Summary
Transkript
Summary
KONUTTAN MEMNUNİYET DURUMU BAKÜ ÖRNEĞİ Yavuz KAHRAMAN Qafqaz Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü, Bakü-Azerbaycan ÖZET Bakü’de yaşayan Azerbaycan vatandaşlarının ikamet ettikleri konutlardan memnuniyet durumu araştırılmıştır. Araştırma Bakü şehrini temsil edecek şekilde, merkez ilçelerindeki gecekondu ve apartmanlarda oturanlardan tesadüfi örneklem yöntemiyle, 328 aile reisine anket yapılarak gerçekleştirilmiştir. Makale giriş, araştırmanın amacı, önemi, yöntemi, metin ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Metnin birinci bölümü örnekleme dahil olan gecekondu ve apartmanlarda oturan tüm aile reislerinin demografik yapısı, ikinci bölümde sosyo-ekonomik yapı, üçüncü bölümde konutla ilgili düşünceler ve dördüncü bölümde konuttan memnuniyet durumu ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Konut, Memnuniyet HOUSING SATISFACTION BAKU SAMPLE Summary The satisfaction level of Azerbaijanian citizens living in Baku from their houses is researched. The research is done by inquiring 328 households chosen randomly from those living in the slums and apartments in the central districts, so as to represent the city of Baku. The article consists of introduction, aim, importance and method of the research, text and conclusion sections. In the first section of the text the demographic structure of the inquired households, in the second section social-economic structure, in the third section views about housing and in the forth section satisfaction level from their houses is analyzed. Key Words: Housing, Satisfaction Giriş İnsanoğlunun yeryüzünde yaşamaya başlamasıyla başlayan, onun var olduğu müddetçe devam edecek olan en temel ihtiyaçlarından birisi barınma ihtiyacıdır. Barınma ihtiyacı insanların yaşadığı devrin özelliklerine göre farklılıklar göstermiştir. Bu, en iptidai barınak olan mağara ve ağaç kovuklarından, en modern, çok katlı, konforlu konutlara kadar devam eden bir çizgidir. Barınma ihtiyacının somut karşılayıcısı konuttur. Konut bir aile veya beraber yaşayan kimselerden oluşan bir grup ya da yalnız başına yaşayan bir kimse tarafından kullanılan, bir veya daha fazla odası olan, ayrı girişi bulunan, içerisinde işleyen mutfağı olan, komşuluk ilişkilerinin devam ettiği, misafir kabul edilen, yaşlıların bakımlarının yapıldığı, zaman zaman üretim yapılan, sosyal, kültürel, ve sağlık yönlü faaliyetlerin de yürütüldüğü bir mekandır.1 Konut açığı tüm dünyada yoğun bir şekilde kendisini hissettirmektedir. Dünyada 1,5 milyar insan evsiz, sokaklarda ya da asgari konut yaşam standardının altında bir barınakta hayatını devam ettirebilme mücadelesi vermektedir.2 Bu konut sorunundan Azerbaycan’da payını almıştır. SSCB döneminde sistemin düzenli işlediği yıllarda halkın konut ihtiyacı büyük miktarda karşılanmıştır. Kriz denilebilecek seviyede bir problem yaşanmamıştır. Ancak günümüzde konut ihtiyacı oldukça artmış durumdadır. Bu araştırma ile SSCB döneminde devletin yaptırıp dağıttığı konutlardan, halkın memnuniyet durumunu tesbit edilmeye çalışılmıştır. Amaç Bu araştırmanın temel amacı, Bakü’deki mevcut değişik tip ve büyüklükteki konutlarda oturan ailelerin, konuttan memnunluk durumunu ve bu bağlamda beklenti ve isteklerinin tesbit edilmesidir. Konutların aile yapısına uygunluğunun araştırılması, konuyla ilgili şirket, kurum ve kuruluşların üretecekleri politikalara, alınacak önlemlere katkıda bulunacak verilerin ortaya konmasıdır. Önem Konut, gıda, giyim ve kuşamın yanı sıra, insan hayatında temel bir ihtiyaç olarak kabul edilmektedir. Bazı iktisatçıların konut politikası görüşü, bu alana yapılan yatırımların ölü ve iktisadi fayda sağlamayan yatırım olmasıdır. Dolayısıyla devletin bu alana fazla kaynak ayırmaması, özel sektörün konut yapımını destekleyici şekilde faaliyet yürütmesi arzu edilmiştir. Halbuki konutun, kısa sürede kar ya da iktisadi fayda bakımından getirisi sınırlı olmasına rağmen, uzun vadede toplumsal faydası rakamlarla ölçülemeyecek kadar önemli bir yatırım olduğu sosyal bilimcilerce kabul edilmektedir. Toplu konut programları kent topraklarından daha etkin bir biçimde yararlanmak için iyi bir fırsat sağlamaktadır. Araştırmalar, kötü konut koşullarıyla, suçluluk ve öteki toplumsal bozukluklar arasında yüksek derecede bir irtibat bulunduğunu göstermektedir. İyi bir şekilde plânlanmış toplu konut projeleri, kişilerin kentsel yerleşmelerde toplumsallaşmalarını sağlar ve toplumsal, ekonomik gelişme özlemlerini de besler. İyi bir konut bireylerin doyum duygularına katkıda bulunur ve çoğu kez öne sürüldüğü gibi siyasal istikrarların sağlanmasına da katkıda bulunur. Bu araştırma; Bakü’deki yapımı tamamlanmış eski konutlar ile yeni yapılmakta olan konutlar hakkında elde edilen bilgiler neticesinde ileriye dönük kararların alınmasında yol gösterici olması bakımından önemlidir. Ayrıca bu veriler, devam eden konut inşaatı hakkında, ilgililerin daha gerçekçi değerlendirmeler yapabilmesine katkıda bulunacaktır. 