Endüstriyel Tasar›m› KOB‹`lerle Buluflturmak
Transkript
Endüstriyel Tasar›m› KOB‹`lerle Buluflturmak
52 MAKALE Sanayi Dergisi Yarat›c›l›¤a Dayal› Rekabet Gücü: Endüstriyel Tasar›m› KOB‹’lerle Buluflturmak Prof. Dr. Alpay Er ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölüm Baflkan› Endüstriyel tasar›m bir farkl›l›k ve katma de¤er yaratma unsuru veya di¤er bir deyiflle kullan›c› odakl› inovasyon arac› olarak son dönemde Türk Sanayisi’nin gündeminde kendisine yer bulmaya bafll›yor. Ancak hiper rekabetin hüküm sürdü¤ü küresel ekonomide pek çok farkl› ülke birbiri ard›na ulusal inovasyon ve tasar›m politikalar› oluflturup bunlar› hayata geçirirken, Türkiye’de politik ve bürokratik karar odaklar› tasar›m› bir rekabet unsuru olarak kavrama konusunda hâlâ gereken noktada de¤iller. Endüstriyel tasar›m bir farkl›l›k ve katma de¤er yaratma unsuru veya di¤er bir deyiflle kullan›c› odakl› bir inovasyon arac› olarak son dönemde Türk Sanayisi’nin gündeminde kendisine yer bulmaya bafllad›. Ancak hiper rekabetin hüküm sürdü¤ü küresel ekonomide pek çok farkl› ülke birbiri ard›na ulusal inovasyon ve tasar›m politikalar› oluflturup bunlar› hayata geçirirken, Türkiye’de politik ve bürokratik karar odaklar› tasar›m› bir rekabet unsuru olarak kavrama konusunda hâlâ gereken noktada de¤iller. Bugün büyük ölçekli pek çok firma için endüstriyel tasar›m yeteneklerinin firmalar taraf›ndan içsellefltirilmesine yönelik ulusal bir politikas›n›n varl›¤› veya yoklu¤u marjinal bir sorundur. Zira bu firmalar tasar›m kaynaklar›na rahatl›kla ve küresel düzeyde eriflim sa¤layabiliyor. Büyük ölçekli Türk firmalar›n›n yurtd›fl›nda isim yapm›fl endüstriyel tasar›mc› ve tasar›m gruplar›ndan hizmet al›mlar› her y›l art›yor. Öte yandan, bir tasar›m politikas›n›n yoklu¤u küçük ve orta ölçekli iflletmelerin (KOB‹) tasar›m hizmet ve kaynaklar›na eriflimini ise do¤rudan k›s›tl›yor. Türk Ekonomisi’ndeki yap›sal dönüflüm aç›s›ndan, KOB‹’lerin tasar›m yetenekleri kazanmadaki baflars›zl›klar›n›n orta ve uzun vadedeki sonuçlar› ciddi olabilir. MAKALE Sanayi Dergisi KOB‹’lerin Önemi Bugün inovasyon küresel rekabetin temel yap›tafl› ve KOB‹’ler inovasyon konusunda önemli bir potansiyele sahipler. Esnek yap›lar› sayesinde de¤iflen pazar flartlar›na h›zl› uyum sa¤layabilme kabiliyetlerinin yan› s›ra, KOB‹’ler büyük iflletmeleri tamamlay›c› bir rol de oynuyorlar. Yap›lar› itibariyle, KOB‹’ler talep de¤iflikliklerine ve çeflitliliklerine daha kolay uyum gösterir ve yeniliklere daha yatk›nd›rlar (Müslümov, 2002). Dolay›s›yla KOB‹’lerin ekonomik kapasitelerine tam anlam›yla ulaflabilecekleri bir ortam›n yarat›lmas› ve desteklenmesi büyük bir önem tafl›yor. Elbette, öte yandan Türkiye’de KOB‹’ler yüksek finansman maliyeti, nitelikli eleman yetersizli¤i, teknolojik yeteneklerin s›n›rl› olmas›, pazarlama konusundaki eksiklikler, girdi ve ç›kt›lardaki kalite sorunlar› gibi bir dizi ciddi sorunla da karfl› karfl›yalar. Yetmifl befl milyon kifliye ifl olana¤› sa¤layarak Avrupa’daki iflgücünün yüzde 66’s›n›n istihdam›n› sa¤layan ve toplam ifl hacminin yüzde 55’ini gerçeklefltiren KOB‹’ler, Avrupa ekonomisinin anahtar› durumundad›r. 2005 y›l› itibar› ile AB’deki iflletmelerin yüzde 99,8’i KOB‹ olarak s›n›fland›r›lmaktad›r. Avrupa’da her y›l iki milyon yeni KOB‹ kurulmaktad›r (CORDIS, 2006). KOB‹’ler, dünyada oldu¤u gibi Türkiye’de de toplam istihdamdaki paylar›yla ve ekonomide süreklili¤i olan ifl imkanlar› yaratmadaki rolleri ile önemli bir rol oynamaktad›r. 250’den az kifli istihdam eden ve y›ll›k net sat›fl has›lat› ya da mali bilançosu 25 milyon YTL’yi aflmayan iflletmeler ülkemizde KOB‹ olarak tan›mlan›yor. Bu firmalar Türkiye’deki tüm iflletmelerin yüzde 99,8’ini oluflturur ve istihdam›n yüzde 76,7’sini yarat›rken, toplam katma de¤ere katk›lar› ise yüzde 26 civar›nda kal›yor (DPT, 2004). Bu rakamlar›n aç›kça ortaya koydu¤u gibi, Türk KOB‹’lerinin katma de¤eri yüksek ve farkl›laflm›fl ürünleri tasarlay›p gelifltirecek, sürdürülebilir rekabet yetenekleri kazanmalar› ulusal ekonominin bütününü olumlu yönde etkileyecektir. 1980’lerin sonlar›ndan itibaren, Türkiye’de hükümetler KOSGEB arac›l›¤›yla KOB‹’lere destek sa¤lamaya çal›flt›. Ancak, ekonomik politikalardaki istikrars›zl›klar nedeniyle bu tür desteklerin etkisi de s›n›rl› kald›. D›fl ticaret politikalar›nda 53 1980’ler ve 90’lar boyunca yaflanan liberalizasyon ve 1996’da tamamlanan Gümrük Birli¤i ile beraber ihracaat KOB‹’ler için ciddi bir seçenek haline geldi ve kendilerini yenilemeleri için önemli bir motivasyon kayna¤› oldu. ‹ç pazar›n artan bir flekilde ithalata aç›lmas› da KOB‹’lerini rekabetçi olmaya zorlayan di¤er bir faktör oldu. Bu koflullar alt›nda bugün KOB‹’ler küresel pazarda rekabet edebilmeleri için gereken bilgi ve yetenekleri kazanmalar›na yönelik desteklere geçmiflte oldu¤undan hem çok daha aç›k görünüyorlar, hem de gerçekten ihtiyaç duyuyorlar. (Er ve Er, 2003; 2005; Ç›rpanl› ve Er, 2006) KOB‹’ler ve Endüstriyel Tasar›m Küresel rekabet ortam›nda rakiplerin iyi ifl örneklerini de yak›ndan izleme f›rsat› bulan Türk firmalar›, 2001 krizi sonras›nda markalaflmay› bir ç›k›fl yolu olarak alg›lay›p bu yönde ad›mlar atmaya bafllad›lar. (Ç›rpanl› ve Er, 2006) Ancak Türkiye’deki KOB‹’lerinin çok büyük bir bölümü, markalaflman›n ön koflulu olan tasar›m›n rekabetçi gücünden haberdar olmad›¤› gibi, yeni ürün tasar›m ve gelifltirme faaliyetlerinin do¤al bir paydafl› olan riskleri karfl›layabilecek finansal kaynak ve modern iflletme yöntem ve tekniklerine de sahip de¤iller. Ek olarak, KOB‹’lerle tasar›mc›lar› bir araya getirecek piyasa koflullar› ve yasal çerçevenin de henüz tam olarak oluflmad›¤› kaydedilmelidir. Bu nedenle iki kesim aras›nda ciddi bir iletiflim sorunu vard›r (Er ve Er, 2005). Dünyada ise son yirmibefl y›ld›r Tayvan’dan Ingiltere’ye kadar birçok geliflmifl ve geliflmekte olan 1983 - 1996 y›llar› aras›nda gerçekleflen AB ile Gümrük Birli¤i sürecinde ihracat KOB‹’ler için ciddi bir seçenek haline geldi. ‹ç pazar›n artan bir flekilde ithalata aç›lmas› da KOB‹’leri yenilenmeye ve daha rekabetçi olmaya zorlayan di¤er bir faktör oldu. Bu koflullar alt›nda bugün KOB‹’ler küresel pazarda rekabet edebilmek için gereken yetenekleri kazanmaya yönelik desteklere geçmiflte oldu¤undan hem çok daha aç›k görünüyorlar, hem de gerçekten ihtiyaç duyuyorlar. 