Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi - Staj Dosyası
Transkript
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi - Staj Dosyası
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 2 İÇİNDEKİLER Genel Bilgiler………………………………………………………………………………3 A. İş Etüdü A.1) Metod Etüdü………………………………………………………………………..4 A.2) Zaman Etüdü……………………………………………………………………….5 B. Ergonomi ve İş Güvenliği B.1) Çalışma Ortamı Analizi……………………………………………………………..7 B.2) İş Güvenliği Teknikleri……………………………………………………………...9 B.3) İş Kazaları…………………………………………………………………………..13 B.4) İş Güvenliği İstatistikleri…………………………………………………………....15 C. Üretim C.1) Ürün Özellikleri……………………………………………………………………...21 C.2) Üretim Teknolojisi………………………………………………………...................24 C.3) Makine/Teçhizat Yerleşimi ve Malzeme Taşıma Sistemleri……………………...…31 C.4) Verimlilik Analizi…………………………………………………………………....42 D. Üretim Planlama D.1) Üretim Tipi…………………………………………………………………………..45 D.2) Planlama Faaliyetleri………………………………………………………………...46 D.3) İş Yükleme…………………………………………………………………………...49 D.4) Stok ve Envanter Yönetimi…………………………………………………………..52 D.5) Kapasite Planlama…………………………………………………………………....53 E. Kalite Sistemi E.1) Girdi ve Proses Kontrol………………………………………………………………56 E.2) İstatistiksel Kalite Kontrol……………………………………………………………57 E.3) Kalite Güvence Sistemleri……………………………………………………………58 E.4) Toplam Kalite Yönetimi……………………………………………………………...61 F. Yönetimde Karar Verme F.1) Organizasyonel Yapı…………………………………………………………………62 F.2) Yönetimde Karar Verme ve Yöntemleri (Doğrusal Programlama, Oyun Teorisi, Simülasyon vs.)……………………………………………………………………………66 F.3) Karar Destek Sistemleri………………………………………………………………67 F.4) Yönetim Bilişim Sistemleri…………………………………………………………..69 G. Finansal Yönetim G.1) Maliyet Sistemleri…………………………………………………………………….75 G.2) Bütçeleme……………………………………………………………………………..79 G.3) Yatırım Planlama……………………………………………………………………...80 G.4) Satış Sistemleri………………………………………………………………………..81 Genel Değerlendirme………………………………………………………………………..89 Ekler………………………………………………………………………………………….90 Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 3 GENEL BİLGİLER KURULUŞUN ADI: TÜPRAŞ KIRIKKALE RAFİNERİSİ KURULUŞUN ADRESİ: Kırıkkale / TÜRKİYE Rafineri, Orta Anadolu Bölgesinin petrol ürünleri ihtiyacını karşılamak amacıyla TPAO ve Romanya Industrial Export Import firması arasında 14 Ağustos 1977 tarihinde imzalanan ticari sözleşme ve kredi anlaşması çerçevesinde kurulmuştur. Yılda 5.0 milyon ton, 36 API graviteli Kerkük hampetrolü işleme kapasitesine göre tasarlanmış olan Rafinerimizin kuruluş yeri, ürün pazar durumu, ham su temini ve ulaşım olanakları gibi ana kriterler ışığında Kırıkkale-Hacılar kasabası seçilmiştir. Rafinerinin hampetrol ikmali, BOTAŞ’ın Ceyhan terminalinden, 447 km uzunluğundaki 24” lik boru hattı ile yapılmaktadır. Mevcut durumda maksimum hampetrol ikmal kapasitesi 7.5 milyon ton/yıl olup, tanklara hampetrolün ilk girişi 4 Ekim 1986 tarihinde gerçekleşmiş ve Rafineri 25 Ekim 1986 tarihinde işletmeye açılmıştır. Tüpraş rafinerileri arasında en büyük alana sahip olan Kırıkkale Rafinerisi, aynı zamanda Türkiye'nin ve Tüpraş'ın en büyük kara tanker dolum kapasitesine sahiptir. 1986 yılında başta Ankara olmak üzere Orta Anadolu, Doğu Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki birçok ilin petrol talebini karşılamak amacıyla kurulan Kırıkkale Rafinerisi, Hydrocracker ve İzomerizasyon Üniteleri ilaveleri ile genişletilerek Akdeniz standartlarına göre orta düzeyde kompleksiteye sahip bir rafineri haline getirilmiştir. Nelson Kompleksite Endeksine göre Rafineri'nin mevcut kompleksitesi 5,32'dir. Dizel kükürt giderme ve CCR Reformer Üniteleri'nin 2008 yılı ortasında devreye girmeleriyle Rafineri'nin kompleksitesi 6,32'ye yükselmiştir. Yıllık 5 milyon ton ham petrol işleme kapasitesine sahip olan Rafineri'nin ham petrol ikmali, BOTAŞ'ın Ceyhan Terminali'nden, Ceyhan-Kırıkkale boru hattı üzerinden gerçekleştirilmektedir. Tüpraş'ın ilk akredite laboratuvarı olan Kırıkkale Rafinerisi Laboratuvarı 2007 yılında merkezi ABD'de bulunan APG The Measure of Quality otoritesi, su ve atık su parametrelerinde 8 analize ilişkin başarılı performansları sonucunda çeşitli ülkelerden katılan 327 laboratuvar arasında “Üstün Kalite Ödülü”ne layık görülmüştür. Tüpraş'ın çevre ve iş sağlığına yönelik olarak titizlikle yürüttüğü çalışmalar sonucunda Kırıkkale Rafinerisi bu yıl da ISO 9001 Kalite, 14001 Çevre ve OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği belge yenileme denetimlerinden majör uygunsuzluk almadan başarıyla geçmiştir. 2007 yılında, demiryolu taşımacılığı canlandırılarak rafineri ürün satışlarının ve buna bağlı olarak kapasite kullanımının artırılması amacıyla Kırıkkale Rafinerisi'nde vagon dolum altyapısında iyileştirmeler yapılmış ve vagon dolum tartım sisteminde otomasyona geçilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 4 A. İŞ ETÜDÜ A.1) METOD ETÜDÜ Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.(TÜPRAŞ) Kırıkkale Rafinerisi, bünyesinde bulunan birimler ile üretim de verimliliği arttırmak amacı ile metot etüdü faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Kırıkkale Rafinerisi, metot etüdü faaliyetleri ile daha kolay ve etken yöntemlerin geliştirmeye çalışmaktadır. Rafineri, Maliyetlerin düşürülmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolları dizgesel olarak kayıt altına alır ve inceler. Rafineride Metot etüdü iş kapsamının azaltılmasında kullanılan temel tekniklerden biridir. İşletme, metot etüdü faaliyetleri ile özellikle malzeme ya da işçilere ilişkin gereksiz hareketlerin yok edilmesi ve yetersiz yöntemler yerine iyi yöntemlerin konmasıyla uğraşır. Kırıkkale Rafinerisi’nde göz önüne alınan Metot Etüdünün konuları şunlardır: Süreçlerin ve yöntemlerin düzeltilmesi. Rafinerinin, bakım atölyesinin, işyeri düzeninin, tesisat ve donatım tasarımlarının düzeltilmesi. İnsan gücünde arttırım sağlanması ve aşırı yorgunluğun azaltılması. Malzeme, makine ve insan gücünün kullanılmasının düzeltilmesi. Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi. Kırıkkale Rafinerisi’nde Metot Etüdünün uygulanırken kullanılan aşamalar şu şekildedir: Etüdü yapılacak işin seçilmesi Dolaysız gözlem yoluyla, mevcut yöntem hakkındaki bütün ilgili olayların kaydedilmesi. Amaca en uygun tekniği kullanarak bu olayların eleştirilerek düzenli bir sıra içinde incelenmesi. Bütün belkili koşullar göz önünde bulundurularak, en kolay, ekonomik ve etken yöntemin geliştirilmesi. Yeni yöntemin her zaman belirlenebilmesi için tanımlanması. Yeni yöntemin standart bir uygulama olacak şekilde yerleştirilmesi. Bu standart uygulamanın düzenli denetimlerle sürdürülmesi. İşletmede metot etüdü faaliyetleri genellikle Bakım-Onarım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Rafineri Müdürlüğü’ne bağlı Bakım Onarım Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiş olan bir metot etüdü çalışması örnek olarak ekler kısmında verilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 5 A.2) ZAMAN ETÜDÜ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi’nde, nitelikli bir işçinin, belli bir işi, belli bir çalışma hızıyla(performansla) yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla işletme bünyesinde “Zaman Etüdü” faaliyetleri yapılmaktadır. Rafineri, zaman etüdü faaliyetleri ile nedeni ne olursa olsun herhangi bir etken işin yapılmadığı sürenin yani etken olmayan sürenin araştırılması, azaltılması ve sonucunda da yok edilmesiyle uğraşır. İşletme, zaman etüdü ile sadece etken olmayan sürenin varlığını ortaya çıkarmakla kalmaz, aynı zamanda işin yapılması için standart zamanı da saptar. İşletmede zaman etüdünün uygulanırken aşağıdaki aşamalar izlenir: Etüt edilecek işin seçilmesi. İşin yapıldığı koşullarla ilgili bütün verilerin, yöntemlerin ve bunlardaki hareket öğelerinin kaydedilmesi. En etken yöntem ve hareketlerin kullanıldığına ve verimli olmayan yabancı öğelerin, verimli öğelerden ayrıldığına emin olmak için, kaydedilen verilerin ve en küçük öğelerin eleştirilerek incelenmesi. Her öğeye ait yapılan işin miktarının, en uygun iş ölçümü tekniği kullanılarak zaman cinsinden ölçülmesi. Zaman etüdünün kullanıldığı durumlar için ayrıca dinlenme, kişisel gereksinme ve rastlantısal durumları kapsayacak payları da ekleyerek işlem için standart bir zamanın bulunması. Belirlenen etkinlik ve yöntemlere ait zaman standartlarını saptayarak, bunlarla ilgili etkinlik ve dizilerin ve işlem yöntemlerinin açık ve seçik olarak tanımlanması. İşletmede zaman etüdü faaliyetleri genellikle Bakım-Onarım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Rafineri Müdürlüğü’ne bağlı Bakım Onarım Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiş olan bir zaman etüdü çalışması örnek olarak ekler kısmında verilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 6 Rafineri Bünyesinde Yapılan İyileştirmeler NHT ve DESULF ünitelerine sıcak şarj alınması ve filtre tesisinin yapılması, Rafineri yakıt gazından LPG kazanımı (Kasım 2007 itibariyle 2,13 milyon dolar getiri sağlanmıştır) Reformer ünitesi hidrojen fazlasının hidrojen ünitesine şarj olarak verilmesi, Antisurge kontrol sisteminin türbin tahrikli kompresörlere uygulanması ile önemli oranda stim tasarrufunun sağlanması, Aynı serviste çift çalışan türbin tahrikli pompaların tek pompaya düşürülmesi ile enerji tasarrufu sağlanması, Frekans konverter uygulaması(her VSD uygulamasında ortalama %50-70 arası elektrik tasarrufu sağlanmaktadır) Soğutma fanlarında yüksek verimli fan kullanımı(%20 oranında güç tasarrufu mümkündür) İzolasyon çalışmaları, Türbinli çeviriciden elektrikli çeviriciye dönüşüm(tek bir türbin değişiminin gerçekleşmesi halinde 4.249.696YTL ekonomik getiri hesaplanmıştır) Verimli aydınlatma sistemleri(LED aydınlatmalarıyla %60 a kadar güç tasarrufu sağlanmıştır) Hat ısıtmalarında elektrikli ısıtıcı kullanımı, Atık ısı kazanımı(yılda 15-20 milyon dolar kazanç sağlanacaktır) Buhar trap izleme programı, Yüksek güçlü pistonlu kompresörlerde kademesiz yük kontrolü, Kazan ve fırınlarda devrede temizlik işlemi(60bin YTL tasarruf sağlanmıştır) Yüksek verimli elektrik motoru kullanımı, İyileştirmeler sonucu 2006 yılına göre yaklaşık 12bin ton fuel oil yakıt tasarrufu karşılığında 7 milyon dolar kazanç sağlanmıştır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 7 B. ERGONOMİ VE İŞ GÜVENLİĞİ B.1) ÇALIŞMA ORTAMI ANALİZİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi çalışma koşulları, uluslararası standartlara uygun, modern ve teknolojik imkânlarla donatılmış, ergonomik açıdan en iyi seviyeye getirilmeye çalışılmış bir konumdadır. Rafineri çok geniş bir sahaya kurulmuş ve tesis yerleşimi buna göre yapılmıştır. Rafineri içerisinde yaklaşık olarak 1000 kişinin çalışması, çalışma ortamının dikkatle incelenmesini gerektirmektedir. Rafineride ortaya çıkabilecek en ufak sorun çok büyük tehlikelere yol açabilmektedir. Bu yüzde işyeri çalışma ortamı tasarlanırken birçok ergonomi ve iş güvenliği kriteri göz önüne alınmıştır. TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi’nde ICC-Golder-ENSR Konsorsiyumu tarafından hazırlanan rapora göre bazı tesislerin çalışma ortamı analizleri sonucu alınan kararlar aşağıdaki gibidir: Kuvvet Santrali: Rafineri, faaliyetlerine ilişkin bir emisyon izni henüz alamamıştır. Yönetmelik hükümlerine göre hampetrol ünitesi ve kuvvet santrali bacalarına sürekli emisyon izleme sistemi takılması gerekmektedir. Tesis, baca ve ortam kalitesi izleme sonuçlarının TÜBİTAK tarafından sağlanmasından hemen sonra, en kısa zamanda Emisyon İzni’ne başvuracaktır. Atıksu Arıtma Tesisi, Dengeleme Havuzu: Tesiste belirgin uçucu organik emisyon vardır. ISO 14001 sisteminin bir uzun dönemli hedefi olarak bu kaçak emisyonlar düşürülecektir. Atıksu Arıtma Tesisi, API Seperatörleri: Arıtma tesisinde bulunan API seperatörlerine belirgin uçucu organik emisyonu vardır. ISO 14001 sisteminin bir uzun dönemli hedefi olarak bu kaçak emisyonlar düşürülecektir. Tanker Dolum Alanı, Buhar Geri Kazanımlı Alttan Dolum Adası: Dolum alanındaki dolum adaları buhar geri kazanımlı alttan dolum sistemine dönüştürülecektir. Atıksu Arıtma Tesisi, Durultucu Havuzlar Tesis Çıkışı: 2 saatlik ve 24 saatlik kompozit numunelerin alınması ve askıda katı madde, yağ/gres, amonyak azotu, hidrokarbonlar, kükürt, fenol, altı değerlikli krom, toplam siyanür ve pH analizlerinin yapılması kararlaştırılmıştır. Yağmursuyu Toplama Kanalları: Yağlı su toplama kanallarının bazı yerlerinde bütünlüğün bozulmuş, kanallarda çatlaklar meydana gelmiştir. Bu yüzden yağlı su kanallarının olabildiğince gözden geçirilmesi ve tespit edilecek çatlakların en kısa zamanda onarılması kararlaştırılmıştır. Yağmursuyu Toplama Sistemi, Kontrol Havuzları: Tesiste yağmursuyu kanallarının bağlı olduğu üç adet kontrol havuzu bulunmaktadır. Bu havuzlarda toplanan yağlı sular gerekli görülen hallerde atıksu arıtma tesisine yönlendirilebilmektedir. Yağmur kanallarına yağ yükü getiren kaynakların tespit edilmesi ve yağlı su kanallarına bağlanması kararlaştırılmıştır. Atık Çamur Havuzu: Rafinerinin batısında bulunan ve rafineride üretilen çeşitli çamurların depolandığı atık çamur havuzunda, çamur arıtımının tamamlanmasının ardından, yer altı toprak araştırmasının yapılması kararlaştırılmıştır. Geçici Atık Depolama Binası: Tehlikeli atıklar rafineride geçici olarak tehlikeli atık depolama binasında depolanmaktadır. Rafineri bu geçici atık depolama binasına ilişkin olarak tehlikeli atıkların atık bertaraf tesisine gönderecektir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 8 Rafineride çalışma ortamı analizine örnek olarak atölye mekaniği incelenmiş ve elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir. Atölye Mekaniğinin Ergonomik Açıdan İncelenmesi Sıcaklık: 18–19 derece olması gereken fabrika ortamında izolasyon sorununun olduğu belirlenmiştir. Bu yüzden ortam yazları çok sıcak, kışları ise soğuk olmaktadır. Metal bölümüyle atölye mekanik aynı ortamdadır ve bu iki bölümün ayrılması sorunun çözümüne yardım edecektir. Aydınlatma: Atölye pencereleri sol taraftadır. Çok hassas işler yapılmamakla beraber aydınlatma iş ortamına uygundur. Nem: Nemlilik oranı %70–75 arasındadır. Takımhanede bu seviye daha düşüktür. Gürültü: Gürültü seviyesi 70–80 dB arasındadır. Fakat metal bölümünde kullanılan balyozun gürültüsünden atölye mekanik de etkilenmektedir. Titreşim: Titreşimin olduğu bölümlerde titreşim yalıtımı yapan eldivenler kullanılmaktadır. Toz –Duman: Testere kullanımından çıkan tozların çekildiği havalandırma sistemi yoktur. Kaynaktan çıkan dumanı çeken aspiratörler mevcuttur. Atölyenin en büyük sorununun çalışma ortamı sıcaklığı olduğu gözlemlenmiştir. Atölye yazları çok sıcak kışları ise soğuktur. Diğer bir sorun da zeminin kötü olmasından kaynaklanan toz sorunudur. Zeminin temizlenmesi kolay, toz kaldırmayan, ayağa yapışmayan malzemeyle döşenmesi gerekmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 9 B.2) İŞ GÜVENLİĞİ TEKNİKLERİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi’nde İş Güvenliği faaliyetlerini, Rafineri Müdürlüğü’ne bağlı Emniyet, Çevre ve Kalite (EÇK) Müdürlüğü yürütmektedir. Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü tarafından uygulanan iş güvenliği teknikleri ile rafineride karşılaşılabilecek olası uygunsuz durumlar ortadan kaldırılmaya çalışılmaktadır. Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, düzenli aralıklarla çalışanlara eğitimler vermektedir. Rafineriye müteahhit olarak gelen firma çalışanları ve stajyer öğrenciler işe başlamadan önce iş güvenliği ile ilgili bir eğitimden geçirilmektedir. İlkbahar ve sonbahar dönemlerinde birinci kademe yangınla mücadele personeline “Tekrarlama Eğitimi”, rafineride yeni işe başlayan personele “Temel Eğitim”, müteahhit personeline ve stajyer öğrencilere “İş Emniyeti ve Yangınla Mücadele Eğitimleri” ve rafineri personeline RDT eğitimi verilmektedir. Kırıkkale Rafinerisi, Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü İş Güvenliği faaliyetlerini yürütmek için bir takım teknikler kullanmaktadır. Bunlardan en çok kullanılanlar OSAR (Olay Sınıflandırma, Araştırma ve Raporlama ) ve RDT (Risk Değerlendirme Tablosu)’dur. OSAR, Tüpraş’ın yeni Olay Sınıflandırma, Araştırma ve Raporlama Sistemi’dir. Bu sistem SGS ile ortak yürütülen bir çalışma sonucunda Genel Müdürlük tarafından ha-zırlanmıştır ve üst yönetimin onayı ile hayata geçirilmiştir. OSAR amacı ve kapsamı itibariyle, SEÇ (Sağlık, Emniyet, Çevre) Politikasının gereği sorunlara “sistemli” yaklaşım ve iş veriminin sürekli performans iyileştirmesi ile artırılması öngörülmüştür. Bu “sistemli” yaklaşımın en önemli unsuru olayların raporlanmasıdır. Ancak bu şekilde deneyimlerden çıkarılan dersler verimi arttırabilir. OSAR ile rafineride uygulanmaya başlanılan yeni raporlama kuralları şunlardır: RDT Kullanılarak olaylar sınıflandırılır. Mavi (düşük) olaylar için ilgili birim sorumlusu gerekli danışmanlıkları alarak sorun yerinde çözülür. Orta riskli (sarı) olaylar Hata Ağacı Metodu kullanılarak araştırılır. Yüksek riskli (kırmızı) olaylar Tripod Metodu kullanılarak araştırılır. SEÇ Yönetim sistemini iyileştirmek için gerekli önlemler önerilir. Araştırma önemli bir öğrenme potansiyeli çıkardığı zaman rafineriler bulgu ve öğretileri paylaşır. Olaylardan Ders Çıkarma (ODÇ) Süreci. Olaylardan Ders Çıkarma Süreci: Olaylardan Ders Çıkarma Süreci (ODÇ) için rafineride Olay Koordinatörleri (OK), Genel Müdürlükte ise Genel Olay Koordinatörü (GOK) belirlenmiştir. Bu kişiler yaşanılan olaylardan edinilen tecrübelerin paylaşımı için koordinasyon sağlayacaklardır. Olayların Sınıflandırılması: Rafineride bir olayın “İŞ” ile ilgili olup olmadığına nasıl karar verilir? Tüpraş personeli tarafından yapılan tüm işler. Tüpraş sahasında Müteahhit / Taşeron personeli tarafından yapılan tüm işler, Tüpraşa ait olmayan bina ya da arazi içerisinde Risk Değerlendirmesi bazında, şirket ve müteahhidin denetiminin gerektiği, müteahhit personeli tarafından yapılan tüm işler. (Örn. İzaydaş’a Atık Nakliyesi sırasında olabilecek olay) Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 10 Rafineri personeli için iş kapsamı: Fazla mesailer Eğitimler Konferanslar İş seyahati, saha ziyareti İşveren tarafından çalışandan yapılması için istenen her türlü faaliyet. Müteahhit/ taşeron personeli için iş kapsamı : Rafineri personeli için belirtilen kapsam, müteahhit personeli tarafından bir sözleşme dahilinde yapılıyorsa; Bütün alt taşeronların bu kapsamdaki çalışmaları. Müteahhit üzerinde yönetim denetimi mümkün değil ise rafineri yönetimi