekilde müdahale edebilmesi için gerekli donanıma sahip olmalıdır. Bu da cihazların uzun yıllar doğru bir şekilde çalışmasını sağlayarak sistemi sürdürülebilir hale getirecektir. Havza politikalarının geliştirilebilmesi için, havza hakkında fazla sayıda veriye ihtiyaç vardır. Su kalitesi izlemeleri ile havza yönetimi için gerekli olan veriler elde edilmektedir. Gerçek zamanlı izlemeler, klasik izlemelere göre çok daha sık ve uzun süreli veriler üretmektedir. Ayrıca klasik izlemede numune alınması, numunelerin taşınması, numunelerin korumaya alınması ve analizlenmesi süreçlerinden hata gelebilmektedir. Bu yüzden doğru verilerle havza yönetimi sağlaması açısından gerçek zamanlı izleme sistemlerinin kullanılmasında fayda vardır. Gerçek zamanlı izleme sistemleri çok yeni sistemlerdir. Teknolojinin gelişmesi ile beraber çok daha hassas ölçüm yapabilen ve daha çok parametrenin analizini gerçekleştirebilen sistemler ortaya çıkacaktır. Ülkemizde bu yeni sistemleri kullanabilecek personel ve teknoloji altyapısının hazır olması gerekmektedir. Bu amaçla, sistemler Ülkemize kuruldukça gerek personel gerekse de teknolojik olarak bir altyapı oluşturularak, Ülkemiz gelişen yeni sistemlere çok yabancı kalmayacaktır. 113 KAYNAKLAR [1]Aksaray Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, http://cevre.aksaray.edu.tr/?wpdmact=process&did=MTMuaG90bGluaw, Nisan 2014. [2]American Society for Testing and Materials (ASTM), 1996. http://www.astm.org/ , Temmuz 2014. [3]Bartram,J., Ballance, R., 1996,”Water quality monitoring:a paractical guide to the design and implementation of freshwaterquality studies and monitoring programmes”, London. [4]Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC), Guidance Document No. 7, Monitoring under the Water Framework Directive; 2003. [5]Covington, A. K.; Bates, R. G.; Durst, R. A. (1985). "Definitions of pH scales, standard reference values, measurement of pH, and related terminology". Pure Appl. Chem. 57 (3): 531–542. [6]Dehua W., Pan L., Zeng G., “Water Quality Automatic Monitoring System Based On GPRS Data Communication”, Procedia Engineering, 28/840-843,2012. [7]Doç. Dr. Aysun Yılmaz, 2012, “Kimyasal Analizlerde Metot Validasyonu Ve Verifikasyonu Rehber Kitabı”,İstanbul. [8]ENVITA, Online Water Quality Parameter with sensor and analyser, http://www.envita.com, Haziran 2014. [9]Erciyes Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Çevre Kimyasi I Labaratuvarı DeneyFöyü,http://cevre.erciyes.edu.tr/dosyalar/dokumanlar/1.D%C3%B6nem %20deney%20f%C3%B6yleri/Bulan%C4%B1kl%C4%B1k%20ve%20Renk %20Tayini.pdf,Mart,2014). [10]Galsgow, H.B., Burkholder, J.M., Reed, R.E., Lewitus, A.J., Kleinman, J.E., 2004,”Real-time remote monitoring of water quality:a review of current application, and advancements in sensor, telemetry, and computing 114 teknologies”, journal of Experimental Marine Biology and Ecology,300/409448. [11]Glasgow, H.B., Burkholder, J.M., 2000. Water quality trends and management implications from a five-year study of a eutrophic estuary. Ecol. Appl. 10, 1024– 1046. [12]Guıdance on Surface Water Chemıcal Monıtorıng Under the Water Framework Dırectıve, Drafting Group Chemical Monitoring SW; 2008. [13]Hac-Lange Su analiz Sistemleri, Su Analizi için Proses Cihazları Ürün Kataloğu. [14]International Organization for Standardization (ISO). http://www.iso.org/iso/home.html ,Haziran 2014. [15]İstanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Laboratuvarı Temel Parametre Analizleri,http://web.itu.edu.tr/~itucevrelab/dokuman/Foyler/coz_oksijen.pdf, Mart,2014. [16]Le Vu, B., Vinçon-Leite, B., Lemaire, B., Bensoussan, N., Calzas, M., Drezen, C., Deroubaix, J.,Escoffier, N., Dégrés, Y., Freissinet, C., Groleau, A., Humbert, J., Paolini, G., Prévot, F., Quiblier, C., Rioust, E., Tassin, B., 2011. High-frequency monitoring of phytoplankton dynamics within the European water framework directive: application to metalimnetic cyanobacteria. Biogeochemistry 106, 229–242. [17]Lyons, William C., 1996, Standard Handbook of Petroleum & Natural Gas Engineering,p. 662. [18]Mariolakos, I., Fountoulis, I., Andreadakis, E., Kapourani, E.,2006,”Real-time monitoring on Evrotas River (Laconia, Greece):dissolved oxygen as a critical parameter for environmental status classification and warning”, Dasalination,(213)72-80. [19]NEL.PROTESTO, Online Water Quality Parameter with sensor and analyser http://www.nel.protesto.com,Haziran 2014. 115 [20]Ordu, Ş., 2005,”Ergene Havzasında Yüzeysel Su Kirlenmesinin Çevre Bilgi Sistemi Yardımıyla İzlenmesi ve Kontrol Yöntemlerinin Geliştirilmesi”,İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul. [21]Operation Manuel for Online Analyser QUİCK TOC Ultra. [22]Operating Manuel Model Q45CT Toroidal Conductivity Monitor/Analyser. [23]Operating Manuel Online Water Analyser EL 300. [24]Otomatik Sürekli Ölçüm İstasyonları Projesi, 2013, TC. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, http://gercekzamanliizleme.ormansu.gov.tr/,Haziran 2014. [25]Öcal, G. P., 2006,”Trakya Bölgesi’nin Sanayileşme Dinamikleri ve Çorlu Sanayi Kümeleri”,İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı Bölge Planlama Programı, İstanbul. [26]Sazak, Ş., 1999,İstanbul Sanayinin Desantralizasyonu ve Bunun Trakya Bölgesine Etkisinin Çorlu-Büyükkarıştıran Sanayi Alanında Değerlendirilmesi, Edirne: 21. Yüzyılın Eşiğinde Trakya’da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu III. [27]Storey M. V., Gaag B., Burns B. P., 2011,“Advances in on-line drinking water quality monitoring and early warning systems”, Water Research, 45(2001),p.741-747. [28]T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008, “Meriç-Ergene Havzası Koruma Eylem Planı”, Ankara. [29]T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009, “1/100.000 Ölçekli Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Revizyon Çevre Düzeni Planı”, Ankara. [30]T.C.Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2012,” Yüzeysel Su Kalitesinin Yönetimi Yönetmeliği”, Ankara. [31]T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, ,2013 “Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi Ergene Havzası Nihai Raporu”, Ankara. [32]T.C.Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Envanter ve İzleme Dairesi Başkanlığı, 2013. Türkiye’ de Su İzleme Altyapısının Standardizasyonu. 116 [33]Tehlikeli Madde Kirliliğinin Kontrolüne İlişkin Projesi, 2013, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, http://tembis.ormansu.gov.tr/, Temmuz 2014. [34]Tew K.S., Leu M.Y., Wang J. T., Chang C. M., Chen C.C., Meng P.J., 2013, “A continuous, real-time water quality monitoring system fort he coral reef ecosystem of Nanwan Bay, Southern Taiwan”, Marine Pollution Bulletin. [35]THERMOMED, Online Water Quality Parameter with sensor and analyser,http://www.thermomed.com,Haziran 2014. [36]Topal, O., 2000, “Ergene Nehri’nin Kirlilik Durumunun İncelenmesi”, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Gebze. [37]Tubitak-Ulusal Metroloji Enstitüsü, Kimyasal Metroloji Eğitimi, Mayıs 2008, http:/www.ume.tubitak.gov.tr, Temmuz 2014. [38]Türk Standartları Enstitüsü (TSE), Standart Arama. https://intweb.tse.org.tr/Standard/Standard/StandardAra.aspx, Haziran 2014. [39]U.S.Environmental Protection Agency (EPA), Conductivity Monitoring, 2012,http://water.epa.gov/type/rsl/monitoring/vms59.cfm,Temmuz 2014. [40]U.S. Environmental Protection Agency (EPA), Test Method Collections. http://www.epa.gov/fem/methcollectns.htm, Haziran 2014. [41] U.S. Environmental Protection Agency (EPA), 2005, WaterSentinel Online Water Quality Monitoring as an Indicator of Drinking Water Contimination, Draft,Version 1.0. [42]Yang W., Nan J., Sun D., 2008, “An online water quality monitoring and management system developed for the Liming River basin in Daqing, Chine”, Journal of Environmental Management, 88(2008),p.318-325. [43]Ye, L., Cai, Q., Zhang, M., Tan, L.,2014,”Real-time observation, early warning and forecasting phytoplankton blooms by integrating in situ automated online sondas and hybrid evolutionary algorithms”, Ecological İnformatics, 22/4451. [44]YSI, Online Water Quality Parameter http://www.ysi.com,Haziran 2014. 117 with sensor and analyser, [45]YSI, Spesification of Sonda System, http://www.ysi.com/newsdetail.php?EXOBreaks-the-Sonde-Barrier-66,Temmuz 2014. [46]Zhou Z., Zhao Y., , 2011, “Research on the Water Quality Monitoring System for Inland Lakes based on Remote Sensing”, Procedia Environmental Sciences 10/1707-1711. 118 EKLER Hareket Sensörlü Lamba Paratoner Döner Optik Zoom Kamera Çatı Elektrik Sayacı Dış Ortam Sıcaklık Sensörü Kapı Su Tankı Tel Örgü Su Basmanı Ek 1a. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü 119 Polyester Kaplı Kabin Klima Su Giriş Musluğu Tahliye Borusu Pompa Su Girişi Ek 1b. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonu Dış Görünümü 120 pH,DO,Sıc. Ölçüm Cihazı Klima Kabin içi sıcaklık ve nem ölçüm cihazı 3G Modem Veri toplama ve yönetimi için bilgisayar Buzdolabı DVR (Kamera için) Gaz Örnekleme Ünitesi PLC Panel UPS TOK Analizörü 121 Islak Bölüm Girişi İletkenlik Ölçüm Cihazı Ek 2a.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Kuru Bölüm) Elektrik Paneli Bilgisayar Kasası Yazılım Programı ADSL Destekli 3G Modem UPS Güçlü Fişi 122Elektrik Su Geçirmez Epoksi Zemin Ek 2b.Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Kuru Bölüm) Örnekleme Sistemi Kabloları Bağlantı Kutusu pH, ÇO,İletkenlik Sensör Kabloları Pompa Kontrolü için Basınç Ölçüm Hattı Örnek Çıkışı Numune Alıcı (24 şişe) Su Artış Kolonu Devirdaim Haznesi Devirdaim haznesini temizleme musluğu Hava taşımak için elektrik vanası Örnek Girişi TOK Örnekleyicisi Lavabo 123 Ek 3. Meriç-Ergene Havzasına Kurulan İzleme İstasyonunu İç Görünümü (Islak Bölüm) Ek 4a. Yulaflı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24] Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 00:00 15.05.2014 03:00 15.05.2014 06:00 15.05.2014 09:00 15.05.2014 12:00 15.05.2014 15:00 15.05.2014 18:00 15.05.2014 21:00 16.05.2014 00:00 16.05.2014 03:00 16.05.2014 06:00 16.05.2014 09:00 16.05.2014 12:00 16.05.2014 15:00 16.05.2014 18:00 16.05.2014 21:00 17.05.2014 00:00 17.05.2014 03:00 17.05.2014 06:00 17.05.2014 09:00 17.05.2014 12:00 17.05.2014 15:00 17.05.2014 18:00 17.05.2014 21:00 18.05.2014 00:00 18.05.2014 03:00 18.05.2014 06:00 TOK mg/l 177,4 159,5 158,9 137,7 138,5 139,3 134,1 134,8 151 171,2 177,3 158,2 159,4 156,4 139,9 154,6 174 167,7 158,2 161,1 153,2 157,7 148 143,9 148,8 161,8 146,2 İletkenlik µS 4834 5060 4965 4723 4699 5077 5127 5197 4912 5037 5039 5008 4939 4887 4976 5354 5012 4987 4916 4946 4878 5177 5093 5127 4867 4995 4915 ÇO mg/l 0,18 0,18 0,18 0,17 0,16 0,16 0,17 0,18 0,18 0,18 0,18 0,17 0,16 0,16 0,17 0,18 0,18 0,18 0,18 0,17 0,16 0,17 0,17 0,18 0,18 0,18 0,18 124 pH -8,7 8,6 8,5 8,6 8,5 8,6 8,4 8,3 8,5 8,6 8,6 8,5 8,4 8,3 8,4 8,1 8,4 8,5 8,5 8,5 8,5 8,4 8,4 8,5 8,5 8,5 8,5 Sıcaklık C 23,4 22,8 22,5 23,3 25,4 26,3 25,1 23,7 22,6 22,2 22,3 23,3 26,2 26,6 26,2 24,7 23 22,3 22 22,8 25,8 26,9 25,9 24,4 23,2 22,3 22 Ek 4a (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 18.05.2014 09:00 18.05.2014 12:00 18.05.2014 15:00 18.05.2014 18:00 18.05.2014 21:00 19.05.2014 00:00 19.05.2014 03:00 19.05.2014 06:00 19.05.2014 09:00 19.05.2014 12:00 19.05.2014 15:00 19.05.2014 18:00 19.05.2014 21:00 20.05.2014 00:00 20.05.2014 03:00 20.05.2014 06:00 20.05.2014 09:00 20.05.2014 12:00 20.05.2014 15:00 20.05.2014 18:00 20.05.2014 21:00 21.05.2014 00:00 21.05.2014 03:00 21.05.2014 06:00 21.05.2014 09:00 21.05.2014 12:00 21.05.2014 15:00 21.05.2014 18:00 21.05.2014 21:00 TOK mg/l 137,6 137,9 149 214,8 349,4 457,1 191,3 165,6 132,3 133 136,9 134,8 140,5 135,5 166,4 164,8 127,6 122,6 119,8 140,2 181,4 168,1 150,8 141 138,8 136 141,9 171 152,5 İletkenlik µS 4956 5017 5045 5063 4991 4477 3825 3968 4065 4228 3996 4262 4360 4165 3834 4059 4257 4292 4624 4640 4697 4709 4838 4903 4787 4843 4571 4758 5462 ÇO mg/l 0,18 0,17 0,17 0,18 0,19 0,21 0,21 0,21 0,19 0,17 0,17 0,19 0,2 0,21 0,21 0,21 0,19 0,18 0,18 0,19 0,2 0,2 0,2 0,2 0,19 0,17 0,17 0,19 0,2 125 pH -8,7 8,8 8,5 8,3 8,3 8,4 8,6 8,6 8,3 8,1 8,5 8,6 8,5 8,5 8,5 8,4 8,3 8,2 8,1 7,9 8,1 8,4 8,5 8,6 8,5 8,5 8,6 8,4 8,5 Sıcaklık C 22,4 24,8 26,5 25,8 23,4 21,7 19,9 19,2 21,1 25,3 27,3 25,9 23,5 22 20,8 20,1 21,5 24,4 26,3 25,1 23,2 22,4 22 21,9 22,7 25,6 27,5 27,1 25,3 Ek 4a (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat Minimum MinDate Maximum MaxDate Avg Num TOK mg/l 119,8 20.05.2014 15:00 457,1 19.05.2014 00:00 160,8 56 İletkenlik µS 3825 19.05.2014 03:00 5462 21.05.2014 21:00 4758 56 ÇO mg/l 0,16 15.05.2014 12:00 0,21 19.05.2014 00:00 0,18 56 pH -7,9 20.05.2014 18:00 8,8 18.05.2014 12:00 8,4 56 Sıcaklık C 19,2 19.05.2014 06:00 27,5 21.05.2014 15:00 23,8 56 Ek 4b. İnanlı İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24] Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 00:00 15.05.2014 03:00 15.05.2014 06:00 15.05.2014 09:00 15.05.2014 12:00 15.05.2014 15:00 15.05.2014 18:00 15.05.2014 21:00 16.05.2014 00:00 16.05.2014 03:00 16.05.2014 06:00 16.05.2014 09:00 16.05.2014 12:00 16.05.2014 15:00 TOK mg/l 136,9 143,4 184,7 232,3 234,3 241,1 223,7 213,4 199,1 178,5 174,3 147,2 172,9 145,4 İletkenlik µS 4838 4908 4960 4853 4721 4778 5014 5035 5082 5272 5311 5111 4885 5151 ÇO mg/l 0,22 0,27 0,33 0,42 0,28 0,27 0,36 0,45 0,5 0,67 0,82 0,86 0,41 0,39 126 pH -8,3 8,3 8,4 8,3 8,3 8,3 8,3 8,3 8,5 8,4 8,4 8,5 8,5 8,5 Sıcaklık C 19,9 19,4 18,8 19,5 20,7 21,3 20,5 19,5 18,6 17,9 17,7 18,8 20,2 20 Ek 4b (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 16.05.2014 18:00 16.05.2014 21:00 17.05.2014 00:00 17.05.2014 03:00 17.05.2014 06:00 17.05.2014 09:00 17.05.2014 12:00 17.05.2014 15:00 17.05.2014 18:00 17.05.2014 21:00 18.05.2014 00:00 18.05.2014 03:00 18.05.2014 06:00 18.05.2014 09:00 18.05.2014 12:00 18.05.2014 15:00 18.05.2014 18:00 18.05.2014 21:00 19.05.2014 00:00 19.05.2014 03:00 19.05.2014 06:00 19.05.2014 09:00 19.05.2014 12:00 19.05.2014 15:00 19.05.2014 18:00 19.05.2014 21:00 20.05.2014 00:00 20.05.2014 03:00 20.05.2014 06:00 TOK mg/l 84 86,9 105 97,9 106,6 90 99,7 115,9 136,9 197,9 201,1 147,1 107,6 86,8 87,8 103,1 114,7 134,1 146,4 216,6 171,3 101,7 105,1 129,8 123,5 202,9 244,5 256,6 268,4 İletkenlik µS 4594 4716 4891 4933 4458 3991 4383 4908 4926 4835 4570 4499 4441 3773 4119 4729 4806 4998 4895 4866 4621 4830 4735 4565 4390 4344 4333 4260 4184 ÇO mg/l 0,2 0,28 0,12 0,17 0,22 0,47 0,43 0,36 0,29 0,27 0,15 0,24 0,21 0,8 0,34 0,43 0,22 0,27 0,31 0,22 0,24 0,55 0,64 0,46 0,69 0,71 0,75 1,02 1,2 127 pH -8,2 8,3 8,2 8,2 8,3 8,2 8,2 8,4 8,4 8,4 8,5 8,3 8,3 8 8,3 8,2 8,4 8,4 8,4 8,4 8,3 8,3 8,4 8,3 8,4 8,4 8,4 8,4 8,4 Sıcaklık C 14,3 15,1 15,8 16 15,2 13 15,3 16,1 15,5 14,1 14,4 15,2 15,3 12,4 14,8 15 17,4 15,9 15,3 13,7 15,1 14,2 19,9 22,3 21,8 20,5 19,1 18 17,7 Ek(devamı) 4b devamı Ek 4b Tarih&Saat Tarih&Saat 20.05.2014 09:00 20.05.2014 12:00 20.05.2014 15:00 20.05.2014 18:00 20.05.2014 21:00 21.05.2014 00:00 21.05.2014 03:00 21.05.2014 06:00 21.05.2014 09:00 21.05.2014 12:00 21.05.2014 15:00 21.05.2014 18:00 21.05.2014 21:00 Minimum MinDate Maximum MaxDate Avg Num Data[%] TOK mg/l 267,5 282 306,8 278,4 260,7 278,7 277,1 274,8 276,9 122,4 100,4 100,4 100,4 84 16.05.2014 18:00 306,8 20.05.2014 15:00 171,9 56 100 İletkenlik µS 4091 3981 3969 3723 4612 5242 4783 4466 4540 4395 4363 4363 4363 3723 20.05.2014 18:00 5311 16.05.2014 06:00 4632 56 100 ÇO mg/l 1,26 0,69 0,29 0,25 0,41 0,46 1,08 0,96 0,74 0,66 0,77 0,77 0,77 0,12 17.05.2014 00:00 1,26 20.05.2014 09:00 0,49 56 100 pH -8,4 8,3 8,3 7,9 7,9 7,7 8,2 8,4 8,3 8,3 8,2 8,2 8,2 7,7 21.05.2014 00:00 8,5 16.05.2014 00:00 8,3 56 100 Sıcaklık C 19,2 21,2 21,9 21,2 20,2 18,9 17,8 17,5 18,9 20,8 21,2 21,2 21,2 12,4 18.05.2014 09:00 22,3 19.05.2014 15:00 17,9 56 100 Ek 4c. Aksa İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24] Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 00:00 15.05.2014 03:00 pH 7,6 7,5 İletkenlik µS 5762 5848 TOK mg/l 148,7 163,1 128 ÇO mg/l 0,08 0,08 Sıcaklık C 21,8 21,6 Ek 4c (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 06:00 15.05.2014 09:00 15.05.2014 12:00 15.05.2014 15:00 15.05.2014 18:00 15.05.2014 21:00 16.05.2014 00:00 16.05.2014 03:00 16.05.2014 06:00 16.05.2014 09:00 16.05.2014 12:00 16.05.2014 15:00 16.05.2014 18:00 16.05.2014 21:00 17.05.2014 00:00 17.05.2014 03:00 17.05.2014 06:00 17.05.2014 09:00 17.05.2014 12:00 17.05.2014 15:00 17.05.2014 18:00 17.05.2014 21:00 18.05.2014 00:00 18.05.2014 03:00 18.05.2014 06:00 18.05.2014 09:00 18.05.2014 12:00 18.05.2014 15:00 18.05.2014 18:00 pH 7,6 7,6 7,6 7,6 7,6 7,6 7,7 7,6 7,7 7,7 7,7 7,7 7,7 7,5 7,6 7,5 7,6 8 7,6 7,7 7,6 8,2 7,4 7,5 7,5 8,4 8,4 8,3 8,3 İletkenlik µS 5909 5631 5375 5425 5813 5835 5969 6168 6073 5779 5474 5698 5743 6022 6055 6240 6012 5468 5595 5614 5904 5995 6052 6195 5871 5683 5776 5518 5614 TOK mg/l 201,3 247,1 242,3 248,1 232,1 235,3 223,4 196,3 172,2 166,9 152 139,6 151,1 138,1 131,2 132,8 127 141,4 157,9 146,6 155 162,9 154,7 143 135,5 142,5 142,3 144,1 144,4 129 ÇO mg/l 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,08 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 Sıcaklık C 21,4 21,6 22,2 22,7 22,1 21,4 20,5 20 20 21,1 21,7 21,7 21,7 21,1 20,5 20,1 20,1 21,4 21,8 21,9 21,8 21,6 21,2 20,5 20,3 21,3 22 22,1 22 Ek 4c (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 18.05.2014 21:00 19.05.2014 00:00 19.05.2014 03:00 19.05.2014 06:00 19.05.2014 09:00 19.05.2014 12:00 19.05.2014 15:00 19.05.2014 