türk ye`dek sektörel ba lantı yapısının g rd
Transkript
türk ye`dek sektörel ba lantı yapısının g rd
Ekonomik Yakla õm, Cilt : 22, Sayõ : 80, ss.59- 78 TÜRK YE’DEK SEKTÖREL BA LANTI YAPISININ G RD -ÇIKTI YAKLA IMI LE NCELENMES : YURT Ç ÜRET M VE THAL ARA G RD AYRI TIRMASI Sibel ATAN Özet Girdi-çõktõ analizi çerçevesinde sektörler arasõ ba lantõ, özellikle sektörlerin kar õlõklõ ara girdi kullanõmõ temeline dayanmaktadõr. Bu ara girdiler yurtiçinde üretilmekle birlikte, ithalat yoluyla da elde edilebilmektedir. Çalõ malarõn ço u, bu ayrõ tõrma göz önüne alõnmadan ara girdilerin genel de erlerine göre hazõrlanmõ tõr. Ancak ba lantõ yapõsõ incelenirken, ara girdilerin yurtiçi üretim ve ithal olmasõna göre ayrõ tõrõlarak hesaplamalara katõlmasõ daha detaylõ bir bilgi ortaya koyacaktõr. Bu çalõ mada, Türkiye’ye ili kin 2002 girdi-çõktõ tablolarõna dayandõrõlarak, ara girdilerin yurtiçi üretim ve ithal olarak elde edilmesinin sektörler arasõ ba lantõ yapõsõna olan etkisi incelenecek ve Türkiye ekonomisinin sektörel yapõsõ genel, yurtiçi üretim ve ithal ara girdilere göre de erlendirilecektir. Bu amaçla, girdi – çõktõ analizi çerçevesinde sektörlerin öncelikle dolaysõz ve toplam ara girdiler (dolaylõ ve dolaysõz ara girdiler) kullanõlarak dolaysõz ve toplam ba lantõ etkiler ve ba lantõ indeksleri hesaplanacak, sektörel ba lantõyapõsõ ve sonuçlarõ incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Girdi-Çõktõ Modeli, Geri Ba lantõ, leri Ba lantõ, Yurtiçi Üretim ve thal Ara Girdiler, Ba lantõ ndeksi. JEL Sõnõflamasõ: D57, L52. Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, . .B.F., Ekonometri Bölümü, sduman@gazi.edu.tr. Sibel ATAN 60 A Study into the Intersectoral Linkage Structure with Reference to Input-Output Approach: Domestic Product and Imported Intermediate Goods Decomposition Abstract Within Input- output Analysis, intersectoral linkages are particularly based on mutual input using of sectors. However these inputs are produced in the native country, they are obtained throughout import. Many studies have been carried out on general input values without considering this decomposition. But, while examining the linkage structure, more detailed information is found out,if inputs are considered in calculations by decomposing with respect to gross domestic and imported. In this study, based on the input-output tables of 2002, the effect of intermediate goods on the structure of intersectoral linkages and then the sectoral structure of the economy of Turkey will be assessed with reference to general, domestic production and imported intermediate goods. To serve this purpose, within the frame of input-output analysis, using the direct and aggregate intermediate goods first (direct and indirect intermediate goods), direct and aggregate link effect and indexes will be calculated and the sector linkages will be examined over forward link effect. Keywords: Input-output Model, Backward Linkage, Forward Linkage, Gross Domestic and Imported Inputs, Linkage Index. JEL Classification: D57, L52. Giri Geli mekte olan ülkeler, özellikle ki i ba õna gelir düzeyini hõzlõ bir ekilde arttõrmayõ amaçlamaktadõr. Bu gelir artõ�õna yönelik olarak kalkõnma sürecinde yapõlan her yeni sektörel yatõrõm, di er üreticilere fõrsatlar sunmakla birlikte, kullanan sektörlere de çe itli girdiler sa lamaktadõr. Sektörler arasõ bu kar õlõklõ ili kinin ekonominin bütününe göre sayõsal olarak incelenmesinin bir yolu, girdiçõktõ analizidir. Girdi-çõktõ analizi, ekonomik yapõyõolu turan üretim ve tüketim birimleri arasõndaki kar õlõklõ ba õmlõlõ�õ, çok sektörlü ve sayõsal olarak inceleyen bir genel denge modelidir. Bu modelleme, sektörler arasõ mal ve hizmet akõ�õnõ gösteren girdi-çõktõ tablosuna dayanmaktadõr (Altan ve Ediz, 2009: 81). Endüstride faaliyet gösteren sektörler arasõndaki etkile im ve herhangi bir sektörün di erlerine olan etkisi, ara girdilerin kar õlõklõ kullanõmõna göre sektörlerin ba lantõ etkileri incelenerek tahmin edilebilmektedir. Bu ba lantõ etkileri, ekonomideki bir sektörün Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 61 toplam üretimine olan nihai talebindeki de i iminin etkisini ölçen “geri ba lantõ göstergesi” ve tüm sektörlerin nihai talebindeki global de i imin bir sektörün üretim düzeyindeki etkisini de erlendiren “ileri ba lantõ göstergesi” olmak üzere iki açõdan de erlendirilir (Cardenete, 2009: 83-91).Sektörlerin ba lantõ etkileri, bir ekonominin sektör temelinde i leyi inin ara tõrõlmasõnda önemli bir yere sahip olmakla birlikte, özellikle kilit sektörün tespiti, sektörel planlama, ülkelerarasõ ve dönemler arasõ üretim yapõlarõnõn kar õla tõrõlmasõ gibi çe itli uygulamalarda belirmektedir. Genel olarak girdi - çõktõ tablosu kullanõlarak uygulanan kar õlõklõ i lemler, ithal ya da yurtiçi üretim gibi üretim kayna õna ba lõ olmadan, mal ve hizmetlerin sektörel tüketimlerine dayanmaktadõr. Ancak sektörlerin kullandõ�õ ara girdiler yurtiçi üretimle elde edilmekle birlikte, ithal olarak da elde edilebilmektedir. Gerek dolaysõz ara girdiler gerekse toplam ara girdiler yurtiçi üretimle birlikte, yurtdõ�õ üretim kaynaklarõnõ da içerebilmektedir. Dolayõsõyla, bu tablolardan elde edilen çarpanlar, nihai tüketimden elde edilen sektörlere ili kin yurtiçi üretimin etkisinin, oldu undan daha yüksek de erde tahmin edilmesine yol açmaktadõr. Çünkü bu çarpanlar gerçekte ithal kaynaklarõ da içermektedir. thalat yolu ile arz edilen bu kõsõma, “ekonomik sõzõntõ” adõ verilir (Jiemin ve Planting, 2000: 8-9). Sektörel ba lantõnõn ara girdilerin genel toplam olarak alõnmasõ yerine, yurtiçi üretim ya da ithal olmasõna göre ayrõ tõrõlarak de erlendirilmesi ekonomik sõzõntõ sorununu ortadan kaldõracaktõr. Sektörel ba lantõ, günümüze kadar çe itli