54 Türkiye’de imalat sanayinin arz ve talep yaps› güçlü bir tasar›m sektörünü besleyecek nicelik ve niteli¤e henüz ulaflamam›flt›r. Bu iktisat teorisinde piyasa mekanizmas›n›n gerekli etkileflimi mümkün k›lmad›¤› (market failure) duruma bir örnektir. MAKALE Sanayi Dergisi ülkede resmi tasar›m destek programlar›n›n ana hedefini KOB‹’ler oluflturdu. ‹ngiliz Hükümeti’nin 1980’lerde uygulamaya koydu¤u “Tasar›m Için Destek/Finansal Olarak Desteklenen Tasar›m Dan›flmanl›k Program›” bu alanda öncü bir örnektir. Ulusal ‹novasyon Sistemleri içinde önem kazanan aktörler olarak tan›mlanmalar›yla beraber AB ülkelerinde KOB‹’lere tasar›m deste¤i sa¤lamak üzere özel politikalar gelifltirildi ve özellikle Danimarka, ‹sveç ve Finlandiya gibi Iskandinav ülkelerinde uyguland›. Daha önce endüstriyel tasar›m hizmeti kullanmam›fl KOB‹’ler “Tasar›m Is›nd›rma Programlar›” (Design Icebreaker Programs) olarak da tan›mlanan tasar›m destek programlar›na dahil edildi. (Er, Ö. 2001; Er ve Er, 2005) Peki Türkiye’de KOB‹’lerin tasar›m hizmet ve kaynaklar›na ulaflmas› nas›l sa¤lan›r? Bunun mümkün olabilmesi için öncelikle, kendileri de bir anlamda KOB‹ olan tasar›m müflavirlik, dan›flmanl›k firmalar›n›n oluflturdu¤u bir “tasar›m sektörü” mevcut olmal›d›r. ‹malat sektörüne proje baz›nda, kullan›c› araflt›rmas›, konsept, ürün tasar›m›, modelleme ve prototip gibi hizmetler veren firmalar kendilerini genelde “Serbest Tasar›m Ofisi” fleklinde tan›mlarlar. Burada “serbest” ile kastedilen, imalat sektöründeki firmalar›n bünyesinde (in-house) oluflturulan kurumsal tasar›m grup ve birimleriyle aradaki fark›n ortaya konulmas›d›r. KOB‹’lerin kendi bünyelerinde daimi tasar›m birimleri oluflturmalar› ise bazen mümkün, co¤u kez de gerekli de¤ildir. Bu yüzden KOB‹’ler tasar›m ofislerinin asli müflterisi, tasar›m ofisleri de KOB‹’lerin tasar›m konusundaki temel bilgi ve hizmet kaynaklar›d›r. Ancak, Türkiye tasar›m sektörü, tasar›m ofislerinin say›s›, tecrübesi ve kaynaklar› aç›s›ndan henüz emekleme aflamas›ndad›r. Öte yandan, KOB‹’lerin tasar›m talepleri de Türkiye’de güçlü bir tasar›m sektörünü besleyecek nicelik ve niteli¤e henüz ulaflamam›flt›r. Bu iktisat teorisinde piyasa mekanizmas›n›n aksayarak gerekli etkileflimi mümkün k›lmad›¤› duruma (market failure) tipik bir örnektir. D›flardan bir müdahalede bulunulmad›¤› durumda, piyasa tasar›mc›lar›n hizmet arz› ve KOB‹’lerin tasar›m talebini kendili¤inden bir araya getiremeyecektir. Bunun bedeli ise tasar›m›n rekabet gücü üzerindeki kümülatif etkisi nedeniyle katlanarak artacakt›r. Gerekli müdahale ise, Türkiye’de tasar›mla KOB‹’leri buluflturacak bölgesel ve ulusal politikalar›n oluflturularak acilen hayata geçirilmesidir. (Er, 2007) MAKALE Sanayi Dergisi Öncelikle tasar›m bir sektör olarak desteklenmelidir. ‹lk anda akla gelen baz› öneriler flu flekilde özetlenebilir: Endüstriyel tasar›m hizmet kapsam› mutlaka resmi olarak tan›mlanmal›d›r. Örne¤in, mühendislik tasar›m› Ar-Ge hizmetleri kapsam›nda mevcut mevzuat taraf›ndan tan›nmaktad›r. Di¤er tasar›m disiplin ve hizmetleri ise resmi olarak tan›mlanmam›flt›r. Bu destek/teflvik mevzuat› aç›s›ndan flartt›r. Tasar›m alan›nda flirketleflme teflvik edilerek, tasar›mc›lar›n destek programlar›ndan yararlanabilecek flekilde tüzel kiflilik kazanmalar› sa¤lanmal›d›r. KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar› ancak endüstriyel tasar›mc› ve mühendis bileflenlerini içeren çok disiplinli ve anahtar teslimi (araflt›rma, konsept, endüstriyel tasar›m, mühendislik, prototip, parça/kal›p vb.) proje servisi yapabilecek “ürün gelifltirme iflletmeleri” taraf›ndan karfl›lanabilir. Bu yüzden çok disiplinli tasar›m ofislerinin kurulmas› teflvik edilmelidir. Bu yöndeki altyap›, e¤itim ve donan›m harcamalar› desteklenmelidir. Tasar›m sektörünün temel sorunu KOB‹’lere verilen hizmet karfl›l›¤›nda ald›klar› ücretlerin büyümelerine imkan vermeyecek denli düflük olmas›d›r. Endüstiyel tasar›m, bu yüzden Ar-Ge teflvik programlar›na mutlaka dahil edilmelidir. Parasal destek, tasar›m bürolar› ile KOB‹’lerin beraberce yürütecekleri yeni ürün gelifltirme projelerine odaklanmal›d›r. Yurtd›fl›ndaki pek çok örnekte oldu¤u gibi, daha önce hiç tasar›m hizmeti almam›fl, tasar›mc› istihdam etmemifl KOB‹’lerin ba¤›ms›z tasar›m bürolar›yla ilk proje çal›flmalar› bir seferli¤ine ve toplam tasar›m ücretinin yüzde 75’i gibi oranlarda desteklenerek, KOB‹’lere yönelik “›s›nd›rma” programlar› da yürütülebilir. (Er, 2007) Ancak tek bafl›na tasar›m bürolar›n›n desteklenmesi, tam olarak iflleyen bir tasar›m piyasas› mevcut olmad›¤› için yine de yetersiz kalacakt›r. Bu yüzden KOB‹’lerle tasar›m sektörü aras›nda bir arayüz mekanizmas› gereklidir. AB ve Japonya, Kore ve Tayvan gibi Uzak Do¤u Asya ülkelerinde dahi KOB‹’lere yönelik tasar›m arayüz birimleri, görece zay›f tasar›m piyasalar›n›n kendili¤inden sa¤layamad›¤› aktörler aras› bilgi, iletiflim ve kaynaklar›n da¤›t›m› gibi ifllevleri yüklenmektedirler. K›smen kamunun ve yerel yönetimin destekledi¤i, kar amac› gütmeyen tasar›m merkezleri (design centers) tasar›m hizmetlerine piyasa koflullar›nda ulaflabilmek ve tasar›m kaynaklar›n› yeterince et- kin flekilde kullanmak ve yönetmek için yeterli imkan, bilgi, donan›m ve becerilere sahip olmayan KOB‹’lere önce tasar›m konusunda temel bilgi ve becerileri aktaran, sonras›nda ise tasar›mc›larla KOB‹ aras›nda ilk iliflkiyi kuran “çöpçatan” rolünü üstlenirler. Türkiye’de, bu tür arayüz birimlerine duyulan ihtiyaç AB ve Asya ükelerinden çok daha fazlad›r. Sonuç olarak, Türkiye’de tasar›m KOB‹’lerle, ancak tasar›m politikalar›n›n oluflturulmas› veya tasar›m›n kendine mevcut KOB‹ politikalar› içinde etkin bir yer bulmas› kofluluyla buluflur; yani, Türkiye’nin politik ve endüstriyel karar odaklar› art›k “milli mesele” olarak alg›lad›klar› KOB‹’lerin gelece¤iyle, henüz kafalar›nda bir yerlere oturtamad›klar› tasar›m aras›ndaki hayati iliflkiyi kavrad›klar› zaman. Ne var ki bugün için Türkiye’de, tasar›ma do¤rudan bu tür destek sa¤layan programlar, bazi k›smi destek seçenekleri geçti¤imiz y›l içinde tart›fl›lmaya bafllanm›fl olmas›na karfl›n, henüz mevcut de¤ildir. (Er ve Er; 2003; 2005; Ç›rpanl› ve Er, 2006; Er, 2007) Endüstriyel tasar›m konusunda üniversite sanayi iflbirli¤i Türkiye’de KOB‹’lere yönelik tasar›m politikalar›n›n mevcut olmay›fl› sivil toplum kurulufllar›na ve üniversitelere bu konuda önemli misyonlar yüklemektedir. Son befl, alt› y›ld›r farkl› üniversitelerdeki endüstriyel tasar›m bölümlerinde sanayi iflbirli¤iyle yap›lan projelerin say›s›nda hissedilir bir art›fl gözleniyor. Ancak, tasar›m okullar›n›n genel yaklafl›m›, a¤›rl›kl› olarak büyük sanayi kurulufllar›n›n veya tasar›m konusunda zaten kendisini ispatlam›fl firmalar›n deste¤ini alarak, onlar›n ihtiyaçlar›na yönelik projeler gerçeklefltirmek yönünde gelifliyor. Bu