fethiye ticaret ve sanayi odası
Transkript
fethiye ticaret ve sanayi odası
FETHİYE TİCARET VE SANAYİ ODASI RUSYA FEDERASYONU ÜLKE RAPORU AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 1 GİRİŞ Dünyanın en büyük yüz ölçümüne sahip olan Rusya, on dört ülkeyle sınır komşusudur. İki parlamentolu bir başkanlık sistemi ile yönetilen Rusya Federasyonu federal yapılardan oluşmaktadır. Federal yapılar hukuki açıdan eşittir ve şu şekilde sıralanır: 21 Cumhuriyet (ya da Federe Cumhuriyet), 46 Oblast (Rusya’nın bölgeleri; il), 9 Kray (büyük il), 2 Federal kent yönetimi (Moskova ve St. Petersburg), 1 Özerk Oblast (özerk il/Yahudi Özerk Oblastı), 4 Özerk Okrug (küçük özerk İl). Bütün bu federal birimler 7 büyük Federal Okrug (çevre) birimi içine alınıp, bu yerlere bağlanmışlardır. Rusya Federasyonu'na bağlı 21 cumhuriyetin her birinin kendi anayasası ve ayrı devlet başkanı vardır. Ülkeyi devlet başkanı yönetir. 4 Mart 2012 tarihinde yapılan son devlet başkanlığı seçiminde Vladimir Putin devlet başkanı olmuştur. Bir sonraki devlet başkanlığı seçimi Mart 2018'de gerçekleştirilecektir. Rusya'nın nüfusu sürekli bir düşüş içerisindedir ve 143,6 milyon olan ülke nüfusunun 2050 yılında 112 milyona gerilemesi beklenmektedir1. Rusya zengin doğal gaz ve petrol kaynaklarına sahiptir. Bunların yanı sıra kömür, alüminyum, bakır, demir, elmas, altın, gümüş maden kaynakları ve orman ürünleri ile hammadde ihracatında önde gelen ülkelerdendir. Sanayi Moskova, St. Petersburg, Jekaterinburg ve Nijniy Novgorod kentlerinde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentlerde üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Sovyet planlamacıların ölçek ekonomisinin faydalarından yararlanmak üzere yürüttükleri politikalar neticesinde bir büyük işletme ya da bir grup işletme belirli bir kentin ya da bölgenin tüm yerel ekonomisinin temelini oluşturmuştur. Bu durum, planın uygulandığı dönemde ne kadar parlak görünse de güçlendikçe iktidar karşısında cesurlaşan büyük işletmeler ortaya çıkarmıştır. Bu büyük işletmelerin kapatılması durumunda bulundukları bölge de ekonomik bir çöküntü yaşayacaktır. İşsizlik yardım programlarının da bulunmaması ile birlikte iflas eden işletmelerin kapatılmasını güç bir siyasi karar haline getirmiştir. 1 http://www.who.int/countries/rus/en/ AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ..................................................................................................................................................02 RUSYA FEDERASYONU ÜLKE KİMLİĞİ ....................................................................................04 1.0 GENEL ........................................................................................................................................05 1.1 EKONOMİK DURUM ....................................................................................................05 1.2 SEKTÖRLER ...................................................................................................................07 1.2.1 SANAYİ SEKTÖRÜ .........................................................................................07 1.2.2 TARIM SEKTÖRÜ ...........................................................................................09 1.2.3 DOĞAL KAYNAKLAR, MADENCİLİK VE ENERJİ SEKTÖRÜ................13 1.2.4 ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ.................................................................................16 1.2.5 TURİZM SEKTÖRÜ.........................................................................................17 1.3 DIŞ TİCARET ..................................................................................................................18 2.0 TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ .......................................19 2.1 RUSYA - TÜRKİYE DIŞ TİCARET RAKAMLARI .....................................................19 2.2 İKİ ÜLKE ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ OLANAKLARI.................................................21 3.0 TİCARİ İLİŞKİLERDE BİLİNMESİ GEREKEN KONULAR ..................................................24 3.1 İŞADAMLARI İÇİN PAZARA GİRİŞTE YARARLI BİLGİLER………………….... 24 3.2 TÜRKİYE VE RUSYA'DAKİ TEMSİLCİLİKLER………………………… ...............26 3.3 RUSYA’DA GERÇEKLEŞEN ÖNEMLİ FUARLAR ....................................................26 3.4 TÜRKİYE - RUSYA TİCARET ANLAŞMALAR .........................................................27 KAYNAKÇA .....................................................................................................................................28 AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 3 RUSYA FEDERAYONU ÜLKE KİMLİĞİ Resmi Adı : Rusya Federasyonu Yönetim Şekli : Yarı Başkanlık Sistemi Devlet Başkanı : Vladimir Putin Başbakan : Dmitri Medvedev Başkent : Moskova Dil : Rusca Yüzölçümü : 17.102.344 km2 Nüfus : 143.600.000 (2013) Nüfus Dağılımı2 : 0 - 14 Yaş: % 15,6 :15 - 24 Yaş: % 13,4 25 - 54 Yaş: % 45,3 55 - 64 Yaş: % 13 65 yaş ve üstü: % 12,7 Nüfus Artış Oranı : + %0,2 Nüfus Yoğunluğu : 8 kişi/km2 Para Birimi : Rus Rublesi (RUB) Döviz Kuru : 16,81 Rub = 1 TL (Serbest Kur - 4/2014) Büyük Kentler : Moskova, Saint Petersburg, Novosibirsk, Jekaterinburg, Nijniy Novgorod, Samara, Kazan, Omsk, Çelyabinsk, Rostov-na-Donu Dini Gruplar : : Ortodoks Hıristiyan: %40-75, Ateist: %25-35, Müslüman: %7-15 Saat Farkı : +3 GMT – +12 GMT Telefon Kodu :+7 Trafik Akışı : Sağ 2 http://www.gks.ru/bgd/regl/b13_12/IssWWW.exe/stg/d01/5-02.htm 2012 yılı veriler AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 4 1.0 GENEL Rusya Federasyonu ekonomisine dıştan bakıldığında dış ticareti fazla veren, kendi kendisine yeten ve hatta daha fazlasına sahip bir ekonomi gibi görünmektedir. Sahip olduğu doğal kaynaklar ve faal iş gücü ülkenin ekonomisinin canlı, sürdürülebilir ve gelişmeye açık bir ekonomi olduğu izlenimi vermektedir. Son on yıllık süreç incelendiğinde bu yorumları doğrular ekonomik büyüme verileri görülmektedir. Ancak güçlü büyümenin sebebi olarak yüksek düzeyde seyreden petrol ve gaz fiyatları ve elverişli ticaret imkanları ortaya çıkmaktadır. Ancak ekonomide sürdürülebilir büyüme ancak gelişen ve değişen üretim araçları ve Pazar çeşitliliği ile sağlanabilir. Bu bağlamda bakıldığında Rus ekonomisine hayat veren unsurun doğal kaynaklar yani petrol ve doğal gaz olduğu görülür. Tükenebilen ve değeri zaman içerisinde aşırı oynaklık gösteren kaynaklar ile sağlanan ekonomik büyüme sağlam temellere oturamayacaktır. Rusya’nın uzun vadeli büyüme planları içerisinde doğal kaynaklar ne kadar çok yer alırsa ekonominin geleceği o oranda tehlikede olacaktır. Uzun vadeli büyüme planları ile doğal kaynaklar arasındaki bu bağlantı negatif yönlü olacak ve Dutch Disease/Hollanda Sendromu’na3 neden olacaktır. Aşırı değerlenmiş döviz kuru doğal kaynak dışı sektörlerde büyümeyi olumsuz etkileyecektir. 1.1 Ekonomik Durum Rusya Federasyonu, büyük bir ekonomik gücün temeli olan doğal kaynaklara ve insan gücüne sahip dünyadaki belli başlı ülkelerden biri konumundadır. Rusya’nın sahip olduğu zengin doğal kaynak rezervleri ülke için büyük bir şans olmakla beraber ülke ekonomisi açısından bazı sakıncaları da beraberinde getirmektedir. Ülkenin geniş yüzölçümü emek, doğal kaynaklar ve iş merkezleri arasında büyük mesafelere neden olduğu için ekonomik olarak bir dezavantaj oluşturmaktadır. Ülkedeki nehirlerin çoğunluğu doğu-batı yönünde değil, kuzey-güney yönünde akmaktadır. Bu nedenle denize ulaşım çok zordur. Bu nedenlerle ülkedeki taşımacılık maliyetleri uluslararası ortalama maliyetlerin yaklaşık 3-4 katı kadar yüksektir.4 Sovyet döneminde uygulanan merkezi planlama nedeniyle tüketim malları ve hizmet sektörlerinin göz ardı edilmesi söz konusu sektörlerin 1990’lı yıllar boyunca önemli büyüme göstermesine neden olmuştur. Resmi verilere göre hizmet sektörünün GSYİH’daki payı 1990’larda %36’nın altında iken, 1995’ten bu yana %55 ve % 60 arasında olmuştur. Bununla birlikte hizmet ve sanayi sektörü verileri transfer fiyatlandırması uygulamaları nedeni ile gerçekleri tam olarak yansıtmamaktadır. Transfer fiyatlandırması ülkedeki petrol şirketlerinin düşük vergi uygulaması olan bölgelerde tamamı kendilerine ait olmak üzere kurdukları şubelerine ucuz fiyatlardan satış yaptıkları yaygın bir uygulamadır. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren bir ticari kuruluş olarak kaydettirilen bu şubeler, petrol ya da gazı Pazar fiyatlarından satmakta ve büyük kar elde 3 4 http://en.wikipedia.org/wiki/Dutch_disease; http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/basics/dutch.htm CIA Factbook AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 5 etmektedir. Merkezi planlama ve sahip olduğu zengin kaynaklar nedeni ile Rusya’da sanayi sektörü ağır sanayi yönünde gelişmiştir. Yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınai üretimin %35’ten fazlasını oluşturmaktadır. Elektrik ve gıda üretiminin sınai üretimdeki payının yaklaşık %25 olduğu göz önünde bulundurulduğunda ileri teknoloji ve tüketim malları üretiminin Rus ekonomisinde çok küçük bir payı olduğu ortaya çıkmaktadır. Tekstil sektörünü de kapsayan hafif sanayinin de sınai üretimdeki payı çok cüzi düzeydedir. Ekonomi büyük ölçekli sınai işletmelerin hakimiyetindedir. KOBİ’lerin GSYİH’dan aldıkları pay, yalnızca %10-15 civarındadır. Bu oran, genellikle gelişmiş pazar ekonomilerinde ve geçiş ekonomilerinde %50 civarında veya daha da üzerindedir. Küçük ölçekli işletmelerin ekonomide yeterince rol alamamasının en önemli nedenlerinden biri yoğun vergi uygulamaları ve karmaşık hukuki düzenlemelerdir. Büyük işletmeler, yüksek düzeyde seyreden uluslararası petrol ve metal fiyatları ve bununla birlikte Ruble’deki devalüasyon nedeniyle ortaya çıkan girdi maliyetlerindeki düşüş sayesinde elde ettikleri yüksek karlardan istifade ederek otomotiv gibi sektörlerde gerçek değerinin çok altında fiyatlardan varlıklar edinmiştir. Sanayi büyük kentlerde yoğunlaşmıştır. Bu büyük kentler geçiş sürecini diğer kentlere göre daha iyi yönetmiş, üretimde çeşitlilik sağlamıştır. Tomsk ve Novosibirsk gibi daha küçük kentler Sovyet rejimi tarafından yaratılan sanayi merkezleridir. Sibirya ve ülkenin en doğusundaki bölgeler hala sanayileşmemiş durumdadır. Bu bölgeler ham madde ve enerji üssü konumundadır. Sovyet planlamacıların ölçek ekonomisinin faydalarından yararlanmak üzere yürüttükleri politikalar neticesinde bir büyük işletme ya da bir grup işletme belirli bir kentin ya da bölgenin tüm yerel ekonomisinin temelini oluşturmuştur. Bu durum, işsizlik yardım programlarının da bulunmaması ile birlikte iflas eden işletmelerin kapatılmasını güç bir siyasi karar haline getirmiştir. Tablo 1 Rusya’nın Temel Ekonomik Göstergeleri5 2009 2010 2011 2012 2013 2014t GSYİH (milyar ABD $) 1.200 1.487 1.850 2.021 2.310 2.355 Reel büyüme Oranı (%) -7,6 4 4,2 4,2 0,8 1,2 Kişi başına GSYİH ($)-PPT 14.920 10.407 12.993 14.246 16.337 16.301 Enflasyon (ortalama; % TÜFE) 11,7 6,9 8,4 5,1 6,9 7,4 İşsizlik Oranı (ortalama; %) 8,4 7,5 6,5 5,5 5,4 5,3 İhracat(milyar ABD $) 301,8 397,1 517 524,8 526,4 530 İthalat (milyar ABD $) 170,9 228,9 306,1 316,2 317,8 320 Dış Ticaret Dengesi (milyar ABD $) 130,9 168,2 210,9 208,6 209 210 Kaynak: International Monetary Fund; Economic Outlook (IMF), http://www.oecd-ilibrary.org 5 http://www.oecd-ilibrary.org/economics/country-statistical-profile-russian-federation_20752288-table-rus AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 6 Sektörler6 1.2 1.2.1 Sanayi Sektörü Rusya’ya SSCB’den miras kalan sanayi altyapısı enerjiye dayalı, teknolojik olarak geri kalmış, düşük katma değerli, temelde isleme ve savunma sektörüne ağırlık veren bir yapıya sahiptir. Uzay ve havacılık gibi SSCB’nin teknoloji açısından rekabet avantajına sahip olduğu alanlarda bile yatırımın yetersizliği ve işgücü sermayesinin yitirilmesi nedeniyle üretim oranları düşmüştür. Ayrıca Sovyet döneminden kalma sübvansiyonların ortadan kalkmasıyla üreticilerin uluslararası alanda rekabet güçleri zayıflamıştır. Tablo 2: Endüstriyel Üretim (Toplam; Gıda/İçecek; Orman ürünleri) Manufacturing – total Manufacture of food products, including bev erages, and tobacco Manufacture of w ood and w ood products 135 130 129.5 120 percent 131.6 126.9 125.2 123.8 125 120.4 115.7 110.7 108.7 115 110.6 109.0 117.9 115.9 123.8 122.0 121.8 121.5 117.8 121.5 121.9 113.1 116.4 116.5 113.3 110 110.7 108.8 105 100 129.4 99.0 98.6 103.6 95 106.7 107.9 105.3 104.2 105.4 92.1 89.9 94.0 90 86.7 85 months XII I II III IV V 2012 VI VII VIII IX X XI XII 2013 Rus hükümeti, ülkenin doğal kaynak ihraç ederek gelişmesini sürdüremeyeceğinin bilincinde olup, sanayileşme politikaları oluşturmaya gayret etmektedir. Bu nedenle Rus hükümeti öncelikle yurt içindeki talep, sonra BDT ve diğer ülkelere yönelik ihracat için üretim yapacak sanayi tesisleri kurulması amacıyla yabancı sermaye dahil çeşitli unsurları harekete geçirmeyi hedeflemektedir. Gümrüklerde yaşanan sorunlar ve yüksek vergiler, iç piyasadaki talebe yönelik üretim yapılmasını teşvik etmektedir. Talep, ekonomik gelişmeye paralel olarak canlılığını korumakta ve üretimi çekmektedir. 6 http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/en/main/ AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 7 Tablo 3: Endüstriyel Üretim (Mineral yakıtlar; Kimyasallar) 140 Manufacture of coke and refined petroleum products 135 Manufacture of chemical products 135.6 130 125.1 percent 125 121.3 119.1 118.5 120 123.1 120.0 116.7 116.3 116.0 114.0 112.3 115 105 110.6 115.8 107.5 110 113.7 109.4 110.2 133.7 116.4 106,7 110.6 107.1 100 102.6 104.2 98.6 95 XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII months 2013 2012 Ülkenin geniş bir coğrafyaya yayılması lojistik sorunlarını da gündeme getirmekte ve tüketim merkezlerine yakın yerlerdeki yatırımları cezp etmektedir. Moskova, St. Petersburg ve Rostov Bölgesi üretim ve dağıtım kanallarına yönelik yatırımların arttığı bölgeler olarak ön plana çıkmaktadır. Tablo 4: Endüstriyel Üretim (Metalürji; Makine ekipmanlar) Manufacture of basic metals and fabricated metal products 160 154.3 Manufacture of machinery and equipment 150 140 143.7 141.7 percent 130 122.9 116.2 120 111.6 110 110.9 113.6 118.2 101.8 108.2 94.9 110.3 120.2 101.2 114.8 100 110.5 119.2 118.5 108.5 108.0 107.4 106.5 100.8 90 95.3 80 74.7 70 XII I II III IV V 2012 VI VII VIII IX X XI XII m onths 2013 Havacılık ve uzay sanayi gibi karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olunan sektörlerde bile yatırım eksikliği ve insan kaynağı kaybı gibi nedenlere üretim kayıpları meydana gelmiştir. Üretimdeki sürekli kayıplar sanayi sektörü üretiminin 1998 yılında 1990 yılı seviyesinin %45’ine gerilemesine neden olmuştur. Başlıca sektörler içinde tüketim malları ve makine inşa sektörleri üretim düşüşünden en çok etkilenen sektörler olmuştur. İmalat sanayi üretim artışı, petrol ve gaz AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 8 sektörleri üretim artışını ancak 2005 yılında geçebilmiştir. Savunma sanayi harcamaları 1990’larda hızla düşmüş, bu da geçmişte önemli ayrıcalıklar tanınan savunma sanayi üretimini son derece olumsuz etkilemiştir. Sektördeki söz konusu gidişat 1999 yılında tersine dönmüş ve savunma sanayi üretim artışı artan savunma harcamaları ve silah ihracatı nedeniyle iki haneli rakamlara ulaşmıştır. Savunma sanayi harcamaları ve silah ihracatı 2007 yılında rekor bir düzeye erişmiştir. Rusya, 80 kadar ülkeye silah ihraç etmektedir. Rus malı silah ithalatı yapan ülkeler arasında Çin, Hindistan, Cezayir, Venezüella, İran, Malezya ve Sırbistan gibi ülkeler bulunmaktadır. Tablo 5: Rusya'nın Sanayi Ürünleri İhracat Verileri G.T.İ.P. Kod '84 '85 '87 '89 '90 '86 Ürün Nükleer reaktörler, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler Elektrikli makine ve cihazlar ve bunların aksam ve parçaları; Motorlu kara taşıtlar Gemiler ve suda yüzen taşıt ve araçlar Optik alet ve cihazlar, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol alet ve cihazlar Demiryolu ve benzeri hatlara ait taşıtlar ve malzemeler Rusya'nın İhracatı (1.000 $) 2011 2012 2013 5.330.009 7.642.193 8.815.393 3.306.254 4.530.240 4.914.638 3.001.074 4.646.993 3.578.804 1.609.491 2.219.183 1.641.515 1.176.512 1.453.853 1.532.323 585.557 1.476.289 824.043 Kaynak: http://www.trademap.org 1.2.2 Tarım Sektörü Rus ekonomisinde tarım önemli bir yer tutmasına rağmen ülke topraklarının büyük bir bölümü tarıma elverişli değildir. Rusya yüzölçümünün sadece yüzde 32’lik bir bölümünde tarım yapılabilmektedir. Ülkenin kuzeyinde toprak ekime uygun olmadığı için hayvancılık faaliyetleri ağırlık kazanmıştır. Güney Rusya ve Batı Sibirya’da ise basta tahıl olmak üzere birçok değişik tarımsal ürün yetiştirilebilmektedir. Ülkenin yüzde 45’inin ormanlarla kaplı olması nedeniyle kereste ve diğer orman ürünleri ihracatta önemli bir yer tutmaktadır. Tarım sektörünün son 3 yıldır bir durgunluk içerisinde olduğunu söylemek mümkündür. Rusya, son yıllarda tahıl ihracatçısı olabilmeyi başarabilmiş ise de tarım sektörünün performansı Sovyet dönemine kıyasla oldukça zayıf bir durumdadır. Son yıllarda federal hükümetin büyük çapta verdiği sübvansiyonlara bağlı olarak tarımsal kredilerde önemli artışlar yaşanmıştır. 