denetimi sürdürüp sürdürmeyeceğine olayları performans kayıtlarına alıp almayacağına dair risk bazlı, bilinçli ve dokümante edilmiş kararlar alırlar. Bu tür durumlara örnek : Üretimin başka bir tesiste diğer müşteriler için de yapılıyor olması, Müteahhidin diğer müşteriler için de montaj yaptığı alanlar, Malzeme ve ürünlerin aynı araçla, eş zamanlı başka yerlere de taşınması, Rafineri ürünlerinin müşteri tarafından, müşteri aracıyla taşınması Bir olayın potansiyel sonucu RDT üzerinde İnsan-Çevre-Varlık-İtibara farklı şiddetlerde etki edebilir. Bu durumda en yüksek RDT derecesi araştırma ve raporlama seviyesini belirler. Yüksek Riskli Olaylar (YRO) kırmızı bölgedeki olaylardır. Bunlar iş kazaları ya da ucuz atlatmalar olabilir. Titizlikle incelenmeli; çıkarılacak dersler gelecekte olabilecek ciddi olayları önlemede paylaşılmalı ve kullanılmalıdır (ODÇ Süreci). Ucuz Atlatma Tehlikeye maruz kalınıp yaralanma, hastalık, çevre kazası gibi sonuçları olmayan durumlar, Potansiyel Olay (Emniyetsiz Durum ya da Davranış) Bir olay olması muhtemel, tehlikeli davranış ya da durumlardır. Olayların Araştırılması Olayların olduktan hemen sonra raporlanması, daha sonra uygun bir şekilde araştırılması tamamıyla ilgili birim sorumluluğundadır. Birim müdürü bütün araştırmalara destek vermelidir. EÇK Yetkilileri veya diğer uzmanlar ihtiyaç duyulduğu zaman araştırmaya destek verirler. Ayrıntılı bir araştırma yapılırken, takımda 1 Hata Ağacı (Sarı) veya 1 Tripod (Kırmızı) Analisti bulunması gereklidir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 11 Müteahhit / taşeron olaylarında, olayın gerçekleştiği sahanın yetkilisi (BAK,İŞL,PYM vb.), Olayın Raporlanması ve Araştırılmasından sorumludur. a) b) c) d) e) f) g) h) Önemli Adımlar : Tanıklar dinlenir, değerlendirme ve yorumları alınır. Olay yerindeki fiziksel deliller toplanır. Geçmiş bilgiler toplanır. (a),(b),(c) maddelerinde belirtilenlerin etkili olması için en kısa zamanda araştırmalara başlanmalıdır. Gerçek sebepler tespit edilir. Kayıtlar, yöntemler, prosedürler incelenir. Uzman kişiler çalışmaya katılır. Mevcut verilerdeki çelişkiler çözülür. Olayların araştırılması için tüm bu işleri organize ederek yapacak bir grup kurulması gerekir. - Düşük riskli olaylarda, ilgili sahanın başmühendisi; - Orta Riskli olaylarda ilgili birimin Müdürü - Yüksek Riskli Olaylarda Rafineri Müdürü/ Genel Müdür araştırma takımını kurarlar. • Hata Ağacı takımlarında ; - Bağımsız Başmühendis (başkan), - Bağımsız Uzman (olayın olduğu sürece hakim bağımsız mühendis,şef vb.), - Hata Ağacı Analisti bulunur. • • Bir hata ağacı çalışması yaklaşık olarak 3 - 4 tam gün çalışmayı gerektirir. Tripod Analizi Takımlarında; - Bağımsız Müdür (başkan), - Bağımsız Uzman (olayın olduğu sürece hakim mühendis, şef vb.) - Tripod Analisti - Gerekirse dışarıdan uzmanlar bulunurlar. Bir Tripod araştırması yaklaşık olarak 2 hafta tam gün çalışma gerektirir. • Olayların Raporlanması Daha önce anlatılan analiz metotlarından biri uygulanarak araştırılan olaylar için, görünür sebeplerin yanı sıra, kök sebepleri de içeren, aksaklıkların düzeltilmesi ve iyileştirilmesi için önerilerin yazıldığı bir rapor hazırlanır. • • Hata Ağacı Raporları : İlgili Müdür Tripod Raporları : Rafineri Müdürü’ne raporlanır. Tüm raporlar Genel Müdürlüğe yollanır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 12 • • • • • • • • OSAR(Olay Sınıflandırma, Araştırma ve Raporlama )’la Gelen Değişiklikler Herhangi bir olay sonucunda araştırma yapılarak KÖK Sebebin bulunması esas olacaktır. Bu şekilde, kök sebebe yönelik tedbirler ve çalışmalarla benzer olayların, farklı yerlerde de olmaması sağlanacaktır. En iyisi olmak için Risk Bazlı Yaklaşımı benimseyerek, geleceğe dönük olayların engellenmesi amaçlanmaktadır. Risk bazlı yaklaşım ile kaynakların doğru aktarılması ve daha verimli kullanılması sağlanır. İş kazaları sonucu yapılan harcamalar uzun vadede azalacaktır. Proaktif yaklaşımı destekler. Yaşanmış Olaylardan Ders Çıkarma’da, rafineriler arası paylaşma ve maksimum öğrenme potansiyeli yaratma ve geleceğe hazırlıklı olmak için geçmişi kullanma esastır. Gerçekleşen bir kazanın ilk bildirim raporunu tutma, araştırılması ve raporlanması görevi EÇK (Emniyet, Çevre ve Kalite)’de değil; olayın olduğu birimdedir. Ucuz atlatma ve tehlikeli durum (Potansiyel Olay) raporu herkesin görevi olacaktır. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde İş Güvenliği Teknikleri ile ilgili olan örnek belgeler ekler kısmında verilmiştir. Hay – Hata Ayıklama Güvenilirlik programının ilk temel basamağı olan Hata Ayıklama, proseste kronikleflen sorunların, yüksek riskli olayların ve potansiyel tehditlerin kök sebeplerinin araştırılması ve bulunan kök sebeplerin elimine edilebilmesi için çözüm geliştirilmesini içeren bir takım çalışmasıdır. Bu yolla arızaların azaltılması hedeflenmektedir. Hata Ayıklama Çalışmaları arıza duruşları azaltmayı da beraberinde getirdiği için üretim istenilen düzeyde gerçekleştirilebilecek ve üretim kaybı en aza indirilecektir. Hata Ayıklama, düşük risk içeren olaylarda her çalışan seviyesinde uygulanabilecek bir ‘5 Neden Analizi’, yüksek risk içeren ve/veya kompleks sorunlar için dört alfama ve 11 basamaktan oluşan ve ilgili kişilerin katıldığı bir grup çalışmasıyla yapılan kök sebep analiziyle gerçekleştiriliyor. Hata Ayıklama çalışmaları olay raporu ve risk değerlendirmesiyle başlar, kök sebep analiziyle sürer ve çözümleri içeren raporla sonlanır. Şu ana kadar rafinerilerde yüksek risk içeren 15 olay hakkında HAY çalışılması tamamlanarak bunların raporları yayınlanmıştır. 2009 yılı içersinde 20 civarında HAY çalışmasının yapılması hedeflenmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 13 B.3) İŞ KAZALARI TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi Müdürlüğü’ne bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, rafineride gerçekleşen iş kazalarını düzenli olarak kayıt altına almakta ve yıllık olarak rapor hazırlamaktadır. Hazırlanan rapor her sene sonunda genel müdürlüğe gönderilmektedir. Kırıkkale Rafinerisi’nde yaşanabilecek olası iş kazalarını ortadan kaldırabilmek için Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü uluslararası standartları uygulamaktadır. Rafineri sahip olduğu uluslararası belgelerde belirtilen kuralları harfiyen uygulamaya çalışarak iş kazalarını en aza indirmeyi hedeflemektedir. Kırıkkale Rafinerisi Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2007 yılına ait iş kazaları ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. İş Kazalarının Müdürlüklere Göre Dağılımı: Müdürlük İŞL. BAK. SAV. TOPLAM Zaman Kayıplı Kazalar 4 3 1 8 Zaman Kayıpsız Kazalar 0 0 0 0 TOPLAM 4 3 1 8 Kaza Oluş Şekilleri: Kaza Şekli Ani Rahatsızlanma Soğuk Yanığı (LPG) Baygınlık Ayak Burkulması Nesne Düşmesi (Baş) Elektrik Çarpması Silahla Vurulma Yüksekten Düşme (Merdiven) TOPLAM Çalışma Tarihi: / / Zaman Kayıplı Kazalar 1 1 1 1 1 1 1 1 8 Onaylayanın Adı-Soyadı : Zaman Kayıpsız Kazalar 0 0 0 0 0 0 0 0 0 TOPLAM İmzası : 1 1 1 1 1 1 1 1 8 Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 14 Kazaların ana sebepleri: Kaza Şekli Dikkatsizlik vardır Müteahhit müşteri veya üçüncü şahısların sebep olduğu emniyetsiz şartlar Birikinti veya kirlilik Diğer TOPLAM Zaman Kayıplı Kazalar 3 1 Zaman Kayıpsız Kazalar 0 0 TOPLAM 1 3 8 0 0 0 1 3 8 3 1 İş Kazalarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı: Yaş Grubu Zaman Kayıplı Kazalar 1 1 0 2 3 1 8 25-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 TOPLAM Zaman Kayıpsız Kazalar 0 0 0 0 0 0 0 TOPLAM 1 1 0 2 3 1 8 Kaza Yapılmadan Geçen En Uzun Süre: Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : Gün 454 732 157 344 89 İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 15 B.4) İş Güvenliği İstatistikleri TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi, Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, İş Güvenliği ile ilgili bilgileri istatistiksel olarak kayıt altına almaktadır. 2007 yılına ait İş Güvenliği İstatistikleri aşağıda verilmiştir. KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE İŞ KAZASI BAŞINA DÜŞEN KAYIP GÜN 1503 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 13 37 14,5 0 2003 2004 2005 2006 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE BİR MİLYON SAATE DÜŞEN KAYIP GÜN 6112,55 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 13,1 77,4 15,9 0 2003 Çalışma Tarihi: / / 2004 2005 Onaylayanın Adı-Soyadı : 2006 2007 İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 16 KIRKKALE RAFİNERİSİNDE BİR MİLYON SAATE DÜŞEN KAZA SAYISI 4,07 4,5 4 3,5 3 2,1 2,5 2 1,1 1 1,5 1 0 0,5 0 2003 2004 2005 2006 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE KAZA SAYISI 8 8 7 6 5 4 4 3 3 2 2 2 2 1 1 0 0 0 0 2003 2004 ZAMAN KAYIP LI Çalışma Tarihi: / / 2005 2006 2007 ZAMAN KAY IP SIZ Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 17 2007 İŞ KAZALARININ GÜN VE ZAMANLARI 2 2 1 1 0 0 00 0 Pazartesi 1 1 1 Salı 00 00 0 Çarşamba Perşembe M . BAŞ I 0 0 Cuma M.OR T AS I 1 0 Cumartesi 1 00 Pazar M.S ON U KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE İŞ KAZASI NEDENİYLE KAYIP GÜN 12024 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 26 148 29 0 2003 Çalışma Tarihi: / / 2004 2005 Onaylayanın Adı-Soyadı : 2006 2007 İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 18 2007 YILI İŞ KAZALARININ GÜNLERE DAĞILIMI VE KAYIP GÜN SAYILARI 7000 6004 6009 6000 5000 4000 3000 2000 1000 2 0 0 0 Pazartesi Salı 1 7 0 0 Çarşamba Perşembe KAZA S AY IS I 2 3 Cuma 2 1 1 Cumartesi Pazar KAY IP GÜ N KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE İŞ KAZALARI MAALİYETİ BİN YTL 99,67 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 20,49 0 2003 4,61 2,8 2004 2005 2006 2007 YIL Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 19 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE TRAFİK KAZALARI 8 8 7 6 5 4 2 3 1 2 1 0 1 0 2003 2004 2005 2006 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE TRAFİK KAZALARI MAALİYETİ 100 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 3,5 2003 Çalışma Tarihi: / / 1 2004 10,2 2005 Onaylayanın Adı-Soyadı : 0 2006 2007 İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 20 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE YANGIN SAYISI 1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0 0 2003 2004 0 2005 2006 0 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE YANGIN HASARI 400 400 350 300 250 200 150 100 50 0 0 2003 2004 0 0 0 Çalışma Tarihi: / / 2005 Onaylayanın Adı-Soyadı : 2006 2007 İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 21 C. ÜRETİM C.1) ÜRÜN ÖZELLİKLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde farklı kaynaklardan gelen hampetrol işlenmekte ve ürün haline getirilmektedir. Aşağıda, rafineride üretilen ürünler ile ilgili bilgiler verilmiştir. LPG 1100, 1150, 1350, 1400, 1500 Üniteleri Run/Down hattından gelen mix LPG 1700 Ünitesi’nde kükürdü giderildikten sonra, satış tanklarına alınır. Benzinler: Süper Benzin Normal Benzin Kurşunsuz Süper Benzin Askeri Benzin Normal ve süper benzin reformat ve Sweet LSRN’in aşağıdaki oranlarda, hacimce paçallanması ile elde edilir. % 65-70 reformat % 35-30 Sweet LSRN Elde edilen ürüne gerek duyulursa, oktan sayısını artırmak için TEL (Kurşun Tetra Etil) ilave edilir. 91 oktanlı normal ve 95 oktanlı süper benzini birbirinden ayırt etmek için, normal benzine mavi, süper benzine de turuncu boya ilavesi yapılır. Kurşunsuz benzin ise direkt olarak, oktan sayısı yüksek olan Reformat’tan elde edilir. Hiçbir katkı maddesi içermez. Gaz yağı 1100 Atmosferik Destilasyon ve 1350 Hydrocracker ünitelerinden elde edilen kerosin, 1600 desülfürizer ünitesine şarj olarak verilir. Burada kükürdü giderilen kerosin, gaz yağı olarak satış tanklarına alınır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 22 Jet Yakıtları Jet A–1 Askeri Jet Yakıtı (JP–8 / F–34 ) Gazyağına, yakıtın statik elektriklenmesini engellemek için Statis Additive ve oksitlemeyi önleyici Anti-oksidant katkıları verilerek sivil jet yakıtı JP–1 hazırlanır. Bunların yanında, yakıt içerisindeki eser suyun donmasını önleyen Anti-icing, korozyonu önleyici HITEC Korozyon inhibitörü ve yakıtın metalle etkileşimini önlemek için Metal Deactivatör katkıları verilerek askeri jet yakıtı JP–8 hazırlanır. Motorinler Sivil Motorin Askeri Motorin Sivil motorin, Light Dizel, Heavy Dizel ve hydrocracker Dizel’in paçallanmasıyla elde edilir. Soğuk filtre tıkanma noktasını düşürmek için (Kış şartlarında –10 oC olacak şekilde) CFPP düşürücü katkısı verilir. Askeri motorin ise Light Dizel içerisine korozyon inhibitörü ve Anti-Oksidant ilave edilerek hazırlanır. Kalorifer Yakıtı Kükürdü düşük olan ham petrollerin işlenmesiyle açığa çıkan Atmosferik + Vakum dip, kükürdü düşük olan motorinle maksimum % 1.5 kükürt içerecek şekilde yaklaşık hacimce; % 45 atmosferik dip + Vakum dip % 55 Mix. Dizel oranlarında paçallanarak elde edilir. Gerekirse viskozite ayarlaması da yapılır. Fuel Oil No:6 Atmosferik dip + Vakum dip karışımının viskozitesi maksimum, 300 SSF (122 oF) olacak şekilde Hydrocracker dip veya LVGO yada motorin verilerek hazırlanır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 23 Asfaltlar Penetrasron ( 60-70, 75-100, 150-200 ) Cut-Back ( MC-30, MC-800 ) Vakum Destilasyon ünitesinin işletme şartlarında değişiklikler yapılarak 60/70, 75/100, 150/200 penetrasyon asfaltları üniteden direkt olarak elde edilir. Ayrıca bu asfaltlarda iki çeşit Cut-Back asfalt üretilebilir. MC-30; asfalt, kerosin ve light dizel’in viskozitesi 75-150 SSF ( 77 oF) olacak şekilde yaklaşık hacimce; % 55 Asfalt % 25 Kerosin % 20 Light Dizel oranlarında paçallanarak elde edilir. MC-800; asfalt, kerosin ve light dizel’in viskozitesi 100-200 SSF ( 77 oF) olacak şekilde yaklaşık hacimce; % 80 Asfalt % 10 Kerosin % 10 Light Dizel içerecek oranlarda paçallanmasıyla elde edilir. Kükürt 1700 ünitesinde MEA tarafından absorplanan H2S’li gazlar, kükürt ünitesine şarj olarak verilip, şarj içerisindeki kükürt ( H2S ) clavs tipi prosesle elementel kükürde dönüştürülür. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 24 C.2) ÜRETİM TEKNOLOJİSİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi’nde, son teknolojik gelişmelere göre üretim yapılmaktadır. Uygun görüldüğünde yenilenen teknoloji ile çağın gerektirdiği koşullarda üretim yapılmaktadır. TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi’ne gelen hampetrol, aşağıda belirtilen ünitelerde işlenmekte ve piyasaya sunulmaktadır. Petrol üretim teknolojisi göz önüne alınarak hampetrol işlenmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 25 1100 ATMOSFERİK DİSTİLASYON ÜNİTESİ Kapasite: 5 milyon ton/yıl Boru hattı ile gelen hampetrol, 330-360 0C ye ısıtıldıktan sonra atmosferik distilasyon kolonuna gönderilerek; yakıt gazı, ham LPG, nafta (ham, benzin), kerosen (ham gazyağı) hafif dizel, ağır dizel ve atmosferik dip/resid gibi (ara/ham) ürünlere ayrıştırılır ve diğer proses ünitelerinde işlenerek, spesifikasyonlara uygun ürünlere dönüştürülüp piyasaya sunulur. Yakıt gazı ise rafinerideki proses fırınlarında yakılarak enerjisinden faydalanılır. Hampetrolün yaklaşık %40 ını teşkil eden atmosferik dip/residin bir kısmı fuel oil hazırlamada kullanılırken, diğer kısmı vakum distilasyon ünitesinde ikinci bir ayrıştırma işleminden geçirilir. 1200 VAKUM DİSTİLASYON ÜNİTESİ Kapasite: 1.5 milyon ton/yıl Ünitenin amacı, atmosferik basınç altında ayrıştırma yapılamayan atmosferik dip/resid’i vakum şartlarında distilasyona tabi tutarak hafif ve ağır vakum gas oil ile asfalt üretmektir. Hafif vakum gas oil, dizel üretiminde, ağır vakum gas oil ise FCC ve Hydrocracker gibi dönüşüm ünitelerinin şarjı olarak kullanılmaktadır. Vakum dip/resid, piyasa ihtiyacına göre asfalt üretiminde kullanılmakta olup Rafineride işlenen hampetrolün cinsine bağlı olarak vakum dipten 50/70, 70/100 ve 160/220 penetrasyonlu asfalt ve MC-30 ile MC- 800 cut-back asfalt üretilmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 26 1950 ASFALT ÜNİTESİ Kapasite: 300 000 ton/yıl Bu ünitede vakum distilasyon ünitesi dip ürününün içinden hava geçirilerek oksidasyon yapılır. Ünitede aynı anda iki farklı penetrasyon asfalt üretmek mümkündür. Harmanlama tesislerinde farkı penetrasyon asfaltlar kendi aralarında harmanlanarak üç çesit penetrasyon asfalt (50/70, 70/100, 160/220) veya kerosen ve hafif dizel karıştırılarak iki çeşit cutback asfalt (MC–30, MC–800) üretilebilmektedir. 1600 DİZEL/KERO KÜKÜRT GİDERME (Desulfurizer) ÜNİTESİ Kapasite: Dizel: 450 000 ton/yıl –Kero: 250 000 ton/yıl Bu ünitede, planlamaya uygun olarak, belirli günlerde ağır kero, belirli günlerde dizel karışımı, işlenerek kükürt miktarı, yüksek sıcaklık ve basınç altında, hidrojen ortamında katalitik reaksiyonlar sonucu (kükürtün hidrojen sülfüre dönüşümüyle) istenen seviyelere düşürülür. Oluşan hidrojen sülfür, içinde bulunduğu yakıt gazından GAZ/MEA ünitesinde ayrılır. Kükürtü giderilmiş kerosen, gazyağı olarak kullanılabileceği gibi, jet yakıtı olarak ta kullanılır. Hafif ve ağır dizel karışımının bu ünitede işlenmesiyle düşük kükürtlü (1000ppm.ağ), kırsalmotorin elde edilir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 27 1400 NAFTA H2 İLE MUAMELE (Unifiner) ÜNİTESİ Kapasite: 900 000 ton/yıl Bu ünitede, atmosferik distilasyon ünitesinde üretilen ağır nafta kobalt/molibden katalizi ortamında, hidrojen gazı ile birlikte yüksek sıcaklık ve basınçta reaksiyona girerek kükürt, oksijen, azot gibi istenmeyen yabancı maddelerden arınır. Reaksiyonlar sonucunda açığa çıkan yakıt gazı, hidrojen sülfür ve LPG, LPG/MEA ünitesine, kükürtü giderilmiş temiz ağır nafta ise oktanı yükseltilmek üzere CC reformer ünitesine şarj olarak verilir. 1450 CCR ÜNİTESİ Kapasite: 900 000 ton/yıl Bu ünitede hidrojen ile muamele görmüş nafta şarjı reformer katalizi üzerinde uygun şartlarda reaksiyona sokularak yüksek oktanlı reformat, hidrojence zengin gaz (Net Gaz) ve LPG elde edilir. Reformat; içindeki benzenin siklohekzana çevrilmesi için 1550-Benzen Giderme ünitesine, Net Gaz; diğer proses ünitelerine make-up olarak ve 1850-Hidrojen ünitesine şarj olarak, LPG ise 1700-LPG/Gaz Aminle Muamele ünitesine gönderilir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 28 1350 HYDROCRACKER ÜNİTESİ Kapasite: 694 000 ton/yıl Bu ünite, Vakum Distilasyon ünitesinde elde edilen HVGO’in, hidrojen ortamında, çok yüksek basınçta (189 kg/cm2), kataliz ortamında parçalanarak (hydrocracking) düşük kükürtlü dizel üretimini maksimize edecek şekilde, sabit yatak (fixed bed) ve tek geçişli (single stage) olarak tasarlanmıştır. Ünitenin DÖNÜŞÜM (CONVERSION) oranı %88’dir. Şarj, hidrojenle birlikte kataliz üzerinden geçerken azotlu bileşikler amonyağa, kükürtlü bileşikler hirdojen sülfüre dönüşmekte, hidrokarbonlar ise daha düşük molekül ağırlıklı hidrokarbonlara parçalanmaktadır. 