açõlardan de erlendirilmesine ra men, ülkemizde ara girdilerin özelliklerinin ön plana çõkarõlarak de erlendirilmesine yönelik yazõnda bir bo luk oldu u dü ünülmektedir. Bu çalõ mada, Türkiye’deki sektörel faaliyet kollarõ arasõndaki ba lantõ ili kisi, ara girdilerin yurt içi üretim ve ithal olmasõna yönelik de erlendirilecektir. Buradan ithal ve yurtiçi üretilen ara girdilere ili kin sektörel ba lantõ özellikleri tespit edilirken, ara girdilerin genel olarak alõnmasõna yönelik hesaplamalar da yapõlacak ve bu ayrõ tõrmanõn sektörlere etkisi kar õla tõrmalõ olarak sunulacaktõr. Bu amaçla, Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) tarafõndan en son yayõmlanan 2002 yõlõ girdi – çõktõ tablosuna göre, Türkiye’de sektörler arasõ ileri ve geri ba lantõ etkilerini gösteren endeksler, ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olmasõna göre hesaplanacaktõr. Di er taraftan, bu ba lantõ etkileri dolaysõz ara girdiler kullanõlarak incelenmekle birlikte, dolaylõ ara girdilerin de eklendi i toplam ara girdiler üzerinden hesaplanarak geni kapsamlõ sonuçlar elde edilebilmektedir. Dolayõsõyla bu çalõ mada, öncelikle genel ara girdiler, ithal ve yurtiçi üretim ara girdilere göre dolaysõz ileri ve geri ba lantõ etkileri incelenecektir. Daha sonra, dolaylõ etkilerin de yer aldõ�õ toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri hesaplanarak, sonuçlar kar õla tõrmalõ olarak sunulacaktõr. Sibel ATAN 62 1. Literatür Taramasõ ve Metodoloji Girdi- çõktõ analizi, bir ekonomide sektörel iktisadi performansõ ve sektörler arasõ kar õlõklõ üretim ve tüketim ba õmlõlõ�õnõ de erlendirmek için geni bir ekilde kullanõlmaktadõr. Quesnay (1758)’ in Amerika için 1919 yõlõna ili kin düzenlendi i ünlü emasõ “TableauEconomique” ilk yayõmlandõ�õnda, kendisini destekleyenler tarafõndan Newton kanunlarõndan sonra en büyük bulu olarak alkõ lanmõ tõr. Quesnay (1758)’in, iktisadi sistemin çe itli bölümleri arasõnda var olan genel kar õlõklõ ba õmlõlõ�õn var olmasõ fikri, iktisadi analizin çok önemli bir temeli haline gelmi tir (Leontief, 1936: 105 - 125). statistiksel bir araç olarak olu turulan TableauEconomique’ya benzer basit girdi – çõktõ tablolarõ,Leontief (1936) tarafõndan düzenlenerek girdi – çõktõ analizinin temeli atõlmõ tõr. Sektörler arasõ ba lantõ, ekonomik kalkõnmanõn merkezi olarak tanõmlanan “kilit sektör”leri belirlemek amacõyla 1950’lerin sonlarõnda daha yo un çalõ�õlmaya ba lamõ tõr. Sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesine ili kin ileri ve geri ba lantõ göstergelerinin analizi, özellikle Rasmussen (1956)’in ileri ve geri ba lantõ etkilerini ölçen, Chenery ve Watanabe (1958)’nin üretim yapõsõnõ arz yönlü ileri ve geri ba lantõ etkilerine göre modelleyen ve Hirschman (1958)’nõn kilit sektörü belirleyen öncü çalõ malarõna dayanan uzun bir geçmi e sahiptir (Cardenete, vd, 2009: 83 – 91).Bu çalõ malarda, uluslararasõ üretim yapõlarõnõ kar õla tõrmak için girdi – çõktõ analizi kullanõlmõ tõr. Rasmussen (1956); ilk kez Leontief (1936) temeline göre ileri ve geri ba lantõ göstergelerini hesaplayarak, Chenery ve Watanebe (1958: 487 – 521); Amerika, Japonya, Norveç ve talya gibi dört ülkenin üretim yapõlarõnõ kar õla tõrmak için kullandõ�õ girdi – çõktõ analizi uygulayarak bu alana ivme kazandõrmõ lardõr. Rasmussen (1956)’ in sektörel ba lantõ yapõsõnõ tanõmlayan ileri ve geri ba lantõ kavramlarõ gibi, Hirschman (1958: 98 - 116), sektörlerin kar õlõklõ i lem büyüklü ünü ölçen ve sektörel ba lantõ yapõsõnõ ortaya çõkaran ileri ve geri ba lantõ etkilerini inceleyen bir giri imde bulunarak bu alana katkõ sa lamõ tõr. Bu çalõ mada, sadece sektörler arasõ etkile im ile de il, aynõ zamanda son yõllarda hõzla geli en teknolojik geli me ve teknolojinin hõzla yayõlmasõ ile olan ili kisi incelenmi tir. Ayrõca yüksek geri veya ileri ba lantõlõ sektörler önemsenip ön plana çõkarõldõ�õnda, kalkõnma sürecinin hõzlanabilece ini ifade etmektedir. leri ve geri ba lantõ kavramlarõ, girdi – çõktõ analizinde kar õlõklõ ba õmlõlõ�õ ve nedensel ili kileri inceleyen ekonomistler arasõnda Hirschmanian ba lantõlar çerçevesinde bir yakõnla ma sa lamõ tõr (Drejer, 2002: 2). Ayrõca uygun iktisadi kalkõnma stratejilerinin belirlenmesine yönelik katkõ sa layan ve önemli rol oynayan sektörel ba lantõ kavramõ, özellikle Hirschman’õn dengesiz büyüme kuramõ ile hõz kazanmõ tõr. Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 63 leri ve geri ba lantõ etkisi aynõ anda yüksek olan bir sektörün büyüme etkisi, ülke ekonomisinde faaliyet gösteren di er tüm sektörlerin ortalama büyüme etkisinden daha büyük olup“kilit sektör” olarak tanõmlanmaktadõr (World Bank, 2007). Ayrõca bu özelliklere sahip bir sektörün kilit sektör olarak de erlendirilmesi de, özellikle Hirschman(1958) ve Rasmussen (1956) tarafõndan geli tirilmi ve Cuello ve di erleri (1992: 285-296), Hirschman-Rasmussen tarafõndan tanõmlanan kilit sektör belirleme endekslerinin, Leontief ters matrisindeki yüksek çarpan de erlerine duyarlõ oldu unu belirtmi tir. Bu duyarlõlõ�õ azaltmaya yönelik genelle tirilmi kilit sektör endeksi, genelle tirilmi de i im katsayõlarõ geli tirerek, Cauchy da õlõmõna sahip endekslerin bir örne ine ili kin olabilirlik fonksiyonundan elde edilen olabilirlik oran testi uygulamõ lardõr. Sonuçta, Washington eyaletinin yapõsõnõ ölçmek için uyguladõklarõ bu yakla õmõn daha geçerli oldu unu ifade etmi lerdir. Hanel (2000), Kanada’da imalat sektörlerinin üretimlerindeki büyüme ve kar õlõklõ sektör ve uluslar arasõ teknolojinin etkilerini inceleyerek, yeni bir teknolojinin kar õlõklõ sektörlerin toplam faktör verimlili inde anlamlõ etkilere sahip oldu unu belirtmi tir. Pfajfar veDolinar (2000),bir sektörün öneminin, üretti i mallarõn kar õlõklõ sektörel tüketim payõ ve