18:00 19.05.2014 21:00 20.05.2014 00:00 20.05.2014 03:00 20.05.2014 06:00 20.05.2014 09:00 20.05.2014 12:00 20.05.2014 15:00 20.05.2014 18:00 20.05.2014 21:00 21.05.2014 00:00 21.05.2014 03:00 21.05.2014 06:00 21.05.2014 09:00 21.05.2014 12:00 21.05.2014 15:00 21.05.2014 18:00 21.05.2014 21:00 Minimum MinDate Maximum MaxDate pH 7,9 7,9 8,4 8,4 8,3 7,6 7,6 7,5 7,6 7,6 7,6 7,6 7,5 7,5 7,4 7,1 7,2 7,1 7,5 7,6 7,6 7,5 7,5 7,5 7,4 7,1 20.05.2014 18:00 7,7 16.05.2014 00:00 TOK mg/l 136,8 136 130,3 129,4 131,8 114,5 109,6 100,2 93,9 93,5 93 90,2 86,8 100,9 118,1 105,9 89,3 106,8 90,8 93,2 95,8 97,5 118,8 138,3 132,5 86,8 20.05.2014 09:00 248,1 15.05.2014 15:00 İletkenlik µS 6014 5965 6011 5911 5768 5226 4916 4826 4765 4800 5111 5499 4427 4473 4325 4080 5115 5723 5074 4913 5076 4879 4906 5414 5837 4080 20.05.2014 18:00 6240 17.05.2014 03:00 130 ÇO mg/l 0,08 0,09 0,09 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 0,09 0,09 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 0,09 0,09 0,09 0,09 0,08 0,08 0,08 0,09 0,08 15.05.2014 00:00 0,09 16.05.2014 03:00 Sıcaklık C 21,4 20,6 19,8 19,7 21,1 22,4 23,6 22,7 21,7 20,8 20 19,9 21,3 22,5 23,5 22,5 21,7 20,9 20 19,7 21 22,1 23,1 22,4 21,7 19,7 19.05.2014 06:00 23,6 19.05.2014 15:00 Ek 4c (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat Avg Num Data[%] pH 8,1 56 100 İletkenlik µS 5521 56 100 TOK mg/l 142 56 100 ÇO mg/l 0,08 56 100 Sıcaklık C 21,4 56 100 Ek 4d. Evrensekiz İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24] Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 00:00 15.05.2014 03:00 15.05.2014 06:00 15.05.2014 09:00 15.05.2014 12:00 15.05.2014 15:00 15.05.2014 18:00 15.05.2014 21:00 16.05.2014 00:00 16.05.2014 03:00 16.05.2014 06:00 16.05.2014 09:00 16.05.2014 12:00 16.05.2014 15:00 16.05.2014 18:00 16.05.2014 21:00 17.05.2014 00:00 17.05.2014 03:00 17.05.2014 06:00 TOK mg/l 114 107 97,6 103,4 101,6 99,5 100,4 90,5 102,2 91,5 86,5 97,8 81 98,2 93,6 84,4 94,9 86,8 97,4 İletkenlik µS 4805 4691 4670 4571 4633 4833 4730 4675 4722 4799 4675 4775 4707 4669 4860 4822 4845 4821 4700 ÇO mg/l 0,22 0,21 0,22 0,21 0,21 0,22 0,21 0,21 0,21 0,21 0,22 0,21 0,21 0,21 0,21 0,22 0,21 0,21 0,21 pH -8,4 8,2 8,4 8,3 8,3 8,4 8,2 8,5 8,2 8,4 8,3 8,3 8,4 8,2 8,3 8,2 8,3 8,3 8,2 131 Sıcaklık C 21,6 21,3 20,7 20,8 20,8 21,4 20,9 20,6 20,7 20,7 21,5 20,6 20,8 20,7 20,8 22 20,6 21,5 20,8 525nm Abs/m 0,589 0,537 0,515 0,504 0,65 0,778 0,924 0,929 0,72 0,58 0,551 0,681 0,724 0,821 1,041 0,886 0,573 0,545 0,58 436nm Abs/m 2,021 1,88 1,834 1,861 1,953 2,056 2,347 2,399 2,091 1,864 1,872 1,936 1,992 2,304 2,696 2,424 2 2,054 2,151 620nm Abs/m 3,544 3,246 3,142 3,143 3,245 3,393 4,245 4,433 3,53 3,141 3,098 3,166 3,212 3,631 4,455 3,97 3,34 3,317 3,379 Ek 4d (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 17.05.2014 09:00 17.05.2014 12:00 17.05.2014 15:00 17.05.2014 18:00 17.05.2014 21:00 18.05.2014 00:00 18.05.2014 03:00 18.05.2014 06:00 18.05.2014 09:00 18.05.2014 12:00 18.05.2014 15:00 18.05.2014 18:00 18.05.2014 21:00 19.05.2014 00:00 19.05.2014 03:00 19.05.2014 06:00 19.05.2014 09:00 19.05.2014 12:00 19.05.2014 15:00 19.05.2014 18:00 19.05.2014 21:00 20.05.2014 00:00 20.05.2014 03:00 20.05.2014 06:00 20.05.2014 09:00 20.05.2014 12:00 20.05.2014 15:00 20.05.2014 18:00 20.05.2014 21:00 TOK mg/l 94,2 96,7 98,2 82 108,2 78,9 95,4 96,6 89,5 82 82,8 80,4 85,2 87,4 85,7 80,5 93,5 89,9 83,7 86,3 86,8 99 88,4 94,4 97,6 90 100,5 92,9 95,6 İletkenlik µS 4946 4791 4815 4774 4692 5322 5381 6107 6010 5260 5511 5774 5681 6177 5992 5409 6107 5883 5790 5429 5042 5407 4406 4196 4804 4315 4620 4435 4234 ÇO mg/l 0,21 0,21 0,21 0,21 0,21 0,51 0,8 0,9 0,84 0,79 0,76 0,73 0,67 0,94 0,49 0,79 0,68 0,62 0,66 0,87 0,91 0,65 0,24 0,31 0,25 0,28 0,27 0,24 0,31 pH -8,2 8,2 8,3 8,4 8,2 8,3 8 8,1 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8 8,1 8 8,2 8 8,2 8,3 8,2 8,4 8,5 8,5 8,5 8,5 8,4 8,5 132 Sıcaklık C 21,2 22,4 20,8 21,9 21,2 20,1 16,2 17,3 17,4 16,5 16,3 17,2 18,6 17,8 17,7 18,9 15,7 18,1 19,2 17,3 18,2 15,3 16,5 13,8 16,9 15,4 15,5 16,9 13,7 525nm Abs/m 0,761 1,003 1,086 1,166 1,152 0,95 0,905 0,947 1,161 1,224 1,334 1,416 1,357 1,349 1,387 1,428 1,513 1,754 1,808 1,696 1,619 1,67 1,498 1,378 1,537 1,595 1,646 1,592 1,652 436nm Abs/m 2,397 2,596 2,687 2,767 2,775 2,659 2,671 2,707 2,925 2,992 3,073 3,168 3,169 3,414 3,652 3,759 3,715 3,847 3,88 3,747 3,827 4,031 3,767 3,536 3,613 3,849 4,093 3,855 3,853 620nm Abs/m 3,674 3,905 4,015 4,145 4,183 4,052 4,003 4,014 4,25 4,398 4,509 4,582 4,668 5,053 5,945 6,131 5,641 5,422 5,408 5,216 5,345 6,023 5,529 4,995 5,041 5,41 6,013 5,897 5,939 Ek 4d (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 21.05.2014 00:00 21.05.2014 03:00 21.05.2014 06:00 21.05.2014 09:00 21.05.2014 12:00 21.05.2014 15:00 21.05.2014 18:00 21.05.2014 21:00 Minimum MinDate Maximum MaxDate Avg Num Data[%] TOK mg/l 102 99,3 100,9 111,3 88,4 94,4 97,6 90 78,9 18.05.2014 00:00 114 15.05.2014 00:00 93,5 52 93 İletkenlik µS 4762 4336 4410 4198 4406 4196 4804 4315 4196 20.05.2014 06:00 6177 19.05.2014 00:00 4981 52 93 ÇO mg/l 0,24 0,28 0,27 0,24 0,24 0,31 0,25 0,28 0,21 15.05.2014 03:00 0,94 19.05.2014 00:00 0,4 52 93 pH -8,3 8,4 8,5 8,4 8,4 8,5 8,5 8,5 8 18.05.2014 03:00 8,5 15.05.2014 21:00 8,3 52 93 Sıcaklık C 17,2 15,4 15,7 17,1 16,5 13,8 16,9 15,4 13,7 20.05.2014 21:00 22,4 17.05.2014 12:00 18,8 52 93 525nm Abs/m 1,664 1,554 1,4 1,578 1,498 1,378 1,537 1,595 0,504 15.05.2014 09:00 1,808 19.05.2014 15:00 1,133 52 93 436nm Abs/m 3,932 3,91 3,813 3,994 3,767 3,536 3,613 3,849 1,834 15.05.2014 06:00 4,093 20.05.2014 15:00 2,931 52 93 620nm Abs/m 6,049 6,068 5,666 5,946 5,529 4,995 5,041 5,41 3,098 16.05.2014 06:00 6,131 19.05.2014 06:00 4,495 52 93 Ek 4e. Yenicegörüce İstasyonuna ait 15-21.05.2014 tarihleri arasında bir haftalık (3’er saat aralarla) ölçüm verileri sonucu [24] Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 00:00 15.05.2014 03:00 15.05.2014 06:00 15.05.2014 09:00 15.05.2014 12:00 15.05.2014 15:00 15.05.2014 18:00 TOK mg/l 48,1 32,4 28,1 27,1 32,9 26,1 41,8 İletkenlik µS 1761 1764 1757 1739 1759 1748 1723 ÇO mg/l 2,38 2,23 2,36 2,6 2,67 2,62 1,88 pH -8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 133 Sıcaklık C 17,2 16,3 16,2 17,7 18,6 18,9 18,1 525nm Abs/m 0,589 0,537 0,515 0,504 0,65 0,778 0,924 436nm Abs/m 2,021 1,88 1,834 1,861 1,953 2,056 2,347 620nm Abs/m 3,544 3,246 3,142 3,143 3,245 3,393 4,245 Ek 4e (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 15.05.2014 21:00 16.05.2014 00:00 16.05.2014 03:00 16.05.2014 06:00 16.05.2014 09:00 16.05.2014 12:00 16.05.2014 15:00 16.05.2014 18:00 16.05.2014 21:00 17.05.2014 00:00 17.05.2014 03:00 17.05.2014 06:00 17.05.2014 09:00 17.05.2014 12:00 17.05.2014 15:00 17.05.2014 18:00 17.05.2014 21:00 18.05.2014 00:00 18.05.2014 03:00 18.05.2014 06:00 18.05.2014 09:00 18.05.2014 12:00 18.05.2014 15:00 18.05.2014 18:00 18.05.2014 21:00 19.05.2014 00:00 19.05.2014 03:00 19.05.2014 06:00 19.05.2014 09:00 TOK mg/l 44,6 27,9 29,5 23,2 20,2 35 25,6 30,5 25,2 22,7 19,2 17,2 20,5 16,3 20,2 28,2 18,2 16,7 17,4 20,6 21 16,2 16,7 16,2 19,6 22,4 36,6 35,5 34 İletkenlik µS 1717 1706 1669 1602 1591 1572 1633 1740 1840 1878 1908 1920 1946 2013 2035 2090 2135 2166 2211 2220 2189 2223 2270 2302 2356 2319 2255 2273 2300 ÇO mg/l 1,53 1,91 1,98 2,17 2,38 2,56 2,89 1,99 1,82 2,06 2,19 2,44 2,62 2,49 2,69 2,54 2,54 2,25 2,07 2,11 2,2 2,3 2,23 2,1 1,98 1,81 1,63 1,7 1,84 pH -8,2 8,2 8,2 8,1 8,1 8,1 8,1 8,1 8,1 8,1 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 134 Sıcaklık C 16,7 16,4 16 16,1 17,4 18,8 19,3 18,4 16,6 15,8 15,5 15,7 17,4 18,4 19,3 18,7 16,6 15,8 15,4 15,5 17,9 18,5 19,5 19,6 17,9 17 16,1 16 18,7 525nm Abs/m 0,929 0,72 0,58 0,551 0,681 0,724 0,821 1,041 0,886 0,573 0,545 0,58 0,761 1,003 1,086 1,166 1,152 0,95 0,905 0,947 1,161 1,224 1,334 1,416 1,357 1,349 1,387 1,428 1,513 436nm Abs/m 2,399 2,091 1,864 1,872 1,936 1,992 2,304 2,696 2,424 2 2,054 2,151 2,397 2,596 2,687 2,767 2,775 2,659 2,671 2,707 2,925 2,992 3,073 3,168 3,169 3,414 3,652 3,759 3,715 620nm Abs/m 4,433 3,53 3,141 3,098 3,166 3,212 3,631 4,455 3,97 3,34 3,317 3,379 3,674 3,905 4,015 4,145 4,183 4,052 4,003 4,014 4,25 4,398 4,509 4,582 4,668 5,053 5,945 6,131 5,641 Ek 4e (devamı) Tarih&Saat Tarih&Saat 19.05.2014 12:00 19.05.2014 15:00 19.05.2014 18:00 19.05.2014 21:00 20.05.2014 00:00 20.05.2014 03:00 20.05.2014 06:00 20.05.2014 09:00 20.05.2014 12:00 20.05.2014 15:00 20.05.2014 18:00 20.05.2014 21:00 21.05.2014 00:00 21.05.2014 03:00 21.05.2014 06:00 21.05.2014 09:00 21.05.2014 12:00 21.05.2014 15:00 21.05.2014 18:00 21.05.2014 21:00 Minimum MinDate Maximum MaxDate Avg Num Data[%] TOK mg/l 47,8 19 19,8 19,5 29,7 21,3 19,3 23,8 38,8 23,8 27,3 32,1 34,6 36,4 25,4 28,5 30 29,6 