anlamda, Türk tasar›m e¤itiminin hala büyük ölçekli iflletmelerin tasar›m ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yönelik olarak yap›land›¤›n› söylemek mümkün (Er ve Er, 2003; Ç›rpanl› ve Er, 2006). Ancak bu tür iflletmeler ile yap›lan iflbirlikleri imalat sanayinin KOB‹’leri kapsayan büyük bölümü üzerinde hissedilir bir etki yaratm›yor. Buna ek olarak, tasar›m e¤itiminin KOB‹’lerin ihtiyaçlar›n› yeterince ele almamas›, genç tasar›mc›lar›n da bu ihtiyaçlara cevap verebilecek bilgi ve becerilerle donat›lmas›n› engelliyor. Sonuçta, mezuniyetleri sonras›nda genç tasar›mc›lar Türkiye’deki KOB‹ gerçe¤ine 55 Öncelikle tasar›m sektörü desteklenmelidir. ‹lk anda akla gelen baz› öneriler flu flekilde özetlenebilir: Endüstriyel tasar›m hizmet kapsam› mutlaka resmi olarak tan›mlanmal›d›r. Örne¤in, mühendislik tasar›m› Ar-Ge hizmetleri kapsam›nda mevcut mevzuat taraf›ndan tan›nmaktad›r. Di¤er tasar›m disiplin ve hizmetleri ise resmi olarak tan›mlanmam›flt›r. Bu destek/teflvik mevzuat› aç›s›ndan flartt›r. Tasar›m alan›nda flirketleflme teflvik edilerek, tasar›mc›lar›n destek programlar›ndan yararlanabilecek tüzel kiflilik kazanmalar› sa¤lanmal›d›r. 56 MAKALE Sanayi Dergisi uyum sa¤layabilmek için uzun ve bazen oldukça sanc›l› bir uyum süreci yaflamak zorunda kal›yorlar. ‹SO - ‹TÜ “KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m” Projesi Bu iki gerçek; yani Türkiye’de KOB‹’lerin tasar›m kaynaklar›na eriflimini destekleyen resmi teflvik mekanizmalar›n›n mevcut olmamas› ve endüstriyel tasar›m e¤itiminin KOB‹’lerin özel koflullar›n› dikkate almayan yap›lanmas› nedeniyle, 2003 y›l›ndan itibaren KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar› ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü son s›n›f bitirme projelerinin konusunu oluflturdu. 1993 y›l›nda kurulan ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› bölümü, tasar›m e¤itiminde endüstri ile iflbirli¤ine büyük de¤er vermifl ve farkl› sektörlerden pek çok firma ile ö¤renci projeleri gerçeklefltirmifltir. ‹SO ve ‹TÜ aras›nda 2003 y›l›nda bafllat›lan ve 2008 Bahar yar›y›l›nda alt›nc›s› gerçeklefltirilen “KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m” Projesi do¤rudan KOB‹’leri hedefleyen sistematik bir üniversitesanayi iflbirli¤i etkinli¤i olmas›yla Türkiye’de türünün ilk örne¤idir. (Er ve Er, 2003; Ç›rpanl› ve Er, 2006) Bu niteli¤iyle hem sanayi hem de bas›n›n büyük ilgisini çekmifltir (örn. Karaçay, 2004; Referans, 2005; Aydo¤an, 2005; Radikal, 2005). KOB‹’lerin endüstriyel tasar›m ile tan›flt›r›lmas›n› amaçlayan bu proje kapsam›nda, alt› y›l boyunca ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü son s›n›f ö¤rencileri ile ‹SO’ya kay›tl› farkl› sektörlere mensup, bünyesinde tasar›mc› çal›flt›rmayan veya daha önce endüstriyel tasar›m hizmeti almam›fl olan 150’nin üzerinde KOB‹ bir araya getirilmifl ve yeni ürün tasar›m projesi gercefllefltirmifllerdir. ‹TÜ-‹SO Projesinin amaçlar› ‹TÜ mezunu tasar›mc›lar›n KOB‹’lerin ihtiyaçlar›n› anlayarak, tasar›m bilgi ve becerilerini bu ihtiyaçlar› karfl›layacak fle- ‹SO ve ‹TÜ aras›nda 2003 y›l›nda bafllat›lan ve 2008 Bahar yar›y›l›nda alt›nc›s› tekrarlanan “KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m” projesi, do¤rudan KOB‹’leri hedefleyen sistematik