1 GÖRMEZ, Kemal: “Ailenin Yaşadığı Mekanlar”, Türkiye Aile Yıllığı 1991, AAK Yayını, Ankara 1991, s.25. GERAY, Cevat: “BM Konut Yılında:Konut Kooperatiflerinin Yönetsel Sorunları”, BM Türk Derneği Yayınları, Ankara 1988. 2 PROBLEM CÜMLESİ VE ALT PROBLEMLER Problem Cümlesi Sovyet döneminde yapılan, Bakü’deki konutlarda oturan ailelerin konutlarından memnuniyet durumu nedir? Araştırmada konuttan memnuniyet durumu genişlik, plan, ısınma, çevre, ulaşım kriterlerine göre değerlendirilmektedir. Varsayımlar 1. Aile reisine, soru kağıdı ile yapılan ankete verilen cevapların ailenin tümünü kapsadığı kabul edilmiştir. 2. Araştırma örnekleminde yer alıp, anketi dolduran ailelerin, sorulara doğru ve kendileri için uygun cevabı verdikleri kabul edilmiştir. 3. Memnuniyet durumu konutla ilgili genişlik, plan, ısınma, çevre ve ulaşım kriterlerine göre ölçülmüştür. Sınırlılıklar 1. Araştırma, Bakü şehrini temsil edecek şekilde Azizbeyov, Binegadi, Hatai, Nerimanov, Nesimi, Nizami, Sebayıl, Yasamal merkez ilçelerinde ve Abşeron’da (rayonlarındaki) gecekondu ve toplu konutlarda oturan ailelerle sınırlıdır. 2. Bu araştırmanın anket uygulaması 01.12.1997 - 30.4.1998 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Tanımlar Aile; Birbirine kan bağı, evlilik ve evlat edinme ile bağlı olan insanlardan oluşan, eşler ve ana-baba ile çocuklar arasında belirli ölçüde içten, sıcak ve güven verici ilişkilerin kurulduğu ekonomik faaliyetlerin bir ölçüde yer aldığı bir kurumdur. Konut; Bir binada veya müstakil, bağımsız bir kapısı olan ailenin ikameti için inşa edilmiş, tek veya daha fazla odası bulunan birimdir. Toplu konut; Belli bir site biçiminde müstakil yapılanması ile yeşil alan ve sosyokültürel merkezleriyle diğer yerleşim birimlerinden ayrı özellik gösteren apartman, ev veya dubleks türü birden fazla katlı yapıları ifade etmektedir. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Evren ve örneklem Araştırmanın evreni, Bakü’deki mevcut konutlarda oturan ailelerden oluşmaktadır. Burada konutta genişlik ve tip açısından fark gözetilmeksizin toplam 328 adet konutta yaşayan aile reislerini kapsamaktadır. Bu bir alan araştırmasıdır. Evreni oluşturan 328 konutta aile reisine anket uygulanmıştır. Bunlardan 295 tanesi toplu konut, 33 tanesi gecekondu olmak üzere, tesadüf (random) yoluyla seçilmişlerdir. Veri analizinde anlamlı sonuçlar elde etmek için, apartmanda yaşayan aile sayısı gecekonduda yaşayan aile sayısına oransal olarak daha fazla olduğundan apartmanlardan daha fazla aile örnekleme alınmıştır. Veri Toplama Teknikleri Alan araştırması olarak hazırlanan bu çalışmada, veri toplama tekniği olarak anket uygulaması yapılmıştır. Sorular aile reisleri tarafından cevaplanmıştır. Konuyla ilgili 34 soru sorulmuştur. Soruların üçü açık diğerleri kapalı uçlu ve tek şık işaretlemeli olarak hazırlanmıştır. Açık uçlu sorularla aile reislerinin konuyla ilgili olumlu olumsuz düşüncelerini kendi ifadeleriyle tesbit etmek amaçlanmıştır. Ankette ailelerin demografik ve sosyo-ekonomik özelliklerini tesbite yönelik sorular da yer almıştır. Anket araştırması oluşturulurken, konuyla ilgili daha önce yapılmış anket sorularından3 ve literatürden yararlanılmıştır. Hazırlanan taslak, Azerbaycan şartlarıyla uyumlu hale getirilerek, bir ön çalışmadan sonra olgunlaştırılmıştır. Soruların kısa, açık ve anlaşılır olmasına çalışılmıştır. Anket, Latin harflerle, Azerbaycan dilinde hazırlanmıştır. Anketin uygulanması, Qafqaz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi 3. Sınıftan 15 talebe tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu talebeler anket öncesinde konuyla alakalı özel eğitime tabi tutulmuşlardır. Soru kâğıtları, talebeler tarafından aile reislerine doldurtturulmuştur. Anketin kontrolü araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir. Verilerin Çözümlenmesi Araştırma sonucunda elde edilen veriler, gerekli sınıflama ve numara verme işlemi yapıldıktan sonra, sistematik bir şekilde veri kodlama, “Exel” paket programı kullanılarak işlenmiştir. Verilerin istatistik işlemleri için “Access” paket programı kullanılarak yapılmıştır. Araştırmanın verileri yüzdelik olarak grafiklerde verilmiştir. Elde edilen bazı bulgularla karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir. Açık uçlu olarak sorulan ve ailelerin konutla ilgili şikayet ve beğenileri farklı başlıklar altında grafiksel olarak ifade edilmiştir. Makalede sayfa sınırlamasından dolayı grafiklere yer verilememiştir. Çalışma Alanının Tanıtımı Çalışma alanı Bakü şehri sınırları içindeki merkezi ilçeleri kapsayan toplu konut ve gecekondulardır. Bakü Azerbaycan’ın başkentidir. Bakü kaçkın ve mecburi göçkünlerle beraber 2 milyondan fazla nüfus ile Azerbaycan’ın en büyük nüfusuna sahip şehridir. Her geçen gün ikamet etmek üzere gelen yabancı vatandaşların sayısının arttığı bir şehirdir. Isınma, park-bahçe temizliği, çöplerin toplanması, elektrik su ve gaz temini, sosyal tesislerin düzenlenmesi gibi hizmetler, halen merkezi yönetim (İcra Hakimiyeti) tarafından yürütülmektedir. 