İndir - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü
Transkript
İndir - Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü
T.C. TARIM ve KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DOĞU KARADENİZ’DEKİ AV GÜCÜNÜN DEMERSAL BALIK STOKLARI ÜZERİNE ETKİSİNİN TESPİTİ SONUÇ RAPORU (TAGEM/IY/97/17/03/006) Dr. Yaşar GENÇ (Proje Lideri) Dr. Cengiz MUTLU Dr. Mustafa ZENGİN İlhan AYDIN Bayram ZENGİN İlyas TABAK SU ÜRÜNLERİ MERKEZ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ TRABZON – 2002 ÖNSÖZ Bu çalışma, 1997-2000 yılları arasında Doğu ve Orta Karadeniz Bölgesi’nde SinopGürcistan sınırı arasında kalan sahada yürütülmüştür. Demersal balık stoklarının avcılığına yönelik olarak yürütülen proje, zaman zaman saha çalışmalarındaki bazı aksamalar nedeniyle yoğun olarak 2000 yılında yürütülebilmiştir. Çalışmalar, fazla av veren demersal balıklardan mezgit ve barbunya üzerinde yoğunlaşmıştır. Diğer demersal türlerden kalkan, pisi, izmarit ve kaya balıkları konusunda bazı parametreler elde edilmeye çalışılmıştır. Projenin gelecekte ticari balıkçılığa ait yapılacak çalışmalar için bir örnek oluşturması irdelenmiştir. Balık stoklarına dönük bilimsel çalışmalar, ya ticari avcılıktan yada bilimsel sörveylerden elde edilen verilerle yapılmaktadır. Bilimsel sörveyler son derece masraflı ve zahmetli olduğundan belirli yıllarda yapılırken, ticari avcılığa yönelik çalışmalar sürekli yapılmakta; elde edilen veriler analiz edilerek gelecek dönemdeki avcılığa ait kararlar alınabilmektedir. Ülkemizdeki balıkçılık araştırmaları daha çok lokal nitelikte olup türlerin biyoekolojik özelliklerinin tespit edilmesine yöneliktir. Ülkesel bazda stokların yönetimi için gerekli olan çalışmalar daha çok bilimsel sörveylere dayanmaktadır. Oysa birçok gelişmiş balıkçılık organizasyonunda ticari avcılığa ait biyolojik ve istastistiki bilgiler sürekli toplanarak değerlendirilmekte ve stokların yönetimi için geleceğe dönük bazı analizler yapılabilmektedir. Bu çalışmada demersal balık stokları ve av gücüne dönük olarak alınan veriler değerlendirilerek mevcut balıkçılığın etkisi ile gerçekte avcılığın gelecekte hangi seviyeye çekilmesi gerektiği tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bölgede demersal balığın avlandığı avcılık çeşidi ile sürdürülebilir maksimum ürün ve sürdürülebilir maksimum ekonomik değerleri tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu ve benzeri çalışmaların daha fazla geliştirilmesi ve ülkesel izleme projesi şekline dönüştürülmesi gerektiği kanaatindeyiz. Proje çalışmaları esnasında, yardımlarını esirgemeyen Enstitü Müdürü Yılmaz BEKİROĞLU’na, Enstitü Müdür Yardımcısı Mehmet ÇALIK’a, K.T.Ü. Deniz Bilimleri Fakültesinden Prof.Dr. Ertuğ DÜZGÜNEŞ ve Doç.Dr. İbrahim OKUMUŞ’a, İl Tarım Müdürlüğü Kontrol Şube elemanlarına, saha çalışmalarında özverili çalışan Şöferler Kadir İNCİ ve İsmail YÜRÜMEZ’e teşekkür ederim. Türk balıkçılığına katkı getirmesi dileğiyle, Yaşar GENÇ Proje Lideri XVI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ........................................................................................................................ İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………… ÖZET………………………………………………………………………………... ABSTRACT................................................................................................................ TAVSİYELER………………………………………………………………………. TABLOLAR………………………………………………………………………… ŞEKİLLER………………………………………………………………………… 1.GİRİŞ........................................................................................................................ 1.1. Genel Bilgiler..................................................................................................... 1.2. Karadeniz'in Genel Özellikleri.......................................................................... 1.3. Doğu Karadeniz'in Türkiye Balıkçılığındaki Yeri............................................. 2. LİTERATÜR BİLGİLERİ....................................................................................... 2.1. Karadeniz’de Demersal Balık Stokları Üzerine Yapılan Çalışmalar ………… 2.2. Demersal Balıkların Biyoekolojik Özellikleri Üzerine Yapılan Çalışmalar…. 2.2.1. Mezgit (Merlangius merlangus euxinus ) ………………………………... ….... 2.2.2. Barbunya (Mullus barbatus ponticus ) ...................................................... 2.2.3. Kalkan (Psetta maxima maeotica )………………………………….......... 2.2.4. Pisi (Platichtys flesus luscus )…………………………………………….. 2.2.5. İzmarit (Spicara smaris )………………………………...………….......... 3. MATERYAL VE METOT...................................................................................... 3.1. Materyal……..................................................................................................... 3.1.1. Örneklemenin Yapıldığı Balıkçılığın Genel Özellikleri............................. 3.1.2. Karadeniz’deki Demersal Balıkların Genel Özellikleri ………................. 3.2. Metot….............................................................................................................. 3.2.1. Örnekleme Çalışmaları............................................................................... 3.2.2. Laboratuar Çalışmaları............................................................................... 3.2.3. Seçicilik Çalışmaları.................................................................................. 3.2.4. Biyometrik Çalışmalar ............................................................................... 3.2.4.1. Boy Ölçümleri….................................................................................... 3.2.4.2. Ağırlık Ölçümleri................................................................................... 3.2.4.3. Cinsiyet Tayini....................................................................................... 3.2.5. Verilerin Değerlendirilmesi......................................................................... 3.2.5.1. Türlerin Avlanma Sezonu...................................................................... 3.2.5.2. Boy Dağılımı…...................................................................................... 3.2.5.3. Eşey Dağılımı........................................................................................ 3.2.5.4. Büyümenin İncelenmesi ....................................................................... 3.2.5.4.1. Boy-Ağırlık İlişkisi.......................................................................... 3.2.5.4.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi...................................................... 3.2.5.5. Kondüsyon Faktörü................................................................................ 3.2.5.6. Ölüm Oranlarının ve İşletme Oranının Tahmini…............................... 3.2.5.6.1. Toplam Ölümün Hesaplanması…................................................... 3.2.5.6.2. Doğal Ölümün Hesaplanması…...................................................... 3.2.5.6.3. İşletme Oranının Tahmini…............................................................ 3.2.5.7. Seçicilik Verilerinin Değerlendirilmesi................................................. 3.2.5.7.1. Galsama Ağı Seçiciliği.................................................................... XVI Sayfa III V IX XI XIII XV XVII 1 1 3 4 9 9 10 10 11 15 16 17 19 19 20 20 20 20 21 21 21 21 21 21 22 22 22 22 22 22 23 23 23 23 24 24 25 25 3.2.5.7.2. Trol Ağı Seçiciliği........................................................................... 3.2.5.8. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini………...….. 3.2.5.9. Geçmişe Dönük Ürün Analizleri (Boya Dayalı Cohort Analizi)…….. 3.2.5.10. Gelecekteki Ürün Tahmini (Boya Dayalı Thompson ve Bell Yöntemi)…………………………………………………………….. 4. SONUÇLAR............................................................................................................ 4.1. Doğu Karadeniz’deki Balıkçılık Filosunun Durumu......................................... 4.2. Türlerin Avlanma Sezonu.................................................................................. 4.3. Boy Dağılımı..................................................................................................... 4.4. Eşey Dağılımı.................................................................................................... 4.5. Büyümenin İncelenmesi ................................................................................... 4.5.1. Boy-Ağırlık İlişkisi...................................................................................... 4.5.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi.................................................................. 4.6. Kondüsyon Faktörü............................................................................................ 4.7. Ölüm Oranı ile İşletme Oranının Tahmini......................................................... 4.8. Seçicilik Sonuçları............................................................................................. 4.8.1. Galsama Ağı Seçiciliğinin Tespiti..…......................................................... 4.8.1.1. Mezgit Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları.......................... 4.8.1.2. Barbunya Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları...................... 4.8.2. Trol Ağı Seçiciliğinin Tespiti...................................................................... 4.8.2.1. Mezgit Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları…............................. 4.8.2.2. Barbunya Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları............................. 4.9. Önemli Demersal Balıkların Doğu Karadeniz’deki Tahmini Üretim Miktarları……………………………………………………………………. 4.10. Ürün Analizleri................................................................................................ 4.10.1. Cohort Analizi ile Avlanan Stok Büyüklüğünün Tahmini...................... 4.10.1.1. Mezgit Balığı İle İlgili Cohort Analizi………………........................ 4.10.1.1.1. Trolle Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini……….. 4.10.1.1.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini…………………………………………. 4.10.1.2. Barbunya Balığı İle İlgili Cohort Analizi……………….………….. 4.10.1.2.1. Trolle Avlanan Barbunyanın Stok Büyüklüğünün Tahmini…… 4.10.1.2.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Barbunya Balığının Stok Büyüklüğünün Tahmini…………………………………………. 4.10.2. Gelecekteki Ürünün Thompson ve Bell Yöntemiyle Tahmini………..... 4.10.2.1. Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri…….....………..………… 4.10.2.1.1. Trolle Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri…….. 4.10.2.1.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri………………………………………………………. 4.10.2.2. Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri………………………… 4.10.2.2.1. Trolle Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri…... 4.10.2.2.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri………………………………………………………. 5. TARTIŞMA............................................................................................................. 5.1. Balıkçılık Filosu………………………………………………………………. XVI 26 27 27 29 33 33 34 34 37 39 39 40 43 43 44 44 44 49 51 51 54 55 56 56 56 56 59 60 60 62 63 63 63 65 67 67 69 73 73 5.2. Türlerin Avlanma Sezonu………..………………………………………….... 5.3. Boy Dağılımı………………………………………………………………….. 5.4. Eşey Dağılımı………………………………………………………………… 5.5. Boy-Ağırlık İlişkisi…………………………………………………………… 5.6. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi….…………………………………………... 5.7. Kondüsyon Faktörü…………………………………………………………… 5.8. Ölüm Oranları ile İşletme Oranının Tahmini………………………………… 5.9. Seçicilik Çalışmaları………………………………………………………….. 5.10. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini……………….….. 5.11. Ürün Analizleri……………………………………………………………… 6. ÖZET....................................................................................................................... SUMMARY............................................................................................................. 7. LİTERATÜR LİSTESİ............................................................................................ PROJE BÜTÇESİ İCMALİ......................................................................................... LİFLET ÖRNEĞİ........................................................................................................ YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ............................................................................. EKLER......................................................................................................................... Ek 1. Trolle Avcılık Yapan Teknelere Ait Av Formu……………….……… Ek 2. Uzatma Ağlarıyla Avcılık Yapan Teknelere Ait Av Formu………….. Ek 3. Balıkçı Teknelerine Ait Bilgilerin Alındığı Anket Formu…….……… Ek 4. Boy-Frekans Ölçüm Formu……………………………………..…….. Ek 5. Biyometrik Ölçüm Formu…………………………………..………… XVI 74 75 75 76 77 79 79 80 82 83 85 87 89 97 99 108 110 110 111 112 113 114 ÖZET Bu proje, Doğu Karadeniz’deki önemli demersal balıkların (mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit) bazı populasyon parametrelerinin tespiti ve stokların yönetimine ait verilerin elde edilmesi amacıyla yürütülmüştür. Demersal avın önemli kısmını mezgit stokları oluşturmaktadır. Bunu barbunya, kalkan, izmarit ve kaya balıkları takip etmektedir. Avcılık, troller ile sonbahar ve kış döneminde, uzatma ağları ile türlerin üreme dönemlerinde daha yoğundur. Uzatma ağlarıyla avlanan türlerin ortalama boyları trollere göre daha yüksektir. Doğu Karadeniz’de kullanılan uzatma ağlarında bu değerler mezgit için 17.4±0.04 cm, barbunya için 14.5±0.04 cm, kalkan için 42.8±0.89 cm, izmarit için 17.1±0.18 cm olarak hesaplanırken, troller de bu değerler sırasıyla 14.4±0.12, 12.6±0.07, 35.2±0.56, ve 13.8±0.12 cm olarak bulunmuştur. İzmarit dışında incelenen türlerde erkek:dişi oranı ilk yaşlarda 1:1 yakın iken yaşın artışıyla birlikte dişilerin populasyondaki oranı artmaktadır. Mezgit ve barbunyada avcılık yoğunluğunun artışıyla kondisyonun arttığı gözlenirken, mevsimlere göre her iki türde de en yüksek kondüsyon faktörü değeri sonbahar döneminde bulunmuştur. İncelenen türlerde boy ağırlık ilişkisi; mezgitte W=0.0058 L3.0767, barbunyada W=0.0086 L3.0628, kalkanda W=0.0106 L3.1358, piside W=0.0047 L3.2865 ve izmaritte W=0.0059 L3.2015 olarak bulunmuştur. Yaş-boy ilişkisi; mezgitte Lt=39.51(1-e–0.115(t+2.21)), barbunyada Lt=24.22(1-e–0.218(t+1.71)), kalkanda Lt=95.9(1-e–0.104(t+1.55)), piside –0.109(t+2.69) –0.217(t+1.70) Lt=52.46(1-e ), izmaritte Lt= 24.78(1-e ) olarak tahmin edilirken asimptotik ağırlık mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmaritte sırasıyla 471.5, 149.4, 17694.0, 2139.8 ve 171.7 g olarak hesaplanmıştır. 20 mm torba ağ göz açıklığına sahip trol ağlarının L50 değerleri, mezgit ve barbunya için 13.54 ve 10.91 cm bulunmuştur. Mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm göz açıklığındaki uzatma ağları için bu değerler sırasıyla 15.11, 16.79 ve 18.47 cm, barbunya avcılığında kullanılan 18 ve 20 mm göz açıklığındaki uzatma ağları için ise 14.26 ve 15.84 cm olarak hesaplanmıştır. 2000 yılı tahminlerine göre, mezgit demersal balıklar içerisinde 12889 ton ile en fazla av veren tür olup, daha sonra 1704 ton tahmini av miktarı ile barbunya balığı 2. sıradadır. Kalkan, izmarit ve kaya balıkları için tahmini av miktarları sırasıyla 481, 189, 142 ton dur. Demersal balıkların %43.65’in troller, %56.35’inin uzatma ağları ile avlanıldığı tespit edilmiştir. Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre; troller ile avlanan mezgit stoklarında Ffaktörü 0.366 de MSY (sürdürülebilir maksimum ürün) 6816.3 ton ve biyokütle 29960 ton iken F-faktör 0.292 de MSE (sürdürülebilir maksimum ekonomik değer) 3911.1 milyar TL olarak tahmin edilmiştir. MSY, biyokütle ve MSE değerleri uzatma ağlarıyla avlanan mezgitler için 7715.2 ton (F-faktör 0.542), 24708.3 ton ve MSE 5120.5 milyar TL (F-faktör 0.362) hesaplanmıştır. Troller ile avlanan barbunya stoklarında MSY ve biyokütle değerleri 822.6 ton ve 1575.8 ton (F-faktör 0.678), MSE ise 1131.2 milyar TL (F-faktör 0.451) olarak tahmin edilmiştir. Uzatma ağlarıyla avlanan barbunya stokları için ise MSY 901.6 ton ve biyokütle 1746.7 ton (F-faktör 1.16) hesaplanırken, MSE ise 1194.3 milyar TL (F-faktör 0.589) olarak tahmin edilmiştir. Anahtar Kelimeler:Doğu Karadeniz, ticari demersal balıklar, büyüme parametreleri, ağ seçiciliği, boya dayalı cohort analizi, Thompson ve Bell tahmin yöntemi XVI ABSTRACT In this project, some population parameters and landed fishing characteristic of commercial demersal fish species, namely whiting (Merlangius merlangus euxinus), red mullet (Mullus barbatus ponticus), turbot (Psetta maxima maeotica), plaice (Platichtys flesus luscus), picarel (Spicara smaris) have been assessed. The main aim of the project was to provide data for the stock management of these stocks. The Most of the demersal fish landed come from whiting, followed by red mullet and turbot and less important picarel and gobies. Data from the commercial fishing indicated that whiting on the Black Sea coast are caught mainly by trawl and gillnets and landings maximum during the autumn and the winter. Red mullet, picarel and turbot are caught by trawl mainly during the autumn and the winter but catching by gillnet is occurred during the spring at maximum level. Mean total length values for whiting were estimated as 14.4±0.12 cm for trawl nets and 17.4±0.04 cm for gillnets. These values for red mullet were estimated as 12.6±0.07 and 14.5±0.04 cm for trawl and gillnet respectively. The same values for Picarel were 13.8±0.12 for trawl and 17.1±0.18 cm for gillnet. Mean total length was 35.2±0.56 cm for trawls and 42.8±0.89 cm for gillnet for turbot measured. The length–weight relationship of the species were estimated as: W=0.0058 L3.0767 for whiting, W=0.0086 L3.0628 for red mullet, W=0.0106 L3.1358 for turbot, W=0.0047 L3.2865 for plaice and W=0.0059 L3.2015 for picarel. Age-length relationships of the species were: Lt=39.51(1-e –0.115(t+2.21)), Lt=24.22(1-e –0.218(t+1.71)), Lt= 95.9(1-e –0.104(t+1.55)), Lt=52.46(1-e –0.109(t+2.69)) and Lt= 24.78(1-e –0.217(t+1.70)), while asymptotic weights were 471.5, 149.4, 17694.0, 2139.8 and 171.7 g in order of previous sentence. Sex ratio was 1:1 during the early ages with exception of picarel, but female ratio seemed as to increase in older ages. Condition factors of whiting and red mullet increased with the fishing activity. Values for both species were the highest in autumn of the all seasons. Selectivity of the gillnets for whiting was calculated by using 18, 20 and 22 mm mesh sizes and L50 values found as 15.11, 16.79 and 18.47 cm, respectively, while for red mullet fishing L50 values of 18 and 20 mm mesh sizes were 14.26 and 15.84 cm. L50 for trawl with mesh size of 20 mm was calculated as 13.54 and 10.91 cm for blue whiting and red mullet. Landings of Eastern Black Sea demersal species were estimated through the questionnaires conducted 2000. According to survey results whiting was the first species with estimated catch in size of 12889 t, followed by red mullet (1704 t), turbot (481 t), picarel (189 t) and gobies (142 t). Approximately 56.35% of this catches came from gillnetting and 43.65% from trawling. According to the length based Thompson and Bell prediction method, MYS (maximum sustainable yield) of trawl catched whiting was estimated as 6816.3 t, with Ffactor assumption of 0.366. At this level of fishing the biomass is around 29960 t. MSE (maximum sustainable economic value) with F-factor of 0.292 has been calculated as 3911.1 billion TL (Turkish Liras). Estimated MSY, biomass and MSE values for whiting gillnet fishing are 7715.2 t (F-factor of 0.542), 24708.3 t and 5120.5 billion TL (F-factor 0.362). Red mullet stock fished by trawl may have MYS and biomass values of 822.6 t and 1575.8 t (F-factor of 0.678) respectively and MSE of 1131.2 billion TL (F-factor of 0.451). Values for the same species when exploited by gillnetting can be MSY of 901.6 t (F-factor 1.16), biomass of 1746.7 t, and MSE of 1194.3 billion TL (F-factor 0.589). Key Words: Eastern Black Sea, commercial demersal fish, growth parameters, gear selectivity, length based cohort analysis, Thompson and Bell prediction method XVI TAVSİYELER Ülkemizde balık stoklarına dönük birçok proje yapılmakta ancak merkezi birimlerin bu konudaki eksikliği nedeniyle çalışmalarda standardizasyon sağlanamamaktadır. Yapılan çalışmalarda kullanılan yöntemler kurumlara göre değişmekte ve lokal olmakta, eşzamanlı ülkesel projeler çeşitli nedenlerle uygulama imkanı bulamamaktadır. Spesifik çalışmalar araştırma sörveyleriyle yapılırken, ticari avcılığa ait bazı veriler o bölgedeki kurumlar tarafından alınarak merkezi bir balıkçılık kurumuna veri akışı sağlanabilir. Bu sayede önemli türlerin stoklarına ait değerlendirmeler kolayca yapılabilir. Bundan başka; Balıkçılık yönetiminde çok başlılık ortadan kaldırılmalı veya mevcut kurumlar arasındaki iletişim kopukluğu giderilmeli ve kollektif çalışma bilinci geliştirilmelidir. Av gücü ve teknelerle ilgili bilgiler yeniden derlenmelidir. Tarım İl Müdürlüğü ile Liman Başkanlıkları arasında işbirliği geliştirilmelidir. Kayıtlarda ilave olarak avcılığa dönük bazı bilgilerin alınması (avlanma materyali, av sahası, avlanan türler vs.) gereklidir. DİE verileri günün gereklerine uygun ve balıkçılık konusunda analizler yapılabilecek şekilde geliştirilmelidir. Bu konuda veri toplayan kişilerin balıkçılık formasyonlarının arttırılmalıdır. Fazla balığın avlanması çoğu zaman daha karlı olmamaktadır. Örneğin 18-20 cm boyunda uzatma ağı ile avlanan mezgitlerin tekne çıkış fiyatı 2000 yılında 750 bin-1 milyon TL arasında iken, troller ile avlanan 13-14 cm lik mezgitlerin kasası (≅10 kg) aynı fiyattan satılmaktadır. Benzer durum diğer demersal türler için de geçerlidir. Balıkçılar arasında kooperatifleşme gibi kollektif hareket etme eğiliminden ziyade aşırı avcılık rekabeti ve güvensizlik egemendir. Bundan dolayı balıkçıların büyük çoğunluğu fiyatların belirlenmesinde etken değildir. Balıkçılar stokların devamını düşünerek birlikte hareket etmeli, optimum boyda balık avlayarak optimum karı sağlamaya çalışmaları gerekmektedir. Balıkçılık, Doğu Karadeniz’de binlerce ailenin geçim kaynağıdır. Özellikle küçük balıkçı sayısı, av sahasının kaldırabileceğinden çok fazladır. Son yıllarda gerçek balıkçı olmayan birçok meslek grubunun balıkçılıkla uğraşmaya başladığı gözlenmektedir. Bunun önlenmesi gereklidir. Diğer taraftan büyük tekne boylarında meydana gelen artışlar dikkat çekicidir. Yeni ruhsat verilmediği halde 15-20 metrelik tekneler 30-40 metre boylara kadar uzatılmaktadır. Bu durum stoklar için ilave tekne yapımıyla eşdeğer baskı demektir. Bu sorunun çözümlenmesi gerekmektedir. Trole açık olan Samsun Körfezi’nde demersal balıklara dönük aşırı avcılık söz konusudur. Bu sahanın dinlendirilmesi veya avcılık baskısının azaltılması için Ünye’den Sinop Bozburun’a kadar trol sahası belirli şartlarla genişletilebilir. Genişletilen sahada trollerin 80 m derinlik başlangıcındaki sınırdan itibaren daha açıkta avlanmaları (3 mil yerine 5-6 mil alınabilir) gibi tedbirler alınabilir. Giresun-Gürcistan sınırı arasında kalan sahanın ekonomik olarak genişliği 2-4 mil arasındadır. Çoğu yerde daha dar olan bu sahada yüzlerce tekne avlanmaktadır. Bununla birlikte bölgede yasal olmayan trol avcılığının yapıldığı yönünde şikayetler gelmektedir. Pazarlarda satılan örnekler incelendiği zaman bu şikayetlerin ciddiye alınması gerektiği görülmüştür. Özellikle bu sahada her ne suretle olursa olsun trol yasaklamalarının sıkı şekilde kontrol edilmesi gerekmektedir. Uzatma ağları daha seçici olmaktadır. Stoklar üzerine etkisi trolde olduğu kadar yıpratıcı değildir. Mevcut trol ağlarının çoğu standart değildir ve standart olmayan trol ağları da pek seçici olmamaktadır. Bu konuda çalışmalar yapılmalıdır. Avcılık birçok türde üreme dönemine denk düşmektedir. Balıkların üreme döneminde kolay av vermesi nedeniyle geleneksel olarak bu avcılık türü sürmektedir. Özellikle kalkan ve barbunyada bu durum gözlenmektedir. Bunun önlenmesi veya bazı sınırlanmaların uygulanması gerekmektedir. XVI TABLOLAR Sayfa Tablo 1. Tablo 2. Tablo 3. Tablo 4. Tablo 5. Tablo 6. Tablo 7. Tablo 8. Tablo 9. Tablo 10. Tablo 11. Tablo 12. Tablo 13. Tablo 14. Tablo 15. Tablo 16. Tablo 17. Tablo 18. Tablo 19. Tablo 20. Tablo 21. Tablo 22. Tablo 23. Tablo 24. Tablo 25. Tablo 26. Tablo 27. Tablo 28. Tablo 29. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz'deki deniz balıkları üretiminin Karadeniz ve Türkiye üretimindeki payı (DİE, 1984-2001b)……………………. 1999 yılında Doğu Karadeniz’de en çok avlanan ticari balıklar ve bunlara ilişkin perakende satış fiyatları (DİE, 2001b)…………………..……………………….. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan önemli demersal balıkların üretim miktarları (ton) ve Türkiye üretimindeki oranları (%)………… Son yıllarda Doğu Karadeniz’de önemli demersal türlere ilişkin su ürünleri sirkülerlerinde yer alan yasak ve sınırlamalar…..……………………………….. 1990-1993 yıllarında tüm Doğu Karadeniz Bölgesi’yle Trabzon ili karasularında yapılan trol sörveyleri sonucu, trol av kompozisyonunda bazı önemli türlerin oranları (%)…………………................................................................................. Holt metoduna göre seçiciliğin hesaplanması için hazırlanan tablo…................... Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki av teknelerinin illere göre dağılımı..................... Doğu Karadeniz’deki teknelerin boy ve motor gücüne göre dağılımı.................... Doğu Karadeniz Bölgesi’nde önemli pelajik ve demersal balık türlerinin aylara göre avlanma bolluğu…………………………...................................................... İncelenen türlerin av araçlarına göre boy dağılımı (G:galsama, T:trol, V:voli)……………………………………………………………………………. Biyometrik ölçümleri yapılan türlerin av aracına göre minimum, ortalama, maksimum boy ve ağırlık değerleri (SE: standart hata)………………………….. İncelenen balıkların yaş-frekans değerleri…...…………………………………... İncelenen türlerin avlanma yöntemlerine göre eşey dağılımları……………......... İncelenen demersal balıkların yaş-boy ilişkisi…………………………………… İncelenen demersal balıkların yaş-ağırlık ilişkisi…………………...………........ Mezgit ve barbunya balıklarının mevsimlere göre kondüsyon faktörleri………... İncelenen türlerde anlık toplam (Z), doğal (M) ve balıkçılık (F) ölüm oranları ile işletme oranları…………………………………………………............................ Değişik ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanan mezgitlerin boyfrekans değerleri…………………………………………………………............. 18-20 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri………............... 20-22 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri………...…........ 18-20-22 mm’lik uzatma ağları için bulunan ortalama seçicilik faktörü ile ortak standart sapmadan hesaplanan yakalanma oranları (%)…………………………. 18-20 mm’lik uzatma ağları ile avlanan barbunyaların boy-frekans değerleri………………………………………………………………....................... Barbunya avcılığında kullanılan 18-20 mm.lik uzatma ağlarına ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri……………………………..................................... 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri …………………………………….……………………………………. 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri…………………………………………………………………………... Yasal olmayan trol avcılığı ile avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri………. 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik değerleri…………………………………………………………………………... 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik değerleri…………………………………………………………………………... 2000 yılında Doğu Karadeniz’de demersal balıkların tahmini üretim miktarı (kg)…………………………………………………………….................................... XVI 5 6 6 8 9 25 33 33 34 35 38 39 39 41 41 43 43 45 46 47 48 49 50 52 52 53 54 54 56 Tablo 30. Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal balık türlerinin av araçlarına göre avlanma miktarı ve oranları………………….…………………………………... Tablo 31. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları………………………………………………………………………….. Tablo 32. Trolle avlanan mezgit av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler…….……………………………………………………........... Tablo 33. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları…….……………………………………………………............. Tablo 34. Uzatma ağları ile avlanan mezgitin av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler…………………………….……………….. Tablo 35. 2000 yılında trol ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları………..………………………………………………............................ Tablo 36. Trolle avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler…………………………….………............. Tablo 37. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları…………………..……………………………………................ Tablo 38. Uzatma ağları ile avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler…………….………………………………………… Tablo 39. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri………………………………………… Tablo 40. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde troller ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini…………………………………………………….................................... Tablo 41. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri………...………………………… Tablo 42. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini……………………………………………………………….. Tablo 43. 2000 yılında troller ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri………………………………………… Tablo 44. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde Troller ile avlanan barbunya balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell Yöntemiyle tahmini………………………………………………......................... Tablo 45. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri…...……………………………... Tablo 46. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini ……………………………………........................................ Tablo 47. 1990-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’deki tekne sayıları (DİE, 19912001b)……………………………………………………………......................... Tablo 48. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalarda elde edilen boy-ağırlık ilişkisi parametreleri………………….............................. Tablo 49. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalardan elde edilen von Bertalanffy parametreleri ile büyüme performansı değerleri…………………………………………………...................................... Tablo 50. Ticari avcılıkta farklı ağ gözü açıklığına sahip trol ve uzatma (galsama) ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait seçicilik değerleri .............. Tablo 51. 2000 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nde trol ve uzatma ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait cohort analizi ve Thomson-Bell analizi sonuçları………………………………………………………………………….. XVI 56 58 58 59 60 61 61 62 63 64 64 66 66 68 68 70 70 73 76 78 80 84 ŞEKİLLER Şekil 1 Şekil 2. Şekil 3 Şekil 4. Şekil 5. Şekil 6. Şekil 7. Şekil 8. Şekil 9. Şekil 10. Şekil 11. Şekil 12. Şekil 13. Şekil 14. Şekil 15. Şekil 16. Şekil 17. Şekil 18. Şekil 19. Çalışma sahasının görünümü………………………………………………..... 1982-1999 yılları arasında Doğu ve Batı Karadeniz’de avlanan deniz balıklarının Türkiye üretimindeki miktarının yıllara göre değişimi …………. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal türlerin Türkiye üretimleri ile karşılaştırılması ……………………………… Çalışmada incelenen türlerin görünümü………………………………............ Mezgit ve barbunya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans değerleri………………………………………………………………………. Kalkan, izmarit ve kaya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans değerleri………………………………………………………………………. İncelenen demarsal türlerin boy-ağırlık ilişkisi, incelenen birey sayısı ve determinasyon katsayısı…………………………………….………………… İncelenen türlerde yaş-boy ve yaş-ağırlık ilişkisi…………………………….. Uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarının boy-frekans değerleri………. 18-20 ve 20-22 mm ağ göz açıklığına sahip galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarına ait seçicilik eğrileri……………………………………….. Mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarına sahip uzatma ağlarında hesaplanan yakalanma oranları………………..................... Uzatma ağları ile avlanan barbunya balıklarının boy-frekans değerleri……. 18-20 mm ağ göz açıklığındaki galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarına ait seçicilik eğrileri……………………………………………….. Çeşitli ağ göz açıklığındaki trol ağları ile avlanan mezgit balıklarının seçicilik eğrileri………………………………………………………........... Çeşitli ağ göz açıklığındaki trol ağları ile avlanan barbunya balıklarının seçicilik eğrileri……………………………………………………………… Trolle avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları……………………………………………………... Galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell yöntemine göre sonuçları………………………………........................... Trolle avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları………………………………………....................... Galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları………………………..………………. XVI Sayfa 3 5 7 19 36 37 40 42 44 47 49 50 51 53 55 65 67 69 71 1. GİRİŞ 1.1. Genel Bilgiler Balıkçılık günümüzde olduğu gibi gelecekte de tüm ülkelerin ekonomisine belirli bir yatırım ve çaba karşılığı sürekli girdi sağlayacak önemli kaynaklardandır. Bunun yanında, insan beslenmesine olan yüksek düzeydeki katkısı daha önemli görülmektedir. Beslenmenin, özellikle dengeli beslenmenin bilincinde olan uluslar, hayvansal protein kaynaklarını daha da zenginleştirmek için denizlerden yüksek oranlarda yararlanmanın yollarını sürekli aramakta; özellikle bugünden geleceğe yatırım yapmaktadırlar. Ülke su ürünleri kaynaklarının kullanımı ve geliştirilmesinde sürekliliğin sağlanması, yeni av alanlarının tespiti ve stoklarından faydalanma, kaynakların ülkenin sosyal ve ekonomik amaçları doğrultusunda değerlendirilmesi, kaynakları meydana getiren türlere ait populasyonların ve stokların durumu ile stokların yıllık verimleri ve bunları etkileyen faktörlerin çok iyi bilinmesini gerektirmektedir. Avcılık ile üretim, değerlendirme ve pazarlama arasındaki dengesizlik, yetiştiricilik ve çevre kirlenmesi konularında yeterince etkili olunamaması, sektörde çalışanların eğitim eksiklikleri, eğitim faaliyetlerinde görülen dağınıklık nedenleri ile toplumun dengeli beslenmesinde önemli ve ucuz protein kaynağı olan ve ihracat potansiyeli bulunan su ürünlerinde henüz beklenilen gelişmişlik düzeyine ulaşılamamıştır (DPT, 1989). Su ürünleri üretimini arttırmak, stokların bilimsel ve rasyonel bir şekilde kullanılması ile mümkündür. Bu amaçla, balıkçılıkta ileri ülkelerde çeşitli önlemler alınmaktadır. Bunların en önemlileri; populasyondaki genç bireylerin korunması amacıyla en küçük avlanabilir boy ve minimum ağ göz açıklıklarının belirlenmesi, seçici ağların kullanılması, stoklarda sürekliliğin sağlanabilmesi için üreme dönemlerinde avcılığın yasaklanması, yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olan birçok türün yasak kapsamına alınması ve av miktarını sınırlayan kota uygulamalarıdır. Bugün birçok AB ülkesi ve ABD'de her av teknesinin avlayabileceği türlerin miktar ve zamanları önceden belirlenerek duyurulmakta ve yapılan avcılık denetlenmektedir (Düzgüneş, 1989). Bundan başka, balıkçılıkta önde gelen Japonya'da son yıllarda dip balıkları stoklarının azalması nedeniyle, balık üretiminin sürekliliğini sağlamak, kaynakları belirli seviyelerde kullanmak ve korumak için, demersal balıkların avcılığında ülkedeki yapılanmaya bağlı olarak "alt alanlar" sistemi uygulanmaktadır. Bu sistemde her idari bölge kendi sınırları içinde kalan av sahasında türlere göre avcılığı düzenleyen önlemler almaktadır (Inada, 1993). Türkiye'de geleneksel balık stoklarının çoğunda meydana gelen düşüşlere, av gücünün artması, doğal etkiler ve insan faaliyetleri neden olmuştur. Buna, balıkçılık aktivitelerinin düzenlenmesine yönelik verilerin yetersizliği de ilave edilebilir. Doğu Karadeniz, Türkiye'nin en önemli balıkçılık sahasını oluşturmaktadır. Avcılık la elde edilen üretimin 1999 yılında %63.4’ü Doğu Karadeniz'den sağlanmıştır (DİE, 2001b). Bu nedenle, Doğu Karadeniz'de ticari öneme sahip türlerin populasyon özelliklerinin çok iyi bilinmesi ve izlenmesi önem taşımaktadır. Ülkemiz ekonomik deniz balıkları üretimi son yıllarda giderek azalmaktadır. 