2005 yılında yürürlüğe konulan, aralarında tarım sektörünün de yer aldığı 4 alanda devlet desteklerinin yoğunlaştırılması yönündeki ulusal program, özellikle küçük tarım isletmelerindeki büyümeye önemli katkı sağlamaktadır. Geleneksel tarım alanları toplam üretimin yüzde 87’sini sağlamakta olup sektörde çok önemli role sahiptir. Hayvancılık alanında gerek hayvan sayısı gerekse, üretim rakamları 1990’lı yılların basına göre önemli gerilemeler göstermiştir. Son dönemde, açılan soruşturmalar ve getirilen kısıtlamalarla, kümes hayvanları ve kırmızı et ithalatı sınırlandırılmıştır. Ekonomik Gelişme ve Ticaret Bakanlığı AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 9 yetkilileri yaptıkları açıklamalarda, getirilen kısıtlamaların ithalatı engellemeyi amaçlamadığı, sadece yerli üretimi arttırmayı hedeflediklerini ve bu hedeflere ulaşılmakta olduğunu belirtmiştir. Hayvansal üretim de 1990’lı yılların basındaki seviyeden oldukça uzak olmasına rağmen artış eğilimindedir. Tablo 6:Rusya'nın Tarım Ürünleri İthalat Verileri G.T.İ.P. Kod '02 '08 '04 Ürün Etler ve yenilen sakatat Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler Süt ürünleri, kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları, tabii bal '07 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular '03 Balıklar, kabuklu hayvanlar '09 Kahve, çay ve baharat '15 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar '06 Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler '01 Canlı Hayvanlar Rusya'nın İthalatı (1.000 $) 2011 2012 2013 6.189.996 7.385.304 6.724.215 6.204.617 6.279.814 6.396.241 2.172.715 3.278.360 4.319.212 3.039.948 2.485.448 2.872.589 2.300.348 2.379.075 2.861.284 1.209.986 1.247.346 1.288.771 1.571.893 1.302.712 1.235.575 919.355 988.438 960.674 553.781 662.298 412.892 Kaynak: http://www.trademap.org Rus halkının küçük alanlarda yaptığı üretim halen toplam hayvancılık üretiminin yüzde 52’sini teşkil etmektedir. Rus Hükümeti hayvancılık sektörünün gelişimi için etkin tedbirler almaktadır. 2005 yılında açıklanan ulusal plan çerçevesinde büyük ticari hayvansal üretim merkezlerinin kurulması, yenilenmesi ve modernizasyonu hedeflenmekte, küçük ve özel ihtiyaca dönük üretim yapanlara da kredi imkânları sağlanmasını öngörülmektedir. Rusya Federasyonu belli baslı kereste üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. 75 milyar m3 stoku olduğu tahmin edilmektedir. Bu rakam dünya rezervlerinin 1/4’ünden fazlasını oluşturmaktadır. Kereste alanlarının hızlı biçimde kullanımı, üretimi doğuya kaydırmıştır. Sibirya’da islenmiş kereste üretiminin 1/3’ü gerçekleştirilmektedir. 1990-1998 yılları arasında kereste, kağıt ve selüloz üretimi 2/3 oranında azalmıştır. Son yıllarda sektörde ihracata bağlı bir düzelme söz konusudur. Rusya Federasyonu’nda 2012 yılında toplam tarımsal üretim 3.558 milyar Ruble olarak gerçekleştiği kaydedilmektedir.7 7 http://de.ria.ru/industry_agriculture/20130110/265290111.html AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 10 Tablo 7: Rusya'nın Türkiye'den Tarım Ürünleri İthalat Verileri G.T.İ.P. Kod Ürün '08 Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler '07 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular '12 Yağlı tohum ve meyveler; muhtelif tane, tohum ve meyveler; '03 Balıklar, kabuklu hayvanlar '06 Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler '15 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar '02 Etler ve yenilen sakatat '09 Kahve, çay ve baharat '13 Lak; sakız, reçine ve diğer bitkisel özsu ve hülasalar Rusya'nın İthalatı (1.000 $) 2011 2012 2013 848.149 822.740 910.318 517.622 474.064 571.626 48.842 52.023 70.586 22.302 22.155 34.461 9.896 5.919 5.677 2.704 704 3.506 1.334 909 2.767 1.726 1.571 1.972 16 388 406 Pek çok Rus tüketici organik ürün satın almayı tercih etmektedirler. 2013 yılında, bir pazar araştırması firması olan SGS8, şehirlerde yaşayan Rusların %56’sının“ecoürünler” için daha fazla ödemeye hazır olduğunu tespit edilmiştir. (Eco ürünler ilaç kalıntısız anlamında kullanılmıştır.) 2007 yılında şehir nüfusunun yaklaşık 103 milyon olduğu düşünüldüğünde hemen hemen 50 milyon kişi organik ürünlerle ilgilenmektedir. Rusya’da organik ürünlere olan talep artmaktadır. SGS'ye göre, 2010 yılından 2013 yılına gelindiğinde Moskova’da organik ürünler satın almak için daha fazla ödeme yapmaya istekli olan tüketicilerin Moskova’da % 20 oranında, tüm yurt çapında ise % 10 oranında arttığı saptanmıştır. Geçmişte Rus tüketiciler fiyata çok fazla duyarlıydılar. Ancak, günümüzde artan gelir düzeyi yeni bir grup ortaya çıkarmıştır ve bu grup, sağlıklı ürünler satın almak için daha çok harcamaya meyillidirler. Comcon’a göre “eco” ürünlerin en önemli tüketici kitlesi aşağıda belirtilmektedir: 1. 2. 3. 4. 25 - 45 yaş arasında olanlar Eğitim düzeyi yüksek olanlar Orta sınıf Moskova ve St. Petersburg’da ikamet eden kişiler Aşağıda yer alan faktörler ise tüketicilerin organik ürünler talebini etkileyen unsurlardır: 1. Daha yüksek harcanabilir gelir 8 http://www.sgs.com/en/Agriculture-Food/Seed-and-Crop/Market-Research-Services.aspx AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 11 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Sağlık ile ilgili kaygılar Çocuklarının sağlığı ile ilgili kaygılar Ücretsiz tıbbi hizmetlerin azalması Bioteknoloji ürünü gıdalarla ilgili olumsuz bilgi yayımı Paketlenmiş ürünlerdeki sağlıksız bileşenlerle ilgili yapılan olumsuz bilgi yayımı Konvansiyonel tarım ile ilgili olumsuz bilgi yayımı Organik yaşam biçiminin moda olduğu ile ilgili olarak Batı kültüründen gelen yayınlar Rusya, yurt içinde satılan organik ürünlerin büyük kısmını ithal etmektedir. Rus İstatistik Kurumu Rosstat'a9 göre, organik ürün ithal eden ve dağıtımını yapan firma sayısı 2012 yılında 10 iken 2013 yılında bu rakam 40’a yükselmiştir. Bazı Rus üreticiler organik ürün ihraç etmektedirler, ancak bu firmaların arzının Moskova’daki mağazalarda satılamayacak kadar az dır. “ARMI Marketing Agency”10 tarafından yapılan araştırmada tüketicilerin % 74’ünün organik ürünleri süpermarketten, % 13’ünün uzmanlaşmış mağazalardan (specialized store), % 13’ünün eczanelerden satın aldığını göstermiştir. Organik ürün fiyatları konvansiyonel ürünlerle karşılaştırıldığında oldukça yüksektir. Globus Gurmet’e göre, Rusya’da organik ürünler konvansiyonel ürünlerden % 20 ile % 50 arasında daha pahalıya satılmaktadır. FAS Moskov11 tarafından Temmuz 2011’de yapılan fiyat araştırması aşağıda belirtilmektedir. Burada yer alan Grunwald ve Globus Gurmet kalite ve müşteri hizmetine önem veren mağazalardır. Kruglosutochno pahalı bir süpermarket, Ramstor ise pek çok çeşitte ürünlerin bulunabildiği bir süpermarkettir. Seçilen organik ürünlerin fiyatları % 14 ile % 85 arasında değişen oranlarda eşdeğer ürünlere göre pahalıdır. Eğer ürün ithal edilmişse çok büyük fiyat artışları görülmektedir. Örneğin ithal organik süt, konvansiyonel ve yurtiçinde üretilmiş süte göre % 447 oranında daha pahalıya satılmaktadır. Rus devleti 2010 yılında ulusal organik standartları belirlemiştir. Ancak, yurtiçi organik sertifikasyona henüz geçilmemiştir. Şu an, Rus üreticiler batılı denetleme kuruluşları tarafından bu ülkelerin standartlarına göre sertifika alabilmektedirler. Sertifika talebinde bulunan firmalar, Avrupa Birliği, Amerika ya da Japon standartlarına göre sertifika alabilmektedir. Eğer Rusya ulusal sertifikalandırma kuruluşları oluşturursa, Rus organik ürünleri için yurtiçi ve ihraç pazarları hızla büyüyebilecektir. Rus ürünlerinin ithal ürünlerden daha ucuz olmasını iki önemli faktör organik sağlayacaktır. Bunlardan ilki; ithal ürünler için var olan lojistik engellerdir. Globus Gurmet’e göre lojistik Avrupa Birliği ülkelerinden ithal edilen ürünlerin pazara girmesini zorlaştıran en önemli faktördür. İkincisi ise, sertifikasyon maliyetleridir. Uluslararası denetim kuruluşları yerel denetim kuruluşlarına göre çok daha yüksek ücretler talep etmektedirler. 