bir üniversite-sanayi iflbirli¤i etkinli¤i olmas›yla Türkiye’deki ilk ve hala tek örnektir. kilde kullanmalar›n› kolaylaflt›rmak; KOB‹’lere endüstriyel tasar›mc› ile çal›flman›n faydalar›n› bire bir uygulama içinde göstermek ve ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü program›n› KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar›n› dikkate alacak flekilde sürekli güncellemek olarak özetlenebilir. Her y›l yaklafl›k 25 ile 30 kadar firma ve son s›n›f ö¤rencisinin buluflturuldu¤u proje ö¤renci ve firmalar›n efllefltirilmesi ile bafllar. Firmalar ‹SO’nun yapt›¤› duyuru sonras›nda baflvuruda bulunanlar aras›ndan ‹TÜ proje yönetim ekibi taraf›ndan de¤erlendirilerek seçilir. Proje bafllang›c›nda firmalara ‹SO Meclis salonunda endüstriyel tasar›m konusunda bir seminer verilir ve ‹SO-KATEK KOB‹ Kolay Bilgi setinin “Endüstriyel Tasar›m K›lavuzu” (Er ve di¤erleri, 2007) da¤›t›l›r. Ard›ndan gelen süreçte, ö¤renci efllefltirildi¤i firmas›n› ziyaret eder, ilgili proje sorumlusu ile görüflmeler yapar, firma ve sektörünü analiz ederek ayr›nt›l› bir araflt›rma raporu haz›rlar. Araflt›rma raporu firman›n büyüklü¤ü, yönetimi, ürün yelpazesi, pazarlama ve sat›fl kanallar›, üretim kapasitesi gibi konular›n yan›s›ra, rakip firmalar, olas› yeni ürünler, di¤er firmalar›n üretim kapasitesi gibi sektörel bilgiler hakk›nda da bilgiler içerir. Analizin ard›ndan, okuldaki çekirdek jüriye firma için cazip olabilecek yenilikçi tasar›m konseptleri sunan ö¤renci, firman›n onay› ile nihai bir tasar›m ifl tan›m› haz›rlayarak, dönem sonuna dek üzerinde çal›flaca¤› bir tasar›m projesi önerir. Önerilerin: a) firman›n sahip oldu¤u veya ulaflabilece¤i (sat›n alabilece¤i, tedarikçi fimalara yapt›rabilece¤i vs.) teknolojiyle üretilebilen; b) firma için yeni; c) kullan›c›lar için faydal›; ve d) iç ve/veya d›fl pazarlarda talep olan veya talep yaratabilecek nitelikte olmas› beklenir. Kat›l›mc› KOB‹’ler Üzerindeki Etkinin De¤erlendirilmesi Proje sonuçlar›n› de¤erlendirmek üzere 2003, 2004 ve 2005 y›llar›ndaki kat›l›mc› firmalarla bir anket çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu dönemde çal›flmaya kat›lan 101 firmadan 67’sinden cevap al›nm›flt›r (Ç›rpanl› ve Er, 2006). Bu çal›flman›n bulgular›na göre, ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m Projesine 2003 ve 2005 y›llar› aras›nda kat›lan KOB‹’lerin yüzde 18’i 10-30 aras› çal›flan› olan, yüzde 30’u 31 ile 50, geri kalan› ise 51 ile 200 aras› çal›flan› olan kurulufllard›r. Buradan kat›l›mc› MAKALE Sanayi Dergisi firmlar›n a¤›rl›kl› olarak ortak ölçekliler aras›ndan ç›kt›¤› sonucuna ulafl›labilir. Çal›flmaya kat›lan firmalar içinde mobilya sektörel olarak öne ç›kmakta, ancak otomotiv yan sanayi firmalar› da önemli bir yer tutmaktad›r. “Di¤er” kategorisinde 31 firman›n yer almas›, çok çeflitli alt sektörlerin mevcudiyeti ile baz› firmalar›n birden çok sektörde faaliyette bulunduklar›n› belirtmelerinden kaynaklanmaktad›r. 2003’te çal›flmaya kat›lan ilk 25 firmaya pro- jenin kendilerine sa¤layabilece¤ini düflündükleri fayda soruldu¤unda, a¤›rl›kl› olarak marka ve firma kimli¤inin güçlenmesi ile ihracatlar›n› artt›rma potansiyeli üzerinde durdular (fiekil 3). De¤erlendirme sonuçlar› hemen hemen tüm kat›l›mc› KOB‹’lerin çal›flmadan fayda