1988 yılına kadar artış gösteren ve 581 bin tona ulaşan deniz balıkları üretimi, bu tarihten itibaren yaklaşık olarak yıllık %20'lik bir azalma ile 1991 yılında 290 bin tona düşmüştür . Daha sonraki yıllarda, üretimde kaydedilen artışlara karşın, 1988 yılında elde edilen üretim miktarına henüz ulaşılamamıştır. Ekonomik türlere ait son yıllardaki verilerinin analizi de denizlerimizde aşırı avcılığın hala devam ettiğini ortaya koymaktadır (DİE, 1984-2001b). Tür sayılarında bir azalma olduğu gibi, avlanan balıkların yaşlara karşılık gelen ortalama boylarında da küçülmeler meydana gelmiştir (Genç, 1991). Aşırı ve bilinçsiz avcılığın en 2 önemli göstergelerinden birini oluşturan bu durumun ortaya çıkmasında en büyük etken, av araç ve gereçlerinde meydana gelen plansız artışlardır. 1985 yılında 8604 adet olan toplam tekne sayısı (DIE, 1986) 1999 yılında 13797'a yükselmiştir. Tekne sayılarındaki artışa karşılık 1999 yılı üretimi 1988 yılından daha geridedir (DIE, 2001b). Şüphesiz üretimdeki bu düşüşlerin sadece av gücünün artışına ve dolayısıyla aşırı avlanmaya bağlanması doğru değildir. Stokları etkileyen kirlilik, kıyı yapısının bozulması gibi benzeri birçok olumsuz çevre şartları da göz önünde tutulmalıdır. Balık stoklarının korunabilmesi ve optimum bir şekilde değerlendirilebilmesi için, uygulanan yasak ve sınırlamaların araştırmalara dayandırılması gerekmektedir. Av yasaklarına temel olacak nitelikteki bilimsel veriler, uzun süreli ve çok yönlü araştırmalarla elde edilebilir. Bugüne kadar ülkemizde, ekonomik balık türleri ile ilgili birçok araştırma yapılmış olmasına rağmen bunların, daha çok bölgesel, kısa süreli ve dar kapsamlı oldukları söylenebilir. Türkiye balıkçılığı yıllar itibariyle incelendiğinde, av teknesi, balıkçılık sektöründeki nüfus ve üretim açısından Karadeniz Bölgesi’nin diğer bölgelerden üstün olduğu görülmektedir. 1982-1999 yılları arasındaki deniz balıkları üretimi dikkate alındığında, Karadeniz Bölgesi’nin, Türkiye üretiminin ortalama %75.69’unu karşıladığı görülmektedir (Tablo 1). Bu üretiminin büyük bir kısmı hamsi, mezgit ve palamut balıklarından meydana gelmektedir (Tablo 2). Karadeniz’deki balık stoklarında meydana gelen dalgalanmalar, bölge halkını ekonomik açıdan oldukça etkilemektedir. Balık stoklarının yönetimine ilişkin alınan kararların günlük ve popülist olması, geçmişte stoklarda büyük düşüşlere neden olmuştur. Oysa, stokların yönetiminde maksimum sürdürülebilirlik kavramı ön planda olmalıdır. Bunun anlamı, stok miktarının tespit edilmesinden sonra, optimum miktarda bir ürünün, stokların azalmasına neden olmadan deniz ortamından çekilmesidir. Özellikle, her bireye en azından bir defa üreme şansı tanınması veya üreme yaşının altındaki genç bireylerin avlanılmaması gerekmektedir. Denizdeki balık stoklarına yönelik çalışmalar, karasal ortamdan çok daha zor ve pahalıdır. Bunun nedeni, denizel ortamın üç boyutlu üretkenliği ve son derece değişken dinamik bir yapı göstermesidir. Bu bakımdan, bu ortamlardaki verilerin sürekli alınması ve stokların ve etkilenen balıkların sürekli izlenmesi gerekmektedir. Kısa süreli çalışmalarla belki temel populasyon özelliklerine ait bulgular elde edilebilir. Ancak, stok miktarına ait güvenilir bilgilerin elde edilmesi çok zordur. Ülkemizde su ürünleri stokları ile ilgili çalışmalar son yıllarda giderek artmaktadır. Ancak, daha önce de belirtildiği gibi çalışmaların çoğu bölgesel ve kısa sürelidir. Özellikle Karadeniz’de, 1990’lı yılların başından itibaren balık stoklarına yönelik olarak yapılan araştırmalar hem nicelik hem de nitelik olarak artmıştır. Bu çalışmalar daha çok demersal balık stokları konusunda yoğunlaşırken, pelajik stoklar konusundaki çalışmalar daha sınırlı kalmıştır Demersal balıklar, gerek ülkemizde gerekse dünyada pelajik stoklara nazaran daha az av vermelerine karşın ticari değeri çok daha fazla olan türlerdir (Tablo 2). Bu bakımdan dünyada yetiştiricilik daha çok demersal türler üzerine yoğunlaşmıştır. Doğu Karadeniz’de demersal stokun %70-80’ini mezgit oluşturmakta, bunu barbunya balığı, daha sonra izmarit, kalkan, pisi, kaya balığı gibi türler izlemektedir (Kutaygil ve Bilecik, 1973 ve 1976; Samsun, 1990; Kara, 1980 ve 1989; Samsun ve Özdamar, 1995; Bingel vd., 1996; Genç vd., 1994; Genç, 2000). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi İhtisas Komisyonu Raporunda; su ürünleri avcılığını düzenleyen sirkülerlerin, araştırmaların yetersizliğinden dolayı, bilimsel verilere dayandırılmadığı, bundan dolayı balıkçılığın biyoekolojik gerçeklere dayalı olarak düzenlenmesi, türlere ait istatistiki bilgilerin 3 toplanmasına önem verilmesi ve bu verilerin kısa zaman aralıklarıyla toplanması gerektiği önerilmektedir (DPT, 1995) Bu çalışma ile, Türkiye’nin Doğu Karadeniz kıyılarındaki önemli demersal türlerden mezgit, barbunya ve kalkan balığı gibi türlerin son yıllardaki avcılık özellikleri ile farklı avcılık yöntemleri karşılaştırılmaya ve bölgedeki balıkçılık problemlerine çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Yine bu projede demersal stoklarının yönetimine yönelik stratejilerin oluşturulmasına katkı sağlayacak bazı verilerin elde edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, demersal balıklara ilişkin, temel populasyon özellikleri (yaş, boy, ağırlık ve cinsiyet dağılımı, boyca ve ağırlıkça büyüme, ölüm oranları), seçicilik bulguları ile, ticari balıkçılığın analitik metotlarla analiz ve tahminleri (cohort analizi ve Thompson ve Bell tahmin yöntemi) ile stoka ait yorumlar yapılmıştır. 1.2. Karadeniz’in Genel Özellikleri Araştırma alanını oluşturan Karadeniz, Avrupa ile Asya kıtalarının birbirine yakınlaştığı bir bölgede 40°55′-46°32′ kuzey enlemleri ile 27°27′-41°42′ doğu boylamları arasında yer almaktadır. Dünyanın karaya kilitlenmiş ve izole edilmiş en geniş havzasını oluşturur. Komşu denizlerle olan bağlantısını, güneybatıda İstanbul Boğazı-Marmara Denizi-Çanakkale Boğazı yolu ile (Ege ve Akdeniz’e), kuzeyde ise Kerç Boğazı yolu ile (Azak Denizi) sağlar. Karadeniz, Ege ve Akdeniz’e göre az sayıda körfez ve koya sahip olması ve kuzeybatı hariç, dik yapılı sıradağlarla çevrili kıyıları ile karakterize edilir. Güneydoğusunda Doğu Karadeniz dağları, kuzeydoğusunda ise Kafkas dağları ile çevrelenmiştir. Kırım dışında kalan kuzeydoğu kıyıları oldukça dardır (Şekil 1). Şekil 1. Çalışma sahasının görünümü 4 Karadeniz’in yüzey alanı 423 bin km2 olup, doğu-batı yönünde en uç noktalar arasındaki uzaklık 1149 km, kuzey-güney yönünde maksimum genişlik ise 611 km dir. Türkiye sınırları içinde kalan kıyı uzunluğu ise 1695 km civarındadır. Karadeniz’in en derin yeri 2212 m olup, ortalama derinliği 1300 m dir. Karadeniz havzası oldukça karmaşık bir dip topografyasına sahiptir. Yaklaşık 2000 m derinliğe sahip abbisial zon toplam havzanın %60’nı oluşturur. Derinliği 200 m’yi geçmeyen ve toplam alanın yaklaşık %25’ni oluşturan kıta sahanlığı oldukça dardır. Kıta sahanlığı kıyıya paralel olarak yaklaşık 20 km genişliğinde oldukça değişimler gösterir. Karadeniz, Dinyeper, Dinyester ve Tuna gibi büyük nehirlerin denize döküldüğü kuzeybatı bölgesinde geniş bir kıta sahanlığına sahiptir. Bu bölgenin dışında kıta sahanlığı yok denecek kadar az olup, sadece batı ve kuzeybatıda kıta sahanlığının uzantısı olan dar bir şerit mevcuttur. Anadolu kıyısı boyunca kıta sahanlığı oldukça daralır ve bu saha yaklaşık olarak toplam yüzey alanının %4’ünü oluşturur. Bu bölgede denize dik kıyılar ve derin kanyonlar bulunur. Sakarya, Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri ağızlarında küçük ölçekli yöresel kıta sahanlıkları mevcuttur. Bunun dışında, doğuya doğru gidildikçe topografya çok keskin bir taban eğimi ile derinleşmekte, kıyıdan itibaren 10-20 km denize doğru gidildikçe derinlik 2000 m’yi aşmaktadır (Balkas vd., 1990). Karadeniz sahip olduğu ekolojik yapı nedeniyle 150-200 m’den sonraki derinliklerde anoksik özellikler gösterir. Bu derinliklerde hidrojen sülfür gazının varlığı ve oksijenin hızla azalması biyolojik verimliliği sınırlamaktadır. Bu nedenle, Karadeniz’in zengin besleyici özelliğine karşın, özellikle bentik organizmaları, tür çeşitliliği yönünden oldukça fakirdir (Balkas vd., 1990). Bu durum birçok denizde 400-600 m derinliklerde dip balıklarından verimli sonuçlar alınmasını sağlarken, Karadeniz’de ortalama 100 metrenin altındaki derinliklerde balıkçılık yapılamamaktadır. Özellikle Doğu Karadeniz’de kıta platformunun dar, zeminin engebeli ve kırıklı oluşu trol avcılığına esas olan ekonomik zonu sınırlamaktadır (Kutaygil ve Bilecik, 1973 ve 1976). 1.3. Doğu Karadeniz’in Türkiye Balıkçılığındaki Yeri Ülkemiz sularındaki en verimli av sahasını Karadeniz oluşturmaktadır. Deniz balıkları üretiminde 1982-1999 yılları arasındaki üretimin ortalama %75.69’u Karadeniz Bölgesi’nden, %55.35’i ise tek başına Doğu Karadeniz’den karşılanmaktadır (Tablo 1, Şekil 2). Doğu Karadeniz ve Türkiye üretiminin en önemli türünü hamsi oluşturmaktadır. 1982-1999 yılları arasında Türkiye üretiminin %55.2’si, Doğu Karadeniz üretiminin ise %77.5’i bu balığın avcılığından meydana gelmiştir. Doğu Karadeniz’de 1989 yılına kadar istavrit balığı hamsiden sonra en fazla av veren tür iken, bu yıldan itibaren stoklarının aşırı düşüşü ile mezgitin av miktarı ikinci sıraya yükselmiştir. Bazı yıllar palamut avında görülen yüksek av miktarları hariç tutulursa mezgit bu özelliğini korumaktadır (DİE, 2001a, 2001b). Türkiye denizlerindeki önemli demersal türlerin 1982-1999 yılları arasındaki av istatistikleri incelendiğinde mezgitin ortalama %63.2’si, barbunyanın %37.2’si, kalkan balığının %32.5’i izmarit balığının %16.2’si ile kaya balıklarının %4.7’si Doğu Karadeniz’den karşılanmıştır (Tablo 2 ve 3). 1999 yılında Türkiye’deki toplam av filosu 13797 adet olarak bildirilirken, Doğu Karadeniz için av teknesi sayısı 2876 olarak verilmektedir. Yani tekne sayısı olarak Doğu Karadeniz’in payı %20.8’dir. 1999 yılında ülkemizde bulunan toplam 521 adet gırgırın 77 adeti, toplam 685 adet trolün 117 adeti, toplam 195 adet taşıyıcı teknenin 60 adeti ile avcılık yapan diğer teknelerin 12396 adetinden 2622’si Doğu Karadeniz’de bulunmaktadır (DİE, 2001b) 5 Tablo 1. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz'deki deniz balıkları üretiminin Karadeniz ve Türkiye üretimindeki payı (DİE, 1984-2001b). Doğu Karadeniz Ton % 311411 67.01 335390 65.57 295412 58.08 303910 58.45 297940 56.71 318915 56.68 352487 60.70 179130 49.51 105478 35.50 115177 39.71 185138 50.58 225979 49.87 300417 61.14 295143 52.97 226456 50.10 193696 50.70 200019 48.33 323328 63.40 253635 55.35 Yıl 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Ortalama Batı Karadeniz Ton % 86470 18.61 100997 19.74 146223 28.75 147757 28.42 140979 26.83 151853 26.99 127913 22.03 85040 23.51 94352 31.76 67479 23.26 46577 12.72 76960 16.98 57601 11.72 146916 26.37 121157 26.80 71855 18.80 60526 14.62 48118 9.43 98821 22.89 Karadeniz Ton % 397881 85.62 436387 85.31 441635 86.83 451667 86.87 438919 83.54 470768 83.66 480400 82.73 264170 73.02 199830 67.25 182656 62.97 231715 63.30 302939 66.86 358018 72.87 442059 79.34 347613 76.91 265551 69.50 260545 62.95 371446 72.83 352456 75.69 Türkiye 464731 511526 508669 519911 525381 562697 580701 361770 297123 290046 366060 453123 491335 557138 451997 382065 413900 510000 458232 700000 600000 Üretim (ton) 500000 400000 300000 200000 100000 0 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 Yıllar Türkiye D. Karadeniz B. Karadeniz Şekil 2. 1982-1999 yılları arasında Doğu ve Batı Karadeniz’de avlanan deniz balıklarının Türkiye üretimindeki miktarının yıllara göre değişimi 6 Tablo 2. 1999 yılında Doğu Karadeniz’de en çok avlanan ticari balıklar ve bunlara ilişkin perakende satış fiyatları (DİE, 2001b) Türler Hamsi Üretim (Doğu Karadeniz) Ortalama Pazar Fiyatı (TL/kg) 294342 300000 İstavrit (kraça+karagöz) 2097 600000 Mezgit 8415 620000 Palamut 10775 1500000 Kefal 4160 1300000 Tirsi 145 800000 1106 1960000 13 1500000 225 3200000 Barbunya Tekir Kalkan Tablo 3. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan önemli demersal balıkların üretim miktarları(ton) ve Türkiye üretimindeki oranları (%) Yıllar Mezgit Üretim Barbunya % Üretim % Kalkan Üretim % Dil-Pisi Üretim İzmarit % Üretim Kaya Balıkları % Üretim % 1982 2513 55.0 2014 50.7 903 19.1 66 11.5 801 29.4 - - 1983 7651 60.5 1422 38.8 1365 25.3 129 21.9 863 28.9 - - 1984 5739 46.5 753 21.9 1202 41.2 115 24.8 700 32.5 7 0.6 1985 11088 63.7 2284 59.2 263 60.5 374 58.6 1126 58.4 46 2.1 1986 14598 75.5 2595 48.0 228 50.8 27 4.7 608 33.8 31 2.9 1987 22305 75.5 2497 48.0 477 50.8 36 4.6 697 33.7 38 3.0 1988 25255 82.8 2601 44.6 610 48.5 200 18.1 800 29.6 140 10.6 1989 15208 74.2 4367 49.4 1001 67.6 42 2.8 309 9.6 241 24.9 1990 13625 71.9 2090 46.0 475 33.1 30 2.8 659 15.2 53 5.8 1991 11314 49.9 2045 34.4 315 27.7 28 1.7 248 6.0 67 6.8 1992 12994 64.3 1996 33.8 110 25.2 0 0.0 1410 21.3 23 2.8 1993 9628 47.0 44 0.9 1185 72.4 85 4.8 306 5.8 17 1.7 1994 9221 55.5 1152 25.9 821 38.0 39 2.5 112 2.1 62 5.0 1995 7773 43.0 520 13.3 844 28.6 35 3.2 66 5.5 1 0.4 1996 15995 74.6 1981 50.3 510 25.1 19 1.0 40 2.6 1 0.3 1997 6253 40.3 785 26.2 134 13.7 33 1.4 67 4.1 5 1.6 1998 7699 58.5 1035 29.6 412 22.2 112 5.6 51 1.4 30 12.0 1999 8415 59.6 1106 28.6 225 12.0 4 0.2 74 4.4 59 18.2 11515 63.2 1738 37.2 616 32.5 76 6.0 497 16.2 46 4.7 Ortalama 7 Demersal türler içinde mezgit, barbunya ve kalkan balıkları hem üretim miktarı hem de ekonomik değer olarak en önemli türleri oluşturmaktadır. Avlanan diğer demersal türler miktar ve tüketim açısından fazla rağbet görmeyen balıklardır. Son yıllarda bölgedeki demersal balık avcılığındaki düşüş açık bir şekilde görülmektedir (Şekil 3). 35000 10000 M EZGİT BARBUNYA 8000 25000 Üretim (ton) Üretim (ton) 30000 20000 15000 10000 6000 4000 2000 5000 0 0 1982 1985 1988 1991 1994 1997 1982 1985 1988 Y ıllar TÜRKİY E DOĞU KA RA DENİZ 3000 KALKAN 1997 TÜRKİY E DİL-PİSİ 2500 Üretim (ton) Üretim (ton) 5000 4000 3000 2000 1000 2000 1500 1000 500 0 0 1982 1985 1988 1991 1994 1997 1982 1985 1988 Y ıllar 7000 1991 1994 1997 Yıllar DOĞU KA RA DENİZ TÜRKİY E DOĞU KARADENİZ 2500 İZM ARİT Üretim (ton) 6000 Üretim (ton) 1994 Y ıllar DOĞU KA RA DENİZ 6000 1991 5000 4000 3000 2000 TÜRKİYE KAYA BALIĞI 2000 1500 1000 500 1000 0 0 1982 1985 1988 1991 1994 1997 DOĞU KA RA DENİZ 1982 1985 1988 1991 1994 1997 Yıllar Y ıllar TÜRKİY E DOĞU KARADENİZ TÜRKİYE Şekil 3. 1982-1999 yılları arasında Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal türlerin Türkiye üretimleri ile karşılaştırılması Karadeniz’de demersal balıklar, trol avına açık sahalarda dip trol ağları ve genel olarak tüm kıyı boyunca dip uzatma (galsama) ağları ile avlanılmaktadır. Uzatma ağları ile avcılık daha çok kıyı sularında yapılmaktadır. Dip trolü ile avcılık ise kıta sahanlığının genişlediği (Samsun ve Sinop körfezleri ile, Sinop’un batı kesimlerinden Bulgaristan sınırına kadar) alanlarda gerçekleştirilmektedir. Trol avcılığında 20 mm yasal ağ göz 8 açıklığına sahip trol torbaları kullanılırken, mezgit ve barbunya avcılığında kullanılan galsama ağları 18-20-22 mm ağ göz açıklıklarında olmaktadır. Mezgit avcılığında kullanılan uzatma (galsama) ağları 3-4 parça ağdan 15 parça ağa kadar değişebilmektedir. Barbunya avcılığında ise 2-4 parça ağ kullanılmaktadır. Donanmış bir parça ağın uzunluğu 100 m, derinliği 1-1.5 metredir (Çelikkale vd., 1993). Barbunya ve mezgit ağlarının denizde bırakılmaları ve denizden toplanmaları yaklaşık yarım günle bir gün arasında sürmektedir. Kalkan avcılığında kullanılan sabit ağların ağ göz açıklıkları 140-160-180 mm ler arasında değişmektedir. Genellikle akşama doğru bırakılan ağlar sabah saatlerinde toplanmaktadır. Kalkan avcılığında kullanılan bir takım ağ 8-10 parça ağdan meydana gelmektedir. Kalkan ağları yaklaşık olarak 4-7 gün süreyle denizde kalırlar. Her yıl Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanarak yayınlanan, su ürünleri avcılığını düzenleyen sirkülerlerde diğer ekonomik türlerde olduğu gibi, mezgit, barbunya ve kalkan avcılığı için de bazı yasal düzenlemeler getirilmektedir. Bu düzenlemeler; asgari boy, yer ve zaman yasakları ile av aracına ilişkin getirilen sınırlamaları kapsamaktadır. (Tablo 4). 1991-2000 yılları arasında çıkartılan su ürünleri sirkülerlerini incelendiğinde demersal balıklara dönük boy ve zaman yasakları ile ağ göz sınırlamalarının yıllara göre değiştiği görülmektedir. En fazla av veren mezgit ile ilgili boy yasağı 1997 yılından itibaren kaldırılmış, kalkan balığında ise 36 cm’den önce 40 cm’ye daha sonra 44 cm’ye yükseltilmiş, 2000 yılında tekrar 40 cm boya indirilmiştir. Piside ise 20 cm boy yasağı sürmektedir. Trol av yasağı, 1996 yılında 1 Mayıs-1 Ekim arasında uygulanırken, daha sonra bu dönem önceki yıllarda olduğu gibi 1 Mayıs-1 Eylül tarihleri şeklinde uygulanmaya başlanmıştır. Trol torbası ağ göz açıklığı 1991 yılında 18 mm iken daha sonra bu değer 20 mm’ye 1999 yılında ise 22 mm’ye çıkarılmış ancak, 1 Nisan-1 Mayıs tarihleri için 20 mm şeklinde sınırlama getirilmiştir. 2000 yılında tekrar 20 mm şeklinde değiştirilmiştir. Türlere dönük zaman yasakları ise 1991 yılında kalkanda 1 Mayıs-1 Temmuz dönemi arasında uygulanırken, 1995-96 yıllarında 1 Nisan-1 Haziran dönemine kaydırılmış, daha sonra bu türe dönük zaman yasağı kaldırılmıştır. Kalkan av yasağı 2000 yılında 15 Nisan-15 Mayıs olarak tekrar değiştirilmiştir. Pisiye dönük zaman yasağı başlangıçta 1 Mayıs-1 Eylül tarihleri arasında iken 1997 yılından itibaren 1 Ocak-1 Nisan şeklinde uygulanmaktadır. Diğer demersal türlerden izmarit ve kaya balıklarına dönük herhangi bir sınırlama yoktur. Tablo 4. Son yıllarda Doğu Karadeniz’de önemli demersal türlere ilişkin su ürünleri sirkülerlerinde yer alan yasak ve sınırlamalar (*) Yıllar 1991 1992 1993 1994 1995 Asgari boy yasağı (cm) Mezgit Barbunya Kalkan yok 13 36 13 13 yok 13 40 15 13 40 20 20 Trol yasak Sezonu 1 Mayıs-1 Eylül 1 Mayıs-1 Eylül 1 Mayıs-1 Eylül 1 Mayıs-1 Eylül 1 Mayıs-1 Eylül 1996 15 13 40 20 1 Mayıs-1 Ekim 20 mm 1997 1998 1999 yok yok yok 13 13 13 44 44 44 20 20 20 1 Mayıs-1 Eylül 1 Mayıs-1 Eylül 1 Mayıs-1 Eylül 13 40 20 1 Mayıs-31 Ağustos 20 mm 20 mm 22 mm, 20 mm (1 Nisan-1 Mayıs) 20 mm 2000 yok Pisi yok Trol torba ağ göz açıklığı (mm) 18 mm 20 mm 20 mm 20 mm 20 mm Zaman yasağı Kalkan 1 Mayıs-1 Temmuz Pisi 1 Mayıs-1 Eylül Kalkan 1 Nisan-1 Haziran, Pisi 1 Mayıs-1 Eylül Kalkan 1 Nisan-1 Haziran, Pisi 1 Mayıs-1 Eylül Pisi 1 Ocak-1 Nisan Pisi 1 Ocak-1 Nisan Pisi 1 Ocak-1 Nisan Kalkan 15 Nisan-15 Mayıs, Pisi 1 Ocak-1 Nisan (*)TKB Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 25,26,27,28,29,30/1,31/1,31/2 ve 32/1 ve 33/1 Numaralı Sirküler 2. LİTERATÜR BİLGİLERİ 2.1. Karadeniz’de Demersal Balık Stokları Üzerine Yapılan Çalışmalar Karadeniz’in Türkiye kıyıları dışında demersal balık stoklarına dönük çalışmalar 20. yüzyılın başlarında eski SSCB kıyılarında başlamasına rağmen, ülkemiz kıyılarında son 20-30 yıl içinde bu çalışmalar yoğunlaşmıştır. Çalışmaların çoğu 1990’lı yılların başından itibaren yapılmaya başlanmıştır. Bunun nedeni, bölgede Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü ile Su Ürünleri Fakültelerinin bu yıllarda faaliyete geçmesidir. Yapılan çalışmaların çoğu önemli türlerin biyolojileri hakkındadır. Bölgeyi kapsayacak şekilde stok çalışmaları ise son derece sınırlıdır. Bu çalışmalar daha çok trol sörveyleri şeklinde olup, verilen bilgiler av kompozisyonunun oransal olarak verilmesi ile ilgilidir. Oysa stokların yönetiminde o kaynağın tümü göz önünde bulundurulmakta (üreme, beslenme ve göç sahaları) ve yönetim stratejileri buna göre şekillendirilmektedir. Ancak bu şekilde yapılacak çalışmalar büyük masraf istemekte, su kaynağını paylaşan ülkelerce birlikte yapılmasını gerektirmektedir. Demersal balık stoklarına dönük bilgiler ilk defa Kutaygil ve Bilecik (1973 ve 1976) tarafından Orta ve Batı Karadeniz’de yapılan çalışmalar olup bulgular av oranları şeklinde verilmektedir. Bu araştırıcılara göre populasyonu oluşturan önemli demersal türler %57.9 mezgit, %0.6 barbunya, %0.19 pisi, %2.49 kalkan, %0.04 izmarit, ve %0.09 kaya balıkları olarak av kompozisyonunda bulunmaktadırlar. 1985 yılı Eylül ve Ekim aylarında Kara vd. (1989)’nin Orta Karadeniz bölgesinde, Sinop-Ünye arasında gerçekleştirdikleri 1.dönem trol sörveyleri sonucu, av kompozisyonunun % 78.4’ünü mezgit balığının oluşturduğu gözlenmiştir. Bunu %7 ile köpek balığı izlemektedir. Bingel vd (1996)’nin Sinop-Hopa arasındaki sahada 1990-1992 yılında yaptıkları çalışmalarda, demersal stoktaki kemikli balıklar içinde yıllara göre sırasıyla %54.4, %68.1, %71.9 oranında mezgit avlanılırken bunu barbunya (%10.8, %8.2, %8.4), kalkan (%2.4, %1.5, %1.3), pisi (%1.7, %0.9, %1.5), izmarit (%2.4, %1.9, %0.4), kaya balığı (%4.4, %3.7) izlemektedir. Benzer sonuçlar Genç vd. (1994) tarafından aynı sahada yapılan çalışmada da bulunmuştur. Kıkırdaklı balıklardan vatoz ve köpek balığı stokta önemli miktarda gözlenmektedir (Tablo 5). Tablo 5. 1990-1993 yıllarında tüm Doğu Karadeniz Bölgesi’yle Trabzon ili karasularında yapılan trol sörveyleri sonucu, trol av kompozisyonunda bazı önemli türlerin oranları (%) Tür Adı Yıllar 1990* 1991* 1992* 1993** 1991*** 1992*** Mezgit 54.4 68.1 71.9 79.8 41.7 69.0 Barbunya 10.8 8.2 8.4 16.9 9.3 Kalkan 2.4 1.5 1.3 2.4 1.2 1.6 Pisi 1.7 0.9 1.5 1.3 1.0 1.3 Kaya balıkları 4.4 3.7 4.9 2.2 2.0 İzmarit 2.4 1.9 0.4 4.8 1.1 Vatoz 11.8 4.6 6.5 7.2 13.7 9.8 Köpek balığı 8.4 7.0 4.0 3.0 8.7 2.1 Diğer 8.1 3.4 2.3 1.4 9.8 3.8 Toplam 100 100 100 100 100 100 * Bingel vd (1996), ** Genç vd (1994), ***Genç (2000) 1993*** 70.1 3.3 2.5 2.1 2.3 0.2 6.8 0.9 11.8 100 1994*** 1995*** 1996*** 45.4 41.9 53.6 5.2 9.8 13.7 2.2 1.3 0.5 3.0 2.2 2.1 2.7 2.8 2.9 0.3 0.4 1.0 13.6 20.2 9.0 10.3 0.8 6.0 17.3 20.6 11.2 100 100 100 10 1991-1996 yılları arasında Trabzon karasularındaki üç istasyonda farklı derinliklerde yapılan aylık çalışmaların sonuçlarına göre demersal balık stoklarında mezgit balıkları dominant olup populasyonun %41.7-70.1’ini teşkil etmektedir. Demersal balıklar mevsimsel olarak genellikle 0-100 m derinlikler arasında dağılım göstermektedir. Derinliği sınırlayan faktör H2S gazı olup, balıkların bu derinlikler arasında mevsimsel olarak hareketlerini belirleyen faktör deniz suyu sıcaklığıdır. Karadeniz’de mevsimsel olarak nisan ayından itibaren termoklin tabakası oluşmakta, aralık ayından itibaren termoklin tabakası ortadan kalkmaktadır. Kışın yüzey suları ile 100 m derinliğe kadar olan su tabakasında çok az değişim olmaktadır (Genç, 2000). Demersal balıkların biyolojilerine dönük çalışmalar Doğu Karadeniz’de son yıllarda yoğunlaşmıştır. Mezgitte İşmen (1995), barbunyada Genç (2000) ve kalkanda Zengin (2000)’in çalışmaları diğer çalışmalardan kapsam itibariyle daha detaylı olup bu türlerin biyoekolojik özellikleri, büyüme özellikleri, üreme ve biyokütle miktarları ile mevsimsel göçleri gibi konuları kapsamaktadır. Ayrıca, barbunya ile ilgili çalışmalara Samsun ve Sinop bölgesinde Samsun (1990), pisi ile ilgili çalışmalara Güneş (1997), izmarit ve diğer demersal balıkların bazı populasyon özelliklerinin tespiti üzerine Genç vd. (1998) yaptığı çalışmalar örnek verilebilir. 2.2. Demersal Balıkların Biyoekolojik Özellikleri Üzerine Yapılan Çalışmalar 2.2.1. Mezgit (Merlangius merlangus euxinus ) Mezgit balıklarının Karadeniz'deki temsilcisi olan Merlangius merlangus euxinus bir soğuk su türüdür. Ergin bireyler 5 ile 16°C arasındaki suları tercih ederler. Genç bireyler daha çok sıcak mevsimlerde sahile yakın sularda bulunurlar. Genellikle 30 - 100 m derinliklerdeki yakın sahil sularında ve çamurlu dip yapısının üstünde dağılım gösterir. 85 m’den daha derin sularda fazla bulunmazlar. Karadeniz'de uzun göç yapmazlar. İlkbaharda beslenmek için 15 - 30 m’deki sığ sulara, sonbaharda ise yumurtlamak üzere 80 - 100 m gibi daha derin sulara göç ederler (Fisher vd., 1987; Slastenenko, 1956; Svetovidov, 1964). Karadeniz'deki mezgit balıkları bütün yıl boyunca yumurta bırakır. Çeşitli araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda yumurtlamanın yıl içerisinde yoğun olarak gerçekleştiği dönemler farklı olarak bildirilmiştir. Fisher vd. (1987) kış ile ilkbahar, Silastenenko (1956) ve Svetovidov (1964) ise kasım ayından mayıs ayına kadar yumurtlamanın yoğun olduğunu belirtmişlerdir (Ivanov ve Beverton, 1985). Uysal (1994), Doğu Karadeniz Bölgesi (Sinop-Hopa) Mezgit balığının biyolojisi ve populasyon dinamiği üzerine yaptığı çalışmada, eylül ve mart aylarında yumurtlamanın en yüksek seviyede olduğunu, balığın yumurtlamak üzere kış döneminde su sıcaklığının 7-8°C arasında bulunduğu 80 m derinliğe, yazın ise 6- 8°C’deki termoklin tabakasının altına göç ettiğini bildirmişlerdir. İşmen (1995), üremenin ekimden temmuza kadar yayıldığını, bununla birlikte maksimum düzeyde ocak-şubat ayları arasında gerçekleştiğini, mezgit balıklarının genel olarak eşeysel olgunluğa 1 ve 2 yaşlar arasında ulaştığını, büyük bireylerin yumurtlama mevsiminde küçüklerden daha erken olgunlaştığını ve ilk eşeysel olgunluğa erişme boyunun erkekler için 12.5 cm, dişiler için 14.7 cm olduğunu bildirmektedir. İşmen (1995), mezgit populasyonunda erkek-dişi oranı %43-%57, maksimum yaşı 9 olarak bulmuştur. Çalışma alanındaki stoğun, ortalama uzunlukları 10.8-17.8 cm arasında değişen 1, 2 ve 3 yaş gruplarını kapsadığı bildirilmektedir. Aynı çalışmada en küçük fulton kondüsyon faktörü 0.0088 ile kışın yumurtlama periyodunda, en yüksek 0.0105 ile yazın bulunmuş, boy-ağırlık ilişkisi W=0.0042 L 3.24, von Bertalanffy büyüme sabitleri L∞= 39.10 cm, K=0.15, to= -1.53 olarak tahmin edilmiştir. Stoğun işletme oranları 1990 yılı için E=0.79, 1991 için E=0.73 ve 1992 yılı için E=0.72 olarak bulunmuş ve stoklarda aşırı avcılığın 11 olduğuna dikkat çekilmiştir. Aynı çalışmada biyokütle miktarlarına göre trole açık alanlarda aşırı avcılığın çok daha fazla olduğu, mezgitin çoğunlukla balık, kabuklular ve deniz kurtları (polychaete) ile beslendiği, balığın mide içeriği kompozisyonunun boya göre değiştiği, boyun artışıyla mide içeriğinde kabuklular ve deniz kurtlarının azalıp balığın arttığı, mezgitin yoğun olarak ilkbahar ve sonbaharda beslendiği ve günlük gıda tüketim oranı boş midelerde göz önüne alındığında vücut ağırlığının %2.4'ü olarak tespit edildiği kaydedilmektedir (%1.6%2.9 arasında değişmektedir) (İşmen, 1995). Mezgit balığının boyu 50 cm’ye kadar büyür. Genellikle 15-20 cm’dir. Yumurtlama kasımdan mayısa kadar, suyun üst tabakalarında meydana gelir. Suyun ısınmasından sonra, yumurtlama daha derin tabakalarda azami 30 m derinlikte gerçekleşir. 25-45 m derinliklerde daha fazla dağılım göstermektedir. Yumurtası pelajik olup çapı 0.9-1.2 mm arasında değişir (Slastenenko, 1956). Türkiye kıyılarındaki mezgit balıklarının dağılım, taksonomisi ve balık faunası ilk defa Akşıray (1954) tarafından verilmiştir. Kutaygil ve Bilecik (1973, 1976) Sinop-Çaltıburnu ve Kefken-Ereğli arasındaki bölgelerde yaptıkları çalışmalarında, demersal türlerin av kompozisyonunda mezgitin dominant tür olduğunu bildirmektedirler. Daha sonra Kara (1980) tarafından Sinop-Ordu arasındaki bölgede yapılan çalışmada, av kompozisyonunda mezgit yine dominant tür olarak bulunmuştur. 1990-1992 yılları arasında Bingel vd. (1996), tarafından yapılan balık stoklarının tespiti çalışmalarında mezgit, demersal balıklarda dominant tür olup demersal stoklarının yıllara göre sırasıyla %49.3, %71.6 ve %81.40'ını teşkil etmektedir. 1993 yılında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nce yapılan çalışmada ise mezgitin demersal balık stoklarındaki oranı Sinop-Hopa arasındaki saha için %79.83 olarak bulunmuştur (Genç vd., 1994). Gerek Bingel vd.(1996) ve gerekse Genç vd. (1994) tarafından yapılan çalışmalarda, trole açık sahalarda aşırı avcılığın olduğu ve buna bağlı olarak bu bölgelerdeki mezgitlerin büyük çoğunluğunun genç bireylerden oluştuğu bildirilmektedir. Mezgit balığında ilk eşeysel olgunlaşma, 2. yaşında başlamakta, pelajik ve küresel olan yumurtaları serbest su ortamına bırakmaktadırlar (Bowers, 1954). Genç vd. (1998) 1991-1996 yılları arasında Trabzon karasularında yaptıkları çalışmada, mezgitin yıl boyunca ürediğini, ilkbahar ve sonbahar döneminde üremenin iki defa pik gösterdiğini, yazın ise üremenin minimuma düştüğünü, üreme faaliyetinin dişilerde 2 yaşında başladığını ve üremenin 7-15°C arasında gerçekleştiğini bildirmektedir. Dişiler populasyonda daha fazla temsil edilmekte olup, yaş arttıkça bu oran yükselmekte ve belirli boy grubundan itibaren populasyon tamamen dişilerden oluşmaktadır. Büyüme, dişilerde daha fazladır.Yaş-boy ilişkisi erkeklerde Lt=34.240(1-e-0.136(t+2.020)), dişilerde -0.108(t+1.912) Lt=43.260(1-e ) olarak bulunmuştur. Kondüsyon faktörü, üremenin minimum olduğu yaz aylarında maksimum düzeydedir. 2.2.2. Barbunya (Mullus barbatus ponticus ) Türkiye kıyıları dışında Karadeniz’in diğer bölgelerinde barbunya balığı üzerindeki çalışmalar, 20. yüzyılın ilk yıllarından itibaren başlamıştır. Türkiye'nin Karadeniz kıyılarında yapılan çalışmalar, Karadeniz’in kuzey kıyılarıyla Akdeniz ve Ege Denizinde yapılan çalışmalara göre oldukça azdır. 1960’lı yıllardan sonra eski Sovyetler Birliği kıyıları ile Batı Karadeniz kıyıları boyunca (Bulgaristan ve Romanya) barbunya stoklarının aşırı yıpratılması buradaki çalışmaları azaltmıştır (Ivanov ve Beverton, 1985). 1967-1992 yılları arasında Karadeniz’in toplam barbunya üretiminin yaklaşık %91’ini karşılayan Türkiye’nin (Prodanov vd., 1997), bu türle ilgili araştırmaları 1970’li yıllardan sonra başlamış ve daha çok trol çalışmaları bulgularına dayanmaktadır. 12 Slastanenko (1956)’ya göre, Karadeniz’de barbunya üzerine bulunan en eski kayıtlar Pallas (1811), Nordmann (1840) ve Kessler (1877)’e aittir. Essipov (1927), Kerç ve Tuzla sahillerinde yaptığı çalışmalarda, bu balığın taksonomik olarak Akdeniz formundan farklı olduğunu bildirmiş, barbunyanın bir alt türü olarak nitelendirmiş, Karadeniz’deki barbunyanın taksonomisi, dağılımı ve beslenmesi hakkında detaylı bilgiler vermiştir (Slastanenko, 1956). Kaneva-Abadzhieva ve Marinov (1960)’un yaptığı çalışmalarda barbunya balığının cinsi olgunluğa 1. yaşın sonunda 2. yaz, nadiren 2. yaşında ulaştığı, hazirandan eylüle kadar, (temmuz ayı maksimum olmak üzere) yumurta bıraktığı, 1-1.5 ay sonra yavru bireylerin stoka katıldıkları ve pelajik olan genç bireylerin zooplanktonla, erginlerin ise poliketler, küçük krustaselar, mollusklar ve daha küçük boyutta balıkla beslendikleri saptanmıştır (Ivanov ve Beverton, 1985). Ivanov (1960) ile Danilevsky ve Vyskrebentzeva (1966), barbunyanın Karadeniz’deki göç yolları, beslenme ve üreme özellikleri hakkında bilgiler vermektedir. Bu araştırıcılara göre, Kuzey Karadeniz kıyılarında çok soğuk kışlarda toplu ölümler olmaktadır. Özellikle 1954 yılında meydana gelen olumsuz kış şartları, Karadeniz’in kuzey ve kuzey-batı kıyılarındaki barbunya stoklarında ani düşüşlere neden olmuş ve bu tarihten önceki stokların düzeylerine daha sonra ulaşılamamıştır (Ivanov ve Beverton, 1985; Ivanov, 1960; Danilevsky ve Vyskrebentzeva, 1966). Aynı araştırıcılara göre, üreme ve beslenme amacıyla barbunya balıkları muhtelif göçler yapmaktadır. Karadeniz’in kuzey kıyılarında yapılan bir çalışmada, barbunya balığının beslenme aktivitesinin kışın 50-90 m derinliklerde en düşük düzeye indiği, mayıs ve yumurtlamadan sonraki eylül-kasım aylarında 10-30 m derinliklerde arttığı belirlenmiştir (Sirotenko ve Danilevsky, 1973). Karadeniz’in Türkiye kıyılarına ilişkin ilk güvenilir bilgiler Akşiray (1954) ve Slastenenko (1956)’ya aittir. Bu çalışmalarda daha çok balıkların taksonomileri ve dağılımları ele alınmıştır. Karadeniz’in Anadolu kıyılarında demersal balık stoklarının dağılım ve yoğunluğu üzerine yürütülen kapsamlı çalışmalardan ilki, Kutaygil ve Bilecik (1973 ve 1976) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmada, 1969-1973 yılları arasında, KaraburunKefken, Kefken-Ereğli, Sinop ve Samsun gibi Orta ve Batı Karadeniz’i kapsayan dört ayrı istasyonda sürdürülen çalışmalarda, trol av kompozisyonu ve veriminin bölgelere ve mevsimlere göre dağılışına ait veriler elde edilmiştir. Barbunyanın trol av kompozisyonundaki oranı yukarıdaki istasyonlara göre sırasıyla %0.35, %0.52, %0.51 ve %0.94 olarak bulunmuştur. Tüm bölgeler için diğer ekonomik demersal türler içerisindeki av oranı %0.6 olarak saptanmıştır (Kutaygil ve Bilecik, 1973 ve 1976). Kara vd. (1989), 1986 yılında Ünye-Hopa arasında trol sahalarının verimliliği ve hidrografik özellikleri üzerine yaptıkları çalışmada, nisan ayında 60-80 m derinliklerde çekilen trollerin hepsinde barbunya balığının görüldüğünü, eylül ayında ise 20-60 m derinliklerde barbunya balığına rastlandığı vurgulanmıştır. Özellikle 7-12 Eylül 1986 tarihleri arasında yapılan çalışmalarda, 18-26 m derinliklerde 4 farklı istasyonda av kompozisyonunun %6-74’ünün barbunya balıklarından meydana geldiği görülmüştür. Samsun (1990) tarafından, 1988-1989 av sezonunda Orta Karadeniz’de dip trolü ile barbunya balığının büyüme ve ölüm parametreleri tespit edilmiştir. Bu çalışmada, genel olarak populasyonun %72’sinin ilk üreme yaşının altındaki bireylerden meydana geldiği görülmüştür. 1994-1995 av sezonunda Samsun Körfezi’nde, Samsun ve Özdamar (1995) tarafından yapılan başka bir çalışmada ise, populasyonu oluşturan bireylerin %80’inin üreme olgunluğuna erişmemiş bireylerden oluştuğu bildirilmektedir. Karadeniz’in Türkiye kıyılarındaki barbunya stoklarının tahminine yönelik olarak yapılan ilk kapsamlı çalışma Bingel vd. (1996) tarafından gerçekleştirilmiştir. 1990-1992 yılları arasında gerçekleştirilen bu araştırmada, taranan alan yöntemine göre toplam 13 biyokütlenin miktarı ve trol av kompozisyonu içinde barbunyanın oranı tahmin edilmiştir. Barbunyanın trol av kompozisyonundaki oranı yıllara göre sırasıyla % 10.8, %8.2 ve % 8.4 oranında değişmektedir. Karadeniz’in Türkiye kıyılarında yapılan çalışmaların aksine, Akdeniz bölgesinde özellikle barbunya, tekir gibi Mullidae familyasına mensup balıklar üzerine yapılan araştırma sayısı daha fazladır. Wirszubski (1953)’nin İsrail kıyılarındaki barbunyanın biyolojisi ve populasyon dinamiği üzerine yaptığı araştırma, barbunya konusundaki en önemli çalışmalardan birisini oluşturmaktadır. Bu araştırmaya göre, barbunya 4-6 cm’ye ulaştığında cinsiyet farklılığı başlamakta, total boy 10.5-11.0 cm olduğunda ilk üreme gerçekleşmekte, 9 cm olan bazı bireylerde de üreme görülebilmektedir. Yumurtlama, 10-55 m derinliklerde kumlu çamurlu zeminlerde, 16.5-21.5°C’de, nisanın ikinci yarısında başlamakta ve haziranın başında veya ortasında bitmektedir. Yumurtadan çıkan bireyler pelajik olup, yaklaşık 10 ay sonra demersal ortama inmektedirler. Büyüme, dişilerde aynı yaştaki erkek bireylere göre daha hızlıdır. Dişiler maksimum 24 cm’ye, erkekler 17 cm’ye kadar büyüyebilmektedir. Akyüz (1957), İskenderun Körfezi’nde yaptığı çalışmada barbunyanın en fazla decapoda üyeleri ile beslendiğini bildirmektedir. Toğulga (1977), İzmir Körfezi’ndeki barbunya balığının biyolojisi ve populasyon dinamiği üzerine yaptığı araştırmada, populasyondaki boy-ağırlık ilişkisinde regresyon katsayısının (b) 2.9231 olduğunu, 1 ve 2. yaşlarda erkeklerin, 3 ve 4. yaşlarda ise dişilerin populasyonda daha fazla temsil edildiklerini gözlemiştir. Barbunyanın genellikle gıda olarak kabuklular ve yumuşakçaları tükettiği tespit edilmiştir. Ege Denizi’ndeki Mullidae familyasının %99.71'ini barbunyanın teşkil ettiği ve trol av kompozisyonunun % 53,4’ünü yine barbunyanın oluşturduğu görülmüştür. Mater (1981), İzmir Körfezinde bazı kemikli balıkların pelajik yumurta ve larvaları üzerine yaptığı çalışmada, barbunyanın döllenmiş küresel yapıdaki yumurta çapının 0.67-0.80 mm, yağ damlası çapının ise 0.18-0.21 mm arasında değiştiğini bildirmektedir. Caragitsou ve Tsimenidis (1982a, 1982b), Ege Denizi’nin Yunanistan kıyılarında yaptıkları barbunyanın beslenmesine yönelik araştırmada, Thracian Denizi’ndeki barbunya balıklarının temel besinlerini polychaete, mysidacea amphipoda ve decapoda’ların oluşturduğunu tespit etmişlerdir. Bivalvia, kopepod ve cumacea’nın ikincil olarak besin kompozisyonunda yer aldıkları bildirilmektedir. Yine aynı araştırıcılar tarafından, mide içeriğinde günlük ve mevsimsel değişiklikler gözlenmiştir. Tüm örnekleme sezonunda, amphipoda’lar predominant olurken, decapoda türleri ağırlık olarak mart ayında dominant, polychaete’ler ise ekim ayında predominanttır. Mysidacea mart ayında en fazla tüketilir. Gün boyunca beslenme yoğunluğunda değişimler gözlenmiştir. Beslenme en yoğun sabah saatlerinde gerçekleşmekte ve bu yoğunluk gün batışına kadar devam etmektedir. Gece beslenme yoğunluğu düşer. Ekim ayında 9-12 saatleri, mart ve temmuz aylarında ise 15-18 saatleri arasında beslenme maksimum düzeydedir. Yılın sıcak sezonunda barbunyalar diğer sezonlara göre daha yoğun beslenirler. Nematod ve trematod kurtları en yoğun olarak bulunan parazitlerdir. Sezon boyunca bu parazitlere sıkça rastlanmıştır. Görünme sıklığı en fazla %56.6 ile temmuz ayındadır. Aynı araştırıcılar tarafından Saroz ve Thermaikos körfezlerinde yapılan diğer bir çalışmada, barbunyanın diyetini oluşturan temel besin kaynakları; amphipoda, decapoda, mysidacea ve polychaete’dir. Bunlar, yaklaşık tüm çalışma sahasında teşhisi yapılan organizmaların toplam ağırlığının %65’ini oluşturmaktadır. Çoral (1988), Ege Denizi’nde barbunyanın populasyon parametreleri üzerine yaptığı çalışmada, avlanan balıkların 6.7-23.5 cm arasında değiştiğini, avın 11-15 cm grupları arasında yoğunlaştığını ve 1. yaş grubunun populasyonun %44.74’ünü teşkil ettiğini kaydetmektedir. 