3 Kaplan, Mehmet: Toplu Konutlarda Oturan Ailelerin Konuttan Memnunluk Durumu (Eryaman Örneği), T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, (Basılmamış Uzmanlık Tezi), Ankara, 1996. BULGULAR VE TARTIŞMA DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER Cinsiyet Durumu Araştırmada görüşülen aile reislerinin %71’i erkek, %29’u kadındır. Örneklemin çoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır. Türk geleneğinde kadının aile içindeki temsil etme rolü ile örneklemdeki kadınların durumunun uyuştuğu tespit edilmiştir. Denekler ailenin en yaşlısı değil ailenin reisidir. Yaş Durumu Araştırmada aile reislerinin yaşı açık uçlu olarak sorulmuş, ancak değerlendirme üç grupta yapılmıştır. En büyük oran 30-59 yaş grubunda %72 ile en yoğun, 29 ve aşağı yaş grubu %21 ile orta grubu, 60 ve yukarı yaş grubu %7 ile en az grubu oluşturmuşlardır. Yaş grupları genç, orta ve yaşlı olarak ifade edilirse en yoğun grubu orta yaş grubu teşkil etmekte olduğu tespit edilmiştir. 60 ve yukarı yaş grubu için elde edilen netice Azerbaycan İstatistik İdaresinin verileri ile örtüşmektedir.4 Diğer gruplar için aynısını söylemek mümkün değildir. Medeni Durum Hane halkı reislerinin %76’sı evli, %18’i bekar, %6’sı duldur. Hane halkı ile aile kavramları yaklaşık olarak anlam yönüyle birbiriyle örtüşmektedir. Örneklemde en yoğun grup evlilerdir. Doğum Yeri Ankete katılanların %39 ile çoğunun doğum yerinin İl (Şeher), %34’ünün İlçe (Rayon) ve %27’sinin kasaba ve köy olduğu tesbit edilmiştir. Bakü’de yaşayan aile reislerinin %60’tan fazlasının Bakü’ye sonradan yerleştikleri tespit edilmiştir. Şimdiye Kadar En Uzun Süre Yaşanılan Yer Araştırmaya katılanların il, ilçe ve kasaba/köyde en uzun süre yaşadıkları yerlerin oranları şöyledir. %54'ü il merkezinde, %17'si ilçe merkezinde, %29’u kasaba/köyde en uzun süre yaşamışlardır. Ailelerin büyük çoğunluğunun en uzun süre yaşadığı yer şehirlerdir. Bakü’de yaşama süresi Örnekleme giren ailelerin %55’i 16 yıldan daha uzun bir süredir Bakü’de yaşamaktadır. %20’si ise 6-10 yıl arası bir süredir, %2’si 1 yıldan az, %4’ü 1-2 yıl arası, %9’u 3-5 yıl arası, %10’u 11-15 yıl arası süreyle Bakü’de yaşamaktadır. Bakü’ye Azerbaycan’ın bağımsızlık öncesinde Ermenistan ve Özbekistan’dan (1988), bir de şu anda işgal altında olan topraklardan (Karabağ Bölgesinden) 1991-1994 yılları arası yoğun şekilde göç yaşanmıştır. Bunun da Bakü’nün nüfus artışına ciddi tesir ettiği tespit edilmiştir. Çocuklara İlişkin Bilgiler Örnekleme giren ailelerin %38’i bir-iki çocuklu, %32’si üç-dört çocuklu, %7’si beşaltı çocuklu, %1’i yedi-sekiz çocuklu, %1’i ise dokuz ve daha fazla çocuk sahibi olduğu tespit edilmiştir. Hiç çocuğu olmayan aileler %21’dir. Hiç çocuğu olmayanların oranının yüksek olmasının nedeni aile reisi olarak anket yapılanların %18’inin bekar olmasıdır. Ailelerin yapısı genellikle çekirdek aile tipindedir. 4 Azerbaycan Statistik Göstericileri : Azerbaycan Respublikası Dövlet Statistika Komitesi 1995, Daimi Ahalinin Yaş Grupları Üzre Sayı, s.18 Ailenin yanında kalan çocuk sayısı Ailelerin %23’ünün yanında hiç çocuk bulunmamakta, %46’sında bir-iki çocuk, %28’inde üç-dört çocuk, %3’ünde beş-altı çocuk beraber yaşamaktadır. Ailede yedi ve daha fazla çocukla birlikte yaşayan aileye rastlanmamıştır. Çok çocuklu ailelerde, aile ile beraber yaşayan çocuk sayısı azalmaktadır. SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLER Meslek Durumu Aile reislerinin mesleki durumu 5 grupta ele alınmaktadır. Bunların %35’i memur, %17’si işçi, %21’i serbest meslek erbabı olarak çalışmaktadır. Aile reislerinin %7’si emekli, %20’si ise işsizdir. İşçi ve serbest çalışanların oranı birbirlerine yakın olmakla birlikte memurların çoğunlukta olması, Bakü’nün Başkent ve ülke bürokrasisinin merkezi olması ile açıklanabilir. Orta gelir düzeyinde, sabit ücret karşılığı çalışanların çoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Aile reisleri arasında işsizlik oranının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Eğitim Durumu Araştırmaya katılanların içinde %47 oranla üniversite ve yüksek okul mezunlarının çoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Teknik ve meslek lisesi %23, (on bir yıllık) düz lise mezunu %22, (sekiz yıllık) orta okul mezunu %7, sadece okur-yazar olanlar %1’dir. Eğitim durumunun yüksekliği, ülke genelinde 11 yıl mecburi eğitimin olması, memur olma şartları ile eğitim seviyesindeki yükselme ile açıklanabilir. Ailelerin Gelir Durumu Ailelerin ortalama toplam aylık gelir durumuna bakıldığında, %8'in 30-60 bin arası, %6'nın 61-100 bin arası, %6'nın 101-150 bin arası, %7'nin 151-250 