sa¤lad›¤›n› gösteriyor. Firmlar›n üçte ikisi proje sonunda endüstriyel tasar›ma dair alg›lar›n›n hissedilir flekilde olum- Firmalar›n Çal›flan Say›s›na Göre Da¤›l›m› Yan›tlayan Firma Say›s›: 67 Firmalar›n Sektörel Da¤›l›m› Yan›tlayan Firma Say›s›: 67 di¤er otomotiv yan sanayi plastik mutfak gereçleri elektronik ürünler promosyon ürünleri endüstriyel makina k›rtasiye ambalaj ayd›nlatma ayg›tlar› vitrifiye ürünler elektrikli ev aletleri mobilya tekstil 57 Bulgulara göre, ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m Projesi’ne 2003 ve 2005 y›llar› aras›nda kat›lan KOB‹’lerin yüzde 18’i 10-30 aras› çal›flan› olan, yüzde 30’u 31 ile 50, yüzde 50’ye yak›n› ise 51 ile 200 aras› çal›flan› olan kurulufllard›r. Çal›flmaya kat›lan firmalar mobilya sektörü a¤›rl›kl› olup, otomotiv yan sanayi firmalar› da önemli bir yer tutmaktad›r. 58 MAKALE Sanayi Dergisi KOB‹’lerin projede gelifltirilen ürünlerin firmalar›na sa¤layabilece¤i yararlar› alg›lamas› Yeni ifl alan›na girmemize yard›mc› olur Marka ve firma kimli¤imizi güçlendirir ‹hracat›m›z› artt›r›r ‹ç pazarda sat›fl›m›z› artt›r›r Kârl›l›¤›m›z› artt›r›r lu yönde de¤iflti¤ini ifade ettiler. Kat›l›mc› firmalar›n projeye dair de¤erlendirmelerinden baz› örnekler afla¤›da verilmifltir: “Tasar›m, sadece bir fikir olarak kafam›zda canland›rmaya çal›flt›¤›m›z ürün, malzeme cinsi, tek- ‹TÜ-‹SO ortak çal›flmas› bir e¤itim projesi kapsam›nda ilk olarak, tasar›mc› adaylar›n›n KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar› ve problemleri hakk›nda gerçek ortamlarda bilgi ve deneyim sahibi olarak kendilerine güven kazanmalar›n›; ikinci olarak da, daha önce endüstriyel tasar›m deneyimi olmayan KOB‹’lere, projelerinde endüstriyel tasar›m hizmeti kullanma f›rsat› yaratarak tasar›m›n önemini kavramalar›n› sa¤lad›. nik olarak üretilebilirli¤i, asl›na çok yak›n haz›rlanabilen örne¤i ile önceden karfl›laflabilece¤imiz tüm problemleri görüp tedbir almam›z› ve daha do¤ru seçime yönelmemizi sa¤l›yor.” “Tasar›mc›n›n toplad›¤› bilgileri analitik bak›fl aç›s›yla de¤erlendirmesi ve çözüm aramas› bilmedi¤i sektörlerde de baflar›l› olma flans›n› artt›r›yor.” “Endüstriyel tasar›m ile mevcut ürün konseptinden hareketle yeni bir ürün elde etmenin çok daha kolay, çok daha yeni teknolojiye aç›k ve çok daha az risk tafl›d›¤› gözlemlenmifltir. Firmam›z›n genel politikas›yla uyumlu tasar›m politikas›n›n gelifltirilmesine karar verilmifltir.” “Firma gelece¤inin endüstriyel tasar›m çal›flmas› olmaks›z›n varolamayaca¤›n› ö¤rendik.” “Daha önce icat etmek, mucit kelimelerinin manalar›na sahipken hiç de öyle olmad›¤›n› gördük. Eldeki imkanlarla ileri teknoloji olmadan da MAKALE Sanayi Dergisi yeni ve farkl› ürünler elde etmek mümkün olabiliyor.” “‹SO-‹TÜ ve ö¤rencilerle yap›lan bu proje oldukça isabetli ve baflar›l›. KOB‹’lere bir ufuk kazand›rmas›, ö¤rencileri uygulama sahalar›nda daha isabetli kararl› vermesi ve piyasay› ö¤renmeleri aç›s›ndan oldukça baflar›l›. Baflka bölümlerde de uygulanmas›.ve bas›n yoluyla di¤er üniversitelerin haberdar edilip teflvik edilmeleri gerekli.” Sonuç ‹TÜ-‹SO ortak çal›flmas› bir e¤itim projesi olman›n ötesinde, tasar›mc› adaylar›n›n KOB‹’lerin tasar›m ihtiyaçlar› ve problemleri hakk›nda gerçek ortamlarda bilgi ve deneyim kazanmalar›n› sa¤lad›¤› gibi, daha önce endüstriyel