Arapça Dilbilgisi Konuları (Pdf Kitap Şeklinde) - İmam
Transkript
Arapça Dilbilgisi Konuları (Pdf Kitap Şeklinde) - İmam
ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ARAPÇA DİLBİLGİSİNE GİRİŞ OKTAY YILMAZ Eğitim Yayınları İrtibat: 0535- 745 00 72 eneoktay7@gmail.com elmuderris@hotmail.com Arapça Dilbilgisine Giriş Eğitim Serisi : 1 Dizgi : O. Yılmaz Kapak : Beyzanur Yılmaz 2 Arapça Dilbilgisine Giriş • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ------------------------------------------------------------ 6 ARAPÇA HARFLER اﻟﺤﺮوف اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ--------------------------- 7 KELİME VE KISIMLARI اﻟﻜﻠﻤﺔ و أﻗﺴﺎﻣﻪ-----------------------9 İŞARET İSİMLERİ أﺳﻤﺎ ُء اﻹﺷﺎرة---------------------------------10 ZAMİRLER – ( ) اﻟﻀﻤﺎﺋﺮ------------------------------------------11 SORU EDATLARI أدوات اﻹﺳﺘﻔﻬﺎم------------------------------14 YER ZARFLARI ن ِ ﻇﺮوف اﻟﻤﻜﺎ----------------------------------16 ZAMAN ZARFLARI ن ِ ﻇﺮوف اﻟﺰﻣﺎ---------------------------- 17 Haftanın günleri - أﻳﺎم اﻷﺳﺒﻮع------------------------------------17 Aylar اﻟﺸﻬﻮر-------------------------------------------------------18 TAMLAMALAR--------------------------------------------------19 İsim Tamlaması اﻹﺿﺎﻓﺔ------------------------------------------19 Sıfat Tamlaması اﻟﺼﻔﺎة و اﻟﻤﻮﺻﻮف-------------------------------20 HARFİ CERLER VE ANLAMLARI ﺑﻌﺾ ﺣﺮوف اﻟﺠ ﱢﺮ-----22 MARİFE VE NEKRE اﻟﻤﻌﺮِﻓﺔ واﻟﻨﻜﺮة----------------------------23 İSİMLERDE MÜZEKKERLİK MÜENNESLİK-------------26 Müennes İsimlerin Kısımları-------------------------------------26 TEKİL, İKİL, ÇOĞUL اﻟﻤﻔﺮد و اﻟﻤﺜﻨﻰ و اﻟﺠﻤﻊ---------------------26 RENKLER ن ِ اﻷﻟﻮا--------------------------------------------------30 FİİLER ل ُ أﻷﻓﻌﺎ------------------------------------------------------31 Mazi Fiil اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﺎﺿﻲ----------------------------------------------31 Muzari Fiil اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﻀﺎرع-------------------------------------------33 Muzari Fiilin Beş Sigası أﻓﻌﺎل اﻟﺨﻤﺴﺔ-----------------------------35 Emir Fiili ﻓﻌﻞ اﻷﻣﺮ--------------------------------------------------36 FİİL HAKKINDA BİLGİLER------------------------------------39 Aldığı Mefulu Bihe Göre Fiiller:---------------------------------40 Fiilimsi İsimler أﻓﻌﻞ اﻷﺳﻤﺎء---------------------------------------41 İSMİ MEVSUL ل ُ اﻹﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻮﺻﻮ-------------------------------------42 İSİM اﻹﺳ ُﻢ------------------------------------------------------------43 İsimlerin Kısımları------------------------------------------------- 43 CÜMLE ﺠ ْﻤَﻠ ُﺔ ُ اﻟ------------------------------------------------------45 İsim Cümlesi اﻟﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻹﺳْﻤﻴّ ُﺔ------------------------------------------46 Fiil Cümlesi ﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻟﻔﻌﻠﻴّ ُﺔ ُ اﻟ-------------------------------------------46 Fiil Cümlesinde Nesne اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ---------------------------------47 BEŞ İSİM ﺨﻤْﺴﺔ َ اﻷﺳﻤﺎء اﻟ--------------------------------------------47 MERFUAT ت ُ اﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ-----------------------------------------------48 FAİL اﻟﻔﺎﻋﻞ----------------------------------------------------------48 NAİBİ FAİL ﻧﺎﺋﺐ اﻟﻔﺎﻋﻞ--------------------------------------------49 3 Arapça Dilbilgisine Giriş • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • MÜBTEDA VE HABER اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ----------------------------50 Haberin Öne Geçtiği Yerler---------------------------------------51 Haberin Geliş Şekilleri-------------------------------------------- 52 Mübtedanın Geliş Şekiller-:---------------------------------------53 Mübtedanın Nekra Olması-----------------------------------------53 İNNE ( ن ) إ ﱠVE BENZERLERİ-----------------------------------55 (ن ’)إ ﱠnin Kesra Okunduğu Yerler---------------------------------56 ( ’) ِإنﱠnin Fetha Okunduğu Yerler--------------------------------56 KANE (َ ) آَﺎنVE BENZERLERİ ---------------------------------58 İSTİMRAR ( DEVAMLILIK) FİİLLERİ -----------------------61 (ﺲ َ ’) ﻟ ْﻴYE BENZEYEN HAFRLER : ---------------------------61 MEFUL TÜRLERİ--------------------------------------------------63 Mefulu Mutlak اﻟﻤَﻔﻌﻮل اﻟ ًﻤﻄْﻼق-------------------------------------63 Mefulu Bih اﻟﻤَﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ------------------------------------------------63 Mefulun Li- Eclihi ﺟِﻠ ِﻪ ْ اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻟِﺄ-------------------------------------64 Mefulun Fihi اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻓﻴ ِﻪ----------------------------------------------64 Mefulu Maah اﻟﻤَﻔﻌﻮل َﻣ َﻌ ُﻪ---------------------------------------------65 FİİLİ MUZARİ MANSUB ب ُ ع اﻟﻤَﻨﺼﻮ ُ ﻞ اﻟﻤُﻀﺎ ِر ُ اﻟ ِﻔ ْﻌ--------------65 FİİLİ MUZARİ MECZUM ع اﻟﻤﺠﺰوم ُ ﻞ اﻟﻤُﻀﺎ ِر ُ اﻟ ِﻔ ْﻌ-----------------67 İki Muzariyi Cezmeden Edatlar: -----------------------------------68 YAKLAŞTIRMA, ÜMİT VE BAŞLAMA FİİLLERİ-----------ل اﻟﻤُﻘﺎرﺑﺔ و اﻟﺮﺟﺎ ِء و اﻟﺸﺮوع ُ أﻓْﻌﺎ----------------------------------------- 70 BİLGİ, ZAN VE DEĞİŞTİRME FİİLLERİ ب ِ ل اﻟﻘﻠﻮ ُ أﻓْﻌﺎ-------- 71 MASTAR ﺼ َﺪ ُر ْ اﻟ َﻤ------------------------------------------------------72 Mimli Mastar اﻟﻤﺼْﺪر اﻟﻤﻴﻤﻲ-------------------------------------------74 Yapma Mastar اﻟﻤﺼْﺪﺗﺮ اﻟﺼُﻨﺎﻋﻲ---------------------------------------74 BABLAR ب ُ اﻷﺑﻮا------------------------------------------------------75 İSMİ FAİL VE İSMİ MEFULُﻞ و إﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻔﻌﻮل ُ ﺳ ُﻢ اﻟﻔﺎﻋ ْ إ--------------82 İsmi Failin Ameli:-----------------------------------------------------83 İsmi Mefulün Ameli---------------------------------------------------84 ZAMAN VE YER İSİMLERİ ن ُ ن و اﻟﻤﻜﺎ ُ أﺳﻤﺎ ُء اﻟﺰﻣﺎ-----------------84 BİR DEFA OLUŞ İSMİ إﺳْﻢ اﻟ َﻤﺮّة-------------------------------------86 DURUM İSMİ ع ِ إﺳ ُﻢ اﻟﻨﻮ-----------------------------------------------86 CİNS VE TEKİL İSİM إﺳﻢ اﻟﻮﺣﺪة،إﺳ ُﻢ اﻟﺠﻨﺲ-------------------------86 ALET İSMİ إﺳﻢ اﻵﻟﺔ--------------------------------------------------- 87 ÜSTÜNLÜK İSMİ إﺳﻢ اﻟ َﺘﻔْﻀﻴﻞ----------------------------------------88 SIFATI MÜŞEBBEHE ﺸﺒّﻬﺔ ﺑﺈﺳﻢ اﻟﻔﺎﻋﻞ َ ﺻِﻔ ُﺔ اﻟ ُﻤ-----------------------88 İSMİ TASĞİR إﺳﻢ اﻟﺘﺼﻐﻴﺮ----------------------------------------------89 İLGİ İSMİ إﺳﻢ اﻟﻤَﻨﺴﻮب-------------------------------------------------- 90 SAYILAR اﻷﻋْﺪا ُد-------------------------------------------------------92 4 Arapça Dilbilgisine Giriş • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Sıra Sayıları اﻷﻋْﺪا ُد اﻟ َﺘ ْﺮﺗِﺒ ّﻴ ُﺔ-------------------------------------------96 MÜBALAGA SİGALARI ﺻﻴ َﻐ ُﺔ اﻟﻤﺒﺎﻟﻐﺔ---------------------------97 GAYRİ MUNSARİF ف ِ ﻏﻴْﺮ اﻟ ُﻤ ْﻨﺼَﺮ َ ---------------------------------98 ÖVME VE YERME FİİLLERİ- ( ح و اﻟﺬ ّم ِ أﻓْﻌﺎل اﻟﻤﺪ----------------99 AKSAMI SEB’A/ YEDİ BÖLÜM أﻗْﺴﺎ ُم اﻟﺴﺒْﻌ ُﺔ----------------- 100 Salim Fiil-------------------------------------------------------------100 Mehmuz Fiil----------------------------------------------------------100 Mudaaf Fiil-----------------------------------------------------------101 Misal Fiil--------------------------------------------------------------103 Ecvef Fiil--------------------------------------------------------------104 Nakıs Fiil--------------------------------------------------------------106 Lefif Fiil---------------------------------------------------------------108 TEACCÜB FİİLLERİ ﺐ ُ ﺠ ّ اﻟ َﺘ َﻌ-------------- -----------------------110 MÜSTESNA اﻟﻤﺴﺘﺜﻨﻰ-----------------------------------------------110 MÜNADA اﻟ ُﻤ َﻨﺪَى----------------------------------------------------112 HAL اﻟﺤﺎل--------------------------------------------------------------113 TEMYİZ اﻟ َﺘﻤْﻴ ُﺰ---------------------------------------------------------114 TEKİD اﻟﺘﺄآﻴ ُﺪ----------------------------------------------------------115 BEDEL ل ُ اﻟﺒﺪ-----------------------------------------------------------116 ATFI BEYANﻋﻄْﻒ اﻟﺒﻴﺎن---------------------------------------------117 ATFI NESAK ﻋﻄﻒ اﻟﻨﺴﻖ--------------------------------------------117 Atıf Harfleri ﺣﺮوف اﻟﻌﻄﻒ--------------------------------------------117 İRAB اﻹﻋﺮاب---------------------------------------------------------119 İsimlerde Mureb ve Mebnilik اﻟﻤﻌﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﺳﻤﺎء-------- 120 Fiillerde Mureb ve Mebnilik اﻟﻤﻌﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﻓﻌﺎل----------- 121 İsmlerde Merfu- Mensub – Mecrur----------------------------------ت و اﻟﻤﻨﺼﻮﺑﺎت و اﻟﻤﺠﺮورات ُ اﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ-----------------------------------123 CÜMLE TÜRLERİ --- أﻧﻮاع اﻟﺠﻤﻞ---------------------------------124 EMSİLE TABLOSU اﻷﻣﺜﻠﺔ اﻟﻤﺨﺘﻠﻔﺔ----------------------------------126 HEMZENİN YAZIMI آﺘﺎﺑﺔ اﻟﻬﻤﺰة------------------------------------127 İBNU KELİMESİNİN YAZIMI آﺘﺎﺑﺔ هﻤﺰة اﺑﻦ واﺑﻨﺔ----------------128 BAZI EDATLAR أهﻢ أدوات------------------------------------------129 5 Arapça Dilbilgisine Giriş 6 ﻦ اﻟ ﱠﺮﺣِﻴ ِﻢ ِ ﺴ ِﻢ اﻟّﻠ ِﻪ اﻟ ﱠﺮﺣْﻤَـ ْ ِﺑ Allah’a hamd ü senalar, efendimiz Muhammed Mustafa’ya, salât ü selamlar olsun. Arapçanın, inanç ve kültürümüz açısından önemli malum! Diğer yandan Arapça bugün, yeryüzünde konuşulan en önemli ve yaygın dünya dillerinden biridir. Bu dilin önemi, arap ülkelerinin resmi dili olmasından öte, daha çok büyük bir inanç ve medeniyet dili olmasından kaynaklanmaktadır. Tarih boyunca bu dilin en önemli üstadlarının çoğunlukla, ana dili Arapça olmayan diğer müslüman halkalar arasından çıkmış olması da bunu gösterir. Mısır el-Ezher Üniversitesi mezuniyetinden itibaren arapçadan çevriler yapmakta ve değişik seviyelerde Arapça dersleri vermekteyim. Bu eğitim öğretim süreci içinde, Arapça dilbilgisinin temel konularını, öğrencilerimiz için anlaşılır bir üslup ile özetleme ihtiyacı hasıl oldu. Bu ihtiyaca binaen, Arapça dilbilgisi konusunda yazılmış kaynakları da faydalanarak, elimizde bulunan bu Dilbilgisine Giriş kitabını hazırladım. Kitabın amacı Arapça dilbilgisini temel seviyede vermek olunca, konular, ayrıntılara çok fazla girilmeden, ama önemli hususlar da ihmal edilmeden örnekleriyle açıklanmıştır. Dil, anlama, konuşma ve yazma itibariyle bir bütündür. Dolayısıyla Arapça öğreniminde gramerin yanısıra, kıraat ve muhadeseye de önem verilmelidir. Yüce Mevla’dan bu mütevazı çalışmayı, kendi vechi kerimi için atılmış bir adım olarak kabul buyurmasını, Kuran dilinin taliplileri için faydalı kılmasını ve bizleri hayırlara ulaştırmasını niyaz ediyorum. Mart, 2009 Oktay Yılmaz Arapça Dilbilgisine Giriş HARFLER = اelif = بbe = تte ( = ثse) (peltek) = جcim = حhâ ( = خhı) (boğazdan ) = دdal ( = ذzel) (peltek ) = رra = زze (keskin ) = سsin = شşın = صsad = ضdad 7 اﻟﺤﺮوف اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ = طtı = ظzı = عayn = غğayn = فfe = قkaf = كkef = لlam = مmim = نnun = وvav = ﻩhe = ﻻlamelif (lam ile elif harfinin birleşmiş halidir) ى = ye Arapça yirmisekiz harften oluşur.( ﻻlamelif) müstakil bir harf değildir. Lam ve efifden oluşmuştur. Arapça harfler şemsi ve kameri olmak üzere ikiye ayrılır: Şemis Harfler : Şemsi harflerle başlayan bir ismin başına ( )الtakısı gelince lam harfi okunmaz. Lamdan sonraki harf şeddelenerek okunur. Bu harfler şunlardır: ن، ل، ظ، ط، ض، ص، ش، س، ز، ر، ذ، د، ث، ت Örnek : اﻟﺪّا ُر، ق ُ اﻟﺼّﺎد، ﺲ ُ اﻟﺸّ ْﻤ Kameri Harfler : Kameri harfler ile başlayan kelimelerin başına ( )الtakısı gelince lam cezimli okunur. Kameri harfler şunlardır: Arapça Dilbilgisine Giriş 8 ي، و، ﻩ، م، ك، ق، ف، غ، ع، خ، ح، ج، ب،أ Örnek : اﻟﻜﻠﻴﻤ ُﺔ، ﻦ ُ اﻟﻌْﻴ، اﻟ ْﻘ َﻤ ُﺮ Hareke ve İşaretler : Arapça harfleri içinde sesli harf bulunmadığından bunların okunuşu birtakım hareke ve işaretler yardımıyla gerçekleşir. Arapçada temel hareke ve işaretler şunlardır: اﻟﻔﺘﺤﺔ- Fetha : اﻟﻜﺴﺮة- Kesra : ــَـ ــِـ اﻟﻀﻤﺔ- Zamme: ــُـ şelinde olup harfe e – a sesi vermektedir. şeklinde olup harfe i – ı sesi vermektedir. şeklinde olup harfe u sesi vermektedir. اﻟﺠﺰم -Cezm : Harflerin üsütüne konulan yuvarlak şekildeki bu sükun, harfin harekesiz olmasını sağlar. اﻟﺸﺪّة -Şedde : sağlar. اﻟﺘﻨﻮﻳﻦ- Tenvin : ــّـşeklinde harfin üzerine gelen şedde o harfin iki kere okunmasını Aslında sakin bir nun olan tenvin belirsiz isimlerin sonuna gelir. ، َﻗَﻠ ٌﻢ َﻗﻠَﻤ ًﺎ، َﻗَﻠ ٍﻢgibi. Uzatma harfleri: () وVav , ( zamanda illet harfleridir de. )يye ve ( )اelif uzatma harfleridir. Bunlar aynı Arapça Dilbilgisine Giriş KELİME VE KISIMLARI 9 اﻟﻜﻠﻤﺔ و أﻗﺴﺎﻣﻪ Arapçada, cümle içinde belli bir anlamı olan söze “kelime” denir. Kelime üç kısımdan oluşur: İsim, fiil, harf. İsim: Zamana bağlı olmaksızın kendi başına bir anlam ifade eden kelimedir. اﻟﺸﺠﺮ ُة: ağaç, اﻟﻌﻠ ُﻢ: ilim, اﻟﻘﻠ ُﻢ: kalem … İsmin en belirgin alemetleri tenvin alabilmesi, başına harfi cer ve lamı tarif ( ) الgelebilmesi, müfred, mübteda, fail ve muzaf olarak gelebilmesidir. Fiil: Zamana ve kişiye bağlı olarak bir işi veya oluşu bildiren kelimedir. ﺐ َ َآ َﺘ: yazdı, ﺐ ُ َﻳ ْﻜُﺘ: yazıyor, ﺐ ْ ُأ ْآ ُﺘ: yaz ! Fiilin alemetleri: Fiilin başına ...ﻟﻤّﺎ gelebilmesidir. ،ْﻟﻢ، إن، ﺳﻮف، اﻟﺴﻴﻦ،ﻗﺪ gibi harflerin Harf: Yalnız başına bir anlam ifade etmeyip, diğer kelimelerle beraber anlam ifade edebilen kelimedir. ﻓﻲ: de, da… (harfi cer), أ ْم: yoksa… ( atıf harfi ), أ: mi? (soru edatı) Harflerin, harfi cer gibi bir kısmı amil olabilirken , harfler ise amil değildir. ﻗ ْﺪve هﻞgibi bir kısım Cümle: İki veya daha çok kelimeden kurulmuş, tam mana ifade eden söz dizisine cümle veya kelam denir. Arapça da isim cümlesi ve fiil cümlesi olmak üzere iki tür cümle vardır. İsim ile başlayan cümlelere isim cümlesi denilmektedir. اﻟﻌﻠﻢ ﻧﻮ ٌر: İlim, nurdur. اﻟﺠ ّﻮ ﺑﺎر ٌد: Hava soğuktur. Fiil ile başlayan cümlelere ise fiil cümlesi denilmektedir. ﻞ َو ْر َد ًة ُ ﺷ ّﻢ اﻟﺮﺟ َ : Adam gül kokladı. ﺖ اﻟﻨﺼﻴﺤ َﺔ ُ ﺳ ِﻤ ْﻌ َ : Nasihatı dinledim. ( Cümle ve kısımlar ile ilgili bilgiler ileride ayrıntılı olarak gelecektir. ) Arapça Dilbilgisine Giriş İŞARET İSİMLERİ 10 أﺳﻤﺎ ُء اﻹﺷﺎرة Yakın için kullanılan işaret isimleri: هَﺬا: bu اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil هﻮﻻ ِء ن ِ هَﺬا هَﺬا اﻟﻤُﺬآّﺮ bunlar bu ikisi bu Müzekker هﻮﻻ ِء ن ِ هَﺘﺎ هَﺬ ِﻩ اﻟﻤﺆﻧﺚ Müennes Uzak için kullanılan işaret isimleri: ﻚ َ ذَﻟ: şu اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ﻚ َ أوﻻﺋ ﻚ َ ذا ِﻧ ﻚ َ ذَﻟ şunlar şu ikisi şu ﻚ َ أوﻻﺋ ﻚ َ ﺗﺎ ِﻧ ﻚ َ ﺗِﻠ اﻟﻤُﺬآّﺮ Müzekker اﻟﻤﺆﻧﺚ Müennes Örnek: ﺖ ٌ هﺬا ﺑ ْﻴ ﺠ ٌﺪ ِﺴ ْ ﻚﻣ َ َذِﻟ ﺖ ٌ ﻚ ِﺑ ْﻨ َ ﺗِﻠ ل ٌ هﻮﻻ ِء رِﺟﺎ : Bu evdir. : Şu camidir. : Şu kızdır. : Bunlar adamdır. Mekân İçin Kullanılan İşaret İsimleri: هُﻨَﺎ ك َ هُﻨﺎ : burada , burası : orada, orası Arapça Dilbilgisine Giriş ﻚ َ هُﻨﺎِﻟ َﺛ ﱠﻢ 11 : orada, orası : orada, orası. Bu isimler aynı zamanda “ vardır” anlamını da içerir. Örneğin: أﻟﻮﻟ ُﺪ هُﻨﺎ ﻓﻲ اﻟﻐﺮﻓ ِﺔ: Çocuk burada odadadır. ﺐ ٍ ك ﺛﻼﺛ ُﺔ ُآ ُﺘ َ هُﻨﺎ : (Orada) üç kitap vardır. ZAMİRLER اﻟﻀﻤﺎﺋﺮ Zamirler ismin yerini tutan marife kelimelerdir. Munfasıl Zamirler ( Ayrı Yazılan Zamirler) : ben gibi ayrı yazılan zamirlerdir. ُه َﻮ: o , ﺖ َ أ ْﻧ: sen, أﻧﺎ: اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ُه ْﻢ هُﻤَﺎ ُه َﻮ onlar o ikisi o Gaib ُهﻦﱠ هُﻤَﺎ ﻲ َ ِه اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ onlar o ikisi o Gaibe أﻧ ُﺘ ْﻢ أ ْﻧﺘُﻤﺎ ﺖ َ أ ْﻧ اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ siz siz ikiniz sen Muhatab ﻦ أﻧﺘ ﱠ أ ْﻧﺘُﻤﺎ ﺖ ِ أ ْﻧ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ siz siz ikiniz sen Muhataba ﻦ ُ ﻧَﺤ ــ (biz) أﻧﺎ (ben) Örnek : ﺢ ٌ أﻧﺎﺻﺎﻟ: Ben, Salih’im. ﺐ ُ ﻲ زﻳْﻨ َ ِه: O, Zeyneb’dir. ُه َﻮ أﺣﻤ ُﺪ: O, Ahmet’tir. هُﻤﺎ ﺧﺎﻟ ٌﺪ و ﻣﺤﻤﻮ ٌد:O ikisi Halid ve Mahmud’dur. ب ٌ ُه ْﻢ ﻃﻼ: Onlar öğrencilerdir. اﻟﻐﺎﺋﺐ اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ Mütekellim Arapça Dilbilgisine Giriş 12 Mensub Munfasıl Zamirler: Bunlar genellikle mefulü bih olarak gelir. اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil إﻳّﺎهُﻢ إﻳّﺎهُﻤﺎ إﻳّﺎﻩ اﻟﻐﺎﺋﺐ onları o ikisini onu Gaib ﻦ ّ إﻳّﺎ ُه إﻳّﺎهُﻤﺎ إﻳّﺎهﺎ اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ onları o ikisini onu Gaibe إﻳّﺎ ُآ ْﻢ إﻳّﺎآُﻤﺎ ك َ إﻳّﺎ اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ sizi siz ikinizi seni Muhatab إﻳّﺎ ُآﻦﱠ إﻳّﺎآُﻤﺎ ك ِ إﻳّﺎ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ sizi siz ikinizi seni Muhataba إ ّﻳﺎﻧﺎ --- ي َ إﻳّﺎ اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ beni Mütekellim bizi أﻋﻄﻴ ُﺘ ُﻪ إﻳّﺎﻩ ﻳٌﻌﻠّ ُﻤ ُﻪ اﻟﻤُﺪﻳ ُﺮ إﻳّﺎﻩ : Onu, ona verdim. : Müdür ona, onu öğretiyor. Muttasıl Zamirler: Kelimeyle birleşen zamirlerdir. اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ــ ُﻬ ْﻢ ــﻬُﻤﺎ ــ ُﻬﻦﱠ ــﻬُﻤﺎ ــﻪ اﻟﻐﺎﺋﺐ (onun…) Gaib هﺎ اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ Gaibe ُآ ْﻢ ُآﻦﱠ آُﻤَﺎ آُﻤَﺎ ك َ اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ (senin…) Muhatab ك ِ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ Muhataba ﻧَﺎ ــ ــﻲ (benim…) اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ Mütekellim Arapça Dilbilgisine Giriş 13 Zamirlerin kullanımına örnek: َﻗَﻠ ٌﻢ: kalem ﻗﻠ ُﻤ ُﻪ: onun kalemi ( müz.) َﻗَﻠﻤُﻬﺎ: onun kalemi ( mün.) َﻗَﻠ ُﻤ ُﻬ ْﻢ: onların kalemi ( müz.) َﻗَﻠ ُﻤ ُﻬﻦﱠ: onların kalemi ( mün.) ﻚ َ َﻗَﻠ ُﻤ: senin kalemin ( müz.) ﻚ ِ َﻗَﻠ ُﻤ: senin kalemin ( mün.) َﻗَﻠ ُﻤ ُﻜ ْﻢ: sizin kaleminiz ( müz.) َﻗﻠَﻤﻲ: benim kalemim َﻗَﻠﻤُﻨﺎ: bizim kalemimiz. ﺖ ٌ ﺑ ْﻴ: ev ﺑﻴْﺘ ُﻪ: onun evi ( müz.) ﺑ ْﻴﺘُﻬﺎ: onun evi ( mün.) ﺑ ْﻴ ُﺘ ُﻬ ْﻢ: onların evi ( müz.) ﻦ ﺑﻴْﺘ ُﻬ ﱠ: onların evi ( mün.) ﻚ َ ﺑ ْﻴ ُﺘ: senin evin ( müz.) ﻚ ِ ﺑ ْﻴ ُﺘ: senin evin ( mün.) ﺑ ْﻴ ُﺘ ُﻜ ْﻢ: sizin eviniz( müz.) ﻲ ِ ﺑﻴْﺘ:benim evim ﺑ ْﻴﺘُﻨﺎ: bizim evimiz Cümle içinde kullanımı: هﺬا ﻗﻠ ُﻢ أﺣْﻤ َﺪ هﺬا ﻗﻠ ُﻤ ُﻪ ب ِ هﺬا ﻗﻠ ُﻢ اﻟﻄﻼ هﺬا َﻗَﻠ ُﻤ ُﻬ ْﻢ : Bu, Ahmed’in kalemidir. : Bu, onun kalemidir. : Bu, öğrencilerin kalemidir. : Bu, onların kalemidir. Müstetir (Örtülü) Zamirler : Müstetir Zamir; açıkta görünmeyip zihnen takdir edilen zamirdir. Mütekellime delalet eden müstetir zamirler: ﺸ ْﻌ َﺮ ِ ﻆ اﻟ ُ أﺣﻔ:Şiir ezberliyorum. Bu cümlede ﻆ ُ أﺣﻔfiili muzaridir. Fiili muzarinin failini biz ( أﻧﺎben ) olarak tadir etmek durumundayız.ﺮ َ ﺸ ْﻌ ِ اﻟkelimesi ise mefulu bih olarak mensubtur. ﺸ ْﻌ َﺮ ِ ﻆ اﻟ ُ ﻧﺤﻔ: Şiir ezberliyoruz. ﻆ ُ ﻧﺤﻔfiili muzari merfuudur. Ref alemeti zamme-i zahiredir. Fail müstetir zamirdir, ﻦ ُ ﻧﺤolarak takdir ediyoruz. ﺸ ْﻌ َﺮ ِ اﻟkelimesi mefulu bih, mensubtur. Nasb alemeti açık fethadır. Arapça Dilbilgisine Giriş 14 Muhataba delalaet eden müstetir zamir: ﺸ ْﻌ َﺮ ِ ﻆ اﻟ ُ ﺗﺤﻔ:Şiir ezberliyorsun. Burada da örtülü faili ( أﻧﺖsen) olarak takdir ediyoruz. ﺸ ْﻌ َﺮ ِ ﻆ اﻟ ِ إﺣﻔ: Şiir ezberle. ﻆ ِ إﺣﻔ 'أﻧﺖdir. ﺸ ْﻌﺮ ِ اﻟmefulun bihdir. emri hazırdır. Faili müstetir, takdiren Gaib için takdir edilen müstetir zamir : س َ ﻗﺮَأ اﻟﺪر: Dersi okudu. ﻗﺮَأfiili mazidir. Faili müstetir, takdiren ‘ هﻮdir.( o) . س َ اﻟﺪرmefulun bihdir. ت اﻟﺪرس ِ ﻗﺮَأ: Dersi okudu. ﻗﺮَأFiili mazi, ت ِ müenneslik te’sidir. Fail müstetir, takdiren ’هﻲdir. اﻟﺪرسmefulun bihtir. SORU EDATLARI أدوات اﻹﺳﺘﻔﻬﺎم أ: mi ? ﻞ ْ َه: mi ? ﻣﺎ: ne ? ﻦ ْ َﻣ: kim ? ﻣﺎذا: ne, neyi ? ﻟِﻤﺎذا: niçin ? َﻣﺘَﻰ: ne zaman ? ن َ أﻳّﺎ: ne zaman? ( gelecek zaman için kul.) ﻦ َ أﻳ: nerede ? َآ ْﻢ: kaç? ( sayı sorusu) ﻒ َ آَﻴ: nasıl? ( durum sorusu ) َأﻧّﻰ: nasıl, ne zaman ? ي أ ﱡ: hangi, hangisi ? Soru edatları ي أ ﱡdışında mebnidir. olarak kullanılır. ي أ ﱡise murebdir. Genellikle muzaf Arapça Dilbilgisine Giriş Soru edatı cümlenin başında bulunur. Bazı örnekler: ﺖ ﻳﻮﺳﻒ ؟ َ أأ ْﻧ: Sen Yusuf musun? أﻧﺎ ﻳﻮﺳﻒ، ﻧﻌﻢ: Evet, ben Yusuf’um. ب؟ ٌ هَﻞ هَﺬا آِﺘﺎ: Bu kitap mıdır? هَﺬا َد ْﻓ َﺘ ٌﺮ ؟، ﻻ: Hayır, bu defterdir. ﻦ هَﺬا ؟ ْ َﻣ ﻲ ﻋِﻠ ﱞ َ هَﺬا : Bu kim? : Bu, Ali’dir. ﻦ أﺣﻤ ُﺪ ؟ َ أﻳ : Ahmet nerede? ﺖ ِ أﺣﻤ ُﺪ ﻓﻲ اﻟﺒﻴ: Ahmet evdedir. َآ ْﻢ آِﺘﺎﺑﺎ ﻋَﻠﻰ اﻟﻤ ْﻜ َﺘﺐِ؟: Masada kaç kitap var? ﺐ ٍ ﺴ ُﺔ ُآ ُﺘ َ ﺧ ْﻤ َ ﺐ ِ ﻋَﻠﻰ اﻟﻤ ْﻜ َﺘ: Masada beş kitap vardır. َ ) den sonra Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi sayı sorusu için olan (آ ْﻢ müfret, mensub isim gelir. Bir de çokluk (ْآﻢ َ )i vardır. Soru için değil, çokluk ifadesi için kullanılır. ُّ ب َﻗﺮَأ ٍ آِﺘﺎ Örneğin: ! ت haberiye de denir). ب هَﺬا ؟ ٍ ي آِﺘﺎ أ ﱡ ب اﻟﻔِﻘ ِﻪ ُ هَﺬا ِآﺘَﺎ ﻦ ْ آ ْﻢ ﻣ: Ben nice kitaplar okudum !( Buna kem-i : Bu hangi kitaptır? : Bu, fıkıh kitabıdır. İstifhami inkari, yani soru edatından sonra olumsuzluk edatı bulunan soruların cavabında ﻧﻌﻢve ﻻyerine olumlu cevapta ( ) ﺑﻠﻰ, olumsuz cevapta ( ﻼ )آ ﱠkullanılır. ﺖ إﻟﻰ اﻟﻤﺪرﺳﺔ؟ َ أﻣﺎ ذهﺒ: Okula gitmedin mi? ﺖ ُ ذهﺒ، ﺑﻠﻰ: Evet, gittim. ﺖ ُ ﻣﺎ ذهﺒ،ﻼ آ ﱠ: Hayır, gitmedim. 15 Arapça Dilbilgisine Giriş 16 ﷲ ﺑﺄﺣﻜ ِﻢ اﻟﺤﺎآﻤﻴﻦَ؟ ُ ﺲا َ أﻟﻴ: “Allah hükmedenlerin en mükemmeli değil midir?” (Tin, 8) Cevap “ Evet, en mükemmelidir” anlamında ﻰ َ ﺑَﻠolarak gelir. YER ZARFLARI ن ِ ﻇﺮوف اﻟﻤﻜﺎ Mekan yani yer zarfları fiilin gerçekleşme mekanını gösterir. ?) sorusunun cavabı olarak gelir. ُﻗ َﺪّا َم – أﻣﺎ َم: önünde ﻒ َ ﺧ ْﻠ َ : arkasında ق َ َﻓ ْﻮ : üstünde ﺖ َ ﺤ ْ َﺗ : altında ﻦ َ َﺑ ْﻴ : arasında وَرا َء : ötesinde ﻋ ْﻨ َﺪ ِ : yanında ﻳﻤﻴﻦ : sağ ﻳﺴﺎ َر : sol ﺐ َ ﺟﺎﻧ : yan ﻞ َ ﻣُﻘﺎ ِﺑ : karşısında ت اﻟﻴَﻤﻴﻦ َ ذا: sağa, sağda ت اﻟﺸِﻤﺎل َ ذا: sola, solda ( أﻳﻦ؟nerede ﻂ َﺳ َ َو: orta ِﺗﺠﺎ َﻩ: yön ﺣﺬا َء ِ : hiza ب َ ﻗﺮ: yakını ل َ ﺣﻮ َ : etrafı ق َ ﺷﺮ: doğu ب َ ﻏﺮ: batı ب َ ﺟﻨﻮ: güney ل َ ﺷﻤﺎ ِ : kuzey داﺧِﻞ: iç ﺧﺎرج: dış ن َ ﻣﻜﺎ: yer ﻋ ْﻨ َﺪ – ﻟ َﺪى ِ gibi yanında Örnekler: ﺖ ِ اﻟﺴﻴّﺎر ُة أﻣﺎ َم اﻟﺒ ْﻴ ﺸﺠَﺮ ِة َ ﻒ اﻟ َ ﺧ ْﻠ َ اﻟ َﻮَﻟ ُﺪ ﻦ ِﺼ ْ ق اﻟ ُﻐ َ اﻟ ُﻌﺼﻔﻮ ُر ﻓَﻮ ﺖ اﻟﺴَﺮﻳ ِﺮ َ ﺤ ْ اﻟ ُﻜﺮﱠ ُة ﺗ ب ِ ﻦ اﻟﻄُﻼ َ س َﺑ ْﻴ ُ اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ اﻟﺤَﺪ ِﻳ َﻘ ُﺔ وَرا َء اﻟ َﻤﺴْﺠ ِﺪ ﻞ ﻋِﻨ َﺪ اﻟﻤﺪﻳ ِﺮ ُ اﻟﻌﺎ ِﻣ : Araba, evin önündedir. : Çocuk, ağacın arkasındadır. : Serçe, dalın üzerindedir. : Top, yatağın altındadır. : Öğretmen, öğrencilerin arasındadır. : Park, mescidin ötesindedir. : İşçi, müdürün yanındadır. Arapça Dilbilgisine Giriş 17 ﺐ اﻟﻨﱠﻬ ِﺮ َ ت ﺟﺎﻧ ُ ﺳ ْﺮ : Nehrin kenarında yürüdüm. إﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻓﻲ ﻏﺮب ﺗﺮآﻴﺎ: İstanbul, Türkiye’nin Batı’sındadır. Zarf edatları, cümle içinde muzaf konumunda bulunduğundan kendisinden sonraki kelimeyi muzafun ileyh olarak cer eder. ZAMAN ZARFLARI ن ِ ﻇﺮوف اﻟﺰﻣﺎ Zaman zarfları fiilin gerçekleştiği zamanı gösterir. ( ﻣَﺘﻰ؟ne zaman?) sorusunun cevabı olark gelir. ﺛﺎﻧﻴ ًﺔ دﻗﻴﻘ ًﺔ ﺖ َ وﻗ أﺑﺪا ﻦ َ ﺣﻴ ﻧﻬﺎرًا ﻼ ً ﻟﻴ ﻟﺤﻈﺔ ﻟﻴﻠ َﺔ ﻳﻮ َم : gün : ay ﺷﻬ َﺮ ﻋﺎﻣ ًﺎ- ﺳﻨ َﺔ: yıl ﺳﺎﻋ ًﺔ: saat ﺻﺒﺎﺣًﺎ: sabah ﻇﻬﺮا: öğle ﻋﺼﺮا: ikindi ﻣﺴﺎ ًء: akşam أﺳﺒﻮﻋًﺎ: hafta : saniye : dakika : vakit : ebedi : ne zaman ki : gündüz : gece : bir an :bir gece Zarfı zaman ve zarfı mekân mefulü bihin iki kısmıdır. İleride mefulün bih başlığı altında tekrar bu konuya değinilecektir. Haftanın günleri Cumartesi Pazar Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma - أﻳﺎم اﻷﺳﺒﻮع: اﻟﺴّﺒﺖ اﻷﺣﺪ اﻷﺛﻨﻴﻦ اﻟﺜﻼﺛﺎء اﻷرﺑﻌﺎء اﻟﺨﻤﻴﺲ اﻟﺠﻤﻌﺔ 1 2 3 4 5 6 7 Arapça Dilbilgisine Giriş 18 اﻟﺸﻬﻮر Miladi Aylar ﻳﻨﺎﻳﺮ ﻓﺒﺮاﻳﺮ ﻣﺎرس اﺑﺮﻳﻞ ﻣﺎﻳﻮ ﻳﻮﻧﻴﻮ ﻳﻮﻟﻴﻮ أﻏﺴﻄﺲ ﺳﺒﺘﻤﺒﺮ أآﺘﻮﺑﺮ ﻧﻮﻓﻤﺒﺮ دﻳﺴﻤﺒﺮ Miladi Aylar آﺎﻧﻮن اﻟﺜﺎﻧﻲ ﺷﺒﺎط ﺁذار ﻧﻴﺴﺎن ﺁﻳﺎر ﺣﺰﻳﺮان ﺗﻤﻮز ﺁب اﻳﻠﻮل ﺗﺸﺮﻳﻦ اﻷول ﺗﺸﺮﻳﻦ اﻟﺜﺎﻧﻲ آﺎﻧﻮن اﻷول Aylar Hicri Aylar ﻣﺤﺮم ﺻﻔﺮ رﺑﻴﻊ اﻷول رﺑﻴﻊ اﻵﺧﺮ ﺟﻤﺎدى اﻷوﻟﻰ ﺟﻤﺎدى اﻵﺧﺮة رﺟﺐ ﺷﻌﺒﺎن رﻣﻀﺎن ﺷﻮال ذو اﻟﻘﻌﺪة ذو اﻟﺤﺠﺔ Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ل ُﻓﺼُﻮ ٌ Mevsimler İlkbahar :اَﻟ ﱠﺮﺑِﻴ ُﻊ ﻒ ﺼ ْﻴ ُ َ :ا ْﻟ ﱠ ﻒ ﺨﺮِﻳ ُ َ :ا ْﻟ َ ﺸ َﺘَﺎ ُء :اَﻟ ﱢ Yaz Sonbahar Kış Arapça Dilbilgisine Giriş 19 TAMLAMALAR: İSİM TAMLAMASI اﻹﺿﺎﻓﺔ İsim tamlaması en az iki isimden oluşur. ﺖ ِ اﻟﺒﻴ ب ُ ﺑﺎ : evin kapısı إﻟﻴﻪ.ﻣﻀﺎف م اﻟﺒﻴﺖkelimesi, ﺑﺎبkelimesini tamlıyor. Dolayısıyla اﻟﺒﻴﺖkelimesi tamlayan, ﺑﺎبkelimesi ise tamlanandır. Arapçada, tamlanana muzaf, Burada tamlayana da muzafun iley diyoruz. Örnekler: ُ ﺳﻘ ﺖ ِ ﻒ اﻟﺒﻴ : evin çatısı إﻟﻴﻪ.ﻣﻀﺎف م ﺳﻴّﺎر ُة اﻟﻤﺪﻳ ِﺮ : müdürün arabası إﻟﻴﻪ.ﻣﻀﺎف م ﻞ ِ ﺳﺎﻋ ُﺔ اﻟﺮﺟ: adamın saati إﻟﻴﻪ.ﻣﻀﺎف م Önce muzaf, sonra muzafun ileyh gelir. Bu sıralamaya kesinlikle dikkat edilmelidir. Muzafın harekesi cümle içindeki konumuna göre değişse de, muzafun ileyhi daima kesra ile harekelenir. Yani mecrurudur. Muzaf nekre, muzafun ileyh marife olarak gelir. Muzafun ileyhin nekre olması durumunda, muzaf tahsis ( mahsus olma ) anlamı kazanır. Örnekler: ﺐ ِ ب اﻟﻄﺎﻟ ُ آﺘﺎ: öğrencinin kitabı --- ﺐ ٍ ب ﻃﺎﻟ ُ آﺘﺎ: ( herhangi ) bir öğrencinin kitabı إﻣﺎ ُم اﻟﻤﺴﺠ ِﺪ: mescidin imamı --- إﻣﺎ ُم ﻣﺴﺠ ٍﺪ: ( herhangi) bir mescidin imamı ﺐ ِ ﺳﺎﻋ ُﺔ اﻟﺬه: altın saat --- ﺐ ٍ ﺳﺎﻋﺔ ذه: ( herhangi ) altın bir saat. Arapça Dilbilgisine Giriş 20 Müfred kelime muzaf olunca sonundaki çift harekeden biri düştüğü gibi, müsna ve cemi müzekker salimlerin de nunları ( ) نdüşer. Aşağıda görüleceği üzere muzaf durumundaki müfred ﻣﻌّﻠ ٌﻢkelimesinden tenvin, ikil ن ِ ﻣﻌﻠّﻤﺎkelimesinden ve cemi müzekker de nunlar düşmüştür. اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ ن َ ﻣﻌﻠّﻤﻮkelimesinden ﻣﻌﻠّ ُﻢ : okulun öğretmeni ( müfred ) ﻣﻌﻠّﻤَﺎ : okulun iki öğretmeni ( müsenna ) ﻲ ْ ﺖ ﻣﻌﻠّﻤ ُ رأﻳ: okulun iki öğretmenini gördüm.( müsna, nasb hali) ﻣﻌﻠّﻤ ُﻮ : okulun öğretmenleri ( cemi müzekker salim, ref hali ) ﻲ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ ِ ﺖ ﻣﻌﻠّﻤ ُ رأﻳ: okulun öğretmenlerine selam verdim.(cem müz. salim, nasb hali) Zincirleme isim tamlamalarında yalnız sondaki muzafun ileyh Örnek: ﺖ ِ ب اﻟﺒﻴ ِ ح ﺑﺎ ُ ﻣﻔﺘﺎ : evin kapısının anahtarı ﻗﻠ ُﻢ ﻣﺪﻳ ِﺮ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ ﺖ إﻣﺎ ِم اﻟﻤﺴﺠ ِﺪ ُ ﺑﻨ الtakısı alır. : okulun müdürünün kalemi : mescidin imamının kızı ( ) ﺑﻌﺪve ( ) ﻗﺒْﻞmuzaf olarak gelirler. Fetha üzere mebni olan bu kelimeler muzafun ileyhleri hazfedilince zamme üzere mebni olurlar. ﻞ ُ ﻦ ﻗ ْﺒ ْ ﻲﻣ ﻗﺮأ ﻋﻠ ﱞ : Ali önceden okudu. ﻦ ﺑَﻌ ُﺪ ْ سﻣ ِ ﺣﻀ َﺮ أﺣْﻤ ُﺪ إﻟﻰ اﻟﺪر َ : Ahmed derse sonradan geldi. SIFAT TAMLAMASI ف ُ اﻟﺼﻔﺎ ُة و اﻟﻤﻮﺻﻮ Tabii olduğu kelimenin, nasıllık ve niceliğini bildiren kelimeye sıfat, nasıllığı bildirilen kelimeye mevsuf denir. Sıfat tamlamasında sıfat, daima nitelediği isimden sonra gelir ve her bakımdan ona tabii olur. Dolayısıyla önce mevsuf, sonra sıfat gelir. Arapça Dilbilgisine Giriş 21 ﻦ ٌ ﻞ ﺳﻤﻴ ٌ رﺟ: şişman adam. Burada رﺟﻞkelimesi mevsuf yani nitelenen, ﺳﻤﻴﻦkelimesi ise sıfat yani niteliktir. Sıfata nat, mevsufa menut da denir. ﺐ ﻣﺠﺘﻬ ٌﺪ ٌ ﻃﺎﻟ ﺻﻔﺔ ﻣﻮﺻﻮف ٌ ﺑﻨ ﺖ ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ ﺻﻔﺔ : çalışkan öğrenci : güzel kız ﻣﻮﺻﻮف ٌ ﺑﻴ ﻒ ٌ ﺖ ﻧﻄﻴ ﺻﻔﺔ : temiz ev ﻣﻮﺻﻮف ﻣﺴﺠﺪ آﺒﻴ ٌﺮ ﺻﻔﺔ : büyük camii ﻣﻮﺻﻮف Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi sıfat daima mevsuftan sonra gelir ve onunla aynı harekeyi taşır. Örnekler: ﺐ اﻟﻤﺠﺘﻬ ُﺪ ُ ﺟﺎ َء اﻟﻄﺎﻟ ب اﻟﻤﺠﺘﻬ َﺪ َ ﺖ اﻟﻄﺎا ُ آﻠّﻤ ب اﻟﻤﺠﺘﻬ ِﺪ ِ ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟﻄﺎا ُ ﺳﻠّﻤ : Çalışkan öğrenci geldi. : Çalışkan öğrenciyle konuştum. : Çalışkan öğrenciye selam verdim. Sıfat her bakımdan mevsufuna uymakla beraber gayri akil( yani insan dışındaki) çoğulun sıfatı müfred müennes olarak gelir. Örnek: ت آﺜﻴﺮ ٌة ٌ ع ﺳﻴﺎرا ِ ﻓﻲ اﻟﺸﺎر: Caddede birçok araba var. ي أﻗﻼ ٌم ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ ِ ﻋﻨﺪ : Bende birçok güzel kalem var. ﻓﻲ إﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻣﺴﺎﺟ ُﺪ آﺒﻴﺮ ٌة: İstanbul’da bir çok büyük camii var. ﺐ ﻣُﻔﻴﺪ ٌة ٌ ﻓﻲ اﻟﻤﻜ َﺘ َﺒ ِﺔ ُآ ُﺘ : Kütüphanede birçok faydalı kitap var. Akıllı varlıklar yani insanlar için kullanılan çoğul kelimelerin sıfatları ise “sıfat her konuda mevsufuna uyar” kuralı gereğince yine çoğul olarak gelir. Örnek cümleler: ﻞ ﺻﻐﻴ ٌﺮ ٌ ﺟﺎ َء ﻃﻔ ﻼ ﺻﻐﻴﺮًا ً ﺖ ﻃﻔ ُ رأﻳ : Küçük bir çocuk geldi. : Küçük bir çocuk gördüm. Arapça Dilbilgisine Giriş ت ﻃﻔﻠ ٌﺔ ﺻﻐﻴﺮ ٌة ْ ﺟﺎء ﺻﻐَﺎ ٌر ِ ل ٌ ﺟﺎ َء أﻃﻔﺎ ت ٌ ت ﺻﻐﻴﺮا ٌ ﻃﻔﻼ َِ ت ْ ﺟﺎء : Küçük bir kız çocuğu geldi. : Küçük çocuklar geldi. :Küçük kız çocukları geldi. HARFİ CERLER VE ANLAMLARI ﺑﻌﺾ ﺣﺮوف اﻟﺠ ﱢﺮ İsmin başına gelerek sonunu cer eden harflere, harfi cer denir. Harfi cerin sonunu cer ettiği kelimeye, mecrur denir. Yirmiye yakın harfi cer vardır. Bunlardan en çok kullanılanlar şunlardır: ب: - ile, için, sebebiyle, e, a, de, da … gibi anlamlarda kullanılır. ﺖ اﻟﺮﺳﺎﻟ َﺔ ﺑﺎﻟﻘﻠ ِﻢ ُ آﺘﺒ: Mektubu kalem ile yazdım. أآﻠﺖ ﺑﺎﻟﻤﻠﻌﻘ ِﺔ : Kaşık ile yedim. ﻦ ْ ِﻣ: den, dan anlamlarında kullanılır. ُ ﺗﺨﺎ : Fare kediden korkar. ﻂ ف اﻟﻔﺄر ُة ﻣﻦ اﻟﻘ ﱢ ﺖ ﻣﻦ اﻟﺪار إﻟﻰ اﻟﻤﺪرﺳﺔ ُ ﻣَﺸ ْﻴ: Evden okula yürüdüm. إﻟﻰ: e, a, -ye … gibi anlamlarda kullanılır. ﺖ ِ ﺐ ﺧﺎﻟ ٌﺪ إﻟﻰ اﻟﺒﻴ َ ذه : Halit eve gitti. ّ اﻟﻘﺮاء ُة أﺣ: Okumak benim için konuşmaktan daha ﺚ ِ ﻲ ﻣﻦ اﻟﺤﺪﻳ ّ ﺐ إﻟ güzeldir. ﻦ ْ ﻋ: den, dan, tarafından gibi anlamlarda kullanılır. ُ ﻲا َﺿ ِ ر: Allah müminlerden razı oldu ( olsun! ) ﻦ َ ﷲ ﻋﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴ ﺑﻴﺘﻲ ﺑﻌﻴ ٌﺪ ﻋﻦ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ: Evim okula uzaktır. ﻰ َ ﻋَﻠ: üzerinde, üzerine, - rağmen, e, a … gibi anlamlarda kullanılır. ف ب ﻋﻠﻰ اﻟﺮ ﱢ ُ اﻟﻜﺘﺎ: Kitap raftadır. ﺠ َﺘ ِﻬ َﺪ آﺜﻴﺮًا ْ ن َﺗ ْ ﻚأ َ ﻋَﻠ ْﻴ: Çok çalışman gerekir! ﻓﻲ: de, da, içinde gibi anlamalara gelir. ﺐ ﻓﻲ اﻟﻤﺪرﺳ ِﺔ ُ اﻟﻄﺎﻟ: Öğrenci okuldadır. 22 Arapça Dilbilgisine Giriş 23 ص ﺣَﻴﺎ ٌة ِ َوَﻟ ُﻜ ْﻢ ﻓِﻲ ا ْﻟﻘِﺼﺎ: ‘Sizin için kısasta hayat vardır’. ( Bakara,179 ) ل: için, dolayı, sebebiyle gibi anlamlarda kullanılır. ﷲ ِ اﻟﺤﻤ ُﺪ : Hamd, Allah’adır. ت ﻟﻠﺘِﺠﺎر ِة ُ ﺳﺎﻓﺮ: Ticaret için yolculuk yaptım. ك: gibi, benzer anlamlarında kullanılır. ﻲ آﺎﻷﺳ ِﺪ ٌ ﻋِﻠ : Ali, aslan gibidir. ﻞ آﺄﺳﺪ ُ خ اﻟﺮﺟ َ ﺻ َﺮ َ : Adam, aslan gibi kükredi. ﺣﺘّﻰ: -ceye kadar, ta ki gibi anlamlarda kullanılır. ﻞ ﻣﺎَﻟ ُﻪ ﺣﺘّﻰ ﺁﺧ ِﺮ ﻟﻴﺮ ٍة ُ ل اﻟﺮﺟ َ ﺑَﺬ: Adam malını son lirsasına kadar harcadı. ح ِ ت ﺣﺘﻰ اﻟﺼﺒﺎ ُ ﺳﻬﺮ : Sabaha kadar uyumadım. ُربﱠ: olur ki, muhtemeldir ki, belki, nice gibi anlamlarda kullanılır. ل ﻟ ُﻪ َ ﻞ ﻻ ﻣﺎ ٍ ﻞ ﻋﺎﻗ ٍ ُربﱠ رﺟ: Nice akıllı kimseler vardır ki malı yoktur. ُربﱠ ﻋﺎﻟ ٍﻢ ﻓﺎﺿﻞ ﻟﻘﻴ ُﺘ ُﻪ : Nice faziletli alimlerle karşılaştım! Başka harfi cerler de vardır. Örneğin kasem için kullanılan, te ) gibi. و (vav) ve ت َ ( ﷲ ِ ﺗﺎ,ﷲ ِ ﺑﺎ, ﷲ ِ وا: Vallahi, billahi, tallahi. MARİFE VE NEKRE اﻟﻤﻌﺮِﻓﺔ واﻟﻨﻜﺮة Belirli bir kişiyi veya şeyi gösteren isme marife (belirli) isim denilir. Nekre (belirsiz) ise belirsiz bir kişi veya şeyi gösteren isimdir. ﻞ َ ﺖ اﻟﺮﺟ ُ رأﻳ: “Adamı gördüm” cümlesinde ﻞ َ رﺟkelimesinin başına belirlilik takısı olan ‘el’ ( )الgeldiğinden dolayı marifedir. ﻼ ً ﺖ رﺟ ُ رأﻳ: “Adam gördüm” cümlesi ise, herhangi bir marifelik özelliğine sahip olmadığından nekredir. Arapça Dilbilgisine Giriş 24 Marife İsimler Şunlardır: Alem ( Özel İsimler) : Harf-i Tarifli İsimler( ) ال: Zamirler : İşaret İsimleri : İsmi Mevsuller : ... اﻟﻜﻌﺒ ُﺔ، إﺳﺘﺎﻧﺒﻮل،ُأﺣﻤﺪ ... اﻟﻌﻠ ُﻢ،ُ اﻟﺒﻴﺖ،اﻟﻜﺘﺎﺑﺚ ... ﻚ َ آﺘﺎ ُﺑ ،َﻗﻠﻤُﻬﺎ ،َ أﻧﺖ، أﻧﺎ، ُه َﻮ ... هﺆﻻ ِء، ﻚ َ ذِﻟ، هﺬِﻩ، هَﺬأ ... اﻟﺬﻳﻦ، اﻟﺘﻲ،اﻟﺬي İzafetle Marifelik Kazanan İsimler: ... ب اﻟﻐﺮﻓ ِﺔ ُ ﺑﺎ،ِﻗﻠ ُﻢ اﻟﻤﺪ ّرس İSİMLERDE MÜZEKKERLİK- MÜENNESLİK اﻟﺘﺬآﻴﺮ و اﻟﺘﺄﻧﻴﺚ ﻓﻲ اﻷﺳﻤﺎء İsimlerde tenis yani müenneslik alameti şunlardır: 1- Kapalı ta( ) ة: Ta’u marbuta ( ) ﻣﺮﺑﻮﻃﺔveya ta’u tenis de denilir. ﻒ ـــ ﻧﻈﻴﻔ ٌﺔ ٌ ﻧﻈﻴ: temiz ﻣﺬّآﺮ ـــ ﻣﺆﻧﺚ ﻃﺎﻟﺒ ٌﺔ: ( bayan) öğrenci, ﻣُﻬﻨﺪﺳ ٌﺔ: ( bayan ) mühendis, ﺣﻘِﻴﺒ ٌﺔ: çanta 2- Elif-i Memdude: ( اﻟﻤﻤﺪودة elifdir. أﺣﻤﺮُـــ ﺣﻤﺮاء: kırmızı أﺑﻴﺾ ـــ ﺑﻴﻀﺎ ُء : beyaz ﻦ ـــ ﺣَﺴﻨَﺎ ُء ُ أﺣﺴ : güzel ) ki ismin sonunda ( ) اءşeklinde yazılan Arapça Dilbilgisine Giriş ج ـــ ﻋﺮﺟﺎ ُء ُ أﻋﺮ 25 : topal Özellikle renk ve beden kusurlarını bildiren kelimelerin müennesleri elifi memdude ile gelmektedir. Elifi memdudeler kelimenin aslından değildir ve elifi memdude ile gelen isimler gayri munsariftir. 3- Elif-i Maksura ( yazılan elifdir. ) اﻟﻤﻘﺼﻮرة: Kısa Elif: İsmin sonunda () ـَﻰşeklinde ﻰ َ ن ـــــ ﻋﻄﺸ ُ ﻋﻄﺸﺎ: susuz ﻰ َ ﺟﻮﻋﺎن ـــــ ﺟﻮﻋ : aç ﻣﻶن ـــــــ ﻣﻶى أآﺒ ُﺮ ـــــــ آُﺒﺮَى : dolu : en büyük Elif-i maksura da kelimenin aslından değildir. Maksura isimler de gayri munsariftir. Tenis alemeti bulunmadığı halde müennes olan isimler: 1- Kadınlara verilen özel isimler: ﻋﺎﺋﺸ ُﺔ، ﻣﺮﻳ ُﻢ، ﺐ ُ زﻳﻨ 2- Dişi varlıkları gösteren cins isimler: أ ٌم: anne , ﺖ ٌ ﺧ ْ ُأ: kız kardeş , ن ٌ َأﺗﺎ: dişi eşek 3- Bedenin çift azaları: ن ٌ ُأ ُذ: kulak , ﻞ ٌﺟ ْ ِر: ayak , ﻦ ٌ ﻋ ْﻴ َ : göz 4- Ülke, şehir ve kabile isimleri: ﺶ ٌ ﻗﺮﻳ، اﻟﺸﺎ ُم، ﺗﺮآﻴﺎ 5- Rüzgâr ve çeşitli ateş isimleri: دَﺑﻮ ٌر: batı rüzgarı, ﺳﻌِﻴ ٌﺮ: şiddetli ateş , ﻧﺎ ٌر: ateş Arapça Dilbilgisine Giriş 26 6- Canlı fakat akıl sahibi olmayan topluluk isimleri: ﺣﻤّﺎ ٌم َ : güvercin(ler), ﻏ َﻨ ٌﻢ َ : koyun(lar) , ﻞ ٌ إ ِﺑ: deve( ler). Müennes İsimlerin Kısımları: 1- Hakiki Müennes: Tenis alameti bulunsun veya bulunmasın gerçek dişi varlıkları gösteren isimlerdir. ﻣﺮﻳ ُﻢ، ﺐ ُ زﻳﻨ، َﻣﺮْأ ٌة: kadın, ﺖ ٌ ِﺑ ْﻨ: kız 2- Lâfzî Müennes: Tenis alameti olan müzekker isimlerdir. ﺧﻠﻴﻔ ُﺔ،ُ أﺳﺎﻣﺔ،ُ ﺣﻤﺰة،ُﻣُﻌﺎوﻳﺔ 3- Semaî Müennes: Tenis alameti olmayan cansız varlıklardan müennes olarak kabul edilen isimlerdir. ﺲ ٌ ﺷ ْﻤ َ : güneş, ﺲ ٌ ﻧﻔ: can, ب ٌ ﺣ ْﺮ َ : savaş Mübalağa için gelen ﻓﻌّﺎﻟ ٌﺔvezninin sonundaki ةdişilik için değil, mübalağa içindir. ﻋﻼّﻣ ٌﺔ: allame / çok bilgili, ﺣﺎﻟ ٌﺔ ّ ر: çok gezen, ﻧﺴّﺎﺑ ٌﺔ: soy bilgini TEKİL, İKİL, ÇOĞUL اﻟﻤﻔﺮد و اﻟﻤﺜﻨﻰ و اﻟﺠﻤﻊ Müfred: Tek bir varlığa delalet eden kelimeye denir. ٌ َﺑ ْﻴ ﻲ ﻋَﻠ ﱞ: Ali ( bir kişi ), ﺖ : ( bir ) ev, ﻗَﻠ ٌﻢ :( bir ) kalem … Müsna ( Tensiye ) : İki varlığa delalet eden kelimeye denir. ﻦ ِ ﻗﻠﻤ ْﻴ- ن ِ ﻗﻠَﻤﺎ : iki kalem وﻟﺪﻳﻦ-ن ِ وﻟﺪا : iki çocuk ﻦ ِ آﺘﺎﺑﻴ-آﺘﺒﺎن : iki kitap ﺣﻘﻴﺒﺘﺎن – ﺣﻘﻴﺒﺘﻴﻦ: iki çanta Cemi: İkiden fazla varlığa delalet eden kelimedir. ُﻣﺴْﻠﻤﻮن: ( erkek ) Müslümanlar, ت ٌ ﻣُﺴﻠﻤﺎ: (kadın) Müslümanlar ﻣُﻬﻨﺪﺳِﻴﻦ: (erkek) mühendisler, ت ٍ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎ: ( bayan) mühendisler Arapça Dilbilgisine Giriş أﻗﻼ ٌم: kalemler, آُﺘﺐ: 27 kitaplar Son harfleri illet harflerinden hali müfred kelimelerin ref hali zamme( nasb hali fetha -ُ ), (-َ ), cer hali kesra ( -ِ ) ile olur. İkillerin ref hali kelimenin sonuna ( )انgelmesi, nasb ve cer hali ise (ِ ) ْﻳﻦ gelmesi ile olur. Cemi müzekker salim kelimelerin ref halleri kelimenin sonunun gelmesi, nasb ve cer halleri ise kelime sonunun (ﻦ َ ) ِﻳgelmesi şeklinde olur. Cemi müennes salim kelimelerin sonu ise ref halinde halinde ise (ت ٌ ), nasb ve cer (ت ٍ )şeklinde gelir. Müfred, müsna ve cemi kelime içinde kullanımı: ( Tekil ) : س ٌ ﺟﺎ َء ﻣﺪ ﱢر : Bir öğretmen geldi. ( ref hali) ﺖ ﻣﺪرﱢﺳًﺎ ُ رأﻳ :Bir öğretmen gördüm. ( nasb hali) س ٍ ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﺪ ﱢر ُ ﺳﻠّ ْﻤ: Bir öğretmene selam verdim. ( cer hali ) ( İkil) : ﺟﺎ َء ﻣﺪرﱢﺳﺎن : İki öğretmen geldi. ( ref hali) : İki öğretmen gördüm ( nasb hali) ﺖ ﻣﺪرﱢﺳﻴﻦ ُ رأﻳ ﻦ ِ ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﺪرﱢﺳ ْﻴ ُ ﺳﻠّﻤ: İki öğretmene selam verdim ( cer hali ) Cemi müzekker salim: ( Müzekker çoğul) ﺟﺎ َء ﻣﺪرﱢﺳﻮن : Öğretmenler geldi. ( ref hali) ﺖ ﻣﺪرﱢﺳﻴﻦ ُ رأﻳ ﻦ َِ ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﺪرﱢﺳ ِﻴ ُ ﺳﻠّﻤ () ون : Öğretmenleri gördüm. ( nasb hali) : Öğretmenlere selam verdim. ( cer hali ) Cemi müennes salim : ( Müennes çoğul) ت ٌ ت ُﻣﺪرﱢﺳﺎ ْ ﺟﺎء : Öğretmenler geldi. ( ref hali) ت ٍ ﺖ ُﻣﺪرﱢﺳﺎ ُ رأﻳ : Öğretmenleri gördüm. ( nasb hali) ت ٍ ﺖ ﻋﻠﻰ ُﻣﺪرﱢﺳﺎ ُ ﺳﻠّ ْﻤ: Öğretmenlere selam verdim. ( cer hali ) Arapça Dilbilgisine Giriş 28 Kırık Çoğul - ( ﻊ اﻟﻤُﻜﺴﱠﺮ ُ ﺟ ْﻤ َ ) : Tekil kelimenin yapısında değişiklik yapılarak elde edilen çoğuldur. Cemi mükesser kelimelerin belli vezinleri olsa da bunların yapımı belli bir kaideye göre değil, semaîdir. Kurala değil, nakle dayanır. Kırık çoğulların azlığı ve çokluğu gösteren çeşitli vezinleri mevcuttur. Azlık Çoğulu – ( ﺟﻤْﻊ اﻟ ِﻘﻠّ ُﺔ َ eder. Dört vezni vardır. Bunlar: ) : Üçten dokuza kadar olan çoğula delalet ﻞ ُ أ ْﻓ ُﻌVezni: َﻧ ْﻬ ٌﺮــ أﻧ ُﻬ ُﺮ: nehir ﺷﻬﺮــ أﺷﻬﺮ: ay ﻧﻔﺲ ــ أﻧﻔﺲ: nefis, can 1- ل ُ َأ ْﻓﻌَﺎVezni: ورق ــ أوراق: yaprak ﻃﻔﻞ ــ أﻃﻔﺎل: çocuk ﻗﻠﻢ ــ أﻗﻼم : kalem 2- أﻓْﻌﻴَﻠ ٌﺔVezni: ﻃﻌﺎم ــ أﻃﻌﻤﺔ: yemek ﻣﺜﺎل ــ أﻣﺜﻠﺔ: misal زﻣﺎن ــ أزﻣﻨﺔ: zaman 3- ﻓِﻌَﻠ ٌﺔVezni: ﻏﻼم ــ ﻏِﻠﻤﺔ: delikanlı أخ ــ إﺧﻮة: kardeş ﻰ ــ ﻓﺘﻴﺔ ً ﻓﺘ: genç 4- Çokluk Çoğulu – bazıları şunlardır. ﻞ ٌ َﻓ ْﻌ: Vezni: ( ) ﺟﻤﻊ اﻟﻜﺜﺮة: Birçok vezni vardır. Bunlardan ﻀ ٌﺮ ْ ﺧ ُ ﺧﻀْﺮا ُء ــ َ : yeşil ﻲ ٌ ﻋﻤﻴﺎء ــ ﻋﻤ: ama, kör. 29 Arapça Dilbilgisine Giriş ﺣﻤﺮاء ــ ﺣﻤ ٌﺮ : kırmızı : kitap : yol : elçi ﻞ َ : Vezni:ﻓ ُﻌ ٌ ﺐ آﺘﺎب ــ آ ُﺘ ٌ ق ﻃ ُﺮ ٌ ﻖ ــ ُ ﻃﺮﻳ ٌ ﻞ ﺳٌ رﺳﻮل ــ ر ُ ﻞ ُ : Vezni:ﻓ َﻌ ٌ أ ّﻣ ٌﺔ ــ أ َﻣ ٌﻢ : ümmet : cümleﺟﻤﻠﺔ ــ ﺟﻤﻞ : resimﺻﻮر ٌة ــ ﺻﻮ ٌر َ : Vezni:ﻓﻌْﻠﻰ ﻰ ﺢ ــ ﺟﺮْﺣ َ : yaralıﺟﺮﻳ ٌ : esirأﺳﻴﺮ ــ أﺳﺮى : ölüﻣﻴّﺚ ــ ﻣﻮﺗﻰ : tacir : yazar : hakim, yönetici : rüzgar : dağ : deniz ل ُ : Vezni:ﻓﻌّﺎ ُ ﺗﺎﺟﺮ ــ ﺗﺠّﺎر آﺎﺗﺐ ــ آﺘّﺎب ﺣﺎآﻢ ــ ﺣﻜّﺎ ُم ل : Vezni:ﻓِﻌﺎ ٌ ح ﺢ ــ رﻳﺎ ٌ رﻳ ٌ ل ﺟﺒﻞ ــ ﺟﺒﺎ ٌ ﺑﺤﺮ ــ ﺑﺤﺎ ٌر ل : Vezni:ﻓُﻌﻮ ٌ ب ﺐ ــ ﻗﻠﻮ ٌ : kalpﻗﻠ ٌ : ilimﻋﻠﻢ ــ ﻋﻠﻮ ٌم ن : gözﻋﻴﻦ ــ ﻋﻴﻮ ٌ Arapça Dilbilgisine Giriş 30 ﻦ أﺷﻬﺮًا وﺣﺎﻣ ٌﺪ ﺷﻬﻮرًا : Hapiste Ahmet birkaç ay,ﺑﻘﻲ أﺣﻤﺪ ﻓﻲ اﻟﺴﺠ ِ Hamit aylarca kaldı. ن ﻟِﺄﻣﻮ ٍر ﺗﻜﻮن أ ْو ﻻ ﺗﻜﻮن ﺖ ﻋﻴﻮ ٌ ت أﻋﻴﻮن و ﻧﺎﻣ ْ : Olacak veﺳ ِﻬ َﺮ ْ olmayacak işler için ( birkaç) göz uyanık kaldı, (birçok) göz uyudu. ن اﻷﻟﻮا ِ Çoğul / Müzekker : RENKLER Müennes : أﺑﻴﺾ /ج ﺑِﻴﺾ ﺑﻴﻀﺎء Beyaz أﺳﻮد /ج ﺳُﻮد ﺳﻮداء Siyah أﺣﻤﺮ /ج ﺣُﻤﺮ ﺣﻤﺮاء Kırmızı أﺻﻔﺮ /ﺻُﻔﺮ ﺻﻔﺮاء Sarı أﺧﻀﺮ /ﺧُﻀﺮ ﺧﻀﺮاء Yeşil أزرق /زُرق زرﻗﺎء Mavi أﺳﻤﺮ /ﺳُﻤﺮ ﺳَﻤﺮاء Esmer أﺷﻘﺮ /ﺷُﻘﺮ ﺷﻘﺮاء Kumral ﺑﻨﻔﺴﺠﻴّﺔ Mor ﺑﻨﻔﺴﺠﻲ ـ ﻣﻮر أرﺟُﻮاﻧﻲ ـ آُﺤﻠﻲ آَﺴﻨﺎﺋﻲ أرﺟﻮاﻧﻴّﺔ ـ آُﺤﻠﻴّﺔ Lacivert آﺴﺘﻨﺎﺋﻴّﺔ Kestane rengi وردﻳّﺔ Pembe ﻗﻬﻮاﺋﻴّﺔ ـ ﺑﻨﻴّﺔ Kahverengi رَﻣﺎدي رﻣﺎدﻳّﺔ Gri ﺑُﺮﺗﻘﺎﻟﻲ ﺑُﺮﺗﻘﺎﻟﻴّﺔ Turuncu ﻋﺴﻠﻴّﺔ Elâ ي وَرد ْ ﻲ ﻗَﻬﻮاﺋﻲ ـ ﺑﻨ ّ ﻋَﺴﻠﻲ )ﻳﻤﻴﻞ إﻟﻰ اﻟﺒﻨﻲ( Örnek cümleler: Arapça Dilbilgisine Giriş 1- اﻟﻠّﺒﻦ ؟ ن ُ ﻣﺎ ﻟﻮ : Süt ne renktir? -ﺾ ٌ ﻦ أﺑﻴ ُ اﻟﻠّﺒ : Süt bayazdır. 2- اﻟﻠّﻴﻤﻮن؟ : Limonun rengi nedir? ن ُ ﻣﺎ ﻟﻮ - ن أﺻﻔ ٌﺮ ُ اﻟﻠّﻴﻤﻮ 3-اﻟﺴّﻤﺎءِ؟ ن ُ ﻣﺎ ﻟﻮ - .اﻟﺴّﻤﺎ ُء زرﻗﺎ ٌء 4- : Limon sarıdır. : Gökyüzünün rengi nedir? : Gökyüzü mavidir. ن اﻟﺴّﺒﻮر ِة ؟ ُ ﻣﺎ ﻟﻮ: Yazı tahtasının rengi nedir? - اﻟﺴّﺒﻮر ُة ﺑﻴﻀﺎء : Tahta beyazdır. 5- ؟ : Senin (teninin) rengin ne? ﻚ َ ﻣﺎ ﻟﻮ ُﻧ ﻟﻮﻧﻲ أﺳﻤ ٌﺮ ـ : Rengim esmerdir. 6- ﺮ ُ ﻲ أﺧﻀ ّ ﻗﻤﻴﺺ ﻋﻠ Ali’nin gömleği yeşildir. 7- ء ُ ﺳﻮدا çanta var. 8- 31 قو ُ ﻗﻤﻴﺺ أﺣﻤﺪ أزر: ﻋﻨﺪي ﺣِﺬا ٌء أﺳﻮ ُد و ﺣﻘﻴﺒﺔ ﻲ ﺣﻤﺮا ُء ّ ﺳﻴﺎر ُة ﻋﻠ Ahmed’in gömleği mavi, : Ben de siyah ayakkabı ve siyah : Ali’nin arabası kırmızıdır. FİİLER ل ُ أﻷﻓﻌﺎ Arapçada başlıca üç siga ( kip) vardır. Geçmiş zaman (mazi), geniş zaman (muzari) ve emir. MAZİ FİİL اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﺎﺿﻲ İşin geçmiş zamanda yapıldığını gösteren fiile, mazi fiili denir. Arapça Dilbilgisine Giriş ﺟﺮَى اﻟﻮﻟ ُﺪ َ 32 : Çocuk koştu. ﻞ ُﺟ ُ ﻒ اﻟﺮ َ وﻗ: Adam durdu. ﺖ ُ ﺟﺎءت اﻟﺒﻨ: Kız geldi. Filli mazinin çekim tablosu: ذهﺐ: gitti Çoğul İkil Tekil اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد ذ َهﺒَﻮا ذ َهﺒَﺎ ﺐ َ ذ َه اﻟﻐﺎﺋﺐ ﻦ َ ذ َه ْﺒ ذ َهﺒَﺘﺎ ﺖ ْ ذ َه َﺒ اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ ذ َهﺒْﺘ ْﻢ ذ َه ْﺒﺘُﻤﺎ ﺖ َ ذ َه ْﺒ اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ ﻦ ذهَﺒ ُﺘ ﱠ ذ َه ْﺒﺘُﻤﺎ ﺖ ِ ذ َه ْﺒ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ ذ َهﺒْﻨﺎ ــ ﺖ ُ ذهَﺒ اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ Fiil, meçhul çekiminde de aynı ekleri alır: ..