Editorler ve Çevirmenler
Transkript
Editorler ve Çevirmenler
Editörler ve Çevirmenler Tarihsel ve Eleştirel Bir Bakış Gökçen Ezber © MMX Bazı önemli sorular: • Editör kimdir? Ne iş yapar? Hangi niteliklere sahip olmalıdır? Görev alanının sınırları nedir? • Editörün sorunları, yazar ile okur arasındaki konumu nedir? • Dünyada editörlük işi nasıl yapılıyor? • Türkiye’de editörün konumu nedir? • Kitaplar üzerinde editörün hak talebi nedir? • Editör-yazar/çevirmen arasındaki ilişki nasıl düzenlenmelidir? • Yazar ve çevirmenin gözünde editörün hükmü nedir? Editörlüğün Türkiye’deki Geçmişi “Basım yoluyla çoğaltılacak eserlerin yazıları açık, güzel ve yanlışsız olacağından talebeler ve öğretmenler okudukları ve okuttukları eserin doğruluğundan emin olurlar … Basılmış eserlerin başlarına kısa ve sonlarına uzun fihristler eklemek suretiyle istenilen bir şeyin eserde kolayca bulunması sağlanır.” İbrahim Müteferrika (1670-1745) ’nın Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya sunduğu Vesiletü’t-Tıbaa Rönesans Avrupası • Eski metinlerin manastır kütüphanelerinde keşfedilmesi ve matbaa aracılığı ile yayınlanması • Tüccar kimliği taşıyan yayıncılar ve aydınlar Aldo Manuzio (1450-1515) Rönesans Avrupası yayınevi sahipleri ve yazarlar arasındaki ilişki telif hakkı / kitabın sahibi Editörlük Kurumunun Oluşumu 1950’ler’e dek editörün işlevleri dünya genelinde yayınevi sahipleri tarafından yürütülüyor. Editörler ve Yazı Karakterleri: İngilizce’deki “edit” fiilinin sözlük tanımları: • assemble, prepare, or adapt (an article, a book) so that it’s suitable for publication; • prepare an edition of (a literary author’s work), especially by researching manuscripts; • be in overall charge of the content and arrangement (of a newspaper, journal, etc); • reword, revise or alter (a text) to correct, alter the emphasis, etc. Editör’ün iş tanımları: “Bir kere ya yazarı, ya da eseri buluyor veya bir dizi başlatıyor. Ortada var olmayan bir iş çıkarıyor… Daha sonra bu eseri yayın kuruluna kabul ettirmesi gerekiyor. Sonra yayın programını ve iş planını çıkartıyor, telif haklarının satın alınmasıyla, çevirmen bulmakla uğraşıyor, bu işleri takip ediyor. Dosya eline ulaştıktan sonra ilk okuma yapılıyor, yazarla ve çevirmenle ortak bir çalışma içine giriliyor. Editör kitabın kapağına, nasıl sunulacağına karar veriyor. Kitap yayınlandıktan sonra tanıtımına da karışıyor” (Celal; 2004). Yayınevi içinde editörün işleri: Yazarın ya da yapıtın bulunması Bir kitap dizisinin başlatılması Ansiklopedi ve benzeri bir yayın projesi oluşturması Yazarın/yayının yayın kuruluna kabul ettirilmesi Yayın programının ve iş planının çıkartılması Telif haklarının satın alınması için gerekenlerin yapılması Çevirmen bulma süreci Dosyanın tesliminde ilk okumanın yapılması Yazar ve çevirmenle yayın sürecinde ortak bir çalışma yürütmesi Kitabın kapağına, sunuş biçimine Kitabın yayınlanmasından sonra tanıtımı ile ilgilenmesi “Editors review, evaluate and edit manuscripts, articles, news reports and other material for publication or broadcast, and co-ordinate the activities of writers, journalists and other staff. They are employed by publishing firms, magazines, journals, newspapers, radio and television networks and stations, and by companies and government departments that produce publications such as newsletters, handbooks and manuals. Editors may also work on a freelance basis. [In addition they may] specialize in a particular subject area, such as news, sports or features, or in a particular type of publication, such as books, magazines, newspapers or manuals” (Mossop 2000: 10). Editör ve yazar arasındaki ilişki -Editör yazarla birlikte çalışan biri -Editörün yazara müdahele yapabilimesi -Editörleriyle birlikte yayınevi değiştiren yazarlar -Yazarın editörüne duyduğu güven, editörün gücünün göstergesi -Türkiye’de yazar ve editör arasındaki çekişme Producers of materials like paper, typeface, glue, ink, etc. Authors Translators Literary Agencies Artists Presses Source of capital: banks, investors, etc. Publisher Whosalers and mediators Institutional Customers; schools, libraries, etc. Collective distribution Exporting customer Foreign Marfket Direct post Subscription sales Bookclubs Bookshops Reader 1400 1200 1000 1990-1991 1991-1992 1992-1993 1993-1994 800 1994-1995 600 1995-1996 400 1997-1998 200 1996-1997 1998-1999 1999-2000 0 (Index Translationum on http://databases.unesco.org/xtrans/xtra-form.html) 400 350 300 250 200 150 100 50 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 2000 2001 2002 2003 0 1981 ve 2004 yılları arasında yayıncıların TÜYAP Kitap Fuarı’na katılım oranları Türkiye’deki yayıncılık sektörüne tarihsel bir bakış: 1940’lı ve 1950’li yıllar 1960’lı ve 1970’li yıllar 1980’li ve 1990’lı yıllar Editör’ün Türk Yayın Sektörü’ne Girişi: çevirmen-editör’ler ? Celal Üster “Birçok yayınevi yabancı kitapları çevirmenlerden öğrenerek yayınlamıştır Türkiye’de. Şöyle söyleyeyim, bugün bile birçok yayınevinin başında bulunan insanlar dil bilmiyorlar. Çevirmenlerden beslenmişlerdir, onların bilgilerinden beslenmişlerdir. Şu ya da bu biçimde” (Üster 2004: 119). Murat Yalçın “Türkiye’de editörün yapması gereken işi farklı bir biçimde çevirmen üstlenmiş durumda aslında, değil mi?” (Yalçın 2004: 33). Celal Üster “Bence çevirmenlik bir meslek hala olmadı Türkiye’de. Ama ben şunu anlıyorum: Diyelim otuz senedir çeviri yapıyorum yaklaşık ve benim artık, çevirdiğim kitaplarla, başka bir iş yapmadan, düzgün bir aydın hayatını sürdürebilmem gerekir diye düşünüyorum. Eğer bu olmuyorsa, bu bir meslek değildir zaten . . . Ama bunun tabii nedenleri bütün bir yayın dünyasıyla ilgili, Türkiye’nin sorunları ile, kültürle ilgili” (Üster 2004: 128). Piyasada neden çok sayıda kötü çeviri var? “Birçok kötü çevirinin yayınlanmasında belki şunun da h iç azımsanmayacak bir payı var: birçok genç insan, çevirmen olmak gibi bir niyeti olmadığı halde, mesela öğrencilik döneminde, geçiş dönemi, ek bir gelir sağlamak için gidiyor yayınevinden çeviri alıyor. Bunların sayıları da çok fazla. O yayınevi de bu tür insanlara çeviriyi ucuza yaptırıyor” (Üster 2004: 133). Yurdanur Salman “Ülkemizdeki en büyük yayımevlerine baktığımızda bir ikisi dışında çoğunun tam zamanlı profesyonel düzeltmen, danışman ve çevirmen kadrolarının bulunmadığını görürüz” (Salman 2002). Türkiye’deki yayın sektöründe profesyonel çevirmenin tanımı: “Profesyonel çevirmen, kalıcı ve düzenli bir gelire sahip olmayan, kendisinin ve birlikte yaşadığı ya da bakmakla yükümlü olduğu kişilerin ihtiyaçlarını karşılayacak gelirden yoksun, hiçbir sosyal güvencesi, geleceği olmayan kişidir” (Işık Ergüden 2003: 52). Teşekkürler! Gökçen Ezber, MA Kaynakça: • • • • • • • • • • • • PAKER, Saliha “Turkish Tradition” in Routledge Encycleopedia of Translation Studies. (ed. Mona Baker). Routledge. 2002 “Translation as Terceme and Nazire: Culture-bound Concepts and their Implications for a Conceptual Framework for Research on Ottoman Translation History” in Cultural Transgressions (ed. Theo Hermans). St. Jerome Publishing SHAVIT, Zohar “Canonicity and Literary Institutions” in Empirical Studies of Literature, edited by Elrud Ibsch, Amsterdam: Rodopi. TAHİR-GÜRÇAĞLAR, Şehnaz The Politics and Poetics of Translation in Turkey: 1923-1960, Doctoral thesis in Translation Studies, Boğaziçi University: İstanbul. BOURDIEU, Pierre 1995 Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. (Trans.Hülya Tufan) İstanbul: Kesit Yayıncılık The Rules of Art. (Trans. Susan Emanuel) London: Polity Press EZBER; Gökçen Aspects of Agency in the Case of Editor-Translators in the 1990s Turkey, Unpublished Thesis, Boğaziçi University