yerel üretimde kullanõlan mallarõn payõnõn toplamõ ile tanõmlandõ�õnõ belirtmi lerdir. Taylor ve di erleri (2002), tarõm ve tarõm dõ�õ ba lantõlarõn, tarõmsal ekonomilerde piyasa de i imleri ve politika etkilerinin ekillendirilmesinde önemli oldu unu, bu ba lantõlarõn hesaplanmasõnda girdi-çõktõ modellerinden yararlanõlabilece ini ifade etmi lerdir. Bekhet (2010), Malezya ekonomisinin 1983-2000 dönemine ili kin sektörel de i im sõralamasõna göre sektörlerin üretim yapõlarõndaki de i imi girdi – çõktõ analizi ile incelemi lerdir. Saikia(2011), Hindistan ekonomisinde faaliyet gösteren tarõm, sanayi ve hizmet sektörlerinin kar õlõklõ sektörel ba lantõsõnõ girdi-çõktõ analizi ile ölçmeye çalõ mõ tõr. Rameezdeen (2005), geli mekte olan ülkelerde in aat sektörünün önemini ve ekonomideki di er sektörlere olan ili kilerini Sri Lanka örne ine ili kin girdi – çõktõ analizi ile incelemi tir. Pundo (2005), Güney Afrika verilerini kullanarak sektörel yapõyõ üretim, gelir ve istihdam çarpanlarõna göre sektörel büyüme ba lantõlarõnõ elde ederek incelemi tir. Wassily Leontief ile birlikte girdi-çõktõ analizi, 20.yüzyõlda ekonomiye yapõlan en önemli katkõlardan biri olarak dü ünülmektedir(Hugo ve Rua, 2006).Girdi-çõktõ analizinin dayandõ�õ temel nokta, öncelikle sektörlere ili kin birim ara girdi katsayõlarõnõ elde etmektir. N sektörlü bir ekonomide aijkatsayõsõ; j ürününden bir birim üretmek için gerekli olan i. ara girdi miktarõnõ göstermektedir. j. ürünün Xj miktarõnda üretilmesi için aijXj kadar i.sektörden elde edilen ara girdiye gereksinim vardõr ve Xij: j. sektörün i. sektörden talep etti i ara girdi miktarõnõ göstermektedir. Girdi – çõktõ analizinin temel varsayõmlarõndan biri olan üretim Sibel ATAN 64 miktarõna ba lõ olmadan, üretimde kullanõlan girdilerle çõktõlar arasõnda belli ve sabit bir oranda ili kinin var oldu u varsayõmõna göre (Öney, 1987: 109 – 112), Xi j Xi j ai j X j (1) eklinde sadece kendi üretim düzeyinin do rusal bir fonksiyonu olarak tanõmlanõr. Ekonomideki j.sektörün kendi üretiminden ba õmsõz olarak di er sektörden aldõ�õ girdileri (sabit maliyet etmenlerini) gösteren de eri sõfõr varsayõldõ�õnda, Xi j ai j X j (2) olur. Böylece, dolaysõz ara girdi katsayõsõ, ai j Xi j i, j 1,2,..., N Xj (3) olarak elde edilir. Bu katsayõlara aynõ zamanda “teknoloji katsayõlarõ” ismi de verilir. Bu katsayõlar, ilgili sektörün çõktõsõndaki bir birimlik bir de i meye ba lõ olarak tüm sektörlerdeki dolaysõz etkileri gösterir. Sektörlerin tümüne ili kin birim girdi katsayõlarõndan olu an matris “teknolojik katsayõlar matrisi” olarak isimlendirilir ve A ile gösterilir. Bu bilgiden hareketle, birim matris ile teknolojik katsayõlar matrisi arasõndaki fark Leontief matrisi olarak isimlendirilen (I –A) tanõmõndan, I A 1 (4) matrisi “Leontief Ters Matrisi”1 veya “Toplam Gereksinim Matrisi” ismi verilen matris elde edilir. Buradan, her sektörün çõktõ düzeyi birim ara girdiler ve talep miktarõna göre, X I 1 A Y (5) ile elde edilir (Temurshoev, 2004: 3 – 4). Girdi – çõktõ analizi ile sektörel ba lantõ etkileri, özellikle dolaysõz ara girdiler kullanõlarak ölçülebilmektedir. Farklõ sektörlerin iktisadi yapõlarõnõn kar õla tõrmalõ olarak analizi için, sektörlerin kilit ya da kilit sektör olmama sõnõflandõrmasõna dayanmaktadõr. Ba lantõ etkileri, bu sõnõflandõrmanõn arkasõndaki temel kavramlar olan sektörler arasõ ileri ve geri ba lantõ olmak üzere iki kategoride hesaplanmaktadõr. Bir sektörün di er sektörlere verdi i ara girdi toplamõnõn bu 1 Bu ters matrisin tanõmlõ olabilmesi için Leontief matrisinin tekil olmayan bir matris ve determinantõnõn sõfõrdan farklõ olmasõ I A 0 gerekir. Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 65 sektörün toplam çõktõsõna oranõ olarak tanõmlanan Chenery – Watanebe (1958) tekni ine göre, i.sektöre ili kin dolaysõz ileri ba lantõ katsayõsõ, FLCW i N j 1 Xi j Xi N j 1 ai j (6) eklinde tanõmlanmaktadõr. Bu de er aynõ zamanda dolaysõz ara girdi katsayõlar matrisinin i.satõra ili kin toplamõndan da elde edilmektedir. Di er sektörlerden kullandõ�õ ara girdiler toplamõnõn kendi çõktõsõna oranõ olarak tanõmlanan j.sektöre ili kin dolaysõz geri ba lantõ katsayõsõ ise, BLCW j N i 1 Xi j Xi N i 1 ai j (7) eklinde elde edilmektedir. Bu katsayõ, aynõ zamanda dolaysõz ara girdi katsayõlar matrisinin j. sütun toplamõndan da elde edilebilmektedir. Ayrõca dolaylõ ve dolaysõz etkileri içeren toplam ara girdi katsayõlarõ kullanõlarak sektörlerin toplam ba lantõ etkileri de hesaplanabilir. Bu etkiler, toplam ileri ba lantõ katsayõsõ, matrisin elemanlarõ olmak üzere, FLCW i N j 1 ij r Leontief ters (8) ve toplam geri ba lantõ katsayõsõ ise, BLCW j N i 1 ij r (9) ile hesaplanmaktadõr. Sektörlerin ba lantõ durumlarõ incelenirken, yukarõda hesaplanan katsayõlara göre ortalama ba lantõ etkisini temel alan ileri ve geri ba lantõ endeks de erleri hesaplanõr. Bu amaçla, i. sektörün ileri ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri, FLI i FLi 1 N N i 1 (10) FLi ve j.sektörün geri ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri, BLI j BL j 1 N N j 1 (11) BL j 66 Sibel ATAN ile elde edilmektedir. Bir sektörün ileri ve geri ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri 1’den büyükse, ilgili sektörün tüm sektörlerin ortalama ba lantõ etkisinin üzerinde bir ba lantõ etkisine sahip oldu u ve 1’den küçükse sektörlerin ortalama ba lantõ etkisinin altõnda bir ba lantõ etkisine sahip oldu u söylenmektedir.2 Buradan ba lantõ etkisine ili kin endeks de eri 1’den büyük ise sektör yüksek ba lantõ etkisine sahipken, bu de er 1’den küçük oldu unda ise sektör dü ük ba lantõ etkisine sahiptir. Bu endeksler Hirschman - Rasmussen endeksleri olarak bilinmektedir (Aydo u , 1988: 42 – 43 ve Resosudarmo ve Nurdianto, 2007: 7-9). Bir