14 Katağan vd. (1990), İzmir Körfezindeki önemli karnivor türlerden barbunyanın crustase, polychaete, mollusk ve echinodermata ile beslendiği ve daha çok crustase’yi tercih ettiği bildirilmektedir. İsrail kıyılarında mullidae familyasına mensup ikisi yerleşik, ikisi göçmen dört türün beslenmesinda, diyetteki en önemli grubu oluşturan decapoda takımının beslenme zincirinde özel bir yerinin olduğu tespit edilmiştir (Golani ve Galil 1991). Toğulga ve Mater (1992), İzmir Körfezi'ndeki barbunya balıklarının 1973 ve 1990 yıllarına ait populasyon parametrelerini karşılaştırdıkları araştırmada, tüm bireyler için von Bertalanffy büyüme parametrelerini; L∝=26.47 cm, k=0.1613, to=-2.7016 yıl-1, W∝=311.47, çatal boy-ağırlık ilişkisini W= 0.0049*L3.376 olarak bulmuşlardır. Kondüsyon faktörü dişi ve erkek bireylerde birbirine yakın bulunmuş olup, 1.227-1.418 arasında değişmektedir. Ben-Ellahu ve Golani (1990), İsrail kıyılarında barbunyanın beslenmesi üzerine yaptıkları çalışmada, diğer Mullidae türlerine göre barbunyanın bağırsaklarında daha fazla kum ve çamur gözlendiğini, substratumu yukarıya doğru karıştırdığını, polychaete türlerinin geniş olarak yetiştiği bölgelerde yaygın olmayan ancak lezzetli preylerle beslendiğini bildirmektedirler. İzmir Körfezi’nde yapılan bir çalışmada (Gurbet, 1992), barbunya avcılığı için en uygun ağ gözü açıklığının (karşılıklı iki düğüm arası mesafe) 44 mm olduğu, 36 ve 40 mm ağ göz açıklığına sahip dip trol ağlarının barbunya stoklarına olumsuz yönde etki ettikleri ve balık stokunu küçülttüğü bildirilmektedir. 44 mm ağ göz açıklığı için bulunan L50 değeri total boy olarak 14.50 cm’dir Vassilopoulou ve Papaconstantinou (1992), 1986 Eylül ayından 1987 Temmuz ayına kadar Yunanistan kıyılarında barbunyanın populasyon biyolojisi üzerine yaptıkları çalışmada, dişilerin yaşamlarının her yılında daha hızlı büyüdüğü belirlenmiştir. Erkekler için L∝=23.6 cm, dişiler için L∝=31.6 cm’dir. Boy ağırlık ilişkisi irdelendiğinde dişilerin daha ağır olduğu görülmüştür. Erkekler 90-110 mm’de, dişiler 110-130 mm’de cinsi olgunluğa ulaşırlar. Cinsiyet oranının küçük boylarda erkeklerin, büyük boy gruplarında dişilerin lehine olduğu tespit edilmiştir. Tursi vd. (1994), 1990-1993 yılları arasında İyon Denizi’nde, 19119 adet barbunya ile yaptıkları çalışmada, ilkbahar döneminde barbunyaların daha çok 50 metreden daha sığ sularda, sonbaharda ilkbahara göre daha derinlerde bulunduklarını ve üremenin mayıshaziran aylarında gerçekleştiğini bildirmektedir. Bu çalışmada von Bertalanffy büyüme parametreleri dişiler için; L∝=24.5 cm, k=0.27, to=-1.85, erkekler için L∝=22.4 cm, k = 0.28, to=-1.98 bulunmuştur. Büyüme performansı tahmini, Munro’nun phi prime testi ile tahmin edilmiş ve stokların Merkez Doğu Akdeniz Bölgesi karakterlerinde olduğu belirlenmiştir. Anlık mortalite Z=1.59 ve doğal mortalite katsayısı 0.41’dir. Katılım başına ürün modeline göre İyon Denizi’nde barbunya stoklarında aşırı avcılık olduğu saptanmıştır. Aquirre (1997), barbunya ve tekir balıkları üzerinde yaptığı çalışmada, Mullidae türlerinde üst çene dişlerinin olmamasına karşın, tekir ve barbunya yavrularında üst çenede dişler olduğunu, bununla birlikte total boyu 50 mm’den büyük örneklerde dişlerin gözle görülebilir nitelikte olmadığını, buna dudaklar tarafından örtülmesinin neden olduğunu, diş sayısının yavru bireylerin büyümesi ile azaldığını, 10 cm’ye ulaştıktan sonrada kaybolduğunu vurgulamıştır. Mamuris vd. (1998), Ege Denizi’nin Yunan karasularında değişik bölgelerden elde ettikleri örneklerde barbunyanın morfolojik farklılığını araştırmışlar ve erkeklerle dişilerin ortalama boyları arasında farkı istatistiki açıdan önemli bulmuşlardır (P<0.05). Genç (2000), Doğu Karadeniz kıyılarında yaptığı çalışmada, barbunya balığının sıcaklığa bağlı olarak yıl boyunca farklı derinliklerde bulunduğunu, yazın ilk 20 m derinlik tabakasında yoğunlaştığını, kışın 50-100 m’ler arasında bulunduğunu bildirmektedir. İlk bireyler 2-3 aylıkken demersale inmekte ve stoka katılmaktadır. Çalışılan 14022 adet bireyde 15 maksimum boydaki balık 23.5 cm olarak bulunmuştur. Başlangıçta cinsiyet oranı 1:1’e yakınken yaş artışıyla dişilerin oranı artmaktadır. Mezgitten sonra trol av kompozisyonunda en fazla av veren türdür. Yaş-boy ilişkisi erkekler için Lt=22.16(1-e-0.213(t+2.038), dişiler için Lt=25.55 (1-e-0.238(t+1.324)) bulunmuştur. Aynı çalışmada torba ağ göz açıklığı 18, 20 ve 22 mm olan trol uygulamalarında seçicilik (L50) değerleri sırasıyla; 12.57, 13.20 ve 13.77 cm olarak belirlenmiştir. Barbunyada ilk eşeysel olgunluk boyu erkek bireyler için 10.17 cm, dişiler için 11.28 cm olarak hesaplanmıştır. Bu boylara karşılık gelen bireylerin genel olarak 1 yaşında olduğu belirlenmiştir. Güneydoğu Karadeniz kıyılarında dağılım gösteren barbunya, mayıs ayı sonlarından başlayarak ağustos başlarına kadar üremektedir. Üremenin, ilk 20 m derinlik tabakasında, 18-25 ˚ C de, ‰17-18 tuzlulukta, 6-9 mg/L çözünmüş oksijen sınırlarında ve 10-12 kg/m3 yoğunlukta (sigma-t) olduğu belirlenmiştir. Üreme döneminde sulanmış, atılmaya hazır yumurtaların çapı ortama 756 ± 2.21 (545-1050 ) µ olarak tespit edilmiştir (Genç, 2000). 2.2.3. Kalkan (Psetta maxima maeotica ) Kalkan balığı , Atlantik'in Avrupa ve Kuzey-Batı Afrika kıyı1arı boyunca ve özellikle Kuzey Denizi'nde Scopthalmus maximus ve Scopthalmus rhombus olmak üzere iki alt türle anılırken (Wheeler, 1969; Fisher vd, 1987), Akdeniz Sular Sistemi'nin Karadeniz Bölgesi’nde Psetta maxima maeotica, Psetta maxima ponticus; ve Scopthalmus rhombus adı altında üç alt türle temsil edi1mektedir (Kutaygil ve Bilecik, 1979) Karadeniz'de bulunanlardan Psetta maxima maeotica, diğer iki alt türe oranla daha yoğun olarak bulunmaktadır . Kalkan balıkları Pleuronectiformes takımına dahildir. Vücut rhomboidal şekilli ve sağa yatıktır. Boyları 1 m’yi, ağırlıkları 20 kilogramı aşabilir. Renk değişken olup bulundukları zeminin rengine uyar, fakat genelde çeşitli kahverengi tonlarındadır (Slastenenko, 1956). Vücudun sol tarafı renkli sağ tarafı ise renksizdir. Çoğunlukla vücudun tamamında “çivi” denilen büyük pullar bulunur. Daha çok kumlu-çamurlu ve midyeli zeminlerde yaşamakta fakat midyelik zonları tercih etmektedir (Slastenenko, 1956; Campbell, 1983). Yüksek ekonomik değere sahip olan kalkan balığı, Karadeniz'in en önemli demersal balığıdır. Yumurtlama mart ayında başlar ve temmuzun ikinci yarısına kadar devam eder. Yumurtaları ve ilk evredeki larvaları pelajiktir. Fekondite (yumurta verimi) çok yüksek olup balık ağırlığına bağlı olarak 300 bin ile 13 milyon adet arasında değişir. Larval evrenin ilk iki ayında pelajik olan larvalar zooplanktonla beslenir; matamorfozdan sonra bentik yaşama dönen larvalar sığ kıyı sularına inerler. Genellikle 15-30 m derinliklerdeki gruplar henüz cinsi olgunluğa ulaşmamış 1 ve 2, bazen de 3 ve 4 yaşındaki balıklardan oluşur. Ergin ve eşeysel olgunluğa erişmiş balık mevsime ve fizyolojik durumlarına bağlı olarak kıyı şeridinden 140 metreye kadar değişen derinliklerde bulunur (Ivanov ve Beverton, 1985). Kalkan, balıklar, crustasea ve mollusklarla beslenen karnivor bir türdür. Beslenme, özellikle sonbahar-kış aylarında ve yumurtlama mevsiminde yoğunlaşır. Yazın suların çok sıcak olduğu zamanlarda beslenme azalmaktadır. Kış aylarında beslendikleri balıkların yoğunluğuna bağlı olarak 50 ile 140 m derinlikteki sahalara göç ederler. Yaz mevsiminde 4090 m derinliklerde bulunmakla beraber, sonbaharda beslendikleri balık sürülerinin peşinden çok sığ sulara göç ederler (Ivanov ve Beverton, 1985). Bulgaristan ve Anadolu kıyılarında kalkan balıklarının az bir kısmı 2 yaşında cinsel olgunluğa ulaşırken büyük bir kısmı 3, 4 ve 5 yaşlarında erginleşir. Bulgaristan kıyılarında 3 yaşındaki kalkan balıklarının %40’ı, 5 yaşındakilerin ise %75’i cinsel olgunluğa ulaşır. Sovyetler Birliği kıyılarında 3 ve 4 yaşındaki balıkların %3-5’i ve 5 ve 6 yaşındaki çoğu 16 erkek balıkların ise sadece %60-70’i erginleşmektedir. Dişilerin cinsi olgunluğa erişmeleri ise ancak 6-8 yaşında yoğunlaşmaktadır (Ivanov ve Beverton, 1985). Karadeniz (1990), kalkan balıklarının Doğu Karadeniz'de 3 yaşında cinsi olgunluğa geldiğini ve üremenin mart ayında başlayıp haziran ayı başına kadar devam ettiğini bildirmektedir. Aynı çalışmada dişiler populasyonun %53.57'sini erkek bireyler ise %46.43'ünü teşkil etmektedir. İncelenen kalkanların 23-72 cm arasında değiştiği bildirilmektedir. Anadolu'nun Orta Karadeniz sahillerinde Kutaygil ve Bilecik (1979) tarafından yapılan bir çalışmada erkek kalkanlar 9, dişi kalkanlar ise 15 yaşa kadar populasyonda gözlenmiştir. Ivanov ve Beverton (1985), Karadeniz kalkan balıklarının mart-mayıs ayları arasında yumurtlamak amacıyla sığ sulara göç ettiklerini bildirmektedirler. Aesen ve Akyüz (1956) Zonguldak-Amasra neritik alanında 40 m ve 80 m derinliklerde dip trolü ile gerçekleştirdikleri araştırma avcılığında 80 m istasyonlarındaki kalkanların 40 m istasyonlarındakilerden 1/3 oranında daha fazla bulunduğunu tespit etmişlerdir. Acara (1985), bu balıkların sığ ve derin sular arasında yumurtlama göçü yaptıklarını, yumurtlamanın daha çok sığ sularda olmak üzere kısmen de derin sularda olduğunu ve güz mevsiminde daha çok küçük bireylerin derin sulara göç ettiklerini bildirmektedir. Erdem (1997), kalkan balıklarına yönelik yaptığı seçicilik çalışmasında bu balığın 2 yaşında yumurtlamaya başladığını ve 4 yaşındaki bireylerin tümünün ergin balıklardan oluştuğunu tespit etmiştir. Aynı çalışmada, boy-ağırlık ilişkisi W=0.0042 L3.4306 şeklinde, her yaş için ortalama boy ve ağırlıklar kullanılarak hesaplanan boy-ağırlık ilişkisi denklemi ise Wt=0.0047 Lt3.4188 olarak belirlenmiştir. von Bertalanffy büyüme denklemi; boy için:Lt=90.56(1-exp(-0.132(t+0.854))), ağırlık için: Wt=21712.8(1-exp(-0.132(t+0.854)))3.4188 şeklinde bulunmuştur. Zengin(2000), kalkan balığının 3 yaşında üremeye başladığını, üremenin nisan-haziran ayları arasında gerçekleştiğini, ilk üreme boyunun dişilerde 38.8 cm olduğunu bildirmektedir. 1990-1995 yılları arasında bu balığın avcılığına ilişkin yürütülen çalışmalarda, yıl boyunca avlanan kalkanın %72 sinin 345 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanıldığını, üreme dönemindeki avcılığın kalkan avcılığının %64’üne tekabül ettiği bildirilmektedir. 2.2.4. Pisi (Platichtys flesus luscus ) Slastenenko (1956), bu balığın boyunun 30-40 cm’ye ulaştığını, avlananların büyük kısmının ise 30 cm’den küçük olduğunu, 23 cm uzunlukta olan fertlerin ağırlığının 200 grama yakın olduğunu, dişilerin büyümesinin çoğunlukla erkeklerden daha hızlı olduğunu, eşeysel olgunlaşmanın 3 yaşında başladığını bildirmektedir. Hill (1971), 1951-53 yılları arasında pisilerin kıyı hareketlerini incelemiştir. Kasım ayında yoğun olarak 1 yaş grubunun bulunduğu ve dişi pisilerin erkeklerden daha hızlı hareket ettiğini, yaz başlangıçında ise 3 yaşındaki balıkların genç balıklardan daha hızlı yayıldığını tespit etmiştir. Basimi ve Grove (1986), Kuzey İskoç Denizi’ndeki pisilerde, 1970-1977 periyodu boyunca total mortalitenin erkekler için 0.98, dişiler için 0.65, %50 cinsel olgunluğa erişme yaşının 3.08, balık boyunun ise 25.21 cm olduğunu tespit etmişlerdir. Hoffmann ve Degel (1987), 1984-1986 yıllarında, yoğun olarak avcılık yapılan Danimarka’nın batı kıyılarında Limfjord’a taşıdığı pisi (Pleuronectes platessa) balıklarında, yaşlara karşılık gelen boyların ortalamasını, 1. yaşta 7.8 cm, 2. yaşta 15.63 cm, 3. yaşta 21.3 cm ve 4. yaşta ise 26.43 cm bulmuştur. 17 Bergman vd (1988), İngiliz kanalında yapmış oldukları araştırmada, Kuzey Deniz pisilerinin (Pleuronectes platessa) üreme mevsiminin aralık-mart ayları arasında olduğunu ve bu periyot boyunca anaçların açık denizde özel alanlarda toplandığını belirtmişlerdir. Rijinsdrop (1989), 1989 yılında erkek ve dişi kuzey denizi pisileri üzerine yaptığı çalışmada, dişilerde gonad gelişiminin haziran ve aralık arasında olduğunu, ocak ve mart ayları arasında gonad ağırlığının vücut ağırlığının yaklaşık %17’sine ulaştığını bildirmiştir. Dişilerde üremenin ocak sonundan mart başına kadar 5 hafta, erkeklerde ise en az 11 hafta olacak şekilde aralık ortasından mart ortasına kadar sürdüğünü gözlemiştir. Erkeklerde cinsi olgunluğun 2-3 yaşlarında, dişilerde ise 4-5 yaşlarında görüldüğü, %50 eşeysel olgunluğa ulaşmanın erkeklerde 22 cm’de, dişilerde ise 34 cm’de olduğu bulunmuştur. Samsun (1995), Orta Karadeniz’de avlanan pisi balığı üzerine yaptığı çalışmada, bu balıkların yumurtalı dönemlerinin aralık-şubat ayları arasında olduğunu ve üreme olgunluğuna 21 cm boydan sonra ulaştığını saptamıştır. %71.35 oranında pisi balıklarının üreme olgunluğuna gelmeden avlandığı bulunmuştur. Araştırmada cinsiyet oranları %49.4 dişi, %50.6 erkek olarak saptanmıştır. Boyca büyüme Lt=48.47(1-exp(-0.0715(t+4.2789))), boy-ağırlık ilişkisi dişiler için W=0.00844 L3.1128 r=0.9317, erkekler için, W=0.01860 L 2.7888 r= 0.9212, genel olarak ise W = 0.00341 L3.3932 r = 0.9643 olarak hesaplanmıştır. Kondüsyon faktörü, dişiler için 1.21, erkekler için 1.02 ve genel olarak 1.12 olarak bulunmuştur. Orta Karadeniz’de pisilerin cinsi olgunlaşma zamanının tam olarak 3 yaşını bitirdikten sonra olduğu tespit edilmiştir. Özdamar vd. (1995)'nın 1994-1995 av sezonunda Samsun körfezinde yaptıkları çalışmada; doğal ölüm oranı M=0.22, avcılıktan dolayı ölüm F=0.46, toplam anlık ölüm katsayısı Z=0.68, işletme oranı E=0.68, yıllık ölüm oranı A=0.49, yıllık yaşama oranı S=0.51 bulunmuştur. Üremenin, aralık-mart ayları arasında ağırlıklı olarak da ocak-şubat ayları arasında gerçekleştiği belirlenmiştir. Genç vd. (1998) 1991-1996 yılları arasında Trabzon karasularında 7610 adet pisi üzerinde yaptıkları çalışmada, bu balığın 2 yaşında, aralık-ocak aylarında daha yoğun olmak üzere kasım-şubat ayları arasında, deniz suyu sıcaklığının 7-13°C olduğu zaman ürediğini tespit etmişlerdir. Aynı çalışmada dişilerin populasyonda erkeklerden daha hızlı büyüdüğü, yaşın artışıyla dişilerin populasyondaki oranının yükseldiği ve belirli boy grubundan itibaren populasyonun tamamen dişilerden oluştuğu, yaş-boy ilişkisi erkeklerde Lt=33.01(1-e-0.215(t+2.235)), dişilerlerde ise Lt=44.98 (1-e-0.197(t+1.433)) olarak hesaplandığı, kondüsyon faktörünün ise üremenin minimum olduğu yaz aylarında maksimum düzeyde olduğu bildirilmektedir. 2.2.5. İzmarit (Spicara smaris ) Ilıman ve sıcak deniz balığı olan izmarit, Karadeniz’in her yerinde, Akdeniz havzasında ve Atlas Okyanusu’nun 200 m derinliğine kadar olan geniş bir sahada dağılım göstermektedir. Genellikle çamurlu, yosunlu ve kayalıklı dip yapısının üstünde yaşarlar. Su sıcaklığına bağlı olarak kıyıya veya derin sulara doğru göç ederler. Üreme, Akdeniz'de şubattan mayısa Karadeniz’de temmuzdan eylüle kadar devam eder. Cinsi olgunluğa dişilerin 2, erkeklerin 3 yaşında ulaştıkları bildirilmektedir (Fisher vd, 1987). Slastenenko'ya göre (1956), izmaritlerde ömür erkeklerde 10, dişilerde 7-8 yıl olup, maksimum boy 20 cm’dir. üreme dişilerde 3, erkeklerde 4 yaşında olmaktadır. Vidalis ve Tsimenidis (1996), 1988-90 yılları arasında Girit açıklarında yaptıkları çalışmada, maksimum yaşın dişiler için 5, erkekler için 7 olduğunu bildirmektedirler. Araştırıcılara göre ilk iki yıl büyüme hızlı olmakta daha sonra azalmaktadır. Yaş-boy ilişkisini gösteren von Bertalanffy denklemi dişiler için, Lt=12.84(1-exp(e-0.921(t+0.215)), erkekler için, 18 Lt=20.23(1-exp(e-0.159(t+3.522)) olarak hesaplanmıştır. b regresyon katsayısı 3’ten büyük bulunmuştur. Genç vd (1998) 1991-1993 yılları arasında Trabzon karasularında 6627 adet izmarit üzerinde yaptıkları çalışmada, bu balığın 1 yaşında, haziran-ağustos arasında, deniz suyu sıcaklığının 18-25°C olduğu zaman ürediğini tespit etmişlerdir. Dişiler populasyonda erkeklerden daha fazla temsil edilirler. Yaş-boy ilişkisi erkeklerde Lt=24.28(1-e-0.226(t+1.861)), dişilerde Lt=23.20 (1-e-0.212(t+2.378)) bulunmuştur. Kondüsyon faktörünün ilkbahar döneminde en düşük, üreme döneminden sonra sonbahar aylarında en yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal İncelenen örnekler ile balıkçılığa ait bilgiler balıkçılık merkezlerinden alınmıştır. numuneler hiçbir müdahaleye maruz kalmadan alınmış uygun bir ortamda çalışılmıştır. Şekil 4. Çalışmada incelenen türlerin görünümü. Familya Cins Tür Alt tür Türkçe İngilizce : Gadidae : Merlangius : Merlangius merlangus : Merlangius merlangus euxinus (Nord.,1840) : Mezgit : Whiting Familya Cins Tür Alt tür Türkçe İngilizce : Mullidae : Mullus : Mullus barbatus : Mullus barbatus ponticus (Essipov, 1927) : Barbunya : Red mullet Familya Cins Tür Alt tür Türkçe İngilizce : Scophthalmidae : Psetta : Psetta maxima : Psetta maxima maeotica (Pallas,1811) : Kalkan : Turbot Familya Cins Tür Türkçe İngilizce : Pleuronectidae : Pleuronectes : Platichtys flesus luscus (Linnaeus, 1758) : Pisi : Flounder Familya Cins Tür Türkçe İngilizce : Centraconthidae : Spicara : Spicara smaris (Linnaeus, 1758) : İzmarit : Picarel 20 3.1.1. Örneklemenin Yapıldığı Balıkçılığın Genel Özellikleri Proje kapsamında, Sinop-Bozburun ile Kemalpaşa-Sarp sınırı arasındaki sahada çalışmalar yürütülmüştür. Söz konusu sahanın Giresun-Sarp arasında kalan kesiminde kıtasal zon dar bir saha ile sınırlandırılırken (hidrojen sülfür), Ordu, Ünye, Samsun ve Sinop’ta kıtasal zon genişlemektedir. Avcılık da sahaların karakterine bağlı olarak şekillenmiştir. Özellikle kıtasal zonun genişlediği Samsun ve Sinop Körfez’lerinde trol avcılığı yaygınlaşırken, doğu kesimlerinde demersal balıklar 5-10 m boyundaki teknelerin kullandığı uzatma (galsama) ağlarıyla avlanılmaktadır. Son yıllarda Sinop bölgesinin de trole kapatılmasıyla trolle avcılık Samsun Körfezine kilitlenmiştir. Karadeniz’de 1988 yılında deniz balıkları üretimi yaklaşık 352 bin ton iken 1990 yılında 105 bin tona gerilemiştir. Yeterli avcılık yapamayan tekneler hem trol hem de gırgır avcılığı yapabilmek için çift amaçlı ruhsat almaya başlamışlardır. 3.1.2. Karadeniz’deki Demersal Balıkların Genel Özellikleri Demersal balıklar, hayatının büyük bir kısmını veya tamamını zeminde geçiren tam bentik, yada zeminden beslenen fakat zemin üzerinde yüzen bentopelajik türler olduklarından trolle kütle halinde avlanan balıklardır (Demir, 1996). Vücutlarındaki yağın çoğu karaciğerlerinde biriktiğinden etleri yağca düşük ve et kalitesi yüksek olan beyaz etli balıklar grubu olarak tanımlanabilir. Ülkemizdeki ekonomik balık türleri içinde ekonomik olan ve tercih edilen türlerin başında demersal balıklar gelmektedir. Ayrıca dünyada demersal balıkların yetiştiriciliği pelajik balıklara nazaran fazladır. Ancak denizel ortamda yapılan avcılığı pelajik balıklara nazaran gerek ülkemizde gerekse dünyada daha düşüktür. İzmarit dışında, incelenen demersal türlerin döllenmiş yumurta ve larvaları pelajik ortamda hayat sürdürdükten sonra demersal ortama inerler. Hayatlarının kalan kısımlarını bu ortamda sürdürürler. En önemli demersal balıklardan olan kalkan, mezgit ve barbunyanın ekolojik istekleri birbirinden farklılık arz etmektedir. Mezgit (M. merlangius euxinus) daha çok soğuk su balığı iken barbunya (M.barbatus ponticus) dünyada daha çok subtropikal bölgede dağılım gösterir. Kalkan (Psetta maxima maeotica) bu iki balığın istediği sıcaklıklar arasında yaşamını sürdürür. Kışın yüzey suyu sıcaklığının en düşük olduğu aylarda 50-100 m derinliklerde bu üç türe ait stoklar bir arada bulunurken, yazın oluşan tabakalaşma ile üreme dönemlerinde değişik derinliklerde bulunurlar. Yazın barbunya stokları tamamen termoklin tabakası üstünde yer alırken, mezgit balığı termoklin tabakası altında yer almakta, kalkan ise her iki tabakada bulunabilmektedir. 3.2. Metot 3.2.1. Örnekleme Çalışmaları 1997 yılında ön saha çalışmaları yapılmış, 1998-1999 yılında çalışmalar kısmen yürütülmüştür. Değerlendirmede kullanılan veriler genellikle 2000 yılı verilerini kapsamaktadır. Çalışmalar, Hopa-Sinop arasındaki balıkçı limanı, balıkçı barınağı ve tekne çekek yerlerini kapsamıştır. Çalışmalarda, balıkçılarla yüz yüze görüşülmüş ve bölgede bulunan il ve ilçelerdeki balıkçılık yerlerinde av gücüne ait veriler Ek-1, Ek-2 ve Ek-3’deki formlara göre elde edilmiştir. Av gücüne ait bilgiler elde edildikten sonra avlanan türden örnek alınmıştır. 21 3.2.2. Laboratuar Çalışmaları Biyometrik ölçümler için örnekler genellikle, uzatma avcılığında günün erken saatlerinde, trollerde ise akşam saatlerinde, bizzat teknelerden herhangi bir tasnif yapılmadan alınmıştır. Örnekler alındıktan sonra uygun çalışma ortamı veya laboratuar bulunduğunda ölçümler gerçekleştirilmiştir. Örneğe ilişkin çalışmalarda balıkların boy-frekans dağılımları 0.5 cm boy aralığında alınmış, daha sonra boy-frekans ölçümü yapılan her boy grubundan belirli sayıda örnek ayrılarak bunların bazı biyometrik özellikleri (vücut ağırlığı (g), total boy (mm), cinsiyet, gonad ağırlığı vs.) ölçülmüştür (Ek-4, Ek-5) 3.2.3. Seçicilik Çalışmaları Populasyon dinamiğinin en önemli konularından birini oluşturan seçicilik çalışmaları için uzatma (galsama) ve trol ağlarından örnek alınıp değerlendirilmiştir. Örnek alınan galsama ağları 18-20-22 mm ağ göz açıklıklarına sahip ağlardır. Trolle avcılıkta daha çok 20 mm’lik ağ göz açıklığına sahip torbalar kullanılmaktadır. 3.2.4. Biyometrik Çalışmalar 3.2.4.1. Boy Ölçümleri Deniz çalışmalarında daha çok total boy kullanıldığından çalışmalarda total boy alınmıştır. Total boy ölçümleri, balık boydan boya ve sağ tarafı üzerine ölçüm tahtasına uzatılarak, burun ucu yavaşça tahtanın baş kısmına bastırılarak, ağız kapalı konumda iken 1 mm hassasiyetle skaladan okunmuştur (Holden ve Raitt, 1974). Balığın ağzı kapalı iken, burun ucundan kuyruk kısmının en uç noktasına kadar alınan en büyük uzunluk total boy olarak tanımlanır. 3.2.4.2. Ağırlık Ölçümleri Ağırlığın belirlenmesi için balıkların su ve salgıları (mukoza) kuru bir bez veya kurutma kağıdı ile alındıktan sonra 0.01 g hassasiyetli elektronik terazide tartılmıştır. Aynı şekilde gonadlar taze iken, 0.01 g hassasiyetli elektronik terazi kullanılarak tartılmıştır 3.2.4.3. Cinsiyet Tayini Cinsiyet tayini için her balığın karın bölgesi, anüsten başlamak üzere anal yüzgeç boyunca açılmış, karın boşluğunun her iki yanında yer alan gonadlar bir pens yardımı ile zedelenmeden çıkarılmıştır. Cinsiyetler, çıplak gözle, erkek ve dişi gonadın renk ve şekil gibi morfolojik farklılığından yararlanılarak tespit edilmiştir. Ovaryumlar, kırmızı-pembemsi-sarı renkte, karın boşluğu boyunca konik şekilde uzanan, belirgin bir şekilde damar içeren ve granüler bir yapı gösterir. Testisler ise yumuşak, beyazımsı, kaygan ve düz bir dokuya sahiptir (Holden ve Raitt, 1974). 22 3.2.5. Verilerin Değerlendirilmesi 3.2.5.1. Türlerin Avlanma Sezonu Proje çalışmaları esnasında önemli bazı türlerin hangi av aracı ile yılın hangi döneminde daha yoğun avlanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Demersal balıklar yoğun olarak iki farklı avlanma yöntemi olan trol ve uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Trol ile avcılık sezonu ve avcılığın yapılacağı bölgeler ile diğer avcılığa ait sınırlamalar her yıl yayınlanan Su Ürünleri Sirkülerleri ile belirlenmektedir. Avlanma sezonu boyunca avlanan önemli ticari türlerin değişik av aracı ile hangi aylarda daha yoğun avlandıkları anket formları (form-1, form 2) ve gözlemlerle tespit edilmeye çalışılmıştır. 3.2.5.2. Boy Dağılımı 2000 yılında Sinop-Hopa arasında belirli aralıklarla alınan örneklerin 0.5 cm aralığında boy-frekans dağılımları çıkarılmıştır. Boy-frekans dağılımı avlanma aracına göre alttan sınıflandırma yöntemine göre yapılmış, her boy grubuna ait ortalama değerler hesaplanmıştır. Ayrıca, populasyonun yaş ve eşey gruplarına göre ortalama, minimum ve maksimum boy ve standart hata değerleri belirlenmiştir. 3.2.5.3. Eşey Dağılımı İncelenen türlerin eşey ayrımı yapılarak, yaş gruplarına ve avlanma yöntemlerine göre eşey oranları belirlenmiştir. Ayrıca, eşey grupları arasında yaşlara göre ve genel olarak cinsiyet oranları tespit edilmiştir. Her iki cinsiyet grubu arasında yaşlara göre bir farklılığın olup olmadığının istatistiksel olarak kontrolünde χ2 testi kullanılmıştır (Düzgüneş vd., 1993) 3.2.5.4. Büyümenin İncelenmesi 3.2.5.4.1. Boy-Ağırlık İlişkisi Bir balığın boyu ile ağırlığı arasında fonksiyonel bir ilişki vardır (Ricker, 1975). Yani, balıklardaki ağırlık artışı boyun bir kuvveti şeklinde ifade edilmektedir. Boy-ağırlık ilişkisi hesaplamalarında doğru sonuçlara ulaşmak için örneklerin çoğunun yaş gruplarını temsil etmesine dikkat edilmiştir. Boy-ağırlık arasındaki ilişkiyi tahmin etmek için Ricker (1975)’in belirttiği üssel ilişki modeli kullanılmıştır. W = a L b veya logW = log a + b (log L)...............................................................(1) Burada; a ve b: regresyon sabitleri olup, a: kesişme noktası (balığın beslenme şartlarına bağlı), b: eğim (balığın büyümesine bağlı). W : total vücut ağırlığı (g) L : total boy (cm) İncelenen demersal türlerin populasyonuna ait balıkların ağırlıkça büyümesinin, izometrik veya allometrik olduğunu tespit etmek için, boy ve ağırlık değerleri regresyon analizine tabi tutulmuş ve en küçük kareler yöntemine göre “a” ve “b” katsayıları hesaplanmıştır (Ricker, 1975; Pauly, 1983). 23 3.2.5.4.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi Bu çalışmada incelenen balıkların yaşa göre boy ve ağırlık olarak von Bertalanffy büyüme parametrelerini hesaplamak için “Gulland ve Holt" (1959) yöntemi kullanılmıştır. bu yöntemde yaşlar arası büyüme oranları ile buna denk düşen ortalama boylar arasında regrasyon analizi yapılarak büyüme parametreleri belirlenmiştir. Büyüme eşitlikleri, yaş-boy ilişkisi için; Lt = L∝ (1 − e − k (t −t0 ) ) .....................................................................................................(2) yaş-ağırlık ilişkisi için ise; Wt = W∝ (1 − e − k ( t −t0 ) ) b .................................................................................................. (3) formülleri kullanılmıştır. Burada;, t : Yaş (yıl) t0 : Balığın boyunun sıfır kabul edildiği andaki teorik yaşı (yıl) Lt : Balığın herhangi bir ‘t’ yaştaki boyu (cm) Wt : Balığın herhangi bir ‘t’ yaştaki ağırlığı (g) k : Büyüme katsayısı (yıl-1) L∞ : Balığın teorik olarak ulaşabileceği Asimptotik boy (cm) W∞ : Balığın teorik olarak ulaşabileceği Asimptotik ağırlık (g) b : Boy- ağırlık ilişkisi denklemindeki regresyon katsayısı 3.2.5.5. Kondüsyon Faktörü Ağırlık ve boy arasındaki ilişkinin bir göstergesi olan, üreme ve beslenmeye bağlı olarak değişen kondüsyon faktörü hesaplamalarında “Fulton Kondisyon Faktörü” formülünün Htun-Han (1978) ile Gibson ve Ezzi (1978) tarafından modifiye edilmiş şekli kullanılmıştır: W − GW K= * 100 ......................................................................................................(4) L3 Bu eşitlikte; K : Kondisyon faktörü W : Balık ağırlığı (g) GW : Gonad ağırlığı (g) L : Total boy (cm) b : Boy-ağırlık ilişkisi denklemindeki regresyon katsayısı 3.2.5.6. Ölüm Oranlarının ve İşletme Oranının Tahmini 3.2.5.6.1. Toplam Ölümün Hesaplanması Araştırmada anlık toplam ölüm katsayısının (Z) hesaplanmasında Heincke (1913) tarafından önerilen yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemde değişik zamanlar için ilgili stoka ait balık sayıları biliniyorsa, bu veriler kullanılarak toplam anlık ölüm katsayısı (Z), aşağıdaki 5 nolu denklem yardımıyla hesaplanabilir. (Heincke, 1913; Ricker, 1975). N (1) + N ( 2 ) + N ( 3) + N ( 4 ) + ................ Z = − ln .......................................................... (5) N ( 0 ) + N (1) + N ( 2) + N ( 3) + N ( 4) + ......... 24 Eşitlikteki N(0), N(1), N(2), N(3) ve N(4) sırasıyla başlangıçtaki (t(0)) ve t(1), t(2), t(3) ile t(4) anlarında stokta bulunan balık sayılarını göstermektedir. Populasyona tam olarak katılmış yaş grubu N(0) olarak alınır. Hesaplamalarda frekans değerinin azalmaya başladığı yaş grubu N(0) olarak tanımlanmıştır. Yaşama oranı ile toplam anlık ölüm arasında S = e − z şeklinde bir ilişki vardır. Burada Z, toplam ölüm oranını ifade etmektedir (Ricker, 1975). 3.2.5.6.2. Doğal Ölümün Hesaplanması Balıkçılıktan meydana gelen doğal ölümü doğru ve kolay olarak tahmin etmek çok zordur. Hesaplamalarda iki yöntem kullanılmıştır. Doğal ölümün tahmin edilmesinde kullanılan birinci yöntem Pauly (1980b) tarafından geliştirilen eşitlikler: Ln M = - 0.0152 - 0.279 * Ln L∞ + 0.6543 * Ln k + 0.4630 * Ln T......................... (6) M : Doğal ölüm katsayısı L∞ : Asimptotik uzunluk (cm) k : Büyüme katsayısı T : Dağılım alanlarının ortalama su sıcaklığı (°C) (Balığın yaşadığı ortamın su sıcaklığı; mezgit için 10 °C, barbunya için 13 °C, kalkan 10 °C, pisi için 12 °C ve izmarit için 13 °C alınmıştır). Pauly (1980b)’nin ampirik formülü, 175 farklı balık stokunun büyüme parametrelerinin, çoklu regresyon analizine ve doğrusal ilişkilerinin tahminine dayandırılmaktadır. Pauly’nin verdiği bu eşitlik sadece bireysel olarak yaşayan, yani sürü oluşturmayan türler için kullanılmaktadır. Pauly (1983), bu eşitliği sürü oluşturan türler için tekrar ele alıp, yeniden düzenlemiş, doğal ölüm katsayısının bu türler için %20 daha az hesaplanması gerektiğini bulmuş, ve denklemi aşağıdaki gibi düzenlemiştir. M = 0.8* exp ( - 0.0152 - 0.279 Ln L∞ + 0.6543 Ln k + 0.463 Ln T).........................(7) Doğal mortalitenin hesaplanmasında kullanılan ikinci yöntem Ursin (1967) ‘e aittir. Ursin, von Bertalanffy büyüme sabitlerinin hesaplandığı materyalin ortalama ağırlığını kullanarak, doğal ölümlerle bu örneğin ortalama ağırlığı arasında ; M= W –(1/b) ...................................................................................................................(8) gibi bir ilişkinin olduğunu öne sürmüştür. Burada; W= örneğin ortalama ağırlığı (g) b= boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon katsayısıdır. 3.2.5.6.3. İşletme Oranının Tahmini İşletme oranı ile stoktaki avcılığın düzeyi kabaca tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, Pauly (1983) tarafından önerilen eşitlikten yararlanılmıştır: E = F/Z .........................................................................................................................(9) Burada; E : İşletme oranı F: Balıkçılık ölüm katsayısı (yıl-1) Z : Toplam anlık ölüm katsayısı (yıl-1) Bu tahmine göre işletme oranı, yani stoktan yararlanma oranı; E<0.5 ise, stoktan yetersiz, E = 0.5 ise optimum düzeyde yararlanılıyor, E>0.5 ise, o stok aşırı sömürülüyor demektir. Stokun sömürülme oranı, stok üzerine uygulanan balıkçılık faaliyetlerinin şiddetine göre artmakta veya azalmaktadır. 25 3.2.5.7. Seçicilik Verilerinin Değerlendirilmesi Çalışmada galsama ve trol ağı seçiciliğinin hesaplanmasında ağ göz açıklığı olarak uluslararası terminolojide kullanılan karşılıklı iki düğüm arasındaki gergin mesafenin yerine, ülkemizde kullanılan yan yana iki düğüm arasındaki mesafe alınmıştır. 3.2.5.7.1. Galsama Ağı Seçiciliği Galsama ağı ile ilgili parametrelerin hesaplanmasında Holt yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde balığın boyu ile ağ gözü açıklığı ilişkisi esas alınmıştır. Dolaylı hesaplama yöntemiyle hesaplanan seçicilik eğrileri bir normal dağılım fonksiyonu olarak çizilmekte olup aynı standart sapmaya sahiptirler. Ağ gözü açıklıkları çok farklı olmayan en az iki ağla yakalanan balıkların logaritmik oranlarının balık boyuyla doğrusal ilişkide oldukları kabul edilir (Sparre ve Venema, 1992; Holt, 1963). İşlemler aşağıdaki şekilde yapılmıştır: Her ağda yakalanan balıkların boy gruplarına göre sayıları belirlendikten sonra, ardışık ağda yakalananlardan büyük gözlü ağda yakalanan balık sayısını küçük gözlü ağda yakalanan balık sayısına bölüp doğal logaritmaları alınır ve bir tablo oluşturulur (Tablo 6). Tablo 6. Holt metoduna göre seçiciliğin hesaplanması için hazırlanan tablo Boy grubu (cm) - m1 ağında yakalanan balık sayısı (C1) - m2 ağında yakalanan balık sayısı (C2) - m3 ağında yakalanan balık sayısı (C3) - Yakalama oranı C2/C1 Yakalama oranı C3/C2 Ln(C2/C1) Ln (C3/C2) - - - - Lineer regresyon analizi ile boy (L) ve ln(C2/C1) arasındaki ilişkinin eğimi (b1) ve kesişme noktası (a1), boy (L) ve ln(C3/C2) arasındaki ilişkinin eğimi (b2) ve kesişme noktası (a2) bulunur. In(C2 /C1) = a1 + b1 L Ln(C3 /C2) = a2 + b2 L a ve b regresyon parametrelerinden yararlanılarak her ağ gözü açıklığı için optimum yakalama boyları hesaplanır. Küçük gözlü ağın optimum yakalama boyu ; − 2amA LA = b(mA + mB ) Büyük gözlü ağın optimum yakalama boyu ; − 2am B LB = b( m A + m B ) Burada; mA = Küçük gözlü ağın tam göz boyu (cm), mB = Büyük gözlü ağın tam göz boyu (cm), LA = Küçük gözlü ağın optimum yakalama boyu (cm), LB = Büyük gözlü ağın optimum yakalama boyu (cm) dır. Ağların standart sapması (SD) aşağıdaki gibi hesaplanır. 2a (m − m ) 1 / 2 B SD = 2 A b (m A − m B ) 26 Seçicilik faktörü (SF); − 2a SF = (Tam göz boyuna göre) b(mA + mB ) Her ağ için boy gruplarına göre uzunluğun bir fonksiyonu olarak yakalama oranları hesaplanır. P(L) fonksiyonu yardımıyla her ağ için seçicilik eğrileri çizilir. P ( Li ) = exp − ( L − Lm) 2 /(2SD 2 ) P( Li ) = i mm göz açıklığındaki ağın seçicilik eğrisi fonksiyonu Göz büyüklükleri birbirini takip eden ikiden fazla kullanılan ağların ortak seçicilik faktörü şu şekilde hesaplanır : − 2∑ [(ai / bi )(mi + mi +1 ] SF = i=1,2,3,.....n-1 ∑ (mi + mi +1 ) 2 [ ] [ ] mİ =Küçük gözlü ağın tam göz boyu (cm) mi+1= Büyük gözlü ağın tam göz boyu (cm) Eğer üç farklı aç gözü kullanılmış ise seçicilik faktörü aşağıdaki şekilde belirlenir: [[(a1 / b1 )(m1 + m2 )] + [(a2 / b2 )(m2 + m3 )]] SF = (m1 + m2 ) 2 + (m2 + m3 ) 2 Ortak standart sapmaları şu şekilde hesaplanır: [ { ] [ SD = 1 /( n − 1) ∑ [− 2 a i ( m i +1 − m i ) ] / bi ( m i + m i +1 ) n= kullanılan ağ gözü açıklığı sayısı 2 ]} 1/ 2 1/ 2 1 − 2a1 (m2 − m1 ) − 2a2 (m3 − m2 ) SD = + 2 b2 (m2 + m3 ) (3 − 1) b1 2 (m1 + m2 ) olarak hesaplanır. Ortak seçicilik faktörü yardımıyla herhangi bir (i) ağının optimum yakalama boyunun hesaplanması: Lmi= (SF) *mi i = 1,2,3,.....n Burada; SF = Ortak seçicilik faktörü, mi = i ağının tam göz açıklığı (cm), Lmi= i tam göz açıklığındaki ağın optimum yakalama boyunu (cm) göstermektedir 3.2.5.7.2. Trol Ağı Seçiciliği Balıkların ilk avlanma boyu (Lc), balıkçılık biyolojisi ve populasyon dinamiği çalışmalarında yer alan temel parametrelerden birisidir. Bu parametrenin tahmini için seçicilik denemelerinin yapılmasına ihtiyaç olduğu gibi sadece boy kompozisyonu verileri kullanılarak da bu parametre tahmin edilmektedir. Troller için geçerli olan bu yöntemde, boy gruplarına göre balık sayıları, doğal ölüm katsayısı (M), toplam anlık ölüm katsayısı (Z) ve von Bertalanffy büyüme denklemi parametreleri L∞ ve K bilinmelidir. Ayrıca boy-frekans dağılım tablosunda populasyona tam olarak katılmış en küçük balık boyu (L) saptanmalıdır. Bu boy pratikte, en fazla balığın bulunduğu boy grubundan bir sonraki grubun alt sınır değeri olarak kabul edilmektedir. İlk avlama boyunun (Lc) tahmininde, (L)’nün bulunduğu boy grubu ile en küçük boy grubu arasındaki boy grupları kullanılmaktadır (Sparre ve Venema, 1992). 27 Sırasıyla şu hesaplamalar yapılır: Boy grubunun alt ve üst sınırları; (L1, L2) Her sınıf aralığı için ortalama boya denk düşen yaş; t(L)=to-(1/K)*ln(1-L/L∞) (X) Birbirini izleyen boy grupları arasındaki büyüme süresi (∆t); ∆t (L1,L2)= t (L2)-t(L1) = (1/K)*ln((L∞-L1)/( L∞-L2)) Her boy grubundaki avlanan balık sayısı; C(L1,L2) Av eğrisi regresyon analizi için bağımlı değişkenin hesaplanması; Y’=Ln (C/∆t) Ağın gözlenen yakalanma oranı; S obs. = C/((∆t)*exp(a1-b1(Z)*t) Seçicilik eğrisi için regresyon analizinin bağımlı değişkeni; Y= ln (1/S obs.-1) Ağın tahmin edilen (teorik) yakalanma oranı; Sest.= 1/ (1+exp (a2-b2*t)) Buradaki değerler; K = von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody büyüme katsayısı) L∞ = von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy (cm)) to = von Bertalanffy büyüme parametresi (doğumdan önceki teorik yaş) a1 ve b1= birinci regresyonda elde edilen parametreler (-b değeri total mortalite olarak da alınabilir). Her boy grubundaki balık sayısının azalmaya başladığı değerden itibaren her boya isabet eden yaş ile bu verilere karşılık gelen ve hesaplanan Y’= ln (C/ ∆t) değerlerinin regresyonu sonucu elde edilen parametreler. a2 ve b2= başlangıçtan itibaren her boy grubundaki balık sayısının maksimuma ulaştığı değere kadar her boya isabet eden yaş ile ağın gözlenen yakalanma oranında elde edilen seçicilik eğrisi için regresyon analizinin bağımlı değişkeni (Y=ln(1/S obs.-1)) arasında yapılan regresyon sonucu elde edilen parametreler 3.2.5.8. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini Çalışma sahasındaki liman, barınak ve çekek yerlerine ait bilgilerle avcılık özellikleri ile ilgili (Ek-1, Ek-2, Ek-3) veriler toplanarak önemli demersal türlerin üretim miktarları tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, balıkçı barınaklarındaki tekne sayıları, bu teknelerin yaklaşık ne kadarının hedef türü avladıkları, hedef türü yılın hangi döneminde yoğun olarak avladıkları, avlanma sezonunun tahmini uzunluğu, uzatma ağları kullanılmış ise ağların denizde kalış süreleri, trollerin günlük trol çekim adeti ile bir çekimin süresi, teknelerin boyları, motor güçleri, uzatma ağı kullanılmış ise bir parça ağın boyutları ile ağın kaç parça olduğu gibi veriler ışığında üretim ve av gücüne ait tahminler yapılmaya çalışılmıştır. Tahmini av miktarının hesaplanmasında uzatma (galsama) ağları için; Bir barınakta yıllık tahmini av miktarı (kg) = barınakta hedef türü avlayan ortalama tekne sayısı (N)*ortalama birim zamanda av miktarı (kg/gün)* ortalama av sezonu (gün). Troller için; Bir barınakta yıllık tahmini av miktarı (kg)=günlük av yapan ortalama tekne sayısı(N)*günlük çekim sayısı*bir çekimdeki ortalama av (kg)*toplam av sezonu (gün) Barınaklar için tahmin edilen av miktarları toplanarak il ve bölge için toplam av, av aracına ve illere göre tahmin edilmiştir. 3.2.5.9. Geçmişe Dönük Ürün Analizleri (Boya Dayalı Cohort Analizi) Cohort analizi ve benzer metodlar, araştırıcılara, birbirini izleyen zaman aralıklarında yakalanan balık sayılarına bakarak stoklardaki değişimlerin ne olduğunu anlamaya imkan verir. Bu yöntemle, boy frekanslarından veya boy sınıflarından yararlanarak avlanma dönemi öncesinde denizde bulunan balık miktarları da tahmin edilebilir. Bu yöntem bir veya birkaç yıla ait boy kompozisyonu verileri değerlendirilerek uygulanabilir. “Boy Verilerine Dayalı Cohort Analizi” ismi, söz konusu analizde gerçek cohortlarla uğraşılmadığından bir ölçüde 28 yanılgıya yol açmaktadır. Gerçek cohort yerine, sabit parametre sisteminin kabulune dayalı sahte cohort (pseudo-cohort) kullanılır. Böylece, bir yıl süresince avlanan bütün boy (veya yaş) sınıflarının oluşturduğu görünümün, balığın tüm yaşamı süresince tek bir cohorta ait görünümü yansıttığı varsayılır. Bu yöntemin uygulanmasında kullanılan eşitlikler: Cohort analiz tekniğinin en önemli özelliği, her bir işlem adımının mutlaka tam bir yıl için uygulanmasına ihtiyaç göstermemesi veya bir işlem aşamasından diğerine sabit kalmasıdır. Bu nedenle daha genel bir ifadeyle; Nt = ( Nt+1e. M / 2 + Ct ) eşitliği, Nt = ( Nt+1e.M∆ t / 2+ Ct ) M ∆ t / 2 şeklinde yazılabilir. Burada ∆t, boy aralığının başından sonuna kadar büyümesi için gereken süredir. Bu durumda eşitlik, boy komposizyonu verilerine uygulanabilir ve boy sınıfı başlangıç ve sonu arasındaki büyüme süresinin tahmini de mümkündür. Büyümenin genel formülü olan von Bertalanffy denkleminden yola çıkılırsa; Lt = L ∞ ( 1-e - k ( t - t0 ) ) Burada: Lt = t yaşındaki boy L∞= balığın sonsuza kadar yaşaması halinde ulaşabileceği en büyük boy k = büyüme (Brody) katsayısı (balığın L ∞'a ulaşma hızını gösterir) t0 = boyun sıfır olduğu anda x eksenini kestiği nokta. Eşitlik yaşın bir fonksiyonu olarak boya göre yeniden düzenlenirse; t = t0 - ( 1 / k ) Ln (1 - Lt / L ∞ ) (oransal yaş) Bu eşitlik, her bir boy sınıfı aralığının alt limitinden (L1 cm), üst limiti (L2 cm) olan boya ulaşıncaya kadar büyümesi için gereken süreyi belirlemek için kullanılır. Şayet L1 ve L2' ye karşılık gelen boy t1 ve t2 ise; t1 = t0 - ( 1 / k ) Ln (1 - L1 / L ∞ ) t2 = t0 - ( 1 / k ) Ln ( 1 - L2 / L ∞ ) L1 den L2' ye kadar büyümek için gereken süre; ∆t = t2 - t1 = ( 1 / k ) Ln ( L ∞ - L1 ) / ( L ∞ - L2 )) şeklinde hesaplanabilir. Bu eşitlik t0’dan bağımsız olarak, k ve L∞’un bir fonksiyonudur. Bu da belli bir boydan diğer bir boya kadar geçen zamanın, von Bertalanffy büyüme eğrisinin orijininden bağımsız olduğunun bir göstergesidir. Bu yararlı bir özellik olup, belli bir boy aralığında (L2 - L1), yaşlara göre herhangi bir zaman dilimi içindeki değişimin daha az varyasyonla elde edilmesine imkan sağlar. L ∞ ve k bilindiği takdirde eşitlik kullanılarak, her boy grubunda ∆t’yi hesaplamak mümkündür. Başlangıç verileri olarak, L ∞ ve M/K ve en büyük boy grubu için F/Z değerine ihtiyaç duyulur. En büyük boy grubu, belirli bir boydan daha büyük balıklarla ilgili olup, bu aralığın başındaki balık sayısını hesaplamak için belirli bir F/Z değerini bilmek veya varsaymak zorundayız (Jones, 1985). Bu çalışmada F/Z oranı son boy grubu için 0.5 olarak alınarak hesaplamalar buna göre yapılmıştır. Her boy grubu için oransal yaş ve bir boy grubundan diğer bir boy grubuna geçerken geçen süre hesaplanır. Daha sonra şu işlemler yapılır: Her boy grubu için doğal mortalite faktörü hesaplanır. H(L1,L2) = exp ((M* ∆t) /2))= [ (L ∞ - L1) / (L ∞ - L2) ]M / 2 K En son boy grubunun başlangıçtaki balık sayısı hesaplanır. N(Ln)= (C(Ln , L∝)/(F/Z)) Son boy grubuna ulaşan balık sayısı bulunduktan itibaren birbirini izleyen daha genç boy gruplarına ulaşan balık sayıları hesap edilir. 29 N(L1)= [N(L2)*H(L1,L2) + C(L1,L2)]*H(L1,L2) Her boy grubu için işletim oranı hesaplanır. F/Z = C(L1,L2)/[N(L1)-N(L2)] Her boy grubu için balıkçılık mortalitesi hesaplanır. F = M*(F/Z)/(1-F/Z) Her boy grubu için total mortalite hesaplanır. Z=M+F Her boy grubunun ortalama ağırlığı boy-ağırlık ilişkisi eşitliğinde olduğu gibi hesaplanır. W (L1,L2)= a *[(L1+L2)/2]b Her boy grubu için ortalama birey sayısı hesaplanır N (L1,L2)* ∆t =[ N(L1)-N(L2) ]/Z Her boy grubu için ortalama biyokütle ton olarak bulunur. B *∆t = W- (L1,L2)*[ N(L1)-N(L2) ]/Z Her boy grubu için ürün hesaplanır Y(L1,L2)= W- (L1,L2)*C(L1,L2) Bu hesaplamalardan sonra denizdeki toplam biyokütle ve elde edilen tüm ürün için tüm boy grubları toplanır. Burada; H M F Z C N W B Y a ve b : : : : : : : : : : Doğal mortalite faktörü Doğal mortalite Balıkçılık mortalitesi Total mortalite Avlanan birey sayısı Birey sayısı Balık vücut ağırlığı (kg) Biyokütle (ton) Ürün (ton) Boy –ağırlık ilişkisinden hesaplanan parametreler. 3.2.5.10. Gelecekteki Ürün Tahmini (Boya Dayalı Thompson ve Bell Yöntemi) Çalışmada avcılığı en fazla yapılan demersal balıklar (mezgit ve barbunya) için ürün analizleri yapılmıştır. Diğer türlerin avcılık miktarının azlığından kaynaklanan örnek miktarının yetersizliği nedeniyle bu iki tür üzerinde iki değişik av aracına (trol ve uzatma ağları) yönelik analizler yapılmıştır. Thompson ve Bell yöntemi, 1934’te geliştirilmiş bir önceden tahmin yöntemidir. VPA ve cohort analizleri sürdürülen avcılık ve her yaş ve boy grubunda etkili olan ölüm oranlarını dikkate alarak denizde bulunması gereken balık miktarını tahmin etmekte kullanılırken, bu yöntem, av çabasındaki değişikliklerin gelecekteki verim üzerinde meydana getireceği değişiklikleri tahminde kullanılır. Bu nedenle, VPA ve cohort analizleri tarihsel veya geçmişi hatırlatan modeller, Thompson ve Bell yöntemi ise önceden tahmin veya beklenti yöntemi olarak bilinir. Gelecekteki verim ve stok biyokütle düzeyleri VPA ve cohort modellerinde kullanılanlara benzer matematiksel modellerin uygulanması ile tahmin edilebilir. Ayrıca, geçmiş balıkçılık verilerinin analizine dayanan bilgiler, farklı av çabalarında geleceğe yönelik tahminlerin yapılmasında da kullanılabilir. Diğer bir ifadeyle, önceden tahmin yöntemleri, av filosundaki artış veya azalma, en küçük ağ gözlerindeki değişme, avın yasakladığı yer ve mevsimler gibi balıkçılıkta gelişme ve yönetim önlemleri ile ilgili kararların alınmasında 30 doğrudan etkili olurlar. Bu nedenle bu yöntemler, balık stok tahmini ile balıkçılık kaynaklarının yönetimi arasında doğrudan ilişkilidir. Bu model, 1930’lu yıllarda Thomson ve Bell tarafından geliştirilmesine rağmen çok fazla miktarda matematiksel denklemlerin çözümünü gerektirdiği için bilgisayar teknolojisinin gelişmesine kadar yaygın bir kullanım alanı bulamamıştır (Sparre ve Venema, 1992). Bu yöntemin son amacı da balıkçılık kaynaklarının yöntemi ile ilgili sorumlulara, balıkçılığın stoklar üzerindeki biyolojik ve ekonomik etkileri hakkında bilgi sağlamaktır. Bu sonuçlara göre daha sonra, işletilen kaynaklarda maksimum verime ulaşılan bölgelerde, stokların geleceği tehlikeye düşürülmeden alınması gereken tedbirlerin neler olacağı hakkında bilgiler sağlar. Bu modelin önemli bir yönü de avın maddi değerini birlikte ele almasıdır. Bu nedenle model, biyo-ekonomik modeller de denilen ve yönetim kararları için çok yararlı beklentilerin hazırlığında temel teşkil etmektedir. Yöneticiler, aşırı avcılığın hüküm sürdüğü bölge ve av baskısının çok yüksek olduğu yerlerde mutlaka, avcılığı düzenleyen önlemler almalıdırlar. Gelecekteki verimin kesin olarak tahmini genellikle imkansızdır. Bunun nedeni stokların nadiren kararlı bir durumda olmasıdır. Modellerdeki varsayımların aksine, işletilen bir stokta çevre şartları ve balıkçılık şiddetindeki değişmeler, stokların kararlı yapısını bozan, kontrol edilemeyen faktörlerdir. Özellikle hamsi gibi küçük pelajik türler, genellikle upwelling sahalarında, büyük ölçüde çevre faktörlerinin etkisi altındadır. Bu etkilerin kontrol edilememesi nedeniyle, gelecekle ilgili tahminler genellikle büyük hata paylarına sahip olacaktır. Buna rağmen, balık ve karides türleri gibi bazı pelajik ve demersal balıkçılığın çoğunda, bu yöntemlerin son derece yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Boya dayalı Thompson ve Bell yönteminin giriş verileri, boya dayalı cohort analizi verilerine dayanır. Giriş verileri boya dayalı cohort analizinde olduğu gibi her boy grubu için balıkçılık mortaliteleri, doğal mortalite faktörü, boy-ağırlık ilişkisi parametreleri, ilave girdiler ise her boy grubuna göre fiyat ile F-dizileridir (Sparre ve Venema, 1992). Girdi olarak kullanılan total av miktarı, saha çalışmalarındaki istatistiki çalışmalarla tahmin edilmiştir. Bulunan total av değeri örnek miktarına bölünerek yükseltgenme faktörü bulunmuş ve bu faktör örneğe ait her boy grubundaki değerle çarpılarak populasyonun genel yapısı ile her boy grubunda değerlendirmeler yapılmıştır. Modelin çıktıları, referans F serileri ile, her boy grubu için boy grubunun alt sınırındaki balık sayısı, N(Li), sayıca av miktarı, ağırlık olarak ürün, birim zamandaki biyokütle, avın ekonomik değeri hesaplanır. Daha sonra her boy grubu için bulunan bu değerler toplanarak sayısal olarak toplam av miktarı, toplam ekonomik ürün, total biyokütle miktarları elde edilir. Yeni F değerleri, referans F serilerinin tamamının genellikle X denilen belirli bir faktörle çarpımıyla elde edilebilir. Hesaplamalarda F-faktörü değeri arttırılıp azaltılarak, sürdürülebilir maksimum ürün (MSY) ile sürdürülebilir maksimum ekonomik değer (MSE) değerine karşılık gelen F-faktörü bulunur. Kilogram fiyatı bir boy grubundan diğerine değiştiğinden MSY’yi veren F faktörü genellikle MSE’yi veren F faktöründen farklılık gösterir. Sonuç olarak veriler özet olarak grafikle gösterilir. Mevcut balıkçılık ile gelecekteki balıkçılığın ne olması gerektiği konusunda yorumlar yapılır. F faktörlerin kullanımına kadar her boy grubu için ekonomik değerin dışındaki hesaplamalar Jones’un boya dayalı cohort analizinde kullanılan eşitliklerden elde edilir. Bu amaçla, kullanılan eşitlikler ve değerler yukarda boya dayalı cohort analizinde kullanılanlardır. Aşağıdaki eşitlikler kullanılır (Sparre ve Venema, 1992): 31 Boy aralığı, i = (L i, L i + 1), Total mortalite, Z i = M + X * F i, Üst boy grubuna ulaşan balık sayısı, N(Li , L i + 1) = N (L i) * [(1 / H i - X * F i / Z i ) / ( H i - X * F i / Z i)] Doğal mortalite faktörü, H i = [(L∞ - L i )/ (L∞ - L i + 1)] M / 2K Avlanan balık sayısı, C i = [N(L i) - N (L i +1)] * X * F i / Z i Her boy grubunun ortalama ağırlığı W i = a * [( L i + L i + 1) / 2]b Her boy grubunun ürün miktarı Y i = C i * W i Her boy grubundaki ürünün ekonomik değeri V i = Y i * V i Birim zamanda hayatta kalanların miktarı ? N i * ∆t i = [N(L i) - N(L i + 1)] / Z i Birim zamandaki biyokütle, B * ∆t i =N i * ∆t i * W i Burada; İ= Li, Li+1 X Zi Fi Ci Yi Vi Ni *∆t i B Wi Y : : : : : : : : : : : Boy aralığı (cm) Faktör (Referans F-serileri için kullanılan değer) Total mortalite (balıkçılık mortalitesinin faktör ile çarpımından hesaplanan) Balıkçılık mortalitesi Avlanan birey sayısı Her boy grubunun ürün miktarı (ton) Her boy grubundaki ürünün ekonomik değeri (TL) Birim zamanda hayatta kalan birey sayısı Birim zamanda biyokütle Her boy grubunun ortalama ağırlığı (kg) Ürün (ton) 4. SONUÇLAR 4.1. Doğu Karadeniz’deki Balıkçılık Filosunun Durumu 2000 yılında Doğu Karadeniz’de gırgır sayısı 121, trol sayısı 79, trol-gırgır olarak çift amaçlı kullanılan tekne sayısı 187, yedek (taşıyıcı) tekne sayısı 38 adet olarak belirlenirken, yoğun olarak uzatma ağı avcılığı yapan tekne sayısı 3601 adet olarak tespit edilmiştir. Sayısal olarak en fazla balıkçı teknesi 1204 adetle Trabzon ilinde bulunurken, 154 adetle Artvin en az tekne bulunan ildir (Tablo 7 ). Tekneler, boylarına ve motor güçlerine göre incelendiğinde; gırgır teknelerinin boylarının 8.05 m’den 62 m’ye kadar değiştiği (ortalama 21 m), motor güçlerinin ise 9 HP ile 2270 HP arasında (ortalama 450 HP) olduğu görülmektedir. Trollerde tekne boyu 8.522.7 m arasında (ortalama 16.59m) değişirken, motor güçleri 24-886 HP arasında (ortalama 213 HP) bulunmaktadır. Trol-gırgır olarak çift amaçlı kullanılan teknelerin ortalama boyu 20.68 m, ortalama motor gücü 363.0 HP’dır. Bu teknelerin boyları 8.5-42.3 metre, motor güçleri 25.7-2099 HP arasında değişmektedir. Taşıyıcı yada yedek teknelerin ortalama boyu 17.76 m, ortalama motor güçleri 275.1 HP’dır. Taşıyıcı teknelerin boyları 6.4 m’den 27.8 m’ye kadar değişmektedir. Küçük tekne olarak tabir edilen, genel olarak uzatma ağları kullanan balıkçı tekneleri sayısal olarak en kalabalık grubu oluşturmaktadır. Bu tekneler 2.6-13.0 m arasında değişen boylara sahip tir. Ortalama tekne boyu 6.33 m, ortalama motor güçleri 19.93 HP’dır (Tablo 8). Tablo 7. Doğu Karadeniz Bölgesindeki av teknelerinin illere göre dağılımı İller Sinop Samsun Ordu Giresun Trabzon Rize Artvin Toplam Gırgır 4 2 33 18 42 22 121 Trol 7 53 14 5 79 Trol-Gırgır 45 65 11 11 55 187 Yedek 4 1 13 1 12 7 38 Küçük Tekne 436 474 373 624 1090 450 154 3601 Toplam 496 595 444 654 1204 479 154 4026 Tablo 8. Doğu Karadeniz’deki teknelerin boy ve motor gücüne göre dağılımı Tekne boyu 0-4.9 5.0-9.9 10.0-14.9 15.0-19.9 20.0-24.9 25.0-29.9 30.0-34.9 35.0-39.9 40.0-44.9 45.0-49.9 60.0-64.9 Toplam Min Ort. ±S.E Mak. Gırgır Boy M.G N N (m) (HP) 15 8.7 45.4 6 25 12.4 108.9 24 19 17.4 220.3 33 28 22.4 444.4 15 17 26.9 584.3 1 8 32.5 995.1 6 37.1 1595.6 1 42.0 1730.7 1 46.5 1294.0 1 62.0 1984.5 121 79 8.05 9.0 20.6 433.9 0.85 41.47 62.0 2270.0 Trol Boy (m) 9.1 12.9 17.7 22.2 27.7 M.G (HP) 51.7 146.2 233.7 316.9 540.0 8.5 16.6 0.48 27.7 24.0 213.0 15.21 886.0 N 3 30 49 60 38 1 2 4 Av Aracı Trol-Gırgır Taşıyıcı (yedek) Küçük Tekne Boy M.G Boy M.G Boy M.G N N (m) (HP) (m) (HP) (m) (HP) 504 4.44 8.09 8.7 37.6 3 7.5 15.7 2995 6.5 19.2 12.5 128.9 4 12.6 106.0 102 10.8 98.1 17.4 229.4 22 18.2 265.7 22.6 395.5 8 21.6 437.7 26.2 521.9 1 27.8 638.0 32.4 940.0 37.8 1292.5 40.6 1413.1 187 38 8.52 20.7 0.44 42.3 25.7 363.0 21.04 2099.3 3601 6.4 17.8 0.70 27.8 9.0 275.1 26.91 804.0 2.6 6.3 0.02 13.0 2.7 19.93 0.42 182.0 34 4.2. Türlerin Avlanma Sezonu Yapılan çalışmada, demersal balıklarla bazı pelajik balıkların yıl içersinde yoğun olarak avlandıkları dönemler tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, demersal balık avcılığına dönük olarak yapılsa da diğer türlerin avcılığı demersal stokları etkilemektedir. Örneğin hamsi avcılığının Samsun Körfezi’nde yoğun olduğu zaman balıkçılar çift tekne ile orta su trolü çekerek avcılığı hamsiye yöneltmektedir. Eylül-ekim aylarında palamut avcılığının yoğunlaşması küçük teknelerin bir çoğunun demersal balıkları bırakarak bu balığa yönelmelerine sebep olmaktadır. Trol av sezonunun başlamasıyla tekneler, eylülekim ayında yoğun şekilde demersal balıkları avlamaktadır. Bu dönemde, özellikle kalkan ve pisi gibi yassı balıkların stoklarının azalması dolayısıyla genellikle mezgit, daha sonra barbunya ve kaya balıkları avlanılmaktadır. Küçük teknelerin en yoğun avladıkları demersal tür mezgittir. Mezgit, yılın büyük kısmında avlanılmaktadır. Ancak yazın avcılık minimum düzeye inmektedir. Barbunya balığının üreme dönemi öncesinde sığ sulara inmesiyle bu türün avcılığı başlamaktadır. Mayıs ayı küçük teknelerin en yoğun barbunya avladıkları dönemdir. Nisan ve haziran ayları ile sonbahar döneminde barbunya balığı kısmen küçük teknelerce avlanılmaktadır. Özellikle son yıllarda Doğu Karadeniz’de avcılığı artan Pasifik kefalı; haziran-temmuz aylarında önemli oranda küçük tekneler tarafından avlanılmaktadır. Samsun ve Sinop illerinde lüfer avcılığı sonbahar döneminde yapılmaktadır. Zargana, kış döneminde küçük teknelerce önemli miktarda avlanılmaktadır. İzmarit, troller ile av dönemi boyunca, küçük tekneler ile ilkbahar döneminde avlanılmaktadır (Tablo 9). Tablo 9. Doğu Karadeniz Bölgesinde önemli pelajik ve demersal balık türlerinin aylara göre avlanma bolluğu Balık türü Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Mezgit Barbunya Kalkan Pisi İzmarit Lüfer Kaya b. Hamsi İstavrit Palamut Kefal P. kefali Mersin Zargana Yok çok az az vasat yoğun çok yoğun 4.3. Boy Dağılımı Yapılan çalışmada, öncelikli olarak çok sayıda balığın total boy grubuna göre ölçümleri yapılmaya çalışılmıştır. Ağırlıklı olarak mezgit ve barbunya balığında çalışmalar yoğunlaşmıştır. 35 Kalkan balığıyla ilgili örnekleme bu balığın çok pahalı olması nedeniyle genellikle boy ölçümü ile ihtiva edilmiştir. Boy ölçümü çalışmalarında öncelikle boy-frekans çeteleleri oluşturulmuş, daha sonra çalışılan örneklerden her boy grubunu temsil edecek alt örnek alınarak biyometrik ölçümleri yapılmıştır. Boy dağılımı yapılan bireyler av aracına göre farklılıklar göstermektedir. Tablo 10, Şekil 5 ve 6 incelendiğinde galsama ağları ile avlananlar, trol ve voli ağlarıyla avlananlara göre daha büyüktür. Tablo 10. İncelenen türlerin av araçlarına göre boy dağılımı (G: galsama, T: trol, V: voli) Mezgit Boy(cm) G T V 6.5-7.0 Boy(cm) Barbunya G T İzmarit Boy(cm) G V Kalkan Boy(cm) G T T 2 4.5-5.0 11 7.0-7.5 3 20-21 1 6 10 8 22 18 12 19 25 18 5.0-5.5 5.5-6.0 6.0-6.5 6.5-7.0 7.0-7.5 7.5-8.0 8.0-8.5 8.5-9.0 9.0-9.5 4 10 24 73 114 36 114 134 101 59 78 111 134 190 7.5-8.0 8.0-8.5 8.5-9.0 9.0-9.5 9.5-10.0 10.0-10.5 10.5-11.0 11.0-11.5 11.5-12.0 6 4 6 8 6 8 20 27 41 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-30 0 0 4 9 3 8 10 9 4 10 7.0-7.5 7.5-8.0 8.0-8.5 8.5-9.0 9.0-9.5 9.5-10.0 10.0-10.5 10.5-11.0 11.0-11.5 1 1 1 10 9 12 3 5 17 28 70 104 154 230 249 11.5-12.0 33 230 17 9.5-10.0 1 198 198 12.0-12.5 40 30-31 12.0-12.5 43 237 16 10.0-10.5 2 271 194 12.5-13.0 41 31-32 3 12.5-13.0 53 299 28 10.5-11.0 4 317 207 13.0-13.5 56 32-33 3 9 13.0-13.5 95 338 10 11.0-11.5 8 371 204 13.5-14.0 58 33-34 2 14 13.5-14.0 147 316 16 11.5-12.0 30 360 135 14.0-14.5 6 42 34-35 4 4 14.0-14.5 279 311 13 12.0-12.5 55 332 115 14.5-15.0 26 38 35-36 5 7 14.5-15.0 419 293 21 12.5-13.0 68 280 72 15.0-15.5 27 28 36-37 4 9 15.0-15.5 612 226 33 13.0-13.5 99 225 59 15.5-16.0 15 26 37-38 3 7 15.5-16.0 898 179 35 13.5-14.0 132 172 56 16.0-16.5 14 25 38-39 2 11 16.0-16.5 1153 154 22 14.0-14.5 227 136 46 16.5-17.0 8 23 39-40 4 5 16.5-17.0 1184 150 25 14.5-15.0 213 85 25 17.0-17.5 9 27 40-41 4 6 17.0-17.5 1293 100 7 15.0-15.5 221 47 21 17.5-18.0 5 23 41-42 4 6 17.5-18.0 1003 89 7 15.5-16.0 138 41 17 18.0-18.5 26 13 42-43 8 7 18.0-18.5 905 47 2 16.0-16.5 86 16 23 18.5-19.0 30 2 43-44 6 5 18.5-19.0 748 49 3 16.5-17.0 48 7 1 19.0-19.5 29 5 44-45 1 5 19.0-19.5 593 34 2 17.0-17.5 31 4 7 19.5-20.0 38 1 45-46 2 2 19.5-20.0 429 23 17.5-18.0 17 2 3 20.0-20.5 38 46-47 6 1 20.0-20.5 305 19 18.0-18.5 4 4 3 20.5-21.0 11 47-48 4 1 20.5-21.0 218 16 18.5-19.0 4 2 21.0-21.5 10 48-49 0 4 21.0-21.5 174 5 19.0-19.5 0 3 21.5-22.0 2 49-50 1 1 21.5-22.0 93 1 19.5-20.0 0 1 22.0-22.5 1 50-51 2 22.0-22.5 65 20.0-20.5 3 22.5-23.0 2 51-52 1 4 1 22.5-23.0 34 52-43 1 1 23.0-23.5 25 53-54 3 2 23.5-24.0 22 54-55 1 24.0-24.5 14 55-56 1 1 24.5-25.0 3 56-57 1 1 25.0-25.5 25.5-26.0 6 8 58-59 1 61-62 1 26.0-26.5 2 65-66 1 27.5-28.0 2 71-72 1 28.0-28.5 1 4 1 TOPLAM 10893 3977 397 1391 3099 2354 301 577 80 11 183 36 1400 n= 10893 1000 800 600 400 Frekans (n) Frekans (n) 250 mez git (gals ama) 1200 200 0 barbuny a (gals ama) 200 n= 1391 150 100 50 0 6,5 9,5 12,5 15,5 18,5 21,5 24,5 27,5 4 7 10 Total boy (c m) 400 mez git (trol) n= 3977 300 200 100 19 22 25 barbuny a (trol) n= 3099 300 200 100 0 0 6,5 4 9,5 12,5 15,5 18,5 21,5 24,5 27,5 7 10 40 20 10 Frekans (n) n= 397 16 250 mez git (v oli) 30 13 19 22 25 Total boy (c m) Total boy (c m) Frekans (n) 16 Total boy (c m) Frekans (n) Frekans (n) 400 13 barbuny a (v oli) 200 n= 2354 150 100 50 0 0 6,5 9,5 12,5 15,5 18,5 21,5 24,5 27,5 Total boy (c m) 4 7 10 13 16 19 22 25 Total boy (c m) Şekil 5. Mezgit ve barbunya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans değerleri Farklı avlanma yöntemleri ile avlanmış mezgit ve barbunya balıklarının boyfrekans grafikleri incelendiğinde; uzatma ağları ile avlanan mezgit ve barbunya örneklerinin, trol ve voli ağlarıyla avlananlara göre daha büyük bireylerden oluştuğu görülmektedir (Şekil 5). İzmarit (galsama) n= 301 Frekans (n) 40 30 20 10 Frekans (n) 37 0 7 10 13 16 19 22 70 60 50 40 30 20 10 0 İzmarit (trol) n= 577 7 25 10 19 15 Frekans (n) Kalkan (galsama) n= 80 20 22 25 Kalkan (trol) n= 183 60 25 Frekans (n) 16 Total boy (cm) Total boy (cm) 10 5 50 40 30 20 10 0 0 10 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 20 Kaya balığı (galsama) n= 77 20 30 40 50 60 70 Total boy (cm) Total boy (cm) Kaya balığı (trol) n= 196 40 15 Frekans (n) Frekans (n) 13 10 5 0 30 20 10 0 7 10 13 16 19 Total boy (cm) 22 25 7 10 13 16 19 22 25 Total boy (cm) Şekil 6. Kalkan, izmarit ve kaya balıklarının avlanma şekline göre boy-frekans değerleri 4.4. Eşey Dağılımı Değişik av aracı ile avlanan mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit balıklarının eşey gruplarına göre ortalama, minimum ve maksimum total boy ve vücut ağırlığı değerleri Tablo 11’de verilmiştir. uzatma (galsama) ile avlanan türlerin trolle avlananlara göre total boy değerleri daha yüksektir. Uzatma ağlarıyla avlanan mezgitlerin ortalama boyları 17.4 cm iken, trolle avlanan mezgitlerde ortalama total boy 14.4 cm’ye düşmektedir. Benzer durum diğer türler içinde geçerlidir (Tablo 11). Tablo 11. Biyometrik ölçümleri yapılan türlerin av aracına göre minimum, ortalama, maksimum boy ve ağırlık değerleri (SE: standart hata) Tür Av türü n Mezgit Galsama Trol Barbunya Voli Genel Galsama Trol Erkek Ort. Boy ± SE (min-mak) 1365 16.7±0.06(10.0-25.6) 185 13.9±0.15(9.9-20.5) 34 16.5±0.26(14.3-19.1) 1584 16.3±0.06(9.9-25.6) 367 13.6±0.06(9.9-17.9) n 33.9±0.39(6.3-116.9) 2107 21.1±0.73(6.4-58.2) 311 33.6±1.54(21.9-53.7) 32.4±0.37(6.3-116.9) 25.3±0.41(8.5-69.9) Dişi Ort. Boy ± SE (min-mak) 18.0±0.06(8.9-28.2) Ort. Ağ ± SE (min-mak) n 46.6±0.50(4.5-164.1) 3624 Genel (E+D+J) Ort. Boy ± SE Ort. Ağ ± SE (min-mak) (min-mak) 17.4±0.04(8.9-28.2) 41.4±0.35(4.5-164.1) 16.0±0.17(9.5-25.4) 35.1±1.08(5.8-102.3) 680 14.4±0.12(7.5-25.4) 13 16.1±0.32(14.2-17.4) 31.0±1.64(19.4-43.0) 47 16.4±0.21(14.2-19.1) 2431 17.8±0.06(8.9-28.2) 45.0±0.46(4.5-164.1) 4351 17.0±0.05(7.5-28.2) 840 15.0±0.05(10.7-20.4) 34.9±0.35(9.5-96.5) 1283 14.5±0.04(8.0-20.4) 26.2±0.66(3.1-102.3) 32.9±1.20(19.4-53.7) 38.1±0.32(3.1-164.1) 31.5±0.30(5.4-96.5) Pisi Trol İzmarit Galsama Trol 64 19.3±0.18(16.5-22.5) 179 15.5±0.20(7.1-19.5) 427 13.2±0.10(8.3-19.3) 25.7±0.63(5.4-66.1) 879 12.6±0.07(7.5-19.5) 20.4±0.57(4.0-77.9) 22.2±0.41(4.0-77.9) 93 12.1±0.22(8.3-18.0) 21.3±1.33(5.1-70.3) 175 11.7±0.15(7.8-18.0) 16.3±0.86(6.5-43.3) 18.8±0.84(4.2-70.3) 22.4±0.34(4.0-77.9) 1360 14.2±0.05(8.3-20.4) 31.1±0.34(5.1-96.5) 2337 13.5±0.04(7.5-20.4) 27.1±0.26(4.0-96.5) 1535.3±272.9 43.7±3.09 1982.3±397.9 42.8±0.89 1616.3±121.6 13 80 (584.2-5400.0) (32.0-65.4) (546.0-4550.0) (31.5-71.1) (546.0-6460.0) 938.9±136.6 37.0±1.69 1056.5±154.4 35.2±0.56 858.6±46.58 29 183 (125.0-3560.0) (24.1-53.5) (217.0-3794.6) (20.0-56.5) (125.0-3794.6) 1184.4±142.7 39.0±1.56 1343.0±173.4 37.6±0.52 1089.1±53.6 42 263 (125.0-5400.0) (24.1-65.4) (217.0-4550.0) (20.0-71.1) (125.0-6460.0) 61.8±1.81 23.0±0.30 149.9±6.29 20.6±0.19 109.7±3.55 76 338 (29.9-112.8) (17.0-29.5) (47.7-310.0) (14.4-32.5) (29.9-378.9) 48 15.2±0.11(13.6-16.5) 36.9±0.94(26.2-53.3) 163 17.1±0.18(13.5-22.5) 60.7±2.05(24.7-144.0) 83.0±2.57(47.2-144.0) 272 12.7±0.11(7.1-18.0) 21.5±0.59(3.3-60.2) 452 13.8±0.12(7.1-19.5) 40.4±1.22(3.4-76.6) 29.0±0.74(3.3-76.6) Genel 243 51.6±1.65(3.4-144.0) Voli Genel Kalkan Galsama Trol Genel 300 80 747 Ort. Ağ ± SE (min-mak) 12.4±0.10(7.5-18.7) 11.5±0.19(8.8-16.3) 12.9±0.06(7.5-18.7) 21 40.6±1.96(31.5-61.0) 30 35.7±1.70 (20.0-55.0) 51 37.7±1.32 (20.0-61.0) 83 18.2±0.17 (15.2-22.5) 16.5±0.19(7.1-22.5) 320 13.1±0.11(7.1-18.0) 23.1±0.59(3.3-60.2) 615 14.7±0.12(7.1-22.5) 36.7±0.94(3.3-144.0) Çalışmada, yaş okuması yapılan demersal türlerin yaşlara göre eşey dağılımları Tablo 12’de verilmiştir. Yapılan χ2 testi sonucunda mezgit, barbunya, pisi ve izmaritte yaşlara göre cinsiyet oranı 1:1’den farklı çıkarken (P<0.05), kalkanda bu oran önemsiz çıkmıştır. Biyometrik ölçümleri yapılan türlerin av araçlarına göre cinsiyet dağılımı Tablo 13’de verilmiştir. Mezgit, barbunya ve izmaritte genel olarak dişi-erkek oranı dişilerin lehine olurken, kalkan ve piside bu oranın 1:1’e yakın olduğu gözlenmektedir. 39 Tablo 12. İncelenen balıkların yaş-frekans değerleri Yaş E 0+ 1 2 3 4 5 6 7 8 Top 138 707 416 259 73 8 1 1 1603 Mezgit D G 29 180 342 754 1506 903 1332 468 737 122 200 29 38 5 6 1 2461 4191 Türlere göre yaş okumaları yapılan birey sayıları (n) Barbunya Kalkan Pisi E D G E D G E D G 7 8 15 150 204 355 2 0 3 55 1 127 357 744 1101 14 16 89 25 57 139 199 374 573 13 10 67 3 12 46 26 25 51 8 8 46 0 6 20 4 5 9 5 4 18 6 4 0 4 5 3 9 2 2 2 1 3 747 1360 2108 51 42 238 83 76 338 İzmarit D G 5 9 15 22 84 106 24 170 206 79 49 148 52 4 67 18 24 13 15 7 7 5 5 225 316 593 E Yapılan χ2 testi sonucunda mezgit, barbunya, pisi ve izmaritte yaşlara göre cinsiyet oranı 1:1 den farklı çıkarken (P<0.05), kalkanda önemsiz çıkmıştır. Tablo 13. İncelenen türlerin avlanma yöntemlerine göre eşey dağılımları Türler Av türü Erkek n Mezgit Barbunya Kalkan Pisi İzmarit Galsama Trol Voli Genel Galsama Trol Voli Genel Galsama Trol Genel Trol Genel Galsama Trol Genel Dişi % 1365 185 34 1584 367 300 80 747 21 30 51 83 83 64 179 243 n 39.31 37.30 72.34 39.45 30.41 41.27 46.24 35.45 61.76 50.85 54.84 52.2 52.20 57.14 39.69 43.16 % 2107 311 13 2431 840 427 93 1360 13 29 42 76 76 48 272 320 60.69 62.70 27.66 60.55 69.59 58.73 53.76 64.55 38.24 49.15 45.16 47.80 47.80 42.86 60.31 56.84 4.5. Büyümenin İncelenmesi 4.5.1. Boy-Ağırlık İlişkisi İncelenen demersal türlerin boy-ağırlık ilişkisi ve bu ilişkinin denklemleri Şekil 7’de verilmiştir. Genelde b regresyon katsayısı 3’ün üzerinde çıkmıştır. 40 Şekil 7. İncelenen demarsal türlerin boy-ağırlık ilişkisi, incelenen birey sayısı ve determinasyon katsayısı 4.5.2. Yaş-Boy ve Yaş-Ağırlık İlişkisi 2000 yılında Doğu Karadeniz’de demersal balıklara ilişkin elde edilen yaş-boy ve yaş-ağırlık ilişkisine ait von Bertalanffy büyüme parametreleri Tablo 14 ve 15 ile Şekil 8’de verilmiştir. Hesaplanan asimptotik boy (L∞) mezgit için 39.51 cm, barbunya için 24.22 cm, kalkan için 95.90 cm, pisi için 52.46 cm ve izmarit için 24.78 cm bulunmuştur. Büyüme parametreleri hesaplanırken, 0+ yaş grubu ile son yaş grupları bazı türlerde örnek azlığından dolayı değerlendirmeye alınmamıştır. 41 Tablo 14. İncelenen demersal balıkların yaş-boy ilişkisi Yaş 0+ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Mezgit Barbunya Kalkan Pisi İzmarit Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen *9,4 8.87 *8.54 7.54 14.91 13.33 *7.9 7.64 12,17 15,21 17,96 20,06 22,05 12.20 15.16 17.81 20.17 22.27 10.80 13.64 15.49 16.95 18.66 24,00 25,8 *25,6 24.14 25.81 27.30 28.62 29.81 *18.33 L∝ 39.51 K 0.115 tO -2.21 471.5 W∝ *hesaplamalarda kullanılmadı 10.80 13.43 15.55 17.24 18.61 22.3 29.3 36.4 42.3 49.2 23.27 30.77 37.50 43.53 48.94 17.4 20.8 24.5 27.3 29.9 19.71 52.2 53.79 20.59 54.1 58.14 21.30 60.5 62.04 21.87 *71.1 65.53 22.33 68.67 von Bertalanffy büyüme parametreleri 24.22 0.218 -1.71 149.4 95.90 0.104 -1.55 17694.0 17.37 21.00 24.25 27.16 29.77 11.0 13.6 16.0 17.7 18.9 10.99 13.68 15.84 17.59 18.99 32.11 34.22 36.10 37.79 39.30 20.1 21.0 *22.2 20.12 21.03 21.76 22.35 22.82 52.46 0.109 -2.69 2139.8 24.78 0.217 -1.70 171.7 Tablo 15. İncelenen demersal balıkların yaş-ağırlık ilişkisi Mezgit Yaş 0+ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Barbunya Kalkan Pisi İzmarit Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen Beklenen Gözlenen 5.87 12.88 25.52 43.17 59.77 78.44 107.26 126.2 *116.9 4.76 12.69 24.79 40.65 59.58 80.81 103.60 127.25 151.20 174.95 198.14 5.83 12.98 26.27 38.14 51.64 69.80 65.84 4.18 12.60 24.55 38.40 52.77 66.65 79.45 90.87 100.82 109.33 116.52 181.13 432.62 883.90 1303.76 2068.51 2810.44 3335.3 4503.3 6460.0 43.3 177.9 432.9 813.4 1311.1 1909.4 2588.5 3327.5 4106.7 4908.4 5717.0 57.29 106.27 180.36 243.44 312.85 23.25 55.72 104.13 167.44 243.54 329.80 423.50 522.03 623.08 724.63 825.02 4.60 12.95 24.79 42.32 57.14 71.81 91.24 105.9 130.2 Beklenen 3.98 12.70 25.61 41.00 57.27 73.23 88.11 101.51 113.26 123.37 131.95 42 Mez git B arbunya 2 4 6 8 10 12 T otal boy (cm ) ) w t=149.4 (1-e -0.218( t+1.71)) 3.06 25 125 20 100 15 75 10 50 5 25 0 0 0 14 2 4 6 8 10 12 K alkan L t=52.46(1-e 20000 17500 15000 12500 10000 7500 5000 2500 0 80 60 40 20 0 2 4 6 8 10 12 To tal b oy (cm ) To tal b oy (cm ) ) w t=17694 (1-e -0.104( t+1.55)) 3.16 0 P isi -0.104(t+1.55) vücut ağ . (g) L t=95.9 (1-e 1500 1000 500 0 175 150 125 100 75 50 25 0 20 15 10 5 0 2 4 6 8 10 12 vücut ağ . (g) To tal b oy (cm ) ) -0.217(t+1.70) w t=171.7(1-e -0.217( t+1.70)) 3.20 0 2 4 6 8 Yaş (yıl) İz marit L t=24.78(1-e 2500 2000 0 14 ) -0.109(t+2.69) w t=2139.8(1-e -0.109( t+2.69)) 3.30 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Yaş (yıl) 25 14 Yaş (yıl) Yaş (yıl) 100 150 14 Yaş (yıl) Şekil 8. İncelenen türlerde yaş-boy ve yaş-ağırlık ilişkisi 10 12 14 vücut ağ . (g) 0 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 -0.218(t+1.71) vü cu t ağ . (g ) L t=24.22 (1-e w t=471.5 (1-e -0.115( t+2.21)) 3.08 40 35 30 25 20 15 10 5 0 vü cut ağ . (g) To tal boy (cm ) L t=39.51 (1-e -0.115(t+2.21)) 43 4.6. Kondüsyon Faktörü Çalışmalar mevsimsel olarak yapıldığı için kondüsyon faktörü mevsimlere göre hesaplanmıştır. Çalışma alanı dörde bölünerek mezgit ve barbunya balığının kondüsyonu hesaplanmıştır. Diğer türler için örnekleme yetersizliğinden dolayı hesaplamalar yapılamamıştır. Mezgit balıklarında, trol sahalarındaki bireylerin kondüsyon faktörü, trolün yasak olduğu 1. ve 2. bölgeye göre daha yüksektir. Benzer sonuç barbunya için de söylenebilir. Buradan, avcılığın daha yoğun olduğu bölgelerde stokun azalmasına paralel olarak ortamın beslenme açısından bireyler için daha uygun şartlarda olduğu söylenebilir. Hem mezgit hem de barbunyanın mevsimsel olarak kondüsyon faktörü incelendiğinde her iki türün de sonbahar döneminde kondüsyon faktörünün daha iyi olduğu gözlenmiştir (Tablo 16). Tablo 16. Mezgit ve barbunya balıklarının mevsimlere göre kondüsyon faktörleri Türler Mevsimler Mezgit İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Barbunya İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Genel Bölgeler 1. Bölge (Artvin-Trabzon) 0.77 0.78 0.83 0.77 1.09 1.00 1.13 1.03 2. Bölge (Trabzon-Ordu) 0.77 0.81 0.76 1.01 1.05 0.97 3. Bölge (Ordu-Samsun) 0.84 0.81 0.75 1.11 1.05 0.97 4. Bölge (Samsun-Sinop) 0.85 0.88 0.84 1.12 1.15 1.09 0.77 0.78 0.83 0.77 1.09 1.00 1.18 1.03 4.7. Ölüm Oranı ile İşletme Oranının Tahmini 2000 yılında incelenen bazı demersal balıklarının anlık toplam ölüm katsayısı (Z), yaşama oranından (Heincke, 1913), doğal ölüm oranı (M) ise iki farklı yöntemle hesaplanarak ortalamaları populasyonun gerçek değerleri olarak kabul edilmiştir. Total mortalite hesaplanmalarında Tablo 12’deki yaş-frekans verileri kullanılmıştır. Mezgit için total anlık ölüm Z= 0.86, doğal ölüm M= 0.25 bulunurken, barbunya için bu değerler 2.30 ve 0.37, kalkan için 0.61 ve 0.14, pisi için 0.89 ve 0.22, izmarit için 1.54 ve 0.36 olarak hesaplanmıştır. Avcılık ölüm oranı ve işletme oranları ile diğer mortalite oranları Tablo 17’de verilmiştir. Tablo 17. İncelenen türlerde anlık toplam (Z), doğal (M) ve balıkçılık (F) ölüm oranları ile işletme oranları Tür S Mezgit 0.424 Barbunya 0.100 Kalkan 0.541 Pisi 0.301 İzmarit 0.444 1 Heincke (1913), 2Pauly Yaşama ve ölüm oranları Z M2 M3 Mort 0.86 0.20 0.30 0.25 2.30 0.39 0.34 0.37 0.61 0.16 0.11 0.14 0.89 0.19 0.24 0.22 1.54 0.39 0.32 0.36 (1980b), 3 Ricker (1975), 1 F 0.61 1.93 0.47 0.67 1.18 E 0.71 0.84 0.77 0.75 0.77 44 4.8. Seçicilik Sonuçları 4.8.1. Galsama Ağı Seçiciliğinin Tespiti 4.8.1.1. Mezgit Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları Doğu Karadeniz Bölgesi’nde mezgit avcılığında yaygın olarak 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklığındaki uzatma ağları kullanılmaktadır. Bu ağlardan en yaygın olanı 20 mm ağ göz açıklığındaki uzatma ağlarıdır. Yoğun avcılığın yapıldığı bölgelerde 18 mm ağ gözlü uzatma ağları da kullanılırken, tekne sayısına göre avlanma alanının nispeten genişlediği Hopa-Gürcistan sınırı arasındaki saha ile Ordu ili açıklarında kalan sahalarda 22 mm’lik uzatma ağları da kullanılmaktadır. Çalışma, spesifik bir seçicilik çalışması olmayıp ticari avcılığın boyutlarının ortaya konulması amacıyla yapılmıştır. Örnek alımında pazar örnekleri kullanılmamış, bizzat av aracından örnekler alınarak incelenmiştir. Öncelikle üç değişik ağ gözüne ait seçicilik parametreleri ikişerli (18-20 ve 20-22 mm) olarak değerlendirilmiş, daha sonra ortak standart sapma ve seçicilik faktöründen ortak değerler bulunmuştur. Boy-frekans verileri ve bunlara ait grafikler Şekil 9 ve Tablo 18’de sunulmuştur. Bulgular incelendiğinde, 18 mm ağ göz açıklığındaki uzatma ağından alınan bireylerin diğer ağ göz açıklığındaki ağlarla avlanan balıklardan daha küçük olduğu görülmektedir. 18 mm’lik uzatma ağları ile avlanan bireyler 14-18 cm boy grupları arasında yoğunlaşırken, 20 mm’lik ağlarla yakalanan balıklar 15-20 cm’ler arasında yoğunlaşmaktadır. 400 F re kan s (n ) 350 300 250 200 150 100 50 To ta l b o y (c m ) 18mm 2 0mm 22 mm Şekil 9. Uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarının boy-frekans değerleri 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 0 45 Tablo 18. Değişik ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanan mezgitlerin boyfrekans değerleri Total boy aralığı (cm) 9.0-9.5 9.5-10.0 10.0-10.5 10.5-11.0 11.0-11.5 11.5-12.0 12.0-12.5 12.5-13.0 13.0-13.5 13.5-14.0 14.0-14.5 14.5-15.0 15.0-15.5 15.5-16.0 16.0-16.5 16.5-17.0 17.0-17.5 17.5-18.0 18.0-18.5 18.5-19.0 19.0-19.5 19.5-20.0 20.0-20.5 20.5-21.0 21.0-21.5 21.5-22.0 22.0-22.5 22.5-23.0 23.0-23.5 23.5-24.0 24.0-24.5 25.0-25.5 25.5+ Toplam Ortalama sınıf değerleri (cm) 9.25 9.75 10.25 10.75 11.25 11.75 12.25 12.75 13.25 13.75 14.25 14.75 15.25 15.75 16.25 16.75 17.25 17.75 18.25 18.75 19.25 19.75 20.25 20.75 21.25 21.75 22.25 22.75 23.25 23.75 24.25 25.25 - 18mm 2 3 3 12 32 50 80 124 217 331 354 347 296 187 120 106 71 46 22 28 5 7 2 1 1 2447 20mm 22mm 1 1 4 1 3 8 11 14 19 29 61 85 96 147 227 235 281 251 245 212 165 127 91 62 52 27 22 11 7 7 4 1 2 2509 5 10 20 33 73 118 228 313 355 343 323 232 193 132 65 55 43 28 5 3 3 5 3 2 7 2597 Her iki ağ gözüne ait seçicilik parametreleri hesaplanırken dağılımın uç değerleri kullanılmamış, örneğin fazla olduğu boy grupları regresyona tabi tutulmuştur. 18-20 mm’lik uzatma ağları için 13-20 cm.ler arasındaki bireyler regresyona tabi tutulurken (Tablo 19), 20-22 mm’lik ağlar için 13-19.5 cm boy gruplarındakiler regresyon analizinde kullanılmıştır. 18-20 mm’lik uzatma ağlarıyla avlanan mezgitler için seçicilik değerleri (Tablo 19, Şekil 10); Keşişme noktası (a) = -4.6638 (regresyon parametresi) Eğim (b) = 0.2857 (regresyon parametresi) Lma =15.47 cm (18 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağı için optimum balık boyu) Lmb =17.18 cm (20 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağı için optimum balık boyu) S.D = 2.4525 (18-20 mm’lik ağlar için genel standart sapma) S.F = 4.2959 (tam göz boyuna göre seçicilik faktörü) 46 Tablo 19. 