1850 HYDROGEN ÜNİTESİ Kapasite: 65 000 ton/yıl LSRN Şarj Hydrocracker ünitesi için gerekli hidrojenin LSR nafta, REFORMER GAZ ları ve DOĞAL GAZ’dan “STEAM REFORMING” prosesi ile üretilip PS (pressure swing adsorption) prosesiyle %99.9’a kadar saflaştırıldığı ünitedir. Ünite, 18 500 ton/yıl (25 700 Nm3/h) saf hidrojen üretecek şekilde tasarlanmıştır. Üniteye alınan şarj (LSRN/Doğal Gaz/Reforme gazları), kataliz ortamında hidrojenasyon (hidrojenle kükürtlerin H2S haline dönüştürülmesi) desülfürizasyon (kükürt giderilmesi) ve stim reforming (stim ve sıcaklıkla hidrokarbonların hidrojene parçalanması) reaksiyonları sonucunda hidrojene dönüşür. Reaksiyonlar sonucu oluşan karbonmonoksi (CO) ise dönüşüm reaksiyonu (shift conversion) ile karbondioksite (CO2) dönüştürülür. Üretilen hidrojenin içerdiği safsızlıklar, PSA (pressure swing adsorption) ünitesinde giderilerek/tutularak %99.9 saflıkta hidrojen elde edilir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 29 1150 İZOMERİZASYON ÜNİTESİ Kapasite: 308000 ton/yıl İzomerizasyon ünitesinde, 65 oktanlı hafif nafta (LSRN), içindeki kükürtgiderildikten sonra, düz zincirli C5-C6 karbonlu normal parafinler, katalitik reaksiyonlar sonucunda yüksek (86- 88) oktanlı izomeratlara dönüştürülür. Üretilen izomerat, kurşunsuz benzin üretimi içinbenzin paçalına gönderilir. 1700 LPG/GAZ AMİNLE MUAMELE ÜNİTESİ Kapasite: 330 000 ton/yıl Bu ünite iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda (LPG/MEA), Atmosferik Distilasyon/İzomerizasyon/Nafta Hidrojenle Muamele/Katalitik Reformer/Hydrocracker ünitelerinden gelen LPG’nin kükürtü giderilir ve gerekirse LPG, propan ve bütana ayrıştırılır. İkinci kısımd (GAZ/MEA) ise Nafta Hidrojenle Muamele ve Dizel/Kero Kükürt Giderme ünitelerinden gelen hidrojen sülfür ile yakıt gazı karışımı birbirinden ayrılır. Yakıt gazı proses fırınlarında kullanılırken, hidrojen sülfür Kükürt ünitesine gönderilir Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 30 1825 KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTESİ Kapasite: 20 000 ton/yıl Hydrocracker ünitesinin şarjı olan HVGO içindeki kükürt, desulfurizasyon reaksiyonları sonucunda hidrojen sülfüre dönüşmekte ve büyük bölümü gazla birlikte çıkmaktadır. Bu gazlar Gaz/MEA ünitesine gönderilmekte, burada MEA tarafından absorplanan hidrojen sülfürlü gazlar (MEA rejeneratörünün tepesinden) Kükürt ünitesine şarj olarak verilmektedir. Şarj içindeki kükür (H2S), Claus prosesi ile elementel kükürte dönüştürülmektedir. Kükürt ünitesi, günde 60 ton kükürt üretecek şekilde tasarlanmıştır. 5400 KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ Kapasite: 37 ton/saat Kirli su sıyırma ünitesi, proses ünitelerinden gelen kirli sulardaki yağ, H2S ve NH3 gibi bileşikleri ayırarak bu suların çevredeki su kaynaklarını kirletmesini önlemek amacıyla kurulmuştur. Ünite, saate 37 ton kirli suyu temizleyecek şekilde tasarlanmıştır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 31 C.3) MAKİNE/TEÇHİZAT YERLEŞİMİ VE MALZEME TAŞIMA SİSTEMLERİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi’nde kullanılan her türlü makine/teçhizat, araç ve gereçler belirli bir düzene göre yerleştirilmiştir. Belirli bir sisteme göre yerleştirilen makine/teçhizat ile rafineri içerisinde, yerleşim düzeni yüzünden ortaya çıkabilecek problemler en aza indirilmektedir. Rafineri içerisinde taşınan malzeme genellikle hampetrol ve onun işlenmiş durumu olduğundan dolayı, malzeme taşıma sistemleri boru hatları üzerine kurulmuştur. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisinin hampetrol ikmali, BOTAŞ’ın Yumurtalık/Ceyhan terminalinden, 447km uzunluğundaki 24”lik boru hattı ile yapılmaktadır. Mevcut durumda maksimum hampetrol ikmal kapasitesi 7.5 milyon ton/yıl, pompalama kapasitesi 3 x 825 m3/saat’ tir. Kırıkkale Rafinerisi içerisinde yer alan makine/teçhizat yerleşimi ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 32 1100 ATMOSFERİK DİSTİLASYON ÜNİTESİ 1200 VAKUM DİSTİLASYON ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 33 1950 ASFALT ÜNİTESİ 1600 DİZEL/KERO KÜKÜRT GİDERME (Desulfurizer) ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 34 1400 NAFTA H2 İLE MUAMELE (Unifiner) ÜNİTESİ 1450 CCR ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 35 450 KATALİZ REJENERASYON ÜNİTESİ 1550 BENZEN GİDERME ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 36 1350 HYDROCRACKER ÜNİTESİ 1850 HYDROGEN ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 37 1150 İZOMERİZASYON ÜNİTESİ 1700 LPG/GAZ AMİNLE MUAMELE ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 38 1750 AMİN REJENERASYON ÜNİTESİ 1650 DİZEL HYDRODESÜLFÜRİZASYON ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 39 1825 KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTESİ 1875 KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 40 5400 KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ 5425 KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 41 HAM SU SİSTEMİ 2100/2400/2800 HAM SU/SOĞUTMA SUYU SİSTEMLERİ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 42 C.4) VERİMLİLİK ANALİZİ Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Şirketi (Tüpraş) , enerji verimliliğinin daha yakından ve etkili yöntemlerle takip edilmesi için 2007 Şubat ayından itibaren şirket organizasyonunda enerji yönetim ile ilgili olarak Tüpraş Genel Müdürlüğü’nde Enerji Yönetimi Müdürlüğü ve rafinerilerde de Enerji Yönetimi Baş Mühendislikleri kadroları ihdas etmiştir. Bu birimlerde çalışan tüm yönetici ve mühendisler EİEİ tarafından verilen enerji yöneticisi kurslarına katılmışlar ve bu katılımcıların enerji yöneticisi sertifikaları beklenilmektedir. Enerji verimliliği bilinçlendirmesini artırmak için enerji yönetimi birimlerinde çalışan elemanların dışında diğer birimlerde çalışan mühendis ve yöneticilerin de EİEİ tarafından düzenlenen enerji yöneticisi kursuna gönderilmeleri şirketin öncelikli hedefleri arasında yer almaktadır. Enerji verimliliği ile ilgili olarak yurt içi ve yurt dışı eğitim programları takip edilerek ilgili elemanların iştiraki sağlanmaktadır. Bu eğitimlerde edinilen bilgiler şirket içerisinde paylaşılmakta; görülen yeni teknolojiler yapılan fizibilite çalışmalarından sonra rafinerilerde ivedilikle uygulanmaktadırlar. Ölçümden kaynaklanan fazla enerji tüketimini önlemek; enerji verimliliğini etkin bir şekilde kontrol edebilmek ve de tüketilen enerjinin sağlıklı olarak ölçülmesini sağlamak için eksik/hatalı olan akış metrelerin, sayaçların ve aletlerin tamamlanması konusunda şirkette gerekli yatırımlar başarılı bir şekilde yapılmaktadır. Rafinerilerdeki fırın ve kazanlarda yanmanın çok iyi kontrol edilmesi için bu ünitelerde çalışan tüm personele yanma tekniği ile ilgili kurslar sürekli olarak verilmektedir. Fırın ve kazan baca gazı sıcaklıkları ile % O2 miktarları yakından takip edilerek parasal kazanç ve kayıplar aylık olarak raporlanmaktadır. Kazan ve fırınların izolasyon, refrakter kontrolleri yakından takip edilmekte, yüksek sıcaklık tespit edilen kısımlar yenilenmektedir; stim traplar ile ilgili rafinerilerimizde oluşturulan ekipler sürekli olarak Trap Man cihazıyla bakımlara devam etmekte; mevcut tüm traplar için etiketler oluşturularak aylık olarak kondanse dönüşleri takip edilmektedir; buhar hatlarında izolasyon sıcaklıkları rutin olarak termal kameralarla ölçülerek farklı sıcaklık tespit edilen ve eski bölgeler yenilenmektedir; fırın, kazan ve hava soğutucularının kimyasal ve mekanik temizlikleri yapılarak enerji verimlilikleri hesaplanmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda elde edilen verimlilik artışları parasal kazanç olarak raporlanmaktadır. Ayrıca proses açısından rafinerilerde benzer üniteler ve ekipmanlar arasında (benchmarking) karşılaştırmalar yapılmak suretiyle işletmelerde gerekli yeknesaklık sağlanmaktadır. Bu sayede elde edilen verimlilik artışları parasal kazanç olarak raporlanmaktadır. Rafinerilerde aynı serviste çift çalışan buhar tahrikli pompalarda birer adedinin elektrik tahrikli ve değişken hızlı sürücülü (VSD) yapılmalarıyla ilgili proje çalışmaları devam etmektedir. Ünitelerde ısının daha verimli kullanılmasıyla ilgili olan çalışmalar sürekli olarak devam etmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 43 EFF3 düşük verimli alçak gerilim elektrik motorlarının EFF1 yüksek verimli elektrik motorlarıyla değiştirilmesi konusunda dört rafineride de pilot projelere başlanmış ve gelecek sonuçlara göre sırayla düşük verimli elektrik motorlarının tümünün VSD’li olarak değiştirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca orta gerilim elektrik motorlarında VSD uygulaması ile ilgili pilot proje çalışması devam etmektedir. Buhar ve proses hatları ile transmitterlerin sıcak tutulması için kullanılan buharın elektrik rezistanslı sistemler ile değiştirilmesine başlanmıştır ve bu sistemin yaygınlaşması planlanmaktadır. Şirkette enerji verimliliğinin daha yakından takip edilmesiyle ilgili olarak EİEİ tarafından önerilen Enerji Yoğunluğu ile EII (energy intensity index) olarak ifade edilen uluslar arası indeks hesaplanarak birim ton ham petrol başına tüketilen enerjinin azaltılması konusunda yoğun çalışmalar devam etmektedir. Bağlı olunan Koç Holding kapsamında verimlilik projeleri için her yıl yarışma düzenlenerek başarılı seçilen projeler ödüllendirilmektedir. Tüpraş Rafinerileri’nde yapılan iyileştirme, yenileme çalışmalarının her birinin sonucunda enerji verimliliğinde önemli kazançlar sağlanmakta ve bu kazançlar aylık olarak tüm detaylarıyla beraber raporlanmaktadır. 2008 yılında Enerji Verimliliği projelerimizin toplam kazancı 55.249.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Aşağıda Nisan 2009 tarihinde uygulanmaya başlanılan örnek bir verimlilik analizi projesi yer almaktadır. PROJE BİLGİLERİ: EFF-3 MOTORLARININ EFF-1 YAPILMASI SOĞUTMA KULESİ FANLARINDA KONVERTÖR UYGULAMASI KUVVET SANTRALİ KAZAN HAVA FANLARI VE BACA GAZI FANINDA VERİMLİ FAN UYGULAMASI VE HAVA FANLARI İÇİN KONVERTÖR TESİSİ Bu proje üç (3) adet bileşenden meydana gelmekte olup, her bir bileşen rafinerimizdeki elektrik enerjisi kaynaklı enerji tüketimi azaltmayı amaçlamaktadır. Birincisi, verimliliği düşük (Eff.3 tip) motorların verimli (Eff.1 tip) motorlar ile değişimidir. İkincisi, yaz kış ve bahar aylarında atmosferik şartlara göre, soğutma havası ihtiyacı değişen proses üretim üniteleri soğutma kulesindeki EC-2410 hava fanlarının düşen kapasite talebine karşılık enerji tüketimi azaltmayı hedefleyen konverter uygulamasına geçiştir. Üçüncüsü, kuvvet santrali kazanlarından bir adedine ait iki(2) adet yanma havası fanının (K-2251 ve K-2252) ve bir(1) adet baca gazı fanının enerji tüketimlerinin yüksek olması dolayısıyla verimli fanlar ile değişimi ve bu uygulama sonrası voltaj seviyesi 6.3 kv’dan, 0.4kv’a düşebilen iki (2) adet yanma havası fanı için (kazan buhar üretim koşullarına göre düşen kapasite talebi durumunda enerji tüketimini azaltmak için) frekans konverter tesisidir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 44 Yıllık Tasarruf Miktarı Harcama Tutarı Enerji VAP Bileşenleri Türü Geri Ödeme Süresi Orijinal Birim MW/yı TEP/Yıl TL/Yıl TL Ay l Elektrik Motorlarının Eff.3den Eff’1’e Elektrik 441.72 37.98 114.847 230.000 24 Elektrik 639.36 54.98 166.233 120.000 9 Elektrik 1584 136.2 411.840 150.000 4.5 Orijinal Birim MW/yıl TEP/Yıl TL/Yıl Oran % Elektrik 2665.08 229.16 692.920 18.79 Toplam 2665.08 229.16 692.920 Toplam Harcama TL 500.000 Toplam Geri Ödeme Süresi Ay 8,5 dönüştürülmesi Soğutma kulesi fanlarında frekans konvertör uygulaması Kuvvet santrali kazan hava fanları gücünün düşürülerek verimli hale getirilmesi ve konvertörlü olması ayrıca baca gazı fanının gücünün düşürülerek verimli hale getirilmesi Toplam Tasarruf Isı Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 45 D. ÜRETİM PLANLAMA D.1) ÜRETİM TİPİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde üretim tamamıyla hampetrolün işlenmesi üzerine kurulmuştur. 7 gün 24 saat hiç durmadan aralıksız üretim yapılmaktadır. Rafineride gerçekleşen üretimi sınıflamak gerekirse, sürekli üretim veya analitik üretim olarak sınıflandırabiliriz. Rafinerideki üretimin özellikleri; Mamul miktarı büyük, çeşit azdır. Çalışma hızı ve insan gücünden yararlanma oranı yüksektir. Programlar önceden titizlikle hazırlanmıştır. İş hazırlama faaliyeti yoğunluk olarak az, fakat karmaşıktır. Ara stok beklemesi yoktur. Bakım planlarının hazırlanması önemlidir. Arıza tüm hattı durdurabilir. Kapasitede değişiklik yapabilmek için tüm rafineriyi ilgilendiren büyük yatırımlar yapılmalıdır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 46 D.2) PLANLAMA FAALİYETLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde planlama faaliyetlerini, rafineri müdürlüğü’ne bağlı Planlama ve Satış Müdürlüğü, Operasyon Planlama kısmı gerçekleştirir. İşletmede üretim programları, Proses Endüstriyel Model Sistemi (PIMS) yazılımıyla üretim programları, lineer programlara tekniği kullanılarak ve sürecin akışına ihtiyaçlar doğrultusunda optimize ederek hazırlanır. PIMS ünitenin süreç ve ekonomik yönlerini temsil etmek üzere oluşturulan bir modeldir ve çok geniş durumlarda kullanılabilir. Bunlar: Alternatif şarjların değerlendirilmesi, Ünitelerin ölçeklendirilmesi, Verilen şarja göre ürün paçallarının optimizasyonu, Ünite şekillerinin değerlendirilmesi, Şarj ve ürün stoklarının planlanması. PIMS ile yapılan lineer planlama modellerinde planlanan periyodun süresi kullanıcıya bağlıdır. Bu dönem gün, hafta, ay veya yıl olabilir. Planlamaya Genel Müdürlük tarafından gönderilen liste ile gelecek üç ay içerisinde gönderilebilecek ham petrollerle 1100 Atmosferik Distilasyon Ünitesinin şarjı belirlenir. Buna göre var olan ham petrol stokları ve boru hattındaki ham petrollerin tespiti yapılır. Ayrıca Ticaret Müdürlüğünden de gelen taleplerle de bu üç ay içerisinde satılacak ürün miktarları belirlenir, bu veriler kullanılarak, PIMS modeline her ay itibariyle şarjlar ve talepler girilip program çalıştırılır. Model girilen verilere göre en uygun ürün üretim değerlerini (Ham petrol ünitesi haricindeki diğer ünitelerin şarjlarını, en uygun ürün özelliklerinde üretebilecek ürün miktarlarını vb.) belirler. Bu şekilde en az üç ay için çalışılır. Böylece ileri ki gün ve aylarda taleplerin karşılanıp karşılanmayacağı, ham petrol ünitesi haricindeki ünitelerin hangi şarjda ve moda ne kadar sürede çalıştırılması gerektiği saptanır. Rafineride planlama faaliyetleri yapılırken E&S(Economics&Schedule) isimli projelerden yararlanılır. E&S Projeleri iki kısma ayrılmaktadır. Birinci kısım üretim planlama denilen haftadan yıllara uzanan zaman aralığına odaklanan planlama faaliyetlerini kapsar. İkinci kısım ise operasyon planlama denilen saatten haftalara uzanan zaman aralığını içeren planlama faaliyetleridir. Genel müdürlük tamamen üretim planlamaya odaklanmışken, operasyon planlama sadece rafineriler tarafından yapılır. Bunun yanı sıra rafineriler üretim planlama süreçlerini destekler ve her türlü ekonomik analizi yaparlar. Rafineride üretim planı hazırlamak için AspenTech firmasının Aspen PIMS yazılımı kullanılır. Operasyon planı hazırlamak içinse kurulum çalışmaları devam eden Apsen Orion yazılımı kullanılacaktır. Shell Global Solutions, E&S Projeleri’nin başında üç rafineride yaptığı çalışmayla iş süreçlerini ve Orion yazılımının da kullanacağı PIMS modellerinin kalitesini gözden geçirmiş ve bulduğu eksiklikler ve gelişime açık alanlarla birlikte her rafineri için bir Aksiyon Listesi oluşturmuştur. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 47 Bu tanımlara paralel olarak rafineri planlama bölümlerinde yeni görev tanımları ve fonksiyonları oluşturulmuştur. Bu yapıda Ekonomist, Genel Müdürlük Üretim Planlama Müdürlüğü ile aylık üretim planının çıkarılmasından ve iki haftada bir marjinal ekonomi çalışmasının gerçekleştirilmesinden sorumludur. Ekonomist, aylık PIMS planında kullanılacak kapasiteleri, işletme ile ayda bir kez bir araya gelerek belirler ve Genel Müdürlük Operasyon Planlama’ya bildirir. Rafineride bir ürünün miktarının artırılması veya azaltılmasının rafineri karına etkisini, alternatif opsiyonları ve marjlarını doğru olarak söyleyebilecek tek kişi ekonomisttir. Ekonomist ay sonunda değerlendirmeyi yaparak, gelecek ayın hedefleriyle birlikte beraber rafineriye yaptığı bir sunum ile anlatır. Ayrıca aylık üretim planının operasyon planına dönüştürülmesini operasyon planlamacılarla koordine eder. Temel Veri Yöneticisi, PIMS modelinin ve aynı modelleri kullandığı için dolayısıyla Orion ünite modellerinin de yönetilmesinden sorumludur. Ham petrol dokümanları değiştikçe veya rafineriye yeni tür ham petrol geldikçe bu değişimleri modele yansıtır. Temel Veri Yöneticisi, ünite performansında oluşan değişiklikleri kesim noktalarına ve dönüşüme yansıtarak alt modelleri güncel tutar. Operasyon Planlama kısmından gelen geri bildirimlere göre fiili durumla teorik modelin ürün verimlerini birbirine yakın tutmaya çalışır. Temel Veri Yöneticisi, aynı zamanda aylık madde dengesinin kalitesinden sorumludur. Operasyon plancılar ise haftalık ham petrol tahliye, transfer ve şarjlarını, ünite operasyon talimatlarını, ürün yönlendirmelerini ve paçallama(karışım hazırlama) işlerini Orion yazılımını kullanarak programlarlar. Ekonomistin sağladığı yönlendirmelere göre aylık üretim planını haftalık operasyon planlarına çevirirler. Aylık planlama süreci Planlama ve Satış Müdürlüğü, Ham Petrol İkmal, Satış ve Pazarlama, Fiyatlandırma, Dış Ticaret Müdürlükleri ve rafineriler arasında hangi çalışmanın ne zamana kadar bitirilerek, hangi bilgilerin hangi müdürlüğe yollanacağı ve aylık planın en son hangi tarihe kadar hazırlanması gerektiği resmileştirilir ve aralara birkaç tane geri besleme döngüsü yerleştirilerek aylık planlama süreci yapılır. Bu sayede sürece dâhil olan paydaşların plan üzerinde daha iyi ve çabuk uzlaşmaya varmaları sağlanır. PIMS modellerinin güncellenmesi Aksiyon listesine göre PIMS modelleri sürekli geliştirilmektedir. Çalışmalar ham petrol assay’leri ile başlamıştır. Üretimin hacim bazında maksimize edilebilmesi için PIMS modelinde değişiklikler yapılmıştır. Hacim bazında satışı yapılan ürünlerin hacim, ağırlık bazında satışı yapılan ürünlerin ağırlık bazında fiyat girişine geçilmiştir. Ham petrol assay çalışmalarına ek olarak Genel Müdürlük ÜPM “Shell Crude Oil Monitoring Database” e iştirak etmektedir. ÜPM bu veri tabanına hem bilgi sağlamakta hem de Shell’in sağladığı bilgilere ulaşarak ham petrol kargolarında API, kükürt, viskozite gibi önemli ham petrol değişkenlerini izlemektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 48 Aylık değerlendirme Aylık değerlendirme, aylık planlama sürecinin bir parçasıdır. Bu toplantılarda PUKÖ (planla, uygula, kontrol et, önlem al) iyileştirme çevriminin üç basamağı bulunur. İlki planlama kısmıdır. Aylık sunumda gelecek ay nasıl bir üretim stratejisi izleneceği anlatılır; dizel yerine kerosen veya benzin yerine daha çok nafta gibi. İkinci kısım ise uygulama kısmıdır ve içinde bulunan ayın stratejisi tekrar gözden geçirilir. Son olarak geçmiş aydaki planın uygulaması incelenir. Neyin doğru neyin yanlış yapıldığına bakılır. Verilen kararların parasal etkisi gösterilir. Planlanan BRM ile gerçekleşen BRM arasındaki fark fiyatların etkisi ayrılarak rafineri performansı bazında açıklanır. Operasyon planlamada gerçekleştirilen iyileştirmeler Orion, uzun vadeli üretim planının kısa vadeli operasyon planına dönüştürüldüğü yazılımdır. Rafineri işleri bu yazılımla ham petrol tahliyeden başlayarak satış hatlarına kadar modellenmektedir. Model üçe ayrılmaktadır: Tahliye, transfer ve şarj kısmının simüle edildiği “hampetrol” kısmı; Üretim ünitelerinin PIMS alt modelleri kullanılarak simüle edildiği “üniteler” kısmı; Tank sahası ile paçallamanın simüle edildiği “üretim” kısmı. Orion programı kullanılarak 1 haftalık yapılabilen operasyon planları gelecekte daha uzun süreli yapılabilecektir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 49 D.3) İŞ YÜKLEME Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde İş Yükleme faaliyetlerini, rafineri müdürlüğü’ne bağlı Planlama ve Satış Müdürlüğü, Operasyon Planlama kısmı gerçekleştirir. Operasyon Planlama kısmı, gelen talepler doğrultusunda rafineride mevcut bulunan üretim birimleriyle irtibata geçer ve üretim emirlerini verir. Rafineri dört ana proses ünitesinden oluşmaktadır. Proses 1: 1100 Ham petrol Distilasyon Ünitesi 1150 İzomerizasyon Ünitesi 1200 Vakum Distilasyon Ünitesi 1300 Nafta Tatlılaştırma Ünitesi Proses 2: 1400 Unifiner Ünitesi 1500 Reformer Ünitesi 1600 Kerosen-Dizel Desülfurizer Ünitesi 1700 LPG Kükürt Giderme Ünitesi Proses 3: 1800-1825 Kükürt Üniteleri 1950 Asfalt Ünitesi Proses 4: 1350 Hydrocracker Ünitesi 1850 Hidrojen Ünitesi Gelen Hampetrol, API(kimyasal özellik) uygunluğuna göre gerekli üniteye gönderilir ve buralarda işlenir. İşlenen ham petroller operasyon planlama bölümünün verdiği Emire göre gerekli tanklara gönderilir ve bu tanklarda karışım oluşturulur. Rafinerideki iş yükleme emirleri Planlama ve Satış Müdürlüğü tarafından verilir ve ilgili üniteler tarafından uygulamaya geçirilir. Ham Petrolün Alınması Öncelikle Irak-Ceyhan boru hattıyla ya da Körfez krizi nedeniyle boru hattının kapanmasına paralel olarak, diğer ülkelerden gemi yoluyla gelen ham petrol Ceyhan BOTAŞ tanklarına alınmaktadır. Kırıkkale rafinerisinin ham petrol ikmali BOTAŞ’ın Ceyhan terminalinden, 24”lik 447km uzunluğundaki boru hattıyla yapılmaktadır. Hattın mevcut durumdaki maksimum kapasitesi 7.5 milyon ton/yıl (1200 M3/s)’dır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 50 Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi her ne kadar 36 API’lık Kerkük petrolüne göre dizayn edilmişse de gelen diğer kaynaklardan gelen ham petroller şunlardır; Kerkük Basra light Suriye light Murban light UMM shaif Perenco Saharan blend Soviet Tengiz Arap light Arap medium Arap heavy İran heavy İran light Murban Essider Sarır Ural L. Blend B.A.E. Zarzatine Yerli Gelecek ham petrole göre üretim programının yapılması, ayrıca tahliye esnasında tank ölçülerinin doğru alınmasının sağlanması ve bütün ürünlerde olduğu gibi ham petrol stoklarının takibi de planlama faaliyetleri arasındadır. Ham Petrolün Botaş’dan Tahliyesi İkmali yapılacak ham petrol tankının, tahliye hattı haricindeki tüm hat vanaları kapatılır. BOTAŞ Gümrük ve tank sahası yetkilisinden oluşan ekip, tankın seviye, suhunet, su ölçüsü ve numunesini alır. Böylelikle tahliye işlemine başlanır. Tahliye bittikten sonra yine aynı ekip, kapanış için aynı tespitleri yapar ve değerler kayda geçirilip imzalanır. BOTAŞ’dan alınan ham petrol miktarının tespiti yapılırken, tankın açılış kapanış seviyeleri arasındaki fark ve ölçülen API’larının paçallaması dikkate alınarak hesaplamalar yapılır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 51 Ünite Şarjlarının Tespiti Ünite şarjlarının tespiti yapılırken öncelikle PİMS programında elde edilen değerler baz olarak alınır. Ancak ürünlerdeki stoklar, stok kapasiteleri ve ürün taleplerinin durumuna göre, bazen bu değerler değiştirilebilir. Aylık işlenecek ham petrol miktarına göre,1100 ünitesi günlük şarj miktarı belirlenir. Yine stok tanklarının durumuna göre, bazen çıkacak ürünlerin miktarlarını artırmak veya azaltmak amacıyla ham petrol şarj miktarı değiştirilebilir. 1200 Vakum Ünitesindeyse, Ticaret Müdürlüğünden bildirilen üç aylık tahmini asfalt satışlarına göre, Vakum ünitesinin ay içerisinde ne kadar çalışacağı ve şarjının ne olacağı, 1150 İzomerizasyon Ünitesinde de benzin için yeterli Sweet LSRN biriktirmek amaçlandığından buna göre şarjının ne olacağı, 1350 Hydrocracker Ünitesinde günlük üretilen HVGO miktarı ve stoktaki miktarı göz önüne alıp 1400 ve 1500 Ünitelerinde 1100 Ham petrol Distilasyon Ünitesinden gelecek Sour HSRN miktarı ve stoktaki HSRN ve reformat miktarı göz önüne alınarak, 1600 Ünitesinde ise motorin veya gaz yağı ihtiyaçlarına göre hangi modda ne kadar çalışacağı ve şarj miktarı, 1700 LPG Kükürt Giderme Ünitesinde ise 1100, 1150, 1350, 1400, 1500 ünitelerinden gelen mix LPG miktarına göre,1850 hidrojen ünitesinde ise 1150 İzomerizasyon ve 1350 Hydrocracker üniteleri için gerekli hidrojen miktarına göre şarj miktarı belirlenir. Günlük üretim ve stok raporu Her gün sabah 3100 Petrol Hareketleri Ünitesi’nden günlük stok, transfer ve pompa kayıtları raporları ve ticaret müdürlüğü’nden gelen satışlar değerlendirilir. Ürünlerin M. Ton olarak stok ve satılabilir miktarı, bir önceki günün üretimi ve de ham petrol stok durumları belirlenir. İlgili birimlere ve Genel Müdürlüğe bildirilir. Satış tankları müsaadesi Satış tankları günlük olarak belirlenir ve her sabah satışlara bağlı olarak değişen full testi onaylanmış satış tanklarını ve yoğunluklarını gösteren satış tankı izni hazırlanıp vardiya şefliğine bırakılır. Vardiya şefliği, bir nüshası kendinde kalmak şartıyla Ticaret, dolum kayıt, dolum şefliği ve petrol hareketlerine dağıtımını yapar. Pompa transfer ve katkı maddeleri talimatı Bu talimatla; günlük satışlar sonucu, stoktaki satışa sunulabilecek ürün miktarı yeterli değilse, istenilen ürüne bağlı olarak, üretim tanklarından, ya da paçallama yapılarak, gerekiyorsa da kimyasal katkı maddeleri ilave edilerek, satış tanklarına transferleri verilip ürünler hazırlanır. Ayrıca tankları dolum aşamasına gelmiş olan ürünlerin, başka bir tanka alınması için çevirleri verilir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 52 D.4) STOK VE ENVANTER YÖNETİMİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde stok ve envanter yönetimi faaliyetlerini, Planlama ve Satış Müdürlüğü yürütmektedir. Her gün 3100 Petrol Hareketleri Ünitesi’nden günlük stok, transfer ve pompa kayıtları raporları ve Ticaret Müdürlüğü’nden gelen satışlar değerlendirilir. Ürünlerin M.Ton olarak stok ve satılabilir miktarları, bir önceki günün üretimi ve de hampetrol stok durumları belirlenir. İlgili birimlere ve genel müdürlüğe bildirilir. Rafineride tanlarda bulunan ürün stokları Tankmaster isimli yazılım programı tarafından anlık olarak belirlenebilmektedir. Bu paket program sayesinde Operasyon Planlama kısmındaki yetkililer hangi tankta ne kadar miktarda hangi maddeden olduğunu net olarak görebilmektedirler. Rafineri 7 gün 24 saat üretim yaptığı için stok ve envanter yönetimi önemli bir konuyu oluşturmaktadır. Operasyon Planlama bölümü yöneticileri, SAP, PIMS ve Tankmaster programlarıyla stok ve envanter düzeylerini en uygun seviyede tutabilmektedirler. Tankmaster programının ara yüzünü gösteren örnek bir belge ekler kısmında verilmiştir. Kırıkkale Rafinerisi 10.000m2‘lik bir depoya sahiptir. Burada her bölümün stokları ayrı ayrı tutulmaktadır. 1 yıl içinde en az 1 kere kullanılan malzemeler stokta tutulmaktadır. Stok ihtiyacı olan bölümler ihtiyaçları olan parçanın minimum-maksimum seviyelerini kullanımlarına göre belirlerler. Stok yönetiminde SAP programı kullanılır. Stok yönetimi belirlenen seviyeleri programa girer. Minimum ve maksimum miktarlar uyarı miktarlarıdır. Minimum seviyenin altına düşülüp maksimum seviyenin üstüne çıkılamaz. Stok hareketine göre parçaların bu seviyelerinin kontrolü de stok yönetimince yapılır. Stok hareketinden çok fazla miktarın minimum olarak seçilmesi durumunda bölüme uyarı yapılarak kontrollerini yapması istenir. Kullanılan miktarın çok altında veya üstünde miktar belirlendiği durumlarda uyarı yapılır. Üst yönetim maksimum ya da minimum seviyede mi durulacağını yani stok politikasını belirler. Genelde stoklar minimum seviyede tutulur. Sipariş verme seviyesi minimum ve maksimum miktarın arasındadır. Sipariş verme seviyesine gelen malzemeler için ihtiyaç belgesi çıkartılır. İhtiyaç belgesi iç alıma gider. İç alım malzemeyi ihaleye çıkarır. İhale de program üzerinden yapılır. Kısıtlara uyan en uygun seçeneği program belirler. Kısıtlara uyan farklı alternatifler olduğunda ise en düşük maliyetli olanı seçer. Böylece sübjektifliğe yer verilmez. Gelen malzemelerin giriş kontrolü bölüm sorumluları tarafından yapılır. Malzeme belirtilen spektlere uyuyorsa girişi yapılır, taşımıyorsa tekrar gönderilir. Her stok elemanının bir stok kartı vardır. Bu stok kartında stok numarası, malzeme cinsi vb bilgiler bulunmaktadır. Bunlar SAP programı üzerinde de belirlidir. Depoda da her bir elemanın nerde olduğu açıkça bulunabilmektedir. Raflar, sıralar ve gözler üzerinde numaralandırma yapılmıştır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 53 D.5) Kapasite Planlama Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde Kapasite Planlama faaliyetlerini, Planlama ve Satış Müdürlüğü yürütmektedir. İkmali yapılacak ham petrol tankının, tahliye hattı haricindeki tüm hat vanaları kapatılır. BOTAŞ Gümrük ve tank sahası yetkilisinden oluşan ekip, tankın seviye, sühunet, su ölçüsü ve numunesini alır. Böylelikle tahliye işlemine başlanır. Tahliye bittikten sonra yine aynı ekip, kapanış için tespitleri yapar ve değerler kayda geçirilip imzalanır. BOTAŞ’tan alınan ham petrol miktarının hesabı yapılırken, tankın açılış-kapanış seviyeleri arasındaki fark ve ölçülen API’larının paçallaması dikkate alınarak hesaplamalar yapılır. Ham petrol ve petrol ürünlerinin depolanmasında kullanılan kaplara genel olarak tank adı verilir. Petrol Hareketleri Ünitesinde 80 adet depolama tankı bulunmaktadır. Bunların 25 tanesi yüzer tavanlı, 12 tanesi pontoonlu, 4 tanesi küre, 1 tanesi yatay silindirik, 38 tanesi de sabit tavanlıdır. Tanklarda genel olarak üretim hattı, transfer hattı, satış hattı ve sirküle hattı mevcuttur. Motorin, HVGO, Fuel Oil No 6, Kalorifer Yakıtı ve Asfalt Tanklarında kış şartlarından oluşabilecek donma etkisini en aza indirmek için tankların dış çevresi izole ile kaplanmıştır ayrıca tankların içerisinde ürünü ısıtma amaçlı stim(su buharı) serpantinler bulunmaktadır. Pen Asfalt tanklarında sıcaklığı 150 C civarına çıkarmak için serpantinlerin içerisinde stim değil Kızgın Yağ dolaşmaktadır. Tanklarda biriken suların ve atıkların atılması için tank diplerinde dreyn sistemi bulunur. Tank dreynleri toprak altında birleşerek (Yağlı su rogar sistemi) Rafinerinin Atık Su sistemine gönderilir. Tankların dreynleri sık sık kontrol edilir. Tanklarda oluşabilecek herhangi bir yangında olaya müdahale edilebilecek yangın sistemi mevcuttur. Yangın sistemi su ve köpükten oluşur. Köpük sistemi yangın söndürülmesinde kullanılırken su sistemi hem yangın söndürme hem de soğutma amaçlı kullanılır. Yangın su sistemi ring şeklinde Rafinerinin tamamını dolaşır. Normal basıncı 1011 Kg dır istendiğinde 15 Kg basınca kadar çıkar. Yüzer tavanlı tanklarda, tankta bulunan mahsulün gazlaşmasını önlemek için tank tavanı mahsulün üzerinde yüzer vaziyette bulunur bu durum mahsulün gazlaşmasını önler. Üründe oluşan gazın atmosfere kaçmasını önlemek için yüzer tavanla tankın yan sacının arasını kapatmak için iki kat seal konulmuştur bununla hem mahsul kaybı en aza indirilmiş hem de çevre kirliliğinin önlenmesi için tedbir alınmıştır. Tankların üzerinde biriken yağmur sularının atılması için yüzer tavana bağlı dreyn hattı bulunur. Küre tanklar ve yatay silindirik tank Rafineride üretilen LPG nin depolanması ve satışında kullanılır. Bilindiği gibi LPG (Liquid Petrolium Gas) normal şartlarda gaz halinde bulunur. Yüksek basınçta(6-7 Kg) ürün sıvı halde tutularak satışı gerçekleştirilir. Tank içerisinde oluşabilecek aşırı basıncı (11 Kg) atmak için RV sistemi vardır. Herhangi bir aşırı basınçta bu RV açılarak tankta emniyetsiz bir durum oluşmasını önler. Bu tip tanklar vakuma karşı dayanıksızdır. Petrol Hareketleri Ünitesinde bulunan depolama tankları ve bunların özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 54 KIRIKKALE RAFİNERİSİ TANK NO TANK KAPASİTELER TABLOSU ÜRÜN CİNSİ DOLUM (METRE) KAPSİTE (M³/M) DOLUM (M³) ÖZELLİKLER 4101 HP 14,50 7957,0 115.377 FR/SC 4102 HP 14,50 7963,0 115.464 FR/SC 4103 HP 14,00 7962,0 111.468 FR/SC 4104 HP 12,00 4354,0 52.248 FR/SC/M 4105 HP 12,00 4354,0 52.248 FR/SC/M 4201 S HSRN 12,25 728,7 8.927 FR/CR/SL/NB 4202 S HSRN 12,50 730,2 9.128 FR/SL 4203 S HSRN 12,50 730,4 9.130 FR/SL 4204 SW LSRN 12,50 357,5 4.469 FR 4205 LVGO 13,20 728,5 9.616 CR/SC/M/IS 4206 LVGO 13,20 728,9 9.621 CR/SC/M//IS 4207 REFORMAT 12,00 357,5 4.290 FR 4208 S LSRN 12,10 357,3 4.323 FR/SL 4209 S LSRN 12,10 357,4 4.325 FR/SL 4210 S HSRN/KERO 12,25 728,9 8.929 FR/SL/NB 4211 S HSRN 12,20 357,6 4.363 FR/SL 4212 SW HSRN 12,60 357,2 4.501 FR/CR/SL/NB 4213 KEROSEN 12,00 727,1 8.725 FR/CR/SL/NB 4214A S LSRN 10,20 147,6 1.506 FR 4214B S LSRN 10,20 147,4 1.503 FR 4215 FLUSHING OİL 13,50 188,0 2.538 4301 SW LSRN 10,50 1233,9 12.956 FR/M 4302 SW LSRN 10,50 1233,6 12.953 FR/M 4303 SW LSRN 10,50 1233,9 12.956 FR/M 4304 N. BENZİN 10,50 1233,8 12.955 FR/M 4305 GAZYAĞI 12,50 730,5 9.131 FR/M/SL 4306 GAZYAĞI 12,50 730,4 9.130 FR/M/SL 4307 JET A1 11,20 729,1 8.166 P/M/SL 4308 JET A1 11,20 729,2 8.167 P/M/SL 4309 MOTORİN 15,00 1430,4 21.456 CR/M/SC/IS 4310 MOTORİN 15,00 1430,4 21.456 CR/M/SC/IS 4311 HVGO 15,00 1430,8 21.462 CR/M/SC/NB/IS 4312 MOTORİN 15,00 1430,8 21.462 CR/M/SC/IS 4313 N. BENZİN 11,00 1230,0 13.530 FR/M 4314 K.BENZİN 11,00 1230,0 13.530 FR/M 4401 MOTORİN (B.H.) 13,20 729,0 9.623 CR/M/SC/IS 4402 HVGO 13,20 699,0 9.227 CR/M/SC/NB/IS Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 55 4409 N.BENZİN (B.H.) 10,20 145,7 1.486 FR 4410 S.BENZİN 10,20 147,4 1.503 FR 4411 SP.BENZİN (B.H.) 10,20 148,6 1.516 FR/SL 4412 MOTORİN (F-54) 13,20 355,6 4.694 CR/SC 4501 F.OİL 13,20 2252,0 29.726 CR/M/SC/IS 4502 F.OİL 13,20 2247,0 29.660 CR/M/SC/IS 4503 MOTORİN 13,20 2252,0 29.726 CR/M/SC/IS 4504 HVGO 13,20 2252,0 29.726 CR/M/SC/IS 4505 F.OİL (BS) 11,50 1187,0 13.651 CR/M/SC/IS 4506 F.OİL (BS) 11,50 1178,0 13.547 CR/M/SC/IS 4507 F.OİL 11,50 1179,0 13.559 CR/M/SC/IS 4508 F.OİL 11,40 1178,0 13.429 CR/M/SC/IS 4509 F.OİL 13,10 341,3 4.471 CR/SC/IS 4510 KAL-YAK 13,10 342,0 4.480 CR/SC/IS/M 4511 KAL-YAK 13,20 341,0 4.501 CR/SC/IS/M 4512 HVGO 13,20 692,0 9.134 CR/M/SC/IS/NB 4601 60/70 13,20 320,6 4.232 CR/HO/N/SH/NB 4602 60/70 13,20 321,4 4.242 CR/HO/N/SH/NB 4603 150/200 13,20 324,8 4.287 CR/HO/N/SH/NB 4604 150/200 13,20 324,0 4.277 CR/HO/N/SH/NB 4605 75/100 11,20 133,0 1.490 CR/HO/N/SH/NB 4606 75/100 11,20 133,7 1.497 CR/HO/N/SH/NB 4607 75/100 11,20 133,6 1.496 CR/HO/N/SH/NB 4608 75/100 11,20 133,8 1.499 CR/HO/N/SH/NB 4609 KEROSEN 11,40 147,3 1.679 CR 4610 LT.DİZEL 11,40 147,4 1.680 CR 4611 MC 30 11,40 139,2 1.587 CR/SC/M/IS 4612 MC 30 11,40 133,3 1.520 CR/SC/M/IS 4613 MC 800 11,40 135,7 1.547 CR/HO/M/IS 4614 MC 800 11,40 135,6 1.546 CR/HO/M/IS 4801 LPG 3000M3 SPHERICAL 4802 LPG 3000M3 SPHERICAL 4803 LPG 3000M3 SPHERICAL 4804 BÜTAN 1000M3 SPHERICAL D-4801 PROPAN 198M3 HORIZANTAL T-3161 DİZEL ADDİTİVE 52M3 SC/M T-3251 DİZEL ADDİTİVE 50M3 SC/M D-3131 TEL 33M3 HORIZANTAL D-3132 TEL 33M3 HORIZANTAL FR: YÜZER TAVAN, CR: SABİT TAVAN, P: PONTOONLU, SC: STİM SERPANTİN, , NB:ÖRTÜ GAZI , M : MİKSER SH: SUCTION HEATER N: JET NOZZLE IS: IZOLASYON HO:HEATING OIL SL: SWİNG LİNE Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 56 E. KALİTE SİSTEMİ E.1) GİRDİ VE PROSES KONTROL Müşterilerine, petrol sektörünün kalite standartlarına uygun nitelikte ürün sunmayı kendisine temel amaç edinen Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, gelişmiş bir girdi ve proses kontrol sistemine sahiptir. Rafineriye, girdi farklı kaynaklardan gelen ham petroldür. Rafineriye boru hatlarıyla giren ham petrol, çeşitli işlemlerin ardından ürün olarak müşterilere sunulmaktadır. Gelen hampetrolün kalitesi ve niteliği laboratuarlarda test edilir. Test sonuçlarına göre işlem sırası belirlenir ve uygulanmaya başlanır. Hampetrol geçirdiği işlemler boyunca kontrol edilir. Bu sayede müşteriye hatalı ürün verme olasılığı en aza indirgenmeye çalışılır. Hampetrolün proses kontrol faaliyetleri rafineride bulunan laboratuarlarda yürütülür. Ünitelerden gelen ürün örnekleri bu laboratuarlarda incelenir. İncelemelerin ardından, ilgili birimlere rapor olarak gönderilir. Planlama ve Satış Müdürlüğü’ne bağlı Operasyon Planlama bölümü, hazırladığı ürün karışımlarının satışa uygun hale gelip gelmediğini belirlemek için tank sahalarından ürün örnekleri ister. İstenen bu örnekler, laboratuarlarda test edilir ve Operasyon Planlama bölümüne gönderilir. APC (Advanced Processes Control): İleri Proses Kontrol ünitelerde kullanılmaktadır. İleri Proses Kontrol(APC-Advanced Processes Control) bir sistemin gelecekte yapacağı hareketleri öngörerek kontrol etmeyi amaçlayan kontrol algoritmaları sınıflarının genel adıdır. APC gelecek hareketlerinin optimizasyonunu yaparak gelecekte ki sistemin hareketlerini kontrol eder. İşletmede bu sistem 25 Aralık 2008 den itibaren kullanılmaktadır. Örneğin; Bir ürün özelliğini kontrol etmek için bu ürüne etki eden tüm parametreleri (sıcaklık, basınç vb.)bir saat içinde nasıl hareket edeceğini ve bu hareketin ürün üzerinde nasıl etki yapacağını öngörür. Bu hesaplama ile ürüne nasıl müdahale edeceğini hesaplar ve sadece ilk müdahaleyi yaptıktan sonra yukarıdaki tüm döngüyü tekrar başlatır. Tüm bu işlemler esnasında sistemin ekonomik, çevre ve iş güvenliğini ile ilgili kısıtlarını optimizasyonun içinde değerlendirir. APC algoritması SMOC (Shell Multivariable Optimizing Controller)ise ilk olarak 1991’de pazara sunulmuştur. APC’nin avantajları: Kontrol hakkında yeterli bilgiye sahip olunmasa bile ürün bazlı kontrol sağlar. Kullanımı kolaydır. Çoklu kontrol sisteminde başarılı kontrol sağlar. Ürün spesifikasyonlarında ve kontrol parametrelerinde oluşabilecek hataları minimum eder. Ölü zamanlı sistemlerde klasik kontrolörlerin yetersiz kaldığı kontrolü sağlar. Ölçülebilen bozucu etkilerin sönümlenmesinde ileri beslemeli kontrol imkanı verir. Ünitelerin sınırlarının değerlendirilmesi sebebiyle güvenli, karlı ve sağlam bir kontrol sağlar. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 57 E.2) İSTATİSTİKSEL KALİTE KONTROL İşletmedeki İstatistiksel Kalite Kontrol(İKK), bir prosesi sürekli denetleme ve prosesteki değişkenliği kontrol altına alma da kullanılan bir kalite kontrol metodudur. Müşteri şartlarının yerine getirilip getirilmediğine ve sürecin kendi ürettiği değişkenlik sınırları içinde olup olmadığına karar vermede bir araç olarak kullanılmaktadır. İKK sürecin kontrol altında olup olmadığını tespit eder, ancak sürecin kontrol dışı olmasına ait nedenleri ortaya koyamaz. Bu noktada İKK, bir uyarı sistemi olarak çalışmaktadır. Rafinerideki İKK’nın amacı değişimin özel nedenlerini ortadan kaldırarak prosesi kontrol altında tutmaktır. Kontrol altındaki bir proses, değişimin özel nedenleri ortadan kaldırıldığında sürekli olarak kendi doğal spesifikasyonu içinde parçalar üretmektedir. Değişkenliğin nedenleri kalite kontrol bakımından genel nedenler ve özel nedenler olarak ifade edilmektedir. Değişkenliğin genel nedenleri birçok küçük kaynaktan oluşan ve her proseste rassal olarak önceden tahmin edilebilen değişkenliklerdir. Genel nedenler, prosesteki özel nedenler ortadan kaldırıldıktan sonra, zamanla sabit bir dağılım gösterdiğinden bu nedenlerin azaltılması yoluna gidilmelidir. Değişkenliğin özel nedenleri ise belirsiz bir kaynaktan oluşurlar, önceden tahmin edilemez ve düzenli değildirler. İşletmede İKK süreci aşağıda gösterildiği gibi 2 temel fazdan oluşur. Birinci fazda yeteneğin oluşturulmasına, ikinci fazda da yeteneğin korunmasına çalışılır. Yeteneğin korunması bölümünde yer alan işlemler: • Veri toplama • Ölçüm sisteminin yeterlilik analizi ve • Süreç/makine yeterliliğinin analizi olarak ifade edilmektedir Yeteneğin korunması aşamasında ise kontrol kartlarının oluşturulması ve kartlar vasıtasıyla sürecin kontrol altında olup olmadığının incelenmesi yer almaktadır. Bu aşamadan itibaren İKK bir uyarı sistemi görevi üstlenmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 58 E.3) KALİTE GÜVENCE SİSTEMLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, rafinerilerinde ISO 9001 Kalite, ISO 14001 Çevre, OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri belgelerine sahiptir. Tüpraş Genel Müdürlüğü, Kalite, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri çerçevesinde belirlediği politikalar uyarınca: “Petrol sektöründe performansına ve insan kaynağına özenilen, güvenilir ve etkin bir küresel oyuncu olmaktır” hedefini benimseyen Tüpraş’ın tüm işletmelerinde, Avrupa Birliği normlarına uygun, çevre ve insan sağlığı yasalarıyla uyumlu, düşük maliyetli kaliteli ürün elde etmeyi, ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği standartlarının gerekliliklerine uymayı, Gerekli kaynakları temin ederek, üretim ve destek süreçlerinin her aşamasında, süreçlerin performanslarını kuruluş adına çalışan kişilerin katılımı ile sistemin etkinliği ve geliştirilmesi yönünde sürekli iyileştirmeyi, Sistem hedeflerinin çalışanlara iletilmesini, net bir şekilde anlaşılmasını ve bunun için iletişim kanallarının açık tutulmasını sağlamayı, Üst Yönetim tarafından sistemdeki uygunsuzlukların planlı olarak gözden geçirilmesini ve uygunluğun sürekliliğini sağlamayı, Çevre kirliliğini önlemeyi, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği konularında Şirketin tabi olduğu yerel ve uluslararası mevzuata uyumlu çalışmayı, kuruluş adına çalışan kişilerin, ziyaretçilerinin ve komşularının Tüpraş’ın faaliyetleri nedeniyle maruz kalabilecekleri tehlike ve riskleri en aza indirmeyi, Kuruluş adına çalışan kişilere sağlıklı ve emniyetli bir çalışma ortamı, iş güvenliği sağlamayı, Teknolojik gelişmeleri ve tedarikçi performanslarını yakından izlemeyi, Müşteri memnuniyetini en üst düzeyde tutmayı taahhüt etmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 59 Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nin sahip olduğu belgelerin birer fotoğrafları aşağıda verilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 60 ISO 17025 KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ VE POLİTİKASI Deney Laboratuarı, 3 Kasım 2006 tarihinde, 17 adet akaryakıt analizinden, TÜRKAK tarafından akredite edilmiştir. 2007 yılında akredite analiz sayısı 61 olmuş, 2008 yılında ise bu sayı 76’ya ulaşmıştır. Rafineri Müdürlüğü’nün belirlediği Deney laboratuarı Kalite Politikası aşağıda verilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 61 E.4) TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ Tüpraş’ta, Toplam Kalite Yönetimi, müşteri beklentilerinin aşılmasını hedefleyen, ekip çalışmasını destekleyen, tüm süreçlerin gözden geçirilmesini ve iyileştirilmesini tüm çalışanların katılımıyla sağlamaya çalışan bir yönetim felsefesidir. Tüpraş rafinerilerinde Toplam Kalite Yönetiminin başlıca ilkeleri şunlardır: ÖNCE KALİTE LİDERLİK MÜŞTERİ ODAKLILIK TÜM ÇALIŞANLARIN KATILIMI SÜREKLİ İYİLEŞTİRME İNSANA VERİLEN DEĞER SÜREÇ YAKLAŞIMI ÖNLEYİCİ YAKLAŞIM VERİLERE VE İSTATİSTİKLERE DAYALI YÖNETİM SÜREKLİ EĞİTİM VE ÖĞRENEN ORGANİZASYON Tüpraş, tüm faaliyetlerinde kalite, çevre, toplum ve çalışan sağlığına olan duyarlılığını ön planda tutmuş ve bu bilinçten hareketle bütün rafinerilerinde ISO 9001:2000 Kalite, ISO 14001 Çevre, OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri belgelerine sahiptir. 2007 yılında, BSI Eurasia Yönetim Sistemleri Belgelendirme Ltd. Şti. tarafından rafinerilerde yapılan denetimler başarıyla sonuçlanmış, belgeler yenilenmiştir. Kırıkkale Rafinerisi Deney Laboratuvarı TS EN ISO/IEC 17025 standardına göre 3 Kasım 2006 tarihinde toplam 17 adet akaryakıt analizi üzerinden Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akredite edilmiştir. 2007 yılında TÜRKAK tarafından yapılan denetimler sonucu Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarları'nın Yeterliliği için Genel Şartlar Standartları'na göre Sıvı Petrol Ürünleri ve LPG Deneyleri'nden ilk olarak Kırıkkale Rafinerisi akredite olup uluslararası geçerliliğe sahip olmuştur. Ardından İzmit, İzmir ve Batman Rafinerileri'nin laboratuvarları da akredite edilmiş ve Tüpraş'ın tüm laboratuvarlarında petrol ürünlerine yapmış olduğu deneyler sonrasında ortaya çıkan sonuçlar itibariyle uluslararası geçerliliğe sahip olmuşlardır. Tüpraş, Yönetim Sistemleri belgelerine sahip olmayı, toplam kalitede varılacak son nokta olarak değil, yalnızca bir aşama olarak değerlendirmekte ve tüm çalışmalarını bu görüş doğrultusunda sürdürmektedir. Tüpraş, Ulusal Kalite Hareketi ve Mükemmelliğe Yolculuk Programı'na katılımın ilk adımı olan İyi Niyet Bildirgesi'ni Türkiye Kalite Derneği ile 4 Nisan 2006 tarihinde imzalamış ve Toplam Kalite Yönetimi’nde sürekli bir gelişim aracı olan EFQM Mükemmellik Modeli'ni uygulamaya almıştır. Beş Aşamalı Mükemmelliğe Yolculuk Programı'nın ikinci aşamasını başarıyla tamamlayan Tüpraş, kaliteli bir biçimde yönetilen mükemmel bir kuruluş olma yolunda ilerlediğinin göstergesi olan Mükemmellikte Yetkinlik Belgesi'ni almaya hak kazanmıştır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 62 F. YÖNETİMDE KARAR VERME F.1) ORGANİZASYONEL YAPI Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Şirketi’nin Türkiye’de bulunan 4 rafinerisinden birisidir. Kırıkkale Rafinerisi, İzmit’te bulunan Genel Müdürlüğe bağlıdır. Kırıkkale Rafinerisi genel müdürlük tarafından atanan rafineri müdürü tarafından yönetilmektedir. Kırıkkale Rafinerisi organizasyon şeması aşağıda verilmiştir. Bu şemanın ayrıntılı olarak açıklanmış şekli A3 boyutlarında ekler kısmında verilmiştir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 63 PERSONEL SAYISI VE NİTELİĞİ İşletmede 118 kapsam dışı ve 692 kapsam içi olmak üzere toplam 810 kişi çalışmaktadır. Bunlardan kapsam içi dediklerimiz Operatör, Baş operatör, Kontrol Operatörü, Teknisyen, İşçi, Kapsam dışı ise Rafineri Müdürü, Müdürler, Mühendis, Şefmühendis, Başmühendis, Koordinatörler, Uzman, Teknik Olmayan Şef‘dir. PERSONEL STATÜSÜ SAYISI KAPSAM DIŞI Yönetim ve Yardımcı Pozisyonlar 118 KAPSAM İÇİ Üretim ve Yardımcı Pozisyonlar 692 KIRIKKALE RAFİNERİ MÜDÜRLÜKLERİ İşletme Müdürlüğü İşletme Müdürlüğü, Mühendisleri, Başoperatörleri, Kontrol Operatörleri, Saha Operatörleri ile günde üç vardiya üzerinden rafineri üretimini kesintisiz sürdürmektedir. Ünite duruş ve kalkışları ile her türlü müdahaleler konusunda deneyimli olan işletme bölümünün hedefi güvenilir, emniyetli ve verimli kapasite kullanımını sağlamaktır. Bakım Müdürlüğü Bakım Müdürlüğü, mühendisleri, ustabaşları, ve usta teknisyenleri tarafından verilen mekanik, elektrik, elektronik, boru, metal ve inşaata yönelik servisleri ile ünite sahalarındaki ekipmanların sürekli çalışabilirliği ve gereken her türlü bakım ve onarımı sağlamaktadır. Bakım bölümünün hedefi, en üst standartlarda onarım ve güvenilir bakım servisi ile hedeflenen işletme üretim sürelerine en az arızi duruş ile ulaşmaktır. Bakım Müdürlüğü ilgili diğer bölümler ile işbirliği içersinde rafinerilerde yürütülen ‘mükemmellik programı’ hedeflerini yakalamak için yeni yöntemleri uygulamaya geçirme altyapısını oluşturmaktadır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 64 Teknik Kontrol Bölümü Teknik Kontrol Bölümünün, çalışan ünite ve ekipmanlarda düzenli kontrolleri ile duruşlardaki kontrolleri, kesiksiz ve güvenilir bir üretimi garanti eder. Teknik kontrolün hedefi, uluslar arası malzeme ve onarım standartlarını kullanarak işletme güvenliğini sürdürmek ve geliştirmektir. Teknik Servisler Müdürlüğü Teknik Servisler Müdürlüğü (TSM),konularında uzmanlaşmış mühendisleriyle, rafineri işletme ünitelerinin sorunsuz çalışması konusunda tüm teknik desteği verir. Teknik Servisler görevine,”enerji dengesi, rafineri ekonomisi, ünite izleme ile teknolojik gelişmeleri izleme”gibi çok yönlü çalışmalar da dahildir. TSM, yeni işletme şartlarını tespit ederken, yürüyen ve planlanan yeni projelerin teknik ve ekonomik yapılabilirliğini de ortaya koyar. Planlama ve Satış Müdürlüğü Planlama ve Satış Müdürlüğü, Tüpraş koordinasyon toplantılarıyla kesinleşen aylık, üç aylık ve yıllık üretim programa çerçevesinde gelen ham petrol ve ürün kargoları sonrasında ünite kapasite planlamasıyla fiili üretimin sürdürülmesini sağlar. Satış tankları için ürün hazırlama talimatlarını verir ve bilahare ürün kalite ve miktar kontrollerini yaparak, günlük satış programına uygun kara ve boru hattı ile çıkış teslimatlarını hazırlar. Genel Müdürlük tarafından hazırlanan sözleşme ve protokoller kapsamında günlük ve aylık ürün satış ve pazarlama programlarının gerçekleşmesini teminen ilgili birim be müşterilerle gerekli koordinasyonu sağlar. Ham petrol ikmali ve petrol ürünlerinin ithalatı ve ihracatı aşamasında ikili sözleşmeler veya spot alım çerçevesinde ticari işlemler ile fiyatlandırma ve yıllık satış sözleşmeleri Genel Müdürlük’te ilgili müdürlükler aracılığıyla yapılır. Kalite Kontrol Laboratuarı Kalite Kontrol Laboratuarı fiziksel, kimyasal ve biyolojik analiz testlerinin yapıldığı yerdir. Bu testlerde Amerikan-ASTM, İngiliz-IP, Lisansör-UOP VE Türk Standartları-TSM metodları kullanılır. Hedef, akredite edilmiş olarak ulusal ve uluslar arası güvenirliliği sürdürmektir. Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, çalışanların, müteahhitlerin ve müşterilerin iş sağlığı,güvenliği,çevre ve kalite sistemlerinde sürekli iyileştirmeyi gözeterek,bu konularda yürürlükten olan kanun ve yönetmeliklere uyumlu çalışmayı sağlamakta yükümlüdür. Proje ve Yatırımlar Müdürlüğü Proje ve Yatırımlar Müdürlüğü ile Malzeme İkmal Müdürlüğü özellikle işletme ve bakım başta olmak üzere tüm bölümlere geniş bir yelpazede hizmet sağlarlar. Projelendirme bölümü, ünite sahalarındaki değişiklikler ile depolama sahasındaki işler için her türlü mühendislik çalışmalarını gerçekleştirmek üzere yapılanmıştır. Büyük onarımlar, imalatlar ve her türlü malzeme temini sözleşmelerle çalışan seçilmiş müteahhitler tarafından yapılır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 65 Mali İşler Müdürlüğü Mali İşler Müdürlüğü, ham petrol ve ürün ithalatlarına ilişkin gümrük muamelelerini, alım-satım, yatırımlarda dahil olmak üzere bütün muhasebe işlemlerini, müşteri ve satıcıların cari hesap mutabakatlarını, banka işlemlerinin kontrolünü, mali raporlama ve bütçe işlemlerini rafinerilerde yürütür. Finansman, bütçe, şirket raporlama, mali planlama, fon yönetimi, kurumsal kaynakların korunması ve en iyi şekilde kullanılmasından oluşan yükümlülükler Genel Müdürlük’te ilgili müdürlükler aracılığı ile yapılır. Bilgi Sistem Müdürlüğü Bilgi Sistem Müdürlüğü, teknolojinin en iyi kullanımı ile organizasyonel verimlilik ve etkinliği artırıcı olarak diğer müdürlüklere destek hizmeti sağlar. Genel Müdürlük’te SAP(kurumsal kaynak planlama) Müdürlüğü, iş akışının zamana karşı yönetimce izlenebilir olmasını sağlamak ve yeniden yapılandırma ile dahili kontrolün yapılmasından yükümlüdür. İnsan Kaynakları Müdürlüğü İnsan Kaynakları Müdürlüğü, insan kaynağının en iyi şekilde ve akılcı değerlendirilmesinden yükümlüdür. İnsan kaynakları, yeni katılmış ve deneyimli yetişmiş personelin kariyer planları çerçevesinde eğitimlerini düzenler, belirlenmiş hedefler doğrultusunda performanslarını izleyerek çalışanların gelişimini sürdürür. Hukuk Başmüşavirliği, Savunma Sekreterliği, Sosyal işler, Başhemşirelik gibi birimlerle, sadece Genel Müdürlük’te yer alan Kurumsal İletişim, Yatırımcı İlişkileri, İç Denetim gibi müdürlükler yönetimde organizasyonel etkinliği artırıcı olarak ve paydaşlarla bilgi paylaşımı konularında üst yönetime destek hizmetini sağlar. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 66 F.2) YÖNETİMDE KARAR VERME VE YÖNTEMLERİ PROGRAMLAMA, OYUN TEORİSİ, SİMÜLASYON vs.) (DOĞRUSAL Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, üretim ile ilgili veya üretime yardımcı başka işlerle ilgili karar verirken belirli sistemlerden yararlanmaktadır. Rafineri içerisinde bulunan müdürlükler günlük olarak kendi içlerinde toplantılar yapmaktadırlar. Bu toplantılarda, gün içerisinde yapılacak olan faaliyetler hakkında görüş alışverişi yapılmaktadır. Toplantılarla desteklenen yönetim kararları böylece daha sağlam temellere oturmaktadır. Rafineriye bağlı olarak çalışan müdürlüklerde işlerle ilgili verilecek kararlarda yardımcı olarak kullanılan bilgisayar programları vardır. 2009 Ağustos ayında rafineriye Aspentech Orion isimli simülasyon programı kurulacaktır. Bu program ile rafineride gerçekleştirilecek olan faaliyetler gerçekleşmeden önce denenebileceklerdir. Aspentech Orion simülasyon programı yöneylem araştırmasının temel bilgilerini göz önüne alarak çalışmaktadır. Orion yazılımı ile rafinerilerin işleyişleri ham petrol tahliyeden başlayarak satış hatlarına kadar modellenmektedir. Model üçe ayrılmaktadır: tahliye, transfer ve şarj kısmının simüle edildiği “üniteler” kısmı ve tank sahası il paçallamanın simüle edildiği “üretim” kısmı. Orion programını kullanarak başlangıçta bir hafta, gelecekte daha uzun süreli operasyon planları hazırlanabilecektir. Orion yazılımı operasyon planı hazırlamanın ötesinde ileriye dönük olarak programsız ünite duruşları sonucu satış bağlantılarını karşılayabilme, tankların taşmaya karşı seviyelerinin kontrolünü yapabilme veya ihracı yapılacak kargonun özelliklerini hesaplayabilme vb. gibi işlerin hızlı bir şekilde kontrolünün yapılabilmesini de sağlayabilecektir. Orion simülasyon programı Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi yöneticilerinin karar verirken yararlanacakları temel yöntem olacaktır. Rafineride kullanılan bu programlar yönetim bilişim sistemleri bölümünde genel olarak tanıtılmıştır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 67 F.3) KARAR DESTEK SİSTEMLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, yöneticilerin ve çalışanlarına işle ilgili konularda karar verirken yardımcı olması amacıyla belirli bir takım karar destek sistemleri oluşturmuştur. Rafineri Karar Destek Sistemi ile, çalışanlarına yarı-yapısal ve yapısal olmayan karar verme işlemlerinde destek sağlamak amacıyla, karar modellerine ve verilere kolay erişimi sağlar. Bu sistem kararın yapısal olmadığı durumlarda karar alma işlemine yardımcı olur. Kırıkkale Rafinerisi’ndeki Karar Destek Sistemleri, karar vericinin yerine geçmesinden ziyade onun kararlarını destekleyen, yarı-yapısal ve yapısal olmayan problemlerin çözümü için yardımcı olan etkileşimli sistemlerdir. İşletmedeki Karar Destek Sistemleri’nin özellikleri şunlardır: Yarı-yapısal ve yapısal olmayan kararlarda kullanılır. Karar vericinin yerine geçmekten ziyade, ona karar vermesinde yardımcı olur. Karar verme sürecinin tüm aşamalarını destekler. Kullanıcının kontrolü altındadır. Model kullanır. Kullanıcı etkileşimlidir. Bütün düzeydeki yöneticiler için, gerektiğinde düzeyler arası entegrasyonu da dikkate alarak, karar verme desteği sağlar. Birden fazla bağımsız veya bağımlı karar için destek sağlayabilir. Bireysel, grup tabanlı karar verme desteği sağlar. Uygulama kolaylığı ve esnekliği sağlar. Tüpraş rafinerilerindeki Karar Destek Sistemlerini anlamak için bu sistemler hakkında genel bir bilgi vermek gerekmektedir. Karar Destek Sistemleri’nde bazı durumlarda karar verici, kaliteli bir karar vermek için kendi deneyimine güvenebilir ya da Yönetim Bilgi Sisteminden (YBS) elde edilen mevcut bilgiden başka ilave bilgiye bakmaya gerek duymaz. Özellikle taktik ve stratejik seviyelerdeki karar vericiler, sık sık karmaşık faktörlerin tam olarak sentez edilmesi insan yeteneğinin ötesinde olan zor durumlarla karşılaşırlar. Bu durumlar KDS’lerin uygulanması için uygundur. KDS’ler, YBS’lerden daha esnektir ve farklı durumlar için karar vericiye yardım desteği sunabilir; tüm karar aşamaları, karar tipleri ve farklı yapıdaki problemlerle ilgilenebilir. Karar destek sistemlerinin birkaç değişik tanımı aşağıda verilmiştir: • Bir Karar Destek Sistemi, kullanıcıya yarı-yapısal ve yapısal olmayan karar verme işlemlerinde destek sağlamak amacıyla, karar modellerine ve verilere kolay erişimi sağlayan etkileşimli bir sistemdir. • Karar Destek Sistemleri, kararın yapısal olmadığı durumlarda karar alma işlemine yardımcı olmak için tasarlanmış, esnek ve etkileşimli bilişim teknolojisi sistemleridir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 68 Karar Destek Sistemleri, karar vericinin yerine geçmesinden ziyade onun kararlarını destekleyen, yarı-yapısal ve yapısal olmayan problemlerin çözümü için yardımcı olan etkileşimli sistemlerdir. İki tip KDS vardır: Model-odaklı ve veri-odaklı. Model-odaklı KDS herşeyden önce, “Olursa…Ne olur (What ... if)” ve diğer farklı analizlerin yapılması için bazı modeller kullanan büyük organizasyonel bilgi sistemlerinden bağımsız, tek başına sistemlerdir. Bu gibi sistemler genellikle merkezi bilgi sistemi kontrolü altında olmayan son kullanıcı bölümler ya da gruplar tarafından geliştirilirler. Bu sistemlerin analiz yeteneklerinin verimli kullanımı, modelin kullanımını kolaylaştıracak iyi bir kullanıcı arayüzüne bağlıdır. Veri-odaklı KDS’ler, büyük organizasyonel sistemlerde bulunan büyük veri havuzlarını analiz eden sistemlerdir. Bu sistemlerde büyük miktarlardaki verilerde saklı kalan faydalı bilgiler çıkartılarak, kullanıcılara karar verme desteği sağlanır. Veri işleme sistemlerinden elde edilen veriler, bu amaç için veri deposunda toplanırlar. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde Karar Destek Sistemleri çok geniş bir perspektifte değerlendirilebilir. Yöneticiler karar verirken bu sistemlerden oldukça yararlanırlar. Bu sistemler yazılım paket programlarıyla desteklenmektedir. İşletmede kullanılan paket programlar yönetim bilişim sistemleri bölümünde genel olarak tanıtılmışlardır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 69 F.4) YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde son teknolojik gelişmelere göre modellenmiş yönetim bilişim sistemleri mevcuttur. Rafineri içerisinde SAP isimli ERP programı kullanılmaktadır. Bu program, iç ve dış kaynaklardaki verileri bilgiye dönüştüren ve bu bilgiyi uygun bir yolla, her düzeydeki ve her fonksiyondaki yöneticilerle paylaşan bir sistemdir. Böylece, yöneticilere sorumlu oldukları faaliyetleri planlamada, yönetmede ve kontrol etmede etkin ve zamanında karar alma olanağı sağlar. Kısaca, bir yönetim bilişim sistemi olan SAP; rafinerinin yönetiminde kullanılan bilgilerin işlenmesini ve iletilmesini sağlayan bir sistemdir. İşletmedeki SAP yazılımının temel özellikleri şunlardır: Veri/Kayıt işleme fonksiyonlarını destekler (kayıt saklama vb.). Bütünleşik bir veritabanı kullanır ve fonksiyonel alanların çeşitliliğini destekler. Operasyonel, taktik ve stratejik seviye yöneticilerin bilgiye kolay ve zamanında erişimini sağlar. Özellikle yoğun olarak taktik seviye yönetici için hizmet sağlar. Yöneticilere ihtiyaçları doğrultusunda farklı detay ve içerik düzeyinde değişik raporlar sunar. Kısmen esnektir ve organizasyonun bilgi ihtiyaçlarındaki değişmeye adapte edilebilir. Sadece yetkili şahısların erişimine imkân veren sistem güvenliğini sağlar. İşletmede bilişim ile ilgili konular Bilgi-İşlem Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Bilgi-İşlem Müdürlüğü, sistem makinelerinin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Sisteme bağlı bilgisayarların ana makine ile bağlantı sağlandığı swıc, hablar ve ruather kontrol edilir. Bilgisayarların genel temizliği yapılır ve yaptırılır. Teknolojinin en iyi kullanımı ile organizasyonel verimlilik ve etkinliği artırıcı olarak diğer müdürlüklere destek hizmeti sağlar. Genel Müdürlük’te SAP(kurumsal kaynak planlama) Müdürlüğü, iş akışının zamana karşı yönetimce izlenebilir olmasını sağlamak ve yeniden yapılandırma ile dâhili kontrolün yapılmasından yükümlüdür. Dağınık ve yönetime uygun yapının, bütünleşmiş, eş zamanlı ve pekiştirilmiş bir alt yapıya dönüştürülmesi, bütünleşme ile birlikte kullanıcıların veriye ve bilgiye kurum içinde ve dışında aynı hızla ulaşmasına olanak sağlayan, mobiliteyi destekleyen, güvenli çözümleri içeren bir yapı kurulmasını, maliyet analizlerini hızlandıracak, iş süreçlerinin yeniden belirlenmesine yardımcı olacak yazılımları sağlamaktadır. Tüm altyapı sürekliliğinin sağlanması ve sunucu altyapısındaki yedeklilik ön planda tutulacak şekilde gerekli donanımı sağlamaktadır. Network altyapısı farklı teknoloji, altyapı ve ekipman kullanımı ile tamamen degiştirilerek yedekli bağlantılar sağlar. Bu bağlantılar periyodik olarak test edilmekte ve kesintiler de otomatik olarak birinden diğerine geçiş sağlamaktadır. İnternet kullanımı tarafından elektronik posta sunucularının entegrasyon kurulum ve yönetimi, güvenlik duvarı konsolidasyonu, internet üzerinden gelen tüm maillerin virüs ve spam kontrollerini yapan güvenlik geçidi kurulumları, internet çıkışlarında içerik filtreleme uygulamaları merkezleştirilir. Gelen giden tüm elektronik postaların 7 sene boyunca saklanacağı bir yapı bulunmaktadır. Kablosuz ağ da kullanıcıların belirli güvenlik kontrolleri yapılarak network kullanımının sağlanması gerçekleştirilir. Genel Müdürlük kullanıcılarının Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No.70 dosya sunucuları üzerinde bulunan dosyalarının eski sürümlerini de görebilecekleri altyapıyı da oluşturmaktadır. Güvenlik tarafından ise güvenlik duvarı, anti virüs gibi klasik uygulamaların yanı sıra atak tespit ve önleme sistemleri, sertifika kullanımı ve tek zamanlı şifre üreten sistem kurulumları yapılmaktadır. Hazırlanan dokümanların şifrelenmesi, kilitlenmesi, üzerinde yapılacak kopyalama, yazdırma gibi işlemlerde yetkilendirme yapılabilmesine imkân sağlayan altyapıyı kurar. Rafineriler dâhil bütün yönetim binalarında güvenli kablosuz ağ kullanımları sağlar. . Ayrıca kurumda çok çok geniş bir yer kaplayan SAP modülleri için gereken uydu ve mobil hatlar da yedek sistemlerini kurmaktadır. İşletme bilişim teknolojisi olarak çağın getirisi olan bilgisayarlı sistem ve internetten yoğun olarak faydalanmaktadır. İşletmede internet Genel Müdürlük ve tüm rafineriler arası METRO İNTRANET adı verilen bir hat ile sağlamaktadır. Böylece entegre, konsolide ve merkezi bir yapı oluşturulmuştur. Bu hat sadece Genel Müdürlük ve Rafinerilerce kullanılmaktadır. Bu sayede işletme Genel Müdürlüğün yanı sıra diğer rafinerilerle iletişimi de kolaylaştırmaktadır. Bu hat kullanıcıları ve bütün bilgisayarlar işletmenin Bilgi-İşlem Müdürlüğünde bulunan aktif directorler tarafından hatta tanımlanmaktadırlar. İşletmede bilgisayar sistemi oldukça fazla ve genel anlamda bütün departmanlarda kullanılmaktadır. Özellikle işletmenin 2005 yılında özelleşmesi ile birlikte ve son birkaç yılda bütün işler gerekli programlarla daha seri ve daha kolay olarak gerçekleşmektedir. Kurumda güvenli kablosuz ağ sistemi bulunmaktadır. Bu ağ sistemi ile departmanlar ve kişiler arası bilgi akışı internet üzerinden sağlanır. İnternet kullanılırken de güvenlik elden bırakılmamış güvenlik duvarı konsolidasyonu, internet üzerinden gelen tüm maillerin virüs ve spem kontrollerini yapan güvenlik geçidi kurumları ve internet çıkışlarında içerik filtreleme uygulamaları merkezileştirilmiştir. Gelen giden tüm elektronik postaların 7 sene boyunca saklanacağı bir yapı oluşturulmuştur. Güvenlik duvarı, anti virüs gibi klasik uygulamaların yanı sıra atak tespit ve önleme sistemleri sertifika kullanımı ve tek zamanlı şifre üreten sistem kurumları yapılmıştır. Hazırlanan dokümanların şifrelenmesi, kilitlenmesi, üzerinde yapılacak kopyalama, yazdırma gibi işlemlerde yetkilendirme yapılabilmesine imkan sağlayan altyapı kurulmuştur. WAN bağlantılarının kapasiteleri artırılıp farklı teknolojiler ile yedeklenmiştir. Yönetim binalarında güvenli kablosuz ağ kullanımları gerçekleştirilmiştir. SAP sistemlerine erişim için uydu ve mobil hatlar da dâhil olmak üzere yedekli sistemler kullanılmıştır. Kullanıcıların uzaktan erişimleri için güvenli sanal ağ uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Bilgi işlemin amaçlarından biri de altyapının sürekliliğini sağlamaktır. Bu nedenle server altyapısında yedeklik ön planda tutularak değişiklikler yapılmıştır. Network altyapısı farklı teknoloji, altyapı ve donanım kullanımı ile tamamen değiştirilmiştir. Yedekli bağlantılar sağlanmıştır. Bu bağlantılar periyodik olarak test edilmekte ve kesintilerde otomatik olarak birinden diğerine geçiş sağlanmaktadır. İşletme firma içi ağ olarak Prosoft adı verilen bir program kullanılmaktayken şuan Türkiye de sayılı ve genelde büyük olan işletmelerde kullanılan SAP adı verilen Kurumsal Kaynak Planlama programını kullanmaktadır. Ayrıca işletmede Microsoft Exchange mail sistemi bulunmakta ve bu sistem ile çoğu resmi iş, görüşmeler ve yazışmalar buradan yapılmaktadır. Bunların yanı sıra ayrıca kablosuz ağ sistemi ve bilgisayarların ünitelere kadar inmesi ile kablosuz veri toplama ve verileri anında görme sistemi oluşturulmuştur. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 71 Örneğin; RİMS adı verilen program ile üniteler arası malzemelerin ısı, sıcaklık gibi değerleri kablosuz veri toplama ile istenilen değerler ünitelere gidilmeden bilgisayar ortamında görülüp malzemenin o an içerisinde ne şekilde ve nerede olduğu kontrol edilebilir. İşletme donanım olarak ise yeterli ve gerekli derecede uygun bilgisayara sahiptir. MSDOS işletim sistemi ve gerekli Microsoft Office programlarını kullanmaktadır. Sonuç olarak gerek üniteler gerekse diğer departmanlar olsun işletme içerisinde internet ve bilgisayar kullanımı oldukça fazla ve düzenli bir şekilde kullanılmaktadır. Ve işletme de idari bina ve üniteler dahil olmak üzere 123 dizüstü ve 177 masaüstü olarak toplamada 300 bilgisayar bulunmaktadır. Veri Yedekleme ve Güvenliği Talimatı: Server’daki (ıztbım000) ıztbım001 kullanıcıların bilgileri her gün belirlenen saatlerde otomatik olarak yapılır. Her sabah yedekleme işlemini yapan server’daki dlt kartuş değiştirilerek işlem devam ettirilir. Alınan yedekler ile ilgili bilgiler ve oluşabilecek hatalar log fıle’lardan (ıztbım003\c\backup.log ) ve ekrana gelen mesajlardan kontrol edilerek izlenir. Yedeklenen kartuşların üzeri etiketlenerek sistem odasındaki raflarda uygun sıcaklık ve nem koşullarında muhafaza edilir. Yedekleme İşlemi: SAAT 18:00 DE; kullanılmakta olan oracle database online yedeklemesi (export) otomatik olarak yapılır. bu yedekleme server uzerınde export klasörüne kaydedilir. SAAT 20:00 DE; kullanılmakta olan oracle uygulamaların runtıme dosyaları onlıne olarak yedekleme serverı uzerındekı guncel_prg klasörüne tarih ve saat kontrolu yapılarak yedeklenir o gün itibariyle yeni bir program gelmemişse ilgili runtıme dosyasını kopyalamak için zaman kaybetmez. bu yedekleme işlemi onlıne kontrollu olarak yapılır. SAAT 22:00 DE;saat 18:00 server’a alınan oracle export sabah takılı bulunan dlt kartusa kopyalanır. bu işlemden hemen sonra yedek dısklı calışan ve 24 saat çalışan nas servera bir yedeği kopyalanır. bu işlem program rumtıme dosyaları ıcınde yapılır. SAAT 02:00 ‘DE; ıztbım000 server’ında tutulmakta olan tüm kullanıcı dosyaları dlt kartusa kopyalanır. KURUMA ÖZGÜ PAKET PROGRAMLAR İşletmede genel anlamda kullanılan birçok program bulunmaktadır. Bunların başında firma içi ağ olarak kullanılan SAP Kurumsal Kaynak Planlama gelmektedir. SAP ile işler daha kolay ve hızlı işlemektedir. Satış departmanından Malzeme İkmal departmanına kadar birçok departman bu programı kullanmaktadır. İşletme SAP ile birlikte kendine özgü SAP modüllerini mevcut SAP programlarını değiştirerek elde etmektedir. Bu modüllerden bazıları satış,malzeme ikmal,mali işler ve işletme gibidir. Bu modüller işletmenin gerekli birimleri ve kişileri tarafından kendi uygulamalarına göre mevcut SAP programından oluşturulmaktadır. Ayrıca modüller kendi arasında entegre çalışmaktadır. Departmanlar arası bilgi akışı bu modüller üzerinden birbirlerine aktarılmaktadır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 72 SAP programı sayesinde işler daha hızlı, kolay ilerlemektedir. SAP ta kayıtlar yanlış dahi olsa silinme imkanı yoktur. Bütün kayıtlar hafızada bulunmaktadır. Böylelikle de eskiden var olan kayıtları bulmak basitleşir. SAP ile malzeme nerede, kaç tane var,alınan satılan malzemeler,ürünler yani malzemeler ile ilgili geçmiş ve son durumlar bulunur,öğrenilir. İşler manüel değil bilgisayar ortamında ilerlemektedir. Örneğin; satış departmanında SAP sayesinde fiyatlandırma ve faturalandırma eskiye göre daha seri yapılmaktadır. Çünkü işlemler program üzerinden yapılır. Böylece zamandan tasarruf ve işlemlerde hız elde edilir. İşletmede SAP dışında çeşitli departmanlarda kullanılan küçük paket programlarda mevcuttur. Bunlardan bazıları; BOYS(Bakım Otomasyonları Yönetim Sistemi): Bakım Müdürlüğü tarafından kullanılmaktadır. Bu program web tabanlıdır ve web üzerinden kullanılmaktadır. Programa iş talebi yazılır. Talep işletme bakım koordinatörünce onaylanır. Günlük planlama bakım tarafından yapılır. İş emri listesi, performans analizi, bakım planı, maliyetlendirme bu programda yapılır. Programdaki bilgiler kütüphanede saklanır. MS PROJECT: Günlük bakım planlamada kullanılır. BOYS’un yardımcı programıdır. BOYS’ ta kütüphanede planlanan işler bir program yardımıyla MS Project’e aktarılır. Project’e aktarıldıktan sonra işe adam ataması yapılır ve plan tamamlandıktan sonra çıktı alınır. Neyin, ne zaman, nasıl, kimle yapılacağına karar verilir. AUTOCAD: Resimhanede teknik resim çizimleri için kullanılmaktadır. TEKNİK KONTROL SİSTEMİ: Teknik Kontrol Sistemleri Müdürlüğünde kullanılmaktadır. Teknik kontroller, vanaların ve ünitelerin bakımı teknik kontrol başmühendisliği ve gerekli şeflerce yapılır. OSAR: Emniyet Çevre ve Kalite Müdürlüğü tarafından kullanılır. Kazalar ve kontrol raporları bu programa yazılır. LIMS(Laboratuar Information Management System):Laboratuarda kullanılır. Bu programda rafineride ki ürünlerle ilgili analizleri gösterir. RİMS: Ünitelerde süreç akışını gösteren programdır. Program sayesinde ısı, sıcaklık gibi değerler ünitelere gidilmeden görülür. PROSOFT DOLUM MODÜLÜ: Dolum ünitesinde kullanılmaktadır. Dolumlar otomasyon ile yapılır. Gerekli değerler programa girilir ve dolum işlemi yapılır. Yani dolum işlemi manüel değildir. LCS: İnsan Kaynakları Müdürlüğünde kullanılır. Personel devam ve kontrol sistemidir. BARDES: İnsan Kaynakları Müdürlüğünde kullanılır. Personel puantaj programıdır. PRODEMA: İhaleler için kullanılan otomatik bir programdır. MICROSOFT OFFİCE PROGRAMLAR: Word, Excel, Power Point TÜPRAŞ PORTAL: Rafineriler ve müdürlükler bazında web sayfalarının olduğu, tartışma ortamı ve forum gibi uygulamalar ile doküman arşivleme ve kısmi iş akışlarının yapıldığı intranet ortamının oluşmasının sağlandığı bir ortamdır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 73 ASPEN ORION: Operasyon planlamada kullanılır. Operasyon planı hazırlamanın ötesinde ileriye dönük programsız ünite duruşları sonucu satış bağlantılarını karşılayabilme, tankların taşımaya karşı seviyelerin kontrolünü yapabilme veya ihracı yapılacak kargonun özelliklerini hesaplayabilme vb. gibi işlerin hızlı bir şekilde kontrolünü yapılabilmesini de sağlar. Üretim planlama genel müdürlük tarafından yapılırken operasyon planlama rafineri tarafından yapılır. Uzun vadeli üretim planının kısa vadeli operasyon planına dönüştürüldüğü yazılımdır. Rafineri işleri bu yazılımla ham petrol tahliyeden başlayarak satış hatlarına kadar modellenmektedir. Model üçe ayrılmaktadır: Tahliye, transfer ve şarj kısmının simüle edildiği “hampetrol” kısmı; Üretim ünitelerinin PIMS alt modelleri kullanılarak simüle edildiği “üniteler” kısmı; Tank sahası ile paçallamanın simüle edildiği “üretim” kısmı. Orion programı kullanılarak 1 haftalık yapılabilen operasyon planları gelecekte daha uzun süreli yapılabilecektir. PIMS (Proses Endüstriyel Model Sistemi):Üretim planlamada kullanılır Üretim programları, Proses Endüstriyel Model Sistemi (PIMS) isminde bir paket programla, lineer programlara tekniği kullanılarak ve prosesin akışına ihtiyaçlar doğrultusunda optimize ederek hazırlanır PİMS ünitenin proses ve ekonomik yönlerini temsil etmek üzere oluşturulan bir model olup, çok geniş durumlarda kullanılabilir. Bunlar: Alternatif şarjların değerlendirilmesi Ünitelerin ölçeklendirilmesi Verilen şarja göre ürün paçallarının optimizasyonu Ünite şekillerinin değerlendirilmesi Şarj ve ürün stoklarının planlanması PIMS ile yapılan lineer planlama modellerinde planlanan periyodun süresi kullanıcıya bağlıdır. Bu periyot gün, hafta, ay veya yıl olabilir. Planlamaya Genel Müdürlük tarafından gönderilen slate(liste)le gelecek üç ay içerisinde gönderilebilecek ham petrollerle 1100 Atmosferik Distilasyon Ünitesinin şarjı belirlenir. Buna göre var olan ham petrol stokları ve boru hattındaki ham petrollerin tespiti yapılır. Ayrıca gelen taleplerle de bu üç ay içerisinde satılacak ürün miktarları belirlenir, bu veriler kullanılarak, PİMS modeline her ay itibariyle şarjlar ve talepler girilip program çalıştırılır. Model girilen verilere göre en uygun ürün üretim değerlerini (Ham petrol ünitesi haricindeki diğer ünitelerin şajlarını, en uygun ürün özelliklerinde üretebilecek ürün miktarlarını vb.)belirler. Bu şekilde en az üç ay için çalışılır. Böylece ileri ki gün ve aylarda taleplerin karşılanıp karşılanmayacağı, ham petrol ünitesi haricindeki ünitelerin hangi şarjda ve moda ne kadar sürede çalıştırılması gerektiği saptanır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 74 Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde kullanılan APC (Advance Process Control) programı ile kontrol hakkında yeterli bilgiye sahip olunmasa bile ürün bazlı kontrol sağlanması, kullanımı kolay olması, çoklu kontrol sisteminde başarılı kontrol sağlaması, ürün spesifikasyonlarında ve kontrol parametrelerinde oluşabilecek hataları minimum etmesi avantajlarından bazılarıdır. Bu sistemin işletmedeki uygulama alanları; 1.Etap 1100 Ham petrol Ünitesi Atmosferik Distilasyon Kolonu Stripper Kolonu Splitter Kolonu 1150 İzomerizasyon Ünitesi C-1157 Stabilizer Kolonu 2.Etap 1350 Hydrocracker Ünitesi Reaktör Kısmı Franctinator Kısmı 1700 LPG Ünitesi C-1704 Deetanizer Kolonu 3.Etap 1450 CCR Ünitesi 1200 Vakum Ünitesi Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 75 G. FİNANSAL YÖNETİM G.1) MALİYET SİSTEMLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde Maliyet Sistemleri ile ilgili faaliyetler, Mali İşler Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir. Maliyeti oluşturan başlıca unsurlar hammadde, ara ürün, işletme malzemesi, bakımonarım malzemeleridir. Hammadde ve ambar malzemeleri girdi, ara ürün ve ürünler ise çıktıdır. Maliyetlendirilen girdiler hammadde- ham petrol, direk malzeme(üretimde kullanılan)- kimyevi maddeler, endirekt malzeme- işletme malzemeleridir. Maliyetlendirilme yapılırken yine SAP programı kullanılır. Maliyeti oluşturulacak ürün için gerekli değerler programa girilir ve maliyeti hesaplanır. Ürün Maliyetlendirme PP Altyapısı; PP de iş planı ve ürün ağacı ara verisi yaratılmaz. Üretim yöntemi olarak, seri üretim kullanılır. Ürün / Üretim yeri / Üretim sürümü bazında ‘Masraf’ alıcı yaratılır. Ürün masraf alıcıları arkasında, ürün maliyetlerini toplayacak olan üretim siparişleri yaratılmış olur. PP teyitleri, maliyet arasından sadece “ ürünün stoğa girişi “ ne ilişkin muhasebe kaydı yapılır. PP üretim teyitleri tamamlanınca, sistemde hangi üründen kaç MTN üretildiği bilgisi üretilir. Üretimden giriş miktarı ve ürünün dağıtımında kullanılacak parite fiyatı baz alınarak, “aktivite mahsuplaştırılması” yapılır. Esas üretim masraf yerlerinde biriken 720* 730* değerleri “aktivite mahsuplaştırılması” dönem sonunda ek bir program ile yapılır. Ürün Maliyetlendirmede Dönem Sonu İşlemleri : CCA işlemleri/ Dağıtımları Tüm masraf dağıtım derrebi çalıştırılır. Çalışılmayan üretim yerinin payı araştırılmış olacaktır. Kapatılan dönemde gider hesaplarına giriş engellenir. Burada detivite mahsuplaştırılması 1, 2, 3 masraf nevi üzerinden üretim yerlerinden oluşan 5 ve 6 masraf nevileri TP x 91 devresiyle 631, 632 hesaplara gönderilecektir. 