sektörün yatõrõm önceli i,bu sektöre ili kin ba lantõ etkilerinin yüksek olmasõna göre belirlenmekle birlikte, dört farklõ sõnõflamaya göre de erlendirilmektedir. Bu sõnõflamanõn birinci ve sonuncusu, sõrasõyla sektörlerin yüksek geri ba lantõ-yüksek ileri ba lantõ ve dü ük geri ba lantõ-dü ük ileri ba lantõ, ikinci ve üçüncüsü ise sõrasõyla yüksek geri ba lantõ-dü ük ileri ba lantõ ve dü ük geri ba lantõ- yüksek ileri ba lantõya sahip olmasõdõr (Hirschman, 1958). Sektörlerin bu sõnõflandõrmaya göre nitelendirilmesi ile birlikte, ba lantõ hipotezleri de geli tirilmi tir (Yotopoulos ve Nugent, 1973: 157-171). Sektörel ba lantõ etkisine yönelik hesaplanan ortalama geri ve ileri ba lantõ endekslerinin, geli mi ülkelerde geli mekte olan ülkelere oranla daha yüksek oldu u gözlenmektedir. Ayrõca, geri ba lantõ etkisi yüksek olan sektör, ekonominin hareketlenmesini daha kolay sa lamaktadõr. Bu sektörlere olan nihai talep artõ larõna ili kin üretim artõ larõ, geri ba lantõ etki katsayõsõ büyük olan sektörlerde daha yüksektir (Yõlancõ, 2008: 78). Bu çalõ ma, sektörlerin ileri ve geri ba lantõ etkilerini girdi – çõktõ analizi çerçevesinde ele alarak, sektörel ba lantõ yapõsõnõ, toplam ve dolaysõz ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olmasõna göre de erlendirecektir. 2. Girdi–Çõktõ Analizinin Türkiye Uygulamasõna li kin Literatür Taramasõ Girdi – Çõktõ analizinin uluslararasõ düzeyde uygulanmasõ ile birlikte, Türkiye’ye ili kin de önemli çalõ malar vardõr. Aydo u (1988), Türkiye’deki sektörel ba lantõ yapõsõnõ 1963-1979 dönemlerine ili kin de erlendirerek dönemler arasõ ve ülkeler arasõ bir kar õla tõrma yaparak Türkiye’nin sektörel konumunu incelemi tir. Özdemir ve Yüksel (2006), Türkiye’de Enerji sektörünün etkisini bu sektöre ili kin ileri ve geri ba lantõ göstergeleri üzerinden de erlendirmi tir. Çondur ve Evlimo lu (2007) çalõ malarõnda Leontief temeline göre, Madencilik sektöründe faaliyet gösteren alt sektörlerdeki gelir artõ�õnõn di er de i kenler üzerindeki etkisini incelemi lerdir. Demir ve Kula (2008), Türkiye’de faaliyet gösteren sektörler arasõ 2 Ortalama ba lantõ etkisi (katsayõsõ), analiz kapsamõndaki tüm sektörlerin ba lantõ etkilerinin (katsayõlarõnõn) ortalamasõdõr. Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 67 arz yönlü ve talep yönlü ili kilere göre dolaylõ ve dolaysõz en fazla arz, talep ve ithalat gereksinimi olan sektörleri saptamõ ve sektörler arasõ ba lantõlarda ihracat ve ithalat ili kilerini incelemi tir. Yõlancõ (2008), ileri ve geri ba lantõ etkilerini kullanarak genel ara girdiler üzerinden Türkiye’de kilit sektörlerin belirlenmesine yönelik bir girdi - çõktõ analizi yapmõ tõr. Yay ve Keçeli (2009), Leontief’in Genel Denge Teorisine göre kurguladõ�õ girdi-çõktõ modeli kullanõlarak, üretim, katma de er ve istihdam yapõsõna göre farklõla an Türkiye ekonomisindeki öncü sektörlerin di er sektörlerle kar õlõklõ ba õmlõlõklarõnõ incelemi lerdir. Bu amaçla, 2002 girdiçõktõ tablolarõ ile ba õntõ etkilerini belirleyip, kilit veya güçlü sektörleri belirlemi lerdir. Özdil ve Yõlmaz (2009), girdi – çõktõ tablolarõ ile elektrik elektronik sektörünün özellikle katma de er açõsõndan Türkiye için önemli oldu unu vurgulamõ ve bu sektördeki ihracat ve tüketimin artan düzeylerde ithalat ile kar õlandõ�õnõ ifade etmi lerdir. nançlõ ve Konak (2011), 1998 ve 2002 girdi – çõktõ tablolarõ ile Türkiye’ de üretim yapan otomotiv sektörü ihracatõnõn 1998 sonrasõ dõ a ba õmlõlõk düzeyini ölçmeye çalõ mõ lardõr. Bu çalõ malar incelendi inde, girdi – çõktõ analizinde ara girdilerin ithal veya yurtiçi üretim ayrõ tõrmasõ yapõlmadan kullanõldõklarõ gözlenmi tir. 3. Türkiye’de Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Ara Girdilerin Genel, Yurtiçi Üretim ve thal Olarak Elde Edilmesine Göre ncelenmesi Bir ekonomide, sektörler arasõ mal ve hizmet alõ veri ine dayalõ kar õlõklõ etkile im ve ba õmlõlõklarõn ara tõrõlmasõ, üretim yapõlarõnõn belirlenmesine ve kalkõnma stratejileri geli tirmeye, ülke ekonomisinin i leyi sürecine ili kin politika önerilerinde bulunmaya yönelik önemli bulgular sunmaktadõr. Bu çalõ mada, Türkiye’nin sektörel ba lantõ yapõsõ, ara girdilerin sa lanmasõnda genel, yurtiçi üretim ve ithal olmak üzere farklõla masõna ba lõ olarak incelenecek ve sektörel ba lantõ üzerinde bu ayrõ tõrmanõn etkisi de erlendirilecektir. Bu farklõla ma etkisi, 2002 yõlõna ili kin girdi-çõktõ verileri kapsamõnda, öncelikle dolaysõz ara girdi katsayõlarõ ve daha sonra hem dolaysõz hem de dolaylõ etkileri birlikte içeren toplam ara girdi katsayõlarõ kullanõlarak test edilecektir. Bu amaçla, öncelikle TÜ K’ in tanõmladõ�õ ürünlere ili kin genel, yurtiçi üretim ve ithal ara girdilere göre ayrõ ayrõ verilen 2002 girdi-çõktõ tablosundaki veriler, öncelikle yine TÜ K tarafõndan sunulan Avrupa Ekonomik Toplulu unda Ekonomik Faaliyetlerin statistikî Sõnõflamasõ olan NACE Rev. 1.1 sõnõflama sisteminin tanõmladõ�õ sektörler baz alõnarak düzenlenmi tir. TÜ K tarafõndan yayõmlanan ürünler ve kodlarõ, NACE Rev. 1.1 sõnõflamasõna göre yayõmlanan sektör ayrõ tõrmasõ ile çalõ mada olu turulan sektör ayrõ tõrmasõna listeler EK 1, EK 2 ve EK 3’ te detaylõ bir ekilde sunulmu tur. Bu çalõ mada, girdi - çõktõ tablosundaki 59 adet ürün ilgili sektörler altõnda ele alõnõp, yeni girdi – çõktõ tablosu Sibel ATAN 68 olu turulmu tur. Bu tabloya göre, yeniden düzenlenen bu toplula tõrõlmõ ara girdi katsayõlarõ (Xij) ve çõktõ de erlerine (Xj) göre, öncellikle her bir sektörün birim ara girdi katsayõlarõ (aij) elde edilmi tir. Bölüm 1’de verilen bilgilere göre, öncelikle her bir sektöre ili kin ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olmak üzere, dolaysõz ileri ve geri ba lantõ etkilerinin hesaplanmasõna ili kin bu üç farklõ sõnõflama temelinde birim ara girdiler hesaplanmõ tõr. Daha sonra, ara girdilerin ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal sõnõflamasõ için her bir sektöre ili kin toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri, sektörlerin bu üç sõnõflama temelinde kendi birim katsayõlarõna göre olu turulan Leontief ters matrisinin elemanlarõndan hesaplanmõ tõr. Buradan hareketle, öncelikle sektörlerin 2002 yõlõna ili kin olu turulan statik girdi-çõktõ modeline göre sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesi amacõyla, dolaysõz ve toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri genel, yurtiçi üretim ve ithal olarak elde edilen ara girdi katsayõlarõna göre hesaplanmõ tõr. Ayrõca sonuçlarõn de erlendirilmesinde kolaylõk sa lamak amacõyla ileri ve geri ba lantõ endeks de erleri de hesaplanmõ tõr. A a õda endüstrideki sektörlerin kullandõ�õ dolaysõz ara girdilerin genel olarak elde edildi i katsayõlar çerçevesinde, bu sektörlerin ba lantõ yapõlarõnõ incelemek üzere elde edilen girdi-çõktõ analizi sonuçlarõ Tablo 1’de verilmi tir. Tablo 1: Genel Dolaysõz Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ Yapõsõ SEKTÖRLER Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri; Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ malat Sanayii Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su n aat Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ Otel ve Lokantalar Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri E itim Hizmetleri Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma 0.582 Dolaysõz Geri Ba lantõ Etkisi 0.332 0.297 0.233 2.640 0.644 0.790 0.081 0.383 leri 0.721 0.630 0.543 Kilit Kilit Geri 0.484 0.383 Dü ük 0.134 0.535 Geri 0.498 0.437 Geri 0.681 0.394 0.048 0.057 0.362 0.267 0.213 0.479 leri Dü ük Dü ük Geri 0.111 0.414 Dü ük Dolaysõz leri Ba lantõEtkisi De erlendirme leri Dü ük Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 69 Bu sonuçlara göre, dolaysõz ba lantõ etkisi de erlerine bakõldõ�õnda, Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ sektörünün ileri ve geri ba lantõ etkisi toplamõnõn 3.023 de erine sahip olup, di er sektörlere göre oldukça yüksek oldu u görülmektedir. Bununla birlikte, bu sektörün özellikle ileri ba lantõ etkisinin de di erlerine oranla oldukça yüksek oldu u ön plana çõkmaktadõr. Bu durum, bu sektörün di er sektörlere arz etti i üretim düzeyinin yüksek oldu unu ifade etmektedir. Di er taraftan, hem ileri hem de geri ba lantõ etkisi ortalamanõn üzerinde olan sektörler, Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörü ve malat Sanayi, Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler, Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörüdür. Bu sektörler, kilit sektör olarak ortaya çõkmaktadõr. Ayrõca in aat ve otel ve lokantalar sektörleri geri ba lantõ etkisine sahipken, Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri sektörü ve Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Ürünleri sektörü ileri ba lantõ etkisine sahip sektörler olarak de erlendirilir. Tablo 2’de, genel toplam (dolaysõz ve dolaylõ) ara girdilere göre hesaplanan ileri ve geri ba lantõ etkileri ve endeksleri verilmi tir. Tablo 2: Genel Toplam Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ Yapõsõ SEKTÖRLER Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri; Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ malat Sanayii Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su n aat Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ Otel ve Lokantalar Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri E itim Hizmetleri Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma Toplam leri Ba lantõ Etkisi Toplam Geri Ba lantõ Etkisi leri Ba lantõ Endeksi Geri Ba lantõ Endeksi De erlendirme 1.480 -5.155 1.333 -4.643 leri 1.028 1.350 0.926 1.215 Geri 1.456 1.586 1.311 1.428 Kilit 1.638 1.529 1.475 1.377 Kilit 1.994 2.235 1.796 2.013 Kilit -0.217 1.849 -0.195 1.665 Geri 1.653 1.564 1.489 1.409 Kilit 1.050 1.302 0.946 1.173 Geri 0.391 1.695 0.353 1.526 Geri 1.440 1.553 1.297 1.398 Kilit 0.421 1.381 0.379 1.244 Geri 1.034 1.332 0.931 1.200 Geri 1.037 1.708 0.934 1.539 Geri 1.140 1.617 1.027 1.456 Kilit Sibel ATAN 70 Tablodaki sonuçlara göre, Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörünün ileri ve geri ba lantõ etkileri toplamõ 4.229 olup, bu de erin di er sektörlere göre yüksek oldu u görülmektedir. Ayrõca Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ, malat Sanayi, Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su, Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ, Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri, Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma sektörlerinin hem ileri ba lantõ ve hem de geri ba lantõ indekslerinin 1’den büyük oldu u görülmektedir. Bu durumda, bu sektörler yüksek ileri ve geri ba lantõ etkisine sahiptir. Dolayõsõyla bu sektörler ekonomide kilit sektör olarak rol oynamaktadõr. leri ba lantõ etkisine sahip sektör olarak, sadece Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Ürünleri sektörünün oldu u görülmektedir. Böylece dolaysõz ve toplam ara girdilere göre sonuçlar kar õla tõrõldõ�õnda her ikisi için Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su ve malat Sanayi kilit sektörler olmakla birlikte, farklõ sektörel ba lantõ durumlarõ ile kar õla õlmõ tõr. kinci olarak, sektörlerin kullandõ�õ dolaysõz ara girdilerin yurtiçi üretimle sa lanmasõ durumunda, sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesine yönelik girdi-çõktõ analizi sonuçlarõ Tablo’3 te verilmi tir. Tablo 3: Yurtiçi Üretim Dolaysõz Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ Yapõsõ SEKTÖRLER Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri; Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ malat Sanayii Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su n aat Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ Otel ve Lokantalar Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri E itim Hizmetleri Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma Dolaysõz leri Ba lantõEtkisi 0.542 Dolaysõz Geri Ba lantõ Etkisi 0.310 0.297 0.195 Dü ük 0.958 0.473 0.784 0.081 0.333 0.565 0.472 0.477 leri Kilit Kilit Kilit 0.484 0.326 leri 0.134 0.512 Geri 0.464 0.396 Kilit 0.643 0.346 leri 0.388 0.237 Dü ük 0.048 0.057 0.195 0.429 Dü ük Geri 0.104 0.381 Geri De erlendirme leri Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 71 Tablo 3’te verilen sonuçlara göre, malat Sanayi, Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su ve n aat leri,Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörleri kilit sektör olarak ön plana çõkmaktadõr. Özellikle Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ Ürünleri sektörüne ili kin ileri ve geri ba lantõ etki katsayõsõ toplamõ di er sektörlere göre daha yüksek olup, ileri ba lantõ etkisi yüksek olan bir sektördür. Tablo 4’de ise, sektörlerin kullandõ�õ toplam ara girdilerin yurtiçi üretimle sa lanmasõ durumunda, sektörel ba lantõ yapõsõnõn incelenmesine yönelik girdi-çõktõ analizi sonuçlarõ verilmi tir. Tablo 4: Yurtiçi Üretim Toplam Ara girdi Katsayõlarõ için 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ Yapõsõ Toplam leri Ba lantõ Etkisi Toplam Geri Ba lantõ Etkisi leri Ba lantõ Endeksi Geri Ba lantõ Endeksi De erlendirme Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk 1.681 1.520 1.023 0.925 leri Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri; Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler 1.030 1.335 0.627 0.813 Dü ük Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ 1.167 1.584 0.711 0.964 Dü ük 3.901 2.017 2.375 1.228 Kilit 2.096 1.868 1.276 1.137 Kilit SEKTÖRLER malat Sanayii Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su 1.102 1.887 0.671 1.149 Geri Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ n aat 2.058 1.542 1.253 0.939 leri Otel ve Lokantalar 1.080 1.895 0.658 1.154 Geri Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri 2.169 1.673 1.321 1.018 Kilit Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri 1.575 1.544 0.959 0.940 Dü ük Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri 1.907 1.424 1.161 0.867 leri E itim Hizmetleri 1.036 1.331 0.631 0.810 Dü ük Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler 1.039 1.729 0.632 1.052 Geri Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma 1.155 1.649 0.703 1.004 Geri Sibel ATAN 72 Bu sonuçlara göre, malat Sanayi sektörünün ileri ve geri ba lantõ etkileri toplamõ 5.918 de erinde olup, di er sektörlere kõyasla oldukça yüksek oldu u görülmektedir. Bununla birlikte, yine malat Sanayi sektörü ba ta olmak üzere Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörü ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörlerinin hem ileri ve hem de geri ba lantõ endeks de erlerinin 1’den büyük olup, yüksek ba lantõ etkisine sahip kilit sektör olduklarõ görülmektedir. A a õda Tablo 5’te sektörlere ili kin dolaysõz ara girdilerin ithal olarak elde edilmesi durumuna ili kin sektörel ba lantõ yapõsõnõ incelemek amacõyla hesaplanan girdi-çõktõ analizi sonuçlarõ yer almaktadõr. Tablo 5: thal Dolaysõz Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ Yapõsõ Dolaysõz leri Ba lantõEtkisi Dolaysõz Geri Ba lantõ Etkisi De erlendirme Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk 0.040 0.023 Dü ük Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri; Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler 0.001 0.038 Dü ük SEKTÖRLER Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ 1.682 0.050 leri 0.171 0.156 Kilit 0.006 0.158 Geri 0.000 0.067 Geri Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ 0.000 0.057 Geri Otel ve Lokantalar 0.000 0.023 Dü ük Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri 0.034 0.041 Dü ük Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri 0.038 0.017 Dü ük Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri 0.007 0.030 Dü ük E itim Hizmetleri 0.000 0.018 Dü ük Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler 0.000 0.050 Dü ük Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma 0.007 0.034 Dü ük malat Sanayii Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su n aat leri Bu sonuçlara göre, Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ sektörünün dolaysõz ileri ve geri ba lantõ etkisi toplamõ, di er sektörlere oranla daha yüksek olmakla birlikte, ileri yönlü ba lantõ etkisine sahip bir sektör olarak ortaya çõkmaktadõr. Di er sonuçlar de erlendirildi inde malat Sanayi sektörü kilit sektör olarak belirmektedir. Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 73 Ayrõca bu sektörle birlikte Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su, n aat leri, Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ sektörleri hariç di er sektörlerin ba lantõ etkilerinin zayõf oldu u görülmektedir. Tablo 6’da ise, sektörlere ili kin toplam ara girdilerin ithal edilmesi durumuna ili kin sektörel ba lantõ yapõsõnõ incelemek amacõyla hesaplanan girdiçõktõ analizi sonuçlarõ yer almaktadõr. Tablo 6: thal Toplam Ara girdi Katsayõlarõ çin 2002 Yõlõ Sektörel Ba lantõ Yapõsõ SEKTÖRLER Tarõm, Avcõlõk ve Ormancõlõk Balõk ve Di er Balõkçõlõk Ürünleri; Balõkçõlõk ile lgili Hizmetler Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ malat Sanayii Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su n aat Toptan ve Perakende Ticaret; Motorlu Ta õt, Motosiklet, Ki isel ve Ev E yalarõnõn Onarõmõ Otel ve Lokantalar Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri E itim Hizmetleri Sa lõk leri ve Sosyal Hizmetler Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma Toplam leri Ba lantõ Etkisi Toplam Geri Ba lantõ Etkisi leri Ba lantõ Endeksi Geri Ba lantõ Endeksi De erlendirme 1.021 1.026 0.945 0.950 Dü ük 1.000 1.044 0.926 0.967 Dü ük 1.198 1.058 1.109 0.980 leri 1.562 1.180 1.446 1.092 Kilit 1.003 1.170 0.929 1.083 Geri 1.000 1.079 0.926 0.999 Dü ük 1.000 1.067 0.926 0.988 Dü ük 1.000 1.028 0.926 0.952 Dü ük 1.250 1.296 1.157 1.201 Kilit 1.022 1.018 0.946 0.943 Dü ük 1.054 1.035 0.976 0.958 Dü ük 1.000 1.021 0.926 0.945 Dü ük 1.000 1.059 0.926 0.981 Dü ük 1.009 1.039 0.935 0.962 Dü ük Bu sonuçlara göre, malat Sanayi sektörünün toplam ileri ve geri ba lantõ etkisinin di er sektörlere oranla daha yüksek oldu u görülmektedir. Bununla Sibel ATAN 74 birlikte, sektörlere ili kin ileri ve geri ba lantõ indeks de erleri incelendi inde, yine malat Sanayi sektörü ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörünün hem ileri ba lantõ ve hem de geri ba lantõ indeks de erleri 1’den büyüktür. Her iki sektörün ileri ve geri ba lantõ etki katsayõlarõ da ortalamanõn üzerindedir. Dolayõsõyla bu iki sektör için hem ileri ve hem de geri ba lantõ etkilerinin yüksek oldu u açõktõr. Sonuç olarak, özellikle malat Sanayi sektörünün toplam ileri ve geri ba lantõ etkileri toplamõ da di er sektörlere göre yüksek oldu u için bu sektörün ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörünün kilit sektör oldu u söylenebilir. Bununla birlikte, ileri ba lantõ etkisine sahip sadece Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ sektörü ve geri ba lantõ etkisine sahip sadece Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörü belirmektedir. Di er tüm sektörlerin ise dü ük ba lantõ etkisine sahip oldu u görülmektedir. SONUÇ VE DE ERLEND RME Çalõ mada dolaysõz ara girdiler ve toplam ara girdiler alõnarak, sektörlerin ileri ve geri ba lantõ etkileri ve endeksler hesaplanmõ ve sektörel ba lantõ yapõlarõ, ara girdilerin hem dolaysõz ve toplam, hem de genel, yurtiçi üretim ve ithal edilmesine göre de erlendirilmi tir. Genel, yurtiçi üretim ve ithal dolaysõz ara girdiler çerçevesinde, özellikle malat Sanayi sektörünün her üç kategoride; Elektrik Enerjisi, Gaz, Buhar ve Su sektörünün ise genel ve yurtiçi üretilen dolaysõz ara girdilere göre; n aat ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörünün ise sadece yurtiçi üretimle elde edilen dolaysõz ara girdiler kategorisinde kilit sektör oldu u gözlenmi tir. Bu durumda di er sektörlere ili kin sonuçlar da dikkate alõndõ�õnda, sektörel ba lantõ yapõsõ, dolaysõz ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olarak elde edilmesine göre farklõlõk göstermektedir. Di er taraftan, toplam ara girdi ba lantõ etkisi ve ba lantõ endekslerine göre, genel ara girdi katsayõlarõ dikkate alõndõ�õnda malat Sanayi, ElektrikEnerjisi, Gaz, Buhar ve Su, Madencilik ve Ta ocakçõlõ�õ, Mali Aracõ Kurulu larõn Faaliyetleri, Di er Sosyal, Toplumsal ve Ki isel Hizmet Faaliyetleri ve Kamu ve Savunma sektörleri; yurtiçi üretilen toplam ara girdilere göre malat Sanayi, ElektrikEnerjisi, Gaz, Buhar ve Su, Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörlerinin; ithal toplam ara girdilere göre ise malat Sanayi ve Ula tõrma, Depolama ve Haberle me Hizmetleri sektörlerinin kilit sektör oldu u gözlenmi tir. malat Sanayi sektörü her durumda kilit sektör olup, özellikle 2001 döneminden itibaren üretim endeksinin, kapasite kullanõm oranõnõn, çalõ anlar verimlilik endeksinin ve imalat sanayi dõ ticaret hacminin artma e iliminde olmasõ da bu sonuçlarõ desteklemektedir (Türkiye Kalkõnma Bankasõ A. ., 2007). Toplam ara girdilere di er sektörler de dikkate alõndõ�õnda, sektörel ba lantõ yapõsõnõn toplam ara Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 75 girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal elde edilmesine duyarlõ oldu u görülmü tür. Son olarak, özellikle gerek dolaysõz ve gerekse toplam ithal ara girdilere göre sektörel ba lantõ oldukça dü ük düzeyde ortaya çõkmõ tõr. Bu sonuçlar, özellikle yurtiçi girdilerle hesaplanan ba lantõ etkilerinin sektörlerin üretim yapõlarõndaki sektörel ba õntõyõ daha belirgin bir ekilde yansõtaca õnõ ön plana çõkarmaktadõr. Türkiye’nin sektörel ba lantõ yapõsõnõn ara girdilerin men eine yönelik incelendi i bu çalõ mada elde edilen sonuçlar, TÜ K tarafõndan en son yayõmlanan 2002 girdi-çõktõ tablo verileri dikkate alõnarak elde edilmi tir. Günümüze yakõn verilerin resmi olarak henüz yayõmlanmamasõ sebebiyle bu dönemin dikkate alõndõ�õ bilinmelidir. Çalõ manõn amacõ, sadece Türkiye’de ara girdilerin genel, yurtiçi üretim ve ithal olmasõnõn sektörel ba lantõ yapõsõna etkisinin incelenmesi olup, gelecek yõlara ili kin bir politika önerisi ya da günümüz sektörel ba lantõ yapõsõnõn öngörülmesi söz konusu de ildir. Buradan hareketle, TÜ K tarafõndan resmi olarak veriler güncellenerek analizler yeniden uygulanõrsa, elde edilen sonuçlar günümüz Türkiye sektörel ba lantõ yapõsõna ili kin olarak de erlendirilebilir. Kaynakça ALTAN, enol, ED Z, Ay e (2009),“Girdi Katsayõlarõnõn Güncellenmesi çin RAS ve Hedef Programlama Modellerinin Kullanõmõ”, Gazi Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 3, 79 – 92. AYDO U , Osman (1988), “Türkiye Ekonomisinde Yapõsal De i me ve Büyümenin Kaynaklarõ: 1963 – 1986 Input - Output Analizleri ile Bir Uygulama”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayõnlanmamõ Doktora Tezi, Ankara. AYDO U , Osman (1999), Girdi – Çõktõ Modellerine Giri , 1. Baskõ, Gazi Kitabevi, Ankara. BECHET, Husain Ali (2010), “Ranking Sectors of the Malaysian Economy: Input Output Approach”, International Business Research, C .3, S .1, 107 - 130. CARDENETE, M.A, vd. (2009), “Detection of Key Sectors by Using Social Accounting Matrices: An Alternative Approach”, Journal of Applied InputOutput Analysis, C. 13, 83 – 91. CHENERY, H. B.,WATANABE, T. (1958) "International Comparisons of the Structure of Production", Econometrica, C. 26, 487-521. CUELLO, F.A., v.d. (1992), “The Identification of Structure at The Sectoral Level: a Reformulation of The Hirschman-Rasmussen Key Sector Indices”, Economic Systems Research, C .4, S: 4, 285-296. 76 Sibel ATAN ÇONDUR, Funda, EVL MO LU, Umut (2007), “Türkiye’de Madencilik Sektörünün Girdi-ÇõktõAnaliziYöntemiyle ncelenmesi”, Kõrgõzistan-Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 17, 25 - 41. DEM R, Nazmi, KULA, Mehmet (2008), “Türkiye Ekonomisinin Sektörlerarasõ Ba lantõlarõnda hracat- thalat li kileri”, Uluslararasõ Ekonomi ve Dõ Ticaret Politikalarõ, C. 3, S. 1-2, 85 – 116. DREJER, Ina (2002), “Input-Output Based Measures of Interindustry Linkages Revisited - A Survey and Discussion”, 14th International Conference on Input - Output Techniques, Austria. HANEL, Petr (2000), “R&D, Interindustry and International Technology Spillovers and the Total Factor Productivity Growthof Manufacturing Industries in Canada, 1974-1989”, Economics Systems Research, C .12, S .3, 345 -361. HIRSCHMAN, Albert (1958), The Strategy of Economic Development, Yale University Press, New Haven. HUGO, Reis, RUA, António (2006), “An Input - Output Analysis: Linkages vs Leakages”, EstudoseDocumentos de Trabalho, Banco de Portugal EoruSistema, Working Papers, S .17. NANÇLI, Selim, KONAK, Ali (2011), “Türkiye’de hracatõn thalata Ba õmlõlõ�õ: Otomotiv Sektörü”, Eski ehir Osmangazi Üniversitesi BF Dergisi, C. 6, S. 2, 343 – 362. JIEMIN Guo, PLANTING, Mark A. (2000), “Using Input-Output Analysis to Measure U.S. Economic Structural Change Over a 24 Year Period”, the 13th International Conference on Input-Output Techniques, Macerata, Italy. JONES, Leroy P. (1976), “TheMeasurement of HirschmanianLinkages”, TheQuarterlyJournal of Economics, C . 90, S . 2, 323 -333. LEONTIEF, Wassily W. (1936), “ Quantitative Input – Output Relations in the Economic System of the United States”, The Review of Economics and Statistics, C.18, S .3, 105 – 125. OLCZYK, Magdalena (2011), “Structural Changes in the Polish Economy – The Analysis of Input-Output”, Munich Personal RePec Archive. ÖNEY, Erden (1987), ktisadi Planlama, 5. Baskõ, Sava Yayõnlarõ, Ankara. ÖZDEM R, Abdullah, YÜKSEL, Fatma (2006), “Türkiye’de Enerji Sektörünün leri ve Geri Ba lantõ Etkileri”, Yönetim ve Ekonomi, C. 13, S. 2, 1–18. Türkiye’deki Sektörel Ba lantõ Yapõsõnõn Girdi-Çõktõ Yakla õmõ ile ncelenmesi… 77 ÖZD L, Tuncer, YILMAZ, Cengiz (2009), “Elektrik Elektronik Sektörünün Türkiye Ekonomisi çindeki Öneminin Girdi Çõktõ Analizi ile ncelenmesi”, Kõrgõzistan-Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, 95 – 105. ÖZSOY, Ceyda (2011), “Türk malat Sanayi’nde Geri ve leri Ba lantõlar: GirdiÇõktõ Tablosuna Dayalõ Yapõsal Bir Çözümleme”, T SK Akademi, C. 6, S.11, 104 – 129. PFAJFAR, Lovrenc, DOLINAR, Alena L.(2000), Intersectoral Linkages in the Slovenian Economy in the years 1990, 1992, 1993 and 1995: Key Sectors in the Slovenian Economy”, 13th International Conference on Input-Output Techniques, Macerata, Italy. PUNDO, Moses O. (2005), “An Input-Output Analysõs of Economic Impacts of Agriculture: The Case for Revitalisation of Irriation Schemes in Eastern Cape, South Africa”, University of Fort Hare, A Thesis Submitted in Fulfilment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in Agricultural Economics, Alice. RAMEEZDEEN, Raufdeen, ZAINUDEEN, Nisa, RAMACHANDRA, Thanuja (2005), “Study of Linkages Between Construction Sector and Other Sectors of The Sri Lankan Economy”, 15th International Conference on Input-Output Techniques, Austria. RASMUSSEN, P.N. (1958), Studies in Intersectorial Relations, Amsterdam, NorthHolland P.C. RESOSUDARMO, Budy, P., NURDIANTO, Ditya A. (2007), “Fundamentals of Input Output Analysis with an Application to the 2005 Indonesian Inter Regional Input -Output Table”, World Bank Project. SAIKIA, Dilip (2011), “AnalyzingInter-Sectoral Linkages in India”, African Journal of Agricultural Research, C. 6, S. 33, 6766 - 6775. TAYLOR,J. Edward ve YUNEZ-NAUDE,Antonio (2002), “Farm/Non-Farm Linkages and AgriculturalSupply Response in Mexico: A Village-Wide Modelling Perspective”,Promoting Farm/Non-Farm LinkagesforRural Development Ch: 2, Ed: Davis, vd.,Food and Agriculture Organization of TheUnited Nations, Rome. TEMURSHOEV, Umed (2004), “Key Sectors in the Kyrgyzstan Economy”, CergeEi Discussion Paper Series, S.135. TÜRK YE STAT ST K KURUMU (2002), “Ulusal Hesaplar – Girdi Çõktõ Tablolarõ” ,http:// www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=58&ust_id=16 (Eri im Tarihi: 23.11.2011). 78 Sibel ATAN TÜRK YE KALKINMA BANKASI A. . (2007), Türkiye malat Sanayi’nin Yapõsal Analizi ve Sektörel Performans De erlendirmesi (22 Ana Sektör tibariyle), Türkiye Kalkõnma Bankasõ Yayõnlarõ, Ekonomik ve Sosyal Ara tõrmalar Müdürlü ü, Ankara. YAY, Gülsün G. ve KEÇEL , Serkan (2009), “The Intersectoral Linkage Effects in Turkish Economy: An Application of Static Leontief Model”, Panoeconomicus, C. 56, S. 3, 301–326. YILANCI, Veli (2008), “Türkiye Ekonomisi çin Kilit Sektörün Belirlenmesi – Girdi Çõktõ Analizi Yakla õmõ”, stanbul Üniversitesi ktisat Fakültesi Mecmuasõ, C.58, S.2, 75–86. YOTOPOULOS, Pan A., NUGENT, Jeffrey B. (1973), "A Balanced Growth Version of the Linkage Hypothesis," The Quarterly Journal of Economics, C .87, No.2, 157-171. WORLD BANK (2007), “Fundamentals of Input-Output Analysis with an Application tothe 2005 Indonesian Inter-Regional Input-Output Table”, (http://www.csiro.au/files/files /plft.pdf) (Eri im Tarihi: 19.11.2011).