bin arası, %26'nın 251400 bin arası, %47'nin 401 bin manattan fazla geliri olduğu tespit edilmiştir. Soruda resmi ve gayri resmi aylık gelirin tamamı sorulmuştur. Meslekler açısından kamu sektöründe çalışanların fazla olduğu tesbit edilmişti. Günümüz itibariyle Azerbaycan genelinde maaşların ortalama 20-40$ arasında olması, ailelerin ortalama aylık gelir düzeylerinin düşük olduğunu göstermektedir. %47’lik dilim 100$’dan fazla gelir elde etmektedir.5 5 01.06.1998 tarihi itibariyle 1 ABD $ = 3.850 manattır. Konutta Sürekli Kalan Kişi Sayısı Hane büyüklüğüne bakıldığında çoğunluğun 3-4 kişilik ailelerden oluştuğu tespit edilmiştir. Deneklerin %11'i 1-2 kişilik, %46'sı 3-4 kişilik, %35'i 5-6 kişilik, %6'sı 7-8 kişilik ve %2’si 9 ve daha fazla üyesi bulunan ailelerden oluşmaktadır. Konutun Kullanım Sahası Örnekleme giren ailelerin konutları %28’i 36 m2 ve daha az tek odalı, %49’u 36-64 m2 arası iki odalı, %18’i 64-100 m2 arası 3 odalı, %5’i 100 m2 den çok 4 ve daha fazla odalıdır. İki odalı konutlar %49 ile en yoğun grubu oluşturmaktadır. Konutların oda sayısı ile konutta yaşayan kimse sayısı arasında kısmen uyum olduğu tespit edilmiştir. Aile Yapısı Araştırmaya dahil olan ailelerin büyük çoğunluğunun karı-koca ve çocuktan oluşan çekirdek aile olduğu, geniş ailenin az olduğu tespit edilmiştir. Aile ile birlikte sürekli kalan kimseler ve oranları şöyledir. Ailelerin %68'i çekirdek ailedir, eşler ve çocuklardan oluşmaktadır. Geniş ailelerin %15'i yaşlı anne ve/veya baba, %8'i evli erkek ve/veya ve çocukları,%8'i yakın akrabaları ve %1 akraba dışı kimseler ile birlikte oturmaktadır. Çekirdek ailelerin oranı toplu konutlarda oturan ailelerde, ülke genelindeki ve kentlerdeki gelişmeye paralel olarak artmaktadır. Geniş ailelerin çoğunda, ailelerin yanında sürekli kalan yaşlı anne ve/veya babadır. Konut Mülkiyet Durumu Örnekleme giren ailelerin %48'i ev sahibi, %5'i kiracı, %16’sı mülkiyeti devlete ait konutta oturuyor, %13’ü anne-babasına ait, %7’si arkadaşlarına, %7’si eşlerine, %4’ü akrabalarına ait konutta yaşamakta olduğu tespit edilmiştir. Konutların yarıdan fazlası özelleştirilmiş durumdadır. Azerbaycan’da ilk menzil özelleştirme kanunu 1993 yılında çıkarılmıştır.6 Bakü genelindeki ailelerin çoğunluğu evlerini özelleştirip şahsi mülkiyetine almıştır. 16.02.1989 01.10.1997 tarihleri arasında toplam brüt 8.975.296,2 m2 alan, yaklaşık 181.921 konut özelleştirilmiştir.7 Konutların özelleştirme işlemi halen devam etmektedir. %16’lık mülkiyeti devlete ait konutta oturan vatandaşlar, devletin kendilerine verdiği “evin kullanım hakkı (order) belgesine"8 göre evleri kendilerinin olarak kabul etmektedirler. Onun için konut özelleştirme işlemi yavaş ilerlemektedir. Kirada Yaşayanların Ödedikleri Kira Miktarı Örneklem içerisinde kirada yaşayan ailelerin, %43’ü 50$ ve daha aşağı, %36’sı 51100$ arası, %12’si 101-250$ arası, %9’u 250 ve yukarı seviyede kira ödemektedirler. Bu rakamlar örneklem içinde yer alan Azerbaycan vatandaşı için Bakü’nün genel kira seviyesini göstermektedir. %79’luk büyük bir kesim 100$ ve altında kira ödemektedir. Ancak Bakü geneli 1997 yılı son dört ayı için özellikle yabancı vatandaşlar için tek odanın kira ortalaması 100 $’dır.9 Bu, semt farkı ve konutun özel durumu dikkate alınmadan Bakü için genel bir rakamdır. 6 “Azerbaycan Respublikasında Devlet Mülkiyetinin Özelleştirilmesi Hakkında” Azerbaycan Respublikasının Kanunu, 7. Yanvar 1993’ünçü yılda kabul edilmiştir. 7 Texniki İnventerlaşdırma ve Mülkiyyet Hüquqlarının Qeydiyyatı İdaresi, 28.C 301721 sayılı, 23.01.1998 tarihli cevabi yazı. 8 Guliyev, Agşin: Menzillerin Özelleştirilmesi, “Kanun” İçtimai-Siyasi Hukuk Jurnalı, Elave No:5, Bakı 1995, s.29. 9 Kompas, “Menzil Kirayesi” Söhrab Mirzememmedov, Dekabr 1997, s.8 Sahip Olunan Konut Sayısı Ailelerin %69’u bir, %10’u iki, %1’i üç konuta sahip iken, %20’sinin ise hiç konutu bulunmamaktadır. Birden fazla konutu olanların az olması, Sovyet döneminde çıkarılmış olan ve halen devam eden konut kanunun etkisinin fazla olduğu kanaatindeyim. Konut kanununa göre şartları uyan herkese devlet yaşayabileceği mekanını temin ederdi.10 Azerbaycan devleti bağımsızlık sonrasında konutu olmayan ailelere gerekli konutu temin edememiştir. Bugün yine konutu olmayanlara devlet ekonomik zorluklardan dolayı konut temin edememektedir.11 Bakü’de yaşayan 70.000 aile devletten konut alma sırasında, konut alabilmeyi beklemektedir. Ancak konutların yakın gelecekte alabilmeleri mümkün değildir. Çünkü geçen yıl toplam 38.000 m2 konut alanı yapılmıştır. Bu sene ise konut yapımı için bütçeden hiç para ayrılmamıştır. Halbuki bağımsızlık öncesi dönemde ortalama sadece Bakü’de toplam 650.00 m2 konut alanı yapılırdı.12 Konut bir ihtiyaç olduğu kadar yatırım aracı olarak da görüldüğü için, örneklem içinde birden fazla konuta sahip olanların oranı da fazladır. Araba Sahipliği Durumu Örnekleme