710, 720, 730 hesaplarda üretim masraf yerleri dışında tutar kalmamasına dikkat edilir. Malzeme Defteri Hammaddeler İçin Kapatılamaması: Masraf yerine ve ünite siparişlerine yapılan malzeme tüketimleri de fiiliye gelmiş olacaktır. Tüm üretim yerleri birlikte kapatılır. İşletmede tahmini maliyet çıkartırken yapılacak işlemler; Maliyetler çıkartılırken fatura alma dönemi başlamadığından masraf kalemlerinin maliyetlerini çıkartabilmek için, geçmiş ayda düzenlenen faturalar incelenir ve mevcut ayın karşılaştırılması yapılarak; cari dönem için karşılıklar ayrılır. Not: Ayrılan karşılıklar fiili maliyet döneminde ters kaydı alınarak kapatılır. Hampetrol alımları kesinleştirilir ve genel müdürlük ile eş güdümü olarak muhasebeleştirme süreci başlar. Rafineriler arası dekontlaşma kapatılır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 76 Aylık faaliyet raporuna göre işlenen ham petrol miktarların muhasebeleştirme işlemleri yapılır. Cari ayın malzeme ambarından çekilen kalemlerin muhasebeleştirme işlemleri yapılır. Yapılmakta olan tüm yatırımlar ile ilgili kur farkları çalıştırılır ve ardından muhasebeleştirme işlemleri tamamlanır. Ardından 800* lü masraf hesapları için dönem kapatılır ve böylece başka işlemlerin kaydedilmesi önlenmiş olur. Dönemin kapanmasının ardından Belge Türü “KK” karşılık mahsubu kesilir. Standart Maliyet Hesaplama: Ürünlerin malzeme ana verileri “plan fiyat” sahası batch olarak topluca atılır. Ürünler için en son ürün satış fiyatları, hammaddeler için öngörülen fiyatlar plan fiyata yazılır. Standart maliyet hesaplanırken sistem, önce plan fiyat 1 sahasına sonra “ en son fiili” fiyata bakılır. Mal girişleri ile gelen faturalarda ambara alınan malzemeler için fiyat farkı oluşması beklenmez. Hampetrol alımı gibi uzun süreçler için fatura gecikmeleri sebebiyle standart fiyat önemli hale gelir. Faturalar çoğunlukla bir önceki gün mal girişlerinin alacağından fatura ile mal girişi fiyat farkları oluşabilir. Maliyet Sistemleri ile önemli bağlantıları olan muhasebe mali işler müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Burada sadece muhasebe programı değil toplu entegrasyonu sağladığı için SAP programı kullanılmaktadır. Hammadde, ara ürün, işletme malzemesi, bakım-onarım malzemeleri maliyeti oluşturan unsurlardır. Hammadde ve ambar malzemeleri girdi, ara ürün ve ürünler ise çıktıdır. Maliyetlendirilen girdiler hammadde- ham petrol, direk malzeme(üretimde kullanılan)- kimyevi maddeler, endirekt malzeme- işletme malzemeleridir. Bütün harcamaların kaydı tutulmaktadır. Maliyeti hesaplanan harcamalar: Hammadde, Malzeme, Kullanılan işçilik, Elektrik, Su, Doğalgaz, Dışarıdan alınan bakım-onarım, Müteahhitlik, Dolaysız vergiler, o Emlak o Damga o Özel iletişim vergileri Amortismanlardır. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 77 Dolaylı vergiler olan KDV ve ÖTV satılan maldan elde edilen gelirden indirildiği için maliyet unsuru değildir. SAP sistemi kullanılarak ara ürün ve ürünlerin birim maliyetleri elde edilir. Maliyetlendirmede kullanılan SAP süreçleri : FI: genel muhasebe modülü CO: maliyet muhasebesi masrafları bulma modülü PC: ürün maliyetlendirme modülü MM: günlük miktarsal üretim akışı maliyeti modülü Maliyet hesaplaması yapılırken dönemsellik ilkesi göz önünde bulundurulur. Buna göre dönem belirlenmesi gerekir. Genellikle ay bazı tercih edilir ve maliyetlendirme raporu aylık çıkarılır. Maliyetlendirmede gerçek üretimde direk çalışan birimlerin maliyetleri önemlidir. Toplam üretim maliyeti bulunur. Üretilen birimler üzerine dağıtılır. Bu dağıtım yapılırken ürünlerin piyasa değerleri göz önünde bulundurulur. Eğer piyasa değeri göz önünde bulundurulmazsa ürünlerin birim maliyetleri aynı olur. Ürünlerin piyasa değerleri ile üretim miktarları çarpılarak anahtar oran bulunur. Buna göre birim maliyet hesaplanarak maliyetlendirme yapılır. Satış Maliyeti = Dönem Başı + Üretilen Ürün - Dönem Sonu Stok Maliyeti Maliyeti Stok Maliyeti Yani satış maliyeti sadece o dönemde üretilen ürünün maliyetine göre değil o dönemde var olan stokların maliyeti de dikkate alınarak hesaplanır. Hesaplanan satış maliyetiyle işletmenin cirosu karşılaştırılarak faaliyetin kar-zarar durumuna bakılır. Gelir tablosundan ödenecek kurumlar vergisi hesaplanır. İşletmenin devamlılığına yönelik kararlar kar-zarar tabloları durumuna göre belirlenir. Maaşların Muhasebe Kaydının Yapılması Maaşlar hazırlandıktan sonra icmallerin alınması Banka listelerin alınarak icmal ile tutturulması Kesintili listelerin alınması ve kontrolü Personel maaşların ödeme yazısının Mali İşler Müdürlüğüne gönderilmesi Banka disket yarat Vakıfbank ve Yapı Kredi Banka ya ödenecek tutarların fakslanması Personel bordroların çekilmesi zarflanması ve dağılması Mali İşler Müdürlüğüne gönderilmek üzere; maaş sonrası personelin maaşından yapılan kesintilerin ödeme tablosunun hazırlanması Fazla mesailerin hazırlanması Muhtasar beyanname için vergi tablosunun hazırlanması SSK için aylık bildirgelerin hazırlanması 3 ayda bir kapsam içi personel için kıdem tazminatı, artan kıdeme teşvik ücreti ve yıllık izin ücreti karşılık tabloların hazırlanıp Mali İşler Müdürlüğü’ne gönderilmesi, Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 78 Stajyer öğrenci maaşları hazırlanması ve ödenmesi İzin avansların ödenmesi Hastalık avansların ödenmesi İcra yazıların günlük yazılarak icra dosyasına işlenmesi İnsan Kaynakları olarak yıllık personel bütçesinin hazırlanması Personel banka değişikliklerin Genel Müdürlüğe bildirilmesi Yeni işe başlayan personelin tekrar işe giriş bildirgesinin hazırlanması Yeni işe başlayan personelin banka bilgilerin ve giriş bilgilerin Genel Müdürlüğe bildirilmesi Personele kredi v.s işleri için tasdikli maaş bordosu verilmesi Ücret Tahakkuk Her ayın on beşinde istihkak avansı ödenmesi Her ayın yirmisinde hazır olacak şekilde maaş çalışması hazırlığı Kesintiler Ay içerisinde verilen hastalık izin ve doğal afet avansların programa girilmesi Nafaka ve icra kesintileri Lojman, kira, site yayın gideri, elektrik, telefon kesintileri İstihkak avansı kesintisi Site klup kesintisi TPAO yardım sandığı kesintisi Yolluk kesintisi (Mali İşler Müdürlüğü tarafından verilir.) Diğer kesintiler (Mali İşler Müdürlüğü tarafından verilir.) Petrol – iş spor kesintisi Koç Allianz Bireysel Emeklilik BES kesintisi Maliyet (Bireysel emeklilik, hayat ve sağlık sigortası) Muafiyet (askerlik borçlanması) Grup sağlık sigortası işçi payı kesintisi Ek Ödemeler Puantaj aktarmadan gelen ödemeler Kapsam dışı personel on call ödemesi Kapsam içi personel kıdeme teşvik ödemesi Doğum, evlenme ve defin yardım ödemesi Vardiya şeflerin vardiya ve on call ödemesi Vergi iade ödemesi Kıdem, ihbar, kıdeme teşvik ve yıllık izin ücreti ödenmesi Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 79 G.2) BÜTÇELEME Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde, bütçeleme faaliyetleri önemli bir maliyet unsurunu oluşturmaktadır. Genel Müdürlük ile ortak yapılan çalışmalar ile rafineriye yapılacak olan yatırımlar bütçelenir ve ona göre Genel Müdürlük tarafından bu projelere bütçe ayrılır. Bütçeleme konusunda büyük yatırımlarda dışardan yardım alınır. Diğer yatırımların bütçelemesi ise işletme bünyesinde yapılır. Rafineride en çok boru hattı çekme işlemi yapılmaktadır. Örnek olarak boru hattı çekme işleminde bütçeleme yapacak olursak; Maliyet kalemleri: Satın alınacak pompanın maliyeti cinsine ve kapasitesine göre değişecektir. Maliyeti tecrübeye dayanarak ya da firmalara sorularak tahmin edilir. Borunun maliyeti de çapı ve uzunluğuna göre değişir. Ambardan alınacaksa boru ambara maliyeti sorulur. Dışardan alınacaksa piyasa araştırmasıyla bulunur. Borunun yanı sıra dirsek maliyetinin de hesaba katılması gerekir. Çıkartılan maliyete göre bütçe ayrılacağından bütçelemenin doğruluğu çok önemlidir. Yanlış bir bütçelemeyle gereğinden fazla bütçe bağlanabilir veya az bütçe bağlanması söz konusu olabilir. Planlanan bütçeyle gerçekleşen bütçe arasında çok sapma olmaması gerekir. Eğer 500 000 TL bütçe ayırtıp 150 000 TL harcama gerçekleştirirsek bütçeyi boş yere bağlamış oluruz ve bu rafineri için proje süresi boyunca paranın boş beklemesi, boşa ayrılması anlamına gelmektedir. Tam tersine 700 000 TL bir harcama gerçekleştirirsek de yapılan hesapları bozmuş olunur ve projenin süresi uzayabilir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 80 G.3) YATIRIM PLANLAMA Tüpraş Kırıkkale Rafinerisinde yatırımlar, üretim kapasitesini ve satış altyapısını artırıcı projeler ile AB çevre standartlarında üretim projelerine yönelik olarak yapılmaktadır. Tüpraş rafinelerinde yatırım harcamaları yıllara göre 2005’te 254, 2006’da 274, 2007 yılında ise 355 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi’nde yatırım planlama faaliyeti Proje Yatırımlar Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir. Proje çalışması yapılabilmesi için bölümlerden talep gelir. QDMS programına girilen talepler müdürler tarafından onaylandıktan sonra Proje Müdürlüğüne gelir. Talebin kabul görmesi için önce tipi belirlenir. Bir çalışmaya yatırım denebilmesi için tamamen yeniden yapılmış, yeni bir proje olması gerekir. Mevcut sisteme eklenmiş bir iş olmalıdır. Proje yatırıma gelen her talep bu yüzden yatırım niteliği kazanmaz. Örneğin, yeni bir tank alınması yatırım olurken; mevcut tankın yalıtımının değiştirilmesi işletme içi bir faaliyettir, yatırım değildir. İkinci bir kısıt ise projenin getiri- götürü dengesidir. Çalışmaya başlanmadan önce bu yatırımın ne kadar maliyetinin olacağı ve buna karşılık ne kadar kazanç sağlayacağının hesabı yapılır. Proje yapılmaya değer görülürse çalışmalara başlanır. Gerçekleştirilmesine karar verilen proje bütçeye alınır. Projenin yatırım planı yapılır. Bir sonraki yılın yatırım planı 6 ay önceden programlanmaya başlanır. Projenin ne kadar malzeme ne kadar işçilik götüreceği gibi maliyet kalemleri çıkarılarak bütçelemesi yapılır ve programa alınır. Projenin maliyetine bakılır. Yatırım çok büyük maliyet istiyorsa ona göre bütçe ayrılır ve aylara göre ne kadar maliyet gerektireceği hesaplanır. Malzemenin tahmin edilen sürede temin edilememesi gibi bazı iç veya dış aksaklıklardan dolayı proje beklenen hedeflenen süre içinde tamamlanmayabilir. Projenin tamamlanma süresi uzarsa bütçe revize edilir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 81 G.4) SATIŞ SİSTEMLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Müdürlüğü’ne bağlı olan Planlama ve Satış Müdürlüğü, işletmenin satış sistemlerini yürütmekten sorumlu olan müdürlüktür. İşletmede satış sistemleri belirli bir sınıflandırmaya göre yapılmaktadır. Bu sınıflandırma aşağıda genel hatlarıyla verilmiştir. Aşağıdaki sorulara göre belirli bir sistem dahilinde satış yapılır. Satış sürecinde, Alıcıya satmayı düşündüğünüz çözüm/ürün/hizmet ihtiyacına cevap veriyor mu? Bu ihtiyaç için müşterinin ödemek istediği bedel nedir? Ne zaman satın almak istiyor? Müşterinin finansal durumu ve iş felsefesi nedir? Müşterinin satın alma süreci ne şekilde işlenmektedir? Müşteri için bu ürünün satın alınması ne kadar kritiktir? Anahtar karar vericiyle aramızdaki politik ve kurumsal bağlar nelerdir? Sunulan ürünler alıcı tarafından nasıl algılanmaktadır? Alıcıya rakiplerden farklı sunulan değerler nelerdir? sorularının yanıtlarını bulabilmek ve bunu müşteriye iletmek İşletme tarafından “bu satış bizimdir” diyebilmektir. Ayrıca işletmede “Alıcı bizden alacak çünkü ” En düşük yatırım maliyeti bizde, Ürünü/hizmeti belirlenen tarihte, belirtilen bütçeyle bitireceğiz, En güvenilir seçenek biziz, Alıcının başarılı olması için, onun işinin inceliklerini bizden daha iyi bilen yok, Alıcının ihtiyacına uygun, kişiselleştirilmiş çözüm bizimkidir, Satış sonrası servis kalitesinin ve desteğinin en iyisi bizde, Alıcıların bütçelerine en uygun ödeme planını biz sunacağız anlayışıyla müşteriye yaklaşılmaktadır. İşletmede satış uygulamalarında satışın kazanılması için; Her satış fırsatı bir daha ele geçemeyebileceği için, ondan başka şansları yokmuş gibi strateji oluşturulmakta, Sundukları ürünle ilgili sağlanılan değerin rakip tarafından sağlanamayacağı belirtilmekte, Kurulan strateji sunumlar, taktikler ve toplantılarla desteklenmekte, Strateji geliştirilmeden önce müşterinin satın alma ve değerlendirme kriterleri iyice öğrenilmektedir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 82 SATIŞ TAHMİNİ Geçmiş ve bugünkü verilere dayanarak gelecek gelirler ve olaylar hakkında sistematik tahminler yapılmaktadır. Bu tahminleri ürün, hizmet, fiyat, çalışan sayısı ve yönetmeliklerdeki değişiklikler gibi dâhili faktörler ve mevsim, ülkenin durumu gibi harici faktörler etkilemektedir. SATIŞ İŞLEMİ Satış uygulamaları bu şekilde olmasıyla birlikte işletmede satış işlemleri, Satış Müdürlüğünde şu şekilde yürütülmektedir. Öncelikli olarak satışlar yapılmadan önce satımı yapılacak olan ürünler planlama müdürlüğü tarafından günlük planlaması yapılır. Gerekli kontroller ve markerlama işlemleri yapıldıktan sonra satılabilir günlük ürün miktarı planlama müdürlüğü tarafından satış müdürlüğüne bildirilir. Gün boyu satış işlemleri yapılır ve gün sonunda mutabakat yapılarak dolum işlemleri kontrol edilir. SATIŞ FİYATININ BELİRLENMESİ İşletme ürün satış fiyatlarını, 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanununda tanımlandığı üzere “en yakın erişilebilir dünya serbest piyasa oluşumu” olan, Akdeniz ÜRÜN fiyatları v, Amerikan Doları satış kuru takip ederek belirler. Petrol piyasalarında ham petrol ve ürünler Amerikan doları üzerinden işlem görmekte ve yurtiçi ürün fiyatları ham petrole değil, her ürünün Akdeniz piyasasında ki fiyatına göre hareket etmektedir. Bu nedenle de, ürün bazındaki hareketler dönemsel ve/veya sezonsal olarak ham petrol ile birebir örtüşmemektedir. Yasal tanım çerçevesinde Akdeniz piyasasındaki petrol ürünleri fiyatlarında oluşan değişiklikler ve dolar kurundaki değişim günlük olarak değerlendirilmekte ve bu iki faktöre göre oluşturulan yeni fiyat, yürürlükteki satış fiyatlarını anlamlı bir şekilde yukarı ya da aşağı yönde farklılık gösterdiğinde, fiyat ayarlamaları yapılmaktadır. Bu şekilde belirlenen yeni fiyatlar EPDK’ya, ilgili diğer kamu kuruluşlarına ve müşteri olan diğer akaryakıt kuruluşlarına gönderilmektedir. Tüpraş ürün fiyatlarını oluştururken “en yakın erişilebilir dünya serbest piyasa oluşumu” satış politikası gereğince hassasiyetle takip etmek zorundadır. Çünkü 20 Aralık 2003’te yürürlüğe giren 5015 yasa gereği petrol ürünü ithalatı, lisansı olan kuruluşlar için 1 Ocak 2005 tarihinden geçerli olmak üzere tamamen serbesttir. Özellikle çevre ülke rafinerileri (Rusya, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve İsrail) Türkiye piyasasını çok yakın takip etmekte ve fiyat avantajı görürlerse ürünlerini ülkemizde pazarlamaktadırlar. İthalatın serbest olduğu ve bölgede gerek motorin gerekse benzinin kolayca ikmal edilebileceği rafinerilerin bulunduğu bir ortamda yüksek belirlenecek fiyatlar, müşterinin TÜPRAŞ’ tan ürün almak yerine ithalata yönelmesine yol açtığından böyle bir yola gidilmez. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 83 Satış Fiyatlarının Ne Sıklıkta Değiştiği Fiyat ayarlama sıklığını piyasa dinamiklerine uygun olarak belirlemiş ve petrol fiyatlarının düşüş yönünde hareket ettiği 8 Temmuz- 23 Aralık 2008 döneminde, Benzin fiyatları 16 kez düşürülmüş,3 kez artırılmış. Motorin fiyatları 17 kez düşürülmüş,3 kez artırılmış. Akaryakıt fiyatları tespitinin temel ve belirleyici kriteri, Akdeniz Piyasasındaki fiyatlar olmakla birlikte, başka maliyet unsurları da bulunmaktadır.Ayrıca,uluslar arası piyasada fiyatlar dolar bazlı oluşurken,akaryakıt satış fiyatlarının TL olması nedeniyle kurdaki değişim, fiyat tespitinde önemli bir belirleyici olmaktadır. Fiyat düşüşleri hiçbir kurum veya kuruluşun baskısı ile değil ithalat serbestîsi nedeniyle oluşan rekabetçi piyasa koşulları gereği yapılır. Akaryakıt Pompa Satış Fiyatının Belirlenmesi Akaryakıt pompa satış fiyatının içerisinde 3 adet fiyat bileşeni bulunmaktadır. Bunlar; Rafineri Satış Fiyatı/İthalat Fiyatı, Dağıtıcı Şirket/Bayi Maliyet ve Kar Payı, Sabit Tutarlı ÖTV ve ÖTV dâhil olmak üzere toplam tutar üzerinden hesaplanan KDV’dir. Tüm bu kriterler göz önünde bulundurularak pompa satış fiyatı belirlenir. MARKERLAMA İŞLEMİ İşletme ulusal marker sistemi kullanır. Ulusal Marker, ülkeye kaçak akaryakıt girişini ve yurt içinde dolaşımını engellemek amacıyla yakıta ticari faaliyete konu edilmeden önce eklenecek ve yakıtın özelliğini bozmayacak nitelikte bir katkı maddesidir. İşaretleyici anlamına gelmektedir.. Ulusal marker katılmamış ve ya eksik katılmış yakıtlar için tüketim vergisi ödenmemiş olduğundan, piyasada satanlar vergi kaçırma, kaçakçılık ve sahtekârlık suçu işlemiş olurlar. İşlemede marker uygulamasına benzin ve motorin türleri için Ocak 2007 de başlanmıştır. Ulusal marker diğer yakıtlara ise yeni nafta, gazyağı ve Fuel Oil türlerine 1 Ocak 2009’dan itibaren katılamaya başlanılmıştır. Ulusal marker Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu- TÜBİTAK tarafından üretiliyor. Akaryakıta EPDK’nın belirlediği koşul ve seviyede Ulusal Marker eklenip eklenmediğini ölçen cihazlarda yine TÜBİTAK tarafından geliştirildi. Ulusal marker yurt içinde pazarlanacak akaryakıta rafineri çıkışında ve ya gümrük girişinde sanayide yan ürün olarak ve ya diğer şekillerde üretilen akaryakıta ise ticari faaliyete konu edilmeden önce ilgili lisans sahibi tüzel kişiler tarafından kurumca belirlenen şart ve özellikte ekleniyor. Rafinerilerde hassas ve izlenebilir ölçüm sonucu alınabilecek şekilde ekleme yapılabilecek teknik özelliklere sahip otomatik dozaj kontrolü enjeksiyon sistemleri rafinerimizde kuruldu. Markerlama başlarda yüzde 90–100 arası iken daha sonra EPDK tarafından yüzde 97–110 olarak revize edildi. İstenilen marker konsantrasyonu Mart 2007 ortalarına kadar 8 ppm ve üzerinde sağlandı. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 84 TALEPLERİN BELİRLENMESİ İşletme firmalara satış yapmadan önce tahsis belirlemesi yapar. Genel Müdürlük tahsisi belirlerken firmaların bir önceki ay ve yıl işletmeden çektiği çekişleri, parası ve ya kredisini göz önünde bulundurarak tahmini bir aylık bir tahsis oluştururlar. Bu aylık tahsis miktarları yirmi altı güne bölünerek günlük bir firma için ne kadar satılabileceği ortaya çıkar ve bu belirlemeler firmalara da bildirilir. Her ne kadar günlük belirlemeler yapılsa da satışlar yapılırken planlamadan gelen eldeki ürün stoğuna dikkat edilerek satış işlemi gerçekleştirilir. Eğer elde bulunan ürün az ise firmalara o günlük çekiş miktarı kadar, eğer ürün fazla ise çekişten fazlası da verilebilir. Ayrıca işletme satım yapmadan önce firmalara ürün spekti yani ürün analiz formunu gönderir. Şayet Genel Müdürlüğün tahsislerinde firmalar kendilerine düşen payı almazlarsa; daha önceki yıllar böyle bir durumda ton başına ceza almaktayken işletme özelleştikten sonra ton başına ceza uygulaması yerine bir sonraki ay firma çok miktarda ürün isterse işletme daha önceki ay almadığı için istediği miktarda ürün vermemektedir. Bunun yapılamasının sebebi ise elde bulunan ürünün işletmede kaldığı sürece maliyet oluşturmasıdır. Örneğin; asfalt 160 derecenin altında donmaktadır bu yüzden onu hep sıcak tutmak gerekir. Ve ya benzin durdukça fire verir. İşte bu gibi sebeplerde işletmeye ek bir maliyet oluşturur. İşletmede elinde stok ürün bulundurmak istemediğinden böyle bir yola gitmektedir. MÜŞTERİLER VE SATIŞLAR Müşteriler ürünlere göre değişkenlik göstermektedir. Beyaz ürün alıcıları: Genelde petrol firmalarıdır. Shell, Total, Opet, Petrol Ofisi gibi. Bu müş-teriler taleplerini satış departmanına bildirir ve satış bölümü talebi bilgisayar sistemine girer.(SAP programı kullanılmaktadır.) Sonrasında talep doluma gider ve dolum işlemi gerçekleştirilir. Bir de bu ürünlerin satımı peşin ve ya 3–5 gün vadeli olabilir. Asfalt alıcıları: Bu ürünlerin müşterileri ise Türkiye’de ki belediyeler ve yol yapımı yapan büyük firmalardır. Bu müşteriler ürün alabilmek için taleplerini genel müdürlüğe bildirirler. Eğer Genel Müdürlükten onay çıkarsa satım işlemi gerçekleştirilir. Ayrıca asfalt satımında para peşin alınır. Firma parayı bankaya yatırır, satım ondan sonra gerçekleştirilir. Özel anlaşmalı alıcılar: Bunlar hiç satılmayan ürünleri piyasa fiyatının altında bir değerde toptan alan müşterilerdir. Bu müşterilerde yine asfalt alıcıları gibi taleplerini genel müdürlüğe bildirir. Onay çıkarsa satım işlemi gerçekleşir. Satılmayan ürünlere örnek kükürt verilebilir. ÜRÜNÜN ULAŞIMI Satışlar kara yolundan sağlanmaktadır. Ayrıca işletme yurtiçi satışların yanında Kuzey Irak ve Kıbrıs’a da yurt dışı olarak satış yapar. Üç tür dolumla satım yolu vardır. Bunlar; Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 85 KARA DOLUMU TANKER DOLUM ; LPG, BEYAZ VE SİYAH ÜRÜN İŞLEMLERİ : R-5 GİRİŞ; Karadolum tankerlerinin Tüpraş dış karadolum sahasına ilk girdikleri noktadır. Burada görevli güvenlik elemanları karadolum tankerlerinin bilgisayar ortamında plakalarını kaydeder. Sürücülerin kimlik, ehliyet vs belgelerini alarak bilgisayar ortamında otomatik olarak tankerlere sıra numarasını verir. Kaydını yaptıran tanker sürücüsü boş tanker park sahasına tankerini park eder. Dağıtım kuruluşuna veya Ticaret Müdürlüğüne giderek talep siparişini verir. Dağıtım kuruluşu da ürün taleplerini Tüpraş Ticaret Müdürlüğüne bildirir. Direk müşteriler ise Ticaret Müdürlüğüne gider. TİCARET; Dağıtım Kuruluşlarından ve Direk Müşterilerden (Belediyeler, Bazı Kamu Kuruluşları, SEKA, MKE, Karayolları, Enerji Santralları vb.) Gelen taleplerin incelendiği, tanker bilgilerinin göz kapasitelerine göre girildiği, tahsislerin ve para durumunun kontrol edildiği, tankerin ceza durumunun incelendiği, Tüpraş Satış ve Teslim Standardı gereği ürün taleplerinin kabul edildiği ve bu bilgilerin bilgisayar ortamında dolum otomasyon ağına aktarıldığı birimdir. DOLUM KAYITGİRİŞ (R-6): “Rafineri Karadolum Sistemi İşletme Standardı ve Kara Tankerleri LPG Dolum Standardı” gereği “LPG ve Akaryakıt Tankerleri Kontrol ve Kapasite Formu” olan tankerler için Ticaret Müdürlüğü tarafından girilen siparişler kabul edilir. Kabul edilen siparişler dolum kayıt girişinde bulunan bilgisayar ortamında ürünün cinsine göre dolum yapacağı ada belirlenerek tankerin “Geçici Ürün Talep Fişi (GÜTF)” kantar ve sayaçlı dolum için ayrı ayrı hazırlanıp, yazıcıdan alınır. Tankerin anonsu yapılarak gelen sürücüye GÜT Fişi verilir ve ışıklı park sahasına gönderilir. GÜT Fişinde Ticaret Müdürlüğü tarafından girilen ve hiçbir şekilde müdahale edilip değiştirilemeyen tankerin plakası, müşteri kodu, adı, talep edilen miktarlar, her ürünün ayrı ayrı barkod numaraları, tankerin göz numaraları ve göz hacimlerine ait bilgiler bulunur. IŞIKLI PARK SAHASI : 1 den 20 ye kadar LPG, siyah ve beyaz ürün tankerlerinin hangi adalardan ürün alacağını belirleyen, dolum cenderesinin altının boşaldığı zaman tankerlerin dolum cendereleri altına gelmeleri için sıra bekledikleri yeşil ve kırmızı lambaların olduğu, sürücülerin yeşil ışıkta cendereye gittiği kırmızı ışıkta beklediği noktadır. KANTARLAR: Rafineride siyah ürün teslimatları kantarla yapılmaktadır. Siyah ürün dolumu yapacak tanker dolum adasında görevli operatör tarafından dolum adasından yeşil ışık yakılarak doluma çağrılır. Doluma çağrılan araç önce boş darası alınmak üzere kantara gelir. Kantarda tankerin GÜT Fişi barkot okuyucusu ile okutularak boş darası alınır ve bilgisayara kayıt edilerek GÜT Fişine dara miktarı yazıcıda yazdırılır. Darası alınan tanker Siyah Dolum Adası’na gelerek GÜT Fişini adada görevli dolum operatörüne verir. Operatör GÜT Fişindeki bilgileri Siyah Ürün cendere dolum kayıt formuna kaydeder ve GÜT Fişine dolum kolu numarasını yazar ve paraf ederek sürücüye verir. Dolum yapacağı dolum kolunu tanker sürücüsüne gösterir. Gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra tanker sürücüsü doluma başlar. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 86 Dolum tamamlandıktan sonra tanker ikinci tartımı yapılmak üzere tekrar kantara gelir. Kantarda görevli operatör GÜT Fişini tekrar barkod okuyucudan geçirerek ikinci dolu tartımı yapar, ve yazıcıdan tartım değerleri GÜT Fişine yazdırılarak tanker çıkış işlemleri yapılmak üzere Dolum Kayıt (R–6) Çıkışı’na gelir. Dolum kayıt çıkışına (R–6) ya gelen tankerlerin GÜT Fişi görevli operatör tarafından alınarak barkod okuyucuyla okutulur. Ekrana aracın yaptığı dolum bilgileri yansır. Bilgisayardan dolumu sorgular. Tankere yazıcıdan dolum Ürün Teslim Fişi alınarak ilgili tanker sürücüsüne A–4 formatında basılan Ürün Teslim Fişinin birinci sütun nüshası alınarak, iki sütun nüshası ile Kantar I-II tartım tiketini verir. Tanker sürücüsü de tankerini Dolu Tanker Park Sahası’na park eder. İlgili dağıtım kuruluşuna direk müşteriler ise Ticaret Müdürlüğüne gider. Buradaki işlemlerini bitirdikten sonra R-5 Çıkış’dan ilgili evraklarını alarak Rafineri sahasını terk eder. BEYAZ ÜRÜN DOLUM ADALARI: Rafineride beyaz ürün dolumu sayaçlarla yapılmaktadır. Dolum kayıt tarafından ışıklı park sahasına GÜT Fişi verilerek gönderilen tankerler beyaz ürün dolum adasında bulunan operatör tarafından yeşil ışık yakılarak cendere altına çağrılır. İlgili dolum adasına gelen tanker sürücüsü GÜT Fişini dolum operatörüne verir. GÜT Fişini alan operatör GÜT Fişindeki bilgileri kontrol ederek, talep edilen ürünün barkod numarasını ilgili accuload sayacına girer. Gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra tanker sürücüsü doluma başlar. Accuload sayacına ürün barkod numarası girildikten sonra talep edilen ürünün miktarı sayaç ekranında belirir, start butonuna basılarak sayaç selenoıdlerine açma verilir. Sayaçdan geçen ürünün brüt miktarı accuload’a yansır. Sayaç setlendiği anda ilgili tankerin setlenen ürünün (TSM tarafından girilen) dansitesi, sıcaklığı, akış miktarı brüt miktarı, net miktarı ile sayacın totalızer açılış değerleri dolum süresince izlenmek üzere Dolum Borduna yansır. Dolum Board da dolumun tüm aşamaları sürekli olarak Kontrol Operatörü tarafından ana bilgisayardan izlenir. Talep ürünün miktarının dolumu bittikten sonra operatör sayacın stop ve printer butonlarına basarak dolumun bitişini onaylar. Beyaz ürün dolumu tamamlanan tankerler Dolum Kayıt (R–6) Çıkışına gelir. Dolum kayıt çıkışına R–6 ya gelen tankerlerin GÜT Fişi görevli operatör tarafından alınarak barkod okuyucuyla okutulur. Ekrana aracın yaptığı dolum bilgileri yansır. Bilgisayardan dolumu sorgular. Tankere yazıcıdan dolum Ürün Teslim Fişi alınarak ilgili tanker sürücüsüne A–4 formatında basılan Ürün Teslim Fişinin birinci sütun nüshası alınarak, iki sütun nüshasını verir. Tanker sürücüsü de tankerini Dolu Tanker Park Sahası’na park eder. İlgili dağıtım kuruluşuna direk müşteriler Ticaret Müdürlüğüne gider. Buradaki işlemlerini bitirdikten sonra R-5 Çıkış’dan ilgili evraklarını alarak Rafineri sahasını park eder. İlgili dağıtım kuruluşuna direk müşteriler ise Ticaret Müdürlüğüne gider. Buradaki işlemlerini bitirdikten sonra R-5 Çıkış’dan ilgili evraklarını alarak Rafineri sahasını terk eder. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 87 DEMİRYOLU DOLUMU VAGON DOLUM İŞLEMLERİ : R-4 GİRİŞ; TCDD lokomotifi tarafından getirilen boş sarnıçlı vagonların Vagon dolum sahasına ilk girdikleri noktadır. Burada görevli güvenlik elemanları kayıt defterine tren şefinin getirdiği boş sarnıçlı vagonların adedini yazar ve defteri tren şefine imzalatır. Boş sarnıçlı vagonlar “Vagon Dolum Park Sahası’na” alınarak Tüpraş makinistleri, Tüpraş lokomotifi ile alacağı ürün cinslerine göre ilgili demiryollarına dağıtımını yapar. Dağıtım kuruluşu veya Direk müşteriler ürün taleplerini Tüpraş Ticaret Müdürlüğüne bildirir. Ticaret Müdürlüğü tarafından girilen siparişler kabul edilir. Kabul edilen siparişler Vagon dolum bordlarında bulunan bilgisayar ortamında ürünün cinsine göre “Geçici Ürün Talep Fişi (GÜTF)” kantarlı dolum için ayrı ayrı hazırlanır. GÜT Fişinde Ticaret Müdürlüğü tarafından girilen ve hiçbir şekilde müdahale edilip değiştirilemeyen barkod no, sarnıç no, tank yoğunluğu, ürün kodu, ürün adı, müşteri, kargo no, toplam talep bilgileri bulunur. Tüpraş makinisti dolum yapılacak sarnıçları dolum adasına ait demiryolunda katar yapar. Sarnıçları dolum adasındaki dolum kolunun altına çekmek için vagon çekiciyi bağlar ve Kantar’ın üstüne çekerek darasını alır. Bilgisayar ortamında darasını kaydedip doluma başlar. Sarnıcın dolumu bittikten sonra bürüt toplamı kaydeder. A4 formatında basılan “Ürün Teslim Fişi”nin bir nüshasını operatör alır, diğer nüshasını Tren Şefine verir. Dolumlar bittikten sonra operatör Tren Şefine Vagon Dolum Sarnıç Sevk Listesi’nin bir nüshasını verir, diğeri ünitede saklanır. Dolumu biten sarnıçlar Tüpraş lokomotifi ile dolum adalarından alınarak manevra yapılır ve TCDD lokomotifine bağlanarak Tren Şefine teslim edilir. Tren şefi R4 kapısındaki güvenlik elemanına Vagon Dolum Sarnıç Sevk Listesini teslim eder ve Yahşihana sarnıçları götürmek üzere Rafineriyi terk eder. BORU HATTI BORU HATTI İLE ŞİRKETLERE DOLUM İŞLEMLERİ : LPG BORU HATTI DOLUM İŞLEMLERİ: LPG Şirket yetkilisi Tüpraş Ticaret Müdürlüğüne talep miktarını bildirir. Ticaret Müdürlüğü tarafından girilen siparişler kabul edilir. Kabul edilen siparişler Boru Hattı İle şirketler dolum bordunda bulunan bilgisayar ortamında “Geçici Ürün Talep Fişi (GÜTF)” her şirket için ayrı ayrı hazırlanır. GÜT Fişinde Ticaret Müdürlüğü tarafından girilen ve hiçbir şekilde müdahale edilip değiştirilemeyen seri no, tarih, şirket adı, ürün adı, istenen kg, müşteri kodu, kargo no, emir no, tüketim şekli, tank no, sayaç adı, yoğunluk bilgileri bulunur. Dolum operatörü talepte bulunan şirketlerin toplam miktarlarını Petrol Hareketleri borduna bildirir. Tank no ve yoğunluğunu aldıktan sonra sayaçları hazırlayıp bilgisayara değerleri girer ve doluma başlar. Dolum bittikten sonra onaylar ve A4 formatında basılan Ürün Teslim Fişi’nin bir nüshasını operatör alır, diğer nüshasını şirket yetkilisine verir. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 88 SİYAH ÜRÜN BORU HATTI DOLUM İŞLEMLERİ: Barmek-Gama Şirket yetkilisi Tüpraş Ticaret Müdürlüğüne talep miktarını bildirir. Ticaret Müdürlüğü 4 nüsha “Boru Hattı İle FUEL OİL Talep Fişi” hazırlar ve imzalanır. Talep fişinde talep no, talep miktarı, tank no, yoğuunluk, tank açılış ve kapanış tespiti, seviye, sıcaklık, verilen miktar, tarih ve saat bilgileri bulunur. Şirket yetkilisi talep fişini Petrol Hareketleri borduna elden getirir. Satış işlemi seviye azalmasına göre hesaplanarak yapılacağı için Şirket yetkilisi ile satışı yapılacak tankın (TK-4505, TK-4506) satış öncesi açılış seviye ve sıcaklık tespiti yapılır, yoğunluğunu kontrol için tank numunesi alınır. Talep fişine gerekli değerleri girer şirket yetkilisinin kendi tanklarının hazır olmasıyla birlikte pompalar çalıştırılarak doluma başlar. Teknik Servisler Operasyon Planlama’dan alınan seviyeye gelindiğinde dolum biter. Şirket yetkilisi ile birlikte tank kapanış seviye ve sıcaklık tespitini yapar. Tankı ve pompayı bloke ettikten sonra Talep fişindeki kapanış değerlerini elle yazarak 1 nüshasını borda saklar, bir nüshasını doluma gönderir, 2 nüshasını şirket yetkilisine verir. Şirket yetkilisi birini kendi alır diğerini Ticaret Müdürlüğü verir. DOLDURULAN ÜRÜNLERİN MUTABAKATI: Gün boyunca dolumu yapılan ürünlerin miktarları; tankerlerin boş dolu tartımlarından alınan net miktarların “Kantarlı Satış Raporu”, sayaçların açılış ve kapanış değerlerin farkından alınan net miktarların “Günlük Sayaç Kontrol Raporu” ile tüm ürünlerin “Gerçekleştirilmiş Satış Raporu” dolum otomasyonundan alınır. Kontrol edilerek “Günlük Ürün Satış Raporuna” işlenir. Ertesi gün Ticaret Müdürlüğünün Dağıtım Kuruluşlarıyla yaptığı mutabakat dolum rakamlarıyla karşılaştırılarak saat 10.00 kadar mutabakat sağlanır. Ticaret Müdürlüğü tarafından Mali İşler Müdürlüğü Stok Kontrol şefliğine günlük satış miktarları bildirilir. Mali işler Müdürlüğü “Üretim-Satış-Stok Raporu” yayınlayarak Genel Müdürlüğe bildirir. DOLUM SONRASI SORUMLULUK VE DENETLEME KURALLARI Yardımcı Tesisler İşletme Müdürlüğü, Ticaret Müdürlüğü, Mali İşler Müdürlüğü, Teknik Servisler Müdürlüğü, Bakım Müdürlüğü, Savunma Sekreterliği bu standartta belirtilen işlemlerden kendi kapsamında olanların uygulanmasından doğrudan doğruya Rafineri Müdürüne karşı sorumludur. Bu standartta belirlenen işlemlerden kendi kapsamında olanların uygulanmasından ötürü doğabilecek sonuçlardan doğrudan taşıyıcının bağlı olduğu alıcı sorumludur. Bu standart kapsamında belirtilen işlemlerin denetlenmesini Rafineri Müdürü yürütür. DİĞER HÜKÜMLER KIRIKKALE Rafinerisinde dış park sahası-Ana giriş kapısı R–5 olarak Dolum giriş çıkış kapısı da R–6 olarak anılır. Rafineriler kendi dolum kapasiteleri ve fiziki şartları göz önüne alarak bu standartta bahsedilmeyen bazı hususları ek talimatlar düzenleyerek işlemlerin daha sağlıklı yürütülmesini sağlayacaklardır. Kantar, tank veya sayaç/tank satış miktarlarının karşılaştırılması amacıyla aylık “Kontrol Grafikleri” çizilerek Yardımcı Tesisler İşletme Müdürlüğü/ilgili müdürlük ve Rafineri Müdürlüğüne sunulur. Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası : Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 89 GENEL DEĞERLENDİRME İstanbul Sanayi Odası’nın her sene açıkladığı Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşu sıralamasında son yıllarda üst üste birinci olan Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Şirketi’ne bağlı Kırıkkale Rafinerisi’nde, 13 Temmuz 2009 tarihinde başladığım işletme stajı 7 Ağustos 2009 tarihinde ermiştir. 20 iş günü yaptığım staj süresince iş hayatı ile ilgili çok büyük deneyimler edindim. Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşunda staj yapmak benim içim çok büyük bir fırsattı ve ben bu fırsatı en iyi şekilde değerlendirmeye çalıştım. Çalışanların ilgisi ve yardımları ile iş hayatı ile ilgili çok önemli bilgiler edindim. İş hayatında belli konumlara gelmiş kişilerle konuşmam ve onların tecrübelerinden yararlanmam kendi geleceğimle ilgili kariyer planımı olumlu yönde etkilemiştir. Bölümümüzün zorunlu stajlarının bize katmaya çalıştığı özellikleri bu stajımda gayet net olarak anlama imkânına eriştim.Okulda gördüğümüz teorik eğitimi burada pratik yaparak daha iyi anlama şansına sahip oldum. Anadolu’daki bir üniversite de okumanın getirebileceği olumsuzlukları gayet net bir şekilde gördüm. Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için gerekenleri çok açık bir şekilde tespit ettim. Bir Endüstri Mühendisi’nin yapabileceği işleri genel olarak görme ve anlama imkanına sahip oldum. Endüstri Mühendisi’nin yapması gereken işlerin başka bölümlerden mezun olmuş kişiler tarafından da yapılıyor olmasını görmem dikkate şayan noktalardan birisidir. Kendimizi sürekli geliştirmemizin, sürekli olarak değişime açık olmamızın gerekliliği ve rekabetin her gün katlanarak arttığı dünya şartlarında çok çalışmamız gerektiği işletme stajımdan çıkarttığım temel sonuçtur. Çağrı KOÇ Çalışma Tarihi: / / Onaylayanın Adı-Soyadı : İmzası :