ﺐ ــ ُذهِﺒﺎ ــ ُذهِﺒﻮا َ ُذ ِه: Gidildi. ﺖ ِ ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒﻴ َ ُذ ِه س ُ ﺐ اﻟﺪ ْر َ ُآ ِﺘ : Eve gidildi. : Ders yazıldı. Geçmiş zaman (-di’li geçmiş zaman) anlamında kullanılır. س َ ﺐ اﻟﺪر َ آﺘ: Dersi yazdı. ب َ ﻗَﺮأ اﻟﻜِﺘﺎ: Kitabı okudu. Mazi ﻣﺎile olumsuz yapılır. ﺐ َ ﻣﺎ َآﺘ: yazmadı ﺐ َ ﻣﺎ َذ َه: gitmedi Mazinin başına ( )ﻗﺪgelince tahkik ifade eder, maziye ( miş’li) geçmiş zaman anlamı verir. ﻗﺪ ﺻﺪق: ( Kesinlikle) Doğru söylemiştir. ﻗ ْﺪ ﻋِﻠ َﻢ : ( Kesinlikle) Bilmiştir. Arapça Dilbilgisine Giriş 33 Mazi fiil dua için kullanılırsa muzari anlamı kazanır. ﻚ َ ﷲﻟ ُ ﻏﻔﺮ ا: Allah seni bağışlasın! ﻚ َ ﻋ ْﻨ َ ﷲ ُ ﻋﻔﻰ أ: Allah seni affetsin! MUZARİ FİİL اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﻀﺎرع Muzari şimdiki zamanı, geniş zamanı ve gelecek zamanı gösterir. ﻳﻠْﻌﺐ اﻟﻮﻟ ُﺪ : Çocuk oynuyor. ﻞ ُوﺟْﻬﻲ ُ أﻏْﺴ : Yüzümü yıkıyorum ن َ ﻧﻘْﺮُأ اﻟﻘُﺮا : Kuran okuyoruz. Filli muzarinin çekim tablosu: ﺐ ُ َﻳ ْﺬ َه: gidiyor Çoğul İkil Tekil اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد ن َ ﻳَﺬهَﺒﻮ ن ِ ﻳَﺬهَﺒﺎ ﺐ ُ ﻳَﺬ َه اﻟﻐﺎﺋﺐ Gaib ﻦ َ ﻳَﺬ َه ْﺒ ن ِ ﺗَﺬهَﺒﺎ ﺐ ُ ﺗَﺬ َه اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ Gaibe ن َ ﺗَﺬهَﺒﻮ ن ِ ﺗَﺬهَﺒﺎ ﺐ ُ ﺗَﺬ َه اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ Muhatab ﻦ َ ﺗَﺬ َه ْﺒ ن ِ ﺗَﺬهَﺒﺎ ﻦ َ ﺗَﺬهَﺒﻴ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ Muhataba ﺐ ُ ﻧﺬ َه ــ ﺐ ُ أذ َه اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ Mütekellim Muzarii meçhul de aynı ekleri alarak çekilir. ن َ ن ــ ﻳُﺬهﺒﻮ ِ ﺐ ــ ﻳُﺬهﺒﺎ ُ ﻳُﺬ َه: gidilir…. Fiili Muzari, şimdiki zaman, geniş zaman ve gelecek zamanı içerir. Arapça Dilbilgisine Giriş 34 Muzarinin başındaki (ْ ) َﻗﺪihtimal ifade eder. ﻗﺪ ﻳﻀﺮب: dövebilir ﺐ ُ ﻗﺪ َﻳ ْﺬ َه: gidebilir Muzarii ( ) ﻻve ( ) ﻣﺎile olumsuz yapılır. ( ) ﻣﺎgenellikle şimdiki zaman, ( )ﻻgelecek zamanı olumsuz yapmak için kullanılsa da, birbiri yerine kullanıldığı da olur. ﻣﺎ ﻳﻜﺘﺐ: yazmıyor ﻣﺎ ﻳﻌﻠﻢ ﻻ ﻳﻔﻬﻢ ﻻ ﻳﺴﺄل : bilmiyor : anlamaz : sormaz Muzarinin başına (ْ )َﻟﻦgelince onun sonunu nasb edip, manayı gelecek zamanda tekitli olumsuza çevirir. ﻞ َ ﻦ ﻳﻘﺒ ْ ﻟ: asla kabul etmeyecek ﺐ َ ﻦ ﻳﺬه ْ ﻟ: asla gitmeyecek َﻟ ْﻢmuzariyi cezm eder ve manayı mazi olumsuza çevirir. ﻟ ْﻢ ﻳﻘﺮأ: okumadı ﺴ َﻤ ْﻊ ْ ﻟﻢ َﻳ: işitmedi ﻟﻤّﺎhenüz anlamındadır. Muzarinin başına gelip sonunu cezmeder. ﺐ ْ ﻟﻤّﺎ ﻳﺬ َه: henüz gitmedi ﺲ ْ ﻟﻤّﺎ ﻳﺠﻠ: henüz oturmadı سve ف َ ﺳﻮistikbal harfleridir. Gelecek zaman bildirir. سyakın, ﺳﻮفuzak gelecek için kullanılır. ﺖ ِ ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒﻴ ُ ﺳﺄذه: Eve gideceğim. ﺳﻮف أﺳﺎﻓﺮ إﻟﻰ أﻧﻘﺮﻩ: Ankara’ya yolculuk yapacağım. Muzarinin başına gelen Fiili Muzarinin Başına Lam ( ) لGetirilerek Tekid Edilmesi: Muzari başına lam getirilerek tekid edilebilir: ﺳﻠَﻨﺎ ُ ﺼ ُﺮ ُر ُ إﻧّﺎ َﻟ َﻨ ْﻨ: “Muhakkak biz, elçilerimize mutlaka yardım edeceğiz.” ( Mümin, 51) Fiili Muzarinin Sonuna Nun ( ) نGetirilerek Tekid Edilmesi: Arapça Dilbilgisine Giriş 35 Fiili muzari sonuna şeddeli veya şeddesiz nun getirilerek de tekid edilebilir. Aynı şekilde emir fiilinin de tekidi mümkündür. Muzari fiili nun ile tekid edilince gelecek zaman anlamı kazanır. ﻦ إﻟﻰ اﻟﺨﻴ ِﺮ ّ واﷲ ﻷﺳﻌ َﻴ: ( şeddeli) ﻦ إﻟﻰ اﻟﺨﻴﺮ ْ واﷲ ﻷﺳﻌ َﻴ: ( şeddesiz) “ Vallahi, mutlaka ve mutlaka hayıra koşacağım ( onun için çalışacağım) ”! MUZARİ’NİN BEŞ SİGASI Muzarinin şu beş sigasında bulunan nunlar düşer. Beş siga : أﻓﻌﺎل اﻟﺨﻤﺴﺔ ( ) نnasb ve cezm halinde ﻳﻔﻌﻼن ــــ ﻳﻔﻌﻠﻮن ﺗﻔﻌﻼن ـــ ﺗﻔﻌﻠﻮن ﺗﻔﻌﻠﻴﻦ ـــ Muzarinin “nunu nisve” ile birleşen iki sigası ise mebnidir. Bunlar gaibe ve muhataba çoğul sigalarıdır: ﺗﻔﻌﻠﻦ و ﻳﻔﻌﻠﻦ Mensub Muzarinin Çekimi: ﺐ َ ﻦ ﻳَﺬ َه ْ َﻟ: gitmeyecek اﻟﺠﻤﻊÇoğul اﻟﻤﺜﻨﻰİkil اﻟﻤﻔﺮدTekil ﻦ ﻳَﺬهَﺒﻮا ْ َﻟ ﻦ ﻳَﺬ َهﺒَﺎ ْ َﻟ ﺐ َ ﻦ ﻳَﺬ َه ْ َﻟ اﻟﻐﺎﺋﺐ Gaib ﻦ َ ﻦ ﻳَﺬهَﺒ ْ َﻟ ﻦ ﺗﺬهﺒﺎ ْ َﻟ ﺐ َ ﻦ ﺗﺬه ْ َﻟ اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ Gaibe ﻦ ﺗﺬهﺒﻮا ْ َﻟ ﻦ ﺗﺬهﺒﺎ ْ َﻟ ﺐ َ ﻦ ﺗﺬه ْ َﻟ اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ Muhatab ﻦ َ ﻦ ﺗﺬه ْﺒ ْ َﻟ ﻦ ﺗﺬهﺒﺎ ْ َﻟ ﻦ ﺗﺬهﺒﻲ ْ َﻟ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ Muhataba ﺐ َ ﻦ ﻧﺬ َه ْ َﻟ ــ ﺐ َ ﻦ أذ َه ْ َﻟ اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ Mütekellim Arapça Dilbilgisine Giriş 36 Meczum muzarinin çekimi: ﺐ ْ َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َه: gitmedi Çoğul İkil Tekil اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َهﺒُﻮا َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َهﺒَﺎ ﺐ ْ َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َه اﻟﻐﺎﺋﺐ Gaib ﻦ َ َﻟ ْﻢ ﻳَﺬ َه ْﺒ ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒَﺎ ﺐ ْ ﻟ ْﻢ ﺗﺬه اﻟﻐﺎﺋﺒﺔ Gaibe ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒﻮا ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒَﺎ ﺐ ْ ﻟ ْﻢ ﺗﺬه اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ Muhatab ﻦ َ ﻟ ْﻢ ﺗﺬه ْﺒ ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒﺎ ﻟ ْﻢ ﺗﺬهﺒﻲ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ Muhataba ﺐ ْ ﻟﻢ ﻧﺬ َه ــ ﺐ ْ ﻟﻢ أذ َه اﻟﻤﺘﻜﻠّﻢ Mütekellim EMİR FİİL ﻓﻌﻞ اﻷﻣﺮ Emir, bir şeyin olmasını veya yapılmasını istemektir. Emri hazır, muzariden yapılır. Atılan muzari harfinden sonraki harf sakinse emrin başına hemze getirilir. Hemzenin harekesi aynul fiilin harekesine göre belirlenir. Aynul fiilin harekesi zamme ise hemze de zamme olur. Fetha veya kesra ise hemze kesra ile harekelenir. Atılan muzari harfinden sonraki harf sakin değilse, hemze getirilmez. Emrin müfred müzekker sigası daima meczum olur. Örnek: ﺐ ْ ﺐ ــ إذ َه ُ ﺐ ــ ﻳﺬ َه َ ذ َه ﻞ ْﺧ ُ ﻞ ــ ُأ ْد ُ َدﺧَﻞ ــ ﻳﺪْﺧ َ ﻋَّﻠ َﻢ ــ ُﻳ َﻌﻠﱢ ُﻢ ــ ﻋﱢﻠ ّْﻢ Arapça Dilbilgisine Giriş 37 ﺐ ْ إذ َه: git!, ﻞ ْﺧ ُ ُأ ْد: gir!, ﻋﱢﻠ ّْﻢ: öğret! Emri Hazırın Çekimi: ﺐ ْ إذ َه: Git! اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil إذهَﺒﻮا إذهَﺒﺎ ﺐ ْ إذ َه اﻟﻤﺨﺎﻃﺐ Muhatab ﻦ َ إذهَﺒ إذهَﺒﺎ إذهَﺒﻲ ﻟﻤﺨﺎﻃﺒﺔ Muhataba Emri Gaibin Çekimi: ﺐ ْ ِﻟﻴَﺬ َه: gitsin! اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ِﻟﻴَﺬهَﺒﻮا ِﻟﻴَﺬهَﺒﺎ ﺐ ْ ِﻟﻴَﺬ َه Müzekker ِﻟﺘَﺬهَﺒﻮا ِﻟﺘَﺬهَﺒﺎ ﺐ ْ ِﻟﺘَﺬ َه Müennes Nehiy ــ denir. اﻟﻨﻬﻲ: Bir şeyin yapılmamasını istemeye veya yasaklamaya nehiy Arapça Dilbilgisine Giriş 38 Nehyi Hazırın Çekimi: ﺐ ْ ﻻ ﺗَﺬ َه: gitme! اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ﻻ ﺗَﺬهَﺒﻮا ﻻ ﺗَﺬهَﺒﺎ ﺐ ْ ﻻ ﺗَﺬ َه Müzekker ﻦ َ ﻻ ﺗَﺬ َه ْﺒ ﻻ ﺗَﺬهَﺒﺎ ﻻ ﺗَﺬهَﺒﻲ Müennes Nehyi Gaibin Çekimi: ﺐ ْ ﻻ ﻳﺬ َه: gitmesin ! اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ﻻ ﻳﺬهَﺒﻮا ﻻ ﻳﺬهَﺒﺎ ﺐ ْ ﻻ ﻳﺬ َه Müzekker ﻦ َ ﻻ ﻳﺬهَﺒ ﻻ ﺗَﺬهَﺒﺎ ﺐ ْ ﻻ ﺗَﺬ َه Müennes Arapça Dilbilgisine Giriş 39 FİİL HAKKINDA BİLGİLER: Malum- Meçhul: Malum Fiil - ( Etken Fiil) : Faili bilinen, belli olan fiillere denilir. اﻟﻘﻠ َﻢ ﺐ ُ ﺴ َﺮ اﻟﻄﺎِﻟ َ َآ: Öğrenci kalemi kırdı. Meful - Fail - Malum fiil ُ ﺖ اﻟﺒﻨ ْ ﻓﺘﺤ ب َ ﺖ اﻟﺒﺎ : Kız kapıyı açtı. Meful - Fail - Malum fiil Meçhul Fiil- ( Edilgen Fiil) : Faili belli olmayan, mefulünü naibi fail merfu olarak alan fiildir. اﻟﻘَﻠ ُﻢ ﺴ َﺮ ِ ُآ : Kalem kırıldı. Naibi faiil- mechul fiil ب ُ اﻟﺒﺎ ﺢ َ ُﻓ ِﺘ : Kapı açıldı. Naibi faiil- mechul fiil Lazım – Müteaddi : Lazım – ( Geçişsiz) : Mefulü bihi doğrudan doğruya almayıp ancak harfi cerler vasıtasıyla alan fiilerdir. Bu durumda failin yaptığı iş, bir mefule geçmeyip failin üzerinde kalır. ش ِ ﻧﺎ َم اﻟﻮﻟ ُﺪ ﻓﻲ اﻟﻔﺮا : Çocuk yatakta uyudu. Lazım fiil ّﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﻜُﺮﺳﻲ ُ ﺲ اﻟﻌﺎﻣ َ ﺟﻠ: İşçi sandalyeye oturdu. Lazım fiil Müteaddi- ( Geçişli ): Nefulü bihini doğrudan doğruya harfi cersiz olarak alabilen fiildir. Bu durumda failin işi kendi üzerinde kalmayıp mefule etki eder. ﻞ اﻟﻤﺎ َء ُ ب اﻟﺮﺟ َ ﺷ ِﺮ َ : Adam su içti. müteaddi fiil Mutavaat- ( Dönüşlülük) : Müteaddi fiilin lazım fiile dönüşmesidir. Müteaadi fiil mutavaatı yapılınca mefulu lazım fiilin faili olur. Arapça Dilbilgisine Giriş س اﻟﺘﻼﻣﻴ َﺬ ُ اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ Meful - Fail - اﻟﺘﻼﻣﻴ ُﺬ إﺟﺘﻤ َﻊ Fail - ﺟ َﻤ َﻊ: Öğretmen öğrencileri topladı. Müteaddi fiil : Öğrenciler toplandı. ( Mutavaatı yapılmış fiili) Lazım fiil ﺖ اﻟﻤﺎ َء ُ ﻗﻄﻌ إﻧﻘﻄ َﻊ اﻟﻤﺎ ُء : Suyu kestim. : Su kesildi. ( Mutavaatı yapılmış fiili) Aldığı Mefulu Bihe Göre Fiiller: 1- Tek Mefulü Bih Alan Fiiller: Bunlar anlam tamam olduğu için tek mefulü bih ile yetinirler. Örneğin: ب َ ت اﻟﻜﺘﺎ ُ ﻗﺮ ْأ: Kitabı okudum: ت ُ ﻗﺮ ْأfiil ve fail, ب َ اﻟﻜﺘﺎmefulü bihtir. Bu cümlede mana tek meful ile tamam olduğu için başka bir mefule ihtiyaç kalmamıştır. 2- İki Mefulü Bih Alan Fiiller: Tek meful ile mana tamam olmadığı için ikinci bir meful alırlar. Bu filler ikiye ayrılır: a- Aslen mübteda ve haber olan iki kelimeyi, iki meful olarak alan fiiller. Zann, yakin ve tahvil fiilleri böyledir. ْ ه Zann Fiilleri: ﺐ Örnek: -ّ ﻦ ـ ﺧﺎل ـ زﻋﻢ ـ ﺣﺴﺐ ـ ﺟﻌﻞ – ﻋﺪ ّﻇ ﻼ ً ﺳﻬ ل ُ ﻦ اﻟﻜﺴﻮ ﻇ ﱠ:Tembel, başarıyı kolay zannetti. ح َ اﻟﻨّﺠﺎ 2. meful - 1. meful Yakin Fiilleri: ﺗﻌﻠّﻢ-درى Örneğin: ﺐ اﻟﻌﻠ َﻢ ﻧﺎﻓﻌًﺎ ُ رأى اﻟﻄﺎﻟ ﻋﻠﻢ ـ رأى ـ وﺟﺪ ـ : Öğrenci ilmi faydalı gördü ( bildi). 2. mef. – 1. mef. Tahvil ( Dönüşüm) Fiilleri : ﺗﺮك- ﺟﻌﻞ ـ رد ـ ﺻﻴّﺮـ وهﺐ اﺗﺨﺬ Örneğin: ﻻ ً ﻦ ﺗﻤﺜﺎ َ ل اﻟﻄﱢﻴ ُ ﺻﻴﱠﺮ اﻟ َﻤﺜﱠﺎ: Heykeltraş balçığı heykele dönüştürdü. 2. mef. - 1. mef. 40 Arapça Dilbilgisine Giriş 41 b- Aslen mübteda ve haber olmayıp iki mefulü alan fiiller : أﻟﺒﺲ، ﺳَﺄل،آَﺴﺎ، ﻣﻨﻊ أﻋﻄﻰ، ﻓﻬّﻢ،ﻋﻠّﻢ ، وهَﺐ،ﻣﻨﺢ : Örneğin: ﻼ ً ن ﻋﻘ َ ﷲ اﻹﻧﺴﺎ ُ ﺐ ا َ وه: Allah, insana akıl verdi. 2. mef. - 1. mef. 3- Üç Meful Alan Fiiller: - ﺣﺪّث- ﻧﺒّﺄ- أﻋﻠﻢ- أﻧﺒﺄ- أﺧﺒﺮ- أرى: .ﺧﺒّﺮBunlar bildirdi, haber verdi, gösterdi anlamlarına gelen fiillerdi. Örnek: أر ْﻳ ُﺘ ُﻪ اﻟﻌﻠ َﻢ ﻧﺎﻓﻌ ًﺎ: Ona ilmin faydalı olduğunu gösterdim. Burada ُ أر ْﻳﺘُﻪfiili mazi, ta (ء ُ ) اﻟﺘﺎmahallen mefru fail, ha ()اﻟﻬﺎ ُء, malahhen mensub 1. meful, اﻟﻌﻠ َﻢ2. meful, ﻧﺎﻓﻌ ًﺎ3. meful. FİİLİMSİ İSİMLER zamiri, ل ِ أﺳﻤﺎ ُء اﻷﻓﻌﺎ Bazı isimler belli bir zamanı göstermeleri ve fiilin amelini işlemeleri nedeniyle fillere benzerler. Ancak bunlar fiillerin alemetlerini almazlar. Mebnidirler: 1- Fiili Mazi Anlamındaki İsimlerine Örnek: هﻴﻬﺎت: uzak oldu, ن َ ﺷﺘّﺎ: ayrıldı, ن َ ﺳﺮﻋﺎ: hızlandı, ن َ َﺷﻜﺎ: hızlı 2- Fiili Muzari İsimlerine Örnek: ﺁ ٍﻩ: Elem ve üzüntü ifadesidir. Acı çekiyorum anlamındadır. ﺦ ٍ ﺑ: Güzel buluyorum, iyi karşılıyorum anlamında kullanılır. ي ْ َو: Şaşırıyorum anlamındadır. ﺑﺠَﻞ: Yeter anlamındadır. 3- Fiili Emir İsimlerine Örnek: دوﻧﻚ: al ! ك َ روﻳﺪ : ağır ol ! Arapça Dilbilgisine Giriş هﻠ ﱠﻢ ﺻ ْﻪ َ ﺁﻣﻴﻦ ﻚ َ إﻟﻴ ﺣَﺬا ِر 42 : gel ! : sus ! : kabul et ! : uzaklaş ! : sakın ! İSMİ MEVSUL ل ُ اﻹﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻮﺻﻮ İsmi Mevsul: Anlamı kendisinden sonra gelen cümle ile açıklanan ve bu cümleyi başka bir cümleye bağlayan marife bir isimdir. ﻣﺎ: ki o şey … ﻦ ْ َﻣ: ki o kimse… اﻟّﺬي: ki o … اﻟﺠﻤﻊ اﻟﻤﺜﻨﻰ اﻟﻤﻔﺮد Çoğul İkil Tekil ﻦ َ اﻟّﺬﻳ ن ِ اﻟّﺬا اﻟّﺬي اﻟﻤُﺬآّﺮ Müzekker ﻲ ِ أﻟّﻠﻮَﺗ ن ِ أﻟّﺘﺎ اﻟّﺘﻲ اﻟﻤﺆﻧﺚ Müennes ﺖ هُﻮ أﺧﻲ ِ اﻟﻮﻟ ُﺪ اﻟّﺬي ﻓﻲ اﻟﺒﻴ: Evdeki çocuk benim kardeşimdir. أﺣﺘﺮ ُم اﻟﻤﺮ ُء اﻟّﺬي ﻳﻌﻠﻤﱡﻨﻲ: Bana öğreten kişiye saygı duyarım. Sıla Cümlesi: İsmi mevsullerden sonra gelen cümleye sıla cümlesi denir. ي ﻦ ــ ﻣَﺎ ــ أ ﱡ ْ َﻣ: Bunlar müşterek ismi mevsullerdir. Çekimleri yoktur. ﻦ ْ َﻣ: İnsanlar için kullanılır. ﻦ ﻳُﻌﻠّ ُﻤ ُﻪ ْ ﺐ َﻣ ُ ﻳَﺤﺘَﺮ ُم اﻟﻄﺎﻟ: Öğrenci kendisine öğretene hürmet eder. ﺖ ِ ﻦ ﻓﻲ اﻟﺒﻴ ْ ﺖ َﻣ ُ أ ْآﺮَﻣ : Evde bulunana ikram ettim. ﻣَﺎ: Gayri akil varlıklar için kullanılır. Arapça Dilbilgisine Giriş ن ﻣﺎ ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻌَﻠ ْﻢ َ ﻋّﻠ َﻢ اﻹﻧﺴﺎ َ ب ِ ت ﻣﺎ ﻓﻲ اﻟﻜِﺘﺎ ُ ﻗﺮأ 43 : “İnsana bilmediğini öğretti.”( Alak, 5) : Kitaptakini okudum. ي أ ﱡ: murebdir. ﻦ ْ َﻣve ﻣﺎyerine de kullanılır. Müennesi أﻳّ ُﺔdür. : Hangisinin cesur olduğunu biliyorum. ع ٌ ﻋَﻠ ُﻢ أ ّﻳ ُﻬ ْﻢ ُه َﻮ ﺷُﺠﺎ ْأ ل ُ ل ُه َﻮ أﻓْﻀﺎ ِ ي اﻟﺮِﺟﺎ َﺗ َﻜّﻠ ْﻢ ﻣ َﻊ أ ﱠ: En faziletli adam ile konuş! Aid Zamiri: Sıla cümlesini ismi mevsule bağlayan zamire denir. Aid zamiri bariz, müstetir veya mahzuf olarak gelebilir. ﺿ َﺮ ْﺑ ُﺘ ُﻪ َ ﻂ اﻟّﺬي ﺧ َﻤﺸَﻨﻲ اﻟ ِﻘ ﱡ َ : Dövdüğüm kedi beni ısırdı. ــ ُﻪbariz aid zamiridir. İSİM اﻹﺳ ُﻢ Zamana bağlı olmaksızın kendi başına bir anlamı olan kelimelere isim denir. İsimlerin Bölümleri: İsimler köklerine göre ikiye ayrılır: Camid- ( ) ﺟﺎﻣ ٌﺪ: Bir varlığa isim olarak verilmiş olup, başka kelimeden türememiş kelimedir. س ٌ رأ: baş ﻦ ٌ ﻋ ْﻴ َ : göz ﻞ ٌﺟ ُ َر: adam (ﻖ ٌ ) ﻣﺸْﺘ: Bir fiil veya diğer bir isimden türeyen kelimedir. ﺢ ـــ ِﻣﻔْﺘﺎح َ َﻓ َﺘ: anahtar – (açtı fiilinden) ﻄﺒَﺦ ْ ﺦ ـــ َﻣ َ ﻃ َﺒ َ : mutfak – ( pişirdi filinden) ﺐ ـــ َﻣ ْﻠﻌَﺐ َ َﻟ ِﻌ: oyun yeri – (oynadı fiilinden) Müştak – Son Harflerine Göre İsimler: 1-Sahih İsim- ()اﻹﺳﻢ اﻟﺼﺤﻴﺢ: Son harfinde illet harfi bulunmayan isimdir. Bu isimler iraplarını zahiri olarak açıktan alırlar. ﺳ ٌﺪ َ أ: aslan َﻗَﻠ ٌﻢ ب ٌ ﺳﺤَﺎ َ : kalem : bulut Arapça Dilbilgisine Giriş 44 2- Maksur İsim ) اﻹﺳﻢ اﻟﻤﻘﺼﻮر( ـ: Son harfi şeklinde yazılan elif olup, elifden önceki harfin harekesi meftuh olan isimdir. ﻰ ً َﻓَﺘ : genç ﻰ ً ﻣﻌَﻨ : mana ﻰ ً ﻣﺴﺘﺸْﻔ: hastane Maksur isimler irabını takdiri olarak alır. Yani alması gereken hareke açıktan konamadığı için zihnen takdir edilir. Örneğin : ﺟﺎ َء اﻟﻔ َﺘﻰ:( Genç geldi) اﻟﻔﺘﻰkelimesi fail ve merfudur. Ref alemeti ise elifi maksure üzerine takdir edilen mukadder zammedir. ﺖ اﻟﻔ َﺘﻰ ُ ّ رأﻳ: ( Genci gördüm) اﻟﻔﺘﻰkelimesi bu cümlede mefulü bih olması nedeniyle mensubtur. Nasb alemeti elif üzerine takdir edilen mukadder fethadır. ت ﺑﺎﻟﻔ َﺘﻰ ُ ﻣﺮ ْر: ( Gence uğradım) : اﻟﻔﺘﻰkelimesi bu cümlede mecrur isimdir. Cer alameti, elifi mukaddere üzerine takdir edilen mukadder kesradır. 3- Menkus İsim –( اﻹﺳﻢ اﻟﻤﻨﻘﻮص harfinin harekesi kesra olan isimdir. اﻟﻤﻔْﺘﻲ: müftü اﻟﻘﺎﺿﻲ اﻟﻤُﻨﺎدي ) Son harfi ( ) يolup, bir önceki : kadı, hakim : münadi, bağıran Menkus isimin irabı: Ref halinde kelime sonuna zamme takdir edilir. ﺟﺎ َء اﻟﻘﺎﺿﻲ : ( Hakim geldi) اﻟﻘﺎﺿﻲkelimesi fail ve dolayısıyla merfudur. Ref alemeti ye üzerine takdir edilen mukadder zammedir. ل ٌ ض ﻋﺎد ٍ هﺬا ﻗﺎ: ( Bu adil bir hakimdir) cümlesinde ض ٍ ﻗﺎhaber olarak merfudur. Ref alemeti ise ye üzerinde takdir edilen zammedir. Telaffuz zorluğu nedeniyle ye hazfedilerek yerine tenvin getirilmiştir. Nasb hali: Ya fetha aldığı için lafzidir. س ِ ﻦ اﻟﻨّﺎ َ ﻲ ﻳﺤﻜ ُﻢ ﺑﻴ َ ﺖ اﻟﻘﺎﺿ ُ ّ رأﻳ: ( Hakimi insanlar arasında hükmederken gördüm) ﻲ َ اﻟﻘﺎﺿmefulü bih mensubtur. Nasn alemeti olarak sonuna zahiri fetha almıştır. Arapça Dilbilgisine Giriş 45 ﺖ ﻗﺎﺿﻴًﺎ ُ رأ ْﻳ: ( Bir hakim gördüm) ﻗﺎﺿﻴًﺎmefulu bih mensubtur. Nasb alemeti ise zahiri fethadır. Cer halinde ya üzerine kesra takdir edilir. ﻲ ِ ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟﻘَﻀ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : ( Hâkime selam verdim) 4- Memdud İsim- ( ) اﻹﺳﻢ اﻟﻤَﻤﺪودSonunda zaid eliften sonra elifi memdude ( )اءbulunan isimdir. İrabı sahih isim gibidir. Gayri munsarfitirler. اﻟﺴّﻤﺎ ُء : gök اﻟﺼﺤﺮا ُء اﻟﺤﻤﺮا ُء : sahra : kırmızı CÜMLE ﺠ ْﻤَﻠ ُﺔ ُ اﻟ İki veya daha çok kelimeden kurulmuş, tam mana ifade eden söz dizisine cümle denir. Arapça da isim cümlesi ve fiil cümlesi olmak üzere iki tür cümle vardır: İsim Cümlesi: Bir durumu, bir varlığın nasıl olduğunu haber verir, bir hükü m bildirir. İsim cinsinden bir kelime ile başlar. ﻒ ٌ ﺖ ﻧﻈﻴ ُ اﻟﺒﻴ: Ev temizdir. اﻟﺴﻴّﺎر ُة ﺳَﺮﻳ َﻌ ٌﺔ: Araba hızlıdır. اﻟ ِﻘﺼّ ُﺔ ﻃَﻮﻳَﻠ ٌﺔ: Hikâye uzundur. Fiil Cümlesi: Genellikle zamana bağlı olayları anlatır ve fiil ile başlar. ب َ ﺐ اﻟﻜِﺘﺎ ُ ﻗﺮأ اﻟﻄﺎﻟ ﺖ َزهْﺮ ًة ُ ﻗﻄَﻔ : Öğrenci kitabı okudu. : Çiçek kopardım. ﺖ ِ ﻞ إﻟﻲ اﻟﺒﻴ ُ ذهﺐ اﻟﺮﺟ: Adam eve gitti. Arapça Dilbilgisine Giriş İSİM CÜMLESİ 46 اﻟﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻹﺳْﻤﻴّ ُﺔ İsim cümlesinde, söze kendisiyle başlanan kelimeye mübteda ( ) اﻟﻤﺒْﺘﺪأ denilir. Mübteda, isim cümlesinin öznesidir. Öznenin durumunu haber veren kelimeye haber (ﺨﺒَﺮ َ )اﻟdenilir. Haber isim cümlesinin yüklemidir. Mübteda daima marife, haber ise nekiradır. Mübteda ve haber merfudurlar. ح ٌ ب َﻣﻔْﺘﻮ ُ اﻟﺒﺎ: Kapı açıktır. اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟ َﻤﺮْأ ُة ﻋَﺠﻮ َز ٌة اﻟﺨَﺒ ُﺮ ﻒ ٌ ﺖ ﻧﻈﻴ ٌ اﻟﺒﻴ: اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Kadın yaşlıdır. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ Ev temizdir. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ Mübteda özne, haber yüklemdir. (Mübteda – Haber başlığı altında bu konu daha ayrıntılı olarak gecelektir.) FİİL CÜMLESİ ﺠﻤْﻠ ُﺔ اﻟﻔﻌﻠﻴّ ُﺔ ُ اﻟ Fiil cümlesi fiil ile başlar. Yapılan, yapılmakta olan veya yapılacak olan bir işi anlatır. Fiil cümlesinde esas unsur, fiil ile bu fiili işleyen faildir. Mübteda isim cümlesinin öznesi olduğu gibi, fail de fiil cümlesinin öznesidir. Fail daima merfudur. Müfred kelimenin ref hali zamme iledir. ﻞ ُ ﺲ اﻟﺮﺟ َ ﺟَﻠ َ ﻓﻌﻞ ﻓﺎﻋﻞ ﻞ ُ ﺐ اﻟﻄ ْﻔ ُ ﻳﻠ َﻌ ﻓﺎﻋﻞ : Çocuk oynuyor. ﻓﻌﻞ ق ُ ﺳﻘَﻂ اﻟ َﻮ َر َ ﻓﺎﻋﻞ : Adam oturdu. : Yaprak düştü. ﻓﻌﻞ ( Bu konu ayrıntılı olarak ileride fail bahsinde gelecektir. ) Arapça Dilbilgisine Giriş 47 FİİL CÜMLESİNDE NESNE/ MEFULU BİH اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ Fiilin yaptığı işten etkilenen lafza, mefulu bih denir. ب َ ﻖ اﻟﺮﺟُﻞ اﻟﺒﺎ َ ﻏَﻠ ْ أ: Adam kapıyı kapattı. ﻓﺎﻋﻞ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ اﻟﻘﻄﺎر ﻓﻌﻞ رآﺒﺖ : Trene bindim ﻓﻌﻞ ﻓﺎﻋﻞ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ Yukarıdaki cümle nesne olmadan tam bir mana ifade etmez. Neyi sorusunun cevabı mefulu bih ile verilir.. Yani mefulu bih, fiilin işinden etkilenen lafızdır. Mefuller mensubattandır. Müfred kelimenin nasb alameti fethadır. Not: Fiil cümle başında gelirse, daima müfred olur. س َ ﺐ اﻟ َﺪ ْر ُ ﺐ اﻟﻄﺎِﻟ َ َآ َﺘ ﻓﺎﻋﻞ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ س َ ب اﻟ َﺪ ْر ُ ﺐ اﻟﻄﻼ َ َآ َﺘ ﻓﺎﻋﻞ اﻟﻤﻔﻌﻮل ِﺑ ِﻪ : Öğrenci dersi yazdı. ﻓﻌﻞ : Öğrenciler dersi yazdılar. ﻓﻌﻞ BEŞ İSİMİN İRABI ﺨﻤْﺴﺔ َ اﻷﺳﻤﺎء اﻟ Şu beş ismin irabı harf ile olur. Bunların ref hali vav )ا, cer hali ye ( )يiledir. Beş İsim: ب ٌ أ: baba خ ٌأ ﺣ ٌﻢ ذو ﻓﻮ : kardeş : kayınpeder : sahip : ağız Örnek: ( ) و, nasb hali elif ( Arapça Dilbilgisine Giriş 48 ك َ هَﺬا أﺑﻮ: Bu senin babandır. هَﺬاmübteda, ك َ أﺑﻮhaber. Haber konumundakiك َ أﺑﻮvav ile ref olmuştur. ك َ ﺖ أﺑﺎ ُ رَأﻳ: Senin babanı gördüm. ﺖ ُ رَأﻳfiil ve fail, ك َ أﺑﺎmeful, ك َ أﺑﺎelif 1ـ harfi ile nasb olmuş. ﻚ َ ﺖ ﻋﻠﻰ أﺑﻴ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Babana selam verdim. ﺖ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ fiil ve fail, ﻚ َ ﻋﻠﻰ أﺑﻴcar mecrurdur. ﻚ َ أﺑﻴYe ile mecrur olmuş. 2- ذو: (sahip) kelimesinin kullanımına örnek. ل ٍ أﺣﻤ ُﺪ ذو ﻣﺎ : Ahmed mal sahibidir. ( Ref hali) ل ٍ ﺖ ذا ﻣﺎ ُ رَأﻳ : Mal sahibi gördüm. ( Nasb hali) ل ٍ ﺖ ﻋﻠﻰ ذي ﻣﺎ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Mal sahibine selam verdim. ( Cer hali) ت ُ ذاolarak gelir. Örneğin; ل ٍ ت ﺟﻤﺎ ُ ﺐ ذا ُ زَﻳﻨ : Zeyneb, güzellik sahibdir ( güzeldir) : Aişe, ilim sahibidir. ت ﻋﻠ ٍﻢ ُ ﻋﺎﺋﺸﺔ ذا Müennesi MERFULAR FAİL ت ُ ا ﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ اﻟﻔﺎﻋﻞ Fail : Fiil cümlesindeki öznedir. Genellikle fiilden sonra gelir ve işi yapanı gösterir. Hükmü refdir. Yani daima merfu olur. ﻞ ُ ت اﻟﺮﺟ َ ﻣﺎ Fail - ُ ﺗﻠﻌ ﺖ ُ ﺐ اﻟﺒﻨ Fail - : Kız oynuyor. Fiil س ُ ﺟﺎ َء اﻟﻤﺪرﱢ Fail - : Adam öldü. Fiil : Öğretmen geldi. Fiil ْ ﻗﺮأ ب َ ت اﻟﻤﺮأ ُة اﻟﻜﺘﺎ Meful - Fail - Fiil : Kadın kitabı okudu. Arapça Dilbilgisine Giriş 49 Fiil ile fail arasında müzekkerli müenneslik açısından uyum vardır. Fail tensiye ve cem de olsa fiil başta geldiği sürece müfred olarak gelir. ل ُ ن ــ ﻗﺎل اﻟﺮﺟﺎ ِ ﻞ ــ ﻗﺎل اﻟﺮﺟﻼ ُ ﻗﺎل اﻟﺮﺟ: Bir adam dedi, iki adam dedi, birçok adam dedi. NAİBİ FAİL ﻧﺎﺋﺐ اﻟﻔﺎﻋﻞ Naibi fail meçhul fiillerde failin yerine geçen mefule denir. Meful naibi fail olunca merfu olur. ب َ ﻞ اﻟﺒﺎ ُ ﺢ اﻟﺮﺟ َ َﻓ َﺘ m.bih.- fail- ب ُ اﻟﺒﺎ n.fail- : Adam kapıyı açtı. fiil ﺢ َ ُﻓ ِﺘ : Kapı açıldı. meç. fiil س اﻟ ِﺘﻠْﻤﻴ َﺬ اﻟﻘﺮاء َة ُ ﻋﱠﻠ َﻢ اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ َ : Öğretmen öğrenciye okuma öğretti. 2. mef.- 1. mef.- ﻋﱢﻠ َﻢ اﻟ ِﺘﻠْﻤﻴ ُﺬ اﻟﻘﺮاء َة ُ mef. fail- fiil : Öğrenciye okuma öğretildi. -n.fail- fiil Lazım fiillerde car ve mecrur naibi fail olur. ﻒ ﺼ ﱢ َ ب ﻓﻲ اﻟ ُ ﺲ اﻟﻄﻼ َ ﺟَﻠ َ : Öğrenciler sınıfta oturdu. ﻒ ﺼ ﱢ َ ﺲ ﻓﻲ اﻟ َ ﺟِﻠ ُ : Sınıfta oturuldu. Car ve mecrur yoksa masdar naibul fail olur. ﻼ ً ﻻ ﺟَﻤﻴ ً ﻞ ﻗ ْﻮ ُ ل اﻟﺮﺟ َ ﻗﺎ: Adam güzel bir söz söyledi. َ ﻗﻴ ﻞ ٌ ل ﺟَﻤﻴ ٌ ﻞ َﻗ ْﻮ mas. : Güzel söz söylendi. Arapça Dilbilgisine Giriş 50 Zaman zarfı naibi fail olabilir. ن َ ﺻﻤْﻨﺎ ر َﻣﻀَﺎ ُ : Ramazan orucunu tuttuk. ن ُ ﺻﻴ َﻢ ر َﻣﻀَﺎ : Ramazan orucu tutuldu. Mekan zarfı naibi fail olabilir. ﻚ َ ﻞ أﻣﺎ َﻣ ُ ﺲ اﻟﺮﺟ َ ﺟَﻠ َ : Adam senin önünde oturdu. ﻚ َ أﻣﺎ ُﻣ ﺲ َ ﺟِﻠ ُ n.fail – : Senin önün oturuldu. mec. Fiil MÜBTEDA VE HABER اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ Mübteda; isim cümlesinin kendisiyle başladığı isimdir ve merfudur. اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻧﺎ ِﻓ ٌﻊ : İlim faydalıdır. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ ﻦ ِﺼ َ ﺨِﻠ ْ ن ُﻣ ِ اﻟﻤُﻌﻠﱢﻤﺎ اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ ﺠ َﺘﻬِﺪون ْ اﻟﺘﻼﻣﻴ ُﺬ ُﻣ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : İki öğretmen ihlaslıdır. : Öğrenciler çalışkandır. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ Haber; isim cümlesinin ikinci kısmıdır. Mübtedanın nasıl ve ne durumda olduğunu haber verir. Merfudur. ﻞ ٌ ﻞ ﻓﺎﺿ ُﺟ ُ اﻟ َﺮ اﻟﺨَﺒ ُﺮ :Adam faziletlidir. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ ن َ ب ﻧﺎﺟﺤﻮ ُ اﻟﻄﻼ: Öğrenciler başarılıdır. اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻷﻗْﻼ ُم ﺟَﻤﻴﻠ ٌﺔ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Kalemler güzeldir. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ Haber genellikle nekre olur ve mübtedadan sonra gelir. Mübteda ve haber arasında müzekkerlik, müenneslik; müfredlik ve cemi olma bakımlarından uyum vardır. Ancak mübteda gayri akil bir isimin çoğulu olursa, haber müfred müennes olarak gelir. Arapça Dilbilgisine Giriş ﺐ ﻣُﻔﻴ َﺪ ٌة ُ اﻟ ُﻜ ُﺘ : Kitaplar faydalıdır. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ ت ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ ُ اﻟﺒﻴﻮ : Evler güzeldir. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ Haberin Öne Geçtiği Yerler: 1)Mübteda nekre olup, haber zarf veya car-mecrur (şibhi cümle) olursa. ب ٌ ﻋﻨْﺪي آِﺘﺎ ِ :Yanımda bir kitap vardır. ( Zarf) اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ ﻓﻲ ﺣَﻘﻴﺒَﺘﻲ َﻗَﻠ ٌﻢ : Çantamda kalem vardır. ( Car- Mecrur ). ُ اﻟﺨَﺒﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ 2)Haber soru ismi olursa. ﺖ؟ َ ﻦ أ ْﻧ ْ َﻣ : Sen kimsin? اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ ﻚ؟ َ ﻒ ﺣﺎُﻟ َ َآ ْﻴ : Nasılsın? اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ Not: Soru isminden sonra gelen kelime zarf, harfi cerli isim veya fiil ise, bunlar mübteda olamayacağından, soru isimi mübteda olur. ﻦ ﺟﺎء َ؟ ْﻣ : Kim geldi? اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ ﻦ ﻓﻲ اﻟﺒ ْﻴﺖِ؟ ْﻣ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Evde kim var? اﻟﻤﺒْﺘﺪأ 3)Mübteda da habere ait bir zamir bulunursa. ﺣﺒُﻬﺎ ِ ﻓﻲ اﻟﺪّا ِر ﺻﺎ: Evde sahibi var. اﻟﺨَﺒ ُﺮ ﻞ ﺟﺰا ُء ﻋﻤِﻠ ِﻪ ِ ﻟﻠﻌﺎﻣ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : İşçinin çalışmasının karşılığı vardır. 51 Arapça Dilbilgisine Giriş 52 4)Mübteda da hasr (özellik veya hükmün kendisine ait olması) kastedilirse. ﻻ أﻟّﻠ ُﻪ ّ ﻣﺎ ﻋﺎِﻟ ٌﻢ إ: Allah’tan başka alim yok. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ ﺨ ُﺘ ِﺮيﱡ ْ إﻧّﻤﺎ اﻟﺸﺎﻋِﺮ اﻟ ُﺒ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Şair ancak Buhteri’dir. Haberin Geliş Şekilleri: 1) Müfred Haber: a) Müfred isim: اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻧﺎﻓ ٌﻊ : İlim faydalıdır. b)Sıfat terkibi: ﺖ ﺟﻤﻴﻠ ٌﺔ ٌ ﺐ ﺑﻨ ُ زﻳﻨ : Zeyneb güzel bir kızdır. c)İzafet terkibi: هﺬا أﺑﻮ ﺧﺎﻟ ٍﺪ : Bu, Halid’ in babasıdır. d) Şibh-i izafe: ﻲ ّ ب ِﻟ َﻌِﻠ ٌ هﺬا اﻟﺮﺟﻞ أ : Bu adam, Ali’nin babasıdır. e) Şibh-i fiil: ﺐ إﻟﻲ اﻟﺤَﺪﻳﻘ ِﺔ ٌ ك ذا ِه َ أﺧﻮ: Kardeşin bahçeye gidiyor. 2)Cümle Olan Haber: a) İsim cümlesi: س ٌ ﻲ أﺑﻮ ُﻩ ُﻣ َﻬ ْﻨ ِﺪ ﻋِﻠ ﱞ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Ali’nin babası mühendistir. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ b) Fiil cümlesi: ﺐ ﻄ ﱠ ِ س اﻟ ُ ﺐ ﻳﺪر ُ اﻟﻄّﺎﻟ اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ c) Şart cümlesi: : Öğrenci tıp okuyor. Arapça Dilbilgisine Giriş ﻚ َ ن ُﺗ ْﻜ ِﺮ ْﻣ ُﻪ ُﻳ ْﻜ ِﺮ ْﻣ ْ اﻟﻜَﺮﻳ ُﻢ إ: Cömere ikram edersen sana ikram eder. اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ 3) Şibh Cümle Olan Haber : a) Zarflar: ك َ ﻋ ْﻨ َﺪ ِ ﺣﻤَﺪ َأ : Ahmet senin yanındadır.. b) Harfi cer ve mecrur ile: اﻟﻌﺼﻔﻮ ُر ﻋﻠﻰ اﻟﺸﱠﺠﺮ ِة: Serçe ağacın üstündedir. Mübtedanın Geliş Şekilleri: a) Müfred kelime olarak: اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻣﻔﻴ ٌﺪ : İlim faydalıdır. b) Müevvel mastar olarak: ﺧ ْﻴ ٌﺮ َﻟ ُﻜ ْﻢ َ ن ﺗَﺼﻮُﻣﻮَا ْ أ: Oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. c) Zaid harfi cerli isim olarak gelebilir: ﺣ ٍﺪ َﻦ أ ْ ﻋ ْﻨ َﺪ ُآ ْﻢ ِﻣ ِ ﻞ ْ َه: Yanınızda herhangi bir kimse var mıdır? Mübtedanın Nekra Olması: Mübteda umumilik ve hususilik bildirince nekre olarak gelir 1) Mübtedanın umumilik ifade etmeside şöyle olur: a) Kelimenin ifade ettiği bütün bireyler kastedilince. ﻦ َﺑﻬِﻴ َﻤ ٍﺔ ْ ن ﺧ ْﻴ ٌﺮ ِﻣ ٌ إ ْﻧﺴَﺎ: İnsan (bütün insanlar) hayvandan daha üstündür. b) Soru edatından sonra gelince ﺣ ٌﺪ ﻓﻲ اﻟﺪا ِر َ ﻞ َأ ْ َه : Evde kimse var mı? c) Olumsuzluk edatından sonra gelince ﻞ ﺑ ْﻴﻨَﻨﺎ ٌ ﻣﺎ ﺟﺎ ِه : Aramızda cahil yoktur. 2) Mübteda şunlarla hususilik kazanır: 53 Arapça Dilbilgisine Giriş a) Sıfatla: ﻖ آَﺮﻳ ٌﻢ زَارَﻧﺎ ٌ ﺻَﺪﻳ: Cömert bir dost bizi ziyaret etti. اﻟﺨَﺒ ُﺮ اﻟﻤﺒْﺘﺪ b) İzafetle: ﺧ ْﻴ ٌﺮ َ ﺧ ْﻴ ٍﺮ َ زِﻳﺎد ُة اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Hayrın çoğu hayırdır. اﻟﻤﺒْﺘﺪ c) Şibhi fiil, fail veya meful aldığında: ﺧ ْﻴ ٌﺮ َ ﻋ ْﻠ ٌﻢ ﺑِﺎﻟّﻠ ِﻪ ِ : Allah’ı bilmek hayırlıdır. ﺑِﺎﻟّﻠ ِﻪ kelimesi, ﻋ ْﻠ ٌﻢ ِ mastarının mefulu bihidir. Mübteda ile haber arasına zamirul fasl: (ayırma zamiri) gelebilir. ﻞ ُه َﻮ اﻟﻜَﺮﻳ ُﻢ ُﺟ ُ اﻟ َﺮ Haber- z. Fasl- müb. :O adam, cömerttir. 54 Arapça Dilbilgisine Giriş İNNE ( ن ) إ ﱠVE BENZERLERİ ن إ ﱠve benzerleri, isim cümlesinin önüne gelip, mübedayı kendisine isim َﻟ َﻌ ﱠ، ﺖ َ َﻟ ْﻴ، ﻦ ّ َﻟ ِﻜ، ن ّ آَﺄ، ن ّ َأ، ن ّإ alarak nasb, haberini de ref eder. Bunlar: .ﻞ ن ّ إ: Tekit ve pekiştirme harfidir. ن اﻟﺴﻴﱠﺎر َة ﺳَﺮﻳﻌ ٌﺔ إ ﱠ: Gerçekten araba hızlıdır. haberi ismi ﺣ ٌَﻢ ِ ع ُﻣ ْﺰ َد َ ن اﻟﺸَﺎ ِر ّ إ: Şüphesiz cadde kalabalıktır. haberi ismi ن ّ َأ: ن ّ إgibi tekit harfidir. İsim cümlesinin manasını mastara çevirir. ب ٌ ﻞ آﺎ ِذ َﺟ ُ ن اﻟ َﺮ ّ ﺖ َأ ُ ﻋِﻠ ْﻤ َ : Adamın yalancı olduğunu bildim. haberi ismi ﺐ ٌ ﺻ ْﻌ َ ح َ ن اﻹﻣﺘﺤﺎ ّ ﺖ َأ ُ ﻋِﻠ ْﻤ َ : Sınavın zor olduğunu bildim. haberi ismi ن ّ آَﺄ: Teşbih yani benzetme harfidir. ب أﺳْﺘﺎ ٌذ َ ن اﻟ ِﻜﺘَﺎ ّ آَﺄ : Kitap, öğretmen gibidir. haberi ismi ح ٌ ن اﻟﻘَﻤ َﺮ ِﻣﺼْﺒﺎ ّ آَﺄ haberi : Ay, sanki lamba gibidir. ismi َﻟﻜِﻦ: İstidrak yani düzeltme harfidir. ﻦ أﺛَﺎ َﺛ ُﻪ ﻗَﺪﻳ ٌﻢ ّ ﺖ ﺟَﺪﻳ ٌﺪ َﻟ ِﻜ ُ اﻟ َﺒ ْﻴ: Ev yeni ama eşyası eskidir. haberi ismi ﻦ َﺛ َﻤ َﻨ ُﻪ ُﻣ ْﺮ َﺗ ِﻔ ٌﻊ ﺐ َﻟ ِﻜ ﱠ ُ َآ ُﺜ َﺮ اﻟ ِﻌ َﻨ : Üzüm bol ancak fiyatı yüksektir. haberi ismi ﺖ َ َﻟ ْﻴ: Temenni harfidir. Hiç olmayacak veya olması zor işler için kullanılır. ب ﻋﺎ ِﺋ ٌﺪ َ ﺖ اﻟﺸَﺒﺎ َ َﻟ ْﻴ haberi ismi : Keşke gençlik geri dönseydi! 55 Arapça Dilbilgisine Giriş ﺣ ّﻴ ًﺎ َ ﺖ َأﺑِﻲ َ َﻟ ْﻴ : Keşke babam sağ olsaydı! haberi ismi ﻞ ّ َﻟ َﻌ: Tereci yani ümit etme, umma, bekleme bildirir. َ َﻟﻌَﻞ اﻟ : Muhtemelen hava güzel olacak! ﻞ ٌ ﺠ ﱠﻮ ﺟَﻤﻴ haberi ismi ﻏ ْﺮ َﻓ ِﺘ ِﻪ ُ َﻟﻌَﻞ اﻟﻤُﺪﻳ َﺮ ﻣﻮْﺟﻮ ٌد ﻓﻲ: Umarım müdür odasında mevcuttur! haberi ismi (ن ’)إ ﱠnin Kesra Okunduğu Yerler: 1) Cümle başında: ب ﺟَﻤﻴﻌ ًﺎ َ ن أﻟّﻠ َﻪ َﻳ ْﻐﻔِﺮ اﻟﺬُﻧﻮ َإ : Allah bütün günahları bağışlar. (Zümer,53) 2)( )ﻗﺎلve türenişlerinden sonra gelince: ْ ُﻗ : “Allah birdir” de! ﺣ ٌﺪ ِ ن أﻟّﻠ َﻪ وا ِإ ﱠ: ﻞ 3)Sıla cümlesinin başında bulunduğunda: ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟّﺬي إﻧّﻲ أﺣﺘﺮﻣُﻪ ُ أﺛﻨ ْﻴ : Saygı duyduğum kimseyi övdüm. 4)Yemin, cevap cümlesinin başında geldiğinde: ن اﻟﻤﺴﻠﻴﻤﻴﻦ أ ّﻣ ٌﺔ واﺣﺪ ٌة ّﷲإ ِ وا : Vallahi, müslümanlar tek bir millettir. 5)Hal cümlesinin başında bulunduğunda: ﺐ اﻟﻄﺎﺋﺮ َة ُ ﻞ وإﻧّ ُﻪ َﻳ ْﺮ َآ ُ ﺳﺎﻓﺮ اﻟﺮﺟ: Adam uçağa binerek seyahat etti. ( ’) ِإنﱠnin Hemzesinin Fetha Okunduğu Yerler: 1)Fail cümlesinin başında bulunduğunda: ﺐ ٌ ﻚ ذا ِه َ َﺑَﻠﻐَﻨﻲ أ ّﻧ :Gideceğinin haberi bana ulaştı. 2)Naib-i fail cümlesinin başında bulunduğunda: ﻞ ﻋﺎﻟ ٌﻢ َﺟ ُ ن اﻟﺮ ﺳ ِﻤ َﻊ أ ﱠ ُ :Adamın alim olduğu duyuldu. 56 Arapça Dilbilgisine Giriş 57 3)Meful cümlesinin başında bulunduğunda: ن أﻟّﻠ َﻪ ﻳ ْﺮ ُزﻗُﻨﻲ ﻋَﻠ ُﻢ أ ﱠ ْأ : Allah’ın beni rızıklandırdığını biliyorum. 4)Harf-i cerden sonra geldiğinde: ﷲ ِ لأ ُ ﺤﻤّﺪًا رﺳﻮ َ ن ُﻣ ﺖ ﺑِﺄ ﱠ ُ ﺁ َﻣ ْﻨ:Muhammed’in Allah’ın resulü olduğuna iman ettim. 5)Muzafun ileyhin başında gelince: ﺲ ٌ ﻦ أﻧّﻨﻲ ﺟﺎﻟ َ ﺲ ﺣﻴ ْ ﺟِﻠ ْإ :Ben oturduğum zaman sen de otur! (ن )إ ﱠve benzerleri ( ) ﻣﺎile bitişince kendilerinden sonra ki kısım, mübteda ve haber olmak üzere merfu olur. Fiil cümlesinin önünde de gelebilirler. إﻧّﻤﺎ اﻟﺤﻴﺎ ُة ﺟﻬﺎ ٌد : Hayat ancak cihaddır. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ ﺣ َﻤ ُﺪ ُﻳﺴَﺎ ِﻓ ُﺮ ﻏَﺪًا إﻟﻰ ﺁﻧْﻘﺮﻩ ْ إﻧﱠﻤﺎ أ:Ahmet yarın Ankara’ya gidiyor. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ ( Fiil cümlesi) إﻧّﻤﺎ اﻟﻌﻠ ُﻢ ﻧﻮ ٌر اﻟﺨَﺒ ُﺮ : İlim ancak nurdur. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ َﻟ ْﻴﺘَﻤﺎ اﻟﺴﱡُﺮو ُر داﺋ ٌﻢ : Keşke mutluluk daim olsaydı. اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ (ن َ )إ ﱠve benzerleri tahfif de edilebilir. ( Şeddesiz gelebilir) Bu durumda amel etmezler ve fiil cümlesinin önüne gelebilirler. ﻲ ﻟﻌﺎﻟ ٌﻢ ن ﻋﻠ ﱞ ْإ اﻟﻤﺒْﺘﺪأ اﻟﺨَﺒ ُﺮ : Muhakkak ki Ali, alimdir. Arapça Dilbilgisine Giriş NAKIS FİİLER 58 ل اﻟﻨﺎﻗﺼﺔ ُ اﻷﻓْﻌﺎ (َ ) آَﺎنVE BENZERLERİ Yalnız failleri ile bir oluş bildirmeyen ve başka bir kelimeye ihtiyaç duyan fiillere nakıs fiil denir. Bunlar daha çok yardımcı fiil olarak kullanılırlar. (َ ) آَﺎنve benzer nakıs fiiller, isim cümlesinin önüne gelir ve isim cümlesinin mübtedasını kendisine isim olarak alıp ref hali üzere bırakır, haberini de haber olarak alıp nasb ederler. Nakıs Fiiller: ن َ آَﺎ: “idi” anlamındadır ﺲ َ َﻟ ْﻴ: “değil ” anlamında olumsuz ﺻَﺎ َر: bu grup durum değişikliği bildirir. ﺢ َ ﺻ َﺒ ْ أ: ﻰ َ أﺿْﺤ: ﻰ َ أﻣْﺴ: ﻞ ﻇﱠ َ : ت َ ﺑﺎ: ل َ ﻣﺎ زَا: devamlılık bildirirler ح َ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ: ﻣﺎ ﻓﺘِﺊ: ﻚ ﻣﺎ إ ْﻧ َﻔ ﱠ: ﻣﺎ دا َم: zaman zarfı olarak kullanılır Örnek cümleler: ن َ آَﺎve benzerleri isim cümlelerinin başalrına gelerek, ismini ref, haberini nasb eder. ﺾ ﻧﺎﺋ ٌﻢ ُ اﻟﻤَﺮﻳ Haber Mübteda : Hasta uyuyor. Arapça Dilbilgisine Giriş ﺾ ﻧﺎﺋﻤًﺎ ُ ن اﻟﻤَﺮﻳ َ آَﺎ Haberi : Hasta uyuyordu. İsmi ن اﻟﺰِﺣﺎ ُم ﺷﺪﻳﺪًا َ آَﺎ : Kalabalık çok idi. Haberi İsmi ﺠ ﱡﻮ ﺣﺎ ّرًا َ ﺲ اﻟ َ َﻟ ْﻴ : Hava sıcak değildir. Haberi İsmi ﻞ ﻧﺸﻴﻄًﺎ ُ ﺲ اﻟﻌﺎﻣ َ َﻟ ْﻴ : İşçi çalışkan değildir. Haberi İsmi ُﺟ ُ ﺻَﺎ َر اﻟﺮ ﻞ َﻓﻘِﻴﺮًا : Adam fakir oldu. Haberi İsmi ﺻَﺎ َر اﻟﺒَﺮ ُد ﻗﺎرﺳًﺎ : Soğuk şiddetlendi. ﻼ ً ﺢ اﻟﻤُﺪﻳ ُﺮ ُﻣﺸْﺘ ِﻐ َ ﺻ َﺒ ْ أ : Müdür meşgul oldu. ﺠ ﱡﻮ ُﻣ ْﻤﻄِﺮًا َ ﺢ اﻟ َ ﺻ َﺒ ْ أ : Hava yağışlı oldu. ُ ﻞ اﻟﺸﺎر ﻇﱠ َ ع ُﻣ ْﺰ َدﺣِﻤًﺎ : Cadde kalabalıklaştı. ﻇﱠ َ ﻞ اﻟﻤﻄ ُﺮ ﻏﺰﻳﺮًا : Yağmur çoğaldı. ب آَﺜﻴﻔ ًﺎ ُ ﻰ اﻟﻀَﺒﺎ َ َأﺿْﺤ: Sis yoğunlaştı. َ َأﺿْﺤ ﻰ اﻟﻐَﻤﺎ ُم آﺜﻴﻔًﺎ : Bulutlar çoğaldı. َ ’) آَﺎnin mazi, muzari ve emri çekilir. ن َ آَﺎ: ( ن ﺲ ِ ﺠ ﱡﻮ ﺣﺎرّا أ ْﻣ َ ن اﻟ َ آَﺎ : Dün hava sıcaktı. Hbr. İsmi ن اﻟﻌﺎﻟ ُﻢ ﺻﺎﻟﺤًﺎ ُ ﻳﻜﻮ Hbr. İsmi : Alim, salih olur. 59 Arapça Dilbilgisine Giriş 60 ﺐ ٌ ﻋﻠَﻰ اﻟﻤَﺼﺎ ِﺋ َ ﻦ ﺻﺎﺑﺮا ْ ُآ: Musibetlere karşı sabırlı ol! Hbr. İsmi (ن َ ) آَﺎbazen tam fiil olarak da kullanılır. Bu durumda haber almaz. ت ُ َأ ْﻳﻨَﻤﺎ ﺗَﻜﻮﻧﻮا ُﻳ ْﺪ ِر ْآ ُﻜ ْﻢ اﻟ َﻤ ْﻮ: Nerede olursanız olun, ölüm size yetişir. İsmi ( Nisa, 78) - Cümle burada haber almamıştır. ن َ آَﺎ Emri hazır veya şart cümlesi olduğu durumlarda genellikle tam fiil olur. ﺲ َ َ َﻟ ْﻴ: Olumsuzluk bildirir. Değil anlamındadır. Sadece mazisi çekildiği için camidir. ﺲ اﻟ َﻔ ْﻘ ُﺮ ﻋﺎرًا َ َﻟ ْﻴ Hab. İsm. ُ ﺴ ْﻟ ﺖ ﺟﺎﺋِﻌًﺎ Hab. İsm. : Fakirlik ayıp değildir. : Aç değilim. ﺻَﺎ َر ve benzerleri durum değişikliği bildirir. Bunlar tam çekimli fiillerdir. ﺻَﺎ َر اﻟﺜ َﻤ ُﺮ ﻧﺎﺿِﺠًﺎ : Meyve olgunlaştı. ﺠ ِﺮ ُم َﻣﺤْﻜﻮﻣًﺎ ْ ﺢ اﻟﻤ َ ﺻ َﺒ ْ أ: Suçlu mahkum oldu. ﻞ ُﻣ ْﺘﻌَﺒًﺎ ُ ﻰ اﻟﻌﺎ ِﻣ َ أﻣْﺴ : İşçi yoruldu. : Bülbül öttü. ﺐ ُﻣ َﻐﺮﱠدًا ُ ﻞ اﻟ َﻌﻨْﺪﻟ ِﻴ ﻇﱠ َ ت اﻟ َﻘ َﻤ ُﺮ ﻃﺎﻟِﻌ ًﺎ َ ﺑﺎ : Ay doğdu. Arapça Dilbilgisine Giriş DEVAMLILIK FİİLLERİ 61 ل اﻹﺳﺘﻤْﺮار ُ أﻓْﻌﺎ Bu fiiller ن َ آَﺎve benzerleri gibi isim cümlesinin başına gelerek isimlerini ref, haberlerini nas ederler. Bunlar: ل َ ﻣﺎ زَا- ح َ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ- ﻣﺎ ﻓﺘِﺊ- ﻚ ﻣﺎ إ ْﻧ َﻔ ﱠ Bu filer başlarında bulunan ( )ﻣﺎolumsuzluk değil, devam anlamı ifade eder. Pratikte daha çok ل َ ﻣﺎ زَا- ح َ ﻣﺎ َﺑ ِﺮkullanılır. Bu fiillerin sadece mazi ve muzarisi kullanılır. Örnek cümleler: ﺤ ﱡﺮ ﺷﺪﻳﺪًا َ ل اﻟ َ ﻣﺎ زَا: Sıcaklık hala fazladır. ﺴ َﻔ ُﺮ ُﻣﻔِﻴﺪًا َ ل اﻟ َ ﻣﺎ زَا: Yolculuk yapmak faydalıdır. ح اﻟﻤَﺮﻳﺾ ﻧﺎﺋﻤًﺎ َ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ: Hasta hala uyumakta. ﻖ اﻟﻨَﺠﺎ ِة َ ق ﻃَﺮﻳ ُ ﺼ ْﺪ ِ ح اﻟ َ ﻣﺎ َﺑ ِﺮ: Doğruluk daima kurtuluş yoludur. ن َﻣﺠْﻬﻮﻟ ًﺔ ِ ﺠ ُﺔ اﻹ ْﻣﺘِﺤﺎ َ ﻣﺎ ﻓﺘِﺊ ﻧﺘﻴ: İmtihanın sonucu hala belli değil. ﺼﺮّا ﻋَﻠﻰ ﻋِﻨﺎ ِد ِﻩ ِ ﻞ ُﻣ ُ ﻚ اﻟﺠﺎ ِه ﻻ َﻳ ْﻨ َﻔ ﱡ:Cahil kimse inadında daima direnir. ﻣﺎ دا َم: Zaman zarfı olan nakıs fiildir. ﺣ ّﻴًﺎ َ ﺖ ُ ﻋ ُﺒ ُﺪ أﻟّﻠ َﻪ ﻣﺎ ُد ْﻣ ْ َأ: Hayatta olduğum sürece Allah’a ibadet ederim. ﻚ آَﺮﻳﻤًﺎ َ ﺧُﻠ ُﻘ ُ ﺤ َﺘ َﺮ ُم ﻣﺎ دا َم ْ ُﺗ: Ahlakın güzel olduğu sürece ikram görürüsün. ﻏ ِﻨ ّﻴ ًﺎ َ ﺖ َ ق ﻋﻠﻰ اﻟ ُﻔﻘَﺮا ِء ﻣﺎ ُد ْﻣ ْ ﺼ ّﺪ َ َﺗ: Zengin olduğun sürece fakirlere sadaka ver. ’دامnin başında bulunan ( )ﻣﺎolumsuzluk için değil, zaman bildiren mastar (’)ﻣﺎsıdır. (ﺲ َ ’) ﻟ ْﻴYE BENZEYEN HARFLER (ت َ ن ــ ﻻ ْ ) ﻣﺎ ــ ﻻ ــ إ: Bu harfler (ﺲ َ ) ﻟ ْﻴgibi isim cümlesinin önüne gelerek, hem manasını olumsuz yapar hem de ismini ref, haberini nasb eder. Fakat bunların amel etmesinin birtakım şartları vardır: نـ ْ إve ‘ ﻣﺎnın amel etmesinin şartı bunların ismlerinin haberlerinden önce gelmesidir. ’ﻻnın amel etmesinin şartı ise, bu iki şarta ilaveten, mamülünün Arapça Dilbilgisine Giriş iki nekra olarak gelmesidir. ت َ ‘ ﻻnin amel etmesinin şartı da, isim veya haberinden birisinin ismi zaman olarak gelmesidir. ﺠﺘَﻬﺪًا ْ ﺐ ُﻣ ُ ﻣﺎ اﻟﻄﺎِﻟ:Öğrenci çalışkan değildir. Hab. İsmi ن َﻣ ِﻨ َﻌ ًﺔ ُ ﻣﺎ اﻟﺤﺼﻮ: Kaleler koruyucu değildir. Hab. İsmi ٌ ﻻ ﺷﺎ ٍر:(Hiçbir) cadde kalabalık değildir. ع ُﻣ ْﺰ َدﺣِﻤًﺎ Hab. İsmi ت ﻧﻈﻴﻔ ًﺔ َ ﻻ ﺑﻴﻮ : ( Hiçbir) ev temiz değildir. Hab. İsmi ﻲ آﺎذِﺑًﺎ ٌ ﻋِﻠ َ ن ْإ : Ali, yalancı değildir. Hab. İsmi ن اﻟﻘﺼﻮ ُر ﺷﺎهِﻘ ًﺔ ْإ : Saraylar yüksek değildir. Hab. İsmi ﺣ ٍﺔ َ ﺖ را َ ت َو ْﻗ َ ﻻ :Dinlenme vakti değildir. Hab. ت ﺳﺎﻋ َﺔ ﻧﺪاﻣ ٍﺔ َ ﻻ Hab. : Pişmanlık vakti değildir. 62 Arapça Dilbilgisine Giriş MEFUL TÜRLERİ 63 أﻧﻮاع اﻟﻤﻔﻌﻮل Mefulu Mutlak ﻤﻄْﻼق ( ــ ً ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل اﻟ:Fiilin anlamını tekit etmek, çeşidini veya sayısını bildirmek için fiil ile aynı kökten gelen mastardır. Tekit için örnek: ﻧﺎ َم اﻟ َﻮَﻟ ُﺪ َﻧﻮْﻣًﺎ: Çocuk gerçekten (çok) uyudu. ﺺ ﻓِﺮارًا ُ َﻳ ِﻔ ﱡﺮ اﻟﱢﻠ: Hırsız öyle kaçıyor ki! Çeşit Bildirmek İçin: Fiilin nasıl meydana geldiğini ve çeşidini bildirir. ُ َﻳ ِﺜ: Kaplan aslan gibi sıçrar. ﺳ ِﺪ َ ب اﻷ َ ﺐ اﻟ َﻨﻤْﺮ ُوﺛُﻮ ﻞ ِ س اﻟﺮﺟ َ ﻳﺠﻠﺲ اﻟﻮﻟ ُﺪ ﺟﻠﻮ: Çocuk adamın oturuşu gibi oturuyor. Sayı belirtmek için: ﻞ أ ْآَﻠ ًﺔ ُﺟ ُ ﻞ اﻟ َﺮ َ أ َآ: Adam bir defa yedi. ت ٍ ث أآْﻼ َ ﺣ َﻤ ُﺪ ﺛﻼ ْ ﻞأ َ أ َآ: Ahmet üç defa yedi. Mefulu Bih ــ denir. (ِ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل ِﺑﻪ: Fiilin yaptığı işten etkilenen lafza mefulu bih ﻖ ﻦ إﻟﻰ اﻟﺤ ﱢ ُ ﻣﺎل اﻟﻤﺆﻣ: Mümin Hakk’a yöneldi. س َ ﺐ اﻟﻄﺎﻟﺐ اﻟﺪر َ َآ َﺘ: Öğrenci dersi yazdı. 1)Fiilin mefulu bihi doğrudan harfi cersiz aldığı mefullere, mafulu bih sarih denir. ﺸ َﺒ َﻜ َﺔ َ ﺼﻴّﺎ ُد اﻟ َ رَﻣﻰ اﻟ: Avcı ağını attı. 2)Harfi cerli mefulu bihlere, mefulu bih gayri sarih denir. ﺖ ﺑﺎﻟّﻠ ِﻪ ُ ﺁ َﻣ ْﻨ: Allah’a iman ettim. Not: Müteaddi fiiller sadece mefulu bih sarih olan fiillerdir. ﺖ اﻟﻤُﺪﻳ َﺮ ُ رأ ْﻳ:Müdürü gördüm. ح َ ﻹ ْﻗﺘِﺮا ِ تأ ُ َأﻳّ ْﺪ:Öneriyi destekledim. Beş duyu fiilleri mefulu bihlerini genellikle harfi cersiz alırlar. Arapça Dilbilgisine Giriş رأى ﺳﻤِﻊ َ ﺷ ﱠﻢ َ ق َ ذا ﺲ َ َﻟ َﻤ : görmek : işitmek : koklamak : tatmak : hissetmek / dokunmak ﺖ ﺳﻴّﺎر ًة ُ رأ ْﻳ : Araba gördüm. Mef. bih ﺖ ورد ًة َُ ﺷَﻤ ْﻤ : Gül kokladım. Mef. bih ﻦ اﻟﻄﻌﺎ ِم ْ ﻞﻣ ُ ق اﻟﺮﺟ َ ذا: Adam yemekten tattı. Mef. bih ِ ﺟِﻠ ْ )اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻟِﺄ:Fiilin oluş nedenini bildiren Mefulun Li- Eclihi ﻪ ( ــ mefuldur. Buna mefulun leh de denilir. ﺻﻠّﻲ إﻳﻤﺎﻧًﺎ ﺑﺎﻟّﻠ ِﻪ َ ُأ: Allah’a imanımdan dolayı namaz kılıyorum. ﺖ ﻟِﻺﺣْﺘﺮا ِم ُ ُﻗ ْﻤ: Saygı için ayağa kalktım. Mefulun leh harfi cersiz veya harfi cerli olarak gelebilir. ﻲ َأ َﺗ َﻌّﻠ ْﻢ ْ ﺖ ِﻟ َﻜ ُ ﺟﺌ: Öğrenmek için geldim. ح َ ﺳ َﺘ ِﺮ ْ أﻧﺎ ُم ﻟِﺄ : Dinlenmek için uyuyorum. ُ أ ْد ُر: Başarmak için çalışıyorum. ﺢ َﺠ َ س ﺣﺘّﻰ َأ ْﻧ Mefulun Fihi ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل ﻓﻴﻪِ( ــ: Fiilin işlendiği zamanı veya yeri bildiren mefule, mefulu fih denir. ﺾ اﻟﺪوا َء ﺻَﺒﺎﺣًﺎ ُ ب اﻟﻤﺮﻳ َ ﺷ ِﺮ َ : Hasta, ilacı sabahleyin içti. ق ِ ﻦ اﻷورا َ ت اﻟﺮِﺳﺎﻟ َﺔ َﺑ ْﻴ ُ ﺟ ْﺪ َ َو : Mektubu kâğıtların arasında buldum. 64 Arapça Dilbilgisine Giriş 65 Mefulu fih ikiye ayrılır: 1) Zarfı zaman: Fiilin oluş zamanını bildirir. ك ﻏَﺪًا َ ﺳﺄزور : Seni yarın ziyaret edeceğim. ل ُآﻞﱠ َﻳ ْﻮ ٍم َ ﺐ اﻟﻤُﺪﻳ ُﺮ اﻷﻋْﻤﺎ ُ ﻳُﺮا ِﻗ:Müdür, çalışmaları her gün kontrol ediyor. 2)Zarfı mekân: Fiilin oluş yerini, mekânını bildiren mefuldur. ﺖ ِ ﻚ أﻣﺎ َم اﻟﺒ ْﻴ َ رَأ ْﻳ ُﺘ : Seni evin önünde gördüm. ق ُﺗﺮْآﻴﺎ َ ﺷ ْﺮ َ َﺗ َﻘ ُﻊ ﻗﺎرس:Kars, Türkiye’nin doğusunda bulunuyor. Not: Zarfı zaman ve mekan edatları ile ilgili bilgiler, kitabın baş taraflarında bu başlıklar altında verilmiştir. Oraya bakılabilir. Mefulu Maah - (ُﻌﻪ َ ) اﻟﻤَﻔﻌﻮل َﻣ: Vav’ul maaiyeden sonra gelen, beraberlik bildiren mefuldur. ﺖ َو ﺳَﻠﻴﻤًﺎ ُ ﺟ ْﺌ ِ : Selim’le geldim. ع َ ت و اﻟﺸﺎ ِر ُ ﺳ ْﺮ ِ : Cadde boyunca yürüdüm. FİİLİ MUZARİ MANSUB ب ُ ع اﻟﻤَﻨﺼﻮ ُ ﻞ اﻟﻤُﻀﺎ ِر ُ اﻟ ِﻔ ْﻌ Şu edatlar fiili muzaari’yi doğrudan nasb ederler: 1) ( ن ْأ çevirir. ن ْ ﻲ ــ إ َذ ْ ﻦ ــ َآ ْ ن ــ َﻟ ْأ ): Fiili muzarinin önüne gelerek onu nasb eder ve manasını mastara ن َﻳ ْﻘ َﺮَأ ﺷﻴْﺌًﺎ ْ ﺐ َأ ُ أَرا َد اﻟﻄﺎِﻟ: Öğrenci bir şey okumak istedi. ﻋ َﺪ اﻟ ُﻔﻘَﺮا َء ِ ن ﺗُﺴﺎ ْ ﻚأ َ ﻋَﻠ ْﻴ َ ﺐ ُ ﺠ ِ َﻳ: Fakirlere yardım etmen gerekir. ﺊ اﻟﻤﺠﺘﻬ َﺪ َ ﺐ أن أآﺎﻓ أﺣ ﱡ : Çalışkanı ödüllendirmek istiyorum. (ﻦ ْ ) َﻟ: Muzarinin manasını gelecek zamana çeviriri ve olumsuz yapar. ب َ ﻦ َأ ْآ ِﺬ ْ َﻟ:Yalan söylemeyeceğim. 2) ﻋﺒْﺪًا ِﻟّﻠ ِﻪ َ ن َ ن ﻳَﻜﻮ ْ ﺢأ ُ ﻒ اﻟ َﻤﺴِﻴ َ ﺴ َﺘ ْﻨ ِﻜ ْ ﻦ َﻳ ْ َﻟ: Mesih, Allah’a kul olmaktan kaçınmaz! (Nisa,172) Arapça Dilbilgisine Giriş ن ُ ﺐ اﻟ َﻜﺴْﻼ ُ ﺢ اﻟﻄﺎﻟ َﺠ َ ﻦ َﻳ ْﻨ ْ َﻟ ن ﻓﻲ واﺟﺒﺎﺗﻲ َ ﻟﻦ أﺗﻬﺎو 66 : Tembel öğrenci (asla) başaramaz. : Ödevlerimi (asla ) ihmal etmem! (ﻲ ْ ) َآveya ( ﻲ ْ ) ِﻟ َﻜ: Sebep bildirir. ﻲ َﻳ َﺘ َﻌّﻠ َﻢ ْ ﺐ َآ ُ َﻳ ْﻘ َﺮُأ اﻟﻄﺎِﻟ : Öğrenci öğrenmek için okuyor. ﺢ َ س آﻲ أﻧﺠ ُ أدر :Başarılı olmak için okuyorum. ت ﻋﻠﻰ اﻟﺴﺮِﻳ ِﺮ ِﻟﻜَﻲ أَﻧﺎ َم ُ َر َﻗ ْﺪ:Yatağa uyumak için uzandım. 3) (ْ ) إ َذن: Cevap cümlesinin başında bulunmalıdır. ك َ أﻧﺎ ﺳَﺄزو ُر: ( Seni ziyaret edeceğim) diyene, ﻚ َ ن أ ْآ ِﺮ ُﻣ ْ إ َذ: ( öyleyse sana ikramda bulunurum) denilir. 4) ﺢ َ ن ﺗﻨﺠ ْ إذ: س ُ ّب اﻟﻤﺪر َ ﻓﺄﺟﺎ،ُ ﺳﺄدرس:ﺐ ُ ل اﻟﻄّﺎﻟ َ ﻗﺎ: ‘Okyacağım’ diyen öğrenciye öğretmen, ‘öyleyse başarılı olursun’ dedi. Diğer nasb harfleri: Bu harflerden sonra gizli bir (ْأن Dolayısıyla bu harfler de muzariyi nasb ederler. 1- ( ل ِ ) – Lamu’t ta’liil: Sebep bildiren lam. ) olduğu kabul edilir. ﺖ ﻟِﺄﺷﺎ ِه َﺪ اﻟﻤُﺒﺎر َة ُ ذ َه ْﺒ: Maçı izlemek için gittim. ح َ ﺳ َﺘ ِﺮ ْ ﺖ ﻟِﺄ ُ ﺴ ْ ﺟَﻠ: Dinlenmek için oturdum. (ن ْ ) ِﻟَﺄşeklinde de gelebilir. ح َ ﺳ َﺘ ِﺮ ْ ﺖ ﻟِﺄن أ ُ ﺴ ْ ﺟَﻠ : Dinlenmek için oturdum. ﻞ َ ن ﻧﺄ ُآ ْ ﺤ َﻢ ِﻟَﺄ ْ ﻃ َﺒﺨْﻨﺎ اﻟﻠ َ : Yemek için et pişirdik. - ( ﺣﺘّﻰ َ ) : ta ki, -caya kadar, -den dolayı gibi anlamlarda kullanılır. ﺠﻨّﺔ َ ﻞ اﻟ َ ﺣﺘّﻰ َﺗﺪْﺧ َ ﺻ ِﺒ ْﺮ ْ إ: Sabırlı ol ki cennete giresin! ك َ ﻲ َد ْو ُر َ ﺣﺘّﻰ ﻳﺄﺗ َ ﻻ ﺗﺘ َﻜّﻠ ْﻢ: Sıran gelinceye kadar konuşma! 2 3- (ِ) ل- Lamu’l Cuhuud ( İnkâr lamı) : İsmin başında bulunduğunda (ن َ ’) آﺎnin haberinin başındaki muzariyi nasb eder. ﻖ َﺤ َ ن َأ ْآ ُﺘ َﻢ اﻟ ْ ﺖ ِﻟَﺄ ُ ﻣﺎ ُآ ْﻨ: Hiçbir zaman gerçeği gizlemem. harfi cerdir. Olumsuz Arapça Dilbilgisine Giriş 67 ﺐ ِ ﻄِﻠ َﻌ ُﻜ ْﻢ ﻋﻠﻰ اﻟﻐَﻴ ْ ﷲ ﻟِﻴ ُ نأ َ وﻣﺎ آﺎ: Allah sizi gayba muttali kılacak değildir! (Al-i İmran, 179) - ( )َأ ْو: Gizli ( ن ْ )أile muzariyi nasb eder. Atıf harfidir. Ancak ﻻ ّإ إﻟﻰanlamında kullanılırsa muzariyi nasb eder. ب َ ﺐ أ ْو َﻳﺘُﻮ ُ ﺐ اﻟ ُﻤ ْﺬ ِﻧ ُ ﻳُﻌﺎ َﻗ : Günahkar cezalandırılır veya tevbe eder. 4 ve ك َ ﺐ أ ْو َﻳ ِﺘ ﱠﻢ ﺷِﻔﺎ ُؤ ِ ﺢ اﻟﻄﺒﻴ َﺼ ْ ﺳ َﺘ ِﻤ ْﻊ ُﻧ ْ إ: İyileşinceye kadar doktorun tavsiyesini dinle. (َ ) ف- Fau’s Sebebiye (Sebep bildiren fa): Olumsuzluk veya talepten sonra gelirse nasb edebilir. َﻟ ْﻢ َﻳﻘْﺮأ َﻓ َﻴ ْﻌَﻠ َﻢ: Okumadı ki bilsin. ﺴ َﺮ َ ﺼ َﺮ و ﻻ ﻳﺎﺑِﺴًﺎ َﻓ ُﺘ ْﻜ َ ﻦ َرﻃْﺒًﺎ َﻓ ُﺘ ْﻌ ْ ﻻ َﺗ ُﻜ:Yaş olma sıkılırsın, kuru olma kırılırsın. 5- ( ) و- Vavu’l maiyye (Beraberlik vavı): Atıf harfidir. Nefiy ve talepten sonra gelirse muzariyi nasb eder. َ ﺐ اﻟﻨﺎ ْ ﻻ َﺗ ْﻐ َﺘ: Gıybetin günahından söz edip de ﻦ إ ْﺛ ِﻢ اﻟ ِﻐﻴْﺒ ِﺔ ْ سﻋ َ ﺤ ﱠﺪ َ س وﺗﺘ (kendin) halkı çekiştirme. ب ْ ق َو َﺗﻜْﺬ ِ ﻻ ﺗﺄ ُﻣ ْﺮ ﺑﺎﻟﺼﱢﺪ: Doğruluğu emredip, kendin yalan söyleme! FİİLİ MUZARİ MECZUM ع اﻟﻤﺠﺰوم ُ ﻞ اﻟﻤُﻀﺎ ِر ُ اﻟ ِﻔ ْﻌ Bir Tek Fiili Muzariyi Cezmeden Edatlar: (ﻻ ) ﻻ اﻟﻨﺎهِﻴﺔ ( َﻟ ْﻢ ــ َﻟﻤّﺎ ــ ل) ﻻم اﻷﻣﺮ 1) (ْ ) َﻟﻢ: Fiili muzariyi cezm eder, manasını maziye çevirir. ﻲ اﻟﺼﺤﻴ َﻔ َﺔ ﻋِﻠ ﱞ َ ﻟَﻢ َﻳﻘْﺮأ:Ali gazeteyi okumadı. ﺐ إﻟﻰ اﻟﻤَﺪرﺳ ِْﺔ ُ ﺐ اﻟﻄﺎِﻟ ْ ﻟَﻢ ﻳﺬ َه: Öğrenci okula gitmedi. Arapça Dilbilgisine Giriş 68 2) ( )َﻟﻤّﺎ: Muzariyi cezm edip, manasını maziye çevirir, işin henüz olmadığını bildirir. ﺟ ْﻊ ِ ﺐ أﺑﻲ إﻟﻰ اﻟﻌﻤﻞ و َﻟﻤّﺎ ﻳ ْﺮ َ ذه: Babam işe gitti, henüz dönmedi. ب و ﻟَﻤّﺎ َﻳﻘْﺮ ْأ َ ﺢ اﻷﺳﺘﺎ ُذ اﻟﻜﺘﺎ َ ﻓﺘ: Öğretmen kitabı açtı, henüz okumadı. 