34,7 38,9 16,2 18.05.2014 12:00 48,1 15.05.2014 00:00 27 56 100 İletkenlik µS 2332 2378 2452 2528 2478 2439 2452 2393 2359 2362 2466 2519 2488 2461 2400 2336 2346 2373 2397 2459 1572 16.05.2014 12:00 2528 19.05.2014 21:00 2121 56 100 ÇO mg/l 1,61 1,39 1,21 1,27 1,22 1,38 1,57 1,73 1,59 1,16 0,81 0,81 0,9 1,05 1,17 1,14 0,88 0,62 0,44 0,29 0,29 21.05.2014 21:00 2,89 16.05.2014 15:00 1,82 56 100 pH -8,3 8,3 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,2 8,1 8,2 8,2 8,2 8,3 8,3 8,2 8,2 8,2 8,2 8,3 8,4 8,1 16.05.2014 06:00 8,4 21.05.2014 21:00 8,2 56 100 135 Sıcaklık C 21,9 22,8 21,4 19,5 18,5 17,3 17,2 19,4 21,6 22,4 21,1 19,4 18,1 16,9 16,8 19,5 21,9 22,3 21,9 20,4 15,4 18.05.2014 03:00 22,8 19.05.2014 15:00 18,3 56 100 525nm Abs/m 1,754 1,808 1,696 1,619 1,67 1,498 1,378 1,537 1,595 1,646 1,592 1,652 1,664 1,554 1,4 1,578 1,81 1,794 1,708 1,51 0,504 15.05.2014 09:00 1,81 21.05.2014 12:00 0,174 56 100 436nm Abs/m 3,847 3,88 3,747 3,827 4,031 3,767 3,536 3,613 3,849 4,093 3,855 3,853 3,932 3,91 3,813 3,994 4,08 3,926 3,652 3,327 1,834 15.05.2014 06:00 4,093 20.05.2014 15:00 1,989 56 100 620nm Abs/m 5,422 5,408 5,216 5,345 6,023 5,529 4,995 5,041 5,41 6,013 5,897 5,939 6,049 6,068 5,666 5,946 6,224 6,166 6,059 5,805 3,098 16.05.2014 06:00 6,224 21.05.2014 12:00 3,607 56 100 Ek 5. Gözetimsel İzleme noktalarında izlenmesi gerekli parametreler ve sıklıkları [12] Akarsular Göller Parametre Ek 5 (devamı) GENEL KİMYASAL VE FİZİKO KİMYASAL PARAMETRELER Kıyı Suları Geçiş Suları 1 Sıcaklık 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 2 pH 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 3 Elektriksel İletkenlik (µS/cm) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 4 Çözünmüş Oksijen (mg/L O2) 5 Renk 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 Bulanıklık 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez - 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 5 Işık Geçirgenliği-Seki 7 Derinliği 8 Askıda Katı Madde SS) (mg/L yılda 1 yıl, yılda 4 kez 136 9 Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları Alkalinite (mg/L CaCO3) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez - - 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez Toplam sertlik 10 (mg/L CaCO3) 11 12 13 14 15 16 Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) (mg/L O2) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L O2) pV (mg/L O2) Toplam Organik Karbon (TOK) (mg/L) Toplam Azot (mg/L N) Amonyum Azotu (mg NH4+N/L) 137 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 17 Parametre Ek 5 (devamı) Nitrit azotu (mg NO2‾-N/L) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 18 Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 19 Toplam Kjeldahl Azotu (mg/L) 20 Organik Azot (mg/L) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 21 Toplam fosfor (mg /L P) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 22 Orto Fosfat (mg/L o-PO4) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 23 Sülfat (mg/L SO4) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 24 Hidrojen Sülfür (mg/L H2S) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 25 Florür (µg/L F-) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 26 Klorür (mg/L Cl-) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 27 Çözünebilir Reaktif P (mg/L) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 28 Tuzluluk 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 138 29 30 31 32 Parametre Ek 5 (devamı) Çözünmüş İnorganik Azot (mg/L DIN) Toplam İnorganik Azot (mg/L TIN) Çözünmüş İnorganik Fosfor (mg/L DIP) Klorofil a Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları - - 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez - - 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez - - 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez DİĞER TEHLİKELİ MADDELER 1 Yağ-Gres (mg/L) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 2 Deterjanlar (mg/L) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 3 2-Amino-4-kloro fenol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 4 Tetrabutil kalay bileşikleri 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 5 Kloronitrotoluenler 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 139 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 6 Parametre Ek 5 (devamı) 1-klor-2,4-dinitrobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 7 Petrol Hidrokarbonları 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez DİĞER METALLER/YARI METALLER 1 Baryum (µg/L Ba) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 2 Antimon (µg/L Sb) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 3 Selenyum (µg/L Se) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 4 Arsenik (µg/L As) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 5 Çinko (µg/L Zn) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 Bakır (µg/L Cu) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 7 Kalay (µg/L Sn) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 8 Kobalt (µg/L Co) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 9 Demir (Fe) (µg/L Fe) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 140 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 10 Parametre Ek 5 (devamı) Mangan (Mn) (µg/L Mn) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 11 Toplam Krom (µg/L Cr) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 12 Vanadyum (µg/L V) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 13 Titanyum(µg/L Ti) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 14 Alüminyum(µg/L Al) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 15 Bor (µg/L B) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 16 Krom (µg/L Cr+6) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 17 Berilyum (µg/L Be) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 18 Brom (µg/L Br) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 19 Gümüş (µg/L Ag) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 20 Kalsiyum (mg/L Ca) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 21 Magnezyum (mg/L Mg) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 141 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 22 Parametre Ek 5 (devamı) Potasyum (mg/L K) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 23 Sodyum (mg/L Na) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez ÖNCELİKLİ MADDELER (µg/L) 1 Alaklor 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 2 Antrasen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 3 Atrazin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 4 Benzen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 5 Polibromlu difenileterler 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 Kadmiyum 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 142 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları 7 Karbon tetraklorür 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 8 C10-13 Kloralkanlar 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 9 Klorfenvinfos 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 10 Klorpirifos-etil 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 11 Aldrin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 12 Dieldrin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 13 Endrin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 14 Isodrin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 143 Geçiş Suları 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları kez 15 Toplam DDT 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 16 4,4' - DDT (p,p'-DDT) 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 17 1,2-Dikloroetan 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 18 Diklorometan 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 19 Di(2-etilheksil) fitalat (DEHP) 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 20 Diuron 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 21 Endosülfan 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 144 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları 22 Floranten 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 23 Hekzaklorobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 24 Hekzaklorobutadin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 25 Hekzaklorosiklohekzan 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 26 Isoproturon 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 27 Kurşun 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 28 Civa 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 29 Naftalin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 145 Geçiş Suları 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları kez 30 Nikel 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 