9 http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/en/main/ http://www.armi-marketing.com/?loc=eng 11 http://www.fas.usda.gov/data/search?f[0]=field_countries%3A310 10 AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 12 1.2.3 Doğal Kaynaklar, Enerji ve Madencilik Sektörü12 Rusya’nın olağanüstü zenginlikteki doğal kaynak rezervleri ülkeyi dünyanın başlıca mineral kaynaklarından biri haline getirmektedir. Pek çok maden ve mineralde ülke, dünyanın en önemli üreticisi ve ihracatçısı konumundadır. Özellikle büyük petrol ve metal cevherleri bulunmaktadır. Metal cevherleri içinde altın cevheri rezervleri önemli yer tutmaktadır. Rusya, dünya petrol üretiminin yaklaşık %11’ini, doğal gaz üretiminin dörtte birini, nikel ve kobalt üretiminin ise beşte birini gerçekleştirmektedir. Ülke aynı zamanda önemli bir kömür, demir cevheri, demir dışı metaller, altın, platin ve elmas üreticisidir. Ülkedeki minerallerin üretimi genellikle tek bir işletme tarafından gerçekleştirilmekte olup, bu işletmeler dünya piyasalarını da yönlendirmektedir. Örneğin büyük elmas üreticisi Almazy Rossii-Sakha dünya üretiminin dörtte birini gerçekleştirmektedir. Norilsk Nickel’in dünya nikel üretiminin üçte birini ve platin üretiminin %40’ını gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Dünyanın en büyük üçüncü alüminyum üreticisi olan Rus Alüminyum Şirketi (RusAl) ise Rus iç pazarının alüminyum ihtiyacının % 75’ini karşılamakta ve dünya alüminyum üretiminin %12-13’ünü gerçekleştirmektedir. 1990’larda metallere olan iç talebin düşüş göstermesi ile demir ve demir dışı metallerin ihracatında önemli artış meydana gelmiş olup, ülke çok sayıda anti damping önlemi ve diğer korumacı önlemlerle karşı karşıya kalmıştır. Bu nedenle ülkenin en önemli sektörlerinden biri olan 12 http://www.eia.gov/countries/cab.cfm?fips=rs AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 13 çelik sektörü daha az ticari engelle karşılaşma olasılığı olan, daha düşük katma değerli çelik ürünlere kaymıştır. Bu ürünler, ABD ve Avrupa’da çelik üretimine girdi olmuştur. Gerileyen dünya metal fiyatları ve yükselen enerji maliyetleri sektörü sıkıştırmaya başlamış ve verimliliği artırmaya dayalı yeniden yapılandırma ve modernizasyon ihtiyacı giderek öne çıkmıştır. Bu ihtiyaç, o zamana kadar dış pazarlara açılma sürecini başarı ile yöneten işletmeler için bile önemli hale gelmiştir. Rusya’nın dünya kanıtlanmış petrol rezervlerinin %5-6’sını ve dünya doğal gaz rezervlerinin üçte birini karşıladığı tahmin edilmektedir.13 Ülke aynı zamanda dünyanın en büyük kömür üreticilerinden biridir. Petrol sektörü 2004 yılına kadar özel sektörün kontrolünde iken bu durum 2004 yılında devlet kontrolündeki Yuganskneftegaz’ın Rosneft isimli şirketinin Yukos petrol şirketini devralması ile fiili olarak değişmiştir. Rusya’da petrol üreten belli başlı firmalar, Yukos, Lukoil, BP/TNK, Surgutneft, Sibneft, Tatneft, Sidanco, Slavneft, Rosneft’tir. Statistical Review of World Energy 201314 verilerine göre, 2012 yılı içerisinde petrol üretimi % 1,2 artarak 526,2 milyon tona ulaşmıştır. Boru hattı operatörü Transneft hala kamu işletmesi olarak faaliyet göstermekte olup, petrol boru hatlarında tekel konumundadır. Devlet, elektrik sektörünün yeniden yapılandırmasını hedefleyen bir programı uygulamaya geçirme aşamasındadır. Gaz sektöründe faaliyet gösteren Gazprom’un tekelinin kırılmasına yönelik planlar rafa kaldırılmıştır. AB, ülkenin DTÖ’ye girişinin bir ön koşulu olarak gaz fiyatlarının liberalizasyonunu öne sürmüştür. Uzlaşma için 2004 yılı Mayıs ayında tarife düzenlemesi takvime bağlanmıştır. Devlet kontrolündeki boru hattı Transneft’in tam kapasite ile çalışıyor olması nedeni ile Rus petrol şirketleri boru hattı dışında ihraç yolları arayışındadır. Boru hattına alternatif olarak, ticari anlamda en uygun yolun petrol fiyatları yüksek düzeyde seyrettiği sürece, demiryolu taşımacılığı olduğu düşünülmektedir. 2013 yılı toplam ihracat gelirleri içinde ham petrol % 58 bir paya sahiptir. Tablo 8: Rusya'nın Doğal Kaynak İhracat Verileri G.T.İ.P. Kod '27 '72 '71 '44 '76 '74 '75 Ürün Ruya'nın İhracatı (1.000 $) 2011 2012 2013 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli 352.185.426 368.853.370 304.559.452 maddeler Demir ve çelik 21.980.053 22.607.920 20.050.729 Tabii veya kültür inciler, kıymetli veya yarı 3.726.585 13.823.062 14.367.047 kıymetli taşlar, kıymetli metaller Ağaç ve ahşap eşya; odun kömürü 6.973.753 6.735.497 7.324.251 Alüminyum 7.739.851 7.262.288 7.181.742 Bakır 4.999.217 5.789.902 4.962.945 Nikel 4.688.943 3.950.321 3.775.342 Kaynak: http://www.trademap.org 13 14 http://www.ems.psu.edu/~williams/russia.htm http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/energy-economics/statistical-review-of-world-energy-2013.html AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 14 Ülkedeki zorlu iş ortamına rağmen 2000 yılından itibaren tesis edilen siyasi ve ekonomik istikrar sayesinde petrol sektörüne çok sayıda yabancı yatırımcı giriş yapmıştır. Sektördeki offshore gelişmelerin büyük çoğunluğu İngiliz-Hollanda ortaklığındaki Royal/Dutch Shell ve Amerikan ExxonMobil şirketlerince finanse edilmiştir15. 2012 yılında sektördeki yabancı yatırımlar için daha şeffaf yeni kurallar getirilmesine dönük beklentiler bulunmaktadır. Hali hazırda yürürlükte bulunan kurallara göre yalnızca %51 Rus ortaklı şirketlerin başlıca stratejik alanlara girişine izin verilmektedir. Stratejik petrol ve gaz alanları 87 milyon ton petrol ve 33 milyar metreküp gaz içeren rezervleri kapsamaktadır.16 Tablo 9: Rusya'nın Doğal Kaynak İthalat Verileri G.T.İ.P. Kod '72 '40 '48 '27 Ürün Demir ve çelik Kauçuk Kağıt Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli maddeler Rusya'nın İthalatı (1.000 $) 2011 2012 2013 6.303.275 6.402.580 5.841.537 3.923.399 4.787.377 5.764.599 4.309.085 3.748.905 3.811.467 5.068.733 4.054.519 3.391.887 Kaynak: http://www.trademap.org 15 16 http://www.laender-analysen.de/pages/arbeitspapiere/fsoAP113.pdf http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/energy-economics/statistical-review-of-world-energy-2013.html AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 15 1.2.4 Ulaştırma Sektörü17 Rusya, ulaştırma alanında büyük bir potansiyele sahiptir. Çin Halk Cumhuriyeti ile Hindistan’ın ekonomik alanda kalkınmaları sayesinde Rusya’nın önemi de artmaktadır. Özellikle petrol ve petrol ürünlerinin taşımacılığına ağırlık veren Rusya, ulaştırma imkanlarını geliştirmeyi ve bu alanda ülkeye yabancı yatırım çekmeyi hedeflemektedir. Rusya’nın ulaştırma sektörü düzenli bir büyüme trendi içerisindedir. Güney Rusya’daki limanları öncelikle ele alan Rusya Federasyonu, buradaki kapasiteyi artırma çalışmalarını sürdürmektedir. Ayrıca Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru da üzerinde hassasiyetle durulan bir konudur. Petrol rezervleri nedeniyle Hazar Denizi bölgesi, Rus taşımacılık sektörü için büyük öneme sahiptir. Rus yetkilileri, Hazar konusunda yasal altyapının belirginlik kazanması hususunu ve çevre ile ilgili konuları gündeme getirmektedir. Taşımacılık alanında ise ülkelerin işbirliği yapması ve limanların birbirlerini tamamlayıcı özellikte olmaları, Rusya’nın diğer bölge ülkeleri ile diyaloga girdiği konulardır. Rusya Federasyonu hızla artan petrol üretiminin çeşitli pazarlara ulaşmasını temin etmek amacıyla, kuzey limanlarının kapasitesini arttırmaya yönelik çalımsalar yaparken, Çin ve Japonya’ya yönelik petrol boru hattı konusunda da son dönemde gelimseler yaşanmaktadır. Gerek Çin gerek Japonya Doğu Sibirya petrol alanlarının geliştirilmesi ve boru hatlarının inşası için finansal destek sağlamayı vaat etmiştir. 2004 yılı sonunda eski Başbakan Fradkov, Doğu Sibirya’daki Taishent’ten Nakhodka yakınlarındaki Perevoznaya Limanına uzanan 4130 km’lik boru hattı planını onaylamıştır. 2006 yılında boru hattını inşasına başlanmıştır. 