3)(اﻷﻣﺮ ل) ﻻم : Muzariyi cezm eder, anlamını emre çevirir. ﺳ ُﻪ َ ﺐ َد ْر ٍ ﻦ ُآﻞﱡ ﻃﺎﻟ ْ ِﻟ ُﻴ ْﺘ ِﻘ: Her öğrenci dersini iyice yapsın. ِﻟ ُﻴ َﻮ ﱢﻗ ْﺮ ﺻَﻐﻴ َﺮ ُآ ْﻢ َآ ِﺒ َﺮ ُآ ْﻢ: Küçüğünüz büyüğünüze saygı göstersin. 4): ( اﻟﻨﺎهِﻴﺔ kullanılır. ﻻ ) ﻻ: Muzariyi cezm eder, işin yapılmamasını istemek için ب أﺑَﺪًا ْ ﻻ َﺗ ْﻜ ِﺬ:Asla yalan söyleme. ﻚ َ ﺲ َﻟ َ ﺧ ْﺬ ﻣﺎ ﻟ ْﻴ ُ ﻻ ﺗَﺄ:Sana ait olmayan şeyi alma. İki Muzariyi Cezmeden Edatlar: ﺣ ْﻴﺜُﻤﺎ ــ أﻧّﻰ ــ َآ ْﻴﻔَﻤﺎ َ ن ــ َ ي ــ َﻣﺘَﻰ ــ أ ْﻳﻨَﻤﺎ ــ أﻳّﺎ ﻦ ــ َﻣﻬْﻤﺎ ــ أ ﱡ ْ ن ــ إذْﻣﺎ ــ َﻣ ْإ Bunlara şart edatları da denir. Örnek cümleler: ﺸ ْﺄ ُﻳ ْﺬ ِه ْﺒ ُﻜ ْﻢ َ إِن َﻳ ﻞ َﺗ ْﻨ َﺪ ْم ْﺠ َ ن َﺗ ْﻌ ْإ : ‘ Dilerse sizi yok eder...’ ( Enam, 33) : Acele edersen pişman olursun. : Öğrenirsen ilerlersin! إ ْذﻣﺎ ﺗﺘﻌّﻠ ْﻢ ﺗﺘ َﻘ ّﺪ ْم ﻚ َ ﻞ َﺗ ْﻮ َﺑ ُﺘ ْ ﺐ ُﺗ ْﻘ َﺒ ْ إذْﻣﺎ َﺗ ُﺘ: Tevbe edersen tevben kabul edilir! ﻣﻦ ﺗﻜﺮ ْم ﻳﺤﺒﺒْﻚ ﺢ ْﺠ َ ﻦ ﻳﺠْﺘ ِﻬ ْﺪ َﻳ ْﻨ ْ َﻣ ﺼ ْﺪ ُ ع ﺗَﺤ ْ ﻣﺎ َﺗ ْﺰ َر ﻣﺎ ﺗﻘﺮ ْأ ﺗﺴﺘﻔ ْﺪ : Kime ikram edersen seni sever. : Çalışan başarır. : Ne ekersen onu biçersin. : Ne kadar okursan o kadar istifade edersin. Arapça Dilbilgisine Giriş 69 ﻞ ْ ﻞ أﻓْﻌ ْ ﻣﻬْﻨﺎ ﺗﻔْﻌ : Ne yaparsan ben de onu yaparım. ﻞ ﻣﻨ ُﻪ ْ ﻞ ُﺗﺴْﺌ ْ ﻣﻬﻤﺎ ﺗﻔﻌ: Ne yaparsan ondan sorulacaksın! أﻳّﺎ ُﺗ ْﻜ ِﺮ ْم أ ْآ ِﺮ ْم ﺐ ْ ﺐ أ ْآ ُﺘ ْ أﻳّﺎ َﺗ ْﻜ ُﺘ : Kime ikram edersen ben de ona ikram ederim! : Kime yazarsan ben de ona yazarım! ﺐ ْ ﻣﺘﻰ ﺗ ُﻘ ْﻢ ﻧَﺬ َه: Ne zaman kalkarsan gideriz. ﻚ ْ ﺴ ْﺪ َﺗ ْﻬُﻠ ُﺤ ْ ﻣﺘﻰ َﺗ: Ne zaman hased edersen helak olursun! ﻞ رِﺿﺎء ُﻩ ْ ﷲ َﺗ َﻨ َ ﻄ ْﻊ أ ِ ن ُﺗ َ أﻳّﺎ: Allah’a ne zaman itaat edersen rızasını kazanırsın! ن ﺗﺴﺘﻨﺠ ْﺪ ﺑ ِﻪ ﻳﻨﺠﺪْك َ أﻳّﺎ : Ondan ne zaman yardım istersen sana yardım eder! ق ُ ك اﻟﺮ ْز َ ﺠ ْﺪ ِ ﻦ َﻳ ْ ﺣ ْﻴﺜُﻤﺎ ﺗ ُﻜ َ : Nerede olursan ol, rızık seni bulur. ﺞ ﻳﺒﺮ ْد اﻟﺠ ُﻮ ُ ل اﻟﺜﻠ ْ ﺣﻴﺜﻤﺎ ﻳﻨﺰ: Nereye kar yağarsa (orada) hava soğuk olur. ت ُ ﻚ اﻟ َﻤ ْﻮ َ ﻦ ُﻳ ْﺪ ِر ْآ ْ أ ْﻳﻨَﻤﺎ ﺗ ُﻜ ﺲ ْ ﺲ أﺟﻠ ْ أ ْﻳﻨَﻤﺎﺗَﺠﻠ :Nerde olursan ol, ölüm sana ulaşır. : Sen nereye oturursan ben de oraya oturururm! ﺲ اﻟﻌﺎﻟ ُﻢ ﻳُﺤ ُﺘ َﺮ ْم ْ أﻧّﻰ َﻳﺠْﻠ: Âlim nerede oturursa otursun, hürmet görür. ﺐ ْ ﺐ أذه ْ أ ّﻧﻰ ﺗﺬه : Nereye gidersen, ben de oraya giderim. َآ ْﻴﻔَﻤﺎ َﺗﻘْﺮ ْأ أ ْﻗ َﺮ ْأ : Sen nasıl okursan ben de öyle okurum! ب ْ ﻀ ِﺮ ْ ب َﻳ ْ ﻀ ِﺮ ْ آﻴﻔﻤﺎ ﺗ: Nasıl vurursan öyle vurur. ﺠ ْﺪ ِ َﻳ ﺐ ْ ﻄُﻠ ْ ﻳ Cavab- şart- ن ْ إ: Talep ederse, bulur. ş. Edatı ـBirinci muzari fiile şart, ikinci fiile cevap veya ceza denilir. - Şartın cevabı, isim cümlesi veya camid fiil cümlesi ise (ف َ ) fa ile beraber gelir. Bu durumda cevabın şartı olarak gelen muzari fiili başında fa olması nedeniyle meczum olmaz. Arapça Dilbilgisine Giriş ﷲ ﻓ ُﻬ َﻮ اﻟ ُﻤ ْﻬ ُﺘ ِﺪ ُ ﻦ ﻳﻬ ِﺪ ا ْ َﻣ 70 : “Allah kime hidayet etmişse, o duğruyu bulmuştur.” َﻟ ْﻮ ـ ( eğer), ( ﻟَﻮﻻeğer olmasaydı) ve …( إذاdiği zaman ) ise, şart edatı oldukları halde cezm etmezler. ن ُ ﺠﺘَﻬ ُﺪ ﻣﺎ ﻧ ْﻨ َﺪ ْ َﻟ ْﻮ َﻧ : Çalışırsak pişman olmayız. ﺢ ُ ﻚ َﺗﻨْﺠ َﺳ َ َﻟ ْﻮ َﺗﻘْﺮأ َد ْر : Dersini okursan başarılı olursun. ن ٌ ش إﻧْﺴﺎ َ ﻟﻮْﻻ اﻟﻬﻮا ُء ﻣﺎ ﻋﺎ: Hava olmasaydı insan yaşayamazdı. ﺾ ِ ل اﻟﻤﺮﻳ ُ ت ﺣﺎ ْ ﺐ ﻟَﺴﺎء ُ ﻟﻮْﻻ اﻟﻄّﺒﻴ: Doktor olmasaydı hastanın durumu kötüleşirdi. ف ِ ب اﻟﺨِﻼ ُ ﺖ أﺳﺒﺎ ْ ﻦ اﻟﺸﻌﻮب َﻗّﻠ ُ ن ﺑﻴ ُ إذا ﺳﺎد اﻟﺘﻌﺎو: Halklar arasında yardımlaşma hakim olduğu zaman ihtilaf nedenleri azalır. YAKLAŞTIRMA, ÜMİT VE BAŞLAMA FİİLLERİ ل اﻟﻤُﻘﺎرﺑﺔ و اﻟﺮﺟﺎ ِء و اﻟﺸﺮوع ُ أﻓْﻌﺎ Yaklaşma bildiren bu yardımcı fiiller, mübteda ve haberin başına gelerek isimlerini ref, haberlerini nasb ederler. Fakat bunların haberleri daima muzari ile başlamalıdır. Mukarebe fiillerinin kısımları: a) Yaklaşma bildirenler: ب َ َآ َﺮ ،َﺷﻚ َ أ ْو،آﺎد ﻂ ُ آﺎد اﻟﻮﻟ ُﺪ ﻳَﺴ ُﻘ: Çocuk neredeyse düşecek! haberi isimi Yukarıda örnekte görüldüğü gibi (َ )آﺎدismini ref etmiş, haberi ise mahallen mensuptur. ﺤﺐﱢ ُ ﻦ اﻟ ْ بﻣ ُ ب َﻗ ْﻠ ُﺒ ُﻪ ﻳَﺬو َ َآ َﺮ:Kalbi, sevgiden neredeyse eriyecek. ﻚ اﻟﻌﺪ ﱡو ُﻳ ْﻬ َﺰ ُم ُﺷ ِ ﻳﻮ : Düşman neredeyse hezimete uğrayacak. b) Ümit bildiren fiiller: ﻖ َ إﺧْﻠﻮْﻟ ، ﺣﺮى،ﻋﺴَﻰ َ ( ﻋﺴَﻰ َ ) kullanılır. ﺣ َﻤ ُﻜ ْﻢ َ ن ﻳ ْﺮ ْ ﻋﺴَﻰ َر ّﺑ ُﻜ ْﻢ أ َ : Umulur ki rabbiniz size merhamet eder! ج َ ن َﻳ ْﻨ َﻔ ِﺮ ْ ﻖأ ُ ﻀ ْﻴ ِ ﻋﺴَﻰ اﻟ َ : Umulur ki sıkıntı halledilir! Bunun için daha çok Arapça Dilbilgisine Giriş c) Başlama bildiren fiiller: 71 ،ح َ را،َ ﻋﺎد، ﻗﺎ َم، إ ْﺑ َﺘﺪّأ، ﺑﺪَأ،ع َ ﺷ َﺮ ّ ، أﺧّﺬ،ﻞ َ ﺟ َﻌ َ أﻧْﺸﺄ، ﻞ َ أ ْﻗ َﺒ Örnek: ﻞ َﻳﺒْﻜﻲ ُ ﻄ ْﻔ ِ أﺧﺬ اﻟ : Çocuk ağlamaya başladı. ك ُ ﺤ ّﺮ َ ﺶ ﻳ َﺘ ُ ع اﻟﺠﻴ َ ﺷﺮ: Ordu harekete geçti. ﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﺼﻨ ِﻊ ُ ﻞ ﻳ ْﻌ َﻤ ُ ع اﻟﻌﺎﻣ َ ﺷﺮ: İşçi, fabrikada çalışmaya başladı. س َ ح اﻟﺪ ْر ُ ﺸ َﺮ ْ س َﻳ ُ ّﺑﺪأ اﻟ ُﻤ َﺪر : Öğretmen dersi anlatmaya başladı. ﻗﺎم اﻟﻮزﻳ ُﺮ ﺑﺎﻟﺰﻳﺎر ِة : Bakan, ziyarete başladı. BİLGİ, ZAN VE DEĞİŞTİRME FİİLLERİ ب ِ ل اﻟﻘﻠﻮ ُ أﻓْﻌﺎ Bu fiillerde isim cümlesinin önüne gelirler. Mübteda ve haberi nasb ederek meful yaparlar. ﺐ ٌ ﺠ ُﺪ ﻗَﺮﻳ ِ اﻟﻤَﺴ: Mescid yakındır. Hab. müb. ﺠ َﺪ ﻗَﺮﻳﺒًﺎ ِﺴ ْ ﺖ اﻟ َﻤ ُ ﻇ َﻨ ْﻨ َ : Mescidin yakın olduğunu zannetim. 2. mef. 1. mef. Bu fiiler üç guruba ayrılır: a) Bilmek manasına gelenler: ﺟ َﺪ ــ رأى ــ َدرَى َ ﻋِﻠ َﻢ ــ َو َ ﺟﻴّﺪًا َ ﻚ َ ﻋ َﻤَﻠ َ ت ُ ﺟ ْﺪ َ و: İşini iyi buldum. ك ﻋﺎﻟﻤ ًﺎ َ ﺖ أﺑﺎ ُ رأ ْﻳ: Babanı alim gördüm ( bildim) . b) Zan manasına gelenler: ﺐ ْ ﻋ ّﺪ ــ َه َ ﻋ َﻢ ــ َ ﺐ ــ َز َ ﺴ ِ ﻦ ــ ﺣ ﻇﱠ َ َ س اﻟﻄﺎِﻟ ُ ﻦ اﻟ ُﻤ َﺪرﱢ ّﻇ َ : Öğretmen öğrenciyi çalışkan sandı. ﺠ َﺘﻬِﺪًا ْ ﺐ ُﻣ ﻚ ﺷُﺠﺎﻋًﺎ َ ﺖ ﺻَﺪﻳ َﻘ ُ ﻋ ْﻤ َ َز : Arkadaşını cesur zannettim. ك َ ﺨ َﺬ ــ ر ّد ــ َﺗ َﺮ َ ﺻ ّﻴ َﺮ ــ إ ّﺗ َ ﻞ ــ َ ﺟ َﻌ َ ﻞ اﻹﺳﻼ ُم اﻟﻤﺆﻣِﻨﻴﻦ إﺧْﻮاﻧ ًﺎ َ ﺟَﻌ: İslam, müminleri kardeş yaptı. ﻼ ً ﷲ إﺑْﺮاهﻴ َﻢ ﺧﻠﻴ ُ ﺨ َﺬ أ َ إ ّﺗ : Allah, İbrahim’i dost edindi. c) Değiştirme bildirenler: Arapça Dilbilgisine Giriş MASTAR 72 ﺼ َﺪ ُر ْ اﻟ َﻤ Mastar, zamana bağlı olmaksızın bir durum veya olayı anlatan sözdür. Sülasi Mücerred Fiillerin mastarlarının birçok vezni vardır. Bunlardan bazıları şöyledir: 1- ِﻓﻌَﺎَﻟ ٌﺔVezni: Genellikle bir sanat ve meslek ifade etmek için kullanılır. ﻏ ٌﺔ َ ﺻِﺒﺎ: boyacılık ﺧِﻼ َﻓ ٌﺔ: halifelik رﺋﺎﺳ ٌﺔ: başkanlık زراﻋ ٌﺔ: ziraat ﺧِﻴﺎﻃﺔ: terzilik ﺳﻘَﺎﻳ ٌﺔ ِ : suculuk إﻣﺎ َﻣ ٌﺔ: imamet وِزار ٌة: bakanlık ﺗﺠﺎر ٌة: ticaret ﺳِﻔﺎر ٌة: sefaret ﻃِﺒﺎﺧ ٌﺔ: aşçılık ﺣِﺮاﺳ ٌﺔ: bekçilik Bu vezinden geldiği halde meslek bildirmeyen vezinler de vardır: ﻋِﺒﺎ َد ٌة: ibadet ﻗِﺮاء ٌة: okumak ﺣِﻀﺎﻧ ٌﺔ: çocuk bakımı وِﻗﺎﻳ ٌﺔ: korumak ل ٌ ﻓِﻌﺎVezni: Genellikle uzaklaşmak, kaçmak anlamına gelen fiillerin mastarları bu kalıptan gelir. ﻓِﺮا ٌر: kaçmak ق ٌ ﻓِﺮا: ayrılık ﺷِﺮا ٌد: kaçmak, sapmak 2- 3- ن ُ َﻓﻌْﻼVezni: bu vezinden gelen mastarlar daha çok hareket ve davranış anlatır. ن ٌ َدوْرا: dolaşmak ن ٌ َﻗﻔْﺰا: atlamak ن ٌ ﺳﻴْﻼ َ : akmak ن ٌ ﻃﻴْﺮا َ : uçmak ن ٌ َذوْﺑﺎ: erimek ن ٌ ﻓَﻴﻀﺎ: taşmak 4- ل ٌ ﻓُﻌﺎVezni: Genellikle ses ve hastalık bildiren fiillerin mastarı bu vezinden gelir. Arapça Dilbilgisine Giriş ل ٌ ﺻُﻬﺎ: at kişnemek ﻣُﻮا ٌء: miyavlamak ع ٌ ﺻُﺪا: baş ağrısı ﻣُﻜﺎ ٌء: ıslık 5- ُﻓﻌُﻮَﻟ ٌﺔve َﻓﻌَﺎﻟ ٌﺔVezinleri: genellikle bu ölçülerde gelir. ﺳﻬُﻮَﻟ ٌﺔ ٌ : kolaylık ﻋُﺬو َﺑ ٌﺔ: suyun tatlılığı ﻞ ُ َﻓ ُﻌ 73 ل ٌ ﺳُﻌَﺎ: öksürük دُوا ٌر: baş dönmesi vezninden gelen fiillerin mastarları ﻟَﻄﺎ َﻓ ٌﺔ: incelik ﻧﻈﺎﻓَﺔ: temizlik ﺷَﺠﺎﻋ ٌﺔ: cesaret ﺻَﺮاﺣ ٌﺔ: açıklık 6- ﻞ ٌ َﻓ َﻌVezni: ﻞ َ َﻓ ِﻌvezninden gelen lazım fiillerin mastarları genellikle bu vezinden gelir. ح ٌ َﻓ ْﺮ: sevinmek َه ْﺮ ٌم: ihtiyarlamak ﺐ ٌ َﺗ ْﻌ: yorgunluk ﻞ ٌﺸ ْ َﻓ: başarısızlık َﻧ َﺪ ٌم: pişmanlık ق ٌ ﻏ َﺮ َ : bayılmak ل ٌ ُﻓﻌُﻮVezni: ل ٌ وُﺻﻮ: ulaşmak ُﻗﻌُﻮ ٌد: oturmak ج ٌ ﺧُﺮو: çıkmak ل ٌ ﻧُﺰو: inmek ع ٌ رُﺟﻮ: dönmek ل ٌ دُﺧﻮ: girmek ﻣُﺮو ٌر: uğramak ﺣُﻀﻮ ٌر: gelmek ن ٌ ﺳﻜُﻮ ُ : durmak, kalmak ﻞ ٌ َﻓ ْﻌVezni: ع ٌ َز ْر: ekin ekmek ﺚ ٌ ﺤ ْ َﺑ: aramak ﺚ ٌ َﻣ ْﻜ: durmak ﻒ ٌ ﺴ ْ َﻧ: savurmak ﻞ ٌ َﻗ ْﺘ: öldürmek ﺧ ٌﺬ ْ أ: almak َﻓ ْﻬ ٌﻢ: anlamak ب ٌ ﺿ ْﺮ َ : vurmak ﺐ ٌ ﺴ ْ َآ: kazanmak 7- 8- Sülasi mezid fiilerin mastarları aynı zamanda o baba ismi olmaktadır. ﺳ ِﺘﻔْﻌﺎل ْ َﺗﻔْﻌﻴﻞ ـــ إﻓْﻌﺎل ـــ ُﻣﻔَﺎﻋﻠَﺔ ـــ إbabları gibi… Rubaî Mücerred Fiillerin Mastarları İki Vezinden Gelir: ن ٌ ِﻓﻌْﻼVezni: ل ٌ ل ِزﻟْﺰا ُ َز ْﻟﺰَل ُﻳ َﺰ ْﻟ ِﺰ: sarsıntı ل ٌ ﺳﺮْوا ِ ل ُ ﺴ ْﺮ ِو َ ل ُﻳ َ ﺳ ْﺮ َو َ : şalvar giymek 1- Arapça Dilbilgisine Giriş 74 َﻓ ْﻌَﻠَﻠ ٌﺔVezni: ﺟ َﻤ ٌﺔ َ ﺟ ُﻢ َﺗ ْﺮ ِ ﺟ َﻢ ُﻳ َﺘ ْﺮ َ َﺗ ْﺮ: terceme ﻋ ْﺮﺑَﺪ ٌة َ ﻋ ْﺮ َﺑ َﺪ ُﻳ َﻌ ْﺮ ِﺑ ُﺪ: arbede 2- Mimli Mastarlar اﻟﻤﺼْﺪر اﻟﻤﻴﻤﻲ Sülasi fiillerin bazılarının mastarları mimli gelir. Bu tür mastarlara mimi mastar denir. Bunların başlıca iki vezni vardır: ﻞ ٌ َﻣ ْﻔ َﻌVezni: َﻣ ْﻘ َﻌ ٌﺪ: oturmak ﺐ ٌ ﻄَﻠ ْ َﻣ: istemek ﻞ ٌ َﻣ ْﻘ َﺘ: öldürmek 1- َﻳ ْﻘ ُﻌ ُﺪ ﺐ ُ ﻄِﻠ ْ ﻳ ﻞ ُ َﻳ ْﻘ ُﺘ ﻗ َﻌ َﺪ: oturdu ﺐ َ ﻃﻠ: istedi ﻞ َ ﻗﺘ: öldürdü 2- ﻞ ٌ َﻣ ْﻔ ِﻌVezni: Özellikle muzarisinin aynul fiili meksur olan babların minli nastarları bu vezinden gelir. ﺟ ٌﻊ ِ َﻣ ْﺮ: dönmek ﻖ ٌﻄ ِ َﻣ ْﻨ: söylemek ﺟ ُﻊ ِ َﻳ ْﺮ ﻖ ُﻄ ِ َﻳ ْﻨ Bazı sülasi fiillerin mimli mastarlarının sonuna bir ﻈ ٌﺔ َﻋ ِ َﻣ ْﻮ: öğüt vermek ﺣ َﻤ ٌﺔ َ ﻣَﺮ: acımak ﻆ ُ َﻳ ِﻌ ﺣ ُﻢ َ َﻳ ْﺮ Yapma Mastarlar Camit isimlerin sonuna denilir. ﺟ َﻊ َ ر: döndü ﻖ َﻄ َ َﻧ: söyledi ( )ةeklenir. ﻆ َﻋ َ َو: öğüt verdi ﺣ َﻢ ِ َر: acıdı اﻟﻤﺼْﺪﺗﺮ اﻟﺼُﻨﺎﻋﻲ ( )ةeklenerek yapılan mastarlara yapma mastar ن ـــ اﻹﻧﺴﺎﻧﻴ ُﺔ ُ اﻹﻧﺴﺎ: insanlık ل ـــ اﻟﻤَﺴﺆوﻟﻴ ُﺔ ُ اﻟﻤَﺴﺆو: mesuliyet ﻞ ـــ اﻟﺠﺎهِﻠﻴ ُﺔ ُ اﻟﺠﺎ ِه: cahiliyet Arapça Dilbilgisine Giriş BABLAR 75 ب ُ اﻷﺑﻮا Bu bölüm fiil kalıplarını içermektedir. Arapçada fiilerin en az üç asli harften oluşur. Fiiler ya bu üç asli harften ( sülasi mücerred) veya bu üç asli harfe bir, iki veya üç harf ilavesiyle yapılır. Asli dört harfli ve dört asli harfe ilave ile yapılan fiiller de mevcuttur; ancak sülasi veya sülasi mezidlere göre bunlar daha az kullanılır. Butür rubai mezid fiiller daha çok mübalağa için kullanılır. َ )اﻟﺜﻼﺛﻲ اﻟ ُﻤ: Bunlar üç asli haften Sülasi Mücerred Bablar – ( ﺠﺮّد oluşur. Sülasi mücerred fiillerin orta harfinin ( aynul fiil) harekesine göre altı durumu vardır: ﺐ َـ ُـ ُ ﺐ َﻳ ْﻜ ُﺘ َ َآ َﺘ: yazmak س َ س اﻟﺪر ُ ّﺐ اﻟ ُﻤ َﺪر َ َآ َﺘ: Öğretmen dersi yazdı ( müteaddi) س ُ ّﺧﺮج اﻟﻤﺪر : Öğretmen çıktı (lazım) 1. Bab: ب َـ ِـ ُ ﻀ ِﺮ ْ ﺿﺮَب َﻳ َ : dövmek ﻞ وﻟﺪًا ٌ ﺿﺮَب رﺟ َ : Adamın biri çocuk dövdü. ( müteaddi) ﺲ اﻟﻮﻟ ُﺪ َ ﺟَﻠ َ : Çocuk oturdu. (lazım) 2. Bab: ﺢ َـ َـ ُ ﺢ َﻳ ْﻔ َﺘ َ َﻓ َﺘ : açmak ب َ س اﻟﺒﺎ ُ ﺢ اﻟﺤﺎر َ َﻓ َﺘ: Bekçi kapıyı açtı. ( müteaddi) س ُ ّﺐ اﻟ ُﻤ َﺪر َ ذه : Öğretmen gitti. (lazım) 3.Bab: ﻋِﻠ َﻢ َﻳ ْﻌَﻠ ُﻢ ِـ َـ َ : bilmek ب َ ﺐ اﻟﺠﻮا ُ ﻋِﻠ َﻢ اﻟﻄﺎﻟ َ : Öğrenci cevabı bildi. ( müteaddi) ﺺ ّ ﻞ اﻟﻠ َﺟ ِ َو : Hırsız korktu. (lazım) 4. Bab: َآ ُﺮ َم َﻳ ْﻜ ُﺮ َُم ُـ ُـ: cömert olmak َآ ُﺮ َم ﺧﺎﻟ ٌﺪ : Halid cömert oldu. (lazım) ﻦ ﺧﺎﻟ ٌﺪ َﺴ ُﺣ : Halid güzel oldu. (lazım) 5. Bab: 6. Bab: ﺐ ِـ ِـ ُ ﺴ ِﺤ ْ ﺐ َﻳ َ ﺴ ِﺣ َ : sanmak Arapça Dilbilgisine Giriş 76 ﺐ ﻣﺠ َﺘﻬِﺪًا َ س اﻟﻄﺎﻟ ُ ّﺐ اﻟ ُﻤ َﺪر َ ﺴ ِﺣ َ : Öğretmen öğrenciyi çalışkan sandı. ( müteaddi) ث ﺧﺎﻟ ٌﺪ َ َو ِر : Halid mirasçı oldu. (lazım) Bu bablardan 5. bab hariç diğer bablardan gelen fiiller çoğunlukla müteaddi, bazen de lazım olarak gelir. Beşinci bab ise lazım olarak gelir. Sülasi Mezid Bablar- ( Sülasi’ye Harf İlavesiyle Elde Edilen Bablar): a) Sülasi Mezid Rubai – ( Sülasiye Bir Harf İlavesiyle Yapılan Bablar) : 1- İfal ( ) إﻓْﻌﺎلBabı: Sülasi fiilin başına bir hemze getirilerek yapılır. Müteaddi fiili lazıma çevirir. Fiil zaten müteaddiyse, teaddi yönünü güçlendirir. Yani tek meful alıyorsa iki meful almasını sağlar. إآْﺮا ٌم ُﻳ ْﻜ ِﺮ ُم َأ ْآ َﺮ َم: ikram etti. Müteaddi: أ ْآ َﺮ َم: ikram etti ﺴ َﺪ َ أ ْﻓ: bozdu ﻒ َ ﻀ َ ﻏ ْ أ: kızdırdı ﺲ َ ﺟَﻠ ْ أ: oturttu ﻇ َﻬ َﺮ ْ َأ: gösterdi Lazım: َآ ُﺮ َم: kerim oldu ﺴ َﺪ َ َﻓ: bozuldu ﺐ َ ﻀ ِ ﻏ َ : kızdı ﺲ َ ﺟَﻠ َ : oturdu ﻇ َﻬ َﺮ َ : belirdi Müteaddi ( Birden Fazla Mefulle) Müteaddi ( Tek Mefulle) ﺳ َﻤ َﻊ ْ َأ: işittirdi ﺐ َ أ ْر َآ: bindirdi أ ْﻓ َﻬ َﻢ: anlattı أ ْﻗ َﺮَا: okuttu َأ ْﺑَﻠ َﻎ: ulaştırdı ﺳ ِﻤ َﻊ َ : işitti ﺐ َ َر ِآ: bindi َﻓ ِﻬ َﻢ: anladı َﻗ َﺮَأ: okudu َﺑَﻠ َﻎ: ulaştı Arapça Dilbilgisine Giriş 77 Lazım ( Geçişsiz) Fiil: Failin fiili mefulu bihe geçmeyip kendi üzerinde kalan fiile denilir. Lazım fiiller ancak harfi cer yardımıyla meful alırlar. Örnek: ﺴ َﺪ اﻟﻄﻌﺎ ُم َ َﻓ: Yemek bozuldu ﻞ َﺟ ُ َﺑ ُﻌ َﺪ اﻟ َﺮ: Adam uzak oldu ﺖ ُ ﻦ اﻟﺒَﻴ ْﻋ َ ﻞ َﺟ ُ َﺑ ُﻌ َﺪ اﻟ َﺮ: Adam evden uzak oldı. ( Burada ancak harfi cer yardımıyla meful alabilmiştir) Müteaddi – ( Geçişli) Fiil: Failin fiili kendi üzerinde kalmayıp bir veya daha fazla mefule geçen fiilidir. Müteaddi fiiller doğrudan yani harfi cersiz olarak meful alabilen fiillerdir. ﻞ اﻟﺨﺒ َﺮ ُ ﺳ ِﻤ َﻊ اﻟﺮﺟ َ Mef . Fail : Adam haberi dinledi. Fiil ﻞ اﻟﻮﻟ َﺪ اﻟﺨ َﺒ َﺮ ُ ﺳ َﻤ َﻊ اﻟﺮﺟ ْ أ: Adam çocuğa haberi dinletti. 2. mef. 1. mef. Fail fiil 2- Tefııl ( ) َﺗﻔْﻌﻴﻞBabı: Sülasi’nin aynul fiili (yani asli orta harfi) şeddelenerek yapılır. َﺗﻜْﺮﻳ ٌﻢ ُﻳ َﻜﺮﱢ ُم َآ ﱠﺮ َم: ikram etti Tefiil babının kullanımı: a) İfaal babı gibi tefıl babı da bazı lazım fiileri müteaddi yapmak veya müteaddi fiillerin tadiyesini güçlendirmek için kullanılır. Lazım fiili müteaddi yaptığına örnek: ﺐ َ َﻟ ّﻌ: oynattı َآ ّﺒ َﺮ: büyüttü غ َ َﻓ ّﺮ: boşalttı ﺐ َ َﻟ ِﻌ َآ ُﺒ َﺮ غ َ َﻓ َﺮ : oynadı : büyüdü : boşaldı ﻞ اﻟﻮَﻟ َﺪ ُﺟ ُ ﺐ اﻟﺮ َ َﻟ ﱠﻌ: Adam çocuğu oynattı. Aslen müteaddi olan fiilin iki meful almasına örnek: Arapça Dilbilgisine Giriş ﻋّﻠ َﻢ َ : öğretti ﺐ َ َآ ّﺘ: yazdırdı ب َ ﺷ ّﺮ ّ : içirdi. 78 ﻋِﻠ َﻢ َ : bildi ﺐ َ َآ َﺘ: yazdı ب َ ﺷ ِﺮ َ : içti ن َ ﻋّﻠ َﻢ اﻟ ُﻤ َﻌﻠّ ُﻢ اﻟﺘِﻠﻤﻴ َﺬ اﻟﻘُﺮا َ : Öğretmen öğrenciye Kuran öğretti. b) Tefıl babı ayrıca işin kuvvetlice yapıldığını ifade için de kullanılır. ق َ َﻣ ّﺰ: parçaladı ق َ َﻓ ّﺮ: dağıttı ﻖ َ ﻏّﻠ َ : kapattı ق َ ﻣَﺰ: yırttı ق َ َﻓ َﺮ: ayırdı ﻖ َ ﻏَﻠ َ : kapattı ﺐ اﻟ َﻮ َر َﻗ َﺔ ُ ق اﻟﻜَﺎ ِﺗ َ َﻣ ّﺰ: Yazar kağıdı parçaladı. 3- Müfaale ( ) ﻣُﻔﺎﻋﻠﺔBabı: Fau’l fiil yani fiilin birinci harfinden sonra bir elif ilavesiyle yapılır. ب ﻣُﺤﺎر َﺑ ٌﺔ ُ ب ﻳُﺤﺎ ِر َ ﺣﺎ َر: Karşılıklı savaşmak Müfaale babı daha çok müşareket (işteşlik) için kullanılır. ﺐ َ آﺎ َﺗ ﻞ َ ﻗﺎ َﺗ ب َ ﺷَﺎ َر : yazıştı : savaştı(karşılıklı) : birlikte içti ﺐ َ َآ َﺘ: yazdı ﻞ َ َﻗ َﺘ: öldürdü ب َ ﺷ ِﺮ َ : içti ﺻﺪِﻗﺎﺋ ِﻪ ْ ﺐ اﻷﺳْﺘﺎ ُذ ﻣ َﻊ َأ َ آﺎ َﺗ: Hoca, arkadaşlarıyla yazıştı. Müfaale babından gelen bazı fiiller süreklilik ve gayret de bildirir. ﺐ َ ﻏﺎَﻟ: yenmeye çalıştı ﺐ َ ﻃﺎﻟ: devamlı olarak istedi ﻖ َ ﺳﺎ َﺑ: geçmeye çalıştı ﺐ اﻟﻔﺮﻳﻘﺎن َ ﻏﺎَﻟ ﺐ َ ﻏَﻠ َ : yendi ﺐ َ ﻃَﻠ: istedi ﻖ َ ﺳ َﺒ َ : geçti : İki takım birbirlerini yenmeye çalıştı. Arapça Dilbilgisine Giriş 79 b) Sülasi Mezid Humasi - ( Sülasiye İki Harf İlavesiyle Yapılan Beş Harfli Fiiller) : 1- İnfial (إ ْﻧﻔِﻌﺎل edilerek yapılır. ) Babı: Sülasi Fiilin başına hemze ve sakin nun ( )نilave ﺴ ُﻢ إ ْﻧﻘِﺴﺎ ٌم ِ ﺴ َﻢ َﻳ ْﻨ َﻘ َ إ ْﻧ َﻘ: Kısımlara ayrıldı. İnfial babı mutavaat içindir. Mutavaat ise müteaddi fiilin lazım fiile dönüşmesidir. Müteaddi fiil bu baba girince lazım yani geçişsiz olur. ﺴ َﺮ َ إ ْﻧ َﻜ: kırıldı ﺢ َ إ ْﻧ َﻔ َﺘ: açıldı ﺴ َﻢ َ إ ْﻧ َﻘ: bölündü ﺴ َﺮ َ َآ: kırdı ﺢ َ َﻓ َﺘ: açtı ﺴ َﻢ َ َﻗ: böldü ﺐ اﻟﻘﻠ َﻢ ُ ﺴ َﺮ اﻟﻄﺎﻟ َ َآ: Öğrenci kalemi kırdı. إ ْﻧ َﻜﺴَﺮ اﻟﻘﻠ ُﻢ: Kalem kırıldı. 2- İftial ( )إ ْﻓﺘِﻌﺎلBabı: Sülasi fiilin başına meksur bir hemze, faul fiil ile aynul fiil yani, fiilin asli harflerinden birinci harfi ile ikinci harfi arasına fethalı bir ( )تta getirilerek yapılır. Bu bab da temelde mutavaat içindir. ﺟ َﺘ َﻤ َﻊ ْ إ: toplandı ﻞ َ إ ْﻧ َﺘ َﻘ: taşındı إ ْﻣ َﺘ َﻨ َﻊ: kaçındı ﺟ َﻤ َﻊ َ : topladı ﻞ َ َﻧ َﻘ: taşıdı َﻣ َﻨ َﻊ: alıkoydu Bu babdan gelen fiiller bazen öznenin gayretini bildirmek için gelir. ﺟ َﻬ َﺪ َ : çalıştı ------ ﺟ َﺘ َﻬ َﺪ ْ إ: çalışıp çabaladı. ﻞ ِﺼ ْ ب ﻓﻲ اﻟ َﻔ َ ﺖ اﻟﻄﻼ ُ ﺟ َﻤ ْﻌ َ : Öğrencileri sınıfta topladım. ﻞ ِﺼ ْ ب ﻓﻲ اﻟﻔ ُ ﺟ َﺘ َﻤ َﻊ اﻟﻄُﻼ ْ إ: Öğrenciler sınıfta toplandılar. Arapça Dilbilgisine Giriş 80 3- İfılal ( ) إ ْﻓﻌِﻼلBabı: Fiilin başına meksur bir hemze getirilip, kelimenin son harfi de meftuh yapılarak şeddelenir. Bu bab, renkler ve beden kusurlarını bildirmek için kullanılır. ﺻﻔِﺮار ْ ﺼ َﻔ ﱡﺮ إ ْ ﺻ َﻔ ﱠﺮ َﻳ ْ إ: sarardı ﻀ ﱠﺮ َ ﺧ ْ إ: yeşerdi ﺾ إ ْﺑ َﻴ ﱠ: beyazladı ج ﻋ َﺮ ﱠ ْ إ: topal oldu س ﺧ َﺮ ﱠ ْ إ: dilsizleşti ﻋ َﻮ ﱠر ْ إ: tek gözlü oldu ﻀ ُﺮ َ ﺧ ْ أ: yeşil ﺾ ُ أ ْﺑ َﻴ: beyaz ج ُ ﻋ َﺮ ْ أ: topal س ُ ﺧ َﺮ ْ أ: dilsiz ﻋ َﻮ ُر ْ أ: tek gözlü ﻞ ِﺟ ُ ﺷ ْﻌ ُﺮ اﻟ َﺮ َ ﺾ إ ْﺑ َﻴ ﱠ: Adamın saçı beyazladı ﻞ ُ ج اﻟﺮﺟ ﻋ َﺮ ﱠ ْإ : Adam topal oldu. ُ ) ﺗَﻔﺎBabı: Sülasi fiilin başına meftuh bit ta 4- Tefâul (ﻋﻞ ile aynul fiil arasına da bir elif getirilerek yapılır. () ت, faul fiili ﻞ َﺗﻔَﺎﻋُﻞ ُﻋ َ ل َﻳﺘَﻔﺎ َ َﺗﻔَﻌﺎ a) Tefaul babı müfaale babından fiillerin mutavaatını yapmak için kullanılır. ﺧ َﺮ َ ﻓﺎ: övündü ------ ﺧ َﺮ َ َﺗﻔَﺎ: kendi kendine övündü ﻋ َﺪ َ ﺑﺎ: uzaklaştırdı ------ ﻋ َﺪ َ َﺗﺒَﺎ: uzaklaştı b) Müşareket bildirir: ن َ َﺗﻌَﺎ َو: yardımlaştı ﻖ َ ﺗَﺴﺎ َﺑ : yarıştı c) Yapmacılık ifade etmek için de kullanılır. ﻞ َ ﺟ ِﻬ َ : bilmedi -------- ﻞ َ ﺗَﺠﺎ َه: bilmezden geldi ت َ ﻣﺎ: öldü ----------- ت َ ﺗَﻤﺎ َو: ölmüş gibi göründü ﻧﺎ َم: uyudu ----------- ﺗَﻨﺎ َو َم: uyumuş gibi yaptı ﺿﻰ اﻟ َﻮَﻟ ُﺪ َ ﺗَﻤﺎ َر : Çocuk hastaymış gibi yaptı. Arapça Dilbilgisine Giriş 81 س َ ﻞ اﻟﻤﺪﻳ ُﺮ اﻟﻨﺎ َ ﺗَﺠﺎ َه: Müdür insanları tanımazdan geldi. 5- Tefauul ( )ﺗَﻔﻌّﻞBabı: Sülasi fiilin balına meftuh ta aynul fiil şeddelenerek yapılır. ( )تgetirilerek ve ق َﺗ َﻤﺰﱡق ُ ق َﻳ َﺘ َﻤ ّﺰ َ َﺗ َﻤ ّﺰ: parçalandı a) Tefııl babından fiilerin mutavaatını yapar. ق َ َﻣ ّﺰ: parçaladı ------ ق َ َﺗ َﻤ ّﺰ: parça parça oldu ف َ ﺷ ّﺮ َ : şereflendirdi ----- ف َ ﺸ ّﺮ َ َﺗ: şereflendi ﺸ ّﺮﻓْﻨﺎ ﺑﺰﻳﺎر ِة اﻟﻌﻠﻤﺎ ِء َ َﺗ س اﻹﻣﺎ ُم ﻋﻦ اﻟﺼﻼ ِة َ ﺗﺤ ّﺪ : Alimlerin ziyareti ile şereflendik : İmam, namaz hakkında konuştu. c) Sülasi Mezid Südasi – ( Sülasiye Üç Harf İlavesiyle Yapılan Altı Harfli Fiiller) : Südasi fiillerin dört babı vardır. Bunlardan pratikte en çok kullanılanı İstifal babıdır. Diğer südaî bablar az kullanılır ve daha çok mübalağa ifade ederler. 1- İstifal ( ﺳ ِﺘﻔْﻌﺎل ْ )إBabı: Sülasi fiilin başına hemze () إ, sin ( ) سve ta ( )تilave edilerek yapılır. ﺳ ِﺘﻐْﻔﺎر ْ ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ُﺮ إ ْ إﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ َﻳ: bağışlanma diledi İstifal babı temel olarak talep için kullanılmakla beraber farklı anlamlarda kullanıldığı da olmaktadır. ﻏ َﻔ َﺮ َ : bağışladı ------- ﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ ْ إ: bağış diledi ﻖ َﻄ ِ ﻧ: konuştu -------- إﺳ َﺘ ْﻨﻄَﻖ: konuşmasını istedi ن َ َأ ِذ: izin verdi -------- ن َ ﺳﺘَﺄ َذ ْ إ: izin istedi س ِ ﻦ اﻟ ُﻤ َﺪ ّر ْ ﺐﻣ ُ ن اﻟﻄﺎﻟ َ ﺳﺘَﺄ َذ ْ إ: Öğrenci öğretmenden izin istedi. َ )اﻟﺮﺑﺎﻋﻲ اﻟ ُﻤ: Kök harfleri dört harften Rubaî Mücerred Bab – ( ﺠﺮّد oluşan rubai mücerred fiillerin tek bir babı vardır: Arapça Dilbilgisine Giriş ل ُ ﻞ َﻓ ْﻌَﻠَﻠ ٌﺔ ــ ِﻓﻌْﻼ ُ ُﻳ َﻔ ْﻌِﻠ 82 ﻞ َ َﻓ ْﻌَﻠ ل ٌ ل َز ْﻟ َﺰَﻟ ٌﺔ ــ ِزﻟْﺰا ُ َز ْﻟﺰَل َ ُﻳ َﺰ ْﻟ ِﺰ: sarsmak ﺟ َﻤ ٌﺔ ﺗﺮﺟﺎ ٌم َ ﺟ ُﻢ َﺗ ْﺮ ِ ﺟ َﻢ ُﻳ َﺘ ْﺮ َ َﺗ ْﺮ: tercüme etmek ﺖ ُآﺘُﺒﺎ آَﺜﻴﺮ ًة ُ ﺟ ْﻤ َ َﺗ ْﺮ : Birçok kitap tercüme ettim. َز ْﻟﺰَل َ اﻟﻤُﺠﺎهﺪون اﻟﻌﺪ ﱠو: Mücahidler düşmanı sarstı. Rubaî Mezid: Rubaiye bir veya iki harf ilavesiyle yapılan bablar ise az kullanılır ve genellikle mübalağa ifade eder. İSMUL FAİL VE İSMİ MEFUL ل ُ ﻞ و إﺳ ُﻢ اﻟﻤَﻔﻌﻮ ُ ﺳ ُﻢ اﻟﻔﺎﻋ ْإ İsmi Fail : Fiilden türeyip işi yapan kimseyi gösterir. İsmi Meful: Fiilden türeyip, işten etkilenen kişi veya nesneyi gösterir. Sülasi Fiillerde İsmi Fail kalıbında gelir. Örnek: ( )ﻓﺎﻋﻞkalıbında, ismi meful ise ( )ﻣﻔْﻌﻮل İsmi Meful ب ٌ َﻣ ْﻜﺘُﻮ: yazılan, yazılmış ب ٌ ﻣﺸْﺮو: içilen, içilmiş ح ٌ َﻣﻔْﺘﻮ: açılan, açılmış َﻣﻌْﻠﻮ ٌم: bilinen, bilinmiş İsmi Fail Fiil ﺐ ٌ آﺎ ِﺗ: yazan ب ٌ ﺷﺎ ِر: içen ﺢ ٌ ﻓﺎ ِﺗ: açan ﻋﺎِﻟ ٌﻢ: bilen ﺐ َ َآ َﺘ: yazdı ب َ ﺷ ِﺮ َ : içti ﺢ َ َﻓ َﺘ: açtı ﻋِﻠ َﻢ: bildi Lazım fiillerin ismi mefulü gelmemektedir. Sülasi mezidlerde ismi fail ve ismi meful muzari fiilden yapılır. Muzari fiildeki muzari harf atılarak yerine zammeli mim getirilir. Sondan bir önceki harfin harekesi ismi failde meksur, ismi meful de meftuh olur. Örnekler: Arapça Dilbilgisine Giriş 83 İsmi meful İsmi fail Muzari Mazi ﻚ ٌﺤ َﻀ ْ ُﻣ: gülünen ب ٌ ُﻣ َﻜ ﱡﺬ: yalanlanan ﺐ ٌ ﺳ َ ﻣُﺤﺎ: hesap edilen ﺐ ٌ ﺴ َ ُﻣﻜْﺘ: kazanılan ﺴ َﺘ ْﻐ َﻔ ٌﺮ ْ ُﻣ: bağışlanma ﻚ ٌﺤ ِﻀ ْ ُﻣ: güldüren ب ٌ ُﻣ َﻜ ﱢﺬ: yalanlayan ﺐ ٌ ﺳ ِ ﻣُﺤﺎ: hesap eden ﺐ ٌ ﺴ ِ ُﻣﻜْﺘ: kazanan ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ٌﺮ ْ ُﻣ: bağışlanma ﻚ ُﺤ ِﻀ ْ ُﻳ ب ُ ُﻳ َﻜﺬﱢ ﺐ ُ ﺳ ِ ﻳُﺤﺎ ﺐ ُ ﺴ ِ َﻳ ْﻜ َﺘ ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ُﺮ ْ َﻳ ﺿﺤَﻚ ْ ا: güldürdü ب َ َآ ّﺬ: yalanladı ﺐ َ ﺳ َ ﺣﺎ: hesap etti ﺐ َ ﺴ َ إ ْآ َﺘ: kazandı ﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ ْ إ: dilenen dileyen bağışlanma istedi İsm-i Fail’in Ameli: İsmi fail başında ( ) الbulunduğu sürece malum fiil gibi amel eder. ﻚ َ أﻧﺎ اﻟﺸّﺎآ ُﺮ ِﻧ ْﻌ َﻤ َﺘ : Ben senin nimetlerine teşekkür edenim. Meful – i. Fail ﺖ ﺑﺎﻟﺠﺎﺣ ِﺪ ﻓﻀْﻠ ُﻜ ْﻢ ُ ﺴ ْ َﻟ: Sizin faziletinizi inkar edici değilim. Meful i. Fail ل اﻟﻤﺠﻴﺪ ُة ِ ﻲ هﻮ اﻟﺠﺎﻣ ُﻊ ﺟَﻤﻴ َﻊ اﻟﺨِﺼﺎ ّ ﻋﻠ: Ali, bütün güzel hasletleri kendisinde Meful – i. Fail toplamıştır. İsmi failin başında ( ) الyoksa amel etmesi için iki şart vardır: 1- Mazi anlamında olmamalı, şimdiki veya gelecek zaman anlamında olmalıdır. ﻚ َ ﻚ ِﻟﺄَﻗ ُﺘَﻠ َ ي إَﻟ ْﻴ َ ﻂ َﻳ ِﺪ ٍ ﻣﺎ أﻧﺎ ﺑِﺒﺎﺳ: “Ben seni öldürmek için elimi uzatmam.” Mef.