18-20 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri Total boy aralığı (cm) Ortalama sınıf değerleri (cm) (X) 9.0-9.5 9.25 9.5-10.0 9.75 10.0-10.5 10.25 10.5-11.0 10.75 11.0-11.5 11.25 11.5-12.0 11.75 12.0-12.5 12.25 12.5-13.0 12.75 13.0-13.5 13.25 13.5-14.0 13.75 14.0-14.5 14.25 14.5-15.0 14.75 15.0-15.5 15.25 15.5-16.0 15.75 16.0-16.5 16.25 16.5-17.0 16.75 17.0-17.5 17.25 17.5-18.0 17.75 18.0-18.5 18.25 18.5-19.0 18.75 19.0-19.5 19.25 19.5-20.0 19.75 20.0-20.5 20.25 20.5-21.0 20.75 21.0-21.5 21.25 21.5-22.0 21.75 22.0-22.5 22.25 22.5-23.0 22.75 23.0-23.5 23.25 23.5-24.0 23.75 24.0-24.5 24.25 24.5-25.0 24.75 25.0-25.5 25.25 25.5+ Toplam CA (18 mm) 2 3 3 12 32 50 80 124 217 331 354 347 296 187 120 106 71 46 22 28 5 7 2 1 1 2447 CB (20 mm) Ln (CB/CA) (Y) SA(L) SB(L) 1 1 4 1 3 8 11 14 19 29 61 85 96 147 227 235 281 251 245 212 165 127 91 62 52 27 22 11 7 7 4 0 1 2 2509 Kullanılmadı “ “ “ “ “ “ “ -0.5213 -0.54473 -0.27115 -0.37763 -0.81555 -0.81169 -0.44435 -0.38974 -0.05200 0.29434 0.71377 0.69315 0.84327 1.01555 1.41982 Kullanılmadı “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ 0.031 0.052 0.083 0.129 0.191 0.271 0.369 0.481 0.603 0.725 0.837 0.925 0.982 1.000 0.977 0.915 0.822 0.709 0.586 0.465 0.354 0.258 0.181 0.122 0.078 0.048 0.029 0.016 0.009 0.005 0.002 0.001 0.001 0.004 0.007 0.014 0.024 0.042 0.068 0.107 0.161 0.233 0.324 0.431 0.550 0.673 0.790 0.890 0.962 0.997 0.992 0.946 0.866 0.760 0.640 0.517 0.401 0.298 0.213 0.145 0.095 0.060 0.036 0.021 0.012 0.006 20-22 (tam göz boyuna göre 40, 44 mm) ağ gözüne sahip uzatma ağlarıyla avlanan mezgitler için seçicilik değerleri (Tablo 20, Şekil 10); Keşişme noktası (a) = -4.202 (regresyon parametresi) Eğim (b) = 0.243 (regresyon parametresi) Lma =16.47 cm (20 mm ağ gözüne sahip uzatma ağları için optimum balık boyu) Lmb =18.12 cm (22 mm ağ gözüne sahip uzatma ağı için optimum balık boyu) S.D = 2.6038 (20-22 mm’lik ağlar için genel standart sapma) S.F = 4.1179 (tam göz boyuna göre seçicilik faktörü) 47 Tablo 20. 20-22 mm’lik ağlara ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri 9.0-9.5 9.5-10.0 10.0-10.5 10.5-11.0 11.0-11.5 11.5-12.0 12.0-12.5 12.5-13.0 13.0-13.5 13.5-14.0 14.0-14.5 14.5-15.0 15.0-15.5 15.5-16.0 16.0-16.5 16.5-17.0 17.0-17.5 17.5-18.0 18.0-18.5 18.5-19.0 19.0-19.5 19.5-20.0 20.0-20.5 20.5-21.0 21.0-21.5 21.5-22.0 22.0-22.5 22.5-23.0 23.0-23.5 23.5-24.0 24.0-24.5 24.5-25.0 25.0-25.5 25.5+ Toplam CA (20 mm) CB (22 mm) Ln (CB/CA) (Y) SA (L) SB(L) 1 1 4 1 3 8 11 14 19 29 61 85 96 147 227 235 281 251 245 212 165 127 91 62 52 27 22 11 7 7 4 0 1 2 2509 0 0 0 0 0 0 0 0 5 10 20 33 73 118 228 313 355 343 323 232 193 132 65 55 43 28 5 3 3 5 3 0 2 7 2597 Kullanılmadı “ “ “ “ “ “ “ -1.33500 -1.06471 -1.11514 -0.94614 -0.27389 -0.21975 0.00440 0.28662 0.23376 0.31228 0.27639 0.09015 0.15675 0.03862 Kullanılmadı “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ “ 0.016 0.028 0.046 0.072 0.110 0.162 0.229 0.312 0.411 0.521 0.637 0.751 0.852 0.933 0.984 1.000 0.980 0.925 0.842 0.738 0.624 0.509 0.399 0.302 0.220 0.155 0.105 0.069 0.043 0.026 0.015 0.009 0.005 0.002 0.004 0.008 0.014 0.024 0.040 0.063 0.097 0.145 0.207 0.286 0.381 0.488 0.603 0.718 0.824 0.912 0.972 0.999 0.989 0.944 0.869 0.770 0.658 0.542 0.430 0.329 0.243 0.173 0.118 0.078 0.050 0.030 18mm 20mm 0,6 Lm a=15.5 Lm b=17.2 0,4 0,2 0 20mm 1 Ya ka la nm a Ora nı 0,8 22mm 0,8 0,6 0,4 0,2 Tota l Ba lık Boyu (cm) Tota l Ba lık Boyu (cm ) Şekil 10. 18-20 ve 20-22 mm ağ göz açıklığına sahip galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarına ait seçicilik eğrileri 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 9 10 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 13 12 11 9 10 0 14 Yakalanma Oranı 1 L m b =18.1 Ortalama sınıf değerleri (cm) (X) 9.25 9.75 10.25 10.75 11.25 11.75 12.25 12.75 13.25 13.75 14.25 14.75 15.25 15.75 16.25 16.75 17.25 17.75 18.25 18.75 19.25 19.75 20.25 20.75 21.25 21.75 22.25 22.75 23.25 23.75 24.25 24.75 25.25 - Lm a=16.5 Total boy aralığı (cm) 48 Her üç ağ için hesaplanan SF= 4.198 Her üç ağ için hesaplanan SD= 2.5293 Ortak seçicilik faktörü yardımı ile 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma (galsama) ağlarının optimum yakalanma boyları; Lm (18mm) = 4.198 *3.6 = 15.11 cm Lm (20mm) = 4.198 *4.0 = 16.79 cm Lm (22mm) = 4.198 *4.4 = 18.47 cm olarak hesap edilmiştir. Ortak seçicilik faktörü ile ortak standart sapma yardımıyla her üç ağ için boy gruplarına göre yakalanma oranları hesap edilerek Tablo 21 ve Şekil 11’de gösterilmiştir. Tablo 21. 18-20-22 mm’lik uzatma ağları için bulunan ortalama seçicilik faktörü ile ortak standart sapmadan hesaplanan yakalanma oranları (%) Total boy aralığı (cm) 9.0-9.5 9.5-10.0 10.0-10.5 10.5-11.0 11.0-11.5 11.5-12.0 12.0-12.5 12.5-13.0 13.0-13.5 13.5-14.0 14.0-14.5 14.5-15.0 15.0-15.5 15.5-16.0 16.0-16.5 16.5-17.0 17.0-17.5 17.5-18.0 18.0-18.5 18.5-19.0 19.0-19.5 19.5-20.0 20.0-20.5 20.5-21.0 21.0-21.5 21.5-22.0 22.0-22.5 22.5-23.0 23.0-23.5 23.5-24.0 24.0-24.5 24.5-25.0 25.0-25.5 Ortalama sınıf değerleri (cm) 9.25 9.75 10.25 10.75 11.25 11.75 12.25 12.75 13.25 13.75 14.25 14.75 15.25 15.75 16.25 16.75 17.25 17.75 18.25 18.75 19.25 19.75 20.25 20.75 21.25 21.75 22.25 22.75 23.25 23.75 24.25 24.75 25.25 18mm 0.054 0.085 0.130 0.190 0.267 0.360 0.469 0.586 0.705 0.816 0.908 0.971 0.999 0.988 0.940 0.860 0.757 0.641 0.521 0.408 0.307 0.222 0.155 0.104 0.067 0.041 0.025 0.014 0.008 0.004 0.002 0.001 0.000 Yakalanma oranları 20mm 0.009 0.016 0.027 0.045 0.073 0.112 0.166 0.237 0.325 0.429 0.544 0.663 0.778 0.878 0.952 0.993 0.997 0.962 0.892 0.796 0.683 0.564 0.447 0.341 0.251 0.177 0.120 0.078 0.049 0.030 0.017 0.010 0.005 22mm 0.001 0.002 0.004 0.007 0.013 0.022 0.038 0.062 0.096 0.145 0.210 0.291 0.390 0.502 0.620 0.738 0.844 0.929 0.983 1.000 0.978 0.921 0.833 0.725 0.607 0.488 0.378 0.281 0.201 0.139 0.092 0.058 0.036 49 1 Yakalanma Oranı 0,8 0,6 0,4 0,2 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 0 Total Balık Boyu (cm) 18mm 20mm 22mm Şekil 11. Mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarına sahip uzatma ağlarında hesaplanan yakalanma oranları 4.8.1.2. Barbunya Balığına Ait Galsama Ağı Seçicilik Bulguları Barbunya balıkları 18 ve 20 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Yoğun olarak 18 mm’lik ağlar kullanılmaktadır. Bu ağlara ait örneklenen balıkların boy-frekans verileri Tablo 22 ve Şekil 12’de gösterilmiştir. Tablo 22. 18-20 mm’lik uzatma ağları ile avlanan barbunyaların boy-frekans değerleri Total boy aralığı (cm) 9.5-10.0 10.0-10.5 10.5-11.0 11.0-11.5 11.5-12.0 12.0-12.5 12.5-13.0 13.0-13.5 13.5-14.0 14.0-14.5 14.5-15.0 15.0-15.5 15.5-16.0 16.0-16.5 16.5-17.0 17.0-17.5 17.5-18.0 18.0-18.5 Ortalama sınıf değerleri (cm) 9.75 10.25 10.75 11.25 11.75 12.25 12.75 13.25 13.75 14.25 14.75 15.25 15.75 16.25 16.75 17.25 17.75 18.25 18mm 1 2 3 10 22 50 62 88 96 133 107 93 47 28 13 8 4 2 6 3 9 10 41 86 107 131 89 58 35 23 13 2 18.5-19.0 20.0-20.5 18.75 19.25 1 1 771 3 2 619 Toplam 20mm 1 Frekans (n) 50 140 120 100 80 60 40 20 0 9 10 11 12 15 13 14 Total boy (cm) 18mm 16 17 18 20mm Şekil 12. Uzatma ağları ile avlanan barbunya balıklarının boy-frekans değerleri 18 mm’lik ağlarla avlanan bireyler 12-16 cm boy grupları arasında dağılım gösterirken, 20 mm’lik ağlarla yakalanan bireyler 14-18 cm’ler arasında dağılım göstermektedir. Seçicilik değerleri Tablo 23 ve Şekil 13’de verilmiştir. Tablo 23. Barbunya avcılığında kullanılan 18-20 mm’lik uzatma ağlarına ait verilerle hesaplanan seçicilik değerleri Total boy aralığı Ortalama sınıf (cm) değerleri (cm) (X) 9.5-10.0 9.75 10.0-10.5 10.25 10.5-11.0 10.75 11.0-11.5 11.25 11.5-12.0 11.75 12.0-12.5 12.25 12.5-13.0 12.75 13.0-13.5 13.25 13.5-14.0 13.75 14.0-14.5 14.25 14.5-15.0 14.75 15.0-15.5 15.25 15.5-16.0 15.75 16.0-16.5 16.25 16.5-17.0 16.75 17.0-17.5 17.25 17.5-18.0 17.75 18.0-18.5 18.25 18.5-19.0 18.75 Toplam CA 1 2 3 10 22 50 62 88 96 133 107 93 47 28 13 8 4 2 1 771 CB 1 6 3 9 10 41 86 107 131 89 58 35 23 13 2 3 619 Ln (CB/CA) (Y) SA (L) SB (L) Kullanılmadı “ “ “ -1.29928 -2.81341 -1.92991 -2.17475 -0.85078 -0.43600 0 0.34260 0.63849 0.72824 0.99040 1.05605 1.17866 Kullanılmadı “ 0.010 0.026 0.057 0.117 0.215 0.357 0.536 0.727 0.891 0.987 0.988 0.894 0.731 0.540 0.361 0.218 0.119 0.059 0.026 0.000 0.001 0.003 0.009 0.022 0.051 0.105 0.195 0.330 0.504 0.695 0.867 0.977 0.995 0.916 0.762 0.572 0.389 0.239 18-20 mm’lik uzatma ağlarıyla avlanan mezgitler için seçicilik değerleri; Keşişme noktası (a) =-9.651 (regresyon parametresi) Eğim (b) =0.6413 (regresyon parametresi) Lma =14.26 cm (18 mm’lik uzatma ağı için optimum yakalanma boyu) Lmb =15.84 (20 mm mm’lik uzatma ağı için optimum yakalanma boyu) S.D =1.5716 (18-20 mm’lik ağlar için genel standart sapma) S.F =3.96 (tam göz boyuna göre seçicilik faktörü) 51 0,8 20 19 18 15 14 13 12 11 10 9 0 17 0,2 16 0,4 Lm b =15.8 0,6 Lm a=14.3 Ya ka la nm a Ora nı 1 Tota l Ba lık Boyu (cm ) 18m m 20m m Şekil 13. 18-20 mm ağ göz açıklığındaki galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarına ait seçicilik eğrileri 4.8.2. Trol Ağı Seçiciliğinin Tespiti Ticari avcılıktan alınıp incelenen mezgit ve barbunya balıklarının boy dağılımları 0.5 cm sınıf aralıklarında ölçülerek seçicilik çalışmaları için değerlendirilmiştir. Deneysel trol ağı seçiciliğinde trol torbası üzerine geçirilen daha küçük ağ gözüne sahip örtü torba kullanılarak bu torbalarda kalan balıkların boy dağılımlarının birbirine oranlamasıyla L50 tahmin edilmekte ve seçicilik eğrisi çıkarılmaktadır. Ancak ticari avcılıkta örtü torba kullanılmadığından seçicilik parametresi boy dağılımından tahmin edilmiştir. Tek torba trol ile avlanan örneğin seçicilik değerlerinin hesaplanması için önceden bu balığın von Bertalanffy büyüme değerlerinin tespit edilmesi gerekir (K, L∞, t0 ). Daha sonra her sınıf aralığı için ortalama boya denk düşen yaş (t) ve birbirini izleyen boy grupları arasındaki büyüme oranı (∆t) hesaplanır. Birinci ve ikinci regresyon değerleri hesaplandıktan sonra yaşa göre ve boya göre seçicilik değerleri hesaplanır (Tablo 24). Çalışmada, araştırma gemisi ile yapılan sörvey verileri de karşılaştırma amacıyla değerlendirilmiştir. Ticari avcılıkta trol torbasına ait göz açıklığı sık sık ihlal edilen bir konudur. Daha önce deneysel olarak yapılan çalışmalardan elde edilen 20 mm ağ göz açıklığındaki trole ait bulgularla, ticari avcılıkta kullanılan ve yasal olarak 20 mm ağ göz açıklığına sahip olması gereken trol teknelerinden alınan örneklere ait değerler farklılık göstermektedir. Ayrıca trole yasak bölgelerde yasal olmayan trol avcılığının ihlal edildiği, piyasada satılan mezgit örneklerinden gözlenmiş ve değerlendirilmiştir. 4.8.2.1. Mezgit Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları 14 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbaları ile avlanan mezgitler için seçicilik parametreleri t50=0.554, L50=10.76 cm olarak hesaplanırken (Tablo 24, Şekil 14), ticari avcılıkta kullanılan 20 mm ağ gözüne sahip trol torbaları ile avlanan mezgitte bu değerler t50=1.438, L50=13.54 cm olarak bulunmuştur (Tablo 25, Şekil 14). Yasal olmadığı varsayılan trolle avlanan mezgit için seçicilik parametreleri ise t50=1.156, L50=12.68 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 26, Şekil 14). 52 Tablo 24. 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri Boy Boy Ort. boy L1 L2 7 8 7.5 8 9 8.5 9 10 9.5 10 11 10.5 11 12 11.5 12 13 12.5 13 14 13.5 14 15 14.5 15 16 15.5 16 17 16.5 17 18 17.5 18 19 18.5 19 20 19.5 20 21 20.5 21 22 21.5 22 23 22.5 Girdiler (büyüme parametreleri) K L∞ t0 0.115 39.51 -2.21 t ∆t C(L1, L2) Ln (C/∆t) S obs. Ln (1/Sobs-1) (X) y' Y -0.38 0.272 49 5.19 0.022 3.811656 -0.10 0.280 270 6.87 0.168 1.598366 0.18 0.290 309 6.97 0.275 0.970731 0.48 0.300 298 6.90 0.383 0.478048 0.78 0.310 347 7.02 0.652 -0.62813 1.10 0.322 299 6.83 0.834 -1.61122 1.43 0.334 208 6.43 0.873 -1.92962 1.77 0.348 139 5.99 0.893 -2.12102 2.12 0.362 105 5.67 1.050 2.49 0.378 67 5.18 1.063 2.88 0.395 52 4.88 1.336 3.28 0.414 31 4.32 1.320 3.71 0.435 15 3.54 1.084 4.15 0.458 10 3.08 1.260 4.62 0.483 3 1.83 0.680 -0.7515 5.12 0.511 2 1.36 0.842 -1.67285 1.ve 2. regresyon değerleri Yaş olarak seçicilik değerleri a1 8.5113 b1 1.3628 A2 1.9023 b2 3.4323 %t50 0.554 %t75 0.874 t25 0.234 Sest. Açıklama 0.04 Seçicilik 0.09 hesaplamalarınd 0.22 a kullanılan 0.43 değerler 0.69 0.87 0.95 0.98 1.00 Total 1.00 mortalitenin 1.00 hesaplanmasında Kullanılan 1.00 değerler 1.00 1.00 1.00 1.00 Boy olarak seçicilik değerleri L50 L75 L25 10.76 11.80 9.68 Tablo 25. 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri Boy Boy Ort.boy L1 L2 7 8 7.5 8 9 8.5 9 10 9.5 10 11 10.5 11 12 11.5 12 13 12.5 13 14 13.5 14 15 14.5 15 16 15.5 16 17 16.5 17 18 17.5 18 19 18.5 19 20 19.5 20 21 20.5 21 22 21.5 22 23 22.5 23 24 23.5 Girdiler (büyüme parametreleri) K L∞ t0 0.115 39.51 -2.21 t ∆t C(L1, L2) (X) -0.38 0.272 3 -0.10 0.280 8 0.18 0.290 35 0.48 0.300 159 0.78 0.310 311 1.10 0.322 312 1.43 0.334 399 1.77 0.348 456 2.12 0.362 378 2.49 0.378 246 2.88 0.395 187 3.28 0.414 105 3.71 0.435 70 4.15 0.458 35 4.62 0.483 20 5.12 0.511 1 5.65 0.543 1 1.ve 2. regresyon değerleri a1 9.7642 b1 1.2939 a2 4.7821 Ln (C/∆t) S obs. Ln (1/Sobs-1) y' Y 2.40 0.000 7.853116 3.35 0.001 6.545896 4.79 0.009 4.726597 6.27 0.056 2.816359 6.91 0.158 1.671792 6.88 0.230 1.206289 7.08 0.434 0.266844 7.18 0.741 -1.0501 6.95 0.933 -2.63372 6.48 0.939 -2.73564 6.16 1.126 5.54 1.018 5.08 1.119 4.34 0.946 -2.86645 3.72 0.941 -2.76548 0.67 0.084 2.382951 0.61 0.157 1.679135 Yaş olarak seçicilik değerleri b2 3.3265 %t50 %t75 1.438 1.768 %t25 1.107 Sest. Açıklama 0.00 kullanılmadı 0.01 0.02 0.04 Seçicilik 0.10 hesaplamalarında 0.24 kullanılan değerler 0.49 0.75 0.91 0.97 0.99 Total mortalitenin 1.00 hesaplanmasında 1.00 Kullanılan değerler 1.00 1.00 1.00 kullanılmadı 1.00 Boy olarak seçicilik değerleri %L50 %L75 L25% 13.54 14.50 12.53 53 Tablo 26. Yasal olmayan trol avcılığı ile avlanan mezgitlere ait seçicilik değerleri Boy Boy Ort. L1 L2 boy 7 8 7.5 8 9 8.5 9 10 9.5 10 11 10.5 11 12 11.5 12 13 12.5 13 14 13.5 14 15 14.5 15 16 15.5 16 17 16.5 17 18 17.5 18 19 18.5 Girdiler (büyüme parametreleri) K L∞ t0 0.115 39.51 -2.21 t (X) -0.38 -0.10 0.18 0.48 0.78 1.10 1.43 1.77 2.12 2.49 2.88 3.28 ∆t C(L1,L2) Ln (C/∆t) S obs. Ln (1/Sobs-1) Sest. Açıklama y' Y 0.272 0.000 0.00 Kullanılmadı 0.280 3 2.37 0.001 6.882216 0.00 0.290 5 2.85 0.003 5.783599 0.00 Seçicilik 0.300 33 4.70 0.037 3.256194 0.02 hesaplamalarında 0.310 90 5.67 0.189 1.453872 0.11 kullanılan değerler 0.322 62 5.26 0.250 1.099424 0.42 0.334 106 5.76 0.838 -1.64516 0.81 0.348 64 5.22 1.020 0.97 Total mortalitenin 0.362 32 4.48 1.057 0.99 hesaplanmasında 0.378 12 3.46 0.848 -1.71779 1.00 Kullanılan değerler 0.395 7 2.87 1.094 1.00 0.414 1 0.88 0.359 0.580753 1.00 Kullanılmadı 1.ve 2. regresyon değerleri Yaş olarak seçicilik değerleri Boy olarak seçicilik değerleri a1 b1 A2 b2 %t50 %t75 t25 L50 L75 L25 9.0286 2.17 6.3196 5.4649 1.156 1.357 0.955 12.68 13.30 12.06 20mm 0,75 0,75 0,50 0,25 0,00 0,5 L c = 13.54 cm. Yakalanma oranı 1 L c = 10 .7 6 cm . Yakalanma oranı 14mm 1,00 0,25 0 7,5 9,5 11,5 13,5 15,5 17,5 19,5 21,5 Total boy(cm) 7 8,5 10,5 12,5 14,5 16,5 18,5 20,5 Total boy(cm) İllegal Yakalanma oranı 1 0,75 Lc = 12.68 cm. 0,5 0,25 0 7 8,5 10,5 12,5 14,5 16,5 18,5 20,5 Total boy(cm) Şekil 14. Çeşitli ağ göz açıklığındaki trolle avlanan mezgit balıklarının seçicilik eğrileri 54 4.8.2.2. Barbunya Balığına Ait Trol Ağı Seçicilik Bulguları Barbunya balıklarına ait trol seçicilik değerleri 14 mm’lik trol torbaları ile 20 mm’lik trol torbası kullanan ticari teknelere ait verilerdir. Değerlendirmeler sonucu, 14 mm’lik ağ gözüne sahip trol için seçicilik değerleri t50=0.741, L50=10.03 cm, ticari teknelere ait değerler ise (20 mm) t50=1.036, L50=10.91 cm olarak bulunmuştur (Tablo 27, Tablo 28, Şekil 15). Tablo 27. 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik değerleri Boy L1 Boy L2 Ort. boy t (X) ∆t 8 9 8.5 0.27 0.292 10 9 10 9.5 0.57 0.312 48 10 11 10.5 0.90 0.334 112 5.81 0.805 -1.41911 0.79 11 12 11.5 1.24 0.361 56 5.04 0.867 -1.87651 0.99 12 13 12.5 1.62 0.392 37 4.55 1.314 - 1.00 13 14 13.5 2.03 0.428 10 3.15 0.877 -1.96795 1.00 C(L1,L2) Ln (C/∆t) y' S obs. Ln (1/Sobs-1) Y Sest. Açıklama 3.53 0.018 3.994106 0.02 5.04 0.169 1.592066 0.19 Seçicilik hesaplamalarında kullanılan değerler 14 15 14.5 2.48 0.472 1 0.75 Girdiler (büyüme 1.ve 2. regresyon değerleri parametreleri) K L∞ t0 a1 b1 A2 b2 0.218 24.22 -1.71 8.2087 2.4286 6.4349 8.6797 0.237 1.170314 Yaş olarak seçicilik değerleri %t50 %t75 t25 0.741 0.868 0.615 Total mortalitenin hesaplanmasında Kullanılan değerler kullanılmadı 1.00 Boy olarak seçicilik değerleri L50 10.03 L75 10.41 L25 9.63 Tablo 28. 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbasıyla avlanan barbunyaya ait seçicilik değerleri Boy L1 Boy L2 Ort. boy t (X) ∆t C(L1,L2) Ln (C/∆t) y' S obs. Ln (1/Sobs-1) Y Sest. Açıklama 7 8 9 10 11 12 13 14 8 9 10 11 12 13 14 15 7.5 8.5 9.5 10.5 11.5 12.5 13.5 14.5 -0.01 0.27 0.57 0.90 1.24 1.62 2.03 2.48 0.274 0.292 0.312 0.334 0.361 0.392 0.428 0.472 9 77 266 441 581 428 237 140 3.49 5.58 6.75 7.18 7.38 7.00 6.32 5.69 0.002 0.022 0.120 0.325 0.725 0.945 0.974 1.139 6.391971 3.795148 1.991855 0.731076 -0.97117 -2.8489 -3.63518 - 0.01 0.03 0.10 0.34 0.73 0.94 0.99 1.00 kullanılmadı Seçicilik hesaplamalarında kullanılan değerler 15 16 15.5 2.98 0.527 68 4.86 1.178 - 1.00 16 17 16.5 3.53 0.595 24 3.70 0.971 -3.51984 1.00 17 18 17.5 4.17 0.684 6 2.17 0.638 -0.56706 1.00 18 19 - 1.00 18.5 4.91 0.804 4 1.60 1.306 19 20 19.5 Girdiler (büyüme parametreleri) K L∞ t0 5.79 0.976 2 0.72 a1 b1 a2 b2 2.489 Yaş olarak seçicilik değerleri %t50 %t75 %t25 0.218 9.8663 1.7370 4.9729 4.8004 1.036 1.265 24.22 -1.71 1.ve 2. regresyon değerleri Total mortalitenin hesaplanmasında Kullanılan değerler 1.00 kullanılmadı Boy olarak seçicilik değerleri %L50 %L75 L25% 0.807 10.91 11.56 10.23 55 20mm 1,00 0,75 0,75 Yakalanma oranı Yakalanma oranı 14mm 1,00 Lc=10.03 cm 0,50 0,25 Lc=10.91 cm 0,50 0,25 0,00 0,00 7,5 8,5 9,5 10,5 11,5 Total boy(cm) 12,5 13,5 14,5 7,5 8,5 9,5 10,5 11,5 12,5 13,5 14,5 Total boy(cm) Şekil 15. Çeşitli ağ göz açıklığındaki trolle avlanan barbunya balıklarının seçicilik eğrileri 4.9. Önemli Demersal Balıkların Doğu Karadeniz’deki Tahmini Üretim Miktarı Çalışma sahasındaki liman, barınak ve çekek yerlerine ait bilgilerle avcılık özelliklerine dönük bilgiler (Ek-1, Ek-2, Ek-3) toplanarak önemli demersal türlerin üretim miktarı tahmin edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, balıkçı barınaklarındaki tekne sayıları, teknelerin yaklaşık ne kadarının hedef türü avladıkları, hedef türü yılın hangi döneminde yoğun olarak avladıkları, avlanma sezonunun tahmini uzunluğu, uzatma ağları kullanılmış ise ağların denizde kalış süreleri, trollerin günlük trol çekim adeti ile bir çekimin süresi, teknelerin boyları, motor güçleri, uzatma ağı kullanılmışsa bir parça ağın boyutları ile ağın kaç parça olduğu gibi veriler ışığında üretim ve av gücüne ait tahminler yapılmaya çalışılmıştır. Yasal trol avcılığının olduğu Samsun ilinde, av sezonunun 1 Eylül’de başlamasıyla trol avcılığı başlamaktadır. Başlangıçta ortalama 1-2 saat süreyle 5-6 çekim yapılırken, sezonun ilerlemesi ve günlerin kısalması ile çekim sayısı 4’e kadar düşebilmektedir. Hamsi av sezonunda bazı balıkçılar çift tekne ile orta su trolü çekerek hamsi avcılığına, mevsim sonlarına (mart-nisan) doğru ise aynı yolla çaça avcılığına yönelmektedir. Uzatma ağlarıyla avcılık en fazla mezgit üzerine yoğunlaşmaktadır. Bunun nedeni mezgitin yıl boyunca avlanabilme avantajı ile son yıllarda diğer stoklardaki azalmadan mezgitin daha az etkilenmesi gösterilebilir. Mezgit ağları genellikle 4-6 parçadan oluşmakta ve denizde 12-24 saat süreyle bırakılmaktadır. Barbunya avcılığında kullanılan ağlar daha az parçadan oluşmaktadır. Fanyalı olan barbunya ağları genellikle 2-4 parçadan oluşmaktadır. Karadeniz’de uzatma ağlarının göz açıklığı mezgit için 18-22 mm arasında değişirken en yaygın kullanılanı 20 mm olanıdır. Barbunya avcılığında kullanılan uzatma ağlarının ağ göz açıklığı 17-20 mm arasında değişmektedir. 17-18 mm’lik ağlar daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Mezgit avcılığı sonbahar ve kışın daha fazla yapılırken, barbunya avcılığı ilkbahar aylarında (özellikle mayıs) daha fazla yoğunlaşmaktadır. Barbunya avcılığındaki uzatma ağlarının denizde bırakılış süreleri mezgitte olduğu gibidir. Ancak kalkan uzatma ağlarının denizde kalış süreleri oldukça uzundur. Bu ağlar denizde 3 ile 7 gün arasında kalmaktadır. Kalkan avcılığı sonbahar döneminde daha az, ilkbahar döneminde en yoğun olarak yapılmaktadır. Özellikle nisan ve mayıs aylarında üreme amacıyla daha sığ sulara geldiğinde avlanılmaktadır. 56 2000 yılında Sinop ili ile Gürcistan sınırı arasında kalan Doğu Karadeniz kıyılarındaki balıkçı merkezlerinde yapılan envanter çalışması sonucu tahmin edilen bazı demersal balık üretim miktarları Tablo 29’da verilmiştir. Tablo 29. 2000 yılında Doğu Karadeniz’de demersal balıkların tahmini üretim miktarı (kg) Türler İller Mezgit barbunya Kalkan İzmarit Kaya balığı Toplam Artvin Rize Trabzon 486000 1227480 1305000 56025 145890 168563 34200 35980 33240 17250 22950 13950 - 593475 1432300 1520753 Giresun 1587000 158400 34500 21000 - 1800900 Ordu Samsun Sinop Toplam 1504500 5722500 1056750 12889230 226800 830625 117750 1704053 54600 212050 76336 480906 43500 57210 12750 188610 2520 130800 8400 141720 1831920 6953185 1271986 15404519 Samsun ilinde, demersal balık türlerinin av miktarı diğer illere göre daha fazladır. Bunun nedeni bu ildeki av sahasının fazla olması yanında trol avcılığının bu bölgede yasal olarak sürdürülmesidir (Tablo 30). Tablo 30. Doğu Karadeniz’de avlanan bazı demersal balık türlerinin av araçlarına göre avlanma miktarı ve oranları Galsama Türler Üretim (kg) Mezgit Trol % Üretim (kg) % 7369230 57.17 5520000 42.83 Barbunya Kalkan 899753 284520 52.80 59.16 804300 196386 47.20 40.84 İzmarit 127650 67.68 60960 32.32 Kaya balığı Toplam - - 141720 100.00 8681153 56.35 6723366 43.65 4.10. Ürün Analizleri İncelenen stokların büyüklüğü veya geçmişe dönük ürün analizleri Jones’un boya dayalı cohort analizi ile irdelenirken, gelecekteki ürün tahminleri için bu yöntemin devamı olan Thompson ve Bell tahmin yöntemi kullanılmıştır.. 4.10.1. Cohort Analizi ile Avlanan Stokun Büyüklüğünün Tahmini 4.10.1.1. Mezgit Balığı ile İlgili Cohort Analizi 4.10.1.1.1. Trolle Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini 2000 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nde avlanan mezgit balıkları 12889.2 ton olarak tahmin edilmiştir (Tablo 29). Bunun 5520 tonu Samsun Körfezi’nde troller ile avlanan mezgit balığından oluşurken, 7369.2 tonu da tüm sahada avcılığı için sınırlama olmayan uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Avlanan mezgit stoklarına ilişkin cohort analizinde Jones’un boya dayalı yöntemi kullanılmıştır. Bunun nedeni boy ölçümünün rahatlıkla arazide yapılabilmesi ve sayısal olarak çok miktarda balık ölçümü yapılarak 57 populasyonun özelliğinin daha iyi yansıtılabilmesidir. Demersal türler içinde en fazla avlanan mezgit balığının yıl boyunca dar bir ısı sınırı arasında yaşaması dolayısıyla otolitlerdeki yaş halkaları diğer türlere nazaran daha zor ayırt edilebilmektedir. Bu nedenle cohort analizlerinde boy-frekans verileri kullanılmıştır. Cohort analizi için girdi olarak gerekli olan büyüme parametreleri (L∞, K) verileri otolit okumaları sonucu elde edilmiştir (Tablo 32). Bu değerler kullanılarak her boy grubu için göreceli yaş bulunmuştur. Projede başlangıçta boy dağılımından büyüme parametrelerinin hesaplanması planlanmış, ancak bu değerlerin elde edilebilmesi için gerekli sıklıkta örnekleme yapılamadığından örneği temsilen belirli bir miktar üzerinden yapılan yaş tayinleri kullanılarak her boy grubuna bu değerler dönüştürülmüştür. Bir diğer önemli girdi de son boy grubundaki F/Z değeridir. Bu değer 0.5 olarak alınmıştır. Boy ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametreleri (a=0.0058, b=3.08), boy gruplarındaki sayısal değerlerin ağırlığa dönüşümünde kullanılmıştır. Ayrıca tahmin edilen toplam av miktarı, örnek ağırlığına bölünerek elde edilen yükseltgenme faktörü, örneğin stoğun tümüne genelleştirilmesi için kullanılmıştır. Cohort analizi sonuçları Tablo 31’de verilmiştir. Burada incelenen mezgitlerin boy gruplarına göre frekansları 7-21 cm’ler arasında verilirken, 21 cm’den büyük bireyler boy gruplarında çok az temsil edildiklerinden toplu olarak verilmiştir. Her boyda avlanan balık sayısı, tahmin edilen toplam avın örnek ağırlığına bölünmesiyle bulunan yüksetgenme faktörünün örnek sayısıyla çarpımından elde edilmiştir. Trolle avlanan 5520 ton mezgite ait biyokütle 8557.9 ton olurken, boy gruplarına göre işletme faktörü 10 cm boy grubundan itibaren artmakta ve son boy gruplarında 0.8-0.9 değerlerine ulaşmaktadır. Bu da stoktaki aşırı avcılığın boyutlarını göstermektedir. 58 Tablo 31. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları Boy grubu Boy Ort. Oransal ∆ t grubu Boy yaş L1 L2 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 39.5 TOPLAM − L 7.5 8.5 9.5 10.5 11.5 12.5 13.5 14.5 15.5 16.5 17.5 18.5 19.5 20.5 - T(L1) 1.70 1.97 2.25 2.54 2.84 3.15 3.47 3.80 4.15 4.51 4.89 5.29 5.70 6.14 6.59 0.27 0.28 0.29 0.30 0.31 0.32 0.33 0.35 0.36 0.38 0.40 0.41 0.43 0.46 - Doğal ölüm faktörü Örnek Avlanan (1000) Başlangıçta Hayatta kalanlar (1000) İşletme Balıkçılık Total oranı Mortalitesi Mortalite Ortalama ağırlık (kg) Her boya ulaşan birey sayısı (1000) Her boydaki biyokütle(ton) Ürün (ton) H (L1, L2) C(L1, L2) C(L1, L2) N(L1) (F/Z) W(L1, L2) N(L1, L2)* ∆t B*∆t Y(L1, L2) 1.03454 1.03568 1.03689 1.03818 1.03957 1.04107 1.04268 1.04443 1.04632 1.04838 1.05063 1.05311 1.05584 1.05886 - 8 45 174 384 479 536 654 604 405 304 189 96 57 35 7 3977 544 3063 11842 26135 32601 36480 44511 41108 27564 20690 12863 6534 3879 2382 476 270675 462445 431552 399375 360044 308873 254446 199726 141020 89919 55790 31024 15863 8099 3591 953 0.018 0.095 0.301 0.511 0.599 0.667 0.758 0.804 0.808 0.835 0.848 0.842 0.861 0.903 0.500 F Z 0.004 0.026 0.108 0.261 0.373 0.500 0.784 1.028 1.050 1.269 1.399 1.328 1.542 2.329 0.250 0.254 0.276 0.358 0.511 0.623 0.750 1.034 1.278 1.300 1.519 1.649 1.578 1.792 2.579 0.500 0.0029 0.0042 0.0060 0.0081 0.0107 0.0139 0.0176 0.0219 0.0269 0.0326 0.0391 0.0464 0.0545 0.0636 0.2109 Tablo 32. Trolle avlanan mezgit av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler Parametreler a b L∞ k M F/Z C (L1,L2) C (L1,L2) (1000) ∑Wav ∑Wörn. ∑Wav/∑Wörn. Değer 0.0000058 (kg) 3.08 39.5 0.12 0.25 0.5 3977 270675 5520000 81.1 68060 Açıklama Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi “ Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm) Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı) Doğal mortalite Son boy grubu için işletme oranı (E) Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı) Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri Tahmini avlanan ürün (kg) Örnek ağırlığı (kg) Yükseltme oranı 121391 116457 109955 100143 87308 72959 56778 39972 26258 16302 9193 4920 2515 1023 1906 767080 349.0 492.3 654.7 811.5 936.3 1011.6 997.8 875.4 706.2 531.5 359.3 228.2 137.2 65.1 401.9 8557.9 1.6 12.9 70.5 211.8 349.6 505.8 782.2 900.3 741.3 674.6 502.7 303.0 211.6 151.6 100.5 5520.0 59 4.10.1.1.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Mezgitin Stok Büyüklüğünün Tahmini Doğu Karadeniz’de uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarına ilişkin cohort analizi sonuçları Tablo 33’de, analizde kullanılan girdi parametreleri ise Tablo 34’de verilmiştir. Buna göre avlanan stoka ilişkin biyokütle miktarı 15606 ton bulunurken bunun 7369.2 tonu uzatma ağlarıyla 2000 yılında avlanılmıştır. Boy gruplarına göre F değerleri incelendiğinde, 16-22 cm arasındaki boy gruplarında F değeri 0.8 iken, daha küçük ve daha büyük boy gruplarında F değerinin azaldığı görülmektedir. Girdi olarak kullanılan von Bertalanffy değerleri ve yapılan işlemler trol verilerinde yapılanlarla aynıdır. Tablo 33. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan mezgit balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları Boy grubu Boy grubu Ort. Boy L1 L2 L 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 TOPLAM − 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 39.5 8.5 9.5 10.5 11.5 12.5 13.5 14.5 15.5 16.5 17.5 18.5 19.5 20.5 21.5 22.5 23.5 24.5 32.3 Oransal yaş ∆t T(L1) 1.97 2.25 2.54 2.84 3.15 3.47 3.80 4.15 4.51 4.89 5.29 5.70 6.14 6.59 7.08 7.59 8.13 8.71 0.28 0.29 0.30 0.31 0.32 0.33 0.35 0.36 0.38 0.40 0.41 0.43 0.46 0.48 0.51 0.54 0.58 - Doğal ölüm faktörü Örnek Avlanan (1000) Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total Hayatta oranı Mortalitesi Mortalite kalanlar (1000 ) Ortalama ağırlık (kg) Her boydaki Ürün Her boya ulaşan birey biyokütle(ton) (ton) sayısı (1000) H (L1, L2) C(L1, L2) C(L1, L2) N(L1) W(L1, L2) N(L1, L2)* ∆t 1.03568 1.03689 1.03818 1.03957 1.04107 1.04268 1.04443 1.04632 1.04838 1.05063 1.05311 1.05584 1.05886 1.06223 1.06601 1.07027 1.07513 - 1 2 19 45 96 242 698 1510 2337 2296 1653 1022 523 267 99 47 17 19 17 34 323 766 1633 4118 11876 25692 39763 39066 28125 17389 8899 4543 1684 800 289 323 10893 185341 411624.2 383737.3 356887.3 330807.0 305364.4 280178.5 253761.4 221261.7 177551.0 123613.8 74803.3 40742.1 20077.6 9503.5 4145.9 2068.2 1058.3 646.56 (F/Z) 0.001 0.001 0.012 0.030 0.065 0.156 0.365 0.588 0.737 0.800 0.826 0.841 0.842 0.848 0.811 0.792 0.702 0.500 F Z 0.000 0.000 0.003 0.008 0.017 0.046 0.144 0.356 0.701 1.002 1.185 1.327 1.328 1.394 1.071 0.951 0.590 0.250 0.250 0.250 0.253 0.258 0.267 0.296 0.394 0.606 0.951 1.252 1.435 1.577 1.578 1.644 1.321 1.201 0.840 0.500 0.0042 0.0060 0.0081 0.0107 0.0139 0.0176 0.0219 0.0269 0.0326 0.0391 0.0464 0.0545 0.0636 0.0737 0.0848 0.0969 0.1102 0.2569 Y(L1, L2) B*∆t 111479.4 107264.1 103028.1 98707.7 94210.0 89198.0 82493.9 72074.5 56695.5 38979.5 23743.8 13102.3 6701.6 3258.9 1572.9 840.7 490.1 1293.1 471.2 638.7 834.9 1058.6 1306.2 1567.5 1806.6 1938.3 1848.5 1523.4 1101.2 714.6 426.4 240.1 133.3 81.5 54.0 332.2 0.1 0.2 2.6 8.2 22.6 72.4 260.1 691.0 1296.5 1526.8 1304.4 948.4 566.2 334.7 142.8 77.5 31.9 83.0 905134.1 15606.0 7369.2 60 Tablo 34. Uzatma ağları ile avlanan mezgitin av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler Parametreler a b L∞ k M F/Z C (L1,L2) C (L1,L2) (1000) ∑Wav ∑Wörn. ∑Wav/∑Wörn. Değer 0.0000058 (kg) 3.08 39.5 0.12 0.25 0.5 10893 185341 7369230 433.1 17015 Açıklama Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi “ Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm) Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı) Doğal mortalite Son boy grubu için işletme oranı (E) Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı) Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri Tahmini avlanan ürün (kg) Örnek ağırlığı (kg) Yükseltme oranı 4.10.1.2. Barbunya Balığı ile İlgili Cohort Analizi 4.10.1.2.1. Trolle Avlanan Barbunyanın Stok Büyüklüğünün Tahmini Cohort analizi için girdi olarak gerekli olan büyüme parametreleri; L∞=24.11, K=0.218 ve son boy grubu için F/Z= 0.5 olarak alınmıştır. Boy gruplarındaki sayısal değerlerin ağırlığa dönüşümünde kullanılan ve boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametreleri a=0.0086, b= 3.06 olarak alınmıştır. Ayrıca tahmin edilen toplam av miktarı, örnek ağırlığına bölünerek elde edilen yükseltme faktörü, örneğin stoğun tümüne genelleştirilmesi için kullanılmıştır (Tablo 35, Tablo 36). Veriler incelendiğinde trol avcılığıyla yakalanan barbunya stoklarını için, biyokütle 1149.5 ton hesaplanırken, 804.3 tonunun avlandığı görülmektedir. Boy gruplarına göre işletme faktörü, 10 cm boy grubundan itibaren artmakta ve 0.8 değerlerine ulaşmaktadır. Bu da stoktaki aşırı avcılığın boyutlarını göstermektedir. Tablo 35. 2000 yılında trol ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları Boy Boy Ort. grubu grubu Boy L1 L2 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 24.2 TOPLAM − L 7.5 8.5 9.5 10.5 11.5 12.5 13.5 14.5 15.5 16.5 17.5 18.5 21.6 Oransal yaş ∆t T(L1) 1.56 1.84 2.13 2.44 2.78 3.14 3.53 3.96 4.43 4.96 5.55 6.24 7.04 0.27 0.29 0.31 0.33 0.36 0.39 0.43 0.47 0.53 0.60 0.68 0.80 - Doğal ölüm faktörü Örnek Avlanan (1000) Başlangıçta Hayatta kalanlar (1000 ) İşletme oranı Balıkçılık Mortalitesi Total Mortalite Ortalama ağırlık (kg) Her boydaki Her boya ulaşan birey biyokütle(ton) sayısı (1000) Ürün (ton) H (L1,L2) C(L1,L2) C(L1,L2) N(L1) (F/Z) F Z W(L1,L2) N(L1,L2)* ∆t Y(L1,L2) 1.05208 1.05549 1.05937 1.06384 1.06903 1.07514 1.08244 1.09132 1.10233 1.11637 1.13487 1.16037 - 14 97 312 588 731 612 397 221 88 23 6 6 4 3099 204 1414 4548 8571 10656 8921 5787 3222 1283 335 87 87 58 45174.1 84203.7 75879.4 66771.5 55204.1 40720.9 25664.2 13904.6 6520.9 2523.4 912.9 432.2 258.5 116.62 0.025 0.155 0.393 0.592 0.708 0.759 0.784 0.806 0.797 0.697 0.504 0.616 0.500 0.009 0.068 0.240 0.536 0.896 1.163 1.341 1.536 1.449 0.853 0.375 0.595 0.370 0.379 0.438 0.610 0.906 1.266 1.533 1.711 1.906 1.819 1.223 0.745 0.965 0.740 0.0041 0.0060 0.0084 0.0115 0.0151 0.0195 0.0247 0.0308 0.0377 0.0457 0.0547 0.0649 0.1042 Tablo 36. Trolle avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler Parametreler a b L∞ k M F/Z C (L1,L2) C (L1,L2) (1000) ∑Wav ∑Wörn. ∑Wav/∑Wörn. Değer 0.0000086 (kg) 3.06 24.22 0.218 0.37 0.5 3099 45174.1 804000 55.18 14577 Açıklama Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi “ Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm) Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı) Doğal mortalite Son boy grubu için işletme oranı (E) Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı) Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri Tahmini avlanan ürün (kg) Örnek ağırlığı (kg) Yükseltme oranı 21946.5 20794.3 18971.3 15978.2 11894.5 7671.6 4315.2 2097.5 885.6 393.1 233.0 147.1 157.6 105485.5 B*∆t 89.9 124.9 160.1 183.2 180.1 149.9 106.7 64.6 33.4 18.0 12.8 9.5 16.4 1149.5 0.8 8.5 38.4 98.3 161.4 174.4 143.1 99.2 48.4 15.3 4.8 5.7 6.1 804.3 62 4.10.1.2.2. Uzatma (Galsama) Ağlarıyla Avlanan Barbunya Balığının Stok Büyüklüğünün Tahmini Girdi parametreleri; L∞ =24.22, K=0.218 ve son boy grubu için F/Z=0.5 olarak alınmıştır. Boy gruplarındaki sayısal değerlerin ağırlığa dönüşümünde kullanılan ve boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametreleri a=0.0086, b=3.06 olarak alınmıştır (Tablo 38). Tablo 37’de elde edilen veriler incelendiğinde; uzatma avcılığıyla yakalanan barbunya stoklarını için, biyokütle 1854.6 ton hesaplanırken, 899.8 tonunun avlandığı görülmektedir. Boy gruplarına göre işletme faktörü 14.5-18.5 cm boy gruplarında daha fazladır. Bu boy gruplarında F/Z oranı 0.7-0.8 değerleri arasındadır. Barbunyanın ilk üreme boyunun 11 cm civarında olduğu düşünülürse (Genç, 2000), uzatma ağlarıyla avcılığın trole nazaran stokları daha fazla koruyucu özelliğe sahip olduğu söylenebilir. Tablo 37. 2000 yılında uzatma ağları ile avlanan barbunya balığının boya dayalı cohort analizi sonuçları Boy grubu Boy grubu Ort. Boy L1 L2 L 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 TOPLAM 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 24.2 − 9.5 10.5 11.5 12.5 13.5 14.5 15.5 16.5 17.5 18.5 21.6 Oransal yaş ∆t T(L1) 2.13 2.44 2.78 3.14 3.53 3.96 4.43 4.96 5.55 6.24 7.04 0.31 0.33 0.36 0.39 0.43 0.47 0.53 0.60 0.68 0.80 - Doğal ölüm faktörü Örnek Avlanan (1000) Başlangıçta Hayatta kalanlar (1000 ) İşletme Balıkçılık Total oranı Mortalitesi Mortalite Ortalama ağırlık (kg) Her boya ulaşan birey sayısı (1000) Her boydaki biyokütle (ton) Ürün (ton) H (L1,L2) C(L1,L2) C(L1,L2) N(L1) (F/Z) W(L1,L2) N(L1,L2)* ∆t B*∆t Y(L1,L2) 1.05937 1.06384 1.06903 1.07514 1.08244 1.09132 1.10233 1.11637 1.13487 1.16037 - 1 6 38 123 231 440 359 134 48 8 3 1391 20 119 752 2435 4573 8710 7107 2653 950 158 59 27537 64138.4 57132.3 50369.9 43371.4 35256.0 25865.3 13736.2 4857.1 1521.1 343.7 118.8 0.003 0.018 0.107 0.300 0.487 0.718 0.800 0.795 0.807 0.704 0.500 F Z 0.001 0.007 0.045 0.159 0.351 0.943 1.484 1.436 1.548 0.880 0.370 0.371 0.377 0.415 0.529 0.721 1.313 1.854 1.806 1.918 1.250 0.740 0.0084 0.0115 0.0151 0.0195 0.0247 0.0308 0.0377 0.0457 0.0547 0.0649 0.1042 18881.9 17955.6 16881.9 15352.4 13020.6 9239.5 4789.6 1846.7 613.8 179.9 160.5 98922.5 159.4 205.8 255.7 300.1 322.1 284.4 180.8 84.4 33.6 11.7 16.7 1854.6 0.2 1.4 11.4 47.6 113.1 268.1 268.3 121.3 52.0 10.3 6.2 899.8 63 Tablo 38. Uzatma ağları ile avlanan barbunyanın av değerlerine ilişkin cohort analizi hesaplamalarında kullanılan girdiler Parametreler a b L∞ k M F/Z C (L1,L2) C (L1,L2) (1000) ∑Wav ∑Wörn. ∑Wav/∑Wörn. Değer 0.0000086 (kg) 3.06 24.22 0.218 0.37 0.5 1391 27537 899753 45.45 19797 Açıklama Boy-ağırlık ilişkisinden hesaplanan regresyon parametresi “ Von Bertalanffy büyüme parametresi (asimptotik boy) (cm) Von Bertalanffy büyüme parametresi (Brody katsayısı) Doğal mortalite Son boy grubu için işletme oranı (E) Örnek adeti (çalışma süresince ölçümü yapılan balık sayısı) Avlanan stokun boy grublarına göre sayısal değeri Tahmini avlanan ürün (kg) Örnek ağırlığı (kg) Yükseltme oranı 4.10.2. Gelecekteki Ürünün Thompson ve Bell Yöntemiyle Tahmini Daha öncede belirtildiği gibi, ticari olarak avlanan stokların geçmişine dönük analizler cohort ve VPA analizi ile yapılırken, bu stokların gelecekteki durumlarının tahmini Beverton ve Holt, ile Thompson ve Bell yöntemiyle yapılmaktadır. Mezgit ve barbunya balıklarının 2000 yılındaki av durumlarının analizi boya dayalı cohort analizi ile yapıldığından, bu yöntemin devamı olan boya dayalı Thompson ve Bell yöntemi ile bu stokların mevcut durumu ile gelecekteki muhtemel değerleri konusunda tahminler yürütülmüştür. Genel olarak boya dayalı bu modelde stoğun durgun bir durumda olduğu, tüm parametrelerin (örneğin yenilenme) sabit kaldığı varsayılır. Bu nedenle ortalama uzun dönem için av tahminlerinde kullanılır. Bazı yıllarda tahmin edilen av miktarından sapmaların olabileceği beklenmelidir. 