2009 yılının üçüncü çeyreği itibariyle Irkutsk’tan Çin sınırındaki Skorovodina’ya uzanan 2700 km’lik ilk bölümünün tamamlanması planlanan Transneft’in boru hattının ilk aşamada 15 milyon, sonra ise yıllık ortalama 30 milyon ton tasıma gerçekleştirmesi planlanmaktadır. Petrol buradan tren yolu ile Rusya’nın Pasifik sahillinde bir ihracat terminaline taşınacaktır. Bu boru hattına paralel olarak bir doğalgaz hattı inşa edilmesi de olası planlar arasında bulunmaktadır. Rus ve Orta Asya petrollerinin Türkiye boğazları kullanılarak taşınmasının gecikmeye yol açtığı öne sürülerek alternatif projeler üretilmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda, eski Devlet Başkanı Putin 14 yıldır gündemde olan Balkan Petrol Boru Hattı’na iliksin anlaşmaya 2007 yılının Mart ayında Yunanistan ve Bulgaristan Başbakanlarıyla birlikte imza atmıştır. Yaklaşık 900 kilometre uzunluğunda olacak petrol boru hattı Bulgaristan'ın Burgaz kentinden başlayıp Arnavutluk'un Vlore kentinde sona ermesi planlanmaktadır Rusya’nın yüzölçümü olarak büyüklüğü ve Avrasya coğrafyası içerisindeki konumu, ülkede kombine taşımacılığın kullanımını mecburi hale getirmiştir. Rusya, bütün dünyadaki demiryollarının yüzde 7’sine sahiptir. Rus demiryollarının su anda üçte bir kapasiteyle çalıştığı bilinmektedir. Rusya’nın en önemli demiryolu ağı, Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Kuzey Kafkasya hattıdır. Rusya’nın Karadeniz ve Azak Denizi’ndeki limanları yılda 66 milyon tonluk bir kapasiteye sahiptir. Bu limanların ve Hazar Denizi’ndeki Rus limanlarının 2001 yılında islemiş oldukları toplam yük ise 90 milyon ton olup bunun 65 milyon tonu akaryakıttır. Rusya’nın nehir sistemi de bu ülkedeki taşımacılığın önemli unsurlarından birisidir. Batı Rusya’da yer alan nehirler ve kanallar sayesinde Baltık Denizi’nden Karadeniz’e su 17 Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 16 yoluyla ulamsak mümkün olmaktadır. 2002 yılında toplam 29.3 milyon ton yükün taşındığı bu sistem uluslararası kanunlara değil Rus mevzuatına tabidir. Rus nehir ve kanalları, Kasım ayı sonundan Nisan ayı basına kadar buzlanma nedeniyle ulaşıma kapanmaktadır. Havayolu ulaşımı da coğrafyanın gerektirdiği ölçüde gelişmiştir; ancak eskimiş terminal binaları ve uçaklar ile hizmet verilmeye çalışılmaktadır. Karayolu ulaşımında ise, gerek yük gerek yolcu taşımacılığı fazla tercih edilmemektedir. Özellikle ülkenin doğusunda altyapı yetersizliği bulunmaktadır. Transavrasya otoyolu projesi ile Doğu-Batı karayolu ulaşımının geliştirilmesi planlanmaktadır. 1.2.5 Turizm Rusya 2012 yılında 25,7 milyon turist tarafından ziyaret edilmiştir. Bu rakam 2010’lı yılların başlangıcından bu yana %10-20 ararsı bir değişiklik göstermiştir. Ziyaretçilerin yaklaşık 2/3’si eski Sovyet Cumhuriyetlerinden gelmektedir. Ancak bu ziyaretçilerin çoğunluğunu ülkeye çalışmak üzere gelen göçmenler teşkil etmektedir. Almanya, Finlandiya, ABD, İngiltere, İtalya, Fransa ve Japonya ülke turizmi açısından başlıca pazarlardır. Son yıllarda Güney Kore de önemli bir pazar olmaya başlamıştır. Dış kaynaklı turizm gelirleri 2006 yılında 7,6 milyar $ iken, 2010 yılında 8,8 milyar $’a ulaşmıştır. 2012 yılında ise turizm gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 1,25 düşüş ile 11,2 milyar $ olmuştur.18 Rusya, tur paketlerinin pahalı olması, otel altyapısının yeterli olmaması ve otel fiyatlarının yüksek olması, vize temininde sıkıntılar bulunması, güvenlikle ilgili olumsuz imaj gibi nedenlerle yeterli turist sayısına ulaşamamaktadır. Ülkenin turizm altyapısı yeterince gelişmemiştir. Tesisler yeterli kalitede değildir. Bu durum uluslararası zincirler tarafından yapılan yatırımların artmasıyla birlikte değişmeye başlamıştır. Yine de otel kapasitesi yeterli değildir. Otelcilik sektörü 2000’li yılların başından itibaren gelişmeye başlamıştır. Mevcut otel altyapısını geliştirmeye yönelik projelerin büyük çoğunluğu Moskova’da gerçekleştirilmiştir. Buna rağmen Moskova’daki yatak kapasitesi kenti ziyaret eden işadamlarını ve turistleri ağırlamak için yeterli değildir. Moskova’da yaklaşık 70 000 yatak kapasiteli yaklaşık 170 otel bulunmaktadır. Batı standartlarında oda sayısı ise yaklaşık 5 000’dir. 2008 yılı başı itibarı ile Moskova’da 11 tane beş yıldızlı, 18 tane dört yıldızlı ve 9 tane üç yıldızlı otel bulunmaktadır. Ayrıca kentte çok sayıda Sovyet döneminden kalma, eski tip otel bulunmaktadır. Dünyanın önde gelen beş yıldızlı otel zincirleri 1990’ların ortalarından itibaren pazara girmeye başlamıştır. Bunlar arasında Moskova, St. Petersburg ve Novgorod’da otelleri bulunan Radisson (ABD), Kempinski (Almanya), Marriott International (ABD), Intercontinental (İngiltere), Holiday Inn (ABD), Best Western (ABD), Hyatt (ABD), Rocco Forte (İngiltere) ve Sheraton (ABD) yer almaktadır. Söz konusu markalar üst gelir düzeyindeki yabancı işadamlarına ve turistlere hitap etmektedir. 18 "Tourism Highlights 2013 Edition (İngilizce) - Turizm Trendleri 2013 AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 17 Moskova merkezinde dört ve beş yıldızlı otel inşaatları devam etmesine rağmen en fazla talep kaliteli ve uygun fiyatlı üç yıldızlı otellere yöneliktir. Ülkeyi ziyaret eden yabancı turistlerin en fazla tercih ettiği kentler ise St. Petersburg, Moskova ve Moskova’nın kuzey doğusundaki “Altın Halka” olarak adlandırılan bölgedir. Rus turistler için en popüler ülkeler Türkiye, Çin ve Mısır’dır. Bu ülkelerin tercih edilmesinin ticari gerekçeleri de bulunmaktadır. Tablo 10: Turizm İstatistikleri 2010 20,3 milyon 8,8 milyar $ Gelen Turist Sayısı Turizm Gelirler 2011 22,7 milyon 11,3 milyar $ 2012 25.7 milyon 11,2 milyar $ Kaynak: Word Tourism Organization (Dünya Turizm Örgütü) 1.3 Dış Ticaret İhracat Rusya için hâlihazırda büyük bir döviz girdisi sağlamaktadır. Sovyet döneminde dünyaya kapalı olan Rus ekonomisi 90’lardan itibaren dünya ticaretinden pay almaya başlamıştır. Rusya’nın ihracatından en fazla pay alan ürünler başta petrol ve gaz olmak üzere ham maddelerdir. Ülkenin ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grupları ise makine ve ekipman, tüketim malları, ilaçlar, et, şeker ve yarı işlenmiş metal ürünlerdir. Ülke ithalatının yaklaşık %40’ını makine ve ekipman sektörü, yaklaşık %20’sini tarım ve gıda sanayi ürünleri oluşturmaktadır. İthalatta önemli yer tutan diğer ürün grupları ise kimyasallar ve eczacılık ürünleridir.19 Avrupa Birliği Rusya’nın en önemli ticaret ortağıdır. 2013 yılında AB ülkeleri ile ticaret toplam ticaretin % 53’ünü oluşturmuştur. Rusya’nın içerisinde yer aldığı Shangai Beşlisi20, uluslar arası ekonomik arenada etkin rol alan bir kuruluştur. Dünya petrol üretim ve kullanım pazarının yarısından fazlasını elinde bulunduran ve Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan'ın gözlemci olarak bulunduğu örgüt, ABD'ye karşı etkili bir kutup oluşturmaktadır. Dönemin Rusya Devlet Başkanı Putin, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün Ağustos 2007 Bişkek Zirvesi’nde “Tek kutuplu dünya kabul edilemez.” diyerek bir anlamda birliğin misyonunu da belirtmiştir. Dış Ticaretin Dağılımı- 1.000 Dolar (2013) İHRACAT 1. Hollanda 2. İtalya 3. Almanya 4. Çin 5. Türkiye % İTHALAT 13,3 7,5 7,1 6,8 4,8 1. Çin 2. Almanya 3. ABD 4. Ukrayna 13. Türkiye Tutar 70.126.107 39.323.294 37.027.812 35.630.503 25.499,749 Tutar 53.211.481 37.916.300 16.752.485 15.790.530 7.256.024 % 16,7 11,9 5,3 5,0 2,3 Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi) Rusya'nın 2013 yılı ihracatına bakıldığı zaman, Hollanda'ya ihracatı 70,1 milyar dolar değer ve toplamda % 13,3 oranı ile birinci sırada yer almaktadır. Hollanda'nın ardından diğer AB Ülkesi olan İtalya 39,3 milyar dolar ve % 7,5'lik payı ile ikinci sırada gelmektedir. Üçüncü sırada AB'nin 19 20 http://www.trademap.org/Product_SelCountry_TS.aspx http://tr.wikipedia.org/wiki/şanghay_İşbirliği_Örgütü AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 18 en büyük ekonomisi olan Almaya 37,03 milyar Dolar ve % 7,1'lik oran ile bulunmaktadır. Türkiye ise 25,5 milyar dolar değeri ve toplam ihracat içinde % 4,8’lik payı ile 5. sırada yer almaktadır. Rusya'nın 2013 yılı ithalatında ise dünyanın en büyük tedarikçisi olan Çin 53,2 milyar dolar değeri ile ilk sırada yer almaktadır. Çin’in toplam payı ise % 16,7'dir. İkinci sırada ihracatta ilk üçte bulunan Almanya 37,9 milyar dolar değeri ile yer alırken toplam ithalatta % 11,9 paya sahiptir. Türkiye ise 7,3 milyar dolar ile 13. sırada yer alırken toplam ihracatı içindeki payı % 2,3'dür. 2.0 TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİSKİLERİN GELİŞİMİ 2.1 Rusya Federasyonu - Türkiye Dış Ticaret Rakamları Rusya'nın Türkiye ile Dış Ticareti - 1.000 $ (2010-2013) Yıllar 2010 2011 2012 2013 İhracat İthalat Hacim Denge 13.958.617 15.086.788 16.103.173 25.499.749 4.865.990 6.352.530 6.840.000 7.256.024 18.824.607 21.439.318 22.943.173 32.755.773 9.092.627 8.734.258 9.263.173 18.243.725 Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi) 2013 yılında Rusya'nın Türkiye’ye ihracatında başlıca ürün grupları: Özel amaçlı gümrük tarife istatistik pozisyonlar (% 40,7), mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli maddeler (% 29,5), demir ve çelik (% 10,2), hububat (% 3,5), Alüminyum ve alüminyumdan eşya (% 3,4) ve organik kimyasal ürünler (% 3). Tablo 11: Rusya'nın Türkiye'ye İhracat Ürünleri (ilk 6) G.T.