- i. fail ( Burada ismul fail burada mazi anlamında olmadığından amel etmiştir) 2- Kendisinden önce, nefiy, soru, mübteda, mevsuf veya sahibul hal durumunda olan bir kelime geçmelidir. Arapça Dilbilgisine Giriş 84 أَزاﺋ ٌﺮ أﺧﻮك رﻓﻴﻘَﻪ: Kardeşin arkadaşını ziyaret edecek mi? ( İsmi failden önce soru edatı gelmiştir. ) ﻲ ﻣُﺴﺎ ِﻓ ٌﺮ ﺧﺎُﻟ ُﻪ ّ ﻋِﻠ: Ali’nin dayısı yolcudur. ( İsmi failden önce mübteda gelmiştir) fail i.fail İsimi failin mübalağa sigaları da onunla aynı şartlarda amel eder. İsm-i Mefulün Ameli: İsmİ meful meçhul fiil gibi amel eder. Bunu için gereken şartlar ismİ failde olduğu gibidir. اﻟـ ُﻤ ْﻜ َﺮ ُم ﺿﻴ ُﻔ ُﻪ ﻣﺤﻤﻮ ٌد : Misafirine ikram edilen övülmüştür. n. fail- i. meful ﻣﺎ ﻣَﻌﺮوﻓ ٌﺔ ﺣﻘﻴﻘ ُﺔ اﻷﻣ ِﺮ : İşin gerçeği bilinmemektedir. n. fail- i. meful ح ﺟﺎﺋﺰ ًة ٌ اﻟ ُﻤﺠْﺘ ِﻬ ُﺪ ﻣَﻤﻨﻮ : Çalışkana ödül verilmiştir. ﺖ ﻟِﺴﺎ ِﻧ ِﻪ َ ﺤ ْ اﻟﻤَﺮ ُء َﻣﺨْﺒﻮ ٌء َﺗ: Kişi dilinin altında saklıdır. ZAMAN VE YER İSİMLERİ ن ُ ن و اﻟﻤﻜﺎ ُ أﺳﻤﺎ ُء اﻟﺰﻣﺎ Zaman ve yer isimleri bir fiilin işlendiği zamanı veya yeri gösterir. Sülasi mücerred fiillerde iki vezne göre gelir. 1- (ﻞ ٌ ) َﻣ ْﻔ َﻌVezni: i. zaman ve mekan ﺐ ٌ َﻣ ْﻠ َﻌ: oyun alanı, oyun zamanı ﻞ ٌﺧ َ ﻣَﺪ: giriş yeri, giriş zamanı Muzari ﺐ ُ َﻳ ْﻠ َﻌ ﻞ َﺧ ُ ﻳَﺪ Mazi َﻟﻌِﺐ: oynadı َدﺧَﻞ: girdi Arapça Dilbilgisine Giriş ج ٌ ﺨ َﺮ ْ َﻣ: çıkış yeri, çıkış zamanı ﺐ ٌ َﻣ ْﻜ َﺘ: yazıhane, yazı zamanı ﺦ ٌ ﻄ َﺒ ْ َﻣ: pişirme yeri, piş. zamanı ﻄ َﻌ ٌﻢ ْ َﻣ: yemekhane, yem. zamanı ج ُ ﺨ ُﺮ ْ َﻳ ﺐ َ َﻳ ْﻜ ُﺘ ﺦ ُ ﻄ ُﺒ ْ َﻳ ﻄ َﻌ ُﻢ ْ َﻳ 85 ج َ ﺧ َﺮ َ : çıktı ﺐ َ َآ َﺘ: yazdı ﺦ َ ﻃ َﺒ َ : pişrid ﻃ َﻌ َﻢ َ : yedi 2- ( ﻞ ٌ ) َﻣ ْﻔ ِﻌVezni: Muzarisinin aynul fiili kesralı fiillerin zaman ve yer isimleri genellikle bu vezinden gelir: ﺲ ٌ ﺠِﻠ ْ َﻣ: oturma yeri, oturma zamanı ل ٌ َﻣ ْﻨ ِﺰ: inme yeri, inme zamanı ﻞ ٌﺼ ِ َﻣ ْﻔ: mafsal, eklem yeri, zamanı ﺲ ُ ﺠِﻠ ْ َﻳ: oturuyor ل ُ َﻳ ْﻨ ِﺰ: iniyor ﻞ ُﺼ ِ َﻳ ْﻔ: ayırıyor Not: Bir şeyin çok olduğu veya çokça yapıldığı yeri gösteren ismi mekanın sonuna ( )ةeklenir. ﺼ َﺒ َﻐ ٌﺔ ْ َﻣ: boyahane ﻄ َﺒ َﻌ ٌﺔ ْ َﻣ: matbaa َﻣ ْﻜ َﺘ َﺒ ٌﺔ: kütüphane ﺳ ٌﺔ َ َﻣ ْﺪ َر: okul ﺻﺒَﻎ َ : boyadı ﻃ َﺒ َﻎ َ : tab etti ﺐ َ َآ َﺘ: yazdı س َ َد َر: ders yaptı Not: Mezif fiillerin zaman ve yer isimleri, bu fiillerin ismul mefulleri ile aynıdır. ُﻣ َﺘ َﻌ ﱠﺒ ٌﺪ: ibadet yeri, ism. zamanı ﺴ َﺘﺸْﻔﻰ ْ ُﻣ: hastane ق ٌ ُﻣ ْﻔﺘَﺮ: yolların ayrılış yeri, kavşak َﺗ َّﻌ ّﺒ َﺪ: ibadet etti ﺳ َﺘﺸْﻔﻰ ْ إ: şifa aradı ق َ إ ْﻓ َﺘ َﺮ: ayrıldı Arapça Dilbilgisine Giriş BİR DEFA OLUŞ İSMİ 86 إﺳْﻢ اﻟ َﻤﺮّة Bir ismin bir defa olduğunu gösteren isme, ismi merre denir. Hangi fiilden yapılıyor ise onun (ٌﻌَﻠﺔ ْ ) َﻓvezninden gelir. ﻞ أ ْآَﻠ ًﺔ ُﺟ ُ ﻞ اﻟﺮ َ َأ َآ: Adam bir kere yedi ﺠ َﺪ ًة ْﺳ َ ﺠ َﺪ اﻹﻣﺎ ُم َﺳ َ : İmam bir defa secde etti. ﺢ َ َﻓ َﺘ: açtı ----- ﺤ ًﺔ َ َﻓ ْﺘ: bir açış ﻈ َﺮ َ َﻧ: baktı ----- ﻈ َﺮ ًة ْ َﻧ: bir bakış ب َ ﺷ ِﺮ َ : içti ----- ﺷ ْﺮ َﺑ ًﺔ َ : bir içiş Mezid fiillerde ismi merre, bu fiillerin mastarlarının sonuna bir eklenerek yapılır. ( )ة إ ْﺑﺘِﺴﺎ ٌم: gülümsemek ----- إ ْﺑﺘِﺴﺎ َﻣ ٌﺔ: bir gülümseyiş DURUM İSMİ Fiilin olma tarzını anlatır. Sülasilerde ُ ﺲ اﻟﻄﺎﻟ َ ﺟَﻠ َ س ِ ﺴ َﺔ اﻟ ُﻤ َﺪ ّر َ ﺐ ﺟَﻠ ع ِ إﺳ ُﻢ اﻟﻨﻮ (ٌ ) ِﻓﻌْﻠﺔvezni üzere gelir. : Öğrenci öğretmen gibi oturdu ﺺ ﺤ َﺔ اﻟِﻠ ﱢ َ ب ﻓﺘ َ ﻞ اﻟﺒﺎ ُ ﺢ اﻟﺮﺟ َ ﻓﺘ: Adam kapıyı hırsızın açışı gibi açtı. ﻞ ِﺟ ُ أآﻞ اﻟﻮﻟ ُﺪ أآْﻠ َﺔ اﻟﺮ : Çocuk adam gibi yedi. CİNS VE TEKİL İSİM إﺳﻢ اﻟﻮﺣﺪة،إﺳ ُﻢ اﻟﺠﻨﺲ Cins İsm; bir cinsteki tüm varlıklara verilen isimdir. ﺷﺠ ٌﺮ: ağaç ﻚ ٌ ﺳ َﻤ َ : balık ق ٌ ور: kağıt Arapça Dilbilgisine Giriş 87 Bu cins isimden sadece bir varlık gösterilmek istenirse, o cinsi gösteren ismin sonuna bir ( )ةeklenir. ﺷﺠﺮ ٌة: bir ağaç ﺳﻤَﻜ ٌﺔ َ : bir balık ورﻗ ٌﺔ: bir kağıt İSMİ ALET إﺳﻢ اﻵﻟﺔ Alet ismi, aletin işlediği fiilden şu vezinlerde gelir: ( ) ِﻣﻔْﻌﺎل, ( ) ِﻣ ْﻔﻌَﻞ, () ﻣِﻔﻌَﻠﺔ. Örnekler: ( ) ِﻣﻔْﻌﺎل: ِﻣ ْﻜﻴﺎل: ölçü aleti ِﻣﻔْﺘﺎح: anahtar ﻣﻴﺰان: terazi آﺎل: ölçtü ﺢ َ َﻓ َﺘ: açtı ن َ َو َز: tarttı ( ) ِﻣ ْﻔﻌَﻞ: ِﻣ ْﺒﺮَد: törpü ﺤﻔَﺮ ْ ِﻣ: kazma ِﻣ ْﻨﺒَﺮ: minber َﺑ َﺮ َد: törpüledi ﺣ َﻔ َﺮ َ : kazıdı َﻧ َﺒ َﺮ: kaldırdı ( ) ﻣِﻔﻌَﻠﺔ: ِﻣ ْﻜ َﻨﺴَﺔ: süpürge ِﻣﻤْﺴﺤﺔ: silgi ِﻣ ْﻠ َﻌﻘِﺔ: kaşık. ﺲ َ َآ َﻨ: süpürdü ﺢ َﺴ َ َﻣ: sildi ﻖ َ َﻟ ِﻌ: yaladı Bazı alet ismleri fiilden türememiştir. Örnek: ﺟﺮَس َ : zil ----- ِﻗﺪِر: tencere ------ ﻓﺄس: balta Arapça Dilbilgisine Giriş ÜSTÜNLÜK İSMİ إﺳﻢ اﻟ َﺘﻔْﻀﻴﻞ İsmu’t tafdil yani üstünlük ismi müzekkerde vezninde gelir. Müennes : en büyük ُآﺒْﺮى ﺻﻐْﺮى ُ : en küçük ﺣﺴْﻨﻰ ُ : en güzel ﻲ ﻋَﻠ ﱟ ﻦ ْ ل ِﻣ ُ ﻃ َﻮ ْ أ Mefdul aleyhi - i. Tafdil - 88 ﻞ ُ أ ْﻓ َﻌ, müenneste ُﻓﻌْﻠﻰ Müzekker : en büyük İsim : büyük َأ ْآﺒَﺮ ﺻﻐَﺮ ْ أ: en küçük ﻦ ُﺴ َﺣ ْ أ: en güzel آَﺒﻴﺮ ﺻَﻐﻴﺮ: küçük ﺣﺴﻦ: güzel ﺣ َﻤ ُﺪ ْ َأ: Ahmet, Ali’den daha uzundur. mufaddal ﻞ ِ ﻦ اﻟﺠ َﻤ ْ ﻞ أﺿْﺨ ُﻢ ِﻣ ُ اﻟﻔﻴ : Fiil deveden daha iridir. ل ِ اﻟﻌﻠ ُﻢ أ ْﻧ َﻔ ُﻊ ﻣِﻦ اﻟﻤﺎ : İlim maldan daha yararlıdır. Not: Kıyas durumlarında müennes için de ﻞ ُ أ ْﻓ َﻌvezni kullanılır. ﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ ْ َز ْﻳﻨَﺐ أ ْآ َﺒ ُﺮ ﻣ : Zeybeb, Aişe’den daha büyüktür. اﻟ َﻤﺪْرﺳ ُﺔ أ ْآ َﺒ ُﺮ ﻣﻦ اﻟﻤﻜﺘَﺒ ِﺔ: Okul, kütüphaneden büyüktür. En üstünlüğü ifade etmek için müenneslerde ُﻓﻌْﻠﻰvezni kullanılır. ﺖ اﻟ ُﻜﺒْﺮى ُ اﻟ ِﺒ ْﻨ: En büyük kız ﺤﺴْﻨﻰ ُ أﺳْﻤﺎ ُء اﻟ: En güzel isimler SIFATI MÜŞEBBEHE ﺸﺒّﻬﺔ ﺑﺈﺳﻢ اﻟﻔﺎﻋﻞ َ ﺻِﻔ ُﺔ اﻟ ُﻤ SıfatI müşebbehe lazım fiilden türer. İfade ettiği mana ile devamlı sıfatlanan kişi veya varlığı gösterir. Oysa ismi failde ise bu devamlılık şartı aranmaz. Örneğin: ﻧﺎﺋ ٌﻢ: uyuyan ----- ﺲ ٌ ﺟﺎﻟ: oturan, dediğimiz zaman, uyumak veya oturmak failin devamlı bir sıfatı değildir. آَﺮﻳ ٌﻢ: cömert ------ رﺣﻴ ٌﻢ: merhametli anlamındadır. Bu sıfatlar devamlılık gösteriri. Yoksa arasıra cömertlik yapana آَﺮﻳ ٌﻢveya bazen Ancak; Arapça Dilbilgisine Giriş merhametli olana vardır.. رﺣﻴ ٌﻢdenmez. Sıfatı müşebbehenin 89 de değişik vezinleri Sık kullanılan bazı sıfatu’l müşebbehe kalıpları: ﺷﺠَﺎع ـ ُﻓﻌَﺎل ُ : cesaret ﺻﻠْﺐ ـ ُﻓﻌْﻞ ُ : sert : keskin zeka, cesare ﺷﻬْﻢ ـ َﻓﻌْﻞ َ َﻓﻌْﻼن- ﻇﻤْﺂن َ :susuz ﺟﺒَﺎن ـ َﻓﻌَﺎل َ : korkak ﻧﺒﻴﻞ ـ ﻓَﻌﻴﻞ: asil َﻣﺮِح ـ َﻓﻌِﻞ: neşe أ ْﻓﻌَﻞ- أﺑﻴﺾ:beyaz Sıfatı müşebbehenin ameli: Sıfatı müşebbehenin mamülü çeşitli şekillerde gelebilir: a- Fail olarak mefru gelebilir: ﻦ ﺻﻮﺗُﻪ ٌ أَﺧﻮك ﺣﺴ: Kardeşinin sesi güzeldir. fail s. müş. b- Muzafun ileyh olarak mecrur gelebilir: ت ِ ﻦ اﻟﺼﻮ ُ أَﺧﻮك ﺣﺴ: Kardeşin güzel seslidir. muz. İlyh- muz. c- Nekre olduğu durumlarda temyiz olark, marife olduğu durumlarda da şibhi meful olarak mensub gelir. ﻦ ﺻﻮﺗَﻪ ٌ ﺣﺴ، ﻦ ﺻﻮﺗًﺎ ٌ أَﺧﻮك ﺣﺴ: Kardeşin ses olarak güzeldir meful. temyiz. İSMİ TASĞİR اﻟﺘﺼﻐﻴﺮ إﺳﻢ İsmi tasğir; küçüklüğü, azlığı göstermek, sevgi ifade etmek veya küçümsemek için kullanılır. Başlıca iki vezni vardır: ﻞ ٌ ُﻓﻌَﻴve ﻞ ٌ ُﻓﻌَﻴ َﻌ ﻞ ٌ ُﻓﻌَﻴVezni: ﻞ ٌﺟ ُ ر: adam ------- ﻞ ٌ رﺟَﻴ: adamcağız ﻧ ْﻬ ٌﺮ: nehir -------- ﻧﺜ َﻬ ْﻴ ٌﺮ: nehircik ﻋَﺒ ٌﺪ: kul ------- ﻋﺒَﻴ ٌﺪ ُ : kulcağız a) Arapça Dilbilgisine Giriş Müennes ismin tasğiri yapılınca sonuna bir ﺶ ٌ ﺷ ْﻤ َ : güneş ﻦ ٌ ﻋَﻴ: göz ﺳَﻤﺎء: gök 90 ( ) ةeklenir. ﺴ َﻴ ٌﺔ ُ ﺷ َﻤ ْﻴ ُ : güneşcik ------- ﻋ َﻴ ْﻴ َﻨ ٌﺔ ُ : gözcük -------- ﻤ ّﻴ ٌﺔ َﺳ ُ : gök parçası ------ ﻞ ٌ ُﻓﻌَﻴ َﻌVezni: Dört harfli ismlerin tasğiri bu vezinden yapılır. ل ٌ َﻣ ْﻨ ِﺰ: ev ---------- ل ٌ ُﻣ َﻨ ْﻴ ِﺰ: evcik ﻞ ٌ ُﺑ ْﻠ ُﺒ: bülbül --------- ﻞ ٌ ُﺑَﻠ ْﻴ ُﺒ: bülbülcük ﺐ ٌ َﻣ ْﻜ َﺘ: sıra --------- ﺐ ٌ ُﻣ َﻜ ْﻴ ِﺘ: sıracık b) İLGİ İSMİ إﺳﻢ اﻟﻤَﻨﺴﻮب Bir yer, varlık veya iş ile ilgiyi, ona mensup olmayı gösteren ve sonu şeddeli ya ( ) يşeklinde gelen isimlere, ismul mensub denilir. ق ٌ ﻋِﺮا: Irak ------ ﻲ ﻋِﺮاﻗ ﱞ: Iraklı ﻖ ُﺸ ْ ِد َﻣ: Şam ------ ﻲ ﺸ ِﻘ ﱞ ْ ِد َﻣ: Şamlı اﻟﻌِﻠ ُﻢ: İlim ------ ﻲ اﻟ ِﻌ ْﻠ ِﻤ ِﱡ: İlimle ilgili Notlar: a) İsmi mensup yapılacak kelimenin son harfi meksur yapılır ve sonuna şeddeli bir ya (ّ ) يeklenir. ن ُ ﻋُﺜﻤﺎ: Osman ----- ﻲ ﻋُﺜﻤﺎ ِﻧ ﱞ: Osmanlı ﺐ ٌ ذ َه: altın -----ﻲ ّ ذ َه ِﻴ: altınla ilgili ( ) ةvar ise, mensubu bu ( ) ةyapılrken düşer. َﻣﻜّﺔ: Mekke --------- ﻲ ّ َﻣ ّﻜ: Mekkeli ﺳ ّﻨ ٌﺔ ُ : sünnet ------- ﻲ ﺳ ّﻨ ﱞ ُ : sünnete mensup b) İsmin sonunda c) Üç harfli kelimenin ikinci harfinin harekesi kesra ise, mensubu yapılırken o kesra fethaya çevirilir. ﻚ ٌ َﻣِﻠ: kral ----- ﻲ ٌ َﻣَﻠ ِﻜ: krala ait َﻧ ِﻤ ٌﺮ: kaplan ----- ي ّ َﻧ َﻤ ِﺮ: kaplana ait Arapça Dilbilgisine Giriş d) ( ) َﻓَﻌﻴَﻠ ٌﺔvezninden isimlerin mensubu yapılırken düşer. اﻟﻤَﺪﻳﻨ ُﺔ: Medine -------- ﻲ َﻣ َﺪ ِﻧ ﱞ: Medine’li, medenî ﻗَﺒﻴﻠ ٌﺔ : kabile -------- ﻲ َﻗ َﺒِﻠ ﱞ 91 ( )ةberaber ( ) يde : kabileye ait e) Kelimenin sonunda hemze varsa, hemze vava çevrilir. ﺻﺤْﺮا ُء َ : çöl ---- ي ّ ﺻﺤْﺮا ِو َ : çöle ait ﺳَﻤﺎ ُء : gök ---- ي ّ ﺳَﻤﺎ ِو: göğe ait Bazı kelimelerde hemze olduğu gibi kalır ve sonuna şeddli ya ilave edilir. ّ إ ْﺑﺘِﺪا: başa dair إ ْﺑﺘِﺪا ٌء: başlamak ---- ئ إﻧْﺸﺎ ُء: inşa ---ئ ّ إﻧْﺸﺎ: inşaya dair f) Kelime şeddeli (ّ ) يile bitiyorsa: — Şeddeli (ّ )يden önce bir harf varsa, birinci ( ) يaslına döner, ikinci ( )يvav’a çevrilir. Vav’dan önceki harfin harekesi fetha yapılr. ﻲ ﺣﱞ َ : diri ----ي ﺣ َﻴ ِﻮ ﱞ َ : diriliğe ait ﻏ َﻴ ِﻮ ﱞ َ : gayya ile ilgili ﻲ ﻏﱞ َ : azgınlık ----- ي — Şeddeli (ّ )يden önce iki harf varsa, birinci ( ) يdüşer, ikinci vav’a çevrilir. Vav’dan önceki harfin harekesi fetha yapılr. ﻲ َﻧ ِﺒ ﱞ: peygamber ------ ي ٌ َﻧ َﺒ ِﻮ: peygambere ait, nebevî ﻲ ﻋِﻠ ﱞ َ :Ali ------- ي ﻋًﻠ ِﻮ ﱞ: Ali’ye ait, O’na mensup ( )ي Arapça Dilbilgisine Giriş SAYILAR 92 اﻷﻋْﺪا ُد Müennes Rakam Müzekker واﺣِﺪ ٌة ن ِ إﺳْﻨﺘﺎ ث ٌ ﺛﻼ أرْﺑ ٌﻊ ﺲ ٌ ﺧ ْﻤ َ ﺖ ﺳ ﱞ ِ ﺳ ْﺒ ٌﻊ َ ن ٍ ﺛَﻤﺎ ﺴ ٌﻊ ْ ِﺗ ﺸ ٌﺮ َﻋ 12345678910- ﺣ ٌﺪ ِ وا ن ِ إﺳْﻨﺎ ﺛﻼﺛﺔ أرْﺑﻌﺔ ﺧﻤْﺴﺔ َ ﺳﺘّﺔ ِ ﺳﺒْﻌﺔ َ ﺛَﻤﺎﻧﻴﺔ ِﺗﺴْﻌﺔ ﺸﺮَة َﻋ Sayı kuralları: - 1 ve 2 sayılırı, madudu yani sayılanı ile sıfat mevsuf ilişkisi içinde uyum halinde bulunurlar. Örneğin: ﺣ ٌﺪ ِ َﻗَﻠ ٌﻢ وا: bir kalem ------- ن ِ َﻗﻠَﻤﺎن ِ إﺳْﻨﺎ: iki kalem ﺣ َﺪ ٌة ِ ﻧﻈﺎ َر ٌة وا: bir gözlük --------- ن إﺳْﻨﺘﺎن ِ ﻧَﻄﺎرﺗﺎ: iki gözlük Yukarıdaki örnekten de anlaşılacağı gibi bir (ٌﺣﺪ ِ ) واve iki (ِ )إﺳْﻨﺎنde sayı vesayılan arasında müzekkerlik müenneslik, müfretlik tesniyelik ve hareke bakımlarından uyum vardır. - Üç ila on arasında ise, sayı ile sayılan arasında cinsiyet bakımından zıtlık bulunmalıdır. Yani sayılan (madud) müzekker ise sayı müennes, sayılan müennes ise sayı müzekker olarak gelir. Ayrıca sayılan yani madud çoğul ve meksur olarak gelir. Sayı ile sayılan arasında muzaf muzafun ileyh ilişkisi vardır. Örnek: ﺛﻼﺛ ُﺔ أﻗْﻼ ٍم: üç kalem ﺳﺒْﻌ ُﺔ أﻗْﻼ ٍم َ : yedi kalem ب ٍ ِﺗﺴْﻌ ُﺔ ﻃُﻼ: dokuz (erkek) öğrenci Arapça Dilbilgisine Giriş 93 ت ٍ ﺴ ُﻊ ﻃﺎﻟِﺒﺎ ْ ِﺗ: dokuz ( bayan) öğrenci. ت ٍ ث َﻧﻈّﺮا ُ ﺛﻼ: üç gözlük ت ٍ ﺲ َﻧﻈّﺮا ُ ﺧ ْﻤ َ : beş gözlük - 11 ila 99 arasında ise sayılan ile sayılana bitişik sayı arasında müzekkerlik müenneslik açısından uyum bulunur ve sayılan daima müfred mensup olarak gelir. Temyiz olarak iraplanır. 10 ile 20 arasındaki sayılara mürekkeb sayı denir. 20 den sonraki sayılar ise vav ile birbirine bağlanıp atıf yapıldığından matuf sayılar olarak ismlendirirlir. Mürekkeb sayılara (10 -20) örnek: ﺸ َﺮ ﻃﺎﻟِﺒ ًﺎ َﻋ َ َأ ْر َﺑ َﻌ َﺔ: ondört ( erkek) öğrenci ﺸ َﺮ ﻃﺎﻟِﺒًﺎ َﻋ َ ِﺗﺴْﻌﺔ ﻋﺸَﺮ َة ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ َ َأ ْر َﺑ َﻊ ﻋﺸَﺮ َة ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ َ ﺴ َﻊ ْ ِﺗ : ondokuz ( erkek) öğrenci : ondört ( bayan) öğrenci : ondokuz ( bayan) öğrenci Matuf sayılara örnek: ن ﻃﺎﻟِﺒﺎ َ ﺧﻤْﺴ ٌﺔ و ﻋِﺸﺮو َ : yirmibeş ( erkek) öğrenci ﺳِﺘ ٌﺔ و ﺳَﺒﻌﻮن ﻃﺎﻟِﺒﺎ: yetmiş altı ( erkek) öğrenci ن ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ َ ﺲ و ﻋِﺸﺮو ٌ ﺧ ْﻤ َ : yirmibeş ( erkek) öğrenci ﺖ و ﺳَﺒﻌﻮن ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ ٌ ﺳ ِ : yetmiş altı ( erkek) öğrenci Onarlı ( 10- 20 – 30 -80 -90) sayılara ise ukud sayılar denir. Bunlarda müzekkerlik müenneslik yoktur. Ukud sayılara örnek: ن ﻃﺎﻟِﺒﺎ َ ﻋِﺸﺮو: yirmi ( erkek) öğrenci ن ﻃﺎﻟِﺒ ًﺔ َ ﻋِﺸﺮو ﺳَﺒﻌﻮن وﻟﺪًا ﺳَﺒﻌﻮن ﺑﻨﺘًﺎ : yirmi ( bayan) öğrenci : yetmiş ( erkek) çocuk : yetmiş (kız) çocuk - 100 ve katlarında da müzekkerlik müenneslik yoktur. Bunların madudu müfred ve meksur olarak gelir. Muzafun ileyk olarak iraplanır. ﺐ ٍ ﻣﺎﺋ ُﺔ ﻃﺎِﻟ : yüz (erkek) öğrenci Arapça Dilbilgisine Giriş ﻣﺎﺋ ُﺔ ﻃﺎِﻟ َﺒ ٍﺔ ﺐ ٍ ﻒ ﻃﺎِﻟ ُ أ ْﻟ ﻒ ﻃﺎِﻟ َﺒ ٍﺔ ُ أ ْﻟ 94 : yüz (bayan) öğrenci : bin ( erkek) öğrenci : bin ( bayan) öğrenci - 1000 ile 10 000 arasındaki sayılar: ﻒ ٌ أ ْﻟ: bin ن ِ أﻟﻔﺎ: ikibin ف ٍ ﺛﻼﺛ ُﺔ ﺁﻻ: üç bin ف ٍ أ ْر َﺑ َﻌ ُﺔ ﺁﻻ: dört bin ف ٍ ﺸ َﺮ ُة ﺁﻻ َ ﻋ: on bin şeklinde çoğul olarak gelir. ﻒ ٌ أ ْﻟve ن ِ أﻟﻔﺎden sonra muzaf muzafun ileyh olduğundan, çoğul meksur olarak gelir. Bunlardan sonra gelen madud da daima müfred meksur olur. Örnek: ﺐ ٍ ف ﻃﺎِﻟ ِ َأ ْر َﺑ َﻌ َﺔ ﺁﻻ: dörtbin öğrenci ﺐ ٍ ف ﻃﺎِﻟ ِ ﺸ َﺮ ُة ﺁﻻ َ ﻋ: on bin öğrenci - 10 binden sonraki sayılar: Daha önceki kurallara göre yapılır. Örneğin: ﺐ ٍ ﻒ ﻃﺎِﻟ ُ ﺸ َﺮ أ ْﻟ َﻋ َ ﺴ َﺔ َ ﺧ ْﻤ َ : onbeşbin öğrenci ﺐ ٍ ﻒ ﻃﺎِﻟ ِ ﻣﺎﺋ ُﺔ أ ْﻟ : yüzbin öğrenci - Mürekkeb sayılardan sadece on iki murebdir. Diğer sayılar ise mebnidir. Örnek: ﻼ ًﺟ ُ ﺟﺎ َء إﺛﻨﺎ ﻋﺸ َﺮ َر: On iki adam geldi. ( Ref hali) ﻼ ًﺟ ُ ﺸ َﺮ ر َﻋ َ رَأﻳْﺖ إﺛﻨَﻲ: On iki adam gördüm.(Nasb hali) ﻼ ًﺟ ُ ﺸ َﺮ ر َﻋ َ ﻲ ْ ﺖ ﻋﻠﻰ إ ْﺛ َﻨ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : On iki adama selam verdim. (Cer hali) - Onluk yani ukud sayıların irabı harf iledir. Bunların ref hali vav nasb ve cer hali ye ( )يiledir. Örnek: ﻼ ًﺟ ُن ر ُ ﺟﺎء ﺛﻼﺛﻮ: Otuz adam geldi. ( Ref hali) ﻼ ًﺟ ُﻦر َ ﺖ ﺛﻼﺛﻴ ُ رَأ ْﻳ: Otuz adam gördüm ( Nasb hali) ﻼ ًﺟ ُﻦر َ ﺖ ﻋﻠﻰ ﺛﻼﺛﻴ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Otuz adama selam verdim. ( Cer hali) ()و, Arapça Dilbilgisine Giriş 95 Önemli bir husus: Matuf sayılardan sonra gelen madudun temyizi, en son sayıya göredir. ﺳ ْﺒ َﻌ ُﺔ أﻗﻼ ٍم َ ﻣﺎﺋ ٌﺔ و: 107 kalem ﺸ َﺮ َﻗﻠَﻤًﺎ َﻋ َ ﺴﻤِﺎﺋ ٍﺔ أ ْر َﺑﻌَﺔ ُ ﺧ ْﻤ َ : 514 kalem ن ﻗَﻠﻤ ًﺎ َ ﺧﻤْﺴﻮ َ ﺳ ْﺒ ُﻌﻤِﺎﺋ ٍﺔ أ ْر َﺑ َﻌ ٌﺔ و َ : 754 kalem Diğer önemli bir husus: Yüz’ün katları iki sayının kaynaşmasından oluşur. İrabı birinci sayının sonunda görülür. İkinci sayı daima mecrur olur. ﺐ ٍ ﺳ ﱡﺘﻤِﺎﺋ ِﺔ ﻃﺎﻟ ِ ﺟﺎ َء: Altıyüz öğrenci geldi. ﺐ ٍ ﺳ ﱠﺘﻤِﺎﺋ ِﺔ ﻃﺎﻟ ِ ﺖ ُ رَأ ْﻳ: Altıyüz öğrenci gördüm. ﺐ ٍ ﺳ ﱢﺘﻤِﺎﺋ ِﺔ ﻃﺎﻟ ِ ﺖ ﻋﻠﻰ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Altıyüz öğrenciye selam verdim. 3 ila 9 arasındaki, belli olmayan miktarın madudunun müzekkerine ( ﻀ َﻌ ٌﺔ ْ ) ِﺑ, müennesine ise (ٌﻀﻊ ْ ) ِﺑkullanılır. ل ٍ ﻀ َﻌ ٌﺔ رِﺟﺎ ْ ِﺑ: birkaç adam ----- ﺴ َﻮ ٍة ْ ﻀ ٌﻊ ِﻧ ْ ِﺑ: birkaç kadın Arapça Dilbilgisine Giriş Sıra Sayıları Müennes اﻷُوﻟﻰ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ اﻟﺮاﺑِﻌﺔ اﻟﺨﺎﻣِﺴﺔ اﻟﺴﺎدﺳﺔ اﻟﺴﺎﺑﻌﺔ اﻟﺜﺎﻣﻨﺔ اﻟﺘﺎﺳﻌﺔ اﻟﻌﺎﺷﺮة ﺸﺮَة َﻋ َ ﺣﺎدِﻳﺔ ﻋﺸَﺮ َة َ ﺛﺎﻧﻴَﺔ ﺸﺮَة َﻋ َ راﺑﻌﺔ ﻋﺸَﺮ َة َ ﺗﺎﺳﻌَﺔ ﻋﺸْﺮون ِ 96 اﻷﻋْﺪا ُد اﻟ َﺘ ْﺮﺗِﺒ ّﻴ ُﺔ ----------- birinci ikinci üçüncü dördüncü beşinci altıncı yedinci sekizinci dokuzuncu onuncu on birinci on ikinci on üçüncü on dokuzuncu yirminci Müzekker ل ُ ّاﻷو اﻟﺜﺎﻧﻲ اﻟﺜﺎﻟﺚ اﻟﺮاﺑِﻊ اﻟﺨﺎﻣِﺲ اﻟﺴﺎدس اﻟﺴﺎﺑﻊ اﻟﺜﺎﻣﻦ اﻟﺘﺎﺳﻊ اﻟﻌﺎﺷﺮ ﺸ َﺮ َﻋ َ ي َ ﺣﺎ ِد ﺸ َﺮ َﻋ َ ﻲ َ ﺛﺎﻧ ﺸ َﺮ َﻋ َ راﺑﻊ ﺸ َﺮ َﻋ َ ﺗﺎﺳ َﻊ ﻋﺸْﺮون ِ Sıra sayıları madudu ile sıfat mevsuf terkibi şeklinde gelir: ل ُ ّﺐ اﻷو ُ اﻟﻄﺎﻟ: Birinci ( erkek) öğrenci ﺐ اﻟﺮا ِﺑ ُﻊ ُ اﻟﻄﺎﻟ: Dördüncü ( erkek) öğrenci ﺐ اﻟﻌﺎﺷ ُﺮ ُ ﻟﻄﺎﻟ: Onuncu ( erkek) öğrenci اﻟﻄﺎﻟﺒ ُﺔ اﻷُوﻟﻰ: Birinci ( bayan) öğrenci اﻟﻄﺎﻟﺒ ُﺔ اﻟﺮاﺑِﻌ ُﺔ: Dördüncü ( bayan) öğrenci ﻟﻄﺎﻟﺒ ُﺔ اﻟﻌﺎﺷ َﺮ ُة: Onuncu ( bayan) öğrenci س اﻟﺤﺎدي واﻟﻌِﺸﺮون ُ اﻟﺪّر: Yirmibirinci ders ن َ ﺖ اﻟﺤﺎد َﻳ ُﺔ واﻟﻌِﺸﺮو ُ اﻟﺒِﻨ: Yirmibirici kız Arapça Dilbilgisine Giriş Kesirli Sayılar اﻷﻋْﺪا ُد اﻟ َﻜﺴْﺮﻳّ ُﺔ ﻒ ٌ ﺼ ْ ِﻧ: yarın ﺚ ٌ ُﺛُﻠ: üçte bir ُر ُﺑ ٌﻊ: çeyrek ﺲ ٌ ﺧ ُﻤ ُ : beşte bir س ٌ ﺳ ُﺪ ُ : altıda bir ﺳ ُﺒ ٌﻊ ُ : yedide bir ﻦ ٌ ُﺛ ُﻤ: sekizde bir ﺴ ٌﻊ ُ ُﺗ: dokuzda bir ﺸ ٌﺮ ُﻋ ُ : onda bir MÜBALAGA SİGALARI ﺻﻴ َﻐ ُﺔ اﻟﻤﺒﺎﻟﻐﺔ En çok kullanılan mübalağa siğaları şunlardır: ل ٌ ل – ﻓﻌّﺎ ٌ ﻞ – ُﻓﻌُﻮ ٌ ﻓَﻌﻴ ل ٌ ﻓﻌّﺎ: ق ٌ رَزَا: rızık verici س ٌ َدﺳّﺎ: hilekar ح ٌ ﺟ ّﺮَا َ : cerrah ق َ َر َز: rızık verdi س َد ﱠ: hile yaptı ح َ ﺟ َﺮ َ : yaraladı ل ٌ ُﻓﻌُﻮ ﺣَﻘﻮ ٌد: kin tutucu ﺻﺒﻮ ٌَر: çok sabırlı َوﻗَﻮ ٌر: çok vakarlı ﺣ َﻘ َﺪ َ : kin tuttu ﺻ َﺒ َﺮ َ : sabretti َو َﻗ َﺮ: vakarlı oldu ﻞ ٌ ﻓَﻌﻴ َرﺣِﻴ ٌﻢ: çok merhametli آَﺮﻳ ٌﻢ: çok cömert ﻋَﻠ ِﻴ ٌﻢ:çok iyi bilen ﺣ َﻢ ِ َر: acıdı َآ ُﺮ َم: cömert oldu ﻋِﻠ َﻢ َ : bildi a) b) c) 97 Arapça Dilbilgisine Giriş GAYRİ MUNSARİF 98 ف ِ ﻏﻴْﺮ اﻟ ُﻤ ْﻨﺼَﺮ َ Tenvin ve cer kabul etmeyen, cer yerine fetha alan isimlere gayri munsarif isim denir. Gayri munsarf isimleri üç grupta toplayabiliriz: 1- Âlemler ( Özel İsimler) : a) Kadın isimleri : ﺮ َﻳ ُﻢ ْ َﻣ، b) Sonunda ﻋﺎﺋﺸ ُﺔ،َُز ْﻳ َﻨﺐ ( )ةbulunan erkek isimleri: ﺤ ُﺔ َ ﻃ ْﻠ، أﺳﺎﻣ ُﺔ، ﺣﻤْﺰ ُة َ c) Şehir ismleri: َﻣﻜّﺔ، ِدﻣَﺸﻖ،إﺳْﺘﺎﻧﺒﻮل d) Yabancı dilden Arapçaya geçen özel isimler:رﻣْﺴﻴﺲ e) Sonunda ، ﻳَﻌﻘﻮب، أﺑْﺮاهﻴﻢ ( )انbulunan özel isimler : َﻣﺮْوان،ﺳﻔْﻴﺎن ُ ،ﻋﺜﻤﺎن f) Fiil vezninden olan özel isimler : ﻳَﻌﻴﺶ، ﻳَﺰﻳﺪ،ﺣﻤَﺪ ْأ g) Üç harfli olup, ilk harfi zamme, ikinci harfi fetha olan özel isimler: ،ﻋﻤَﺮ ُ ُزﺣَﻞ،ُزﻓَﺮ h) Kelimeleri kaynaşmış ( mezci) özel isimler: ،ْﻀ َﺮ َﻣ ْﻮت ْ ﺣ َ ،ﺑﻮ ْرﺳَﻌﻴﺪ ﺑﻌﻠﻴَﻚ 2- İsimlerde: a) Sonunda dişilik elifi bulunan kelimeler. ( Elifi memdude veya elifi maksure) : ُﺑﺸْﺮى، ِذآْﺮى،ﺻﺤْﺮاء b) Müntehe’l cumuu ( eliften sonra iki veya üç harf bulunan) sigaları: دَراهﻢ، ﻣَﺪارس،ﺟﺪ ِ ﻣَﺴﺎ 3- Sıfatlarda: Arapça Dilbilgisine Giriş a) Sonunda dişilik elifi bulunan sıfatlar: 99 َزرْﻗﺎء:mavi, ﺳَﻮداء : siyah, ُآﺒْﺮى: en büyük َﻓﻌْﻠﻰvezninde gelen َﻓﻌْﻼنvezni sıfatları: ﻰ َ ﺷﺒْﻌ َ --- ﺷﺒْﻌﺎن َ : tok, ﻰ َ ﺟﻮْﻋ َ --- ﺟَﻮﻋﺎن: aç, ﺳﻜْﺮى َ b) Müennesi --- ﺳﻜْﺮان َ : sarhoş c) ﻞ ُ َأ ْﻓ َﻌvezninde olan sıfatlar: güzel أآْﺜ ُﺮ: en çok, ﻞ ُﻀ َ ُأ ْﻓ: en üstün, ﻞ ُ ﺟ َﻤ ْ َأ: en Not: Gayri munsarfi kelime ancak muzaf olur veya başına el kesra kabul eder: ( ) الgelirse ﺟ ِﺪ ِ ﻞ اﻟﻤَﺴﺎ ِ ﺻﻠّﻴﻨﺎ ﻓﻲ أﺟﻤ َ : Mescidlerin en güzelinde namaz kıldık. m.ileyh – muz. ﺟ ِﺪ اﻟﻜَﺜﻴ َﺮ ِة ِ َﻣ َﺮرْﻧﺎ ﺑﺎﻟﻤَﺴﺎ : Birçok mescide uğradık. ÖVME VE YERME FİİLLERİ ح و اﻟﺬ ّم ِ أﻓْﻌﺎل اﻟﻤﺪ Arapça da ( ﻌ َﻢ ْ ) ِﻧövme ve ( ﺲ َ )ﺑِﺌyerme fiili olarak kullanılır. Bu fiillerden sonra genellikle merfu iki isim gelir: ﻞ ﺣﺎﻣ ٌﺪ ُﺟ ُ ِﻧ ْﻌ َﻢ اﻟﺮ : Ne iyi adamdır, Halid ! ﻖ اﻟﻤﺮَأ ِة اﻟﺤﺸﻤ ُﺔ ُ ﻧﻌﻢ ﺧﻠ: Ne güzel bir kadın ahlakıdır, haya ! ب ُ ﻖ اﻟﻜِﺬ ُ ﺨُﻠ ُ ﺲ اﻟ َ ﺑﺌ: Ne kötü huydur, yalan ! ﺐ اﻟﺤﺮا ُم ُ ﺲ اﻟﻜﺴ َ ﺑﺌ: Ne kötü kazançtır, haram ! Övme fiili olarak ﺣﺒﺬاda kullanılır. Yerme fiili olarak da ﺲ َ ﺑﺌdışında ﺳﺎء ( kötü oldu) ve ﺣﺒﱠﺬا ﻻda kullanılır. ﺟ ﱡﻮ ُﺗ ْﺮآِﻴﺎ َ ﺣﺒﺬا: Havası ne güzeldir, Türkiye’nin ! ﻻ ﺣﺒﱠﺬا ﺟُﻠﺴﺎ ُء اﻟﺴﻮ ِء: Ne kötüdür ahlaksız yarenler ! Arapça Dilbilgisine Giriş AKSAMI SEB’A/ YEDİ BÖLÜM 100 أﻗْﺴﺎ ُم اﻟﺴﺒْﻌ ُﺔ Fiiler, kök harflerini meydana getiren harflerin durumu bakımından yedi bölümde incelendiğ için bu konu aksamu’s seba başığı altında anlatılmaktadır. Fiiler öncelikle kök harflerinin durumuna göre önce sahih ve mutel olmak üzere ikiye ayrılır. Sahih de kendi içinde, salim, mehmuz ve mudaaf olmak üzere üçe ayrılır. Mutel ( İlletli) de kendi içinde dörde ayrılır: Misal, ecvef, nakıs ve lefif. Şimdi bu kısımlara biraz daha yakından bakalım: أﻗْﺴﺎ ُم اﻟﺴﺒْﻌ ُﺔ :اﻟﺼﺤﻴﺢ اﻟﺴﺎﻟﻢ ـــــ اﻟﻤﻬﻤﻮز ــــــ اﻟﻤﻀﻌّﻒ :ّاﻟ ُﻤ ْﻌ َﺘﻞ ﺟﻮَف ــــ اﻟﻨﺎﻗﺺ ــــ اﻟﻠﻔﻴﻒ ْ اﻟﻤِﺜﺎل ــــ اﻷ 1- Salim Fiil: Kök harfleri içinde hemze, illet harfi ve aynı harften iki tane bulunmayan fiillerdir. ﺐ َ ﺐ ــ َآ َﺘ َ ذ َهgibi. Salim fiilim çekimini daha önceden biliyoruz. 