31 Nonilfenoller 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 32 Oktilfenoller 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 33 Pentaklorobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 34 Pentaklorofenol 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 35 Benzo(a)piren 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 36 Benzo(b)floranten (3,4) 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 146 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları 37 Benzo(k)floranten 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 38 Benzo(g,h,i)perilen (1,12) 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 39 Indeno(1,2,3-cd) piren 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 40 Simazin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 41 Tetrakloroetilen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 42 Trikloroetilen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 43 Tribütiltin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 44 Triklorobenzenler (1,2,3- 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez trichloro-benzene - 1,2,4147 Geçiş Suları 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 Parametre Ek 5 (devamı) trichloro-benzene - 1,3,5- Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları kez trichloro-benzene) 45 Triklorometan 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 46 Trifluralin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 47 Dikofol 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 48 Perflorooktan sülfonik asit and türevleri (PFOS) 49 Kinoksifen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 50 Aklonifen 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 51 Bifenoks 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 148 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları kez 52 Sibutrin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez Cypermethrin (cypermethrin, alpha-cypermethrin, beta53 cypermethrin, thetacypermethrin ve zeta- 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez cypermethrin izomerleri) 54 Diklorvos 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez Hekzabromosiklododekan (HBCDD) (1,3,5,7,9,11Hexabromocyclododecane 55 1,2,5,6,9,10Hexabromocyclododecane 149 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez Parametre Ek 5 (devamı) Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları α-Hexabromocyclododecane β-Hexabromocyclododecane γ- Hexabromocyclododecane ) 56 Heptaklor 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 57 Heptaklor epoxide 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 58 Terbutrin 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 12 kez SPESİFİK KİRLETİCİLER 1 Propilbenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 2 1,4-diklorobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 3 4-kloroanilin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 150 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 4 Parametre Ek 5 (devamı) 1,3,5-trimetilbenzen; Mesitilen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 5 n-bütilkalay triklorür 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez Fenitrotiyon (ISO); O,O6 dimetil O-4-nitro-m-tolil fosforotiyoat 7 Difenilamin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 8 Tributil fosfat 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 9 2,6-di-ter-butilfenol; 2,6-di-tersiyer-butilfenol 10 Piren 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 11 Poliklorlubifeniller (PCB'ler) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 12 Diklofenak 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 13 3,6-dimetilfenantren 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 151 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 14 Parametre Ek 5 (devamı) PCB 31 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 15 Klorotalonil 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 16 Perilen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 17 4,4'-Dibromodifenil eter 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 18 Benzo(a)floren 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 19 Propetamfos 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 20 PCB 118 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 21 Linuron 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 22 Diazinon 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 23 Triklosan 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez Asetaklor 24 2-kloro-N-(etoksimetil)-N-(2etil-6-metilfenil)asetamid 152 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 25 Parametre Ek 5 (devamı) PCB 153 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 26 PCB 138 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 27 PCB 180 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 28 PCB 52 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 29 PCB 101 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 30 Tribromodifenil eter 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 31 17-beta-estradiyol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 32 Permetrin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 33 1,3-diklorobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez Triadimenol; 34 α-ter-bütil-β-(4-klorofenoksi)1H-1,2,4-triazol-1-etanol 35 Fentiyon 153 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 36 Parametre Ek 5 (devamı) Serbest CN 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 37 2,6-ksilenol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 38 17-alfa-etinilestradiyol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 39 4-Kloro-3-metilfenol; Paraklorometakresol 40 EDTA 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 41 Trifenilkalay; Fentin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez Prokloraz; 42 N-propil-N-[2-(2,4,6triklorofenoksi)etil]-1Himidazol-1-karboksamid 43 PCB 28 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 44 4,4'-DDD 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 45 2,4,6-tri-tert-butilfenol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 154 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 46 Parametre Ek 5 (devamı) 1,1-Dikloroetan 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 47 Bromür 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 48 Trikloroetilen (TRI) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 49 Kloroasetik asit 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 50 Tetrabromobisfenol A (TBBPA) 51 Bisfenol-A 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 52 p-(1,1-dimetilpropil)fenol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 53 Demeton 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 54 Ksilen misk 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 55 Dibutilkalay oksit 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 56 Asenaften 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 57 Dietil Fitalat 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 155 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 58 Parametre Ek 5 (devamı) Dibutilfitalat (DBP) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 59 Fenantren 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 60 Benzilbutilfitalat (BBP) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 61 Azinfos-metil 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 62 2,3,4,5,6-Pentaklorotoluen ; Pentaklorotoluen 63 1-metilnaftalin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 64 1-Kloronaftalin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 65 2-kloronaftalin 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 66 Ksilen (o) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 67 1,2,4-trimetilbenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 68 Piriproksifen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 69 2-amino-4-klorofenol 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 156 Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 70 Parametre Ek 5 (devamı) 1,2,4,5-tetraklorobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 71 1-kloro-2,4-dinitrobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 72 Izopropilbenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 73 Nitrobenzen 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 74 Toplam Hidrokarbonlar 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 75 Dioktil fitalat (DnOP) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez BAKTERİYOLOJİK PARAMETRELER 1 2 Fekal streptekok (EMS/100 ml) Toplam koliform (EMS/100 ml) 3 Fekal koliform (EMS/100 ml) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 4 E. coli (EMS/100 ml) 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 