giren aile reislerinden arabası olmayanlar %64, bir arabası olanlar %34, iki arabası olanlar %2’dir. Üç ve daha fazla arabası olan yoktur. Arabası olmayanların oranı yüksektir. Otomobil zorunlu ihtiyaçlar arasına girme aşamasındadır. Bu durumda arabası olanların oranı düşüktür denilebilir. Şehir içi Ulaşımda Kullanılan Vasıta Araştırmada, şehir içi ulaşımda en çok kullanılan vasıtalardan belediye otobüsü %35, metro %29, dolmuş %10, şahsi araba %25, taksi %1’dir. Şehir içi ulaşımda toplu taşıma aracı olarak en çok belediye otobüsü ve metro kullanıldığı tespit edilmiştir. Toplu taşımacılık sisteminin geliştiği tespit edilmiştir. Kendi aracını kullananların oranı dolmuş kullananların oranından yüksek çıkmaktadır. KONUTLA İLGİLİ DÜŞÜNCELER Misafir Kabul Durumu Konutun misafir ağırlamaya uygunluk durumuna bakılmıştır. Aileler konutun misafir ağırlamaya %48’i uygun, %52’si uygun olmadığını düşünmektedir. Ailelerin çoğunluğu misafir ağırlamak için konutunu uygun bulmamaktadır. Konutun büyüklüğü arttıkça, misafir ağırlamaya uygun konutta oturduğunu düşünenlerin oranı artmaktadır. Komşularla ve Yakın Çevre İle İlişkiler Ailelerin çoğunluğu komşu ve yakın çevresi ile iyi ilişkiler içindedirler. Ailelerin, komşu ve yakın çevresi ile ilişkileri, %70’inin çoğu ile iyi, %24’ünün azı ile iyidir. %1’inin hiç kimse ile iyi değil, %5’inin hiç bir kimse ile ilişkisinin olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. 10 Azerbaycan SSR Menzil Kanunu, 1982. Menzil Ehtiyacı Ne Vaht Ödenilecek?, Azerbaycan, 15.03.1995., Ssuda İle “Ev”lenecek, Zaman Azerbaycan, 05.03.1998 12 İktisadiyyat, “AYNA”, 17 May 1997 Şembe, s.15 11 Ailelerin sosyal çevreye ilişkin değerlendirmelerinden, komşularla olan ilişkiler, arkadaş ve akrabalara yakınlığının ön sırada yer aldığı görülmüştür. Talep Edilen Konutun Durumu Ev alma imkanınız olsa nasıl bir ev almayı düşünürdünüz sorusuna ailelerin %50’si apartman dairesi, %28’i müstakil ev almak isterken, %22’si arsa alıp kendisi ev yaptırmak istemektedir. Araştırmada, ailelerin yarısının apartman dairesi almak istediği tespit edilmiştir. Bu oran, şartları iyi olmayan, eskimiş gecekondu evlerinde oturan ailelerin, şartları daha iyi olan, daha sağlıklı, yapı ve çevresi daha düzgün bina evlerinde yaşamak istemesinden dolayı yüksek çıkmaktadır. İdeal Bir Aile-Konut İlişkisi Küçük konut-küçük aile %23, büyük konut-küçük aile %44, büyük konut-büyük aile %33 oranında tercih edilmektedir. Örnekleme giren ailelerin büyük bir bölümü, büyük konut-küçük aile istemektedir. Aile yapısında çekirdek aileye doğru bir gelişmeye karşılık büyük konut isteği artmaktadır. İdeal ev tanımlarında en çok istenilen evin büyük ve ferah olması şeklinde olduğu tespit edilmiştir. Yeni konut seçiminde etkili olan özelliklerin başında konutun büyük olması gelmektedir.13 Ev İle İşyeri Arasında Geçen Süre 15 dakikadan az %25, 16-30 dakika arası %38, 31-45 dakika arası %17, 46-60 dakika arası %14, 61 ve daha çok süre harcayanlar ise %6’dır. Ailelerin %63 gibi yüksek bir oranı iş yerine 30 dakikadan daha az sürede işine ulaşabilmektedir. Bunun birinci nedeni ev iş yeri arası mesafenin kısalığı, diğeri ise şehir içi ulaşımda trafik probleminin olmadığı ve ulaşım alt yapısının iyi derecede olduğudur. Ev İle İşyeri Arasında Kullanılan Araç Sayısı %34 hiç araç kullanmamakta, %44’ü bir araç kullanmakta, %20’si 2 araç kullanmakta, %2’si 3 araç kullanmaktadır. 3’den daha fazla araç kullanan kimse yoktur. İnsanların büyük çoğunluğu işyerine ulaşmada ya hiç vasıta kullanmamakta ya da bir veya iki vasıta kullanmaktadır. Bunun birinci nedeni ev ile iş yeri arası mesafenin kısalığıdır. İkinci nedeni şehir içi ulaşım hatlarının isabetli konulmuş olması ve metronun şehrin büyük kısmına hizmet veriyor olmasıdır. Bu ise şehir içi ulaşımın alt yapısının düzenli ve iyi derecede olduğunu göstermektedir. Konuttan Memnunluk Durumu Örneklemdeki ailelerin konuttan memnunluk durumu evin genişliği, planı, ısınması, çevresi ve ulaşımı ile ilgili olarak incelenmektedir. Bunların her biri ayrı ayrı sorulmuş ancak burada toptan ele alınmıştır. Konuttan memnun olanların, niteliğine göre oranları; genişlik %43, plan %38, ısınma %25, çevre %36, ulaşım %53’tür. 13 Erel, S. S.-Telsiz M.: Ailelerin Konut Değiştirmede Konut Ve Çevre Özelliklerine İlişkin Tercihleri, Türkiye’de Konut İhtiyacının Karşılanmasında Uygulanan Yaklaşımların Değerlendirilmesi, İTÜ Mimarlık Mühendislik Fakültesi, Mimari Planlama Ve Tasarlama Araştırma Merkezi, İstanbul 1983, s.23. Konutun ulaşımın yönünden çevresi ile bağlantısından memnun olanların oranı birinci sırada yer almaktadır. Bu durum farklı sorularda ele alınmış ve değerlendirmesi de aşağıda ayrı ayrı ele alınmıştır. Konutun Genişliğinden Memnuniyet Durumu Örneklemde yer alan ailelerin, konutun genişliğinden memnunluk durumu %43 memnun, %34 memnun değildir. %23’ü ise konutun genişliğinden kısmen memnundur. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel anlamda konutların genişliğinden memnun oldukları tespit edilmiştir. Ancak %34 oranında konutun genişliğinden memnun olmadığını beyan edenlerde az değildir. Konutun Planından Memnuniyet Durumu Örneklemde yer alan ailelerin, konutun genişliğinden memnunluk durumu, %38 memnun, %37 memnun değildir. %25’i ise konutun planından kısmen memnundur. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel anlamda konutların planından memnun olduğu tespit edilmiştir. Ancak %25 oranında konutun planından memnun olmadığını beyan edenlerde az değildir. Konutun Isınmasından Memnuniyet Durumu Örneklemde yer alan ailelerin, konutun ısınmasından memnunluk durumu, %25 memnun, %48 memnun değildir. %28’i ise konutun ısınmasından kısmen memnundur. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu konutların ısınmasından memnun olmadığı tespit edilmiştir. Bakü’de ısınma ihtiyacı genel olarak doğal gaz ve elektrik enerjisi ile sağlanmaktadır. Kış aylarında her ikisi de Bakü’ye yetmemektedir. Burada gözleme dayalı olarak şunu belirtmek gerekir, Bakü’de enerji israfı fazladır. Sebebi ise gündüzleri evlerde, sokaklarda birçok ampul devamlı yanmaktadır. Yine birçok evde geceleri devamlı bir ampul açık bırakma alışkanlığı mevcuttur. Evde ısınmak için kullanılan elektrikli ısıtıcılar kış ayının başında prize takılmakta ve ancak havalar ısınınca prizden çıkarılmaktadır. Ayrıca evlerde mutfakta ocaklarda kullanılan doğal gaz saatlerce açık kalmaktadır. Bunlar hem yemek vs. pişirmede hem de evi ısıtmada kullanılmaktadır. Gazı devamlı açık bırakma işlemini halkın tamamı yapmasa bile büyük kısmı bunu yapmaktadır. Bugün için doğal gazın ücreti, parasız denecek miktarda düşüktür. Elektriğin ücreti ise doğal gazdan biraz daha fazladır. Konutun Çevresinden Memnuniyet Durumu Çevresinden memnuniyet durumu soruda, “park, bahçe, okul, vs. fiziki ve komşuluk, sosyal ilişkiler” şeklinde sorulmuştur. Örneklemde yer alan ailelerin, konutun çevresinden memnunluk durumu, %36’sı memnun iken, %35’i memnun değildir. %29’u ise konutun çevresinden kısmen memnundur. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel anlamda konutların çevresinden memnun olduğu tespit edilmiştir. Ancak %35 oranında konutun çevresinden memnun olmadığını beyan edenlerde az değildir. Konutun Bulunduğu Yerin Şehir İçi Ulaşımından Memnuniyet Durumu Örneklemde yer alan ailelerin, konutun bulunduğu yerin şehir içi ulaşımından memnunluk durumu, %53’ü memnun, %22’si memnun değildir. %25’i ise konutun bulunduğu yerin şehir içi ulaşımından kısmen memnundur. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel anlamda konutların bulunduğu yerin şehir içi ulaşımından memnun olduğu tespit edilmiştir. Konutun Kullanım Alanından Memnuniyet Durumu Araştırmaya katılanların konutun kullanın alanından memnunluk durumu, %62’si konutunun daha geniş olmasını istemektedir. %37’si konutunun kullanım alanını yeterli bulmaktadır. %1’i ise konutun kullanım alanını fazla görmektedir. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu genel anlamda konutların kullanım alanlarının dar olduğundan şikayetçi ve daha geniş konutta oturmak istediklerini beyan etmişlerdir. Ayrıca apartman dairelerinin %50’den fazlasının balkonları kapatılıp, ev içi kullanım alanı haline getirilmiştir.14 Konutun Kullanışlılık ve Rahatlık Açısından Memnuniyet Durumu Araştırmaya katılan ailelerin, konutun kullanışlılık ve rahatlık bakımından memnuniyet durumu, beş kategoride sorulmuştur. %6’sı çok iyi , %21’i iyi , %54’ü normal derecede memnundur. %15’i kötü, %4’ü çok kötü derecede memnundur. Bakü’de yaşayan aile reislerinin büyük çoğunluğu %75’i konutlarını kullanışlık ve rahatlık bakımından normal ve iyi bulmaktadır. Aile reislerinin genel anlamda konutlarından memnun oldukları tespit edilmiştir. Konutun Hane Halkına Yeterlilik Durumu Örneklemde yer alan ailelerin, konutunun hane halkına yeterlilik durumu gösterilmektedir. Araştırmaya katılanların %45’inin konutu hane halkına yeterli iken, %34’üne yeterli değildir. %21’inin ise konutu kısmen yeterli durumdadır. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen yeterli diyenlerle beraber genel anlamda konutların hane halkına yeterli olduğu tespit edilmiştir. Ancak %34 oranında konutun hane halkına yeterli olmadığını beyan edenlerde az değildir. Konutla İlgili Şikayetler Örnekleme dahil olan aileler, anketin sonunda yer alan ve açık uçlu olarak sorulan konutla ilgili şikayetçi olunan en önemli konu nedir sorusuna çok çeşitli cevap verdikleri görülmüştür. Bununla birlikte bazı konularda yoğunlaşma bulunmaktadır. Şikayetler, niteliğine göre altı grup yapılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Birinci grup elektrik, su ve gaz “beledi hizmetler”, ikinci grup tamirat, nem ve ısınma “evin bakımı”, üçüncü grup asansör, mutfak, genişlik, dairenin