İ.P. Kod Ürün '99 Özel amaçlı gümrük tarife istatistik pozisyonları Rusya'nın İhracatı (1.000 $) 2011 2012 2013 - - '72 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bitümenli 8.133.436 8.928.204 maddeler Demir ve çelik 2.372.687 2.068.443 '10 Hububat '76 Alüminyum ve alüminyumdan eşya '29 Organik kimyasal ürünler '27 10.390.366 7.530.293 2.592.588 564.189 920.398 885.833 1.154.092 958.729 879.630 508.703 597.799 776.131 Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi) Rusya'nın 2013 yılında Türkiye’den gerçekleştirdiği ithalatta motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları (% 13,5) başta olmak üzere yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler (% 12,5), nükleer reaktörler, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler; (% 10,2), yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular (% 7,9 ), elektrikli makine ve cihazlar (% 5,3) ve plastikler ve mamulleri (% 4,7) önemli yer tutmaktadır. AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 19 Tablo 12: Rusya'nın Türkiye'den İthalat Ürünleri (ilk 6) Rusya'nın İthalatı (1.000 $) 2011 2012 2013 G.T.İ.P. Kod '87 '08 '84 '07 '85 '39 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları; Yenilen meyveler ve yenilen sert kabuklu meyveler; turunçgilleri ve kavunların ve karpuzların kabukları Nükleer reaktörler, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler; 916.138 865.626 979.137 848.149 822.740 910.318 588.720 628.021 736.759 Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular Elektrikli makine ve cihazlar ve bunların aksam ve parçaları; ses kaydetmeye ve kaydedilen sesi tekrar vermeye mahsus cihazlar; televizyon görüntü ve seslerinin kaydedilmesine ve kaydedilen görüntü ve sesin tekrar verilmesine mahsus cihazlar 517.622 474.064 571.626 383.784 399.628 386.185 Plastikler ve mamulleri 280.508 321.485 344.412 Kaynak: ITC (Uluslararası Ticaret Merkezi) Türkiye’nin dış ticaret açığının önemli bir kısmı başta Rusya Federasyonu olmak üzere Çin ve ABD ile yapılan ticaretten kaynaklanmaktadır. Türkiye üretim ve nüfus artışına paralel olarak her geçen gün artan enerji ihtiyacının tamamına yakını ithalat yoluyla karşılanmakta olup, özelikle doğal gaz ihtiyacının büyük bir bölümü Rusya Federasyonu’ndan temin etmektedir. Rusya Federasyonu’ndan yapılan enerji ithalatı ikili ticarette Türkiye’nin ciddi dış ticaret açıkları vermesine neden olmaktadır. Türkiye’nin dış ticaret açığı içerisinde en büyük paya sahip olan Mineral yakıtlar, yağlar ve alkali ürünler, Rusya ile yapılan ticaretten kaynaklanan dış ticaret açığı içerisinde de birinci sırada olup, dış ticaret açığının yaklaşık yüzde 90’ını oluşturmaktadır. Genel olarak iki ülke arasındaki ticaret incelendiğinde Türkiye’nin kahve, çay, kakao, baharat ve ürünleri, seyahat eşyası, el çantaları vb. taşıyıcı eşya, ayakkabılar ve aksamı, meyve ve sebzeler, giyim eşyası ve bunların aksesuarları, motorlu kara taşıtları, bisiklet ver motosikletler, bunların aksam ve parçası, hayvansal ve bitkisel gübreler, prefabrik yapılar, sıhhi su tesisatı, ısıtma ve sabit aydınlatma cihazları, tekstil ürünleri, güç üreten makineler ve araçlar, balıklar ve diğer deniz ürünleri, tıp ve eczacılık ürünleri, mobilya, yatak takımı, yatak payandaları ve yastıklar, elektrik makineleri, cihazları ve aletleri, vb aksam, parçaları ürünlerinde; Rusya Federasyonu’nun ise petrol gazları, doğal gaz ve diğer mamul gazlar, taş kömürü, kok kömürü ve briket kömürü, hayvanlar için gıda maddeleri, mineral kimyasal gübreler, hububat, hububat ürünleri, bitkisel sıvı yağlar ve fraksiyonları, demir ihtiva etmeyen madenler, petrol, petrolden elde edilen ürünlerde karşılaştırmalı olarak üstün olduğu görülmektedir. Türkiye’nin Rusya Federasyonu ile ticaretinden kaynaklanan dış ticaret açığının ana nedeni enerji ithalatıdır. Bu durumda, enerji tüketimi her geçen gün artan Türkiye’nin, dış ticaret açığının azaltılması kısa sürede mümkün gözükmemektedir. Türkiye enerji konusunda dışa bağımlılığını AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 20 azaltmak için bir yandan enerji tasarrufuna yönelik uygulamalara ağırlık verirken, bir yandan da alternatif enerji kaynaklarına yönelmelidir. Enerji ithalatı azaltılarak daha ucuza temini sağlanabilirse, Türkiye’nin dış ticaret açıkları büyük ölçüde ortadan kalkacaktır. 2.2. İki Ülke Arasındaki İş Birliği Olanakları · Bisküvi Geleneksel olarak Rusya’da bisküvi tüketimi oldukça yüksek olmakla birlikte, yaşanan ekonomik sorunlardan dolayı halk, daha ucuz ürünlere doğru yönelmektedir. Ancak, buna rağmen Rusya’da sağlıklı gıdalara eğilim artmaktadır. Sektörde en fazla rağbet gören bisküvi çeşidi çikolata kaplı bisküviler olurken, ardından sandviç bisküviler gelmektedir. Bunun yanında Rusya’daki tüketicilerin sağlıklı gıdalara yönelmesine paralel olarak, çocuklar için tam tahıllı ve kalsiyum açısından zengin; erişkinler ve diyabetliler için şekersiz ve lif oranı yüksek gibi besin öğeleri zenginleştirilmiş sağlıklı ürünlere olan ilgi artmaktadır. · Dondurulmuş Gıda Tüketici talebinin artması, hızlı yaşam koşulları, artan çalışan sayısı ve ücretlerdeki yükselme pazarın büyümesine neden olan başlıca faktörlerdir. Rus pazarında talep özellikle yaz ve sonbaharda, yaş meyve sebzenin bol ve ucuza bulunduğu aylarda düşmektedir. Pazarda ithal ürünler %80 oranında pay almaktadır. Polonya pazarda lider durumda olup, tek başına bir Polonyalı firma pazardan %60 oranında pay almaktadır. Piyasada ayrıca zincir mağazaların özel markalı kendi ürünlerinin de önemli bir yeri bulunmaktadır. Ülkemiz açısından pazara yakınlık, ürün bolluğu, çeşitliliği ve ürünlerimizin kalitesi ile bu pazardaki diğer rakiplerle rekabet edebilecek durumda olduğumuz göz önünde bulundurulduğunda, pazardaki varlığımızın önümüzdeki yıllarda artırılarak sürdürülebileceği düşünülmektedir. · Endüstriyel Bitkiler (Tütün) Rusya Federasyonu şark tipi tütün ithalatının % 55’ini Türkiye’den % 23’ünü ise Yunanistan’dan yapmaktadır. Rusya şark tipi tütün pazarında en önemli rakiplerimiz olan Yunanistan ve Bulgaristan’a karşı ülkemizin gümrük vergisi avantajı bulunmaktadır. Rusya Federasyonu bu ülkelerden ithalatta %5 gümrük vergisi alırken Türkiye’ye GSP kapsamında %25 vergi indirimi uygulamaktadır. Rusya Federasyonu’nda tütün ithalatı yapmasına izin verilen sınırlı sayıdaki tütün ithalatçısı firmalarla ve sigara üretiminde bulunan kamu ve özel sektör kuruluşları ile yapılacak birebir görüşmelerin bu ülkeye olan tütün ihracatımıza önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. · Kanatlı Etler Rusya’nın son yıllarda kanatlı eti ithalatında miktar olarak azalma olsa da ithalat birim fiyatının arttığı gözlenmiştir. Rusya’nın kanatlı eti ithal ettiği ülkeler ABD, Brezilya ve AB ülkeleridir. Rusya’nın ABD’ye tanıdığı kanatlı eti ithalat kotası miktarını azaltacağı bilinmektedir. Bu durum, kanatlı eti ihtiyacını karşılamak üzere başka pazarlar arayışına gireceği ve diğer taraftan yurt içi yatırımlarını artıracağı ihtimalini de beraberinde getirmektedir. AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 21 Rusya’da tüketiciler için piliç eti hala önemli bir protein kaynağı durumundadır. Artan yem fiyatları ise yurt içi broiler piliç eti üretimi yatırımlarında yavaşlatıcı bir unsurdur. Rusya’nın ileri işlenmiş ürünlere ilişkin yasağı 2008 Haziran ayında Rusya Tüketici Hakları ve Kamu Sağlığı Federal Servisi (Rospotrebnadzor) tarafından, 1 Ocak 2010 tarihi itibariyle bebek maması, hamile ve emziren bayanlar ve şeker hastaları için özel gıda ürünleri üretiminde, mekanik olarak ayrılmış ve kolojen içerikli hammaddeler istisna tutulmak üzere, dondurulmuş kanatlı eti kullanılmasını yasaklayıcı bir karar alınmıştır. Bu yeni kural ile ayrıca, 1 Ocak 2011 yılı itibariyle ileri işlemede kullanılan kanatlı etinin sadece taze veya soğutulmuş (00- 40C arası) olmasına izin verilmektedir. Aynı kararda, 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere, kanatlı üretiminde, Salmonella ve E. coli gibi patojenlerin yok edilmesi için klorlu anti mikrobiyal yıkama da yasaklanmış, ancak 2008 yılı sonundaki başka bir karar ile bu yasaklama 