157 5 Parametre Ek 5 (devamı) Enterekok (EMS/100 ml) Akarsular Göller Kıyı Suları Geçiş Suları 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez 6 yılda 1 yıl, yılda 4 kez - Her yıl 2 kez Her yıl 2 kez Her yıl 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez 6 yılda 2 yıl, yılda 2 kez - BİYOLOJİK PARAMETRELER Fitoplankton (derin ve geniş nehirlerde, akışın az olduğu 1 bölgelerden) ve Fitobentos (Taksonomik Kompozisyon, Bolluk, Biyokütle, Klorofil-a) Makrofitler (Bolluk, 2 Taksonomik Kompozisyon, Hassas Tür Varlığı) Bentik makroomurgasızlar 3 (Tür Çeşitliliği, Taksonomik Kompozisyon, Bolluk, Hassas Tür Varlığı) 4 Balık (Bolluk, Taksonomik Kompozisyon, Yaş Dağılımı, 158 Akarsular Parametre Ek 5 (devamı) Hassas Tür Varlığı) Göller Kıyı Suları Geçiş Suları HİDROMORFOLOJİK GÖZLEM RAPORLARI (NEHİR, GÖL VE GEÇİŞ SULARINDA) Ek 6. Gerçek zamanlı olarak izlenebilen parametreler, birimleri, metotlar ve uygulama sahası [2, 8, 13, 14, 19, 35, 38, 40, 44] Uygulama Sahası Birimi Ölçüm Metodu Sıcaklık C C C C X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X pH - Thermocouples (PT100, PT1000) Thermistors Resistance temperature detector (RTD) Infrared Elektrokimyasal (SM 4500 H+B) X X X X X X Elektrokimyasal (Kondüktif: 2 Elektrodlu) (SM 2510 A-B) X X X Elektrokimyasal (Kondüktif: 4 Elektrodlu) (SM 2510 A-B) X X X Parametre Elektriksel İletkenlik µS/cm, mS/cm µS/cm, mS/cm µS/cm, mS/cm Elektrokimyasal (İndüktif: Temassız) 159 İçme Nehir Göl Deniz Atıksu Suyu Proses Suyu X X X X X Ek 6 (devamı) Uygulama Sahası Parametre Çözünmüş Oksijen Birimi mg/l mg/l Abs/m Pt-Co NTU, FNU Bulanıklık NTU, FNU mg/l mg/l mg/l Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l mg/l mg/l Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) Fluorescence Quenching (Optik, Lüminesans) (ISO 5814) Amperometrik (Clark Cell) RES (TS EN ISO 7887:2011) İçme Nehir Göl Deniz Atıksu Suyu Proses Suyu X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Hazen (Pt,Co) Renk Askıda Katı Madde Ölçüm Metodu mg/l (DIN ISO 6271, ASTM D 1209) 90 o saçılan ışık (IKızılötesi ve Lazer) (TS 5091 EN ISO 7027, SM 2130 B) o 90 saçılan ışık (Beyaz Işık) (USEPA 180.1, SM 2130B) 90 o saçılan ışık + Backscatter Sensör (IKızılötesi: DN ISO 7027) IR Absorbans Potasyum Dikromat (ISO 6060) Potasyum Permanganat (ISO 8467, JIS K0102) Toplam Oksijen İhtiyacı(ASTM D6238) OH- ile Oksidasyon Biyolojik Solunum Yöntemi ( DIN 38409- H51) 160 X X X X X X X X X X X X Ek 6 (devamı) Uygulama Sahası Parametre Birimi mg/l Toplam Organik Karbon (TOK) mg/l mg/l Organik Madde Ölçümü mg/l Abs,1/m, mg/l, mg/l mg/l Amonyum Azotu mg/l mg/l Ölçüm Metodu Yüksek Sıcaklıkta Oksidasyon (600 C-1200 C) (DIN-EN1484, ASTM D5173: 97(2007), US EPA 415.1, ISO 8245, SM 5310B) Hidroksil Radikalleri ile Oksidasyon (Ozon+NaOH ==> OH- ) (DIN-EN1484 ASTM D5173: 97(2007) US EPA 415.1 ISO 8245) UV/Persülfat ile Oksidasyon (DIN-EN1484, US EPA 415.2, SM 5310C) Süperkritik Su ile Oksidasyonu (SCWO) SAC254: 254 nm'de Organik Maddelerin UV Emilimi Prensibi (DIN 38404-C3) Amperometrik: İyon Seçici Elektrot (SM 4500-NH3 D, ASTM D1426 Method B) Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE Ölçüm Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT Ölçüm (ISO 11732) Kolorimetrik (US EPA Method 350.1, SM 4500-NH3 F/G) 161 İçme Nehir Göl Deniz Atıksu Suyu Proses Suyu X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Kısmen X X X X X X X X X X X X X X X X X X Ek 6 (devamı) Uygulama Sahası Parametre Birimi mg/l Toplam Azot mg/l Nitrit Azotu mg/l mg/l Nitrat Azotu mg/l mg/l Orto Fosfat mg/l Toplam Fosfor mg/l Hidrojen Sülfür mg/l Ölçüm Metodu Azot'un toplamının ölçümü için yüksek sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından yukarıdaki metotlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak kullanılır. Isıl Ön İşlem Sonrası Gaz Fazında Ölçüm (DIN EN 12260 (2003-12) ISO/TR 11905-2:1997) Kolorimetrik (SM 4500-NO2¯ B US EPA Method 354.1) UV Absorbans (SM 4500-NO3¯ B) Amperometrik: İyon Seçici Elektrot (SM 4500-NO3¯ D) Kolorimetrik (Mavi Metodu) (US EPA 365.2, SM 4500-P D) Kolorimetrik (Sarı Metodu) (SM 4500-P C) Fosfat'ın toplamının ölçümü için yüksek sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından yukarıdaki metodlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak kullanılır. (DIN EN ISO 6878:2004-09, DIN EN ISO 15681-1:2005-05, EN ISO 15681-2:2005-05) Amperometrik: İyon Seçici Elektrot(SM 4500-S2- G) 162 İçme Nehir Göl Deniz Atıksu Suyu Proses Suyu İlgili metoda bağlıdır. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X İlgili metoda bağlıdır. X X X X X Ek 6 (devamı) Uygulama Sahası Parametre Florür Klorür Birimi Ölçüm Metodu mg/l mg/l Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE Ölçüm Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT Ölçüm İyon Seçici Elektrod (ISO 10359-1) Amperometrik (ASTM D512 – 12, US EPA Method 9212) Kolorimetrik(SM 4500-Cl E) UV Floresans(EPA 550) UV Floresans UV Floresans (SM 10200 H 3) X mg/l mg/l İçme Nehir Göl Deniz Atıksu Suyu X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Klorofil-a µg/l Mavi-Yeşil Alg (cyanobacteria) µg/l UV Floresans X X X m3/gün Ultrasonik (Açık Kanal: Sadece Seviye) Kelepçeli Ultrasonik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız) Elektromanyetik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız) Alan x Hız (Açık Kanal: Hız ve Seviye) X X X m3/gün m3/gün 163 X X PAH Fenoller m3/gün X X mg/l mg/l mg/l Debi X X Proses Suyu X X X X X X X X X Ek 7. Gerçek zamanlı ölçüm sistemleri ile ölçülebilen parametreler, ölçüm aralığı, yaklaşık maliyeti ve cihaz donanımları [2, 8, 13, 14, 19, 35, 38, 40, 44] Parametre Sıcaklık pH Ölçüm Metodu Ölçüm Aralığı Yaklaşık Maliyeti,TL Thermocouples (PT100, PT1000) Thermistors Resistance temperature detector (RTD) Infrared Elektrokimyasal(SM 4500 H+B) 0-80OC - X X 0-80OC - X X 0-80OC - X X 0-80OC 0-14 0-10, 0-100, 01000, 0-10000 µS/cm 0-2.000.000 µS/cm 0-2.000.000 µS/cm 2.250 – 3.750 X X X X 2.250 – 3.750 X X 3.000 - 4.500 X X 3.000 - 4.500 X X 0-25 mg/l 4.500 - 6.000 X X 0-40 mg/l 0-1000 Abs/m 3.000 - 4.500 X 36.000 -60.000 X X 0-1000 Pt-Co 30.000 -45.000 X Elektrokimyasal (Kondüktif: 2 Elektrodlu) (SM 2510 A-B) Elektriksel İletkenlik Çözünmüş Oksijen Renk Elektrokimyasal (Kondüktif: 4 Elektrodlu) (SM 2510 A-B) Elektrokimyasal (İndüktif: Temassız) Fluorescence Quenching (Optik, Lüminesans) (ISO 5814) Amperometrik (Clark Cell) RES (TS EN ISO 7887:2011) Hazen (Pt,Co) (DIN ISO 6271, ASTM D 1209) Bulanıklık Kont Optik rol Yakma Prob Ölçüm Ünite Ünitesi Hücresi si 90 o saçılan ışık (IKızılötesi ve Lazer) (TS 5091 EN ISO 7027, 0-100, 0-1000, 06.000 -15.000 4000 NTU 164 X X X X X Reaksiyon Gaz Ünitesi ve Sensörü Aksamı Ek 7 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Ölçüm Aralığı Yaklaşık Maliyeti,TL Kont Optik rol Yakma Prob Ölçüm Ünite Ünitesi Hücresi si Reaksiyon Gaz Ünitesi ve Sensörü Aksamı SM 2130 B) Askıda Katı Madde 90 o saçılan ışık (Beyaz Işık) (USEPA 180.1, SM 2130B) o 90 saçılan ışık + Backscatter Sensör (IKızılötesi: DN ISO 7027) IR Absorbans 0-50.000, 0150.000 mg/l 0-1500, 0-30.000 mg/l 12.000 -18.000 7.500 – 12.000 X X X X X X X X X X X 5 - 200, 50 - 5000 60.000 -120.000 mg/l X X X X 100-250.000 mg/l 105.000 -135.000 X OH- ile Oksidasyon 0-100, 0-100.000 mg/l 60.000 - 75.000 X X Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) Biyolojik Solunum Yöntemi ( DIN 38409- H51) 0-50, 0-200.000 mg/l 105.000 - 135.000 X X Toplam Organik Karbon (TOK) Yüksek Sıcaklıkta Oksidasyon (600 C-1200 C) (DIN-EN1484, ASTM D5173: 97(2007), US EPA 415.1, ISO 8245, 0-10, 0-200.000 mg/l 105.000 - 135.000 X Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) Potasyum Dikromat(ISO 6060) Potasyum Permanganat (ISO 8467, JIS K0102) Toplam Oksijen İhtiyacı(ASTM D6238) 0-100, 0-1000, 06.000 -15.000 4000 NTU 165 X X X X X X X X Ek 7 (devamı) Parametre Kont Optik rol Yakma Prob Ölçüm Ünite Ünitesi Hücresi si Ölçüm Aralığı Yaklaşık Maliyeti,TL 0-10, 0-200.000 mg/l 105.000 - 135.000 X 0-1000 mg/l 75.000 - 105.000 X Süperkritik Su ile Oksidasyonu (SCWO) 0-1000 mg/l 75.000 - 105.000 X SAC254: 254 nm'de Organik Maddelerin UV Emilimi Prensibi (DIN 38404-C3) 0-3,5 Abs (mg/l cinsinden ölçümlere lab korrelasyonu ile çevrilip gerekli ölçüm aralığı temin edilir. 