2- Mehmuz Fiil: Kök harfleri içinde hemze bulunan fiile denir. Mehmuz fiil, hemzenin bulunduğu konuma göre üç kısma ayrılır. a) Mehmuzul fa : ﻞ َ أ َآ b) Mahmuzul ayn :ل َ ﺳَﺄ c) Mahmuzul lam: َﻗﺮَأ Mehmuz fiilin çekimi salim fiil gibidir. Mehmuz fiilin çekim örnekleri: Arapça Dilbilgisine Giriş َأ َﻣ َﺮ 101 (birinci babdan) fiili mazinin çekimi: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil َأ َﻣﺮُوا َأ َﻣﺮَا َأ َﻣ َﺮ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ َأ َﻣ ْﺮ َأ َﻣ َﺮﺗَﺎ ت ْ َأ َﻣ َﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ َأ َﻣ ْﺮ ُﺗ ْﻢ َأ َﻣ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ ت َ َأ َﻣ ْﺮ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﻦ َأ َﻣ ْﺮ ُﺗ ﱠ َأ َﻣ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ ت ِ َأ َﻣ ْﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ َأ َﻣ ْﺮﻧَﺎ ---- ت ُ َأ َﻣ ْﺮ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil Emretmek َ َﻳ ْﺄ ُﻣ ُﺮ: Muzari fiilin çekimi. ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil emretmek ن َ َﻳ ْﺄ ُﻣﺮُو ن ِ َﻳ ْﺄ ُﻣﺮَا َﻳ ْﺄ ُﻣ ُﺮ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ َﻳ ْﺄ ُﻣ ْﺮ ن ِ َﺗ ْﺄ ُﻣﺮَا َﺗ ْﺄ ُﻣ ُﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ن َ َﺗ ْﺄ ُﻣﺮُو ن ِ َﺗ ْﺄ ُﻣﺮَا َﺗ ْﺄ ُﻣ ُﺮ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ َﺗ ْﺄ ُﻣ ْﺮ ن ِ َﺗ ْﺄ ُﻣﺮَا ﻦ َ َﺗ ْﺄ ُﻣﺮِﻳ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ َﻧ ْﺄ ُﻣ ُﺮ --- ﺁ ُﻣ ُﺮ ُﻣ ْﺮ: Emri hazırın çekimi: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ﺐ ٌ ﻏَﺎ ِﺋ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ﺐ ٌ ﻏﺎ ِﺋ َ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil ُﻣﺮُوا ُﻣﺮَا ُﻣ ْﺮ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ ُﻣ ْﺮ ُﻣﺮَا ُﻣﺮِى ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ 3- Mudaaf Fiil: Fiilin kök harflerinden ikisinin aynı olması yani şedeli َ َﻣ ّﺪ ــgibi. olması demektir.ّﺷ ّﺪ ــ َﻓﺮ Bu şedde fiil çekimlerinde cemi müennes gaibe sigasında çözülür. Muzaaf fiilin çekiminden örnekler: Arapça Dilbilgisine Giriş 102 ﺐ ﺣ ﱠ َ : fiilinin çekimi ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺐ ﺣ ﱠ َ ﺣﺒﱠﺎ َ ﺣﺒﱡﻮا َ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ﺖ ﺣ ﱠﺒ ْ َ ﺣ ﱠﺒﺘَﺎ َ ﻦ ﺣ َﺒ ْﺒ َ َ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺖ ﺣ َﺒ ْﺒ َ َ ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘﻤَﺎ َ ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘ ْﻢ َ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ﺖ ﺣ َﺒ ْﺒ ِ َ ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘﻤَﺎ َ ﺣ َﺒ ْﺒ ُﺘﻦﱠ َ ﺖ ﺣ َﺒ ْﺒ ُ َ ----- ﺣ َﺒ ْﺒﻨَﺎ َ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺐ ﺤ ﱡ َﻳ ِ ن ﺤﺒﱠﺎ ِ َﻳ ِ ن ﺤﺒﱡﻮ َ َﻳ ِ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ﺐ ﺤ ﱡ َﺗ ِ ن ﺤﺒﱠﺎ ِ َﺗ ِ ﻦ ﺤ ِﺒ ْﺒ َ َﻳ ْ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺐ ﺤ ﱡ َﺗ ِ ن ﺤﺒﱠﺎ ِ َﺗ ِ ن ﺤﺒﱡﻮ َ َﺗ ِ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ﻦ ﺤﺒﱢﻴ َ َﺗ ِ ن ﺤﺒﱠﺎ ِ َﺗ ِ ﻦ ﺤ ِﺒ ْﺒ َ َﺗ ْ ﺐ ﺣ ﱡ َا ِ ---- ﺐ ﺤ ﱡ َﻧ ِ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ ﺐ ﺤ ﱡ َ : çekimiﻳ ِ ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ﻚ ُﻣ َﺘ َ ﺐ ﺣ ّ ِ : emir fiilinin çekimi ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد ﺐ ﺣ ﱠ ﺐِ - ﺣ ِﺒ ْ ِا ْ ﺣﺒﱢﻲ ِ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﺣﺒﱠﺎ ِ ﺣﺒﱠﺎ ِ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ ﺣﺒﱡﻮا ِ ﻦ ﺣ ِﺒ ْﺒ َ ِا ْ Arapça Dilbilgisine Giriş 4- Misal Fiil: Kök harflerinden ilki وveya 103 يolan fiildir. ﺿ َﻊ َ ﺐ ــ َو َ َو َه ﺲ َ ﻆ ـــ َﻳ ِﺒ َ ــ َﻳ ِﻘ Fiilin ilk harfi vav ( ) وise misali vavî, ya ( ) يise misali yai denir. Misal fiilerin mazi çekimi salim fiil gibidir. Misali vavilerde ise, muzarilerinden, vav düşer. ( ﺟ َﺪ ــ ﻳَﺠ ُﺪ َ َوgibi) Bu vavlar mastardan da düşer. ﻋ ّﺪ ٌة ِ ﻋ َﺪ ـــ َﻳ ِﻌ ُﺪ ـــ َ َو: vaad ﻈ ٌﺔ ّﻋ ِ ﻆ ـــ ُ ﻆ ـــ ﻳ ِﻌ َ وﻋ: vaaz Muzari malum sigadan kalkmış olan vav, meçhul çekiminde geri döner. Mazi çekimi salim fiili gibi olan misalin, muzari malum ve meçhulünün çekimine örnek: ﻳَﺠ ُﺪ: Malum muzarinin çekimi: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil ن َ ﻳَﺠﺪو ن ِ ﻳَﺠﺪا ﻳَﺠ ُﺪ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ ﻳَﺠ ْﺪ ﺗَﺠﺪان ﺗَﺠ ُﺪ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ن َ َﺗَﺠﺪو ﺗَﺠﺪان ﺗَﺠﺪ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ ﺗَﺠ ْﺪ ﺗَﺠﺪان ﻦ َ ﺗَﺠﺪﻳ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﻧَﺠ ُﺪ --- أﺟ ُﺪ ﺐ ٌ ﻏَﺎ ِﺋ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ﻚ َ ُﻣ َﺘ Arapça Dilbilgisine Giriş 104 Meçhul muzarinin çekimi: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil ن َ ﻳﻮُﺟﺪو ن ِ ﻳﻮُﺟﺪا ﻳﻮُﺟ ُﺪ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ ﻳﻮُﺟ ْﺪ َﺗﻮُﺟﺪان َﺗﻮُﺟ ُﺪ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ن َ َﺗ ُﻮﺟﺪو َﺗﻮُﺟﺪان َﺗﻮُﺟ ُﺪ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ن َ ﺗَﻮﺟ ْﺪ ﺗﻮَﺟﺪان ﻦ َ ﺗَﻮﺟﺪﻳ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﻧَﻮﺟ ُﺪ --- أوﺟ ُﺪ ﺐ ٌ ﻏَﺎ ِﺋ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ﻚ َ ُﻣ َﺘ 5- Ecvef Fiil: Kök harflerinden ortataki harfi yani aynul fiili illetli olan fiildir. Bilindiği üzere illet harfleri () و, ( )يve ( ) اdir. Ortada bulunan وve يmazide elif (’) اe dönüşür. Orta harfi aslen vav olan ecvef fiile, ecvefi vavi denir. ل َ َﻗ َﻮden .... ل َ ﻗَﺎ: dedi َﻗ َﻮ َمden ..... ﻗﺎ َم: kalktı ﺧﻮَف َ den ..…ف َ ﺧﺎ: korktu Orta harfi aslen ye olan ecvef fiillere de ecvefi yai denilir. َﺑ َﻴ َﻊden… ع َ ﺑﺎ: sattı ﺳ َﻴ َﺮ َ den… ﺳﺎ َرyürüdü ﺐ َ َه َﻴden.. ب َ هﺎkorktu Ecvef fiilin ilk harfi üstün, illet harfi de harekeli ise vav ve ye, telefuz kolaylığı açısından elife çevrilir. Ecvef fiilin mazi, muzari ve emir çekimine örnekler: Arapça Dilbilgisine Giriş 105 Birinci babdan örnek: ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد زَا َر ت زَا َر ْ ت ُز ْر َ ت ُز ْر ِ ت ُز ْر ُ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد ع ﺑَﺎ َ ﺖ ﻋ ْ ﺑَﺎ َ ﺖ ِﺑ ْﻌ َ ﺖ ِﺑ ْﻌ ِ ﺖ ِﺑ ْﻌ ُ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َﻳﺰُو ُر َﺗﺰُو ُر َﺗﺰُو ُر ﻦ َﺗﺰُورِﻳ َ َازُو ُر ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ زَارَا زَا َرﺗَﺎ ُز ْر ُﺗﻤَﺎ ُز ْر ُﺗﻤَﺎ --- ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul زَارُوا ن ُز ْر َ ُز ْر ُﺗ ْﻢ ُز ْر ُﺗﻦﱠ ُز ْرﻧَﺎ İkinci babdan örnek: ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﺑَﺎﻋَﺎ ﻋﺘَﺎ ﺑَﺎ َ ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ --- ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َﺑَﺎﻋُﻮا ﻦ ِﺑ ْﻌ َ ِﺑ ْﻌ ُﺘ ْﻢ ِﺑ ْﻌ ُﺘﻦﱠ ِﺑ ْﻌﻨَﺎ Muzarinin çekimi: ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ن َﻳﺰُورَا ِ ن َﺗﺰُورَا ِ ن َﺗﺰُورَا ِ ن َﺗﺰُورَا ِ --- ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ن َﻳﺰُورُو َ ن َﻳ ُﺰ ْر َ ن َﺗﺰُورُو َ ن َﺗ ُﺰ ْر َ َﻧﺰُو ُر Arapça Dilbilgisine Giriş 106 Muzarinin çekimi: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ن َ َﻳﺒِﻴﻌُﻮ ﻦ َ َﻳ ِﺒ ْﻌ ن َ َﺗﺒِﻴﻌُﻮ ﻦ َ َﺗ ِﺒ ْﻌ َﻧﺒِﻴ ُﻊ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ن ِ َﻳﺒِﻴﻌَﺎ ن ِ َﺗﺒِﻴﻌَﺎ ن ِ َﺗﺒِﻴﻌَﺎ ن ِ َﺗﺒِﻴﻌَﺎ --- ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil َﻳﺒِﻴ ُﻊ َﺗﺒِﻴ ُﻊ َﺗﺒِﻴ ُﻊ ﻦ َ َﺗﺒِﻴﻌِﻴ َاﺑِﻴ ُﻊ ُز ْر:Emri hazır: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ زُورُا ن َ ُز ْر َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ زُورَا زُورَا ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد ُز ْر زورِى ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ِﺑ ْﻊ:Emri hazır: ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ ﺑِﻴﻌُﻮا ﻦ َ ِﺑ ْﻌ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﺑِﻴﻌَﺎ ﺑِﻴﻌَﺎ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد ِﺑ ْﻊ ﺑِﻴﻌِﻰ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﺐ ٌ ﻏَﺎ ِﺋ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ 6- Nakıs Fiil: Son harfi yani lamu’l fiili illetli olan fiildir. İllet harfi aslen vav olupta ( ) وelif şeklinde yazılıyorsa buna nakısi vavi ﻋ َﻮ َ َدs-den --- َدﻋَﺎ: dua etti, çağırdı. Son harfi aslen ( )يolup da elifi maksura ( )ىyani noktasız ye şeklinde denilir. ise, bu tür fiillere nakısı yai denilir. Bu fiiler sonu elifi maksuradan dolayı uzatılarak okunur. ﻲ َ ﺳ َﻌ َ den --- ﺳَﻌﻰ: çalıştı, ﻲ َ َر َﻣden --- َرﻣَﻰ: attı, gibi. Nakıs fiillerin çekimine örnek: Arapça Dilbilgisine Giriş 107 ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َدﻋَﺎ ﺖ ﻋ ْ َد َ ت ﻋ ْﻮ َ َد َ ت ﻋ ْﻮ ِ َد َ ت ﻋ ْﻮ ُ َد َ َ : Nakısi vavi örneği.دﻋَﺎ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﻋﻮْا َد َ ﻋﻮَا َد َ ن ﻋ ْﻮ َ َد َ ﻋﺘَﺎ َد َ ﻋ ْﻮ ُﺗ ْﻢ َد َ ﻋ ْﻮ ُﺗﻤَﺎ َد َ ﻦ ﻋ ْﻮ ُﺗ ﱠ َد َ ﻋ ْﻮ ُﺗﻤَﺎ َد َ ﻋ ْﻮﻧَﺎ َد َ --- ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َرﻋَﻰ ﺖ ﻋ ْ َر َ ﺖ ﻋ ْﻴ َ َر َ ﺖ ﻋ ْﻴ ِ َر َ ﺖ ﻋ ْﻴ ُ َر َ َ : nakısı yai örneğiرﻋَﻰ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ﻋﻮْا َر َ ﻋﻴَﺎ َر َ ﻦ ﻋ ْﻴ َ َر َ ﻋﺘَﺎ َر َ ﻋ ْﻴ ُﺘ ْﻢ َر َ ﻋ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ َر َ ﻦ ﻋ ْﻴ ُﺘ ﱠ َر َ ﻋ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ َر َ ﻋ ْﻴﻨَﺎ َر َ --- ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َﻳ ْﺪﻋُﻮ َﺗ ْﺪﻋُﻮ َﺗ ْﺪﻋُﻮ ﻦ َﺗ ْﺪﻋِﻴ َ َا ْدﻋُﻮ َ :Muzariﻳ ْﺪﻋُﻮ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ ن َﻳ ْﺪﻋُﻮ َ ن َﻳ ْﺪﻋُﻮ َ ن ﻋﻮ َ َﺗ ْﺪ ُ ن َﺗ ْﺪﻋُﻮ َ َﻧ ْﺪﻋُﻮ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ن ﻋﻮَا ِ َﻳ ْﺪ ُ ن ﻋﻮَا ِ َﺗ ْﺪ ُ ن ﻋﻮَا ِ َﺗ ْﺪ ُ ن ﻋﻮَا ِ َﺗ ْﺪ ُ --- Arapça Dilbilgisine Giriş 108 َﻳ ْﺮﻋَﻰ:Muzari ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ ن َ ﻋ ْﻮ َ َﻳ ْﺮ ﻦ َ ﻋ ْﻴ َ َﻳ ْﺮ ن َ ﻋ ْﻮ َ َﺗ ْﺮ ﻦ َ ﻋ ْﻴ َ َﺗ ْﺮ َﻧ ْﺮﻋَﻰ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ن ِ ﻋ َﻴَﺎ َ َﻳ ْﺮ ن ِ ﻋﻴَﺎ َ َﺗ ْﺮ ن ِ ﻋﻴَﺎ َ َﺗ ْﺮ ن ِ ﻋﻴَﺎ َ َﺗ ْﺮ ----- ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َﻳ ْﺮﻋَﻰ َﺗ ْﺮﻋَﻰ َﺗ ْﺮﻋَﻰ ﻦ َ ﻋ ْﻴ َ َﺗ ْﺮ َا ْرﻋَﻰ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ﻋﻮَا ُ ُا ْد ﻋﻮَا ُ ُا ْد ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil ع ُ ُا ْد ُا ْدﻋِﻰ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ َﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔİkil ﻋﻴَﺎ َ ِا ْر ﻋﻴَﺎ َ ِا ْر ُﻣ ْﻔ َﺮ ٌدTekil ع َ ِا ْر ﻰ ْ ﻋ َ ِا ْر ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ٌ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ﺐ ٌ ﻏَﺎ ِﺋ ﺐ ٌ ﻃ َ ُﻣﺨَﺎ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ ع ُ ُا ْد:Emir ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ُا ْدﻋُﻮا ن َ ُا ْدﻋُﻮ ع َ ِا ْر:Emir ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ﻋ ْﻮ َ ِا ْر ﻦ َ ﻋ ْﻴ َ ِا ْر 7- Lefif Fiil: İki harfi illetli olan fiillere lefif fiil denilir. İllet harfleri ( ﻰ َ ) َو َﻗ gibi birbirinden ayrı ise buna lefifi mefruk, illet harfleri ( ي َ ) َﻗ ِﻮgibi yan yana ise buna da lefifi makrun denilir.. Her iki lefif fiil türü de nakıs fiil gibi çekilir. Arapça Dilbilgisine Giriş 109 َ : Mazinin çekimiوﻗَﻰ ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َوﻗَﻰ ﺖ َو َﻗ ْ ﺖ َوﻗَﻴ َ ﺖ َو َﻗ ْﻴ ِ ﺖ َوﻗَﻴ ُ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد َﻳﻘِﻰ َﺗﻘِﻰ َﺗﻘِﻰ ﻦ َﺗﻘِﻴ َ َاﻗِﻰ َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ن َﻳ ِﻘﻴَﺎ ِ ن َﺗ ِﻘﻴَﺎ ِ ن َﺗ ِﻘﻴَﺎ ِ ن َﺗ ِﻘ َﻴَﺎ ِ --- ُ Tekilﻣ ْﻔ َﺮ ٌد ق ِ ﻗِﻰ َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ ِﻗﻴَﺎ ِﻗﻴَﺎ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ َ İkilﺗ ْﺜ ِﻨ َﻴ ٌﺔ َوﻗَﻴﺎ َوﻗَﺘﺎ َو َﻗ ْﻴﺘُﻤﺎ َوﻗَﻴﺘُﻤﺎ --- ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul َو َﻗﻮْا ﻦ َو َﻗ ْﻴ َ َوﻗَﻴ ُﺘ ْﻢ ﻦ َوﻗَﻴ ُﺘ ّ َو َﻗﻴْﻨﺎ َ : Muzari çekimiﻳﻘِﻰ ﺐ ﻏَﺎ ِﺋ ٌ ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺘ َﻜﱢﻠ ٌﻢ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ن َﻳﻘُﻮ َ ﻦ َﻳﻘِﻴ َ ن َﺗﻘُﻮ َ ﻦ َﺗﻘِﻴ َ َﻧﻘِﻰ :Emir çekimiق ﺐ ﻃ ٌ ُﻣﺨَﺎ َ ُﻣ َﺬ ﱠآ ٌﺮ ﺚ ُﻣ َﺆ ﱠﻧ ٌ ﺟ ْﻤ ٌﻊ َ Çoğul ﻗُﻮا ﻦ ﻗِﻴ َ Diğer fiiller de bu örneklerle kıyaslanarak çekilebilir. Arapça Dilbilgisine Giriş TEACCÜB FİİLLERİ ﺐ ُ ﺠ ّ ل اﻟ َﺘ َﻌ ُ أ ْﻓ َﻌﺎ Teaccüb yani şaşkınlık fiillerinin iki vezni vardır: ! ﺳ ِﻌ ْﺪ ﺑِﺎﻟ ُﻤﺴْﻠ ِﻢ ْ ﺴِﻠ َﻢ ! ـــــ أ ْ ﺳ َﻌ َﺪ اﻟ ُﻤ ْ ﻣﺎ أ 110 ﻞ َ ﻞ ِﺑ ِﻪ ــــ ﻣﺎ أ ْﻓ َﻌ ْ أ ْﻓ َﻌ : Müslüman kişi ne mutludur! !س ِ ﻋَِﻠ ْﻢ ﺑِﺎﻟ ُﻤ َﺪ ّر ْ س ! ــــ أ َ ﻋَﻠ َﻢ اﻟ ُﻤ َﺪ ّر ْ ﻣﺎ أ: Hoca, ne kadar bilgilidir! ! ح ِﺑ ِﻪ ْ ﺢ ! ـــــ أ ْﻓ ِﺮ َﺟ ِ ح اﻟ َﻨﺎ َ ﻣﺎ أ ْﻓ َﺮ : Başarılı ne kadar sevinçlidir! Taccüp için getirlecek fiilin sülasi olması, malum sigadan gelmesi, tam fiil olması, çekiminin yapılabilmesi ve üstünlük kabul edebilmesi gerekir. MÜSTESNA اﻟﻤﺴﺘﺜﻨﻰ İstisna edatlarından sonra gelen ismin, önceki bölümün hükmünden ayrı tutulmasına istisna diyoruz. İstisna edatları şunlardır: ، ﺳﻮَى ِ ، ﻏ ْﻴ َﺮ َ ،ﻻ ّإ ﺣﺎﺷﺎ، ﻋَﺪا، ﺧﻼ ﺣﺎﻣِﺪًا ﻻ ّإ ب ُ ّﻄﻼ ُ ﺟَﺎ َء اﻟ: Hamit hariç tüm öğrenciler geldi. müstesna- ist. harfi- müstesna minh ﻻ ّ ’إnın Müstesnası: 1- Cümle olumlu, müstesna minh de zikredilmişse, müstesna mensub olur. ﻻ ﻃﺎﻟِﺒ ًﺎ ّإ ب ُ ﺟﺎ َء اﻟﻄُﻼ: Bir öğrenci dışında tüm öğrenciler geldi. 2- Cümle olumsuz, müstesna minh de zikredilmiş ise, müstesna mensub veya bedel olabilir. (ٌﻻ ﺣﺎﻣِﺪٌا ) ﺣﺎﻣﺪ ّ ﺣ ٌﺪ إ َﺐأ َ ﻣﺎ ذ َه: Hamid dışında kimse gitmedi. bedel – mensub Burada (ﻻ ّ )إya amel ettirsek ﺣﺎﻣﺪlafzı müstesna olarak mensub, aksi taktirde bedel olarak merfu olur. Arapça Dilbilgisine Giriş 111 3- Müstesna min zikredilmemiş ise, ﻻ ّ إdan sonrası, ﻻ ّ إyokmuş gibi irablanır. ﺠﺘُﻬ ُﺪ ْ ﻻ اﻟ ُﻤ ّ ﻻ ﻳَﻔﻮ ُز إ: Ancak çalışan kazanır. ( Müferrağ istisna) Fail Not: Müsrena ve müstesna minh aynı cinseten ise buna muttasıl istisna, ayrı cinsten olursa münkati istisna, cümlede müstesna minh zikredilmemişse buna da müferrağ istisna denir. ﺳﻮَى ِ ve ُ’ﻏَﻴﺮnın Müstesnaları: ﺳﻮَى ِ ve ﻏَﻴ ُﺮbu her iki edat da isim olarak kendilerinden sonra gelen müstesnalara muzaf olurlar. ﷲ ِ ف ﻏَﻴ ُﺮ أ ُ ﻻ أﺧﺎ: Allah’tan başkasından korkmam! muz. i.- muzaf ب ٍ ﺐ ﺳِﻮى آِﺘﺎ ُ ت اﻟ ُﻜ ُﺘ ُ َﻗﺮَأ muz. i.- : Bir kitap hariç tüm kitapları okudum. muzaf ’ﺧﻼ ـــ ﻋﺪا ـــ ﺣﺎﺷﺎnın Müstesnaları: Bu edatlar fiil ve harfi cer olurlar. Fiil olarak kabul edilirlerse kendilerinden sonra gelen müstesna mefulu bih olarak mensub olur. Harfi cer kabul edilirlerse, kendilerinden sonra gelen müstesna mecrur olur. ُ ل اﻟﺮآﺎ َ َﻧ َﺰ: Bir yolcu dışında tüm yolcular ب ﻣﻦ اﻟﺤﺎﻓﻠ ِﺔ ﺧﻼ راآِﺒًﺎ otobüsten indi. ﻼ ً ل إﻟﻰ اﻟ َﻤﺼْﻨ ِﻊ ﻋﺪا ﻋﺎﻣ ُ ﻞ اﻟﻌﻤّﺎ َﺻ َ و: Bir işçi dışında tüm işçiler fabrikaya ulaştı. ﺐ اﻟﺠَﺮﺣﻰ ﺣﺎﺷﺎ ﺟَﺮﻳﺤًﺎ ُ ﺺ اﻟﻄﺒﻴ َ ﻓﺤ: Doktor bir yaralı dışında tüm yaralıları muayene etti. ( )ﺧﻼve ( )ﻋﺪاnin önüne ﻣﺎgelebilir. Arapça Dilbilgisine Giriş MÜNADA 112 اﻟ ُﻤ َﻨﺪَى Münada, çağrılan, nida edilen demektir. Nida harfleri şunlardır: ( )أve (ي ْ )أ : Yakın münada için kullanılır. ي أَﺧﻲ ْ َأ: Ey kardeş! , أَﺧﺎﻟﺪ: Ey Halid! هﻴﺎ، أَﻳﺎ، ﺁي، ﺁ، ﻳﺎ: Seslerdeki uzatma nedeniyle daha çok uzaktaki kimseler için kullanılırlar: وا: Özellikle nudbe için kullanılır. وارأْﺳﻲ: Vah başım! , وا أﻣّﺎﻩ: Vah annem! ﻳﺎ: Yakın için, uzak için ve yardım talebi için kullanılır. En çok kullanılan nida harfidir. ﻳﺎ ﻟﻸَﻏﻨﻴﺎ ِء ﻟِﻠﻔﻘﺮا ِء: Ey zenginler, fakirlere (yardım edin) ! Bu cümle yardım talebi, zenginleri fakirlerin yardımına çağırmak için kullanılmıştır. Lafzı celalin başına nida harfi olarak ﻳﺎgelir. (ُ)ﻳﺎ َأﷲ Münada müfred alem olduğunda ve nekreyi maksude olduğunda ref üzere mebnidir. !ﻦ ُ ﻳﺎ ﺣﺴ : ey Hasan! !ﻳﺎ ﻣﺤﻤﻮ ُد : ey Mahmud ! ! ل ﻗﻮﻣﻮا ُ ﻳﺎ رِﺟﺎ: ey adamlar kalkın! Münada muzaf ve nekre gayri maksude olarak geldiğinde mensub olur: ﷲ ِ ﻳﺎ ﻋ ْﺒ َﺪ أ : Ey Abdullah! !ﻚ َ ﻄُﻠ ُﺒ ْ ت َﻳ ُ ﻼ و اﻟﻤﻮ ً ﻳﺎ ﻏﺎﻓ: Ey ölümüm peşinde olduğundan gafil olan kimse! Arapça Dilbilgisine Giriş HAL 113 اﻟﺤﺎل Fiilin failinin, mefulunun veya ikisinin birden durumunu gösteren sözdür. Türkçedeki durum zarfı karşılığıdır. Hal, “nasıl” sorusuna karşılık olarak gelir. ﻋﺪْوًا َ ﻞ ُ ﺟﺎء اﻟﺮﺟ : Adam koşarak geldi. ﺣﺎل ﺖ ﻣﺎﺷِﻴًﺎ ُ ﺟِﺌ : Yürüyerek geldim. ﺣﺎل ﺐ ﻣﺴﺮﻋًﺎ ُ ﺟﺎء َاﻟﻄّﺎﻟ: Öğrenci aceleyle geldi. ﺣﺎل ﻞ اﻟﻔﺎآﻬ ُﺔ ﻧﺎﺿﺠ ًﺔ ُ ﺗُﺆآ: Meyve olgun yenir. ﺣﺎل Yukarıdaki iki örnek failin durumuna dairdir. Mefulun Durumuna Örnek: ﻞ اﻟﻮﻟ ُﺪ اﻟﻄﻌﺎ َم ﺣﺎرًا َ أ َآ:Çocuk yemeği sıcak olarak yedi. ﺣﺎل ﻞ ﻧﺎﺋﻤًﺎ َ ﺖ اﻟﺮﺟ ُ رَﺋ ْﻴ : Adamı uyur halde gördüm. ﺣﺎل ﷲ اﻟﻤﻄ َﺮ ﻏﺰﻳﺮًا ُ لا َ أﻧﺰ: Allah yağmuru bolca indirdi. ﺣﺎل Hem Fail Hem de Mefulun Durumuna Örnek: ﻦ ِ ﻋِﻠﻴّﺎ را ِآ َﺒ ْﻴ َ ﺣ َﻤ ُﺪ ْ ﻲأ َ َﻟ ِﻘ:Ahmet, Ali ile ikiside binmiş durumda karşılaştı. ﺣﺎل Hal Müfred kelime olabileceği gibi cümle veya şibhi cümle de olabilir. İsim cümlesi olan hal: İsim cümlesi olan halin başında genellikle vav-ı haliye bulunur. Arapça Dilbilgisine Giriş ﺐ ٌ ﻞ إﻟﻰ ﺑ ْﻴ ِﺘ ِﻪ وهﻮ ُﻣ ْﺘ َﻌ ُ ﻋﺎ َد اﻟﻌﺎﻣ 114 : İşçi evine yorgun olarak döndü. ﺣﺎل Fiil cümlesi olan hal: ﺠ ُﺮ ْ غ اﻟﻔ َ ﺖ و َﻗ ْﺪ ﺑﺰ ِ ﺖ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ ُ وﺻ ْﻠ: Şafak sökerken eve ulaştım. ﺣﺎل Şibhi cümle olan hale örnek: ج ﻋﻠﻰ َﻗ ْﻮ ِﻣ ِﻪ ﻓﻲ زﻳ َﻨ ِﺘ ِﻪ َ ﺧ َﺮ َ : (Karun) zinet ve ihtişamı içinde kavminin karşısına çıktı. ( Kasas, 79) Halin sahibine sahibul hal veya zü’l hal denir. TEMYİZ اﻟ َﺘﻤْﻴ ُﺰ Kendisinden önce geçen ismi açıklayan nekire bir isimdir. Harfi cerle gelmediği sürece mensubtur. ً ﺻﻨْﺪوﻗًﺎ ُﺑ ْﺮﺗَﻘﺎﻻ ُ ﺖ ُ ﺷ َﺘ َﺮ ْﻳ ْإ : Bir sandık portakal satın aldım. temyiz- mümeyyez ع اﻟﺘﺎﺟِﺮ ُ ِﻗﻨْﻄﺎرًا ﻗﺜﻄْﻨًﺎ َ ﺑﺎ : Tacir bir ton pamuk sattı. temyiz- mümeyyez ُ ﺷ َﺘ َﺮ ْﻳ ْإ ﺖ ذِراﻋًﺎ ﻣﻦ ﺣﺮﻳ ٍﺮ : Bir arşın ipek satın aldım. temyiz- mümeyyez ﺟﺎ َء ﻋﺸﺮون ﻃﺎﻟﺒًﺎ: Yirmi öğrenci geldi. ﻼ ً ﺖ أوﻗﻴ ًﺔ ﻋﺴ ُ اﺷﺘﺮ ْﻳ: Bir ukiye bal satın aldım. ﺖ ﻟﺘﺮًا ﺣﻠﻴﺒ ًﺎ ُ ﺷﺮ ْﺑ: Bir litre süt içtim. ﻦ أﺣﻤ ُﺪ ﺧﻠﻘ ًﺎ َﺴ ُ ﺣ: Ahmet ahlaken güzel oldu. Arapça Dilbilgisine Giriş TEKİD 115 اﻟﺘﺄآﻴ ُﺪ Trkid veya tevkid tabi olduğu kelimenin anlamını güçlendiren, onu pekiştiren ve kapalılığını gideren ve onunla aynı irabı alan sözdür. ﺲ َ ﺲ اﻟﺮﺋ َ ﺖ اﻟﺮﺋ ُ َر ْﻳ : Başkanı gördüm, başkanı! Tekid س ُ ّس اﻟ ُﻤ َﺪر ُ ّﺟﺎء اﻟ ُﻤ َﺪر : Öğretmen geldi, öğretmen! Tekid ﺖ ِ ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ ْ ﺐ إذه ْ إذه: Eve git, git! Tekid Yukarıdaki cümlereler lafzî tekide örnektir. Ayrıca şu kelimelerle de manevi tekid de şu kelimelerle yapılır: ﺲ ُ ﻦ ـــ َﻧ ْﻔ ُ ﻋَﻴ: ﺴ ُﻪ ُ ﺟﺎء اﻟﻮزﻳ ُﺮ َﻧ ْﻔ: Bakanın bizzat kendisi geldi. ﻋ ْﻴﻨَﻬﺎ َ ﺼ َﺔ ّ ت اﻟﻘ ُ ﻗﺮأ: Öykünün kendisini okudum. آِﻼ ـــ ِآﻠْﺘﺎ: ﺟﺎء اﻟﺮﺟﻼن آِﻼهُﻨﺎ: Adamların her ikisi de geldi. ت اﻟﻤَﺮأﺗﺎن ِآﻠْﺘﺎهُﻤﺎ ْ ﺟﺎء: Kadınların her ikisi de geldi. ﻞ ٌ ﺟَﻤﻴ ٌﻊ ــــ ُآ: س ُآﻠﱠ ُﻪ َ ﺖ اﻟﺪ ْر ُ ﺣ ْ ﺷﺮ: Dersin tamamını açıkladım. ب ﺟَﻤﻴ ُﻌ ُﻬ ْﻢ ُ ﻧﺠﺢ اﻟﻄﻼ: Öğrencilerin hepsi başardı. Örüldüğü üzere bu tekid kelimeleri, tekid ettikleri kelimelerin zamirine muzaf olurlar. Arapça Dilbilgisine Giriş BEDEL 116 ل ُ اﻟﺒﺪ Bedel, kendinden önceki kelimeyi açıklamak amacıyla onun irabına uygun olarak gelen lafızdır. ﺣ َﻤ ُﺪ ْك أ َ ﺣﻀﺮ أﺧﻮ:Kardeşin Ahmet geldi. bedel – mübdel münhu ﺼ َﻔ ُﻪ ْ ق ِﻧ َ ﺖ اﻟﻄﺮ ُ ﻣَﺸ ْﻴ :Yolun yarısını yürüdüm. bedel ن ﻋِﻠ ُﻤ ُﻪ ُ ﺠﺒَﻨﻲ ﻋﺜﻤﺎ َﻋ ْأ :Osman’ın ilmi hoşuma gitti. bedel ﻞ ٌ هﺬا اﻟﻮﻟ ُﺪ ﻋﺎ ِﻗ : Bu çocuk akıllıdır. bedel Bedelin çeşitleri: 1- ﻞ ﻞ ﻣﻦ آ ﱟ لآﱟ ُ ﺑﺪBedeli mutabık: Bedel ve mübedel minhu birbirine mutabık olur. ﺣ َﻤ ُﺪ ْك أ َ ﺣﻀﺮ أﺧﻮ: Kardeşin Ahmet geldi. bedel – mübdel münhu 2- ٍﺾ ﻣﻦ آﻞ ٍ ل ﺑﻌ ُ ﺑﺪBedeli badd minel küll: Bedem mübeddel minhudan bir cüz olur. Bedel mübeddel minhuya döner ve onunla mutabık olan bir zamir içerir. ﺼ َﻔ ُﻪ ْ ق ِﻧ َ ﺖ اﻟﻄﺮ ُ ﻣَﺸ ْﻴ:Yolun yarısını yürüdüm. bedel 3- ل ٍ ل اﺷﺘﻤﺎ ُ ﺑﺪBedeli İştimal : Bedel ondan bir cüz olmaksızın mübeddel minhu bedeli de kapsar. ن ﻋِﻠ ُﻤ ُﻪ ُ ﺠﺒَﻨﻲ ﻋﺜﻤﺎ َﻋ ْأ bedel :Osman’ın ilmi hoşuma gitti. Arapça Dilbilgisine Giriş ATF-I BEYAN 117 ﻋﻄْﻒ اﻟﺒﻴﺎن Önündeki lafzı açıklamak amacıyla getirilen lafza atf-ı beyan denir. ﺢ ﺣﺎﻣ ٌﺪ ٍ ﺟﺎء أﺑﻮ ﺻﺎﻟ a. beyan fail : Salih’in babası Hamid geldi. fiil ﻲ ﺐ ذ ِآ ﱞ ٌ ﻲ ﻃﺎﻟ أﺧﻲ ﻋِﻠ ﱞ a. : Kardeşim Ali zeki bir öğrencidir. beyan Atfı beyan, irabda tekil, ikil, çoğul halinde matbuuna yani açıkladığı kelimeye uyar. ATF-I NESAK ﻋﻄﻒ اﻟﻨﺴﻖ Atıf harflerinden biri kullanılarak iki kelime ve iki cümleyi birbirine bağlamaya atf-ı nesak denir. ﻲ و ﺧﺎﻟ ٌﺪ ّ ﺟﺎء ﻋﻠ :Ali ve Halid geldi. ْ ﻗﺎ َم أ ﺣ َﻤ ُﺪ ﻓﺨﺎﻟ ٌﺪ :Ahmet ve (peşinden) Halid kalktı. ُ ﺗﻨﺎو ْﻟ: Yemek yedim sonra su içtim. ﺖ اﻟﻤﺎ َء ُ ﺖ اﻟﻄﻌﺎ َم ُﺛﻢّ ﺷ ِﺮ ْﺑ Atıf Harfleri Şunlardır: ﺧﺎﻟ ٌﺪ و ﻲ ّ ﻋﻠ ﺟﺎء ﻦ ْ ﻟ ِﻜ، ﻞ ْ ﺑ، ﻻ، أ ْم، إﻣّﺎ، أ ْو، ﺣﺘّﻰ، ُﺛﻢﱠ، ف،و : Ali ve Halid geldi. Matuf- atıf harfi- m. aleyh- fiil Atıf Harflerinin Kullanımı: Atıf harfleri fiil ve isimler için kullanılır. 1- ( ) وVav : Sadece atıf için kullanılır. İki kelime veya cümleyi birbirine bağlar. ﺖ اﻟﻘﻠ َﻢ و اﻟﺪﻓ َﺘ َﺮ ُ إﺷﺘﺮ ْﻳ: Kalem ve defter satın aldım. Arapça Dilbilgisine Giriş 118 2- ( )فFe : Tertib ve fasılasız oluşu ifade eder. ﺧﺮج ﺣﺎﻣ ٌﺪ ﻓﺨﺎﻟ ٌﺪ: Hamid ve (peşinden) Halid çıktı. 