bulunduğu blok, kat, büyüklük, genişlik, banyo, beton ve taş “evin plan ve mimarisi”, dördüncü grup evin bulunduğu yerin merkez, deniz kenarı, ulaşım, rahatlık, gürültü, çevre, bahçe ve komşu durumu “evin çevresi” olarak adlandırıldı. Diğer grup ise her şeyden şikayetçi olanları kapsamaktadır. “Beledi hizmetler” denilen birinci gruptan şikayetçi olanlar %30, ikinci gruptaki “evin bakımı” konularından şikayetçi olanlar %18, üçüncü gruptan “evin plan ve mimarisi”nden şikayetçi olanlar %39, “evin çevresi” olarak adlandırılan dördüncü grup %7, ve her şeyden şikayetçi olanlar %6’dır. 14 Kahraman, Yavuz: “Azerbaycan’da Konut Sorunu Geçmişten Gelen Miras ve Bugünkü Durum, Qafqaz Üniversitesi 1996-1997 Haftalık Seminerleri, Bakü, 1998, s.95. Şikayetler, en fazla evin plan ve mimarisi üzerinde yani asansörün randımanlı çalışmaması, mutfağın ve evin darlığı, banyonun küçük ve tuvaletle beraber olması, evin beton olması konusunda yoğunlaşmaktadır. Binaların çoğunluğunun çatısının olmaması üst katlarda oturanların yağmur nedeniyle nemden ve güneş nedeniyle de sıcaktan rahatsızlıkları bulunmaktadır. Panel tipli evlerde katlar arası izolâsyon oldukça zayıf durumdadır. Son kattan zemine dökülen su çok rahat üç-beş kat aşağıya kadar inebilmektedir. Ses izolâsyonu da aynı vaziyette kötü durumdadır. Konutlardan şikayetler, tuvaletle banyonun bir arada olup ayrı bir tuvaletin olmaması konusunda yoğunlaşmakta ve apartman dahili havalandırma sisteminin yetersizliği dile getirilmektedir. Ayrıca tuvaletin ve banyonun pencerelerinin mutfağa açılması memnuniyetsizliği daha da arttırmaktadır. Mutfağın darlığı ve lavobanın yanında bulaşık yıkamada ve diğer işlerde istifade etmek için tezgahın olmaması hanımlar tarafından en çok şikayet konusudur. Konutların kapı, pencere, kiriş vb. bölümleri tamamen eskimiş vaziyette ve değiştirilmesi gereklidir. Konutların büyük kısmının giriş kapıları, demirden, ve ortalama üç kilitli, kilitler mekanik olarak birbirlerine bağımlı vaziyette yapılmıştır. İkinci derecede şikayetler, beledi hizmetlerden olan suyun günde altı saat, sabah akşam üçer saat akması gerekir iken onun bile her gün akmamasıdır. Doğal gazın ve elektriğin yetersizliğinden dolayı evlerin yeterli miktarda ısıtılamamasıdır. Ayrıca elektrik, su, gaz ve kanalizasyon tesisleri oldukça eskimiş durumda ve elde edilen hizmetin niteliği çok düşüktür. Şehrin büyük bölümü asgari düzeyde dahi temizlenememiş suyu kullanmak zorunda kalmaktadır. Hatta bazen bu suyu bile bulamamaktadır. Üçüncü derecede şikayetler evin tamiratı, bakımı konusundadır. Apartmanların her türlü bakımı uzun yıllardır yapılmamıştır. Bu nedenle de apartmanların durumu çok kötü vaziyettedir. Yeni yeni bu konuda özel teşebbüsler faaliyete başlamış durumdadır. Bu da genelde sadece evin iç kısmına ait bölgeyi kapsamaktadır. Halen apartmanlarda ortak kullanılan alanlar tamir edilmiş değildir. Malzeme ve işçiliğin iyi olmaması, tesisatların eskiliği ve bakımsızlığı, ses yalıtımının zayıflığı, duvarlarda nem oluşması, sıvaların dökülmesi, komşuların bina temizliğine olan ilgisizliği gibi konularda şikayetler yoğunlaşmaktadır. Konutla İlgili Beğeniler Örnekleme dahil olan ailelerin beğenileri şikayetlerinde olduğu gibi niteliğine göre altı grup yapılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Birinci grup elektrik, su, gaz, kanalizasyon, çöp ve telefon “beledi hizmetler”, ikinci grup tamirat, nem, ısınma ve evin eskiliği “evin bakımı”, üçüncü grup asansör, mutfak, genişlik, dairenin bulunduğu blok, kat, büyüklük, genişlik, banyo, beton, taş, oda sayısı, evin planı, alçaklığı ve balkonu “evin plan ve mimarisi”, dördüncü grup evin bulunduğu yerin merkez, deniz kenarı, ulaşım, rahatlık, gürültü, çevre, bahçe ve komşu durumu “evin çevresi” olarak adlandırıldı. Diğer grup ise her şeyden memnun olanları kapsamaktadır. “Beledi hizmetler” denilen birinci gruptan memnun olanlar %27, “evin bakımı” ikinci gruptaki konulardan memnun olanlar %0, “evin plan ve mimarisi” denilen üçüncü gruptan memnun olanlar %17, “evin çevresi” olarak adlandırılan dördüncü grup %35, ve her şeyden memnun olanlar %21’dir. Örnekleme dahil olan aileler, öncelikle dördüncü grupta bulunan, evin bulunduğu yerin merkezde olması, deniz kenarında olması, ulaşımının kolay olması, rahatlığı, gürültünün azlığı, çevresinin iyi olması, bahçesinin var olması ve komşularla diyalogun iyi olması durumlarından dolayı konutu beğenmektedirler. Evin bakımı denilen ikinci gruba giren işlerden hiç kimse memnun değildir. Bu önemli bir sonuçtur. Herkes aynı konudan şikayetçidir. Beledi hizmetler olarak adlandırılan elektrik, su, gaz, kanalizasyon, çöp ve telefondan memnuniyet düzeyi yüksek gözükmektedir. Buradaki memnuniyetin sebebi şehir içi telefon görüşmelerinin ücretsiz olmasıdır. SONUÇ Araştırmada, Bakü’de gecekondu ve apartmanlarda oturan ailelerin konuttan memnunluk durumu ele