36.000 - 45.000 X X Amperometrik: İyon Seçici Elektrot (SM 4500-NH3 D, ASTM D1426 Method B) 10-1000 mg/l 18.000 - 30.000 X X Ölçüm Metodu Reaksiyon Gaz Ünitesi ve Sensörü Aksamı SM 5310B) Hidroksil Radikalleri ile Oksidasyon (Ozon+NaOH ==> OH- ) (DIN-EN1484 ASTM D5173: 97(2007) US EPA 415.1 ISO 8245) UV/Persülfat ile Oksidasyon (DIN-EN1484, US EPA 415.2, SM 5310C) Organik Madde Ölçümü Amonyum Azotu 166 X X X X X X X X X Ek 7 (devamı) Parametre Toplam Azot Nitrit Azotu Nitrat Azotu Kont Optik rol Yakma Prob Ölçüm Ünite Ünitesi Hücresi si Reaksiyon Gaz Ünitesi ve Sensörü Aksamı Ölçüm Metodu Ölçüm Aralığı Yaklaşık Maliyeti,TL Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE Ölçüm Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT Ölçüm (ISO 11732) Kolorimetrik (US EPA Method 350.1, SM 4500-NH3 F/G) 0,1-20, 1-100, 101000 mg/l 45.000 - 60.000 X 1-5000 mg/l 45.000 - 60.000 X X X 0,05-1000 mg/l 45.000 - 60.000 X X X Yukarıdaki tekniklere bağlı olarak değişebilir. 60.000 - 75.000 X X Azot'un toplamının ölçümü için yüksek sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından yukarıdaki metotlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak kullanılır. Isıl Ön İşlem Sonrası Gaz Fazında Ölçüm (DIN EN 12260 (2003-12) ISO/TR 11905-2:1997) Kolorimetrik (SM 4500-NO2¯ B US EPA Method 354.1) UV Absorbans (SM 4500-NO3¯ B) Amperometrik: İyon Seçici Elektrot (SM 4500-NO3¯ D) X 0,1-50, 10-200, 100-1000 mg/l 15.000 - 30.000 0,005 - 1,200 mg/l 30.000 - 45.000 X 0,1-100 mg/l 18.000 - 30.000 X X 10-1000 mg/l 24.000 - 42.000 X X 167 X X X X X X X X X X Ek 7 (devamı) Parametre Orto Fosfat Toplam Fosfor Hidrojen Sülfür Florür Klorür Ölçüm Metodu Ölçüm Aralığı Kolorimetrik (Mavi Metodu) (US EPA 365.2, 0-2 mg/l SM 4500-P D) Kolorimetrik (Sarı Metodu) 0-2, 0-20 mg/l (SM 4500-P C) Fosfat'ın toplamının ölçümü için yüksek sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön işlem gerçekleştirilir (Digestion). Yukarıdaki Ardından yukarıdaki tekniklere bağlı metodlarından herhangi biri olarak değişebilir. ölçüm tekniği olarak kullanılır. (DIN EN ISO 6878:2004-09, DIN EN ISO 15681-1:2005-05, EN ISO 15681-2:2005-05) Amperometrik: İyon Seçici 0,02 - 500 mg/l Elektrot(SM 4500-S2- G) Gas Stripping, Gaz Fazında 0-20 mg/l Ölçüm: GSE Ölçüm Gas Stripping, Gaz Fazında 0-1000 mg/l Ölçüm: UV FFT Ölçüm İyon Seçici Elektrod 0-20.00, 0-200.0, (ISO 10359-1) 0-2000 mg/l Amperometrik (ASTM D512 – 12, US EPA Method 9212) LR: 5 to 10 mg/L HR: 75-1000 mg/L Yaklaşık Maliyeti,TL Kont Optik rol Yakma Prob Ölçüm Ünite Ünitesi Hücresi si Reaksiyon Gaz Ünitesi ve Sensörü Aksamı 36.000 - 45.000 X X X 36.000 - 45.000 X X X 60.000 - 75.000 X X 18.000 - 30.000 X X 18.000 - 30.000 X 45.000 - 60.000 X 168 X X X X X 18.000 – 30.000 HR: 12.000 – 18.000 LR: 30.000 – 45.000 X X X X Ek 7 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Klorofil-a Mavi-Yeşil Alg (cyanobacteria) Debi Kont Optik rol Yakma Prob Ölçüm Ünite Ünitesi Hücresi si 0-3, 0-30, 0-150 mg/L 0 - 10 mg/l 0 - 50 mg/l 24.000 – 42.000 X 36.000 - 60.000 36.000 - 60.000 X X X X X X 0-100, 0-200 μg/L 45.000 - 75.000 X X X UV Floresans 0-200 μg/L 75.000 - 105.000 X X X Ultrasonik (Açık Kanal: Sadece Seviye) Kelepçeli Ultrasonik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız) 0-20 m Seviye Farkı 3.000 - 15.000 X X 0 - 25 m/s 9.000 - 21.000 X X Elektromanyetik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız) 0,2 - 10 m/s Boru Çapına Bağlı Olarak Değişir: DN100: 3.000 4.500 DN1000: 36.000 - 54.000 X X Alan x Hız (Açık Kanal: Hız ve Seviye) Seviye: 0-5m Hız: 0-10 m/s 12.000 - 36.000 X X Kolorimetrik(SM 4500-Cl E) PAH Fenoller Ölçüm Aralığı Yaklaşık Maliyeti,TL UV Floresans(EPA 550) UV Floresans UV Floresans (SM 10200 H 3) 169 X Reaksiyon Gaz Ünitesi ve Sensörü Aksamı X Ek 8. Gerçek zamanlı izlenebilen parametreler, ölçüm metodu ve metodun tercih sebebi [2, 14, 38, 40] Parametre Ölçüm Metodu Thermocouples (PT100, PT1000) Thermistors Sıcaklık Resistance temperature detector (RTD) Infrared pH Elektrokimyasal Elektrokimyasal (Kondüktif: 2 Elektrodlu) Elektriksel İletkenlik Elektrokimyasal (Kondüktif: 4 Elektrodlu) Elektrokimyasal (İndüktif: Temassız) 170 Metodun Tercih Sebebi -pH Ölçümü için tek metot vardır. - Düşük ve dar iletkenlik aralığı varsa, - Düşük miktarda partikül varsa, - Ultra saf su gibi çok düşük iletkenlik varsa tercih edilir. - Düşükten yükseğe geniş iletkenlik ölçüm aralığı gerekli ise, - Düşük miktarda partikül varsa tercih edilir. - Orta seviyeden yükseğe kadar geniş iletkenlik ölçüm aralığı gerekli ise, Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi - Yüksek miktarda partikül varsa ve sensör yüzeyi partikül ile kaplanma ihtimali varsa, - Konsantrasyon ölçümü gerekiyorsa,(%NaCl, % H2SO4, %NaOH gibi) tercih edilir. Fluorescence Quenching (Optik, Lüminesans) Çözünmüş Oksijen Amperometrik (Clark Cell) 171 - Hassas ölçümler isteniyorsa, - Ölçümde minimum sapma ve dolayısı ile seyrek kalibrasyonlar isteniyorsa, - Bakımsız uzun süreler kullanım gerekli ise, - İşletme için kalifiye eleman sorunu var ise, - Yüksek işletme maliyetleri istenmiyor ise tercih edilir. - Amperometrik sensörlere göre daha az sapma ve dolayısı ile daha az kalibrasyon ve bakım ihtiyacı gerektirir. - Amperometrik sensörlere göre daha yüksek ilk alım maliyeti, daha düşük işletme maliyeti mevcuttur. - Bütçe sorunu var ise, - Sensörün sürekli otomatik temizliği sağlanabiliyorsa tercih edilir. Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi - Optik sensörlere göre daha düşük ilk alım maliyeti, daha yüksek işletme maliyeti söz konusudur. - Numunedeki renk değişimi farklı renkler boyunca gerçekleşiyorsa, - 0,45 µm veya altı seviyede filtrasyon yapılabiliyorsa tercih edilir. - Ölçüm Kırmızı, Yeşil ve Mavi Dalga Boyları olmak üzere 3 farklı dalga boyunda gerçekleştirilir. RES Renk Hazen (Pt,Co) - Renk değişimi sarı renk bölgesinde gerçekleşiyorsa, - Ölçüm tek dalga boyunda gerçekleştirmek istenirse tercih edilir. 90 o saçılan ışık (IKızılötesi ve Lazer) -Ülke düzenlemelerinin gerektirdiği metoda göre yapılır. Pratikte farklılık yoktur. 90 o saçılan ışık (Beyaz Işık) -Ülke düzenlemelerinin gerektirdiği metoda göre yapılır. Pratikte farklılık yoktur. Bulanıklık 172 Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu 90 o saçılan ışık + Backscatter Sensör (IKızılötesi) Askıda Katı Madde IR Absorbans Potasyum Dikromat Potasyum Permanganat Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) Toplam Oksijen İhtiyacı 173 Metodun Tercih Sebebi -Çok düşük ve çok yüksek ölçümlerde tercih edilebilir. IR Absorbans sensörlere göre daha pahalıdır. Karmaşık yapıda sensörlerdir. Daha hassastırlar. -Daha basit yapıda sensörlerdir. Daha dayanıklıdırlar. - Standart metodlara uygun ölçüm yapılması gerekiyorsa, - Hızlı ölçüm sonucu üretilmesine gerek yok ise (>2 saat) - Ölçümde kullanılan reaktiflerde bulunan Krom (Cr), Civa (Hg) ve Gümüş (Ag) gibi ağır metallerin bertarafı sorun değil ise tercih edilir. - Hızlı KOİ ölçümü yapılmak isteniyorsa, - Hassas KOİ ölçümü yapılmak isteniyorsa, - Herhangi bir kimyasal/reaktif kullanılmadan KOİ ölçümü yapılmak isteniyorsa, - Numune yüksek oranda ve büyük çaplarda partikül içeriyor ise, Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi - Kompleks organikler var ise, - Numunede yüksek oranlarda tuz mevcut ise (girişimden ve tıkanmadan korunulması gerekiyorsa), - Yüksek oksidasyon oranı elde etmek isteniyorsa tercih edilir. OH- ile Oksidasyon Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) Biyolojik Solunum Yöntemi Toplam Organik Karbon (TOK) Yüksek Sıcaklıkta Oksidasyon (600 C1200 C) 174 - Ortam metal iyonları içermiyorsa, - Su içerisindeki organiklerin matrisi, yani atıksu karakteristiği değişmiyorsa, - Ortamda düşük oranda partikül madde var ya da hiç yok ise, - İşletme sürecinde kimyasal hazırlama ve temin etme gibi bir sorun yok ise, - Bütçe sorunu var ise tercih edilir. BOİ Ölçüm sonucunun gerçekten gerekli olduğu durumlarda, ya da tesiste toksik durumların varlığını tespit etmek gerektiğinde kullanılır. - Numune yüksek oranda ve büyük çaplarda partikül içeriyor ise, - Kompleks organikler var ise, Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi - Numunede yüksek oranlarda tuz mevcut ise (girişimden ve tıkanmadan korunulması gerekiyorsa), - Yüksek oksidasyon oranı elde etmek isteniyorsa tercih edilir. - 1000 C'nin altında yakma yapan analizörlerde katalizör kullanımı gereklidir. Hidroksil Radikalleri ile Oksidasyon (Ozon+NaOH ==> OH- ) UV/Persülfat ile Oksidasyon Süperkritik Su İle Oksidasyon (SCWO) 175 - Orta ve düşük oranlarda partikül oranı mevcut ise, - Numunede yüksek oranlarda tuz mevcut ise tercih edilir. - Numune minimum partikül, ya da hiç partikül içermiyorsa, - C seviyesi 1000 mg/l'nin üzerinde değil ise tercih edilir. - Ölçüm ortalamalar şeklinde yapılır, dolayısı ile anlık pikleri yakalayamaz. - Numune minimum partikül, ya da hiç partikül içermiyorsa, - C seviyesi 1000 mg/l'nin üzerinde değil ise, Ek 8 (devamı) Parametre Organik Madde Ölçümü Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi - Su içerisindeki organiklerin matrisi, yani atıksu karakteristiği değişmiyorsa, - Organik madde 254 nm'de emilim SAC254: 254 nm'de Organik