1 Ocak 2010 yılına kadar ertelenmiştir. Yeni yasaya göre klorun azami düzeyi için mevcut seviyeye göre daha sıkı koşullar getirilecektir. (Mevcut yasal gereklilik uyarınca kanatlı eti soğutmada kullanılan sudaki serbest klor içeriği 50 mg/dm3’tür). Rusya Tarım Ürünleri Denetleme Kurumu (Rosselhoznadzor) 1 Şubat 2010 tarihinden itibaren Türkiye'den kümes hayvanları ve kümes hayvanları ürünleri ithalatı yasağını kaldırmıştır. Böylece Rusya'nın kuş gribini neden göstererek 2002 yılından beri devam ettirdiği Türkiye'den kümes hayvanları ve kümes hayvanları ürünleri ithalat yasağı söz konusu tarihten itibaren yürürlülükten kalkmıştır. İthalat yasağının kaldırılması girişimleri kapsamında uzman bir Rus heyeti ülkemizde beyaz et sektöründe üretim yapan 17 firmanın tesislerinde incelemelerde bulunmuş olup, 6 Türk firması Rusya Federasyonu'na kümes hayvancılığı ürünleri ihraç etme izni almış bulunmaktadır. Geri kalan 11 firma ise yedek listeye alınmış olup, bu firmaların eksikliklerini Rusya Federasyonu'nun teknik mevzuatında öngörülen ilave şartlar doğrultu şunda yerine getirmeleri durumunda Rusya Federasyonu'na beyaz et ihraç etme imkanı doğacaktır. · Kesme Çiçek Rus tüketicilerin evlerinde günlük olarak çiçek bulundurmaları ve çiçeklerin geleneksel bir hediye olması nedeniyle Rusya kesme çiçek açısından önemli bir pazardır. Rusya’da artan gelirle birlikte bu pazarın daha da büyüyeceği tahmin edilmektedir. Gül, karanfil, lilyum ve gerbara tüketicilerin tercih etmiş oldukları çiçekler arasında yer almaktadır. Gül çeşitlerinden en çok tercih edilen renkler kırmızı, beyaz ve şampanya rengi olup, kırmızı gül en çok satışı gerçekleştirilen ürünler arasında yer almaktadır. Karanfilde ise çeşitli renkler tercih edilmektedir. Batıl bir inanışa göre sarı renk kötü şansı temsil ettiğinden pazarda çok fazla tercih edilmemektedir. Çiçeklerin en çok verildiği tarih ve zamanlar yaş günleri (yaş günü hediyesine ek olarak), yıldönümleri, noel ve yeni yıl (genellikle çelenkler şeklinde), sevgililer günü (kırmızı gül veya kalp şeklinde aranjmanlar), kadınlar günü (solidago, gül ve bahar çiçekleri), düğün, cenaze ve başsağlığıdır (gül, lilyum ve karanfil). Kesme çiçek pazarı toptancılar tarafından kontrol edilmektedir. Toptancılar, sokak satıcıları ve çiçekçi dükkanları ile bazı perakende birimlerine ürün tedarik etmektedir. Sokakta satılan ürünlerin depolanması uygun koşullarda gerçekleştirilmediğinden çabuk bozulabilmektedir. Rusya’da kesme çiçek yerel olarak da üretilmekte birlikte yerel üretimin kalitesinin ve raf ömrünün göreceli olarak daha düşük olması nedeniyle ithal kesme çiçekler de düzenli olarak talep edilmektedir. Pazarın dörtte üçüne Hollanda ve Ekvator hakimdir. AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 22 · Organik Tarım Ürünleri Organik ürünlerin dış ticaret istatistikleri bulunmamakla birlikte, Rusya’da sağlıklı tüketime yönelik gelişmeye başlayan tüketici bilinci sonucu önümüzdeki dönemde organik tarım ürünlerine önemli bir talebin oluşacağı tahmin edilmektedir. Halihazırda Rusya’da “ilaç kalıntısı yoktur” olarak etiketlenmiş ürünler daha yüksek bir fiyatla tüketiciye sunulmakta ve organik ürünlere yönelik talep düzenli olarak artmaya devam etmektedir. Genellikle organik ürün tüketicisi 25-45 yaşlarında, yüksek öğrenim görmüş ve büyük şehirlerde ikamet eden bilinçli bir tüketici grubu olup, yıldan yıla artan gelir düzeyi ile birlikte Rusya organik ürün pazarının giderek daha da gelişeceği düşünülmektedir. · Yaş Sebze ve Meyve Rusya’da sağlıklı ürünler tüketimi günlük yaşamda önemli bir unsur haline gelmeye başlamıştır. Tüketiciler tükettikleri ürünlere daha fazla özen göstermeye başlamışlardır. Bu bağlamda önümüzdeki dönemde yaş meyve ve sebze tüketiminin artmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Rusya’da birçok perakende zinciri yaş meyve ve sebze çeşitlerini tüketicilere uygun fiyatla sunmakta olup, tüketiciler daha taze oldukları düşüncesiyle açık hava pazarlarının yanı sıra yaş meyve ve sebze ihtiyaçlarını süper ve hipermarketlerden de tedarik etmeye başlamışlardır. Rusya Federasyonu ile ülkemiz arasında imzalanan protokol gereği yaş meyve sebze ihracatında pestisit kalıntı analizi pazara girişte önemli olup, firmalarımızın kalıntı limit izlenebilirliğe dayalı bir sisteme sahip olmaları gerekmektedir. Dünyanın en önemli yaş meyve ve sebze ithalatçılarından birisi konumunda bulunan Rusya Federasyonu, yaş meyve ve sebze ithalatı ile ilgili benzer protokolleri halihazırda Avrupa Birliği ve Arjantin ile de tamamlamaya çalışarak ithalatının güvenli ürünlerden oluşmasını amaçlamaktadır. Rusya yaş meyve pazarının yaklaşık %50’sinin ithal meyveden oluştuğu tahmin edilmektedir. İthal edilen en önemli kalemler muz, elma ve portakaldır. Portakal; Rus tüketicisinin elma ve muzdan sonra en çok tercih ettiği meyve konumunda bulunan portakal tüketimi özellikle Kasım ve Aralık aylarında önemli artış göstermektedir. Narenciye ürünleri bu aylarda hediye olarak da verilmektedir. Tüketiciler son yıllarda markalı ve kaliteli ürünlere ilgi göstermekte olup, bu çerçevede çeşitli ihracatçı ülkeler tanıtım kampanyalarında bu unsurlara özellikle vurgu yapmaktadır. Elma; Elma Rus tüketicisinin en çok tercih ettiği meyve konumunda yer almaktadır. Rusya Federasyonu’nda tüketim istatistikleri düzenli olarak tutulmamakla birlikte, ortalama bir Rus tüketicisinin yılda yaklaşık 11,9 kg elma tükettiği tahmin edilmektedir. Rusya Federasyonu’nda elma üretimi yapılmakla birlikte, ülkede bulunan elma ağaçlarının yaşlı ve verimlerinin düşük olması nedeniyle, yurtiçi üretim talebi karşılamaya yeterli gelmemektedir. Yerel olarak üretilen başlıca elma çeşitleri Red Chief, Golden Delicious, Semerenka, Granny Smith, Gala ve Fuji olup, üretim ağırlıklı olarak Rusya’nın Krasnodar, Voronezh ve Lipetsk bölgelerinde gerçekleştirilmektedir. Ülkede elma üretimine yönelik fidan dikimine son yıllarda ağırlık verilmiş olup, önümüzdeki dönemde elma üretiminde ciddi artışlar beklenmesine karşın, artan talep karşısında ithalatın da önemini koruyacağı düşünülmektedir. 2010 - 2013 yılları AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 23 karşılaştırıldığında, ortalama ithal fiyatlarının düşmesiyle birlikte elma ithalatı 547,5 milyon $'dan 787,9 milyon dolara artmıştır. İthalatın gerçekleştirildiği başlıca ülkeler Arjantin, Çin Halk Cumhuriyeti, Litvanya ve Şili olmuştur. Domates; Ülkemizin en büyük pay sahibi olduğu Rusya domates pazarı büyüme kaydetmeye devam etmektedir. Özellikle geçtiğimiz yıllarda Fas, Çin Halk Cumhuriyeti, İspanya ve Kazakistan gibi ülkeler pazar paylarını artırmaya başlamıştır. · Zeytinyağı Ülkede artan gelir düzeyi ve insanların sağlıklı ürün tüketimine merakı sonucu bu ürünün talebi artmaya başlamıştır. Zeytinyağı Rus tüketiciler tarafından sağlıklı ve prestijli bir ürün olarak görülmektedir. Önceleri uluslararası otel zincirleri tarafından tercih edilen zeytinyağı, Rus mutfaklarında da kullanılmaya başlanmıştır. Ancak pazar potansiyeli ülkemiz tarafından yeterince değerlendirilememektedir. Son yıllarda Uluslararası Zeytin Konseyi (UZK)’nın tanıtım programları için hedef ülkeler arasında yer alan Rusya’da Türk zeytin ve zeytinyağının tanıtılması ayrıca önem arz etmektedir. Bu amaçla Rus pazarına girmek isteyen firmalarımızın ülkede düzenlenen fuarlara katılmaları ve Rusça tanıtım broşürleri hazırlamalarının pazara girişte yararlı olacağı düşünülmektedir. 