alınmaktadır. Bakü şehir merkezi ile Abşeron (rayon) ilçesinde oturan aileler araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Burada bulunan ailelerden değişik konutlarda oturan toplam 328 hane (random) tesadüf yöntemiyle örneklem olarak alınmış ve anket uygulanmıştır. Örneklemin yoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır. Yaş grupları genç, orta ve yaşlı olarak ifade edilirse en yoğun grubu orta yaş grubu ve evliler teşkil etmektedir. Bakü’de yaşayan aile reislerinin %60’tan fazlasının Bakü’ye sonradan yerleştikleri ve ailelerin büyük çoğunluğunun en uzun süre yaşadığı yer şehirler olduğu tespit edilmiştir. Örnekleme giren ailelerin %55’i 16 yıldan daha uzun bir süredir Bakü’de yaşamaktadır. Ailelerin yapısı genellikle çekirdek aile tipindedir ve çok çocuklu ailelerde, aile ile beraber yaşayan çocuk sayısı azalmaktadır. Hane büyüklüğü ortalama 3-4 kişilik ailelerden oluşmaktadır. İki odalı konutlar %49 ile en yoğun grubu oluşturmaktadır. Konutların oda sayısı ile konutta yaşayan kimse sayısı arasında kısmen uyum olduğu tespit edilmiştir. Konutların yarıdan fazlası özelleştirilmiş durumdadır. Ailelerin şahsi konutu olmayanların %79’luk gibi büyük bir kesimi 100$ ve altında kira ödemektedir. İşçi ve serbest çalışanların oranı birbirlerine yakın olmakla birlikte memurların çoğunlukta olması, Bakü’nün Başkent ve bürokrasisinin merkezi olması ile açıklanabilir. Aile reislerinin %47’lik dilimi 100$’dan daha fazla gelir elde etmektedir. Birden fazla konutu olanların az olması, Sovyet döneminde çıkarılmış olan ve halen devam eden konut kanunun etkisi fazladır. Bakü’de yaşayan 70.000 aile devletten konut alma sırasında, konut alabilmeyi beklemektedir. Ancak konutlarını yakın gelecekte alabilmeleri mümkün değildir. Ailelerin çoğunluğu misafir ağırlamak için konutunu uygun bulmamaktadır. Konutun büyüklüğü arttıkça, misafir ağırlamaya uygun konutta oturduğunu düşünenlerin oranı artmaktadır. Ailelerin sosyal çevreye ilişkin değerlendirmelerinden, komşularla olan ilişkiler, arkadaş ve akrabalara yakınlığının ön sırada yer aldığı görülmüştür. Araştırmada, ailelerin yarısının apartman dairesi almak istediği tespit edilmiştir. Bu oran, şartları iyi olmayan, eskimiş gecekondu evlerinde oturan ailelerin, şartları daha iyi olan, daha sağlıklı, yapı ve çevresi daha düzgün bina evlerinde yaşamak istemesinden dolayı yüksek çıkmaktadır. Ailelerin %63 gibi yüksek bir oranı iş yerine 30 dakikadan daha az sürede işine ulaşabilmektedir. Ailelerin %63 gibi yüksek bir oranı iş yerine 30 dakikadan daha az sürede işine ulaşabilmektedir. Şehir içi ulaşımda toplu taşıma aracı olarak en çok belediye otobüsü ve metro kullanılmaktadır. İnsanların büyük çoğunluğu işyerine ulaşmada ya hiç vasıta kullanmamakta ya da bir veya iki vasıta kullanmaktadır. Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel anlamda konutların genişliğinden, hane halkına yeterliliğinden, çevresinden ve şehir içi ulaşımından memnun oldukları tesbit edilmiştir. Ancak aile reislerinin konutlarının malzeme ve işçiliğin kötü olmasından, daha çok küçük konutlarda tuvaletin ayrı olmayıp banyo ile birlikte olmasından, ısınmasından, kullanım alanlarının dar olmasından, planından ve mimarisinden şikayetçi oldukları tespit edilmiştir. KAYNAKÇA 1. GÖRMEZ, Kemal: “Ailenin Yaşadığı Mekanlar”, Türkiye Aile Yıllığı, 1991, AAK Yayını, Ankara 1991. 2. GERAY, Cevat: “BM Konut Yılında:Konut Kooperatiflerinin Yönetsel Sorunları”, BM Türk Derneği Yayınları, Ankara 1988. 3. KAPLAN, Mehmet: Toplu Konutlarda Oturan Ailelerin Konuttan Memnunluk Durumu (Eryaman örneği), T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, Ankara, 1996. 4. Azerbaycan Statistik Göstericileri: Azerbaycan Respublikası Dövlet Statistika Komitesi 1995, Daimi Ahalinin Yaş Grupları Üzre Sayı. 5. Azerbaycan Respublikasında Devlet Mülkiyetinin Özelleştirilmesi Hakkında, 07. 03 1993 tarihli Azerbaycan Respublikasının Kanunu. 6. Texniki İnventerlaşdırma ve Mülkiyyet Hüquqlarının Qeydiyyatı İdaresi, 28.C 301721 sayılı, 23.01.1998 tarihli yazı. 7. GULİYEV, Agşin: Menzillerin Özelleştirilmesi, “Kanun” İçtimai-Siyasi Hukuk Jurnalı, Elave No:5, Bakı 1995. 8. MİRZEMEMMEDOV, Söhrab: Kompas, “Menzil Kirayesi” Dekabr 1997. 9. Azerbaycan SSR Menzil Kanunu, 1982. 10. Menzil Ehtiyacı Ne Vaht Ödenilecek?, Azerbaycan, 15.03.1995. 11. Ssuda İle “Ev”lenecek, Zaman Azerbaycan, 05.03.1998. 12. İktisadiyyat, “AYNA”, 17 May 1997 Şembe. 13. EREL, S.S.- TELSİZ M.: Ailelerin Konut Değiştirmede Konut Ve Çevre Özelliklerine İlişkin Tercihleri, Türkiye’de Konut İhtiyacının Karşılanmasında Uygulanan Yaklaşımların Değerlendirilmesi, İTÜ Mimarlık Mühendislik Fakültesi, Mimari Planlama Ve Tasarlama Araştırma Merkezi, İstanbul 1983. 14. KAHRAMAN, Yavuz: “Azerbaycan’da Konut Sorunu Geçmişten Gelen Miras Ve Bugünkü Durum, Qafqaz Üniversitesi 1996-1997 Haftalık Seminerleri, Bakü, 1998.