tasar›m deneyimi olmayan KOB‹’lere de endüstriyel tasar›m hizmeti kullanma f›rsat› yaratarak tasar›m›n önemini kavramalar›n› sa¤lad›. Böylece KOB‹’ler endüstriyel tasar›m› yaparak ö¤renip, projelerine tasar›m katk›s› sa¤larken, ‹TÜ endüstriyel tasar›m ö¤rencileri de KOB‹’lerle çal›flma konusunda birinci elden deneyim kazand›. Bu iki amac› ayn› anda gerçeklefltirmesi nedeniyle ‹SO-‹TÜ projesi üniversite sanayi iflbirli¤i konusunda bir baflar› örne¤i olarak de¤erlendirilebilir. Nitekim proje AB tarafindan desteklenen, Cardiff’deki “SEEdesign - Sharing Experience on Design Support for SMEs” çal›flma grubu taraf›ndan “KOB‹ Tasar›m Deste¤inde ‹yi Örnek” olarak nitelenmifl ve grubun uluslararas› veri taban›na dahil edilmifltir.* Geliflmifl bir tasar›m dan›flmanl›k sektörü ve KOB‹’ler için tasar›m deste¤inin bulunmad›¤› Türkiye’de, Kuzey Avrupa ülkelerinde örnekleri görülen etkili resmi tasar›m teflvik programlar›n›n gerçeklefltirilmesi k›sa vadede olas› görünmüyor. Ancak, yerel endüstrinin deste¤i ve yenilikçi ö¤renci projeleri ile üniversiteler, ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m Projesinde oldu¤u gibi, Türkiye’de KOB‹’lerin tasar›m›n yarat›c› gücü ile biraraya gelmesi için mütevaz› ama etkili ad›mlar atabilirler. * Good Practice in SME Design Support http://www.seedesign.org/SEEDesign/case_studies.aspx Kaynaklar: Aydo¤an, Ö., 2005. “Ö¤renciler KOB‹’ler için Tasarl›yor” Ifl’te Insan: Sabah ‹K, 28 Agustos 2005. CORDIS, 2006. Community Research and Development Information Service, http://cordis.europa.eu/ (16.04.2006). Ç›rpanl›, T. ve H. A. Er, 2006 “Tasar›m› KOB‹ lerle Buluflturmak: Türkiye ve ‹talya dan ‹ki Üniversite Sanayi ‹flbirli¤i Projesi - ‹SO-‹TÜ KOB‹’ler için Endüstriyel Tasar›m ve Milano Politeknik- Brescia Sanayi Odas› Zanaat için Tasar›m”, III Ulusal Tasar›m Kongresi Bildiri Kitab› , (der.) H. A. Er ve di¤., ‹TÜ Endüstri Ürünleri Tasar›m› Bölümü, ‹stanbul. DPT, 2004. KOB‹ Stratejisi ve Eylem Plan›, Devlet Planlama Teflkilat›, Ocak 2004, Ankara. Er, H. A., 2007 “Tasar›m KOB‹’lerle Nas›l Buluflur?”, Radikal Gazetesi, Tasar›m Eki, 21 Mart 2007, s.3. Er, H. A. ve Ö. Er, 2005. “Endüstriyel Tasar›m ve Sürdürülebilir Rekabet: Ulusal Tasar›m Politikalar› Için Bir Öneri”, 2004 Türkiye Iktisat Kongresi - Iktisadi Sektörlerde Geliflme Stratejileri II Tebli¤ Metinleri - 5. Cilt, DPT, Ankara Er, H. A. ve Ö. Er, 2003. “Two Birds with One Stone: A Joint Project of Design Education and Design Promotion for Small and Medium-sized Enterprises”, ICSID 2nd Educational Conference, IF International Forum Design GmbH, Hannover Er, H.A., Ö. Er ve S. Bafler, 2007. Endüstriyel Tasar›m K›lavuzu, (KOB‹ Kolay Kitap Dizisi), 3. Bask›, ‹SO, Istanbul. Er, Ö., 2001. “Endüstriyel Tasar›m, Teknolojik Yenilik, AR-GE: Türkiye’deki Mevcut Teflvik Uygulamalar›nda Endüstriyel Tasar›m›n Yeri ve Politika Önerileri”, erc/METU International Conference in Economics V, ODTÜ, Ankara. Karaçay, K., 2004. “Üniversiteler El Atarsa KOB‹’lerden Yenilikçilik F›flk›racak”, KOB‹-Efor, Haziran 2004. Müslümov, A., (2002). 21. Yüzy›lda Türkiye’de KOB‹’ler: Sorunlar, F›rsatlar ve Çözüm Önerileri. Istanbul: Literatür Yay›nc›l›k. Referans, 2005. “Ö¤renciler Tasarl›yor, Ifladam› Üretiyor”, Referans- Ekonomi Gazetesi, 21 Haziran 2005. 59