3.0 TİCARİ İLİŞKİLERDE BİLİNMESİ GEREKEN KONULAR 3.1 İşadamları İçin Pazara Girişte Yararlı Bilgiler21 Rusya’nın zengin kültürel kimliği, tarihinden gelen yansımalar ve geniş coğrafyasının etkisiyle şekillenmiştir. Rusya Federasyonu ile başarılı bir şekilde iş yapmanın en önemli şartlarından birisi de Rusya sosyal ve iş kültürünü anlamak ve buna uygun davranışlar sergilemektir. Rusya pazarında başarılı olmak için dikkat edilmesi gereken unsurlar aşağıda özetlenmektedir. Çalışma Uygulamaları: · Ruslar için bir iki dakikalık gecikme çok önemli değildir; ancak, randevularınıza zamanında gelmenizi ve dakik olmanızı beklerler · İletişim kurmak için posta çok güvenilir bir araç olarak kabul edilmez. Faks ve e-posta kullanımını tercih edilir · Rusya’ya bir iş ziyaretine gitmeden önce, ticaret yapmayı planladığınız firmayı ticari amaçlarınız ve iş teklifiniz hakkında bilgilendirmeniz beklenmektedir · Yazılı dokümanlar ve imzalanmış belgeler, Rusya’da iş yapmak için gereklidir. İmzalı olmayan belgelere genellikle güvenmezler İş İlişkileri: · Kişisel ve samimi iletişim iş hayatının bir parçasıdır · İş toplantılarında fiziksel temas, örneğin omuza dokunma (veya sarılma gibi) olumlu bir işarettir 21 http://internationalinvest.about.com/od/globalmarkets101/ AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 24 · Anlaşmazlık (ihtilaf) halinde resmi bir tutum içine girmekten kaçının ve unutmayın ki Ruslar daha kişisel bir yolla size yanıt vereceklerdir İş Uygulamaları: · Kartvizit kullanılması son derece gereklidir. Kartvizitin bir tarafının Türkçe, diğer tarafının Rusça olması yararlı olacaktır · Sunumlar açık ve net, anlaşılması kolay olmalıdır. Önemli olan sizin bilgi birikiminiz, profesyonelliğiniz ve uzmanlığınızdır · Temel bir çok konu ofis dışında konuşulsa da, nihai uzlaşma ve anlaşma ofiste yapılır · Genellikle, toplantı başlarken, organizasyonun başkanı görüşmeyi başlatır, girişi yapar ve daha sonra önem sırasına göre diğer konuşmacılar konuşurlar İhracatçılar için Pratik Bilgiler ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar: · Rusya’da bankalar hafta içi 10.00-18.00 arasında açık olmaktadır. Ayrıca döviz büroları da çok yaygındır. Buralarda dolar ve avro rahatlıkla bozdurulabilmektedir · Rusya Federasyonu için vize almak bazen uzun sürebilir. Bu nedenle, seyahatten makul bir süre önce vize alınmalıdır · Rusya’da İngilizce yaygın kullanılmadığından iş görüşmelerinde tercüman bulundurmakta yarar vardır · Moskova’da konaklama oldukça pahalıdır. Yer bulmak bazen zor olabilir. Bu nedenle, önceden rezervasyon yapmakta yarar vardır · Rusya Federasyonu’nda başlıca resmi tatil günleri: 1-2 Ocak yeni yıl; 1-2 Mayıs İşçi ve Bahar İlk bayramı ve 12 Haziran bağımsızlık günüdür · Selamlaşırken ve ayrılırken eldivenleri çıkararak el sıkışılması ve göz teması kurulması uygundur · Bayanlara soy isimleri ile hitap edilmesi tavsiye edilir. · İşle ilgili konularda konuşmaya başlamadan önce kısaca sohbet edilmesinde yarar vardır · Eller cepte olarak ayakta durmak kabalık olarak görülmektedir · Firmanızı ya da ülkenizi, şehrinizi, iş yaptığınız sektörü sembolize eden bir hediye verilmesi uygundur · Duyguları ve heyecanı ifade etmekten çekinmemek gerekir · Kalabalık bir ortamda bir kişiyi överek onu ödüllendirmek uygun olmaz. Bu durum şüphe ile karşılanabilir veya kıskançlığa sebep olabilir · Sokak satıcılarından ve herhangi bir ofisi olmaksızın sadece cep telefonu ile iş yapmaya çalışan kişilerden uzak durmaya özen gösterilmelidir · Ticari partnerini tanıma, karar alma ve pazarlık genellikle akşam yemeğinde yapılır. Dışarıda yemek yemek ve bir şeyler içmek için yapılan daveti geri çevirmek uygun olmaz. AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 25 3.2 Türkiye ve Rusya'daki Temsilcilikler T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Tel. : 495-246 29 89 Faks: 495-246 49 89 E-posta: dtmos@dtmos.ru T.C. Novorossiysk Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği Tel.: 861-764 44 23 Faks: 861-764 26 07 E-posta: dtnov@nvr.ru T.C. Kazan Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği Tel.: 843- 238 24 27 Faks: 843- 264 25 11 E-posta: dtmkzn@mail.ru Rusya Federasyonu Ankara Büyükelçiliği Ticaret Temsilciliği Tel.: 312- 425 49 90 Faks: 312- 418 39 91 E-posta: rustrade@netone.com.tr Rusya Federasyonu Türkiye Ticaret Temsilciliği İstanbul Şubesi Tel.: 212- 244 35 87 Faks: 212- 249 35 53 E-posta: rus-ticaret@yandex.ru 3.3 Rusya'da Gerçekleşen Önemli Fuarlar Aqua-Therm St. Petersburg 2014 (St. Petersburg - Nisan/Her Yıl) · Isıtma, soğutma, iklimlendirme, havalandırma, arıtma, atık su, yüzme havuzu, sauna, jakuzi ve banyo sistemleri CPM-Collection Premiere Moscow (Moskova - Eylül/Her Yıl) · Hazır giyim, iç giyim, deri konfeksiyon ve aksesuar, ayakkabı Expostone 2014 Moskova (Moskova - Haziran/Her Yıl) · Maden ve doğal taş Interlight Moscow Powered By Light+Buildıng (Moskova - Kasım/Her Yıl) · Aydınlatma malzemeleri, güç ve otomasyon sistemleri Interstroyexpo 2014 (St. Petersburg - Nisan/Her Yıl) · İnşaat ve yapı malzemeleri MIMS Powered By Automechanika Moscow 2014 (Moskova - Ağustos/Her Yıl) · Otomotiv yan sanayi AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 26 Mosshoes Ayakkabı Fuarı (Moskova - Mart/Her Yıl) · Ayakkabı, çanta ve aksesuarları Prodexpo 2014 (Moskova - Şubat/Her Yıl) · Gıda içecek Rooms Moscow - MİFS 2014 (Moskova - Mayıs/Her Yıl) · Her türlü mobilya, iç-dış dekorasyon, aydınlatma, ev tekstili, döşemeleri ve aksesuarları, otelcilik, gastronomi, spa malzemeleri, mobilyacılık ekipmanları Stankostroneie 2014 (Moskova - Ekim/Her Yıl) · Metal işleme makina ve ekipmanları, takım tezgahları, kaldırma-taşıma ekipmanları, test ve kontrol ekipmanları, plastik-ahşap-cam işleme makineleri, kablo-tel makineleri Weddıng Fashion Moscow (Moskova - Mart/Her Yıl) · Gelinlik ve damatlık World Food Moscow 2014 (Moskova - Eylül/Her Yıl) · Genel gıda, süt ve süt ürünleri, alkollü ve alkolsüz içecekler, unlu mamuller, bisküvi, bakliyat, çikolata ve şekerlemeler, katı ve sıvı yağlar, vb. 17. Leshow Uluslararası Deri Ve Kürk Moda Fuarı (Moskova - Mayıs/Her Yıl) · Deri ve kürk konfeksiyon, ham deri, ayakkabı, yan sanayi ve aksesuar 43. Textillegprom-Uluslararası Tekstil, Konfeksiyon Yan Sanayi, Hazır Giyim, Ev Tekstili, Tekstil Makineleri ve Ayakkabı, Saraciye Fuarı (Moskova - Eylül/Her Yıl) · Tekstil, giyim ve giyim aksesuarları, tekstil makineleri, ayakkabı, ev tekstili, zücaciye, hediyelik eşya 3.4 Türkiye - Rusya Ticaret Anlaşmalar · Türkiye ile Rusya Federasyonu arasındaki ekonomik ilişkiler esas olarak 8 Ekim 1937 tarihli “Ticaret ve Seyrisefain Anlaşması” ile 25 Şubat 1991 tarihli "Ticari ve Ekonomik İşbirliğine Dair Anlaşma" çerçevesinde yürütülmektedir. · 20 Mayıs 1982 tarihli "Serbest Dövizle Ödemelere Geçişe Dair Protokol", iki ülke arasındaki ticarete yeni bir nitelik kazandırmıştır. · 17 Eylül 1984 tarihli "Doğal Gaz Anlaşması" çerçevesinde 1987 yılından itibaren 25 yıl süreyle SSCB'den serbest döviz karşılığında doğal gaz alımı başlamış ve Sovyet tarafı buradan kazandığı dövizin yüzde 70'ini Türkiye'den mal ve hizmet almak için kullanmayı taahhüt etmiştir. Günümüzde bu özelliğini yitiren Anlaşma iki ülke ekonomik işbirliğinde gerçek bir dönüm noktasıdır. · İki ülke arasında 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan "Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması" TBMM ve Rusya Parlamentosu alt organı Duma tarafından (1 Ocak 2000 tarihinde) onaylanarak yürürlüğe girmiştir. · İki ülke arasında 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan "Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına İlişkin Anlaşma" da Duma tarafından 17 Mayıs 2000 tarihinde onaylanarak yürürlüğe girmiştir. AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 27 · 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan "Enerji İşbirliği Genel Çerçeve Anlasması" iki ülkenin enerji alanında isbirliğinin genel çerçevesini olusturmaktadır. · 6 Ağustos 2009 tarihinde "Türkiye ile Rusya Arasında Nükleer Güç Mühendisliği Alanında İşbirliği Protokolü" ve ayrıca "Petrol Alanında İşbirliği Protokolü" imzalanmıştır. KAYNAKÇA Dış Ticaret Birliği (www.disticaretbirligi.org) Dış Ticaret Müsteşarlığı, Bilgi İşlem Merkezi Verileri http://bilgi.dtm.gov.tr Dış Ticaret Müsteşarlığı, Anlaşmalar Genel Müdürlüğü Economist Intelligence Unit International Trade Center (ITC) TradeMap Veritabanı www.trademap.net Tradepartners www.tradepartners.gov.uk EIU Russia Federation Country Report, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, www.deik.org.tr Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Veri Bankası (http//comtrade.un.org/db) İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi CIA Factbook www.wikipedia.com Market Analysis and Research, International Trade Centre (ITC) BM İstatistik Bölümü Verileri Swiss Confederation – The World of Organic Agricultur Rusya Federasyonu Aylık Raporu,TC. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, http://www.russiatourism.ru/en Word Tourism Organization (Dünya Turizm Örgütü) Takya Kalınma Ajansı "Yaş Meyve ve Sebze Pazar araştırması T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü Dış Ticaret Müsteşarlığı, Milli Düzeyde İştirak Edilen/Edilecek Fuarlar Dünya Bankası ve IMF, Doing Business Reports, www.doingbusiness.org A.B.D. Ticaret Bakanlıgı (International Trade Administration) AR-GE ve Uluslararası İlişkiler / 09.05.2014 28