4.10.2.1. Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri 4.10.2.1.1. Trolle Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri 2000 yılında trolle avlanan mezgit balığına ait mevcut ürün değerleri cohort analizi bahsinde hesaplanmıştı. Bu yöntem temel olarak Jones’un boya dayalı cohort analizine dayanır. Cohort analizine ilave olarak, hesaplamalarda her boy grubuna ait tekne çıkış fiyatları kullanılmıştır. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balıklarının fiyatları boy gruplarına göre 100000-750000 TL/kg arasında değişmektedir. Kilogram fiyatları daha çok kasa fiyatının tahmini bir kasadaki balık miktarına (kg) bölünmesi ile bulunmuştur. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit stokları için biyokütle miktarı 8557.9 ton, avlanan ürün 5520 ton ve bunun ekonomik değeri 2375.6 milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle 5116 tona, avlanan ürün 4479.3 tona ve ekonomik değer 1533.5 milyar TL’na gerilemektedir. F-faktörün 0.366 değerinde MSY (sürdürülebilir maksimum ürün) değerinin 6816.3 ton, biyokütlenin ise 29960 ton değerinde olacağı görülmektedir (Tablo 39, 40; Şekil 16). MSE (sürdürülebilir maksimum ekonomik değer) değerinin ise F-faktörün 0.292 değerinde, 3911.1 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu noktada biyokütlenin 39137.6 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 40, Şekil 16). Tablo 40 ve Şekil 16’dan trollerle avlanan mezgit stokları için, av çabasının mevcut düzeyinin sürdürülebilir maksimum ürün düzeyinin oldukça üzerinde olduğunu ve 64 stokun aşırı avcılık etkisine maruz kaldığı, av çabasındaki azalmanın gelecekte daha fazla verim artışı sağlayabileceğini göstermektedir. Tablo 39. 2000 yılında troller ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri Boy Doğal ölüm faktörü Avlanan Örnek (1000) Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total Hayatta oranı Mort. Mort. kalanlar L1-L2 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18 18-19 19-20 20-21 21-39.5 H (L1,L2) 1.03454 1.03568 1.03689 1.03818 1.03957 1.04107 1.04268 1.04443 1.04632 1.04838 1.05063 1.05311 1.05584 1.05886 - C(L1,L2) N(L1) (F/Z) F 544 462445 0.018 3063 431552 0.095 11842 399375 0.301 26135 360044 0.511 32601 308873 0.599 36480 254446 0.667 44511 199726 0.758 41108 141020 0.804 27564 89919 0.808 20690 55790 0.835 12863 31024 0.848 6534 15863 0.842 3879 8099 0.861 2382 3591 0.903 476 953 0.500 0.004 0.026 0.108 0.261 0.373 0.500 0.784 1.028 1.050 1.269 1.399 1.328 1.542 2.329 0.250 Ortalama ağırlık (kg) Birim değer (‘000 TL/kg) Ürün (ton) Z W(L1,L2) V(L1,L2) Y(L1,L2) 0.254 0.0029 100 1.6 0.276 0.0042 100 12.9 0.358 0.0060 150 70.5 0.511 0.0081 200 211.8 0.623 0.0107 250 349.6 0.750 0.0139 300 505.8 1.034 0.0176 350 782.2 1.278 0.0219 400 900.3 1.300 0.0269 450 741.3 1.519 0.0326 500 674.6 1.649 0.0391 550 502.7 1.578 0.0464 600 303.0 1.792 0.0545 650 211.6 2.579 0.0636 700 151.6 0.500 0.2109 750 100.5 Toplam 5520.0 Her Ekonomik boydaki Değer biyokütle (ton) (109 TL) B*∆t 349.0 0.2 492.3 1.3 654.7 10.6 811.5 42.4 936.3 87.4 1011.6 151.7 997.8 273.8 875.4 360.1 706.2 333.6 531.5 337.3 359.3 276.5 228.2 181.8 137.2 137.5 65.1 106.1 401.9 75.4 8557.9 2375.6 Tablo 40. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde troller ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini F-faktör 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 Toplam ürün (ton) 0.0 4345.7 6139.4 6739.3 6801.1 6638.8 6399.7 6149.4 5914.9 5704.9 5520.0 5215.1 4975.7 4781.3 4618.6 4479.3 4357.9 4250.7 4155.1 4069.1 3991.1 3919.9 Toplam biyokütle (ton) 142732.5 88202.3 56618.4 37972.9 26748.5 19846.5 15499.2 12683.9 10801.6 9497.2 8557.9 7307.2 6501.9 5923.4 5476.7 5116.0 4816.1 4561.7 4342.4 4151.1 3982.4 3832.3 Toplam ekonomik değer (109 TL) 0.0 2741.8 3721.2 3909.9 3768.3 3510.2 3231.2 2970.4 2740.7 2543.5 2375.6 2110.1 1912.0 1758.4 1635.2 1533.5 1447.7 1374.1 1310.1 1253.8 1203.9 1159.2 MSY=6816.3 ton, F-faktör (MSY için)= 0.366, MSY için biyokütle= 29960 ton MSE= 3911.1 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.292, MSE için biyokütle= 39137.6 ton MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer F 9000 MSY 10000 MSE 5000 8000 4000 7000 6000 3000 2000 1000 Verim (Ton) 150000 140000 130000 120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Değer (10^9 TL) Biyokütle (Ton) 65 5000 4000 3000 Değer 2000 1000 0 Ürün Biyokütle 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 F- Faktör-X Şekil 16. Trolle avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları. 4.10.2.1.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Mezgit Balığına İlişkin Ürün Tahminleri Uzatma ağları ile avlanan mezgit balıklarının fiyatları boy gruplarına göre 1000001000000 TL/kg arasında değişmektedir. Fiyatlar tekne çıkış fiyatlarıdır. Trolle pazarlanan balıklarda fiyatlar kasa başına belirlenirken, uzatma ağlarıyla mezgit avlayan balıkçılar genellikle fiyatları kilogram başına belirlemektedirler. Burada boya göre fiyat belirlenirken ortalama fiyatlar alınmış ve boy gruplarına göre dağıtılmıştır. 9-13 cm boy gruplarına ait balıklar, ortalaması bunun çok daha üzerinde olan örneklerin içerisinde nadiren çıkan bireylerdir. Bunların fiyatları örnek bu boy grubundan oluştuğunda tahmini değerinin ne olacağı hesaplanmış ve trol değerleri alınmıştır. 2000 yılında uzatma ağlarıyla avlanan mezgit stokları için biyokütle miktarı 15606 ton ve avlanan ürün 7369.2 ton ve bunun ekonomik değeri 3971.3 milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle 11487.9 tona, avlanan ürün 6759.6 tona, ekonomik değer 3017.7 milyar TL’na gerilemektedir. F-faktörün 0.542 olduğunda MSY değerinin 7715.2 ton, biyokütlenin ise 24708.3 ton değerinde olacağı görülmektedir (Tablo 41, 42; Şekil 17). MSE değerinin F-faktör 0.362 olduğunda, 5120.5 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu noktada biyokütlenin 35737 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 42; Şekil 17). Şekil 17 ve Tablo 42 uzatma ağlarıyla avlanan mezgit stokları için aynı trollerde olduğu gibi, av çabasının mevcut düzeyinin maksimum sürdürülebilir ürün düzeyinin üzerinde olduğunu ve stoğun aşırı avcılık etkisine maruz kaldığını av çabasındaki azalmanın daha fazla verim artışı sağlayabileceğini göstermektedir. 66 Tablo 41. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan mezgit balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri Boy Doğal ölüm faktörü Avlanan Örnek (1000) Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total Hayatta oranı Mort. Mort. kalanlar L1-L2 H (L1,L2) C(L1,L2) N(L1) (F/Z) F 8-9 1.03568 1 411624.2 0.001 9-10 1.03689 2 383737.3 0.001 10-11 1.03818 19 356887.3 0.012 11-12 1.03957 45 330807.0 0.030 12-13 1.04107 96 305364.4 0.065 13-14 1.04268 242 280178.5 0.156 14-15 1.04443 698 253761.4 0.365 15-16 1.04632 1510 221261.7 0.588 16-17 1.04838 2337 177551.0 0.737 17-18 1.05063 2296 123613.8 0.800 18-19 1.05311 1653 74803.3 0.826 19-20 1.05584 1022 40742.1 0.841 20-21 1.05886 523 20077.6 0.842 21-22 1.06223 267 9503.5 0.848 22-23 1.06601 99 4145.9 0.811 23-24 1.07027 47 2068.2 0.792 24-25 1.07513 17 1058.3 0.702 25-39.5 19 646.56 0.500 0.000 0.000 0.003 0.008 0.017 0.046 0.144 0.356 0.701 1.002 1.185 1.327 1.328 1.394 1.071 0.951 0.590 0.250 Ortalama ağırlık (kg) Birim değer (‘000 TL/kg) Ürün (ton) Z W(L1,L2) V(L1,L2) Y(L1,L2) 0.250 0.0042 100 0.1 0.250 0.0060 100 0.2 0.253 0.0081 100 2.6 0.258 0.0107 150 8.2 0.267 0.0139 200 22.6 0.296 0.0176 250 72.4 0.394 0.0219 300 260.1 0.606 0.0269 350 691.0 0.951 0.0326 400 1296.5 1.252 0.0391 500 1526.8 1.435 0.0464 600 1304.4 1.577 0.0545 650 948.4 1.578 0.0636 700 566.2 1.644 0.0737 750 334.7 1.321 0.0848 800 142.8 1.201 0.0969 900 77.5 0.840 0.1102 1000 31.9 0.500 0.2569 1000 83.0 TOPLAM 7369.2 Her Ekonomik boydaki Değer biyokütle (ton) (109 TL) B*∆t 471.2 0.0 638.7 0.0 834.9 0.3 1058.6 1.2 1306.2 4.5 1567.5 18.1 1806.6 78.0 1938.3 241.8 1848.5 518.6 1523.4 763.4 1101.2 782.6 714.6 616.5 426.4 396.3 240.1 251.0 133.3 114.2 81.5 69.7 54.0 31.9 332.2 83.0 15606.0 3971.3 Tablo 42. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini F-faktör 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 Toplam ürün (ton) Toplam biyokütle (ton) Toplam Ekonomik değer (109 TL) 0.0 4188.3 6227.9 7178.0 7578.6 7706.1 7702.2 7638.9 7552.2 7459.7 7369.2 7205.7 7067.1 6949.5 6848.3 6759.6 6681.0 6610.4 6546.6 6488.3 6434.7 6385.3 123353.9 82037.4 57244.5 42101.2 32639.2 26580.3 22594.3 19892.8 18001.9 16632.6 15606.0 14173.9 13209.7 12499.4 11942.8 11487.9 11105.2 10776.6 10489.9 10236.4 10010.0 9805.9 0.0 3243.8 4606.3 5065.3 5105.0 4963.7 4756.6 4537.2 4328.7 4139.6 3971.3 3691.1 3470.1 3291.4 3143.2 3017.7 2909.6 2815.3 2732.0 2658.0 2591.6 2531.8 MSY=7715.2 ton, F-faktör (MSY için)= 0.542, MSY için biyokütle= 24708.3 ton MSE= 5120.5 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.362, MSE için biyokütle= 35737.0 ton MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer 9000 110000 5000 8000 100000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 6000 3000 2000 1000 Değer 5000 4000 3000 2000 Biyokütle 1000 10000 0 Verim (Ton) 80000 Ürün 7000 4000 Değer (10^9 TL) Biyokütle (Ton) 90000 F 10000 120000 MSY 6000 130000 MSE 67 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 F- Faktör-X Şekil 17. Galsama ağları ile avlanan mezgit balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları. 4.10.2.2. Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri 4.10.2.2.1. Trolle Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri Troller ile avlanan barbunya balıklarının kg fiyatları kasa fiyatları üzerinden hesaplanmıştır. Barbunya balıklarında boy gruplarına göre fiyatlar 2000 yılında 500.0002.000.000 TL/kg arasında değişmektedir. 2000 yılında trolle avlanan barbunya stokları için biyokütle miktarı 1149.5 ton, avlanan ürün 804.3 ton ve bunun ekonomik değeri 954.8 milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle 741.6 tona, avlanan ürün 727.5 tona, ekonomik değer 710 milyar TL’na gerilemektedir. F-faktör 0.678 olduğunda, MSY değerinin 822.6 ton, biyokütlenin ise 1575.8 ton olacağı görülmektedir (Tablo 43, 44; Şekil 18). MSE değerinin ise F-faktör 0.451 değerinde olduğunda, 1131.2 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu noktada biyokütlenin 2248.2 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 44; Şekil 18). Şekil 18 ve Tablo 44’den trollerle avlanan barbunya stokları için, av çabasının mevcut düzeyinin sürdürülebilir maksimum ürün düzeyinin üzerinde olduğu ve stokun aşırı avcılık etkisine maruz kaldığı, av çabasındaki azalmanın daha fazla verim artışını sağlayabileceği görülmektedir. 68 Tablo 43. 2000 yılında troller ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri Boy Doğal ölüm faktörü Avlanan Örnek (1000) Başlangıçta İşletme Balıkçılık Total Hayatta oranı Mort. Mort. kalanlar L1-L2 H (L1,L2) C(L1,L2) N(L1) (F/Z) F 7-8 1.05208 204 84203.7 0.025 8-9 1.05549 1414 75879.4 0.155 9-10 1.05937 4548 66771.5 0.393 10-11 1.06384 8571 55204.1 0.592 11-12 1.06903 10656 40720.9 0.708 12-13 1.07514 8921 25664.2 0.759 13-14 1.08244 5787 13904.6 0.784 14-15 1.09132 3222 6520.9 0.806 15-16 1.10233 1283 2523.4 0.797 16-17 1.11637 335 912.9 0.697 17-18 1.13487 87 432.2 0.504 18-19 1.16037 87 258.5 0.616 19-24.2 58 116.62 0.500 0.009 0.068 0.240 0.536 0.896 1.163 1.341 1.536 1.449 0.853 0.375 0.595 0.370 Ortalama ağırlık (kg) Birim değer (‘000 TL/kg) Ürün (ton) Her boydaki Ekonomik biyokütle Değer (ton) (109 TL) Z W(L1,L2) V(L1,L2) Y(L1,L2) B*∆t 0.379 0.0041 500 0.8 89.9 0.42 0.438 0.0060 500 8.5 124.9 4.25 0.610 0.0084 750 38.4 160.1 28.79 0.906 0.0115 750 98.3 183.2 73.70 1.266 0.0151 1000 161.4 180.1 161.37 1.533 0.0195 1000 174.4 149.9 174.37 1.711 0.0247 1500 143.1 106.7 214.72 1.906 0.0308 1500 99.2 64.6 148.74 1.819 0.0377 1750 48.4 33.4 84.74 1.223 0.0457 2000 15.3 18.0 30.65 0.745 0.0547 2000 4.8 12.8 9.57 0.965 0.0649 2000 5.7 9.5 11.35 0.740 0.1042 2000 6.1 16.4 12.15 TOPLAM 804.3 1149.5 954.81 Tablo 44. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde troller ile avlanan barbunya balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini. F-faktör 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.2 2.4 2.6 2.8 3 3.2 Toplam ürün (ton) Toplam biyokütle (ton) Toplam Ekonomik değer (109 TL) 0.0 386.1 599.7 716.3 777.9 808.1 820.3 822.4 818.9 812.4 804.3 786.8 769.8 754.1 740.1 727.5 716.1 705.8 696.5 687.9 680.1 672.8 7629.9 5442.9 4036.4 3110.5 2486.8 2056.7 1752.9 1533.1 1370.1 1246.1 1149.5 1009.7 913.3 842.0 786.5 741.6 704.2 672.4 644.9 620.9 599.5 580.5 0.0 624.6 935.5 1076.6 1126.3 1127.6 1104.5 1070.0 1031.4 992.3 954.8 887.2 830.4 783.1 743.5 710.0 681.5 656.9 635.6 616.9 600.3 585.6 MSY=822.6 ton, F-faktör (MSY için)= 0.678, MSY için biyokütle= 1575.8 ton MSE= 1131.2 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.451, MSE için biyokütle= 2248.2 ton MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer 9000 900 8000 800 1000 4000 3000 2000 500 250 1000 0 600 750 Verim (Ton) 5000 Ürün 700 Değer (10^9 TL) Biyokütle (Ton) 7000 6000 F 1000 1250 MSY 10000 MSE 69 Değer 500 400 300 200 Biyokütle 100 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 F- Faktör-X Şekil 18. Trolle avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları. 4.10.2.2.2. Uzatma Ağları ile Avlanan Barbunya Balığına İlişkin Ürün Tahminleri Uzatma ağları ile avlanan barbunya balıkları boy gruplarına göre 500.0002.000.000 TL/kg arasında değişmektedir. Fiyatlar tekne çıkış fiyatlarıdır. Trolle avlanan balıklarda fiyatlar kasa hesabı belirlenirken, uzatma ağlarıyla barbunya avlayan balıkçılar genellikle fiyatları kg başına belirlemektedirler. Burada boya göre fiyat belirlenirken ortalama fiyatlar alınmış, boy gruplarına göre dağıtılmıştır. 9-12 cm boy gruplarına ait balıklar ortalaması bunun çok daha üzerinde olan örneklerin içerisinde nadiren çıkan bireylerdir. Bunların fiyatları örnek bu boy grubundan oluştuğunda tahmini değerinin ne olacağı hesaplanmış ve trol değerleri alınmıştır. 2000 yılında uzatma ağlarıyla avlanan barbunya stokları için biyokütle miktarı 1854.6 ton, avlanan ürün 899.8 ton ve bunun ekonomik değeri 1134.5 milyar TL iken, F değerinin iki katına çıkarılması ile biyokütle 1447.8 tona, avlanan ürün 892.3 tona, ekonomik değer 972.7 milyar TL’na gerilemektedir. F-faktör 1.16 olduğunda, MSY değerinin 901.6 ton, biyokütlenin ise 1746.7 ton olacağı görülmektedir (Tablo 45, 46; Şekil 19). MSE değerinin ise F-faktör 0.589 değerinde olduğunda, 1194.3 milyar TL dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Bu noktada biyokütlenin 2398.7 ton civarında olacağı tahmin edilmektedir (Tablo 46; Şekil 19). Şekil 19 ve Tablo 46’dan uzatma ağlarıyla avlanan barbunya stokları için, av çabasının mevcut düzeyinin sürdürülebilir maksimum ürün düzeyinin bir miktar altında olduğunu ve stoğun aşırı avcılık etkisine maruz kalmadığını söyleyebiliriz. Av çabasındaki bir miktar artışın ürün miktarında çok az bir artış sağlayacağını söyleyebiliriz. sürdürülebilir maksimum değer ise F-faktör 0.589 olduğunda 1194.3 milyar TL civarında görülmektedir. Bu noktadaki biyokütle miktarının MSY noktasındaki biyokütle düzeyinden daha fazla olduğu bu nedenle hem ekonomik açıdan hem de gelecekteki stokların korunması açısından balıkçılık seviyesinin azaltılması gerektiğini söyleyebiliriz. 70 Tablo 45. 2000 yılında galsama ağları ile avlanan barbunya balığının boy gruplarına göre ürün, biyokütle ve ürünün ekonomik değerleri Boy Doğal ölüm faktörü L1-L2 H (L1,L2) 9-10 1.05937 10-11 1.06384 11-12 1.06903 12-13 1.07514 13-14 1.08244 14-15 1.09132 15-16 1.10233 16-17 1.11637 17-18 1.13487 18-19 1.16037 19-24.2 - Avlanan Örnek (1000) C(L1,L2) 20 119 752 2435 4573 8710 7107 2653 950 158 59 Başlangıçta Hayatta kalanlar N(L1) 64138.4 57132.3 50369.9 43371.4 35256.0 25865.3 13736.2 4857.1 1521.1 343.7 118.8 İşletme Balıkçılık Total oranı Mort. Mort. (F/Z) 0.003 0.018 0.107 0.300 0.487 0.718 0.800 0.795 0.807 0.704 0.500 F 0.001 0.007 0.045 0.159 0.351 0.943 1.484 1.436 1.548 0.880 0.370 Z 0.371 0.377 0.415 0.529 0.721 1.313 1.854 1.806 1.918 1.250 0.740 Ortalama ağırlık (kg) W(L1,L2) 0.0084 0.0115 0.0151 0.0195 0.0247 0.0308 0.0377 0.0457 0.0547 0.0649 0.1042 Birim değer (‘000 TL/kg) Ürün (ton) V(L1,L2) 500 500 750 750 1000 1000 1500 1500 1750 2000 2000 TOPLAM Y(L1,L2) 0.2 1.4 11.4 47.6 113.1 268.1 268.3 121.3 52.0 10.3 6.2 899.8 Her boydaki biyokütle (ton) B*∆t 159.4 205.8 255.7 300.1 322.1 284.4 180.8 84.4 33.6 11.7 16.7 1854.6 Ekonomik Değer (109 TL) 0.08 0.68 8.54 35.69 113.12 268.12 402.43 181.88 91.00 20.55 12.38 1134.48 Tablo 46. Çeşitli balıkçılık seviyelerinde galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının stoklarında meydana gelebilecek değişimlerin boya dayalı Thompson ve Bell yöntemiyle tahmini F-faktör 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 Toplam ürün (ton) Toplam biyokütle (ton) Toplam Ekonomik değer (109 TL) 0.0 364.3 579.9 708.9 786.9 834.1 862.9 880.2 890.6 896.5 899.8 901.6 900.5 898.2 895.3 892.3 889.2 886.1 883.1 880.2 877.4 874.7 6963.3 5286.3 4196.0 3469.3 2972.8 2624.9 2374.8 2190.3 2050.4 1941.5 1854.6 1724.2 1629.7 1556.6 1497.4 1447.9 1405.3 1368.2 1335.3 1305.9 1279.3 1255.1 0.0 585.1 902.7 1070.0 1152.3 1186.6 1194.2 1187.2 1172.5 1154.2 1134.5 1095.3 1059.2 1026.9 998.3 972.6 949.6 928.9 910.0 892.9 877.2 862.9 MSY=901.6 ton, F-faktör (MSY için)= 1.16, MSY için biyokütle= 1746.7 ton MSE= 1194.3 milyar TL, F-faktör (MSE için)= 0.589, MSE için biyokütle= 2398.7 ton MSY: sürdürülebilir maksimum ürün, MSE: sürdürülebilir maksimum ekonomik değer 1000 6000 1250 1000 750 500 250 700 Verim (Ton) 2000 1000 Değer (10^9 TL) Biyokütle (Ton) 3000 Ürün 800 5000 4000 900 MSY 1100 F 1500 7000 MSE 71 Değer 600 500 400 300 200 Biyokütle 100 0 0 0 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 F- Faktör-X Şekil 19. Galsama ağları ile avlanan barbunya balıklarının boya dayalı Thompson ve Bell tahmin yöntemine göre sonuçları. 5. TARTIŞMA 5.1. Balıkçılık Filosu Araştırmada, Doğu Karadeniz’deki demersal balık stoklarına ticari balıkçılığın etkileri irdelenmeye çalışılmıştır. Demersal balıklar, Samsun Körfezi’nde yoğun olarak trolle avlanılırken, Samsun-Ordu İl sınırından Gürcistan sınırına kadar uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Ancak bu bölgede yasal olmayan trol avcılığının çokça yapıldığı, pratikte karşılaşılan zorluklardan dolayı trol avcılığının yasak olan bölgelerde tamamen önlenemediği bilinmektedir. Çalışmanın yürütüldüğü Sinop-Hopa arasındaki saha incelendiğinde, Karadeniz Bölgesi için ekonomik zon kabul edilen 100 m derinliğe kadar olan sahanın Samsun ve Sinop körfezlerinde genişlediği, Giresun’dan Hopa’ya kadar çok dar bir alanı kapsadığı görülmektedir. Ordu ili sınırlarındaki alan ise Samsun ve Sinop körfezinden daha az ekonomik alan oluşturmasına rağmen bunun doğusunda kalan bölgelere göre daha büyük bir alana sahip bulunmaktadır. Karadeniz ve Türkiye balıkçılığının en önemli sorunu dağınıklıktır. Son yıllarda stokların azaldığından bahsedilirken avcı filoları hem sayısal hem de teknolojik olarak daha güçlü teknelerce temsil edilmektedir. Bu da stoklar üzerindeki av baskısının daha da fazla artmasına neden olmaktadır. Artan balıkçı sayısına bağlı olarak, balıkçının kişisel kazancı düşmekte ve alın terini karşılayamayacak duruma gelmektedir. Örneğin, Trabzon ilindeki tekne sayısı 1204 olarak tespit edilmiştir. 1989-1990 yılında sektörde yaşanan krizden sonra çift amaçlı tekne kullanımı artmıştır. Trol-gırgır ruhsatı alan teknelerin sayısı bu bölgede 2000 yılında 187’ye, tüm tekne sayısı ise 4026’ya ulaşmıştır. 3601 adet küçük teknenin 2995 adeti 5-10 metre arasındaki teknelerden oluşmaktadır. Taşıyıcı tekneler en fazla 15-20 m’ler arasında yoğunlaşırken, gırgırlar iki grup oluşturmaktadır. Küçük gırgırlar 10-15 m arasında yoğunlaşırken, büyük gırgırlar (hamsi) daha çok 20-30 m’ler arasında bulunmaktadır. Troller ise 10-25 metreler arasında daha fazla yoğunlaşmaktadır. DİE 1999 verileri ile karşılaştırıldığında veriler arasında farklılıklar gözlenmektedir. Tarım İl Müdürlükleri kayıtları, Liman Başkanlıklarındaki kayıtlar ve yapılan arazi çalışmaları sonucu Doğu Karadeniz için tahmin edilen tekne sayısı 4026 civarında çıkarken, DIE 1999 verilerinde bu rakam 2876 olarak gözükmektedir (Tablo 47). Tablo 47. 1990-99 yılları arasında Doğu Karadeniz’deki tekne sayıları (DİE, 1992-2001b) Yıllar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Türkiye 8749 8646 7796 8301 8846 9710 9590 9740 10023 13979 Doğu Karadeniz 2604 2538 2330 2359 2513 3044 2789 2654 2642 2876 Trol Teknesi 165 58 207 154 52 53 106 52 76 117 Gırgır 111 113 131 112 77 130 184 150 97 77 Taşıyıcı 236 59 87 75 48 78 73 63 56 60 Diğer 2092 2308 1905 2018 2336 2783 2426 2389 2413 2622 1989-90 hamsi avlanma döneminde yaşanan krizden sonra çift amaçlı olarak alınan trol-gırgır ruhsatlı teknelere ait bilgilerin DİE istatistiklerine yansımadığı görülmektedir. Stok yönetiminde, av teknelerindeki değişimlerin zamanında gözlenmesinin büyük önemi vardır. Balıkçı tekneleri ile ilgili ruhsatlar Tarım İl Müdürlüğü Kontrol Şubelerince verilirken, Liman Başkanlığı da limanlarda barınan teknelerle ilgili kayıt tutmaktadırlar. 74 Yapılan çalışmada, her iki kuruma ait kayıtlar incelenmiş ve aşağıdaki sorunlarla karşılaşılmıştır: Son yıllarda (özellikle son iki yılda) yapılan küçük teknelerin birçoğunun avcılık ruhsatı olmadığı, ancak, liman başkanlığına kayıt yaptırdıkları görülmüştür. Bazı küçük çekek ve barınak yerlerindeki teknelere ait verilerin bazen her iki kurumda da olmadığı gözlenmiştir. DİE verilerinin de bu kurumlardaki verilerle örtüşmediği görülmektedir. Teknelerdeki değişikliklerin birçoğunun kayıtlara çok geç yansıdığı görülmektedir. Özellikle bir ilden başka bir ile satılan teknelere ait bilgiler kurumlara çok geç intikal etmektedir. Balıkçılıkla ilgilenen bu kurumlar arasında iletişimin çok az olduğu gözlenmiştir. Veri girişlerinde (bilgisayar) standardın olmadığı gözlenmektedir. 5.2. Türlerin Avlanma Sezonu Demersal balıklardan mezgit balığı trol ve uzatma avcılığında en yoğun yakalanan demersal türdür. Bunu, diğer önemli demersal türlerden barbunya ve kalkan balığı takip etmektedir. Trolle avcılığının yapıldığı dönemin başlangıcında avcılık daha yoğun olmaktadır. Avcılık süresinin bitimine doğru (mart-nisan), avlanan demersal türlerin boyları küçülürken aynı zamanda av miktarları da azalmaktadır. Trole açık olan Samsun ili sınırlarındaki karasularında dip trolü ile demersal balık avcılığı yapan teknelerden bir kısmı hamsi av sezonunun başlamasıyla çift tekneyle orta su trolü avcılığına dönmekte ve hamsi avlamaktadır. Aynı tekneler, trol avcılığının son dönemlerine doğru avlanan demersal balıkların boy ve ürünce azalması nedeniyle yine aynı yöntemle çaça avlamaktadır. Demersal balıklar trol ile 1 Eylül-1 Mayıs tarihleri arasında avlanılırken, uzatma ağları ile yıl boyunca avlanılmaktadır. Mezgit, trolle en fazla sonbahar aylarında avlanılırken uzatma ağları ile sonbahar ve ilkbaharda avlanılmaktadır. Tahmin edilen 12.889.230 kg ürünün %42.83’ü troller, %57.17’si ise uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Barbunya balığı, trollerle sonbaharda daha yoğun olarak avlanırken, uzatma ağları ile en fazla ilkbahar aylarında, üreme dönemi öncesi sığ sulara göçün başladığı dönemde avlanılmaktadır. Kalkan balığı, troller ile av sezonunda avlanılırken, uzatma ağları ile üreme dönemi esnasında nispeten sığ sularda daha yoğun avlanılmaktadır. Pisi avcılığı hemen hemen trol av kompozisyonundan çıkan av ile karşılanmaktadır. Benzer avcılık şekli kaya balıkları için de geçerlidir. Önceki yıllarda fazla tüketici bulamayan kaya balıkları son yıllarda balık hallerinde yer bulmaya başlamıştır. İzmarit balıklarının stokları son yıllarda önemli oranda düşmüştür. İzmarit trol av sezonunun başlangıcında daha fazla avlanılmaktadır. Üreme dönemi öncesinde uzatma ağları ile kıyıya yakın bölgelerde de kısmi olarak avlanılmaktadır. Yapılan çalışmada, demersal balıklar dışındaki bazı türlerin yoğun avcılık dönemleri tespit edilmiştir. Bunlardan hamsi en yoğun 15 Kasım-15 Aralık arası olmak üzere, ekim sonları ile şubat sonlarına kadar avlanılmaktadır. Palamut ise ağustos sonlarından başlamak üzere aralığa kadar avlanılmakta, ancak eylül ve ekim ayında avcılık daha yoğun olmaktadır. Zargana, kasım-aralık ve ocak aylarında avlanılırken, yerli kefaller sonbahar ve kış aylarında, pasifik kefali ise yaz aylarında avlanılmaktadır. Daha önce bölgede yapılan çalışmada da (Zengin vd, 1998) benzer sonuçlar çıkmıştır. 75 5.3. Boy Dağılımı Uzatma ağları ile avlanan ve ölçümü yapılan 10893 adet mezgit balığının boyları 8.5 cm ile 28.5 cm arasında değişim gösterirken, daha çok uni-modal dağılım göstermektedir. Yığılma daha çok 14-20 cm boy gruplarında görülmektedir. Trol ile avlanan 3977 adet mezgit 7.0 cm ile 22.5 cm arasında değişmekte, dağılım poli-modal olmakta ve yığılma daha çok 10-15 cm’ler arasındaki boy gruplarında görülmektedir (Tablo 10, 11; Şekil 5). Bu da kabaca iki av aracı arasındaki av kompozisyonundaki farklılığı göstermektedir. Voli ile avlanan mezgitler ise her iki av aracına göre daha küçük boylu bireylerden oluşmaktadır. Mezgit balığında olduğu gibi barbunya balığındaki boy dağılımı da av aracına göre değişim göstermektedir. Uzatma ağları ile avlanan barbunyalar 9.5-20 cm’ler arasında dağılım gösterirken populasyonun çoğu 12-16 cm boy grupları arasında yoğunlaşmaktadır. Trol avcılığıyla elde edilen barbunya balıkları 7.5-19.5 cm arasında değişmekte, 9.5-14.5 cm arasında daha yoğun bulunmaktadır. Voli ağları ile avlanan barbunya balıklarında 0+ ve 1 yaş grubundaki bireylerin çoğunlukta olduğu 6-12 cm arasındaki boy grupları yoğun olarak avlanılmaktadır (Tablo 10, Şekil 5) Mezgit ve barbunya balıkları için fazla miktarda örnekleme yapılırken, kalkan ,pisi, izmarit ve kaya balıkları için örnek miktarı daha azdır. Bunun nedeni, kalkanın yüksek fiyatı nedeniyle maliyetinin projenin üzerinde olması, diğer türlerinde az avlanılmasıdır. Kalkan ve izmarit balıklarında uzatma ağları ile avlanan balıkların boy dağılımı, trol ile avlananlardan daha büyüktür. Uzatma ağları ile avlanan kalkanlar 31-61 cm arasında değişmekte olup ortalama total boy 42.8 cm’dir. Trolle avlanan kalkanların boyları 20-56 cm arasında değişmekte olup, ortalama boy 35.3 cm olarak tespit edilmiştir. İzmarit balıklarında, uzatma ağları ile avlananlar 13.5-22.5 cm arasında olurken, trolle avlanan örnekler 7.0-19.5 cm arasında değişmektedir (Tablo 10, 11, Şekil 6). Pisi balıkları sadece trollerden örneklenmiştir. Bunların boyları 14.4-32.5 cm arasında değişmektedir. Kaya balıklarında uzatma ağıyla yakalananların boyları, diğer türlerde olduğu gibi trolle örneklenenlerden daha büyüktür (Tablo 11). 5.4. Eşey Dağılımı Cinsiyet tespiti yapılan 4015 adet mezgitin 2431 adeti dişi, 1584 adeti erkek bireylerden meydana gelmiştir. Dişiler populasyonun %60.55’ini meydana getirmektedir (Tablo 11). Ayrıca boya bağlı olarak büyük bireylere doğru gidildikçe dişilerin populasyondaki oranı artmakta, yaşa göre dişilerin ağırlığı erkeklere nazaran fazla olmaktadır (Tablo 12, 14, 15). Daha önce yapılan çalışmalarda benzer sonuçlar elde edilmiştir. İşmen (1995), Doğu Karadeniz’de mezgit balıkları üzerine yaptığı doktora tezinde populasyonun %57’sinin dişi bireylerce oluşturulduğunu, dişilerin aynı yaştaki erkeklere göre daha iri olduklarını ifade etmektedir. Genç vd. (1998), 1991-1996 yıllarında Trabzon ilinde 22604 adet mezgitle yaptıkları çalışmada, populasyonun %61.84’ünün dişilerce, %38.16’sının erkeklerce temsil edildiğini bildirilmektedir. Aynı çalışmada yıllara göre erkek dişi oranı 1.0:1.4 ile 1.0:1.8 arasında değişmekte, boy ve yaş arttıkça dişilerin oranı populasyonda artmaktadır. Buradan Karadeniz’de uzun süreli yapılan çalışmalarda mezgitler için dişilerin %60, erkeklerin ise %40 oranında populasyonda temsil edildiklerini söyleyebiliriz. Çalışmada cinsiyet tespiti yapılan 2107 adet barbunyanın %64.55’i dişi bireylerden, %35.45’i erkek bireylerden meydana gelmektedir. Dişi-erkek oranı barbunyada örneklemeye bağlı olarak değişmektedir. Üreme dönemi öncesi ve üreme döneminde 76 erkekler populasyonda daha fazla temsil edilirken, diğer dönemlerde dişiler daha fazla görülmektedir. Bu yüzden bazı çalışmalarda erkeklerin oranı daha fazla verilirken (Okur, 1990 ve 1991), bazı çalışmalarda 1:1’e yakın (Genç, 2000; Samsun ve Erkoyuncu, 1994), bazılarında ise dişilerin populasyonda daha fazla temsil edildiği bildirilmektedir (Anonim, 1993 b); Samsun ve Özdamar, 1995; Toğulga ve Mater, 1992). Barbunya balığında boy arttıkça dişilerin oranı populasyonda artmakta, mezgit balığında olduğu gibi aynı yaştaki balıklarda dişilerin boy ve ağırlığı erkeklere nazaran daha fazla olmaktadır (Tablo 12, 14, 15). Barbunya için ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda benzer sonuçlar elde edilmiştir. Cinsiyet tespiti yapılan 93 adet kalkanda erkek %54.84, dişi %45.16 oranında bulunmuştur. Bu oran, Genç vd. (1998)’nin çalışmasında erkekler %51.47, dişiler %48.53 olarak bulunurken, Zengin (2000)’in çalışmasında erkekler %49.92, dişiler %50.08 olarak bildirilmiştir. Kalkan populasyonunda erkek-dişi oranı örneğin yaş ve boy dağılımına göre değişmekle birlikte, 1:1 civarında olduğu söylenebilir. Kalkanda boy ve yaşın artmasıyla dişilerin populasyondaki oranı artmakta ve dişi kalkanlar daha hızlı büyümektedirler. İzmariti ayrı tutarsak, ekonomik demersal türlerin eşey ve boy dağılımının benzer özellikler gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu türlerde dişiler daha hızlı büyümekte, yaş ve boyun artışıyla populasyondaki dişilerin oranı artmaktadır. Üreme dönemi ve öncesinde erkeklerin populasyondaki oranı diğer dönemlere göre artmaktadır. Dolayısıyla eşey dağılımını, örneğin boy ve yaş dağılımı ile çalışma dönemi ve av aracı etkilemektedir. 5.5. Boy-Ağırlık İlişkisi Önemli demersal türler için hesaplanan boy-ağırlık ilişkileri, a ve b regresyon parametreleri ve determinasyon katsayıları Şekil 7’de verilmişti. Elde edilen bulgulara göre, “b” regresyon katsayısı mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit balıkları için sırasıyla 3.08, 3.06, 3.14, 3.29 ve 3.20 olarak hesaplanmıştır. Bu balıkların kabaca allometrik büyüme gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu çalışmada bulunan değerler, daha önce Karadeniz’de yapılan çoğu çalışmalarla uyum gösterirken (İşmen, 1995; Genç vd., 1998; Çiloğlu, 1997), Düzgüneş ve Karaçam’ın bulguları ile farklılık göstermektedir. Barbunya için bulunan boy-ağırlık ilişkisi parametreleri daha önce yapılan diğer çalışmalarla paralellik göstermektedir. Kalkan balığı için bulunan değerler ise bu konuda daha önce sahada yapılan çoğu çalışmalarla uyum gösterirken, Erdem (1997)’in bulgularından biraz farklılık göstermektedir. Pisi konusunda elde edilen parametreler, Güneş (1997) tarafından elde edilen verilerle farklılık gösterirken, izmarit konusunda daha önce bölgede yapılan çalışmalarla tam bir uyum olduğu söylenebilir (Tablo 48). Tablo 48. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalarda elde edilen boy-ağırlık ilişkisi parametreleri Yazarlar Bu çalışma İşmen (1995) Genç vd (1998) Bingel vd (1996)* Düzgüneş ve Karaçam (1989) Çiloğlu (1997) Samsun (1990) Samsun (1995) Okur (1991) Zengin (2000) Erdem (1997) Güneş (1997) *çalışmanın 1992 verileri Mezgit a b 0.0058 3.08 0.0042 3.24 0.0052 3.14 0.0056 3.10 0.0272 2.57 0.0038 3.24 Barbunya a b 0.0086 3.06 Kalkan a b 0.0106 3.14 Pisi a b 0.0047 3.29 İzmarit a B 0.0059 3.20 0.0063 0.0073 3.18 3.10 0.0108 3.12 0.0072 3.13 0.0069 0.0069 0.0086 0.0054 3.16 3.09 3.21 0.0103 0.0042 3.14 3.43 0.0120 2.97 3.14 77 5.6. Yaş-Boy Ve Yaş-Ağırlık İlişkisi Projede çalışılan balıkların yıllık boy artış değerleri bütün bireylerde ilk yaşlarda yüksek bulunmasına karşın, ileriki yaşlarda düşmektedir. Yaşlara göre eşey grupları arasında bir karşılaştırılma yapıldığında, izmarit balıkları hariç tutulursa, ileri yaşlarda populasyondaki dişi bireylerin, erkeklere göre daha fazla temsil edildikleri görülmektedir (Tablo 12). Karadeniz’de ve diğer bölgelerde demersal balıklara dönük olarak yapılan birçok araştırmada, dişi bireylerin yaş arttıkça populasyonda daha fazla temsil edildikleri bildirilmektedir (Genç vd.,1998; İşmen, 1995; Zengin, 2000; Güneş, 1997). Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde; Doğu Karadeniz’deki demersal balıklarının yaşamlarının ilk yıllarında çok hızlı bir büyüme sergiledikleri, yaşla birlikte bu hızın giderek düştüğü görülmektedir. Balık populasyonlarının büyük bir çoğunluğu, çevresel koşullar elverişli ve ortamdaki besinler yeterli olduğunda, yaşamları boyunca büyümelerini sürdürmektedirler. Büyüme, özellikle cinsel olgunluğa erişinceye kadar balığın gençlik döneminde hızlı olmakta, daha sonra artan yaşla birlikte yavaşlamaktadır. Ancak, ılıman ve soğuk bölgelerde oluşabilen bazı mevsimsel duraklamalar göz ardı edilirse, genelde hiçbir zaman tümüyle durmamaktadır (Tıraşın, 1993). Balık populasyonlarında, aynı bölgedeki bireylerin büyümesi ile, aynı türün başka alanlarda dağılım gösteren farklı populasyonlarındaki bireylerinin büyümesi arasında çok büyük ayrılıklar gözlenebilmektedir (Wootton, 1979). Çalışmada, demersal balıklar için bulunan asimptotik ağırlık (W∞), asimptotik boy (L∞) ve diğer von Bertalanffy parametreleri türlere göre tespit edilerek Tablo 14’de verilmişti buradaki değerler daha önce bölgede yapılan çalışmalarla mukayese edildiğinde; von Bertalanffy büyüme parametrelerinin hesaplanması, populasyon dinamiğiyle ilgili problemlerin çözümü konusunda atılan en önemli adımlardan biridir. Ancak araştırma sonucu bulunan bu parametrelerin, aynı balık stoğunu oluşturan daha önceki araştırma bulgularıyla karşılaştırılarak değerlerin test edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, elde edilen L∞ ve k büyüme parametreleri ile Karadeniz’de daha önce yapılan araştırmalardan elde edilen Fi üssü (Ǿ) değerleri hesaplanmıştır. Daha sonra bu değerler ‘Munro’nun “Fi üssü” testi’ne tabi tutulmuştur. Mezgit, barbunya ve kalkan balıkları için yapılan test sonucu çalışmalardan elde edilen büyüme parametreleri arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı görülmüştür (Tablo 65). Dolayısıyla bu çalışmada elde edilen büyüme sabitlerinin güncel olarak geçerli olduğu söylenebilir. Pisi ve izmarit balığı ile ilgili çalışma sayısı azlığından dolayı karşılaştırma yapılamamıştır. Karadeniz’de demersal balıklarla ilgili yapılan çalışmalardan elde edilen büyüme parametreleri ile Fi üssü (Ǿ) değerleri Tablo 49’da verilmiştir. Tablo 49. Karadeniz’de önemli demersal türler konusunda daha önce yapılan çalışmalardan elde edilen von Bertalanffy parametreleri ile büyüme performansı değerleri Yazarlar Bu çalışma İşmen (1995) Genç vd. (1998) Prodanov (1980) Bingel vd. (1996) Düzgüneş ve Karaçam (1989) Ivanov ve Beverton (1985) Çiloğlu (1997) Samsun ve Erkoyuncu (1995) Samsun ve Özdanmar (1990) Karadeniz (1990) Erdem (1997) Güneş (1997) Mezgit L∝ 39.5 39.1 43.7 31.8 33.6 31.9 38.4 40.9 k 0.115 0.150 0.103 0.130 0.300 0.203 0.136 0.101 tO -2.21 -1.53 -1.96 -2.80 -0.54 -1.97 -1.83 -3.06 Barbunya Ǿ 5.27 5.44 5.28 4.88 5.83 5.33 Kalkan Pisi İzmarit L∝ 24.2 k 0.218 tO -1.71 Ǿ 4.85 L∝ 95.9 k 0.104 tO -1.55 Ǿ 6.86 L∝ 52.5 K 0.109 tO -2.69 Ǿ 5.70 L∝ 24.8 k 0.217 tO -1.70 Ǿ 4.89 26.1 0.198 -1.64 4.90 96.2 0.119 -1.01 7.00 47.7 0.169 -1.48 5.95 26.4 0.169 -2.52 4.77 24.8 0.520 -0.33 5.77 21.5 0.228 -1.90 4.66 87.2 0.125 - 6.86 29.5 0.104 -3.22 4.51 25.0 0.120 -3.28 4.32 90.6 0.132 -0.85 6.99 43.9 0.25 -0.59 6.18 5.30 5.13 79 5.7. Kondüsyon Faktörü Mevsimsel olarak, beslenme ve üreme faaliyetleriyle değişen kondüsyon faktörü, mezgit ve barbunya balıkları için bölgelere ve mevsimlere göre hesaplanmıştır. Trol avcılığının yapıldığı alanlarda stoklara büyük baskı oluşmasına rağmen bireysel olarak balıkların kondüsyonunun daha iyi olduğu görülmektedir. Mevsimlere göre elde edilen değerler incelendiğinde barbunya ve mezgit balıklarının sonbahar döneminde en yüksek kondüsyona sahip oldukları görülmektedir (Tablo 16). Genel olarak balıklarda kondüsyon faktörü, üreme döneminden önce vücutta depolanmış besinlerin yumurta hücrelerinin yapımında kullanılması dolayısıyla düşmeye başlar ve üremenin en yoğun döneminde minimuma iner (Ricker, 1975; Nikolsky, 1980). Genel olarak incelendiğinde mezgitlerde en düşük fulton kondüsyon faktörünün ilkbahar ve kış aylarında, en yüksek kondüsyon faktörünün ise yaz döneminde olduğu görülmektedir (Tablo 16). Daha önce mezgit konusunda aynı bölgede yapılan çalışmalarda benzer bulgular bulunmuştur (İşmen, 1995; Genç vd., 1998). Barbunya balıklarında üreme dönemi olan yaz aylarında kondüsyon faktörünü en düşük düzeydedir. Daha önce barbunya balığı ile yapılan çalışmalarda benzer sonuçlar bulunmuştur (Genç vd., 1998; Genç, 2000). 