Maddelerin UV (absorbans) sağlıyorsa, Emilimi Prensibi - Su içerisinde partiküler madde yoksa ya da minimum düzeyde ise (<20 mg/l), - Hesaplı bir çözüm aranıyorsa tercih edilir. Amperometrik: İyon Seçici Elektrot Amonyum Azotu Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE Ölçüm 176 - Kontrollü bir ölçüm ortamı temin edilebiliyorsa, - Sürekli kalibrasyonun yapılabiliyor ise (günde bir ila haftada bir arası) - Sensörün temiz tutulabiliyor ise, - Amonyum seviyesi 10 mg/l'nin altında değil ise tercih edilir. - Diğer ölçüm tekniklerine göre ilk alım maliyeti düşük, işletme maliyeti ise daha yüksektir. - Çok düşük seviye NH4-N ölçümü yapılacaksa, - Kullanıcı bilgi seviyesi yüksekse, - İşletme ve bakım maliyetleri ve gerekli Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi insan kaynağı temini sorun değil ise tercih edilir. - Ölçüm için membran filtrasyonu kullanılır. - Membran değişimi ve temizliği gerektirir. -4 adet kimyasal kullanılır. - Gaz Seçici Elektrod (GSE)'un bakımı zordur ve kritik düzeyde önemlidir. - İşletmesi UV FFT tekniğine göre çok daha zordur. - Numune filtrasyonu yapmak zor ya da imkansız ise (ölçüm için filtrasyona gerek yoktur) - Hassas ölçüm isteniyorsa, - Geniş bir ölçüm aralığı (1-5000 mg/l) Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT gerekiyorsa, Ölçüm - Bütçe sorunu yok ise tercih edilir. - Ölçüm mekanizması basit ve tek kimyasal kullanır. - Düşük bakım ihtiyacı dolayısı ile temel düzey kullanıcılar için son derece uygundur. Kolorimetrik 177 - Çok düşük seviye NH4-N ölçümü Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi yapılacaksa, - Kullanıcı bilgi seviyesi yüksekse, - İşletme ve bakım maliyetleri ve gerekli insan kaynağı temini sorun değil ise tercih edilir. - Ölçüm için membran filtrasyonu kullanılır. - Membran değişimi ve temizliği gerektirir. - 3 adet kimyasal kullanır. - İşletmesi UV FFT tekniğine göre çok daha zordur. Azot'un toplamının ölçümü için yüksek - Serbest haldeki değil, kompleks halde sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön bulunanlarda dahil olmak üzere tüm azot işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından formları ölçülecekse tercih edilir. yukarıdaki metodlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak kullanılır. Toplam Azot Isıl Ön İşlem Sonrası Gaz Fazında Ölçüm 178 - TOC, COD gibi bir parametre ile birlikte toplam azot tayini yapılacaksa tercih edilir. - Ölçüm gaz fazında gerçekleşir. - Tüm azot formları yüksek sıcaklıkta NO'ya dönüştürülür ve Gaz NO dedektörü ya da Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi kemilüminesans dedektör ile ölçüm gerçekleştirilir. Nitrit Azotu Kolorimetrik UV Absorbans Nitrat Azotu Amperometrik: İyon Seçici Elektrot Orto Fosfat Kolorimetrik (Mavi Metodu) 179 - Partiküler madde yok ise (TS<50mg/l), ortamdan uzaklaştırılabiliyor ya da kompanize edilebiliyorsa tercih edilir. - Nitrit miktarı ihmal edilebilir düzeyde ise, - Hassas ölçüm isteniyorsa, - Partiküler madde yok ise, ortamdan uzaklaştırılabiliyor ya da kompanize edilebiliyorsa tercih edilir. -Nitrit miktarı ihmal edilebilir düzeyde ise, hassas ölçüm istenmiyorsa, - Son derece kontrollü ortamlarda, sürekli kalibrasyonun yapılabilacaksa(günde bir ila haftada bir arası), -Sensör sürekli temiz tutulacaksa, -nitrat seviyesinin 10 mg/l'nin üstünde olduğu uygulamalarda kullanılacaksa tercih edilir. - UV ölçüm tekniğine göre ilk alım maliyeti düşük, işletme maliyeti ise daha yüksektir. - Çok düşük seviye Fosfat ölçümü Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi yapılacaksa, - 0,45 µm veya altı seviyede filtrasyon yapılabiliyorsa tercih edilir. - Ölçüm aralığı ışık yoluna bağlı olarak değişebilir. - Işık yolları 1-15 mm arasında olabilir. Kolorimetrik (Sarı Metodu) Toplam Fosfor - Orta ve yüksek seviye Fosfat ölçümü yapılacaksa, - 0,45 µm veya altı seviyede filtrasyon yapılabiliyorsa tercih edilir. - Ölçüm aralığı ışık yoluna bağlı olarak değişebilir. - Işık yolları 1-15 mm arasında olabilir. Fosfat'ın toplamının ölçümü için yüksek -Serbest haldeki değil, kompleks halde sıcaklık ve asidik ortam oluşturularak bir ön bulunanlarda dahil olmak üzere tüm fosfat işlem gerçekleştirilir (Digestion). Ardından formları ölçülecekse kullanılır. yukarıdaki metodlarından herhangi biri ölçüm tekniği olarak kullanılır. 180 Ek 8 (devamı) Parametre Hidrojen Sülfür Ölçüm Metodu Metodun Tercih Sebebi -Son derece kontrollü ortamlarda, sürekli kalibrasyonun yapılabilecekse (günde bir ila haftada bir arası), -Sensörün sürekli temiz tutulabileceği uygulamalarda kullanılacaksa tercih edilir. Amperometrik: İyon Seçici Elektrot -Diğer ölçüm tekniklerine göre ilk alım maliyeti düşük, işletme maliyeti ise daha yüksektir. - Çok sık sıfır ve nokta kalibrasyonu gerektirir. -Çok düşük seviye H2S ölçümü yapılacaksa tercih edilir. -Numunede partikül varsa filtre edilmesi Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: GSE gereklidir. Ölçüm - 1 adet kimyasal kullanır. -Gaz Seçici Elektrod (GSE)'un bakımı zordur ve kritik düzeyde önemlidir. İşletmesi UV FFT tekniğine göre daha zordur. -Numune filtrasyonu yapmanın zor ya da imkansız olduğu (ölçüm için filtrasyona gerek yoktur), Gas Stripping, Gaz Fazında Ölçüm: UV FFT -Hassas ölçümün, geniş bir ölçüm aralığının Ölçüm (1-1000 mg/l) gerektiği durumlarda kullanılacaksa tercih edilir. - Ölçüm mekanizması basit ve tek kimyasal kullanır. 181 Ek 8 (devamı) Parametre Florür Ölçüm Metodu İyon Seçici Elektrod Amperometrik Klorür Metodun Tercih Sebebi -Düşük bakım ihtiyacı dolayısı ile temel düzey kullanıcılar için son derece uygundur. -Mevcut tek yöntem ISE yöntemidir. -Düşük maliyetli ve kaba ölçüm sonuçlarının yeterli olduğu, sensöre bakım yapmanın sorun olmadığı durumlarda kullanılacaksa tercih edilir. PAH UV Floresans -Hassas ve güvenilir ölçüm gerekli ise , -İlk alım maliyeti ISE elektrodlara göre daha fazladır. -PAH ölçümü için online başka bir metod şu an için mevcut değildir. Fenoller UV Floresans -Fenol ölçümü için online başka bir metod şu an için mevcut değildir. Klorofil-a UV Floresans -Kolorfil-a ölçümü için online başka bir metod şu an için mevcut değildir. Mavi-Yeşil Alg (cyanobacteria) UV Floresans -Mavi Yeşil Alg ölçümü için online başka bir metod şu an için mevcut değildir. Kolorimetrik 182 Ek 8 (devamı) Parametre Ölçüm Metodu Ultrasonik (Açık Kanal: Sadece Seviye) Kelepçeli Ultrasonik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız) Debi Elektromanyetik (Tam Dolu Boru: Sadece Hız) Alan x Hız (Açık Kanal: Hız ve Seviye) 183 Metodun Tercih Sebebi - Geometrik bir savak yapısı mevcut ise, - Uzun vadeli güvenilir bir ölçüm isteniyor ise, - Hesaplı bir ölçüm isteniyor ise tercih edilir. - Ölçülen ortam içme suyu, ya da temiz su ise, - Büyük boru çaplı borularda hesaplı bir ölçüm isteniyorsa, - Hassas bir ölçüm isteniyorsa tercih edilir. - Akış boru içinde ve tam dolu akıyor ise, - Akan akışkan iletkenliği 50 µS/cm'nin üzerinde ise, - Hassas ölçüm isteniyorsa, - Partiküler madde çok fazla varsa, - Akışkan korrozif özelliklerde ise tercih edilir. - Bir savak yapısı yok veya ihmal edilemiyor ise, - Hızlı montaj gerekli ise, - Bütçe sorunu yok ise, - Çok hassas ölçüm gerekmiyorsa, - Uzun vadeli ölçüm gerekli değil, ya da sürekli bakım sağlanabiliyorsa tercih edilir. ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Ad Soyad : Şükran DENİZ Doğum Tarihi: 11 Kasım 1986 Doğum Yeri: Giresun Uyruğu: T.C. Medeni Hali: Evli Cep tel: 0 506 335 19 40 Ev Tel:0312 481 00 96 E-mail:sukrandeniz@ormansu.gov.tr Adres: Serhat Mah. 1319. Sok. No:6/20 Yenimahalle/ANKARA Öğrenim Durumu 2011- 2004-2009 Bölümü Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü Yüksek Lisans (Tez aşamasında) Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği Mezuniyet Derecesi:3.63/ 4.00 Kimya Mühendisliği Bölüm1.liği 2008Sınıf Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İşletme Bölümü 4. (Devam Ediyor) 1998-2004 Giresun Hamdi Bozbağ Anadolu Lisesi Mezuniyet Derecesi:4.73/5.00 184 Cumhuriyet İlköğretim Okulu Mezuniyet Derecesi:5.00/5.00 1993-1998 Stajlar 06/2007-07/2007 06/2008-07/2008 Hekim Süt End. Gıda ve Yapı San. Tic. A.Ş. (Laboratuvar) Ankara Şeker Fabrikası (Üretim) İş Tecrübesi 2011 – Halen : Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Yabancı Dil Bilgisi İngilizce Almanca : İyi Düzeyde (KPDS:77 ) :Başlangıç Düzeyinde Bilgisayar Bilgisi Standart Office Programları, Matlab, Autocad, Chemcad. İlgi Alanları Kitap okumak, müzik dinlemek, yürüyüş yapmak, voleybol oynamak, buz pateni kaymak, bowling oynamak, satranç oynamak. Üye Olduğu Kulüpler TMMOB Kimya Mühendisleri Odası, Genç Kimya Mühendisleri Topluluğu, Nanoteknoloji Öğrenci Topluluğu Katıldığı Seminerler/Kurslar 1.İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kontrolü 185