3- ( ) ُﺛﻢﱠSümme : Matuf ve matufun aleyh arasında tertip yani sıra bulunduğunu gösterir. ﺟﺎء أﺣﻤ ُﺪ ُﺛﻢﱠ ﺧﺎﻟ ٌﺪ : Ahmed, sonra Halid geldi. 4- (ﺣﺘّﻰ ) Hatta : Gaye ve sonuç ifade eder. ﺟﺪّي ﻃﻮِﻳﻼ ﺣﺘّﻰ ﺟﺎ َو َز اﻟﺘِﺴﻌﻴﻦ َ ش َ ﻋﺎ: Dedem uzun yaşadı, hatta doksan yaşını geçti. 5- (ْ ) أوEv : İki şeyden birini tercih etmede veya terddüd durumunda kullanılır. إﻗﺮأ آِﺘﺎﺑﺎ ﻓﻲ اﻷدب أو اﻟﺘﺎرﻳﺦ: Edebiyat veya tarihle ilgili bir kitap oku ! 6- (ْ ) أمEm : İki şeyden birinin seçimi veya belirlenmesi istebdiğinde kullanılır. (َﻻ ُﻳ ْﺆ ِﻣﻨُﻮن َ ﻋَﻠ ْﻴ ِﻬ ْﻢ َأأَﻧ َﺬ ْر َﺗ ُﻬ ْﻢ َأ ْم َﻟ ْﻢ ﺗُﻨ ِﺬ ْر ُه ْﻢ َ ﺳﻮَا ٌء َ ) : “ Onları korkutsan da korkutmasan da birdir” ( Bakara, 6) 7- ( ) إﻣّﺎİmma : Cümle içinde tekrar edilerek kullanılır. Şüphe ve tereddüt ifade eder. ﺦ َ ﺗَﻌّﻠ ْﻢ إﻣّﺎ اﻟﻠﻐﺔ َو إﻣّﺎ اﻟﺘﺎرﻳ: Ya dil öğren veya tarih! 8- ( )ﻻLa : Matufun aleyhin yaptığı işe matufun katılmadığını gösterir. ﺐ ﻻ ﺷﺎﻋ ٌﺮ ٌ ﺣ َﻤ ُﺪ آﺎ ِﺗ ْ أ: Ahmet şair değil, yazardır. 9- (َْﺑﻞ ) Bel : Idrab yani dönme ve vazgeçme anlamındadır. ﻣﺎ ﺑﺪأ ﺧﺎﻟ ٌﺪ اﻟﻜﻼ َم ﺑﻞ إﺑﺮاهﻴ ُﻢ: Söze Halid değil bilakis İbrahim başladı. 10- (ْﻜﻦ ِ )ﻟLakin: İstidrak ( hatayı düzeltmek) için kullanılır. ل ﻟﻜﻦ ﺧﺎﻟ ٌﺪ ِ ﺐ أﺣﻤ ُﺪ ﻋﻦ اﻟﺴﱡﺆا ْ ﻟﻢ ﻳﺠ: Soruya Ahmet değil, ancak Halid cevap verdi. Matuf, matufun aleyhine irab, siga ve cümlenin yapısı konusunda uyar. Arapça Dilbilgisine Giriş İRAB 119 اﻹﻋﺮاب Kelime sonlarındaki değişimlere irab denir. Cümle içindeki kelimeler, sonlarındaki harekenin değişimi açısından mureb ve mebni olmak üzere ikiye ayrılırlar. Mureb, bir amil nedeniyle sonu değişen kelime demektir. Amil etki eden, mamul ise amilden etkilenen lafızdır. Mebni ise bir amil nedeniyle sonu değişmeyen kelimedir. Murebe Örnek: ﺐ ُ ﺟﺎ َء اﻟﻄﺎﻟ : Öğrenci geldi. ( Merfu ) ﺐ َ ﺖ اﻟﻄﺎﻟ ُ رأﻳ : Öğrenciyi gördüm. (Mensub) ﺐ ِ ﺖ ﻋﻠﻰ اﻟﻄﺎﻟ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Öğrenciye selam verdim. ( Mecrur) Yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere اﻟﻄﺎﻟﺐkelimesinin sonu cümle içindeki konumuna göre değimekte, ref haline zamme, nasb halinde fetha ve cer halinde kesra olmaktadır. Dolayısıla اﻟﻄﺎﻟﺐmureb bir kelimedir. Bu şekilde hareke veya harf ile yapılan iraba lafzi irab denir. Mebniye örnek: ﺟﺎ َء هﺬا : Bu geldi. ( Mahallen merfu) ﺖ هﺬا ُ رأﻳ : Bunu gördüm. ( Mahallen mensub ) ﺖ ﻋﻠﻰ هﺬا ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Buna selam verdim. ( Mahallen mecrur) İsmi işaretlerin mebni olması nedeniyle هﺬاkelimesinin sonu hiçbir durumda değişmemiştir. Bu drumda mallallen ref, nasb ve cer diyoruz. Yani mebni kelimelerin irabı mahallidir. Bir de takdiri irab vardır ki sonu elifi maksure ( )ا ــ ىile veya ya ( )ي biten veya mütekellim ya’sına muzaf olan kelimelerin sonundaki irab alemetleri açık olarak görülmediği için, cümle içindeki konumuna göre bu kelimlerin sonuna uygun olan hareke zihnen takdir edilir. Bu durumda olan kelimlerin irabı takdiridir. Takdiri iraba örnek: ﺟﺎ َء ﻣﻮﺳَﻰ: Musa geldi. ( Ref hali. Zamme takdir edilir) Arapça Dilbilgisine Giriş 120 ﺖ ﻣﻮﺳَﻰ ُ رأﻳ: Musa’yı gördüm . ( Nasb hali. Fetha takdir edilir) ﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﻮﺳَﻰ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Musa’ya selam verdim. (Cer hali. Kesra takdir edilir). ﻣﻮﺳَﻰkelimseini sonu elifi maksure ile bittiğinden, bu kelimenin harekesi takdiren zamme, feta veya kesradır diye ifade edilir. İsimlerde Mureb ve Mebnilik ا ﻟﻤﻌﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﺳﻤﺎء Aşağıdaki kısımlar hariç ismler mebnidir. Mebni İsimler: 1- Zamirler : a- Ref zamirleirne örnek: ... ﻗﺎﻟﻮا، ﺖ ُ آﺘ ْﺒ، أﻧﺎ، أ ْﻧ ُﺘ ْﻢ، ﺖ َ أ ْﻧ، ُه ْﻢ، هُﻮ b- Nasb zamirlerine örnek : ﺿَﺮﺑﻨﻲ، ﻚ َ أﺳﺄُﻟ، رَأ ْﻳ ُﺘ ُﻪ c- Cer zamirlerine örnek : ... ﻟﻨﺎ، ﻚ َ إﺳ ُﻤ، آﺘﺎ ُﺑﻬﺎ، آِﺘﺎ ُﺑ ُﻪ 2- İşaret İsimleri : …. ذاﻟﻚ، هﺬﻩ، هﺬان( هﺬاve هﺎﺗﺎنmurebdir ) 3- İsmi Mevsuller : .... اﻟّﺬﻳﻦ، أﻟّﺘﻲ، اﻟﻠﺬان ( اﻟﻠﺬيve أﻟﻠﺘﺎنmurebdir ) 4- Soru İsimleri: ... آﻴﻒ ؟، ﻦ َ أﻳ، ﻞ ْه 5- Bazı Zarflar : ... ﺚ ُ ﺣﻴ، إذا، اﻵن 6- Fiil İsimleri: ... ﺁ ِﻩ، ف ٍ ُأ، ﺁﻣﻴﻦ 7- Mürekkeb sayılar (11- 19) : ... ﺮ َﺸ َﻋ َ اﻟﺮاﻳ َﻊ، ﺸ َﺮ َﻋ َ ﺴ َﻌ َﺔ ْ ِﺗ، ﺸ َﺮ َ ﺣ َﺪ ﻋ َأ Ancak saylar konusunda da geçtiği üzere 12 sayısı murebdir. Örneğin : ﺟﺎ َء إﺛﻨﺎ ﻋﺸ َﺮ ﻃﺎﻟﺒُﺎ : On iki öğrenci geldi ﻲ ﻋﺸ َﺮ ﻃﺎﻟﺒُﺎ ْ ﺖ إﺛ َﻨ ُ رأﻳ : On iki öğrenci gördüm ﻲ ﻋﺸ َﺮ ﻃﺎﻟﺒُﺎ ْ ﺖ ﻋﻠﻰ إﺛ َﻨ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : On iki öğrenciye selam verdim. İsimlerdeki Asli İrab Alemetleri: - اﻟﻀﻤّﺔ: Zamme, ref alemetidir. - اﻟﻔﺘﺤﺔ: Fetha, nasb alemetidir. اﻟﻜﺴْﺮة ـ: Kesra, cer alemetidir. İsimlerde bir de feri irab alemetleri vardır. Harf ile yapılan irab böyledir. Daha önceki konularımızda da geçtiği gibi ikil ismlerin ref alemeti elif () ا, nasb ve cer alemeti ye () يdir. (ﻣﺪرﱢﺳﺎن ve ) ﻣﺪرﱢﺳﻴﻦgibi. Arapça Dilbilgisine Giriş 121 Cemi müennes salimin ise ref alemeti (ت ٌ ) ﻣُﺪرﱢﺳﺎörneğinde olduğu gibi zammeli ta, nasb ve cer alemeti ise (ت ٍ )ﻣُﺪرﱢﺳﺎkesralı ta dır. Cemi müzekker salimin ref alemeti vav ( )يdır. ( ﻣﺪرﱢﺳﻮن ve ﻦ َِ ﻣﺪرﱢﺳ ِﻴ ( ) و, nasb ve cer alemeti ise ya ) örneklerinde olduğu gibi. Esmau’l hamse’nin de irabı da ref halinde vav, nasb halinde elif ve cer halinde ya olmak üzere harf iledir. ( أﺑﻴﻚ، أﺑﺎك، ) أﺑﻮكgibi . - Mankus ( son harfi ya olan) ismler nekre olduklarında ref ve cer hallerinde ya düşer. Düşen illet harfi yerine hareke takdir edilir. ض ٍ ﺣﻜ َﻢ ﻗﺎ: ( Bir ) hakim karar verdi. ع ٍ ﺖ ﻋﻠﻰ ﺳﺎ ُ ﺳﻠّ ْﻤ َ : Çalışana selam verdim. Fiillerde Mureb ve Mebnilik اﻟ ُﻤﻌ ّﺮب و اﻟﻤﺒﻨﻲ ﻓﻲ اﻷﻓﻌﺎل Mazi ve Emir fiilleri mebnidir. Müfred müzekker mazi fetha, emir ise sükun üzere mebnidir. Muzari Fiil ise nunu nisve birleşen şu ﻦ ـ َ ﻦ ــ َﺗﻔْﻌ ْﻠ َ َﻳﻔْﻌ ْﻠ- iki sigası dışında murebdir. Fiili muzarinin murebliğine örnek: ﺖ ِ ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ ُ أذ َه : Eve gidiyorum. ( merfu) ﺖ ِ ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ َ ن أذ َه ْ أرﻳ ُﺪ أ: Eve gitmek istiyorum (mensub) ﺖ ِ ﺐ إﻟﻰ اﻟﺒ ْﻴ ْ ﻟ ْﻢ أذ ّه : Eve gitmedim. ( meczum) Fiillerde Aslı ve Fer’ı İrab Alemetleri: - اﻟﻀﻤّﺔ: Zamme, ref alemetidir. - اﻟﻔﺘﺤﺔ: Fetha, nasb alemetidir. اﻟﺴّﻜﻮن ـ: Sükun, cezm alemetidir. Fiillerde fer’ı irab alemetleri: a- Efalu hamse ( muzarinin beş sigasında) ref alemeti nunun sabit kalması, nasb ve cezm alemeti ise nunun düşmesidir. Örnek: ن َﺗﻜْﺘﺒﻮا اﻟﺮﺳﺎﻟ َﺔ؟ ْ نأ َ أﺗﺮﻳﺪو: Mektup yazmak mı istiyorsunuz ? Arapça Dilbilgisine Giriş أﻟ ْﻢ َﺗ ْﻜﺘُﺒﻲ اﻟﺮﺳﺎﻟ َﺔ ﻳﺎ زﻳْﻨﺐُ؟ : Zeyneb, mektup yazmayacak mısn ? b- Nakıs fiillede cezm alemeti olarak sonundaki illet harfi düşer. ﺲ َ ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ، ع ُ ﻟ ْﻢ َﻳ ُﺪ،ِﻟ ْﻢ َﻳ ْﻤﺶ Merfu, Mensub ve Mecrur İsimlerin Özeti: ت و اﻟﻤﻨﺼﻮﺑﺎت و اﻟﻤﺠﺮورات ُ اﻟﻤﺮﻓﻮﻋﺎ a- Merfu İsimler : ﻗﺎ َم :Zeyd kalktı. Naibi Fail : ب زﻳ ُﺪ َ ﺿ ِﺮ ُ :Zeyd dövüldü. :Zeyd ayaktadır. Mübteda :زﻳ ٌﺪ ﻗﺎﺋ ٌﻢ Haber : زﻳ ٌﺪ ﻓﻲ اﻟﺪار: Zeyd evdedir. Kane ve Benzerlerinin İsmi : آﺎن زﻳ ٌﺪ ﻗﺎﺋﻤ ًﺎ: Zeyd ayakta idi. ّ إ: Muhakkak ki Zeyd İnne ve Benzerlerinin Haberi :ٌن زﻳﺪًا ﻗﺎﺋﻢ 1- Fail 23456- : زﻳ ٌﺪ ayaktadır. 7- Merfuya Tabi Olanlar: Merfuya Tabi Olanlar Dört Tanedir: ُ اﻟﻌﺎﻗ 1- Nat ( Sıfat) : ﻞ : Akıllı Zeyd kalktı. 2- Atıf : Zeyd ve Bekir kalktı. 3- Tekid 4- Bedel ﻗﺎم زﻳﺪ :ﺮ ٌ ﻗﺎم زﻳ ٌﺪ وﺑﻜ :ﻗﺎم زﻳ ٌﺪ ﻧﻔﺴُﻪ : ﻧﻔﻌﻨﻲ زﻳ ُﺪ ﻋﻠﻤُﻪ : Zeyd’in bizzat kendisi kalktı. : Zeyd’in bana ilmi fayda verdi. b - Mensub İsimler: ﺖ ُ رآﺒ: Ata bindim. Mefulu Fih veya Zarf : ﺟﺎء زﻳﺪ اﻟﻴﻮ َم: Zeyd bugün geldi. Mefulun Leh :ﺔ ﷲ ً ﺾ زﻳ ٌﺪ ﺑﺼﺮَﻩ ﻃﺎﻋ ﻏ ﱠ: Zeyd, Allah’a 1- Mefulu Bih 23- َ اﻟﻔﺮ :س itaat için gözünü sakındı. 4- Mefulun Maah :وﺧﺎﻟﺪًا : Halid ile beraber gittim. 5- Hal : Zeyd, binerek geldi. ﺖ ُ ذهﺒ :ﺟﺎء زﻳ ٌﺪ راآﺒ ًﺎ 122 Arapça Dilbilgisine Giriş 123 ﺖ ﻋﺸﺮﻳﻦ ُ اﺷﺘﺮﻳ: Yirmi kitap satın aldım. 7- Müstesna : ﻗﺎم اﻟﻘﻮ ُم إﻻ زﻳﺪًا: Zeyd hariç, herkes kalktı. 8- ( ) ﻻLa’nın İsmi :ﻞ ﻓﻲ اﻟﺪار َ ﻻ رﺟ: Evde adam yok. 9- Münada :ﺪ اﷲ َ ﻳﺎ ﻋﺒ: Ey Abdallah. (Münada izafet terkbi şeklinde olursa) 10- ( ) آﺎنKane’nin Haberi : آﺎن زﻳ ٌﺪ آﺮﻳﻤ ًﺎ: Zeyd, cömert idi. 11- ( ) إنİnne’nin İsmi : إن زﻳﺪًا آﺮﻳ ٌﻢ: Muhakkak ki Zeyd, 6- Temyiz :آﺘﺎﺑﺎ cömerttir. 12- ( )ﻟﻴﺲLeyse’ye benzeyen harflerin haberi :ﺖ ﻧﻈﻴﻔ ًﺎ ُ ﻟﻴﺲ اﻟﺒﻴ: Ev, temiz değildir. 13- Mensuba Tabi Olanlar : رأﻳﺖ زﻳﺪًا وﺑﻜﺮًا: Zeyd ve Bekir’i gördüm. c – Mecruru İsimler : 1- Harfi Cerle Mecruru Olanlar : ﺑﺎﻟﻘﻠ ِﻢ 2- İzafetle Mecrur Olanlar :ﻲ ذ ِآ ﱞ ﺖ ُ آﺘﺒ: Kalemle yazdım. وﻟ ُﺪ زﻳ ٍﺪ 3- Mecrura Tabi Olanlar : رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ alemlerin Rabbi olan Allah’a mahsustur. : Zeyd’in oğlu zekidir. واﻟﺤﻤﺪ ﷲ: Hamd, Arapça Dilbilgisine Giriş CÜMLE TÜRLERİ 124 أﻧﻮاع اﻟﺠﻤﻞ Cümleler, isim cümlesi ile fiil cümlesi, basit cümle ile mürekkeb cümle gibi açılarından tasnif edildiği gibi irabdan mahalli olup olmamasına göre de tasnif edilmektedir. a) İrab’dan Mahalli Olan Cümleler: Bu tür cümleler yerine müfred bir kelimenin konulması ve o kelime ile tevil edilmesi mümkün olan cümlelerdir. 1- Haber cümlesi ِ اﻟﻌﻤ :ﻞ ﺢ ﻓﻲ ُ اﻟﻨﺸﻴﻂ ﻳﻨْﺠ: Faal kişi işte başarılı olur. 2- Naib-i fail olan cümle: ﻋﺎﻟ ٌﻢ olduğu söyleniyor. 3- Meful cümlesi : Allah’ın kuluyum dedi. 4- Hal olan cümle geldi. ك َ أﺧﻮ:ﻳُﻘﺎل ﷲ ِ أﻧﺎ ﻋَﺒﺪُأ: ﺤ ّﻤ ٌﺪ َ ﻗﺎل ُﻣ : : Senin kardeşinin alim : Muhammed, ben ﻚ ُ ﻚ َﻳﻀْﺤ َ ﺟﺎء ﺻَﺪﻳ ُﻘ 5- Nekreye sıfat olan cümle :أَﺻﺤﺎﺑﻪ konuşan adama uğradım. : Arkadaşın gülerek ث ُ ت ﺑﺮﺟﻞ ﻳﺤﺪ ُ ﻣﺮر: Arkadaşları ile 6- Muzafun ileyh olan cümle : ن َ ﻄﻘُﻮ ِ َﻳ ْﻨ konuşamayacakları bir gündür”! هَﺬا َﻳ ْﻮ ُم ﻻ : “Bu, onların 7- Şart edatının cevabı olarak gelip başında ( )ﻓﺎءveya ( )إذًاbulunan cümle. ﷲ ﻓﻼ هﺎدي ﻟﻪ ُ ﻀﻠِﻞ أ ْ ﻦﻳ ْ َﻣ: Allah’ın sapıttırdığını doğruya ulaştıracak yoktur. 8- İrabdan mahalli olan cümleye matuf olan cümle : ن َ ن َﻟ ُﻬ ْﻢ َﻓ َﻴ ْﻌ َﺘ ِﺬرُو ُ وَﻻ ُﻳ ْﺆ َذ،َﻄﻘُﻮن ِ هَﺬا َﻳ ْﻮ ُم ﻻ َﻳ ْﻨ “Bu, onların konuşamayacakları bir gündür. Onlara özür dilemeleri için izin de verilmez”! ( Mürselat, 35) Burada ن ُ وَﻻ ُﻳ ْﺆ َذirab bakımından mahallen meksurdur. Çünkü izafet nedeniyele mahallen meksur olan ن َ ﻄﻘُﻮ ِ ﻻ َﻳ ْﻨifadesine mattufut. Arapça Dilbilgisine Giriş 125 b) İraptan mahalli olmayan cümleler: Bunlar müfred lafız ile tevili mümkün olmayan cümlelerdir. 1- İbtidaiyye cümlesi: اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ: Selamun aleykum 2- Sıla cümlesi : رأﻳ ُﺘ ُﻪ 3- Tefsir cümlesi: oturdu. ﺟﺎء اﻟﻮﻟ ُﺪ اﻟﺬي: Gördüğüm çocuk geldi. ﺟﻠﺲ اﻟﻮﻟ ُﺪ أي ﻗ َﻌ َﺪ : Çocuk ﺟﻠﺲoturdu, yani ﻌ َﺪ َﻗ 4- Muterize ( parentez) cümlesi: ﺳﺨﻴ ًﺎ Allah rahmet etsin- cömer idi. – رﺣﻤﻪ اﷲ- آﺎن أﺑﻮك: Baban – 5- Yeminin cevabı olan cümleler:َ ﻦ ّ ﻷَﺻﺪﻗ söyleyeceğim. واﷲ: Vallahi, mutlaka doğru 6- Cezmeden şart edatına cevap olup başına ( ) ﻓﺎءve ( ) إذًاbulunmayan cümleler: ﻻ آﺜﻴﺮًا ً ﺐ ﻣﺎ ْ ﺴ ِ ﻦ ﻳﻌﻤﻞ آﺜﻴﺮا ﻳ ْﻜ ْ ﻣ: Çok çalışan, çok mal kazanır. 7- İrabdab mahalli olmayan cümleye matuf olan cümle: ت اﻟﻐﻴﻮ ُم ْ إﻧْﻘﻄﻊ اﻟﻤﻄﺎ ُر وﺗﺒﺪّد: Yağmur kesildi, bulutlar dağıldı. Arapça Dilbilgisine Giriş EMSİLE TABLOSU ﺼ َﺮ َ َﻧ :1 َﻳ ْﻨﺼُﺮ :2 َﻧﺼْﺮا :3 ﺻ ٌﺮ ِ ﻧﺎ :4 َﻣ ْﻨﺼُﻮ ٌر:5 ﺼ ْﺮ ُ َﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ:6 ﺼ ْﺮ ُ َﻟﻤّﺎ َﻳ ْﻨ:7 ﺼ ُﺮ ُ ﻣَﺎ َﻳ ْﻨ:8 ﺼ ُﺮ ُ ﻻ َﻳ ْﻨ َ :9 ﺼ َﺮ ُ ﻦ َﻳ ْﻨ ْ َﻟ:10 ﺼ ْﺮ ُ ِﻟ َﻴ ْﻨ:11 ﺼ ْﺮ ُ ﻻ َﻳ ْﻨ َ :12 ﺼ ْﺮ ُ ُا ْﻧ :13 ﺼ ْﺮ ُ ﻻ َﺗ ْﻨ َ :14 ﺼ ٌﺮ َ َﻣ ْﻨ:15 ﺼ ٌﺮ َ ِﻣ ْﻨ:16 ﺼ َﺮ ًة ْ َﻧ:17 ﺼ َﺮ ًة ْ ِﻧ:18 ﺼ ْﻴ ٌﺮ َ ُﻧ:19 ي ﺼ ِﺮ ﱞ ْ َﻧ:20 َﻧﺼﱠﺎ ٌر:21 ﺼ ٌﺮ َ َا ْﻧ:22 ﺼﺮَﻩ َ ﻣﺎ َا ْﻧ:23 ﺼ ْﺮ ِﺑ ِﻪ ِ َا ْﻧ:24 126 اﻷﻣﺜﻠﺔ اﻟﻤﺨﺘﻠﻔﺔ 1-yardım etti-mazi fiil 2-yardım ediyor-müzari fiil 3-yardım etmek- masdar 4-yardım edici-ismi fail 5-yardım olunmuş-ismi mef'ul 6-yardım etmedi-cehdi mutlak 7-yardım etmedi-cehdi müstağrak 8-yardım etmiyor-nefy-i hal 9-yardım etmez/etmeyecek/etmiyor(genel)-nefyi istikbal 10-(hiç,asla)yardım etmez/etmeyecek-te'kidli nefy-i istikbal 11-yardım etsin!-emri gaib 12-yardım etmesin-nehyi gaib 13-yardım et!-emri hazır 14-yardım etme!-nehyi hazır 15-yardım etmek, yardım edilecek zaman, yardım edilecek mekan-mimli masdar,ismi zaman,ismi mekan(bu üç mana için de kullanılır) 16-yardım edecek alet-ismi alet 17-bir kere yardım etmek-masdar bina-i merra 18-bir çeşit yardım-masdar bina-i nev'i 19- yardımcık-ismi tasğir 20-yardım etmeye ait-ismi mensub 21-çok yardım edici-mübalağalı ismi fail 22-en çok yardım eden-ismi tafdil 23-acayip yardım etti-birinci taaccüp ifadesi 24-ne acayip yardım etti- ikinci taaccüp ifadesi Arapça Dilbilgisine Giriş HEMZENİN YAZIMI 127 آﺘﺎﺑﺔ اﻟﻬﻤﺰة 1- Kelime başında yazımı: a- Fethalı ya da zammeli ise elifin üzerine yazılır: ن َ َأ ِذ، ﻞ َ َأ َآ، ب ٌ َأ b- Kesralı ise elifin altına yazılır : إﻧﺴﺎن، ِإ ْآﺮَام، ن ْ ِإ 2- Kelima ortasında: a- Hemzeden önceki harf fethalı, hemze sakin veya fethalı ise, hemze elifin üzerine yazılır : ﻞ ُ َﻳ ْﺄ ُآ، ﺴَﺄَﻟﺔ ْ َﻣ، ل َ ﺳَﺄ َ b- Hemze fethalı, öncesi zammeli veya kesralı ise, öncesinin hareketine üsütün destek üzerine yazılır. ( Fethanın desteği elif, zammenin desteği vav, kesranın desteği ya’dır. ) س ٌ ﺑُﺆ، ِﻓﺌَﺔ، ُﻳ َﺆآﱢ ُﺪ c- Hemze uzun elif ile zamir arasında bulunursa kesralı veya zammeli ise, kendi harekesine uygun destek üzerine, fethalı ise satır hizasına desteksiz hemze olarak yazılır: ﻋ َﺪا ِﺋ ِﻪ ْ أ، ﻋ َﺪا َء ُﻩ ْ أ، ﻋ َﺪا ُؤ ُﻩ ْأ 3- Kelime sonunda : a – Kendinden önceki harf harekeli ise, onun harekesine uyun destek üzerine yazılır: ﻃ ُﺆ ُ َﺗﺒَﺎ، ﺊ ُ ُﻳ َﻬﻴﱢ، َﻧﺒَﺄ b- Kendinden önceki harf sakinse desteksiz yazılır: Arapça Dilbilgisine Giriş 128 َﻣ ْﻘﺮُو ٌء، ﻲ ٌء ْ ﺷ َ ، ﺟﺎ َء İbn Kelimesinin Hemzesinin Yazımı آﺘﺎﺑﺔ هﻤﺰة اﺑﻦ 1- Şu durumlarda İbn ( ) اﺑﻦkelimesinin hemzesi düşer : a- İki özel isim arasında gelip, baba oğul münasebeti bildirirse hemze düşer. ب ِ ﻦ اﻟﺨﻄّﺎ ُ ﻋﻤ ُﺮ ﺑ: Ömer b. Hattab b- Nidadan sonra gelirse: ﻦ اﻟﻜﺮا ِم َ ﻳﺎ ﺑ: Ey kerim kişilerin oğlu! c- Sorudan sonra gelirse : ﻦ أﺣﻤﺪ أﻧﺖ؟ ُ أ ﺑ:Sen Ahmed’in mi oğlusun ? 2- İbn ( ) اﺑﻦkelimesinin hemzenin düşmediği durumlar: a- ﻦ ُ اﺑkelimesi satır başında geldiği zaman düşmez. ﻦ ﺧﺎﻟ ٍﺪ ُ اﺑ gibi. b- ﻦ ُ اﺑkelimsenden sonra gelen isim babanın ismi değil anne veya dedenin ismi olursa: ﻦ ﺧﺎﻟ ٍﺪ ُ ﻲ اﺑ ّ ﻋﻠ، ﻦ ﻣَﺮﻳﻢ ُ ﻋﺴﻰ اﺑ c- ﻦ ُ اﺑkelimesiyle (ُ’)اﺑﻦden önceki ismin arasına, sıfat gibi başka bir kelime girerse: ﻦ ﺧﺎﻟ ٍﺪ ُ ﻋﻤ ُﺮ اﻟﻜﺮﻳ ُﻢ اﺑ: Burada ( )اﻟﻜﺮﻳﻢsıfatı, iki isim arasına girdiğinden hemze düşmemiştir. d- ﻦ ُ اﺑkelimesi bir isim cümlesinin haberi olduğı zaman hemzesi düşmez. ﻦ ﺧﺎﻟ ٍﺪ ُ زﻳ ُﺪ اﺑgibi. Arapça Dilbilgisine Giriş BAZI EDATLAR 129 أهﻢ أدوات 1 ﺁﻣﻴﻦ ـ: Kabul et! anlamında emir fiilidir. 2- ن َ اﻵ: Şimdi anlamında zaman zarfı olarak gelir. 3- ﺁﻧﻔ ًﺎ: Yakında anlamlında zaman zarfı olarak gelir. 4- أﺑﺪًا: Ebedi anlamında gelecek zaman zarfıdır. 5- ﺁﻩ: Üzüntü ifadesi olarak kullanılan fiilimsi isimdir. 6- إﺟﻤﺎﻋﺎ: Topluca, icmaen anlamında mastar. ْ أﺟ: Evet anlamında cevap harfidir. 7- ﻞ 8- ﺟﻤﻴﻌ ًﺎ: Tekit olarak mensubtur. 9- ذاك إذ: İşte böylece! anlamında إذzarf, ذاكmübteda. 10- إذﻣﺎ: Cezm eden şart harfi. 11- ﻼ ً أﺻ: Aslında anlamında zarfı zaman veya hal üzere mensubtur. 12- ف أ ﱟ: Sıkıntı ifadesi olarak kullanılan fiilimsi isimidir. 13- أﻻ: Başlangıç ve dikkat çekme harfidir. 14- ّﻬﻢ ُ اﻟﻠﱠ: Ey Allahım! Anlamında münada.. 15- إﻟﻴﻚ: Al! veya uzaklaş! Anlamında kullanılan emir fiili isimidir. 16- أَم: Atıf harfidir. 17- أﻣّﺎ: Şart, fasıl ve takid harfidir. 18- إﻣّﺎ: Fasıl ve vav-ı atıftan sonra tercih harfidir. 19- ﺲ ِ أﻣ: Dün anlamında zarfı zamandır. ّ ’إden muhaffefe olarak masdariye, müfessire veya zaid olarak 20- أن: ن gelir. 21- ﻼ ً وﺳﻬ ﻼ ً أه: Hoş geldin! Anlamında mahzuf fiilin mefulü bihidir. Takdiri: ﻼ ً ﺖ ﺳﻬ َ ﻼ وﻧﺰﻟ ً ﺖ أه َ ﺣﻠﻠ 22- أﻳّﻀﺎ: Aynı şekilde anlamında mefulü mutlak veya haldir. 23- أﻳّﻢ اﷲ: Yemin ismi. Allah’ın yemini (sağ) kasemimdir anlamındadır. 24- ﻪ ِ إﻳ: Devam et! veya çabuk ol! anlamında emir fiili ismidir. 25- إﻳﻬﺎ: Sus! anlamında emir filli ismidir. 26- ﺑﺄﺟﻤﻌﻬﻢ: Hepsi anlamında, ( بba) zaid, أﺟﻤﻌﻬﻢtekid ifadesidir. 27- اﻟﺒﺘّﺔ: Elbette. Mastar olarak isimi mensub. 28- .ﺦ ٍ ﺑ: Güzel görüyorum anlamında fiil ismidir. Arapça Dilbilgisine Giriş ﺲ ّْ ﺑ: Yeter anlamında emir fiili ismidir. 30- ﺑﻄﺂن: Yavaşladı anlamında mazi fiili ismidir. 31- ﺑﻌ ُﺪ: Sonra anlamında zaman zarfıdır. 32 – ﺔ ً ﺑﻐﺘ: Ansızın anlamında mastar, hal üzere mensub. 33- َﺑ ْﻴ َﺪ: Ancak anlamında istisna üzere mensub. 29- 34- ﺗﺎر ًة: Bazen anlamında zarf veya mastar. 35- ﺗ ّﺒ ًﺎ: Mahzuf fiilin mefulü mutlakıdır. Allah ona hüsran ve helak versin! anlamındadır. 36- ﺗﺘﺮى: Peş peşe gelen, ardışık anlamlarındadır. Hal üzere mensubtur. 37- ﺗﻌﺴ ًﺎ: Helak anlamında mahzuf fiilin mefulü mutlakıdır. 38- ﺟ ّﺪًا: Cidden anlamında hal veya mazhuf mastarın sıfatıdır. 39- ﺟﻤﻌﺎء: Tekit olarak kullanılır. 40- ﺣﺎﺷﺎ: Tenzih ve istisna edatıdır. 41- ﺣﺬار: Kaçın! Sakın! anlamında emir fili ismidir. 42- ﺣ ّﻘ ًﺎ: Hakkan anlamında mefulü mutlaktır. 43- ﺣﻤﺪا: Hamden anlamında mefulü mutlaktır. ﺣ ﱠ: Gel! anlamında emir fiili ismidir. 44- ﻲ ًﺻ ّ ﺧﺎ: Hassaten, özellikle anlamında mefulü mutlaktır. 45- ﺔ 46- ﺧﻼ: İstisna edatıdır. 47- ﺧﻼﻓ ًﺎ: Hilafına anlamında mefulü mutlaktır. 48- داﺋﻤ ًﺎ: Daimen anlamında zaman zarfıdır. 49- دوﻧﻚ:Al! anlamında emir fiili ismidir. 50- ذات: Sahip manasında ( )ذوedatının müennesidir. 51- روﻳ َﺪ: Ağır ol! anlamında emir fiili ismidir. 52- ﺚ َ رﻳ: Gecikmek, oyalanmak anlamında zaman zarfıdır. 53- ن َ ﺳﺒﺤﺎ: Tenzih ifadesi olarak mefulü mutlaktır. 130 Arapça Dilbilgisine Giriş 131 54- ن َ ﺳﺮﻋﺎ: Çabuk ol! anlamında mazi fiili ismidir. 55- ﺔ ً وﻃﺎﻋ ﺳﻤﻌًﺎ: İşitip itaat etmek anlamında mefulü mutlaktır. 56- ن َ ﺷﺘّﺎ: Ayrıldı anlamında mazi fili ismidir. 57- ﺻﻪ : Sus! anlamında emir fili isimi. 58- ﻰ ً ﺿﺤ: Zarfı zamandır. َ ﻃَﻮا: …boyunca anlamında zarf. 59- ل 60- ًوآﺮهﺎ ﻃﻮﻋًﺎ: İsteyerek ve istemeyerek anlamında mastardır. 61- ﻋﺠﺒ ًﺎ: Şaşırma ifadesi, mefulü mutlaktır. 62- ﻋﺪا: İsitsna harfidir. 63- ﻋﻠﻴﻚ: Sana gerekir, bırakma! anlamında emir fiili ismidir. 64- ﻏﺎﻟﺒ ًﺎ: Çoğunlukla anlamında isimdir. 65- ﻏﺪًا: Yarın anlamında zaman zarfıdır. َ : İsitisna edatıdır. 66- ﻏﻴْﺮ 67- ﻓﺮادى: Tek tek anlamındadır. Hal olarak mensubtur. 68- ﻼ ً ﻓﻀ: Bunun yanında, üstüne üstelik anlamlarında kullanılır. 69- ﻓﻘﻂ: اﻟﻔﺎءtertib içindir. ﻗﻂyeter! anlamında fiil ismidir. ً ﻗﺎﻃﺒ: Hep beraber, hep birden anlamında hal olarak mensubtur. 70- ﺔ 71-ﻂ ﱡ ﻗﱡ : Mazi fiilden sonra hiç, asla! anlamlarında kullanılır. 72- آﺬا: Yine, aynı şekilde anlamlarında kullanılır. 73- آﺄﻳّﻦ: Nice, çok anlamında çokluk edatıdır. ً آﺎ ّﻓ: Tüm anlamında hal üzere mensuptur. 74- ﺔ 75- آﻼ وآﻠﺘﺎ: İkisi birden, her ikisi de anlamında manevi tekid edatıdırlar. 76- آﻢ: İki ayrı anlamda kullanılır. Soru ismi ve ne kadar, nice anlamında çokluk ismi olarak. 77- آﻤﺎ: Aynı şekilde, ayrıca gibi anlamlarda kullanılır. 78- ﻒ َ آﻴ: Soru edatıdır Arapça Dilbilgisine Giriş 79- آﻴﻔﻤﺎ: Şart – ceza edatıdır. 80- آﺮّﺗﻴﻦ: İki kera! anlamında mastardır. َ ﻟﺒﻴ: Emret, buyur geldim! anlamlarında kullanılır. 81- ﻚ 82- ن ْ ﻟﺪ: ﻋِﻨﺪgibi zaman ve mekân zarfıdır. 83- ي ّ ﻟﺪ: Benim yanımda anlamında zarftır. 84- ﻟﻮﻻ: Olmamış olsa anlamındadır. 85- ﺷﻌﺮي ﻟﻴﺖ: Temenni ifadesidir. َ ﻞ ﻧﻬﺎ َ ﻟﻴ: Gece gündüz anlamında zaman zarfıdır. 86- ر 87- ﻣﺬ : Zaman zarfı ve harfi cer olarak kullanılır. 88- ﻣﺮارا: Tekrar anlamında kullanılır. 89- ﻣﺮﺣﺒ ًﺎ: Mefulu mutlaktır. 90- ﻊ َﻣ : Beraber anlamında zarftır. 91- ﻚ َ ﻣﻜﺎﻧ: Yerinde dur! Anlamında emir fiili ismidir. 92- ﻣﻪ : Yapma, etme! Anlamında emir fiili ismidir. 93- ﻣﻬﻤﺎ: Her ne ki! anlamında şart edatıdır. 94- ﻧﺎهﻴﻚ: Nerde kaldı ki.. anlamında hal olarak mensubtur. 95- هﺎ: İşte! anlamında işaret ismi ve cümle başlarında kullanılan tembih harfidir. 96- ت ِ هﺎ: Ver! Anlamında emir fiili ismidir. ْ ه: Varsay k!i anlamında camid fiildir. 97- ﺐ هُﻠﻢﱠ: Beri gel, beri getir! Anlamında emir fiili ismidir. ّ هﻠ ّﻢ ﺟ: Gel! anlamında emir fiili ismidir. 99- ﺮًا 100- هﻴّﺎ: Çabuk ol! Anlamında emir fiili ismidir. َ هﻴﻬﺎ: Uzak oldu anlamında mazi fiili ismidir. 101- ت 98- 102- وا : Nudbe edatıdır. Vay! Anlamında kullanılır. 103- وراءك: Geride kal! Anlamında emir fiili ismidir. 104- ي ْ و : Hayret ifadesidir. ٌ ﺢ – َو ْﻳ ٌ وﻳ: Vay haline! Helak olsun! Anlamlarında kullanılır. 105- ﻞ 106- ﻳﺎ: Nida edatıdır. 132 Arapça Dilbilgisine Giriş 107- ﺑﻴ ٍﺪ 133 ﻳﺪًا: Elden ele anlamındadır.. ....ﺗ ّﻢ ﺑﺤﻤﺪأﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ Mart, 2009 Oktay Yılmaz