5.8. Ölüm Oranları ile İşletme Oranının Tahmini Bu çalışmada önemli demersal balıklar için mortaliteler hesaplanmıştır. Mezgit için total mortalite 0.86, doğal mortalite ise 0.25 olarak bulunmuştur (Tablo 17). Aynı tür için daha önce yapılan çalışmalarda İşmen (1995), total mortaliteyi 1.63, doğal mortaliteyi 0.39 olarak bulmuştur. Prodanov (1980), Bulgaristan kıyıları için doğal mortaliteyi 0.4-0.5 değerleri arasında bulmuştur. Gerek total ve gerekse doğal mortalite stoktan stoka, yıldan yıla ve kullanılan metoda göre değişim göstermektedir. İşletme oranı, balıkçılık mortalitesinin total mortalitedeki pay olup kabaca stok üzerindeki av baskısını göstermektedir. Daha önce yapılan çalışmalarda; İşmen (1995), 1990-92 yılları arasında işletme oranını yıllara göre sırasıyla 0.79, 0.73, 0.72, Uysal (1994), 1988-89 yıllarında 0.73-0.75, Bingel vd (1996), 1991 ve 1992 yılları için 0.86 ve 0.84, ve Genç vd. (1998), 1991-1996 yılları için sırasıyla 0.79, 0.86, 0.81, 0.80, 0.78, 0.76 olarak bulmuştur. Buradan, doksanlı yıllarda mezgit stoklarının işletme oranının 0.71-0.86 arasında değiştiğini ve aşırı av baskısına maruz kaldığını söyleyebiliriz. Bu çalışmada 0.71 olarak bulunan işletme oranı, daha önceki av baskısının devam ettiğini göstermektedir. DİE verilerini incelediğimizde, 1988 yılında yaklaşık 25000 ton olan mezgit av miktarının 1990’lı yıllarda gerilediğini ve 1997 yılında yaklaşık 6000 ton civarında olduğunu görmekteyiz. Daha sonra nispi bir artışla 1999 yılında yaklaşık 8400 tona ulaşmıştır (Tablo 3). Mezgit avcılığını etkileyen diğer bir etkende hamsi ve palamut avcılığıdır. Özellikle sonbahar aylarında palamut avcılığının yoğun olarak yapıldığı dönemde birçok küçük balıkçı dip balığı avcılığı yerine palamut avcılığına yönelmektedir. Hamsi avcılığı yoğun olduğu dönemde ise trol teknelerinden birçoğu çiftli orta su trolü avcılığıyla hamsi avlamaktadır. Barbunya balığı için elde edilen mortalite oranları Z=2.30, M=0.37 ve F=1.93 olup işletme oranı F/Z= 0.84’dür (Tablo 17). Genç vd. (1998), 1991-1996 yıllarında Trabzon kıyılarındaki barbunya stokları için bu değeri sırasıyla 0.59, 0.47, 0.71, 0.76, 0.61 ve 0.76 olarak bulmuştur. Bingel vd. (1996), 1991 ve 1992 yılları için işletme oranını 0.85 olarak bulmuşlardır. Barbunya stoklarında avcılık baskısının yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim 1989 yılında yaklaşık 4400 ton olan barbunya üretimi 1990’lı yılların ortalarına doğru düşüşe geçmiş ve 500-1000 ton arasında değişim göstermiştir (Tablo 3). 80 Kalkan balığı için tahmin edilen mortalite oranları ise Z=0.61, M=0.14 ve F=0.47 olup işletme oranı F/Z= 0.77’dür (Tablo 17). Daha önce yapılan çalışmalarda, 1991-1994 yılları için Trabzon bölgesinde avlanan kalkan stoklarının total mortaliteleri 0.83-0.95 arasında, doğal mortalite 0.20-0.30 arasında değişirken, işletme oranı 0.68-0.75 arasında bulunmuştur (Genç vd., 1998). Kalkan stoklarının işletme oranı da bu balığın stoklarındaki avcılık baskısının fazla olduğunu göstermektedir. Kalkan balığı bu bölgede 1993-1995 yılları arasında 800-1000 ton civarında avlanılırken, sonraki yıllarda bunun yarısına hatta daha az miktarına kadar düşüş göstermiştir (Tablo 3). Benzer durum pisi ve izmarit stokları için de söylenebilir. Bu stokların işletme oranı 0.75 ve 0.77 arasında değişmekte olup, avcılık baskısı bu türlerin stokları üzerinde de mevcuttur. Pisilerin sadece trollerle avlanan iri bireylerinin ekonomik olarak tüketilmesi, küçüklerinin atılması nedeniyle üretim miktarları Doğu Karadeniz için çoğu zaman yanlış tahminlere dayanmaktadır. Bu, DİE raporlarında da görülmektedir. 1992 yılında 1400 ton civarında avlanan izmarit son yıllarda 50-100 ton civarına gerilemiştir. Her iki türün ekonomik olarak fazla tercih edilmemesine rağmen stoklarının neden bu derece düştüğü hususu ayrı bir araştırma konusudur (Tablo 3, Tablo 17). 5.9. Seçicilik Çalışmaları Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki demersal türler genel olarak iki av aracıyla avlanılmaktadır. Bunlar trol ve uzatma ağlarıdır. Barbunya avcılığında kullanılan uzatma ağları genellikle 17, 18 ve 20 mm göz açıklığında değişirken, mezgit avcılığında kullanılan uzatma ağları 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarında olmaktadır. Trol avcılığında ise yasal olarak 20 mm’lik göz açıklığına sahip torbalar kullanılması gerekirken, barbunya avcılığı için bazen daha dar gözlü trol torbaları kullanılmaktadır. Yasal trol avcılığı olmayan bölgelerde kaçak avlama yapan trollerde de daha küçük ağ gözüne sahip torbalar kullanılabilmektedir. Ticari balıkçılıkta torba ve örtü birlikte kullanılmadığından trol ağlarına ait seçicilik bulguları boy dağılımından hesap edilmiştir. Bu hesaplamalar sonucu yasal olarak 20 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbaları ile deneysel olarak kullanılan 14 mm ağ göz açıklığındaki torbalarla yasal olmayan trol avcılığına ait L50 değerleri ile barbunya ve mezgit avcılığında kullanılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarındaki uzatma ağları için bulunan L50 değerleri ile Seçicilik Faktörleri Tablo 48’de gösterilmiştir. Tablo 50. Ticari avcılıkta farklı ağ gözü açıklığına sahip trol ve uzatma (galsama) ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait seçicilik değerleri Av Aracı Balık Trol Mezgit “ “ “ “ “ Barbunya “ “ Uzatma (galsama) Mezgit “ “ “ “ “ Barbunya “ “ * yasal olmayan trol avcılığı Ağ göz açıklığı (mm) 14 mm * 20 mm 14 mm 20 mm 18 mm 20 mm 22 mm 18 mm 20 mm L50 (cm) 10.76 12.68 13.54 10.03 10.91 15.11 16.79 18.47 14.26 15.84 L75 (cm) 11.80 13.30 14.50 10.41 11.56 L25 (cm) 9.68 12.06 12.53 9.63 10.23 SF 3.84 3.52 3.39 3.58 2.73 4.20 3.96 81 1993-1996 yılları arasında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsünce yürütülen mezgitle ilgili seçicilik çalışmalarında, 18, 20 ve 22 mm prizma ağ gözüne sahip trol torbaları için L50 değerleri sırasıyla 13.11, 14.77 ve 15.07 cm olarak bulunmuştur. Ticari avcılığa ilişkin verilerle karşılaştırıldığında, 20 mm yasal ağ gözüne sahip trol torbaları ile avlanan trol teknelerinden alınan örnekler için bu değer 13.54 cm ile daha düşük çıkmıştır. Bunun birçok nedeni olabilir. Öncelikle trol seçiciliğini ağ gözü dışında etkileyen trol çekim süresinin ticari balıkçılıkta daha uzun süre gerçekleşmesi ve ağ gözlerinin yassı balıklarla tıkanarak küçük balıkların kaçışının engellenmesi gibi nedenler sayılabilir. Ticari avcılıkta kullanılan ekipmanların standart olmaması da diğer bir neden olabilir. Daha önce bölgede, 20, 22 ve 24 mm ağ göz açıklıklarındaki uzatma ağları ile mezgit balığı üzerinde yapılan çalışmalardan biri Aydın (1997) tarafından gerçekleştirilmiştir. Aydın (1997)’nın çalışmasında, ortak seçicilik faktörü (4.25)’nün ağ göz açıklığına bölünmesiyle optimum yakalanma boyları 20, 22 ve 24 mm ağ göz açıklıkları için 17.01, 18.71 ve 20.41 cm olarak tahmin edilmiştir. Bu çalışmada, uzatma ağlarıyla avlanan mezgitlerde, 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklığı için optimum yakalanma boyları sırasıyla 15.11, 16.79 ve 18.47 cm olarak bulunmuştur. Trol seçiciliğinin aksine, ticari verilerle deneysel veriler arasındaki bulgularda benzerlikler bulunmaktadır. Seçicilik hesaplamaları barbunya balıkları için de yapılmıştır. Ticari trol teknelerinin 20 cm ağ göz açıklığına sahip trol torbaları ile yapılan çalışmalarda, L50 değeri barbunya için 10.91 cm olarak hesaplanmıştır. Daha önce yapılan 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklıklarındaki prizma ağlarda L50 değerleri sırasıyla 12.57, 13.19 ve 13.77 cm olarak bulunmuştur (Genç, 2000). 14 mm ağ göz açıklığındaki trol torbalarıyla avlanan barbunyada bu değer 10.03 cm bulunmuştur. Ticari trol teknelerine ait verilerle deneysel veriler karşılaştırıldığında değerler arasında farklılık göze çarpmaktadır. Yasal olarak 20 mm ağ göz açıklığındaki torbalarla avlanan barbunya için bulunan L50 değeri, deneysel olarak yapılan çalışmalardaki 18 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbalarıyla avlanan örneklerin L50 değerinden daha küçüktür. Bunun nedeni, mezgit avcılığında olduğu gibi, trol çekim süresinin deneysel olarak yapılan trol çekim sürelerinden daha uzun olması, bir müddet sonra yassı balıkların ağ gözlerinden küçük balıkların kaçışını engellemesi veya yasal ağ göz açıklığından daha küçük ağ gözüne sahip trol torbalarının kullanılması olabilir. Uzatma ağları ile ticari olarak avlanan barbunya balığının optimum yakalanma boyu, 18 mm ağ göz açıklığına sahip uzatma ağları için 14.26 cm, 20 mm uzatma ağları için 15.84 cm bulunmuştur. Bu sonuçlardan, seçiciliğin trollerde oldukça düşük değerlerde olduğu, buna karşılık aynı ağ göz açıklığına sahip uzatma ağlarında bu değerlerin daha yüksek olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle uzatma ağları daha seçici özelliğe sahiptir. Seçicilik hesaplamaları sonucunda saptanan avlanabilir balık boyunun, eşeysel olgunluğa ulaşmış olan balık boyunun üzerinde olması istenir. Seçicilikte en önemli kriter, ağa giren balıklardan ekonomik büyüklükte olmayanların trol torbasından kaçmalarının sağlanmasıdır (Sparre ve Venema, 1992). Seçicilik çalışmalarının ana hedefi, henüz eşeysel olgunluğa ulaşmamış bireylere en az bir defa üreme şansı vermektir. Aynı bölgede yapılan çalışmada mezgit balıklarında ilk üreme boyu Lc=14.7 cm olarak bulunmuştur (İşmen, 1995). Genç vd. (1998), mezgit balıklarında üreme yaşının dişi bireylerde 2 olduğunu, 2 yaşındaki dişi mezgitlerin ortalama boyunun ise 14.94 cm olduğunu bildirmektedirler. Her iki çalışmada da mezgitlerin dişi bireylerinin 15 cm civarında ilk üreme faaliyetine başladıklarını bildirmektedir. Oysa ticari trol teknelerinden alınan mezgit numuneleri için %50 seçicilik boyu 13.54 cm olarak bulunmuştur. Deneysel 82 olarak yapılan seçicilik çalışmalarında 20 mm ağ gözüne sahip trol torbaları için bulunan L50=14.77 cm değerinden önemli derecede farklıdır. Bu nedenle ticari trol teknelerinde stokların korunması için 22 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbalarının kullanılması yanında, mevcut trol donanımının modernize edilmesi gerekmektedir. Genellikle stokların korunması açısından bireylere bir defa üreme şansının verilmesi arzulanır. 1 yaşında üreme faaliyetine başlayan barbunya balıkları 11-12 cm (dişiler için ilk üreme boyu L50=11.28 cm (Genç, 2000)) civarında ilk üreme aktivitesini göstermektedir. Üreme aktivitesi gösteren barbunya balıklarının 1.5 yaşında 12.5-13.0 cm civarında (dişilerde) avlanılması önerilebilir. Dolayısıyla 20 mm ağ göz açıklığına sahip trol torbalarının kullanılması yeterlidir. Ancak standart olmayan trol torbalarının kullanılması ve bu torbalarda çekim süresinin artışına bağlı olarak seçiciliğin azalması, trolle avcılık yapılan sahanın aşırı yıpratılması, biyokütlenin azalması gibi nedenlerden dolayı, 22 mm ağ gözüne sahip trol torbalarının bu günkü koşullarda kullanılması daha çok arzulanmaktadır. Seçicilik faktörü ile seçicilik boyu arasında ters bir ilişki gözlenmiştir. Robertson ve Ferro (1988), Reeves (1989) ve Armstrong vd. (1990), seçiciliği etkileyen faktörler arasında ağ gözü açıklığının en önemli faktör olduğunu göstermişler ve normal olarak bir ağın göz açıklığının arttırılması ile seçicilik boyunun arttığını belirtmişlerdir. Cardador (1986) ise, trol ağlarında seçicilik faktörünün (SF) ağ gözü büyüklüğünün artışına bağlı olarak azaldığını, buna karşılık seçicilik boyunun (L50) arttığını ifade etmiştir. Mezgit ile ilgili yapılan seçicilik çalışmalarında, 14, 18 ve 20 mm ağ göz açıklığındaki trol torbaları için seçicilik faktörü sırasıyla 3.84, 3.52 ve 3.39 bulunmuştur. Zengin vd. (1997) ile Gurbet (1992)’in yaptıkları çalışmalarda buldukları SF değerleri bu çalışma ile paralellik arz etmektedir. Trollerde ağ göz açıklıklarının arttırılması, seçiciliği bir dereceye kadar yükseltmektedir. Ancak uzun süreli trol çekimlerinde balıkların kaçabileceği kısımlar, çekim sırasında torbada meydana gelen daralma sonucu büyük oranda azalmaktadır. Ağ gözlerinin tıkanması ve tüm yığılmanın torbanın son kısmında olması nedeniyle avlanma boyunun altındaki boy grubuna sahip balıklar kaçamamakta, böylece birçok küçük balık telef olmaktadır. Bu açıdan trol torbaları ile donanımlarının seçici özelliğe sahip olacak yapıda olmaları gerekmektedir. 5.10. Önemli Demersal Balıkların Üretim Miktarının Tahmini 1997-2000 yılları arasında liman, barınak ve çekek yerlerinde üretim miktarının tahminine yönelik çalışmalar yapılmış, ancak 2000 yılı çalışmaları değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmalarda Ek-1, Ek-2, Ek-3 formu kullanılmıştır. Bu formda uzatma ağları için söz konusu balığı avlayan tahmini tekne sayısı, aktif av günü, bir günde tahmini avlanan balık miktarı, ağın denizde kalış süresi, ağ adedi, avlanan balığın av sezonu gibi bulgular alınırken, troller için günlük çekilen trol sayısı, trolün çekim süresi, mevsimsel olarak bir trol çekiminde avlanan balık miktarı gibi verilerden hareket edilmiştir. Tahmin edilen üretim miktarları yaklaşık olarak; mezgit balığı 12889 ton, barbunya 1704 ton, kalkan 481 ton, izmarit 189 ton ve kayabalıkları 142 ton olarak tahmin edilmiştir. Diğer bazı balıklar için örnekler az olduğundan değerlendirilememiştir. İllere göre demersal balık üretimde Samsun ili başta bulunmaktadır. En az üretim miktarı Artvin ilinde olurken, bunu Sinop ve Rize illeri takip etmektedir. Genel üretimin %43.65’i trolle sağlanırken, uzatma ağları ile avlanan demersal balıkların oranı %56.35’dir. Artvin ili toplam üretim olarak iller içerisinde en düşük değerde görünmesine rağmen, tekne sayılarına göre bakıldığında en verimli sahalardan biri olduğu görülmektedir. 83 Projede 2000 yılı için tahmin edilen av miktarları DİE’nin 2000 yılı verileri keşinleşmediğinden karşılaştırma imkanı olmamıştır. Av tahminlerinin farklı çıkması beklenebilir. Farklılık yöntemden olabileceği gibi, yıl farkından kaynaklanmış olabilir. Ancak balıkçılıkla ilgili istatiksel çalışmalarda balıkçılığın karakteristik yapısının çok iyi bilinmesi gerektiği gibi, alınan verilerin stok yönetiminde kullanılabilecek veriler olması önem arz etmektedir. Özellikle av gücüne dönük verilerin çok iyi alınması gerekmektedir. Örneğin teknelerin (özellikle küçük teknelerin) hangi tür avcılığı yaptığı, ne tür ağlar kullandığı, av sahası ve av sezonu ile birim çabadaki av verimlerinin bu tür anket formlarına eklenmesi gerekmektedir. Bu bakımdan DİE anket formlarının mevcutlarının korunarak, balıkçılık bilimi açısından güncelleştirilmesi gerekmektedir. Üretim miktarlarının tahmininde özellikle barbunya üretimine dikkat edilmelidir. DIE verilerinde balık türleriyle ilgili isimlendirmelerde yanlışlıklar yaşanmaktadır. Doğu Karadeniz’de avlanan barbunya balığı Akdeniz’de avlanan tekir ve barbunya balığından farklı bir alt tür olup, belirli özellikler itibariyle tekire, bazı özellikleri ile de Akdeniz’deki barbunya balığına benzemektedir. Özellikle Karadeniz barbunya balığının küçük bireyleri tekire daha fazla benzerken, irileri barbunyanın Akdeniz formuna benzerlik gösterirler. Başın ön kısmı Akdeniz’deki tekir ile barbunyanın arasındadır. Dorsal yüzgeçlerde tekirde olduğu gibi bant yoktur. Bu nedenle balıkçıların bazıları anket formlarına tekiri daha fazla bazıları barbunyayı daha fazla avladığını söylemektedir. Bu araştırmada tahmin edilen barbunyaya ait üretim, mullidae familyasına ait türlerin toplam üretim miktarı olarak alınmalıdır. 5.11. Ürün Analizleri Bu çalışmada elde edilen veriler ile değerlendirme biçimi ticari balıkçılıkta sıkça kullanılan yöntemlerdir. Ancak bu yöntemler o ülke balıkçılığında merkezi otorite tarafından standardize edilerek tüm balıkçılık sahalarını kapsayacak şekilde sürekli yapılması gerekmektedir. Bu yöntemin daha da geliştirilmesi ve mükemmelleştirilmesi gerekebilir. Balıkçılıkta ileri ülkelerde ticari balıkçılık verilerinin değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler detaylı şekilde tartışılmalıdır. Ticari balıkçılıkla ilgili yapılan daha önceki çalışmalarda bu yöntemler çok az kullanılmıştır. Daha çok Shaffer yöntemi kullanılmış veya mevcut balıkçılığın özellikle av filosunun envanteri çıkarılmıştır. Avlanılabilir stoklar, populasyon dinamiğinin asıl inceleme alanını oluştururlar. Stoklardaki girdilerle çıktılar arasında bir dengenin olup olmadığının bilinmesi önemlidir. Bu yolla ilgili stoktaki genel durumun açığa kavuşturulması için, ilgili stoktaki biyokütlenin tahmin edilmesi gerekmektedir. Boya dayalı cohort analizi yönteminin uygulanabilmesi için, avlanan toplam ürünün boy dağılımı kompozisyonunun bilinmesi gerekmektedir. Bu yöntemde avlanan ürünün boy dağılımı kompozisyonunun stokun gerçek boy dağılımı kompozisyonunun bir göstergesi olduğu kabul edilmektedir. Toplam ürün verileri kullanılarak her boy grubu için stokta gerçekte var olan biyokütle hesaplanır. Bu analizin yapılabilmesi için yukarıda belirtilen veri tabanına ek olarak ilgili stok için büyüme sabitleri (K, Loo, to) ile doğal nedenlerle olan ölüm oranının üssel katsayısının (M) bilinmesi gerekmektedir. Ayrıca her boy grubu için hesaplanan balık sayısının biyokütleye çevrilmesi için, boy-ağırlık ilişkisi sabitlerinden (a) ve (b)’nin de bilinmesi gerekmektedir. Cohort analizinin sadece mezgit ve barbunya stokları konusunda yapılıp, diğer türler için yapılmaması, bu türlerin diğerlerinden daha fazla avlanılmaları, çalışılan örnek sayılarının daha fazla olması nedeniyledir. 84 Ticari av verilerine dönük ürün analizlerinde, boy verileri esas alınmıştır. Jones’un boya dayalı cohort analizi kullanılarak, trol ve uzatma ağlarıyla mezgit ve barbunya stoklarının 2000 yılındaki durumu incelenmiştir. Bu yöntemle, boy-frekans verileri yaşa dönüştürülmekte, son boy grubu için mortaliteler, işletme oranları (F/Z) hesaplanarak başa doğru gidilmekte ve başlangıçtaki tahmini balık sayısına ulaşılmaktadır. Ayrıca boy gruplarındaki balıkların miktarı boy-ağırlık ilişkisindeki parametrelerle ağırlığa dönüştürülmekte, boy grupları için biyokütle ve ürün miktarları hesaplanmaktadır. Cohort analizi ile geçmişe dönük avcılığın boyutları irdelenmektedir. 2000 yılında trolle avlanan 5520 ton mezgit balığının cohort analizi tablosu irdelendiğinde (Tablo 31) en fazla ürünün 12-18 cm boy grupları arasında olduğu görülmektedir. Bu balık için önerilen veya olması gereken boy yasağı dişi bireyler için 2 yaş ortalaması olan 14.9 cm’dir. Bu boy grubunun altında önemli bir avcılık olmaktadır. F/Z oranı 10 cm’den başlayarak 0.5’in üzerine çıkmakta, boy artışına paralel olarak 0.9 oranına kadar artmaktadır. Bu stok için bulunan biyokütle 8557.9 ton olarak tahmin edilmiştir. Avlanan stok için bulunan bu değerin mevcut balıkçılık faktörünün belirli bir katsayıyla çarpılarak geleceğe dönük olarak analizi (Thompson ve Bell yöntemi) yapıldığında, av çabasının mevcut halinin sürdürülebilir maksimum ürün (MSY) noktasından fazla olduğu görülmektedir. Trolle avlanan mezgit stoklarında MSY değerinin F-faktör 0.366 iken 6816.3 ton olduğu görülmektedir. MSE değeri ise F-faktör 0.292 değerindeyken 3911.1 milyar TL olarak gerçekleşmektedir. Biyokütle, birim çabada av ile doğru orantılıdır. Balıkçılıktan elde edilen toplam verimi, ağırlık ve değer olarak yükseltme arzusu ile, balıkçı ve tekne sahiplerine gerekli geliri sağlama ihtiyacı arasında önemli bir zıtlık görülmektedir. Çaba arttıkça, tekne başına av miktarı düzenli bir şekilde azalmakta ve bu da uygulamada karlılığın çok düşük olmasına neden olmaktadır. Hatta bu durum, verimin toplam değeri eğrisi üzerindeki maksimum noktasına karşılık gelen çaba düzeylerinden daha küçük düzeyler için bile geçerlidir. Galsama ağlarıyla avlanan mezgit stokları için 2000 yılı ürün miktarı 7369.2 ton olarak tahmin edilmiştir. Tahmin edilen bu ürün için biyokütle miktarı 15606.0 ton olarak hesaplanmıştır. F-faktör MSY için 0.572, MSE için 0.362 değerine çekilmelidir. Barbunya stokları için trol avcılığının mevcut seviyesinin düşürülmesi (Ffaktör: 0.678) gerekirken uzatma ağları için aşırı bir avcılığın olmadığı görülmektedir. 2000 yılında tahmin edilen mezgit ve barbunya ürün miktarları ile (F faktör:1), bu stoklar için MSY ve MSE değerlerinde balıkçılık seviyesi ile bu noktada stokların biyokütleleri tahmin edilerek Tablo 51’de sunulmuştur. Tablo 51. 2000 yılında Doğu Karadeniz’de trol ve uzatma ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait cohort analizi ve Thomson-Bell analizi sonuçları Av aracı Trol Tür Mezgit F-faktör F-faktör (mevcut) 1 F-faktör (MSY) F-faktör (MSE) 0.366 0.292 Trol Barbunya 1 0.678 0.451 Galsama (uzatma) Mezgit 1 0.542 0.362 Galsama (uzatma) Barbunya 1 1.16 0.589 Her boya ulaşan sayı (1000) 767079.9 1057257.5 1138383.6 105485.5 118974.1 135472.9 905134.1 1015859.5 1109600.0 98922.5 96239.1 110090.9 Biyokütle (ton) 8557.9 29960.0 39137.6 1149.5 1575.8 2248.2 15606.0 24708.3 35737.0 1854.6 1746.7 2398.7 Ürün (ton) 5520.0 6816.3 6717.0 804.3 822.6 796.2 7369.2 7715.2 7469.6 899.8 901.6 860.4 Toplam Değer (109 TL) 2375.6 3836.9 3911.1 954.8 1078.2 1131.2 3971.3 4880.7 5120.5 1134.5 1102.9 1194.3 85 6. ÖZET Proje sonuç raporu 1997-2000 yıllarında Sinop-Gürcistan sınırı arasında kalan sahadaki, demersal balık stoklarının avcılığına dönük bazı parametreleri kapsamaktadır. Demersal balıklardan önemli türlerin populasyon parametreleri (boy-ağırlık, yaş-boy ve yaş-ağırlık ilişkileri, kondüsyon faktörü, boy-frekans dağılımları), balıkçılık teknelerinin boy, motor gücü ve avlanma yöntemine göre dağılımı, türlerin av sezonu, tahmini av miktarı, seçicilik parametreleri, boya dayalı cohort analizi, Thompson ve Bell yöntemi ile gelecekteki ürünün tahmini gibi veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Çalışmalar mezgit ve barbunya balıkları üzerine yoğunlaştırılmıştır. Değerlendirmeler 2000 yılı bulgularını kapsamaktadır. Elde edilen verilere göre, 2000 yılında, Doğu Karadeniz’de gırgır sayısı 121, trol sayısı 79, trol-gırgır olarak çift amaçlı kullanılan tekne sayısı 187, yedek (taşıyıcı) tekne sayısı 38 adet olarak belirlenirken, yoğun olarak uzatma ağı avcılığı yapan küçük tekne sayısı 3601 adet olarak tespit edilmiştir. Sayısal olarak en fazla balıkçı teknesi 1204 adet ile Trabzon ilinde bulunurken, 154 adetle Artvin en az tekne bulunduran ildir. Demersal balıklarda en yoğun avcılığı yapılan mezgit balığıdır. Bunu barbunya ve kalkan takip etmektedir. Mezgit en yoğun olarak sonbahar ve kış döneminde avlanılırken, barbunya troller ile sonbahar döneminde, uzatma ağları ile üreme dönemi öncesinde (mayıs-haziran) avlanılmaktadır. Kalkan, troller ile sonbaharda yoğun olarak avlanılırken, uzatma ağları ile üreme döneminde (mart-haziran) avlanılmaktadır. Pisi ve izmarit daha az avlanılmaktadır. Pisi, trol ile sonbahar döneminde, izmarit trollerle sonbahar döneminde uzatma ağları ile mayıs-haziran aylarında avlanılmaktadır. Av aracına göre alınan örneklerin boy dağılımları arasında önemli bir fark vardır. Uzatma ağlarıyla avlanan örneklerin boy dağılımı trol ve voli ile avlananlara nazaran daha yüksektir. Biyometrik ölçümü yapılan balıklardan mezgitlerin ortalama boyu uzatma ağları için 17.4±0.04 cm, troller için 14.4±0.12 cm bulunurken, uzatma ağlarıyla avlanan barbunyanın ortalama boyu 14.5±0.04 iken, bu değer trolle avlananlarda 12.6±0.07 cm’ye düşmektedir. Kalkan için bu değerler 42.8±0.89 ve 35.2±0.56 cm, izmaritler için 17.1±0.18 ve 13.8±0.12 cm olmaktadır. İzmarit hariç incelenen türlerde erkek:dişi oranı ilk yaşlarda 1:1’e yakın iken yaşın artışıyla birlikte dişilerin populasyondaki oranı artmaktadır. İncelenen türlerde boy ağırlık ilişkisi; mezgitte W=0.0058 L3.0767, barbunyada W=0.0086 L3.0628, kalkanda W=0.0106 L3.1358, piside W=0.0047 L3.2865 ve izmaritte W=0.0059 L3.2015 olarak bulunmuştur. Yaş-boy ilişkisi; mezgitte Lt=39.51(1-e–0.115(t+2.21)), barbunyada Lt=24.22(1-e–0.218(t+1.71)), kalkanda Lt= 95.9(1-e–0.104(t+1.55)), piside Lt=52.46(1-e–0.109(t+2.69)), izmaritte Lt= 24.78(1-e–0.217(t+1.70)) olarak tahmin edilirken asimptotik ağırlık mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmaritte sırasıyla 471.5, 149.4, 17694.0, 2139.8 ve 171.7 g olarak hesaplanmıştır. Mezgit ve barbunyada avcılık yoğunluğunun artışıyla kondüsyonun arttığı gözlenirken, mevsimlere göre her iki türde de en yüksek kondüsyon faktörü değeri sonbahar döneminde gözlenmiştir. Mezgit için, total ölüm Z= 0.86, doğal ölüm, M= 0.25 bulunurken, barbunya için bu değerler 2.30 ve 0.37, kalkan için; 0.61 ve 0.14, pisi için; 0.89 ve 0.22, izmarit için; 1.54 ve 0.36 olarak hesaplanmıştır. İşletme oranları ise mezgit, barbunya, kalkan, pisi ve izmarit için sırasıyla 0.71, 0.84, 0.77, 0.75 ve 0.77 olarak bulunmuştur. Ticari balıkçılığa ait trol ve galsama (uzatma) ağı seçiciliği mezgit ve barbunya balığı için hesaplanmıştır. Mezgit avcılığında galsama ağı seçiciliği, 18, 20 ve 22 mm ağ göz açıklığı için hesaplanmış ve L50 değerleri sırasıyla 15.11, 16.79 ve 18.47 cm 86 bulunmuştur. Barbunya avcılığında ise 18 ve 20 mm ağ göz açıklığındaki galsama ağlarında L50 değerleri 14.26 ve 15.84 cm olarak hesaplanmıştır. Yasal ağ göz açıklığı 20 mm olan trol ağları için L50 değeri, mezgit için 13.54 cm, barbunya için 10.91 cm bulunmuştur. Her iki av aracının seçicilik parametreleri birbirinden oldukça farklı olup, uzatma ağlarının daha seçici ağlar olduğu tespit edilmiştir. Doğu Karadeniz bölgesinde avlanan dip balıklarından bazı türlerin av miktarı anket formları ile derlenerek tahmin edilmiştir. 2000 yılı tahminlerine göre mezgit demersal balıklar içerisinde en fazla av veren tür olup, yılın büyük bölümünde avlanılmaktadır. Tahmin edilen av miktarı 12889 tondur. Mezgitten sonra 1704 tonluk tahmini av miktarı ile barbunya balığı gelmektedir. Kalkan, izmarit ve kaya balıkları için tahmini av miktarları sırasıyla 481, 189, 142 tondur. Avlanan demersal balıkların %43.65’i troller, %56.35’i uzatma ağları ile avlanılmaktadır. Demersal balıklardan mezgit ve barbunya en fazla av veren türlerdir. Çalışmalarda her iki türün boya dayalı cohort analizi ile 2000 yılındaki balıkçılığın stoklar üzerindeki etkisi irdelenmiştir. Trolle avlandığı tahmin edilen 5520 ton mezgit için, stoğun biyokütlesi 8557.9 ton, uzatma ağları ile avlanan 7369.2 ton mezgit için, stokun biyokütlesi 15606.0 ton olarak hesaplanmıştır. Trolle avlanan 804.3 ton barbunya için stokun biyokütlesi 1149.5 ton, uzatma ağları ile avlanan 899.8 ton barbunya için, stokun biyokütlesi 1854.6 ton tahmin edilmiştir. Boya dayalı cohort analizi ile mevcut avcılığın stoklar üzerindeki etkisi irdelenirken, balıkçılığın etkisinin arttırılıp azaltılarak gelecekte muhtemel ürün, biyokütle ve ekonomik değerinin tahmini, boya dayalı cohort analizinin devamı niteliğinde olan boya dayalı Thompson ve Bell yöntemi ile hesaplanmıştır. Mezgit balığıyla ilgili bulgularda MSY (sürdürülebilir maksimum ürün) troller için F-faktör 0.366 de 6816.3 ton, biyokütle 29960 ton olarak tahmin edilmiştir. MSE (sürdürülebilir maksimum ekonomik değer) ise F-faktör 0.292 olduğunda 3911.1 milyar TL ve biyokütle 39137.6 ton olarak hesaplanmıştır. Uzatma ağları ile avlanan mezgit stokları için F-faktör 0.542 iken MSY 7715.2 ton ve biyokütle 24708.3 ton tahmin edilirken MSE ise F-faktör 0.362 olduğunda 5120.5 milyar TL, bu balıkçılık seviyesinde biyokütle 35735.0 ton olarak tahmin edilmiştir. Trolle avlanan barbunya stokları için ise MSY F-faktör 0.678 de 822.6 ton, biyokütle 1575.8 ton olarak hesaplanırken, MSE F-faktör 0.451 de 1131.2 milyar TL ve biyokütle 2248.2 ton olarak tahmin edilmiştir. Uzatma ağlarıyla avlanan barbunya stoklarında F-faktör 1.16 iken MSY 901.6 ton ve biyokütle 1746.7 ton olmakta, MSE değeri ise F-faktör 0.589 değerinde iken 1194.3 milyar TL ve biyokütle 2398.7 olarak gerçekleşmektedir. 87 SUMMARY This final report of the project covers some population parameters collected between 1997 and 2000 from demersal fish stocks in Turkish Black Sea coast of Sinop and Georgian border. The main objective was to collect data on population parameters of major demersal species (length-weight, age-length and age – weight relationships, condition factors and length frequency distributions), size, engine power and fishing types of fishing vessels, fishing seasons of species, estimated amount of catches, selectivity parameters, length based cohort analysis, estimation of future yields with Thompson and Bell method. The studies mainly concentrated on two species, namely whiting and red mullet. Data collected in 2000 showed that there are 121 purse seiners, 70 trawlers, 187 both purse seiner -trawlers, 38 carriers, 3601 small boats mainly gillnetting in eastern Black Sea coast. The province of Trabzon has got maximum number of fishing vessels, while Artvin has got lowest vessel number of 154. Whiting is the major commercial demersal species caught in the study area. This species followed by red mullet and turbot. Whiting is mainly fished during autumn and winter, while trawl fishing of red mullet takes place during autumn and gillnetting before spawning season (may-june). Similarly turbot is caught with trawl mostly in autumn months, but with gillnets during spawning, march – june. Plaice is caught by trawl during autumn and picarel during spring months. Size (length) distributions of the fish caught using different nets exhibited significant differences. Size of specimen taken from gillnets were higher those sampled from other nets. For example, mean length of whiting was 17.40.04± and 14.4±0.12 cm for gillnet and trawl samples, respectively. Red mullet caught by gillnet had mean size of 14.5±0.04, but this value dropped 12.6±0.07 cm in specimen taken from trawl. Values for turbot were 42.8±0.89 and 35.2±0.56 cm, and while for picarel were 17.1±0.18 and 13.8±0.12 cm. Sex ratio was around 1:1 during early ages with exception of picarel, but female ration seemed to increasing in older ages. The length – weight relationships of the species were estimated as: W=0.0058 L3.0767 for whiting, W=0.0086 L3.0628 for red mullet, W=0.0106 L3.1358 for turbot, 3.2865 for plaice and W=0.0059 L3.2015 for picarel. Age-length relationships of W=0.0047 L –0.115(t+2.21) –0.218(t+1.71) the species were: Lt=39.51(1-e ), Lt=24.22(1-e ), –0.104(t+1.55) –0.109(t+2.69) –0.217(t+1.70) Lt= 95.9(1-e ), Lt=5246(1-e ) and Lt= 24.78(1-e ), while asymptotic weights were 471.5, 149.4, 17694.0, 2139.8 and 171.7 g in order of previous sentence. Condition factors of whiting and red mullet increased with increasing fishing activity. Values for both species were highest of the all seasons in autumn. Total mortality (Z) estimations for whiting, red mullet, turbot, plaice and picarel were 0.86, 2.30, 0.61, 0.89 and 1.54, while the estimated values of natural mortality (M) were 0.25, 0.37, 0.14, 0.22 and 0.36. Fishing rates were found as 0.71, 0.84, 0.77, 0.75 and 0.77 for the species, namely, whiting, red mullet, turbot, plaice and picarel. Commercial fishing selectivity parameters of trawl and gillnet were estimated for whiting and red mullet. Selectivity of gillnet for whiting was calculated using 18, 20 and 22 mm mesh sizes and L50 values found as 15.11, 16.79 and 18.47 cm, respectively, while for red mullet fishing L50 values of 18 and 20 mm mesh sizes were 14.26 and 15.84 cm. L50 for trawl with legal mesh size of 20 mm was calculated as 13.54 and 10.91 cm for whiting and red mullet. Selectivity parameters of these nets were quite different and gillnets seen to more selective. 88 Landings of eastern Black Sea demersal species were estimated through questioners conducted during 2000. According survey results whiting was the first species with estimated catch size of 12889 t, followed by red mullet (1704 t), turbot (481 t), picarel (189 t) and gobies (142 t). Approximately 56.35% of this catch came from gillnetting and 43.65% of it from trawling. The effects of whiting and red mullet fishing on stocks were evaluated using length based cohort analysis during 2000. Whiting biomass has been estimated as 8557.9 and 15606 t for estimated catches of 5520 and 7369.2 t trough trawling and gillnetting. The estimated biomass values of red mullet were 1149.5 and 1854.6 against predicted trawl and gillnet catches of 804.3 and 899.8 t. While, the effects current fishing activities on stocks were evaluated, possible increasing and diminishing fishing effects on catch, biomass and economical value of the catch in the near future estimated by employing length based Thompson and Bell analysis. Maximum sustainable yield (MYS) of whiting trawling fishing has been estimated as 6816.3 t, with F-factor assumption of 0.366. At this level of fishing the biomass is around 29960 t. Maximum sustainable economical value (MSE) with a F-factor of 0.292 has been calculated as 3911.1 billion Turkish Liras and the biomass 39137.6 t. Estimated MSY, biomass and MSE values for whiting gillnet fishing are 7715.2 t (F-factor of 0.542), 24708.3 t, 5120.5 billion Turkish Liras (F-factor 0.362) and 35735.0 t. Red mullet stock fished by trawl may have MYS and biomass values of 822.6 t and 1575.8 ton (F-factor of 0.678), MSE of 1131.2 billion Turkish Liras and biomass of 2248.2 t (F-factor of 0.451). Values for the same species when exploited by gillnetting can be MSY of 901.6 t (F-factor 1.16), biomass of 1746.7 t, and MSE of 11943 billion Turkish Liras (F-factor 0.589) with biomass of 2398.7 t. 89 7. LİTERATÜR LİSTESİ Aesen, O., Akyüz, E., 1956, Further Observations on the hydrography and occurrence of fish in the Black Sea. Reports from the Fishery Research Center Meat and Fish Office Ser. Mar. Res. (1): No. 6, 34p+2. Acara, A., 1985, The Black Sea Turbot. State Planning Organization. Ankara-Turkiye. Akşıray, F., 1954. Türkiye Deniz Balıkları Tayin Anaktarı. İst. Ün. Fen Fak. Hidrobiyoloji Arş. Enst. Sayı 1, Pulhan Matbaası İstanbul. 283 s. Akyüz, E.F., 1957, Observations on The İskenderun Red Mullet ( Mullus barbatus) and Its Environment. General Fisheries Council for The Mediterranean Proceedings and Techical Paper No. 4, Published By FAO, Rome, 1957, Fisheries Research Centre, Et ve Balık Kurumu, İstanbul, Turkey. Anonim, 1991, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 25 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 349/46. Anonim, 1992, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 26 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 1993a, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 27 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 1993b, Marmara, Ege ve Akdeniz’de Demersal Balıkçılık Kaynakları Sörvey Raporu, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanblığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA). Anonim, 1994, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 28 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 21877. Anonim, 1995, Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 29 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22225. Anonim, 1996, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 30/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22564. Anonim, 1997, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 31/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22928. Anonim, 1998, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 1998-1999 Av Dönemine Ait 32/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 22309. Anonim, 1999, Denizlerde ve İçsularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 33/1 Numaralı Sirküler, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, No: 23618. Aquirre, H., 1997, Presence of Dentition in the Premaxilla of Juvenile Mullus barbatus and M. surmuletus. J. Fish-Biol., Vol 51, no. 6, pp. 1186-1191. Armstrong, D.W., Ferro, R.S.T., Maclennan, D.N., Reeves, S.A., 1990, Gear Selectivity and the Conservation of Fish. Jour. of Fish Biology, 37 , 261-262. 90 Aydın, M., 1997, Mezgit Galsama Ağlarının Seçicilik Parametrelerinin Hesaplanması, Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim Dalı, Trabzon. Balkas, T., Mihnea, R., Serbanescu, O., Ünlüata, U., 1990, State of the Marine Environment in the Black Sea Region, UNEP Regional Seas Reports and Studies, FAO, Rome, 124 p. Basimi, R.A., Grove, D. J., 1986, Studies on Feeding Growth and Production for a Recruited Inshore Population of Pleuronectes platessa (L.) at East Angelsey (N. Wales), J. Fish. Biology, 27: 765-783. Ben-Ellahu, M. N., Golani, D., 1990, Polychaetes (Annelida) In The Gut Content of Goatfishes (Mullidae), With New Polychaeta Records for The Mediterranean Coast of Israel and The Gulf of Elat (Red Sea) P.S.Z.N.I: Marine Ecology, 11(3): 193-205 The Department of Zoology, The Hebrew University of Jerusalem, 91904 Jerusalem, Israel. Bergman, M. J. N., Van Der Veer, H.W., Zıjlstra, J. J., 1988, Plaice nurseries: effects on recruitment, J. Fish Biology, 33 (Supplement A), 20l-218. Bingel, F., Bekiroğlu, Y., Gücü, A.C., A., Niermann, U., Kıdeyş, A.E., Mutlu, E., Doğan, M., Kayıkcı, Y., Avşar, D., Genç, Y., Okur, H., Zengin, M., 1996, Karadeniz Stok Tespiti Projesi, Balıkçılık Araştırmaları, Final Raporu, TÜBİTAK DEBÇAG 74/G, DEBÇAG 139/G ve DEBÇAG 115/G, O.D.T.Ü Erdemli Deniz Bilimleri Enstitüsü ve Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, 162 s. Bowers, A.B., 1954, Breeding and growth of Whiting (Gadus merlangus L.) In Isle of Man Waters, Marine Biological Ass., 33, pp. 98-105, U.K Campbell, A. C. 1983, Was Lebt in Mittelmeer Pflanzen und Tiere der ittelmeerküsten in Farbe,Franckh’sche Verlags., Stuttgart, 320s. Caragitsou, E., Tsimenidis, N., 1982a, Seasonal Changes of Food Spectrum And Day-Time Rhythm of Feeding Of The Red Mullet (Mullus barbatus) in The Thracian Sea, Thalassographica 2 (1982) 5 105-115, Institute of Oceanographic And Fisheries Research, Athens, Greece. Caragitsou, E., Tsimenidis, N., 1982b, Seasonal Changes And Comparative Analysis of The Food of The The Red Mullet (MullusbBarbatus) In The Gulfs of Saranikos And Thermaikos, Thalassographica, 2(1982) 5 41-61, Institute of Oceanographic And Fisheries Research, Athens, Greece. Cardador, F., 1986, New Experiments on Trawl-mesh Selection of Hake on the Portuguese Coast. ICES Fish Capture Committee, CM 1986/B:16. Çelikkale, M.S., Düzgüneş, E., Candeğer, F., 1993, Av Araçları ve Avlanma Teknolojisi, KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fak. Trabzon, No. 162/4, 272-282. Çiloğlu, E., 1997, Trabzon’un Doğu Sahillerinde Mezgit (Merlangius merlangus euxinus) Balığının Vertikal Dağılımı ve Populasyon Parametreleri, İ.Ü. Fen Bil. Ens., Yük. Lis. Tezi, İSTANBUL. Çoral, S., 1988, Ege Denizinde Barbunya Balığının (M. barbatus L.) Biyolojisi ve Populasyon Dinemiği Üzerine Bir Ön Çalışma, Y. Lis. Tezi, DEÜ, DBE, 143 S. 91 Danilevsky, N.N., Vyskrebentzeva, L.I., 1966, The Dynamics of the Abundance of the Striped mullet, Tr. Arzov. Chernomorsk. Nauchno-Issled. Inst. Morsk. Rybn. Khoz. Okeanogr., 24:71-80. Demir, N., 1996, İhtiyoloji, İst. Ün. Fen Fak. Yayınları No: 236, İstanbul. DİE, 1984, 1982 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1985, 1983 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1986, 1984 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1986, 1985 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1988, 1986 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1989, 1987 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1991, 1988-1989 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1992, 1990 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1993, 1991 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1994, 1992 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1995, 1993 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1996, 1994 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1997, 1995 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1997, 1996 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 1998, 1997 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 2001a, 1998 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DİE, 2001b, 1999 Yılı Su Ürünleri İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. DPT, 1989, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, No: 2184, 344 s. 92 DPT, 1995, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Su Ürünleri ve Su Ürünleri Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, No: 2411, 66 s. Düzgüneş, E., 1989, Balıkçılıkta Yeni Bir Kavram; Seçici Trol Ağları, E.Ü. Su Ürünleri Yüksek Okulu, Su Ürünleri Dergisi, 6, 21-22-23-24, 176-187. Düzgüneş, E., Karaçam, H., 1989, Doğu Karadeniz'deki Mezgit (Merlangius merlangus euxinus Nordmann, 1840) Balıklarında Bazı Populasyon Parametreleri, Et Verimi ve Biyokimyasal Kompozisyon. TÜBİTAK, Doğa Zoology Dergisi No:14. S.345-352 Düzgüneş, O., Kesici, T., Gürbüz, F., 1993, İstatistik Metotları, Ankara Ün. Ziraat Fak. Yay. No. 1291, Ankara, 218 s. Erdem, Y., 1997, Karadeniz’de Avlanan Kalkan (Scopthalmus meaoticus) Balıklarının Galsama Ağları ile Seçiciliğinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Ondokuz mayıs Ün. Fen Bilimleri Enst. Samsun, 64 s. Essipov V., 1927, Rouget (Mullus barbatus L.) Du District de Kertch, I No. 2-3,103-143 p. Fisher, W., Shneider, M., Bauchet, M.L., 1987, Mediterranee et Mer Noire Zone De Peche 37, Volume II, Vertebres, Des Nations Unies Pour L’Alimentation et L’Agriculure FAO et CEE Rev., Rome, 1280-1289. Genç, Y., 1991, Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma Projesi, Karadeniz'deki Hamsi Balıkları Üzerine Araştırmalar, T.K.B. Su Ürünleri Arş. Enst., Trabzon. Genç, Y., Çiftçi, Y., Akbulut, B., Başar, S., 1994, Orta ve Doğu Karadeniz’deki Demersal Balık Stoklarının Tespiti Projesi, 1993 Ara Raporu,T.K.B. Su Ürünleri Arş. Enst., Trabzon. Genç, Y., Zengin, M., Başar, S., Tabak, İ., Ceylan, B., Çiftçi, Y., Üstündağ, C., Akbulut, B., Şahin, T., 1998, Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma Projesi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Proje No: TAGEM/IY/96/17/3/001, Su Ürünleri Merkez Arş. Enst., Trabzon. Genç, 2000, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Kıyılarındaki Barbunya ( Mullus barbatus ponticus, Ess. 1927) Balığının Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Populasyon Parametreleri Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim Dalı, Trabzon. Gibson, R.N., Ezzi, I.A., 1978, The Biology of a Scottish Population of Fries goby, (Lesueurigobius friesii), J. Fish Biology, 17, 371-389. Golani, D., Galil, B., 1991, Trophic Relationships of Colonizing and Indigenous Goatfishes (Mullidae) in the Eastern Mediterranean with Special Emphasis on Decapod, Kluwer Academic Publishers, Hydrobiologia, 218:27-33. Gulland, J.A., Holt, S.J., 1959, Estimation of Growth Parameters for Data at Unequal Time İntervals, J. Cons. CIEM, 25(1):47-9 Gurbet, R., 1992, Barbunya Balığı (Mullus barbatus L.) Avcılığında Dip Trol Ağlarının Seçiciliği, Doktora Tezi, E.Ü. Fen Bil. Ens, Su Ür. Ana Bilim Dalı, Bornovaİzmir. 93 Güneş, E., 1997, Trabzon Kıyılarında Pisi (Platichtys flesus luscus) Balıklarının Bazı Populasyon Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, K.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Heincke, F., 1913, Investigations on the Plaice, General Report, 1. The Plaice Fishery and Protective Regulations. Part. I. Rapp. P.-V. Reun. CIEM, 17 A:1-153 +Annexes. Hill, H. W., 1971, Seasonal Movements of Young Plaice in the North-east Irish Sea, Fishery Invest., London,1971. Hoffmann, E., Degel, H., 1987, Recapture and Growth of Transplanted Plaice, ICES. Holden, M.J., Raitt, D.F.S., 1974, Manuel of Fisheries Science Part 2, Methods of Resource Investigation and their Application, FAO Fish Tech. Pap. 115, Rev. 1, 214 p. Holt, S.J., 1963, A method for determining gear selectivity and its application, ICNAF Spec. Publ., (5): 106-15 Htun-Han, M., 1978, The Reproductive Biology of the Dab (Limanda limanda L.) in the North Sea, Gonodosomatic Index, Hepasomatic Index and Condition Factor, J. Fish. Biol., 13, 366-378. Inada, T., 1993, Final Report of Demersal Fisheries Resource Survey in Republic of TURKEY, Japan International Cooperation Agency Draft, 93-97. İşmen, A., 1995, The Biology and Population Parameters of the Whiting (Merlangius merlangus euxinus Nordmann) In The Turkish Coast of the Black Sea, the Middle East Techical University, The Degree of Doctor of Philosopy In Marine Science, Turkiye. Ivanov, L.S., 1960, Biological Characteristics of the Striped Mullet (Mullus barbatus ponticus) Caught Along the Bulgarian Coast, Tr. Tsent. Nauchnoizsled. Inst. Ribov. Ribolov, Varna, 2:41-89 (in Bulgarian). Ivanov, L., Beverton, R.J.H., 1985, The Fisheries Resources of the Mediterranean , Part 2, Black Sea Etud. Rev., CGPM, 60, 135 p. Jones, R., 1985, Manuel on Population Dynamics, Fisheries Management Project Mariculture and Fisheries Department Food Resources Division, Safat, Kuwait. Kaneva-Abadzhieva, K., Marinov, T.M., 1960, On the Food of Some Species of BenthosEating Fish (Striped mullet, Whiting, Flounder), Tr. Nauchnoizsled. Inst. Ribar. Ribo. Prom., hnoizsled. Inst. Ribar. Ribo. Prom., Varna, 2:41-71 (in Bulgarian). Kara, Ö.F., 1980, Karadeniz’in Balıkçılık Potansiyeli ve Bölgedeki Balık Avlama Olanakları, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., No. 13, 56 s. Kara, Ö.F., Benli, H.A., Kaya, M., Mater, S., 1989, Orta ve Doğu Karadeniz (Sinop-Hopa) Trol Sahalarının Verimliliği ve Hidrografik Özellikleri, D.E.Ü, Deniz Bilimleri Teknolojisi Enstitüsü, İzmir. Karadeniz, A., 1990, Doğu Karadeniz bölgesindeki Kalkan balıkları üzerine araştırmalar, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü, Trabzon. 94 Katağan, T., Kaya, M., Ergen, Z., Önen, M., 1990, İzmir Körfezinde Yaşayan Mullus barbatus Linnaeus, 1758 Türünün Beslenme Rejimi Doğa-Tr. J. Of. Zoology 14, 179-187 Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Hidrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir-Türkiye. Kutaygil, N., Bilecik, N., 1973, Karadeniz Kıta Sahanlığı Trol Araştırmaları, (Yayınlanmamış), E.B.K. Balıkçılık Müessesesi Müdürlüğü Araştırma Raporu, Kutaygil, N., Bilecik, N., 1976, Observations Sur Les Principaux produits demersaux qui sont les cotes Turgues de la Mer Noir, Rapp. Comm. Int. Mer Medit. Monaco, Vol. 23, Fas. 8. Kutaygil, N., Bilecik, N., 1979, Assessment and Management of The Black Sea Turbot. Annex D.G.F.C.M., FAO Fish. Report No: 226. 15-19. Mamuris, Z., Apostolidis, A.P., Panagiotaki, P., Theodorou, A.J., Triantaphyllidis C., 1998, Morphological Variation Between Red Mullet Populations in Greece Journal of Fish Biology, 52, 107-117. Mater, S., 1981, İzmir Körfezi’nde Bazı Teleost Balıkların Pelajik Yumurta ve Larvaları Üzerine Araştırmalar, Doçentlik Tezi, E.Ü. Fen Fak. B. Osean. Böl. Hid. Ens. 34-36, 118 s. Nikolsky, G.V., 1980, Theory of Fish Population Dynamics as the Biological Background for Rational Exploitation and Management of Fishery Resources, (Trans. By Bradley, J.E.S., Edited by Jones, R.) Bishen Singh Mahendra pal Singh (İndia) and Otto Koeltz Science Publishers (Germany), Delhi, 323 p. Okur, H., 1990, Doğu Karadeniz Bölgesindeki Barbunya Balıkları (Mullus barbatus) Üzerine Araştırmalar, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Trabzon Su Ürünleri Araştırma Ens. Yayınları. Okur, H., 1991, Orta Karadeniz Bölgesindeki Barbunya Balıkları (Mullus barbatus) Üzerine Araştırmalar, Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Trabzon Su Ürünleri Araştırma Ens. Yayınları. Özdamar, E., Samsun, O., Erkoyuncu, İ., 1995, Karadeniz Demersal Türlerinden Pisi Balığında Platichtys flesus luscus, (Pallas 1811) 1994-1995 Av Sezonu İçin Bazı Populasyon Parametrelerinin Tahmini, Doğu Anadolu Bölgesi II. Su Ürünleri Sempozyumu, , Erzurum, Haziran 1995. Pauly, D., 1980b, On the Interrelationships Between Natural Mortality, Growth Parameters, and Mean Environmentel Temparature in 175 fish stocks. J. Cons. CIEM, 39(2):175-92. Pauly, D., 1983, Length-Converted Catch Curves, A Powerful Tool for Fisheries Research in the Tropics (Part I), ICLARM Fishbyte, 1(2):9-13. Prodanov, K., 1980, Preliminary data on the growth and age of the whiting (Odontogadus merlangus euxinus) along the Bulgarian coast of the Black Sea, Izv. Inst. Rybn. Resur., Varna, 18:35-44 Prodanov, K., Mikhailov, K., Daskalov, G., Maxim, C., Chashchin, A., Arkhipov, A., Shlyakhov, V., Özdamar, E., 1997, Environmental Management of Fish Resources in the Black Sea and their Rational Exploitation, Studies and Reviews, General Fisheries Council for the Mediterranean, FAO, Rome, No. 68, 178 p. 95 Reeves, S.A., 1989, The Variations of Selection Range With Net Parameters, Department of Agriculture and Fisheries for Scotland,Scottish Fisheries Working,Paper No. 8. Ricker, W.E., 1975, Computation and Interpretation of Biological Statistics of Fish Populations, Bull. Fish. Res., Board. Can., 191, 382 p. Rijinsdrop, A. D., 1989, Maturation of Male and Female North Sea Plaice (Pleuronectes platessa L.), J.Cons. Int. Explor. Mer, 46: 35-51. Robertson, J.H.B., Ferro, R.S.T., 1988, Mesh Selection Within The Cod-End of Trawls The Effects of Narrowing The Cod-End And Shortening The Extension, Department of Agriculture And Fisheries For Scotland, Scottish Fisheries Research Report 39, 11 pp. Samsun, O., 1990, Orta Karadeniz’de Trollerle Avlanan Barbunya (Mullus barbatus ponticus Ess. 1927) Balığının Balıkçılık Biyolojisi Bakımından Çeşitli Özelliklerinin Araştırılması, Ondokuzmayıs Uni. Fen Bil. Enst. , Doktora Tezi, Samsun. Samsun, O., Erkoyuncu, İ., 1994, Research on the Some Characteristics of the Red mullet (Mullus barbatus ponticus Ess., 1927) Caught by the Trawler in the Mid Black Sea Region from the Point of View of Fishery Biology, The Third Asian Fisheries Forum, The Asian Fisheries Society, Manila, Philippines. Samsun, O., Özdamar, E., 1995, Samsun Körfezinde 1994-1995 Av Sezonunda Barbunya (Mullus barbatus ponticus Ess. 1927) Balığına İlişkin Bazı Populasyon Parametrelerinin Tahmini, Ondokuzmayıs Uni. Fen Dergisi, 6, (1) 90-96. Samsun, O., 1995, Orta Karadeniz'de Avlanan Pisi (Platichtys flesus luscus, Pallas 1811) Balığının Balıkçılık Biyolojisi Yönünden Araştırılması, Ege Ün. Su Ür. Fak. Su Ürünleri Dergisi, Cilt 12, sayı 1-2, Bornova, İZMİR. Sirotenko, M. D., Danilevsky, N. N., 1973, Feeding Habits of Anchovy, Red Mullet and the Availability of Food in the Black Sea (Russian)-1973. Slastenenko, E., 1956, Karadeniz Havzası Balıkları, Rusça’dan çeviren; Altan, H.E., E.B.K. Umum Müdürlüğü, İstanbul, 711 s. Sparre, P., Venema, S.C., 1992, Introduction to Tropical Fish Stocks Assessment, Part I, FAO Fish. Tech. Pap. No. 306/1, Rev. 1, Rome, 376 p. Svetovidov, A.N., 1964, The Fishes of the Black Sea, Opred. Faune SSSR, 86, 550 p Tıraşin, E.M., 1993, Balık Populasyonlarının Büyüme Parametrelerinin Araştırılması, TÜBİTAK Doğa, Tr. J. Of Zoology, 17, 29-54. Toğulga, M., 1977, İzmir Körfezinde Barbunya Balığının (Mullus barbatus L.) Biyolojisi Ve Populasyon Dinamiği Üzerine Araştırmalar E.Ü.Fen Fakültesi Dergisi, Seri B, C.1, S.2, 1977 175 E. Ü. Fen Fakültesi Genel Zooloji Kürsüsü Bornava-İzmirTürkiye. Toğulga, M., Mater, S., 1992, A Comparison of Data on The Population Dynamics of Red Mullet (Mullus barbatus L.) From The İzmir Bay in 1973 and 1990, Journal of Faculty of Science Ege University, Series B. Vol. 14, 2, S. 28, İzmir-Türkiye. Tursi, A., Matarrese, A., D’Onghia, G., Sion, L., 1994, Population Biology of Red Mullet (Mullus barbatus) from the Ionian Sea. Mar.-Life vol. 4, no. 2, pp. 33-43. 96 Ursin, E., 1967, A Mathematical Model of Some Aspects of Fish Growth, Respiration and Mortality, J. Fish Res. Board Can., 24:2355-2453. Uysal, A., 1994. Doğu Karadeniz (Sinop-Hopa) Bölgesi Mezgit Balığının (Merlangius merlangus euxinus) Biyolojisi ve Populasyon Dinamiği. Bülten. Sayı:9, No:9, 145-173 Vassilopoulou, V., Papaconstantinou, C., 1992, Aspects of the Biology and Dynamics of Red Mullet (Mullus barbatus) in the Aegean Sea, FAO Gen. Fisheries Counc. For the Mediterranean, Rome, Italy, no. 477 pp. 115-126. Vidalis, K., Tsiminides, N., 1996, Age determination and growth of picarel (Spicara smaris) from the Cretan continental shelf (Greece). Fisheries Research 28(1996) 395-421 Wheeler, A.C., 1969, The Fishes of the British Isles and North West Europe. Michig. St. Univ. Press; 530 p. Wirszubski, A., 1953, On The Biology and Biotope of The Red Mullet Mullus barbatus L. Sea Fisheries Research Station Bulletin No 7. Haifa. Wootton, R.J., 1979, Energy Costs of Egg Production and Environmental Determinants of of Fecundity in Fishes, In Miller, P.J. (Editor), Fish Pheology: Anabolic Adaptiveness in Teleost, Symb. Zool. Soc. London, 44, 133-159. Zengin, M., Genç, Y., Tabak, İ., 1997, Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Belirlenmesi Projesi, Sonuç Raporu, Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Trabzon. Zengin, M., Düzgüneş, E., Genç, Y., 1998, Evaluation of Data from Market Samples on the Commercial Fish Species in the Black Sea During 1990-1995, The Proceedings of the First International Symposium on Fisheries and Ecology, 2-4 Sept. 1998, Tarbzon, Turkey (Editors; Çelikkale, M.S., Düzgüneş, E., Okumuş, İ., Mutlu, C.), 91-99. Zengin, M., 2000, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Kıyılarındaki Kalkan ( Scopthalmus maeoticus, Palas, 1811) Balığının Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Populasyon Parametreleri Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim Dalı, Trabzon. 97 PROJE BÜTÇESİ İCMALİ Bu proje çalışması, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğünün “Tarımsal Araştırma Projesi (TAP)” kapsamında sağlamış olduğu kaynak kullanılarak yürütülmüştür. Çalışmalarda balık numunesi satın alınması ağırlıklı harcamaları teşkil etmiştir. Projede TAP kapsamında kullanılan kaynağın yıllara göre dağılımı Dönemi 1997 1998 1999 2000 Toplam Yatırılan (USA $) 2610 2610 5220 Kullanılan (USA $) 200 800 450 3120 4570 Kalan (USA $) 2410 4220 3770 650 650* *projeden kalan para hesaba yatırıldı 1997 yılı güz döneminde sahada ön çalışma yapılmış, 1998 ve 1999 yıllarında projede çalışan personelin çeşitli nedenlerle projeden ayrılmaları nedeniyle arazi çalışmalarına devam edilmiş ancak arzu edilen yoğunlukta gerçekleşememiştir. 2000 yılında projeye yeni elemanların katılımı ile arazi çalışmaları arzu edilen verilerin elde edilebilmesi açısından istenilen yoğunlukta gerçekleşmiştir. Bu nedenle 2000 yılı harcamaları diğer yıllara göre daha yüksektir. Proje çalışmaları sonucu artan 650 USA $, T.C Ziraat Bankası Ankara-Ulus Şubesindeki Araştırma Yönetimi hesabına yatırılmıştır. Proje çalışmalarında görev alan personelin projeye ayırdıkları zaman; ADI SOYADI PROJEDEKİ GÖREVİ Yaşar GENÇ Proje lideri PROJEYE AYIRDIĞI ZAMAN 0.80 PROJEDE HANGİ FAALİYETLERE KATILDI Cengiz MUTLU Araştırmacı 0.20 Mustafa ZENGİN Araştırmacı 0.10 İlhan AYDIN Araştırmacı 0.10 Bayram ZENGİN Yardımcı Araştırmacı 0.05 1999 yılında arazi çalışmalarının bir kısmında yardımcı olarak yer aldı İlyas TABAK Araştırmacı 0.05 1997 yılında arazi çalışmalarının bir kısmında Saha çalışmalarının hemen hemen hepsinde yer aldı, projenin materyal ve metodu ile projenin yazımında çalıştı. 2000 yılında arazi çalışmalarının çoğunda yer aldı 1997-2000 yılları arasında arazi çalışmalarının bir kısmında görev aldı 2000 yılında projenin arazi çalışmalarının bir kısmında görev aldı LİFLET ÖRNEĞİ PROJE ÖN ÇALIŞMASI -Balıkçı barınak ve limanları -Avcılık türleri (trol ve uzatma ağı avcılığı) -Türlerin yoğun avlanma dönemleri ile bölgeleri -Tekne bilgileri (Kontrol Şb., Liman Baş., Balıkçı) -Biyolojik çalışma yerlerinin tespiti SAHA VE LABORATUAR ÇALIŞMALARI AVCILIĞA AİT VERİLERİN VE ENVANTERLERİN TOPLANMASI LABORATUAR ÇALIŞMASI ve BİYOLOJİK VERİLERİN TOPLANMASI -Avcılığa ve av gücüne ait bilgiler -Ağ göz açıklığı -Türlerin avlanma sezonu -Birim zamanda av miktarı -Bir defada avlanma süresi -Tekne sayıları ve tekne boyutları -Boy ve av aracına göre birim balık fiyatları Türlere ve avlanma yöntemine göre av miktarı -Boy-frekans dağılımı -Biyometrik ölçümler (yaş, cinsiyet, ağırlık v.s) Avlanma türüne göre boy ve eşey dağılımı Galsama ağı seçiciliği Trol ağı seçiciliği (18, 20 ve 22 mm.lik ağlarla mezgitte, 18 ve 20 mm.lik ağlarla barbunyada L50 değerlerinin hesaplanması) (14 ve 20 mm.lik ağlarla mezgit ve barbunyada L50 değerlerinin hesaplanması) Büyüme parametrelerinin tahmini (L∞, k, t0 ) Boya dayalı cohort analizi (Her boy grubundaki balıkçılık mortalitesi ile biyokütle ve ürün miktarı) Boy-ağırlık ilişkisi ve kondüsyon faktörü Total ve doğal mortalite hesaplamaları Boya dayalı Thompson ve Bell yöntemi ile ürün, biyokütle ve ekonomik değerin hesaplanması Balıkçılık mortalitesinin fonksiyonu olarak her boy grubundaki biyokütle, ürün ve ekonomik değerin değişimi MSY ve MSE değerlerinin hesaplanması Optimum balıkçılık Şekil- Arazi ve laboratuar çalışmaları ile proje verilerinin değerlendirilmesinin şematik olarak görünümü 100 Şekil- İncelenen önemli demersal türler Familya Cins Tür Alt tür Türkçe İngilizce : Gadidae : Merlangius : Merlangius merlangus : Merlangius merlangus euxinus (Nord.,1840) : Mezgit : Whiting Familya Cins Tür Alt tür Türkçe İngilizce : Mullidae : Mullus : Mullus barbatus : Mullus barbatus ponticus (Essipov, 1927) : Barbunya : Red mullet Familya Cins Tür Alt tür Türkçe İngilizce : Scophthalmidae : Psetta : Psetta maxima : Psetta maxima maeotica (Pallas,1811) : Kalkan : Turbot Familya Cins Tür Türkçe İngilizce : Pleuronectidae : Pleuronectes : Platichtys flesus luscus (Linnaeus, 1758) : Pisi : Flounder Familya Cins Tür Türkçe İngilizce : Centraconthidae : Spicara : Spicara smaris (Linnaeus, 1758) : İzmarit : Picarel 101 Şekil – Balıkçı barınakları ve tekne çekek yerleri Şekil – Trol ve gırgır teknelerinin görünümü Şekil – Uzatma ağları ile avcılık 102 Şekil – Gırgır ağı ile avcılık Şekil – Trol ağı ile avcılık 103 Şekil - Balıkların ayrılması, kasalanması ve sahile çıkışı Şekil – Ağların bakımı ve onarımı Şekil – Alınan örneklerin laboratuarda çalışılması ve verilerin değerlendirilmesi 104 Bulgular Tablo - Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki Av Teknelerinin İllere Göre Genel Dağılımı İller Gırgır Trol Trol-Gırgır Yedek Küçük Tekne Toplam Sinop 4 7 45 4 436 496 Samsun 2 53 65 1 474 595 Ordu 33 14 11 13 373 444 Giresun 18 - 11 1 624 654 Trabzon 42 5 55 12 1090 1204 Rize 22 - - 7 450 479 - - - - 154 154 121 79 187 38 3601 4026 Artvin Toplam Tablo - Doğu Karadeniz Bölgesi’nde önemli pelajik ve demersal balık türlerinin aylara göre avlanma bolluğu Aylar Balık türü 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Mezgit Barbunya Kalkan Pisi İzmarit Lüfer Kaya b. Hamsi İstavrit Palamut Kefal P. kefali Mersin Zargana Yok Çok az Az Vasat Yoğun Çok yoğun 12 105 1400 n= 10893 1000 Frekans (n) Frekans (n) 250 m e z g it ( g a ls a m a ) 1200 800 600 400 200 b a r b u n y a ( g a ls a m a ) 200 n= 1391 150 100 50 0 0 6 ,5 9 ,5 1 2 ,5 4 1 5 ,5 1 8 ,5 2 1 ,5 2 4 ,5 2 7 ,5 7 10 13 400 m e z g it ( t r o l) n= 3977 300 Frekans (n) Frekans (n) 400 200 100 n= 3099 200 100 9 ,5 1 2 ,5 1 5 ,5 1 8 ,5 2 1 ,5 2 4 ,5 2 7 ,5 4 7 10 13 T o ta l b o y ( c m ) 16 19 22 25 T o ta l b o y ( c m ) b) h) 40 250 m e z g it ( v o li) n= 397 30 Frekans (n) Frekans (n) 25 0 6 ,5 20 10 b a r b u n y a ( v o li) 200 n= 2354 150 100 50 0 0 6 ,5 9 ,5 1 2 ,5 1 5 ,5 1 8 ,5 2 1 ,5 2 4 ,5 2 7 ,5 4 7 T o ta l b o y ( c m ) 10 13 16 19 22 25 T o ta l b o y ( c m ) c) i) İz m a r it ( g a ls a m a ) n= 301 40 25 30 Frekans (n) Frekans (n) 22 b a r b u n y a ( t r o l) 300 0 20 10 0 K a lk a n ( g a ls a m a ) n= 80 20 15 10 5 0 7 10 13 16 19 22 25 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 To ta l b o y ( c m ) T o ta l b o y ( c m ) d) j) 70 60 50 40 30 20 10 0 K a lk a n ( tr o l) n= 183 60 İz m a r it ( tr o l) n= 577 Frekans (n) Frekans (n) 19 g) a) 50 40 30 20 10 0 7 10 13 16 19 22 25 10 20 To ta l b o y ( c m ) 30 50 60 70 k) K a y a b a lığ ı ( g a ls a m a ) n= 77 20 40 T o ta l b o y ( c m ) e) K a y a b a lığ ı ( tr o l) n= 196 40 15 Frekans (n) Frekans (n) 16 T o ta l b o y ( c m ) T o ta l b o y ( c m ) 10 5 0 30 20 10 0 7 10 13 16 19 To ta l b o y ( c m ) f) 22 25 7 10 13 16 19 22 25 T o ta l b o y ( c m ) l) Şekil- İncelenen önemli demersal balıkların avlanma şekline göre boy-frekans dağılımı; a) mezgit-galsama b) mezgit-trol c) mezgit-voli d) izmarit-galsama e) izmarit-trol f) kaya-galsama g) barbunya-galsama h) barbunya-trol i) barbunya–voli j) kalkangalsama k) kalkan-trol l)kaya-trol Tablo- 1998-2000 yıları arasında incelenen demersal türlerin temel populasyon özellikleri Balığın türü Örnek Dişi-Erkek oranı sayısı Boy-ağırlık ilişkisi Erkek(%) Dişi (%) a b R2 Von Bertalanffy büyüme parametreleri W∝ L∝ k tO Mortalite Z M Kondüsyon Faktörü F Mezgit 4351 39.45 60.55 0.0058 3.08 0.96 471.5 39.5 0.115 -2.21 0.86 Barbunya 2337 35.45 64.55 0.0086 3.06 0.96 149.4 24.2 0.218 -1.71 2.30 Kalkan 263 54.84 45.16 0.0106 3.14 0.96 17694.0 95.9 0.104 -1.55 0.61 0.25 0.61 İlkbahar Yaz Sonbahar Kış 0.37 1.93 İlkbahar Yaz Sonbahar Kış 0.14 0.47 Pisi 338 52.20 47.80 0.0047 3.29 0.96 2139.8 52.5 0.109 -2.69 0.89 0.22 0.67 İzmarit 615 43.2 56.8 0.0059 3.20 0.99 171.7 24.8 0.217 -1.70 1.54 0.36 1.18 0.77 0.78 0.83 0.77 1.09 1.00 1.18 1.03 Tablo- İncelenen demersal türlerin yaş gruplarına göre ortalama boy, ortalama ağırlık ve frekans değerleri Mezgit Barbunya Kalkan Pisi İzmarit Yaş n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama n Ortalama Ortalama Boy(cm) Ağırlık(g) Boy(cm) Ağırlık(g) Boy(cm) Ağırlık(g) Boy(cm) Ağırlık(g) Boy(cm) Ağırlık(g) 0+ 29 9.40 5.87 15 8.54 5.83 - - 15 7.9 4.60 1 342 12.17 12.88 355 10.80 12.98 3 22.3 181.13127 17.4 57.29106 11.0 12.95 21506 15.21 25.521101 13.64 26.2789 29.3 432.62139 20.8 106.27206 13.6 24.79 31332 17.96 43.17 573 15.49 38.1467 36.4 883.90 46 24.5 180.36148 16.0 42.32 4 737 20.06 59.77 51 16.95 51.6446 42.3 1303.76 20 27.3 243.44 67 17.7 57.14 5 200 22.05 78.44 9 18.66 69.8018 49.2 2068.51 6 29.9 312.85 24 18.9 71.81 6 38 24.00 107.36 4 18.33 65.84 9 52.2 2810.44 15 20.1 91.24 7 6 25.80 126.20 2 54.1 3335.30 7 21.0 105.9 8 1 25.60 116.90 3 60.5 4503.30 5 22.2 130.2 9 1 71.1 6460.00 Tablo- Ticari avcılıkta farklı ağ gözü açıklığına sahip trol ve uzatma (galsama) ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balığı için seçicilik değerleri Av Aracı Balık Trol Mezgit “ “ “ “ “ Barbunya “ “ Uzatma (galsama) Mezgit “ “ “ “ “ Barbunya “ “ *yasal olmayan ticari avcılık ağ göz açıklığı (mm) 14 mm * 20 mm 14 mm 20 mm 18 mm 20 mm 22 mm 18 mm 20 mm L50 (cm) L75 (cm) L25 (cm) SF 10.76 12.68 13.54 10.03 10.91 15.11 16.79 18.47 14.26 15.84 11.80 13.30 14.50 10.41 11.56 9.68 12.06 12.53 9.63 10.23 3.84 3.52 3.39 3.58 2.73 4.20 3.96 107 Şekil- Mezgit ve barbunya balıklarının trol ve uzatma ağlarına ilişkin seçicilik grafikleri Tablo- 2000 yılında Doğu Karadeniz’de trol ve uzatma ağlarıyla avlanan mezgit ve barbunya balıklarına ait cohort analizi ile Thomson-Bell tahmin yöntemi sonuçları Av aracı Trol “ “ Trol “ “ Galsama (uzatma) “ “ Galsama (uzatma) “ “ Tür Mezgit “ “ Barbunya “ “ Mezgit “ “ Barbunya “ “ F-faktör F-faktör (mevcut) 1 F-faktör (MSY) F-faktör (MSE) 0.366 0.292 1 0.678 0.451 1 0.542 0.362 1 1.16 0.589 Her boya ulaşan sayı (1000) 767079.9 1057257.5 1138383.6 105485.5 118974.1 135472.9 905134.1 1015859.5 1109600.0 98922.5 96239.1 110090.9 Biyokütle (ton) 8557.9 29960.0 39137.6 1149.5 1575.8 2248.2 15606.0 24708.3 35737.0 1854.6 1746.7 2398.7 Ürün (ton) 5520.0 6816.3 6717.0 804.3 822.6 796.2 7369.2 7715.2 7469.6 899.8 901.6 860.4 Toplam Değer (109 TL) 2375.6 3836.9 3911.1 954.8 1078.2 1131.2 3971.3 4880.7 5120.5 1134.5 1102.9 1194.3 108 YÜRÜTÜCÜLERİN ÖZGEÇMİŞİ Dr. Yaşar GENÇ (Proje Lideri) 1960 yılında Trabzon'da doğdu. İlk ve öğrenimini Trabzon'da tamamladı. 1983 yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümünden mezun oldu. 1986 yılında Muş Tarım İl Müdürlüğü'nde göreve başladı. 1989 yılında Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. 1990-1993 yılları arasında ODTÜ Erdemli Deniz Bilimleri Enstitüsü ile birlikte yürütülen ‘‘Karadeniz'deki Balık Stoklarının Tespiti Projesi’’ kapsamındaki “Orta ve Doğu Karadeniz’deki Demersal Balık Stoklarının Tespiti” alt projesinde sorumlu ve uygulayıcı olarak, 1989-1996 yılları arasında Trabzon karasularında yürütülen ve demersal balıkların büyüme ve üreme özelliklerinin tespitine yönelik “Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma” projesinde, proje lideri olarak görev yaptı. “Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Belirlenmesi“ projesinde, barbunya balığı çalıştı. “Çayeli Bakır İşletmeleri Kirlilik İzleme” projesinde SBE-25 CTD probu sorumlusu olarak çalıştı. 2000 yılında KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsünde doktorasını tamamladı. FAO’nun 1991 yılında, Macaristan’da düzenlediği “İç Su Ürünleri Yetiştiriciliği” ile yine FAO’nun 1994 yılında Malta’da düzenlediği “Balık Stoklarının Tespiti” kurslarına birer ay süre ile katıldı. Halen enstitüde “Program ve Proje Değerlendirme Bölüm Başkanı “ olarak görev yapmaktadır. Dr. Cengiz MUTLU 1966 yılında Vakfıkebir’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Çarşıbaşı’da tamamladı. 1990 yılında KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. Aynı yıl KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkçılık Teknolojisi Mühendisliği ana bilim dalında yüksek lisans programına başladı. 1994 yılında yüksek lisansını tamamladı ve aynı enstitüde doktora programına devam etti. 1994-1999 yılları arasında KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsünde, ‘’Araştırma görevlisi’’ olarak görev yaptı. Mayıs 1997’de Japonya’da, Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) tarafından düzenlenen Balıkçılık Eğitim kursuna 5 ay süreyle katıldı. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsünde doktorasını tamamladı. 1999-2000 yılları arasında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsünde çalıştıktan sonra KTÜ, Giresun Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümüne ‘‘Yardımcı Doçent’’ olarak atandı. Aynı fakültede ‘‘Dekan Yardımcısı’’ olarak görevine devam etmektedir. Dr. Mustafa ZENGİN 1959 yılında Trabzon’da doğdu. 1982 yılında Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi’nden mezun oldu. 1984-1988 yıllarında Edirne Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinde çalıştı. 1989 yılında Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. Proje lideri olarak yürüttüğü biten projeler; “Çıldır Gölü Stok Tayini”, “Dip Trol Ağlarında Seçiciliğin Belirlenmesi”, “Karadeniz’de Orta Su Trolünün Kullanım Olanakları ve Av Verimliliğinin Tespiti”, devam eden projeler ise, “Marmara Denizi’ndeki Karideslerin Dağılım Alanları, Avcılıkta Kullanılan Av Araçlarının Verimliliği ve Karides Stoklarının Sürdürülebilir Kullanımı Üzerine Bir Araştırma”, “Yetiştiricilik Yoluyla Üretilen Kalkan Balığı Yavrularının Doğal Stoka Katılımları ve Biyoekolojik Özelliklerinin İncelenmesi” araştırıcı olarak görev yaptığı projeler; “Türkiye’nin Karadeniz Kıyılarındaki Balık Stoklarının Tespiti projesi”, “Ekonomik Deniz Ürünleri Araştırma Projesi”, “Karadeniz Alabalığının (Salmo trutto labrax) Biyoekolojik Özelliklerinin 109 İncelenmesi ve Kültüre Alınabilirliğinin Tespiti”, “Deniz ve Karasulardaki Kirliliğin Ekonomik Değeri Yüksek Balıkların Stok ve Üremesi Üzerine Olan Etkisinin Belirlenmesi”. 1999 yılında Roma’da GFCM toplantısına, 2001 yılında Japonya’da 1 aylık JICA kursuna katıldı. 2000 yılında K.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsünde doktorasını tamamladı. Enstitüde Balıkçılık Biyolojisi ve Teknolojisi Bölüm Başkanı olarak görev yapmaktadır. İlhan AYDIN 1974 yılında Trabzon’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Trabzon’da tamamladı. 1993 yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünden mezun oldu. 1996 yılında Milli Eğitim Bakanlığına atandı. 1997-1998 yıllarında Konya’da öğretmenlik yaptı. 1998 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğüne, 1999 yılında Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. 2000 yılında Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümünde yüksek lisansa başladı. Aynı yıl JICA’nın düzenlediği 1 ay süreli uluslararası balık hastalıkları kursuna katıldı. Enstitüde hazırlanan balıkçılığa dönük bazı bilgisayar programlarının hazırlanmasına katkıda bulundu. Enstitüde “Program ve Proje Değerlendirme Bölüm Başkanlığında “görev yapmaktadır. Bayram ZENGİN 1973 yılında Adıyaman'da doğdu. İlk ve orta öğretimini Adıyaman’da tamamladı. 1991 yılında Ankara Laborant Meslek Lisesini bitirdi. Aynı yıl Trabzon Su Ürünleri Araştırma Enstitüsüne tayin oldu. “Karadeniz’de Su Kirliliğine Sebep Olan Faktörlerin Belirlenmesi”, “Deniz ve Akarsulardaki Kirliliğin Karadeniz’deki Ekonomik Değeri Yüksek Balıkların Stok ve Üremesine Olan Etkisinin Belirlenmesi”, ve “Karadeniz Alabalığının Biyoekolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Kültür Özelliklerinin Araştırılması” projelerinde çalıştı. “Çayeli Bakır İşletmeleri Kirlilik İzleme Projesi” ile “Çıldır Gölü’nde Bulunan Tatlı Su Midyelerinin Populasyon Parametrelerinin Tespiti ve Ekonomik Olarak Değerlendirme İmkanları” projesinde yardımcı araştırıcı olarak görev yapmaktadır. Enstitüde Ekoloji Bölüm Başkanlığında çalışmaktadır İLYAS TABAK 1956 yılında Bursa’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Bursa’da tamamladı. 1981’de Hacettepe Ün., Fen Fak., Biyoloji Bölümünden mezun oldu. 1986 yılında Rize Tarım İl Müdürlüğüne, 1994 yılında Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne tayin oldu. “Dip Trolü Ağlarında Seçicilik”, “Ekonomik Deniz Ürünleri”,”Karadeniz’deki Balık İşletmelerinin Yapısal Durumu”, “Yetiştiricilik Yoluyla Üretilen Kalkan Balığı Yavrularının Doğal Stoka Katılımları Ve Biyoekolojik Özelliklerinin İncelenmesi”, “Karadeniz’de Orta Su Trolünün Kullanım Olanakları Ve Av Verimliliğinin Araştırılması”, “Deniz ve Akarsulardaki Kirliliğin Karadeniz’deki Ekonomik Değeri Yüksek Balıkların Stok ve Üremeleri Üzerine Olan Etkisinin Belirlenmesi ”, “Karadeniz Alabalığının (Salmo trutta labrax) Biyoekolojik Özelliklerinin ve Kültür İmkanlarının Araştırılması” ve “Marmara Denizindeki Karideslerin Dağılım Alanları, Avcılıkta Kullanılan Av Araçlarının Verimliliği ve Karides Stoklarının Kullanımı Üzerine Bir Araştırma” projelerinde araştırmacı olarak görev yapmıştır. 2002 yılı başında Balıkesir İl Kontrol Laboratuar Müdürlüğüne naklen atandı. EKLER Ek 1- Trolle avcılık yapan teknelere ait av formu Tekne adı Teknenin özellikleri Boy Motor (m) (Hp) Torba ağ göz açıklığı (mm) Av sahası Günlük av süresi (saat) Denize çıkışdönüş süresi Avın karaya çıktığı liman Kıyıdan uzaklık (km veya mil) Av sıklığı (gün/ay) Günlük çekim sayısı 1 çekimin süresi (ort.) (saat) 1 çekimdeki ort. Av (kg) Türlere göre Total Türe ait av Örnek av miktarı miktarı (kg) (kg) Ürün Fiyatları (TL/kg) Tekne Tüketic çıkış i fiyatı fiyatı 111 Ek 2- Uzatma ağlarıyla avcılık yapan teknelere ait av formu Tekne adı Teknenin özelliği Boy (m) Motor (Hp) Tekne Cinsi Barbunya ağı Tekir ağı Kalkan ağı Molozma Fanyalı ağlar Galsama ağları Diğer ağlar Ağ göz açıklığı (mm) Av sahası Av süresi (ağı bırakma-toplama arasındaki süre) Avın karaya çıkarıldığı liman Kıyıdan uzaklık (m veya mil) Avlanma sıklığı (gün/ay) veya (gün/hafta) Avlanan türler Av miktarları Total av Ürün fiyatları (TL/kg) Türe ait av miktarı Örnek miktarı Tekne çıkış fiyatı Tüketici fiyatı TEKNENİN KULLANDIĞI AĞLAR Takım Sayısı Takımdaki Parça Sayısı Ağ Türü TÜRLERİN YOĞUN OLARAK AVLANILDIĞI DÖNEMLER Aylar Avlanan türler Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 112 Ek 3- Balıkçı teknelerine ait bilgilerin alındığı anket formu İLİ: LİMAN: BARINAK: Sıra no Tekne ismi Tekne sahibi Boyu (metre) Beygir gücü (H.P) ÇEKEK YERİ: Tonaj (kg) Bağlı liman veya barınak Av türü (gırgır, trol, uzatma vs.) 113 Ek 4- Boy-frekans ölçüm formu İli Mevkii Av türü ve tekne ismi Ağ göz açıklığı Tarih Ölçen: Boy grubu (cm) 5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0 8.5 9.0 9.5 10.0 10.5 11.0 11.5 12.0 12.5 13.0 13.5 14.0 14.5 15.0 15.5 16.0 16.5 17.0 17.5 18.0 18.5 19.0 19.5 20.0 20.5 21.0 21.5 22.0 22.5 23.0 23.5 24.0 24.5 25.0 Biyometrik ölçümler için Tür adı Toplam ağırlık (kg) Toplam birey sayısı Alınan örnek ağırlığı (kg) Alınan örnek sayısı Kayıt eden: Dosya ismi: BOY –FREKANS ÇETELESİ Erkek bireyler Dişi bireyler Toplam (n) 114 Ek 5- Biyometrik ölçüm formu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 Gonad ağ. (g) Vucut ağ. T.boy (cm) Yaş Cinsiyet Sıra no Gonad ağ. (g) Vucut ağ. T.boy (cm) Yaş Cinsiyet Sıra no Gonad ağ. (g) Tür adı Toplam ağırlık (kg) Toplam birey sayısı Alınan örnek ağırlığı (kg) Alınan örnek sayısı Kayıt eden: Dosya ismi: BOY –FREKANS ÇETELESİ Vucut ağ. T.boy (cm) Yaş Cinsiyet Sıra no İli Mevkii Av türü ve tekne ismi Ağ göz açıklığı Tarih Ölçen: