PDF ( 7 )
Transkript
PDF ( 7 )
TRABZON ILI'NIN SANAYI CO~RAFYASI OZELLlKLERI The Features of Industrial Geography of Trabzon Province Doc. Dr.lbrahim GONER* Doc. Dr. Hakh YAZICI** Yrd.Do<;. Dr. Serkan DOGANAY** Ozet: Trabzon, OsmanIt Donemi'nden kalma potansiveli ve Cumhuriyet Donemi'nde zaman zaman htzlanan sanavilesme hareketine ragmen bu alanda yeterince geli~memt~ illerden biridir. Doga! zenginliklerin fazla olmaVtg buvuk ulusalpazarlardan uzak olusu, nitelikli i~gucii eksikligi, alwapt vattnmlanmn vetersizligi, ulasttrma malivetlerinin yiiksekligi, gelir diizevinin vetersizligi nedenivle i( talehin du~uk sevivelerde olmast vedifP olumsuzetkenler ozel sektoru vaunm yapmaktan cavdtran belli ba~1t unsurlar arastndadtr. Savtsa! baktmdan Trabzon sanayiinde "ku(uk isletmeler" hakimdir. Ancak, caltsanlar savtst ve katmadeger kriterleri esasaltndlgl11da, il sanaviinde buyuk tesisler one ge(mektedir. flin tesis saVISI baletmmdan basta gelen sanavi kolu dokuma-giyim-deri ve mamulleri sanavii sektoru, caltsanlar savtst baletmtndan basta gelen sanavi daft ise gida-idei ve tiitiin sanavii seletbrudiir. Bu durum, Trabzon sanaviinde tiieetim mallart iireten sanavi kollarmm hakim durumda oldugunu gostermektedir. Trabzon llindee! sanavitesislerinin ve sanavi i~(ilerinin buyuk biretsnu, niiius, verlesme ve iktisadi [aalivetlerin vogunluk leazandlgl ktyl kesiminde toplanmtsttr. Bu toplanmada, ktVt eesiminin, tartmsal hammadde kavnalelan, i~(i, pazar, ulastm ve sermave birileimi gibi sanavinin ana kurulus [aktiirleri aastndan elverisli kosullara sahip olmast ba~ rolii ovnamtsttr. Buna karstltle, i( kesim- * Mug/a Universitesi, Egitim Faleiihesi, iI/lug/a. •, AtaUirk Univerdtesi. kiizII11 Karabetnr Egliim Faleiiltesi, Erzurum. lerde ver alan Tonva, Salpazart, iVIafka, Havrat, Cavkara, Dernekvazan, Duzkov ve Kopriiba?1 ilcelerinde fok az savtda sana)Ii tesisi bulunmaetadtr. Abstract : Despite the potential inherited from the Ottoman Era and industrial developments which sporadically gained acceleration in the period of Republic, Trabzon is one of the underdeveloped provinces in this respect. Due to lack of natural resources, being far away from the national markets, lack of qualified manpower and investments in infrastructure, high cost of transportation, low income level and other negative factors are some of the reasons which deter the private sector from investing in the area. Small industries are dominant in the industrv of Trabzon Province. But when the number of the employed and value-addedcriteria are taken into account, big plants are great in number. Outstanding industrial sector regarding the number of plants in the industrv of weaving-leather and their products. In terms of manpower the major industries are food-alcoholic drinks and tobacco industries in Trabzon. Maiorit» of the industrial plants and workers are centred along the coast where population, settlement and economic activities have intensified. That the coastline has suitable conditions in terms of main establishments factors of the industry such as agricultural raw materials, manpower, transport and the accumulation of capital playeda major role in this centralization. On the other hand, there is a ver)l limited number of industrial plantsin the townsof Ton)la, $alpazan, iVIafka, Havrat, Cavleara, Dernekpazan, Duzkoy and Kopruba?/, which are located in inner areas. TRABZON ILI'NIN SANAVI COGRAFYASI OZELLlKLERI The Features of Industrial Geographyof Trabzon Province GIR1$ Dogu Karadeniz Eolumu'nde yer alan Trabzon lli 4 685 km('lik yuzolcilmuyle ulke topraklanmn % 0.6'sm1 kaplamaktadir. 11 topraklan yonetsel bakimdan, bandan Giresun'un Eynesil, guneyden Cumushane'nin T orul ve Merkez, Bayburt'un Aydmtepe ve Merkez, dogudan Rize'nin lkizdere ve Kalkandere ilceleriyle cevrilidir (Sekil l). Ilin kuzeyinde 114 km'lik Karadeniz kiY11an uzamr; gLineyinde ise Kuzey Anadolu Daglan dogal bir set gibi yukselir. Trabzon, oteki Dogu Karadeniz Bolumu illeri gibi oldukca daglik bir yorede yer ahr. 11 topraklannm % 30'u daghk, % 60'1 kiyidan icenye dogru gittikce yukselen ve ortalama egim degerleri 25-30( arasmda degi§en alanlar bicimindedir. Kalan % 10'luk kesim ise duzluk alanlardan olusrnaktadir. 11, yerustu su kaynaklan bakimmdan cok zengindir. Akarsular, ilin gune- yindeki yuksek daghk yorelerden dogar. Akislan duzensiz olan bu akarsular, guneydeki yuksek dag sualan ve platolarda derin vadiler acarak Karadeniz'e ulasir, Bu akarsulann hemen tumu, cok kucuk ahivyal kiyi duzlukleri olusturur. Ildeki akarsulann uzunlugu 50 km'yi pek asmaz. En buyuk akima karlann ve buzlann eridigi aylarda erisen ve yatak egmilen oldukca fazla olan bu akarsular zengin bir hidroelektrik potansiyeline sahiptirler. GLineydeki karasal Dogu Anadolu'dan yuksek siradaglar ile aynlan il topraklan surekli bir buharlasrna kaynag; olan ve aym zamanda sicaklik rejimini belirleyen Karadeniz sayesinde her zaman nemli ve iliman subtropikal bir iklimin etkisindedir. Bu olumlu etkiler ozellikle kiyi kesiminde daha belirgindir. Buna karsilik guneydeki yuksek daglara yaklasnkca sicaklik degerlerinde buyuk dusme gorulin-Kiy, kesiminin en belirgin termik ozelligi yaz ve kr§ aylan az sicaklik Iarkirun az olmasidir. Eakr sartlan nedeniyle biraz daha alan Trabzon (yillik ortalama yag1§ 823 mm) ve Tonya (Y11hk ortala- ma yagl§ 979 mm) disinda yagislar kiyi seridi boyunca Y11da 1000 asar (Vakfikebir 1310 mm, Surmene 1291 mm). En cok yag1§ sonbahar ve k1§ ayDogu Co q r a f y a Dergisi 5 161 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province lannda,en az yagl§ ilkbaharda duser. to ! 20 km I Seiil «. Trahzon Ui'nin Loleasvon Hantasi. Her zaman nemli subtropikal iklim sayesinde il topraklan, 2000 m'yi asan daghk kesimler dismda, dogal orman alarudir. Ama ozellikle kiyi seridinde bu ormanlann ~ogu tahrip edilmis, yerini tanm alanlanna ve cah formasyonuna birakrmsnr. Cunumuzde il alan 111m % 23.4\i ekili-dikili alanlardan, % 39'u orman ve fundahk alanlardan, % 24'u cayir ve meralardan, % 14'u ise unin getirmeyen alanlardan olusmaktadir. 1997'de 846876 kisilik nufusuyla ulke nufusunun %. l.4'unu banndiran Trabzon, bu acidan 21. il durumundaydi. Aym yil ilde km'de 182 kisi yasiyordu. Bu sayi ulke ortalamasmm (82 kisi) cok irzerindeydi. Trabzon Ili'nin 4 685 kmt'lik yonetim bolgesi icinde merkez ilceyle birlikte 18 ilce, 6 bucak ve 543 kay yonetim birimi bulunmaktadir. 162 Eastern Geographical Review 5 TRABZON lLl'N1N SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI A- Trabzon Sanayiinin Kurulu~ Yen Faktorlen 1. Hammadde Kavnaelan Hanan ve yagl§h bir bolgede yer alan Trabzon Ili'nde ekonomik yasam bu- yuk olcude sanayi bitkilerinin agirlikta oldugu tarla tanmiyla rneyvecilik ve hayvanciliga dayamr. Ilde, sanayi bitkilerinden tutun, <;:ay, patates, tahillardan rmsir, baklagillerden fasulye ve cesitli sebzeler iiretilir. Tahil, baklagiller, patates ve sebze {iretimi yerel tuketime yoneliktir. Basta hndik olmak iizere <;:ay ve tutiin ilin bas- hca ticari tarim urunleridir. Trabzon, hayvancihk ve hayvan urtinleri bakirnmdan Dogu Karadeniz Bolurnu'niin en onemli ilidir. 11 tanmsal iiretim degerinin % 32.1 'i hayvancihktan saglann'. !Iin hayvan varhgmda sigmn agnhkh bir yeri vardir. Her aile 34 bas slgn yetistirir. llde, <;:ayn ve meralann buyuk olcude daralmasi yiizunden, mera hayvancihgnun yerini besi hayvanciligi almaktadir. Ozellikle, slit slglrclhgl hizla gelismektedir. llde eskiden beri geleneksel olarak ancihk da yapilmaktadtr. Kiyrda bahkcihk gelismistir ve bazi yillarda <;:ogu hamsi olmak uzere avlanan su urunleri miktan 20 000 tonu gecer. Ancak ilin 1999 yilindakl su urunleri iiretimi 5 683 ton kadardi. Uretilen bu su iirunleri, halkm bashes besinini olusturdugu gibi, bahkyagi ve balik unu fabrikalannm kurulmasina da zemin hazirlarrnsur. Aynca bu iktisadi faaliyet kesimi ilde balikci teknesi yapimmm gelismesini de tesvik etmistir. Trabzon il alanmm yaklasik % 39'unu kaplayan ormanlardan iiretilen tornruk, ilin diger onernli bir endustriyel hammadde kaynagidir. 1999 yilmda Trabzon ormanlanndan 16316 m( tomruk, 5 069 m( maden diregi, 2 tel direk, 316 m( sanayi odunu, 2118 m( kaglthk odun ve 3 799 m( de yakacak odun elde edilmistir-. Bu hammadde kaynagina bagh olarak ilde, gelismis bir orman urunleri sanayii vardn. [eolojik yapisinda volkanik olaylann onemli rol oynadigi it topraklannda, cesitli maden yataklanna rastlamr; ama <;:ogu rezerv bakirmndan yetersiz ya da ulasilmasi zor yerlerdedir. MTA yetkililerinin calismalan sonucu il simrlan icinde 54 adet metalik maden (baku, kursun, cinko, demir ve manganez) yatak ve zuhuru tespit edilrnistir-. Bu yataklardan 8 tanesinde rezerv belirleme cahsrnalan yapilmisur. Bu yataklarda; 95 415 ton metal balm, 24 940 ton kursun, 30 590 ton cinko tespit edilmistir. Bunlardan Siirrnene-Kutlular yatakla- Dogu Co q r af y a Dergisi 5 163 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province n Karadeniz Bakn lsletmeleri tara£mdan 1985-1995 yillan arasmda isletilmistir. Ma<;ka-Gi.imu§ki kursun-cinko yatagl ise 1992 yihndan bed ozel bir sirket tara£mdan isletilmektedir. Trabzon Iii simrlan icinde 15 adet endustriyel hammadde yatak ve zuhuru tespit edilmistir. Bu yataklarda; 426300 ton seramik sanayii hammaddeleri (kaolin, illit, bentonit) ve milyonlarca ton insaat sanayi hammaddeleri (kil, kirectasi, tras, tugla-kiremit topragi ve granit mermer) belirlenmistir. Bunlardan Merkez llce-Duzalan (kil), Ma<;ka-Altmdere )kire<;ta§I), Arakli-Tasonu (kiltasi, kirectasi) ve Arsin-Kuzguncuk (tras) yataklari Trabzon Cimento Sanayii tara£mdan isletilmektedir. 2. Nuius lie l?giicii Trabzon nufus buyukli.igu bakimindan Turkiye'nin nispeten onernli illerinden biridir. 1997'de 846876 kisilik niifusuyla 21. il durumunda olan Trabzon'da, ulke toplam niifusunun % 1.4'u yasiyordu. Aym yil, il nufusunun % 43,5'i kentsel nufustan, % 56,5'i ise kirsal nufustan olusmakta idi. Bu sonuc ise il niifusunda kirsal nufusun agnhgmm gunLimi.izde de surdugunu gostermektedir. Ilin 10 OOO'in iizerinde niifusa sahip yerlesmeleri, Trabzon (182 552), Akcaabat (36 059), Vakhkebir (31442), Besikduzi; (26565),0£ (22 185), Arakh (17 312), Surmene (17220), Ma<;ka (13 596), Tonya (11422) ve Yomra (10 254)'dn. II nufusunun (1990'da 795 849) % 34.2'si cocuklar (0-14 ya§ grubu), % 60.5'i yetiskinler ( 15-64 ya§ grubu) ve % 5.3'tl de yaslilar grubunda (65 yas ve iistii) yer tutmaktadir. Bu oranlar da gosteriyor ki Trabzon nufusunda, gen<; nufus kitlelerinin toplam nufustaki paYl oldukca yuksektir. Trabzon sanayi sektoriinun istihdama katkisr cok dusuktur. Nite- kim, 1990 sayirmna gore, il £aal nufusunun % 6,42'sini olusturan 23941 kisi sanayi kesiminde cahsryordu." Ilde, istihdam olanaklannm kisith olmasi, artan nufusunun bir kisrmrun issiz kalmasma yol acmaktadir. Bunun bir sonucu olarak, Trabzon, disa go<; verme bakirrundan Turkiye'nin en onde gelen illeri arasmda yer alir. Ildeki vasifsiz iscilerin, yeni kurulacak sanayi tesisleri icin potansiyel bir i§guci.i olusturduguna siiphe yoktur, Ancak bu vasifsiz i§gi.icii kitlesinin egitilerek usta £abrika iscileri durumuna getirilebilmesi icin zamana ihtiyac vardir. Trabzon ilinde mevcut olan 24 000 civanndaki sanayi i§guci.inde belli bir kultiiriinun 164 soylernek mumkundur. Dolayisryla vasifsiz i§<;i- Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI lerin egitilerek usta birer sanayi iscisi durumuna getirilmesinde, bu kesimin bilgi ve yararlamlabilir. Aynca ilde geleneksel el sanatlan da- 1111da uzmanlasmis cok sayida i9guci-i bulunmaktadir. Bunlann organize edilerek fabrika iscileri durumuna getirilmesi, istihdam ve endustriyel uretimin artunlmasi acismdan buyiik cercevesinde '''U'. UIClll saglayabilir. Dogu Karadeniz Silah Pro- T1SA$ (Trabzon Silah Sanayii A$) bu yondeki giri- guzel bir ornegini olusturur. 3. Enet] Uretimi Bugunkii bilgilerimize gore Trabzon, petrol, dogal gaz ve kornur gibi ya- kit yoksun olan bir ildir. Buna karsihk, ilin hizh akisli hlc;uk akarsulannm yuksek bir hidroelektrik potansiyeli bulunmaktadir. Ilde, elektrik ureten tesis yoktur. Ihtiyac duyulan elektrik enerjisi enterkonnek- Dolayisiyla ilde enerji kaynaklannm te sisteminden tesislerinin lokasyonu uzerinde bir etkisinin bulunmadigmi ;'U'Vlr:Vr:- biliriz. Bir toplumun kalkinmasi, ve uretimi arasinda yakm bir ilgi basina yillik elektrik tuketirni ile Dolayisiyla, bir ulke veya bolgede kisi 0 ulke veya bolgedeki sehirlesrne ve sanavues hakkmda aok bir fikir verir. me 1995 yili verilerine gore, Trabzon Ili'nde kisi ba9111a elektrik 437 kws kadar olup bu miktar 970 kws olan ulke genelinin oldukca altmdaydi.v Ilde toplam (351 820 000 kws) en £azla elektrik tuketimi meskenlerde- dir (% 41.5). 1kinci snada ise sanayi (%22.1) gelmektedir 7 Ilde sanayi minin elektrik tuketimindeki pay1, Turkiye geneli icin % 48.3 olan orana re oldukca dusuk bir Bu da, ildeki sehirlesme ve sanayilesme dii- ulke geneline gore daha dY9Uk olmas111111 bir sonucudur, Elektrik enerjisinin yam sua Trabzon Ili'nde £aaliyette olan ve sanayi siciline kayitli sanayi kuruluslan tarahndan 1994 yih itibariyle 1 242 ton motorin, 7680 ton fuel-oil, 63 736 ton odun-komiir ve 16920 ton petrokok kullamlmrsur.f 4. Ulastm Faalivetleti Bilindigi uzere ulasim £aaliyetlerinin, modern sanayi tesislerinin kurulmave geli 9mesi uzerinde cok buyuk bir etkisi vardir. C;:i-inku, sanayi tesislerine hammaddenin tasinmasi ve uretilen urunlerin pazarlanmasi, iscilerin tesislere S1 gidis-gelisleri, hammadde ve pazar sahalanyla haberlesmenin saglanmasi icin Dogu Co q r af y a Dergisi 5 165 The Features of industrial Geography of Trabzon Province kara, dernir, deniz ve hava ulasimi ile haberlesrne sistemlerinin gelismis olmaSl gereklr''. Bolgenin topografik ozelligi nedeniyle en onernli ulasim aksi, sahilden ge- cen ve kiyi yerlesimlerini ulkenin diger kesimlerine baglayan karayoludur. Bu aksin disindaki mahalli ulasim baglannlan zayifnr. E-390 karayolu, Dogu Karadeniz Bolumu'nun en onernli limam olan Trabzon Limani'm Curnushane uzerinden Erzurum'a, oradan da E-23 karayolu ve Dogubeyazn Simr Kapisi uzerinden Iran'a baglar. Bu nedenle Trabzon, tarih boyunea zaman zaman cok buyuk onern kazanan uluslararasi tiearete sahne olmustur.Iv Ozellikle 1988 yilmda Sarp Sum Kapisinm acilmasiyla, sehrin tiearet fonksiyonu, eskiye ktyaslagerek cesitlilik gerekse potansiyel bakimmdan onemli bir artis egilimine girmi§tir. ll Trabzon'un onemli bir tiearet merkezi 01mas111111, §ehirde sanayi faaliyetlerinin kurulmasi icin uygun kosullar yarattlgl soylenebilir. 1956 Yl1111da yapnrn tamamlanarak hizmete acrlan Trabzon Havaalaru, uzun yillar biiyuk ucaklann inis-kalkisina yeterli olmarrusnr. Aneak, 1973'te baslanlan genisletme calismalan sonueunda bugun her turlu ucagm inip kalkabilecegi durumda bulunrnaktadu. Halen Trabzon Havaalam bircok yerli ve yabanci havayollanna ait degisik biiyuklukteki ucaklann ihtiyaclanna cevap verebilmektedir. Meydamn yilhk kapasitesi 300 000 yolcudur. Havaalarunin meveudiyeti Trabzon'un cografyalarla .olan sosyal, ekonomik ve kultii- rel baglanni guclendirmekternr. 5. Setmave ve Pazar tesislerinin gerek daha genis kapasiteli, gerekse daha makinelesmekte olmalan dolayisiyla gunumuzun sanayi kuruluslan eskilere oranla cok daha fazla sermaye isteyen tesebbusler haline gelrnislerdir. Bu nedenle faaliyetlerinin kurulus sam olarak "sermaye' gun gecrikce onern kazanmaktadir. Buna karsihk "tesis yeri" uzerindeki etkisi, i§<;i unsuru gibi, mobil bir Iaktor olmasi nedeniyle, azalmaktadir.l1996'da il Gayri Safi Hasilasi 136,264 trilyon TL olarak gerceklesmisti. Ay111 yil Trabzon'un yurt ici gayri safi hasiladaki paYl % 0.9 idi. Bu payiyla Trab- zon, iller arasi siralamada 28. dururndaydi. lIde kisi basina dusen 2 137 S'hk Gayri Safi Hasila, Turkiye ortalarnasnun (2 888 $) biraz alundaydi. Kisi basina dusen Gayri Safi Hasila acismdan Trabzon, iller arasinda 40. durumdaydi. Dog Karadeniz illeri arasmda iseArtvin(2 835 $) ve Rize'den (2 598 $) soma en yiiksek kisi basma Gayri Safi Hasila Trabzori'da garliWyordu. 13 166 Eastern Geographical Review 5 TRABZON iLl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI Trabzon lli'nde gelir duzeyinin Turkiye geneline gore biraz dusuk olmasinm, ilde sanayilesme icin gerekli yerel sermaye birikirnini ve: pazar kosullan111 belli bir duzeyde kisnladig: soyleyebiliriz. 1996'da il Gayri Safi Hasilasinm % 24.1 'i tanmdan, % 20.5'i ticaretten, % 15.6'sl ulasnrrna ve haberlesmeden, % 15.2'si devlet hizmetlerinden, % 12.2'si sanayiden, % 5.4'u insaattan ve % 7'si de digerlerinden saglanml§tl 1 4 Bu da gosteriyor ki, Trabzon Ili'nde sermaye birikiminde basta gelen sektorler sirasiyla tanm, ticaret, ulasnrma ve haberlesme, devlet hizmetleri ve sanayidir. Aneak, yerinde yapngmuz mulakatlarda, ildeki sermaye birikiminin il icindeki sanayi yatmmlanndan cok il disindaki yatmmlar icin harcandigi tespit edilmis tir. 1996 yiliitibariyle, ilin sanayi sektoninde: kamu sektorunce 1 adet projeye 8 milyar Tl.Iik (Turkiye toplammm on binde Tsi), ozel sektore verilen yatinm tesvik belgeleri cercevesinde de 21 adet projeye 5 079 604 000 000 TL'lik yaunm yapilrnisti (Turkiye toplamnun % 0.3'u)15 Bu yannrn degerleri de gosteriyor ki, 1996 yilmda il sanayi sektorune yapilan karnu yannmlan oldukca dusiik bir duzeyde kalrrusnr. 1998'de Trabzon Ili'nde, 10'u devlet sektorune, 68'i de ozel sektore ait 01mak uzere, toplam 78 adet buyuk sanayi tesisi (10 ve daha fazla i§<;i calistiran tesisler) vardi. Devlete ait tesislerin, 8 adeti cay fabrikasindan, 2 adeti yap- rak tiitiin islerne tesislerinden olusmaktadir. Sanayilesmede, pazar fonksiyonu da onernli rol oynar. Oncelikle, alim gueli yiiksek kalabalik nufus bolgeleri, sanayi tesisleri cok gtl~lli cekim bol- geleri olusturmuslardir. Boyle olmakla birlikte, pazann bttyLiklligLine ek olarak, sanayi tesislerinin niteligi "kurulus yeri seciminde etkili bir 101 oynar. Cercekten de, dayanikh tuketim mallan ima1 eden bir sanayi tesisinin, mutlaka pazar alan1annda kurulmus olmasi.gerekmez. Buna karsilik, gida sanayiinin pazara daha cok baglmh oldugu goriilur. Giinumiizde ulasim olanaklanrun gelismis olmasi, sana tesis1erinin kurulus yeri seciminde Pazar faktoriinun etkisini azaltmistir. Bununla birlikte, satin alma glicu yuksek ve kalabahk bir nufusun varligi, kisa zamanda ve tasima iicretleri smirh bir pazarlama faaliyetini tesvik edeceginden, sanayiciler genellikle bu gibi yogun nufus bolgelerine yaunrn yapmaYI tereih ederler. 1996 ytlinda, il Gayri Safi HaS11aSllll11 % 44.1'i Merkez Ilce'de, % 16.0'sl Akcaabat Ilcesi'nde, % 6.4\i Of Ilcesi'nde, % 4.9'u Arakh llcesi'nde ve % D'o q u Co q r a ty a Dergisi 5 167 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province 28.6'Sl da kalan 14 ilcede yaratilrmsn. Bu da, pazann buyuklugu acismdan, Merkez Ilce, Akcaabat, Of ve Arakh 01- Trabzon lli'nde basta gelen dugunu gostermektedir. Bunlardan Merkez Ilce, transit tiearet (1997'de 182552 nufus) olmasi merkezi ve ilin tek biiyuk kentsel nedeniyle, Trabzon lli'nin en onernli yerel pazanm olusturmaktadir. Ulke icinde bolgesel olcekli bir tiearet merkezi alan Trabzon sehri, Trabzon 11i etki sahasma da tiearet hizmetleri sunmaktadir. Kentin etki sahasi si- Giresun, Ordu, Cumushane, Rize ve Artvin l11rhdlr1 61997 saYU11 sehrin bu art 1.125.000 do- Iayinda nufus yasiyordu. Aneak bu sahalardaki nufusun alim layisryla da tuketim dusuk olrnasi, sans olanaklanm nispeten kisit- lamaktadir. Buna karsihk: ilin Karadeniz sahil yolu vasitasiyla Trabzon Limam'run mr Kapisi uzerinden Curcistan'a sit ticaret yolunun baslangic noktasinda yer den az do- 51tran- Limam uzerin- kiyisi bulunan ulkelere ve olanaklannm bulunmasi ve ilin ana karayollanyla ulke ilin "Hl'l\I"- avantailar olarak dei~erJlen,:::liriJet)ilir B~ SANAYlNlN YAPISf ve GELlfilMl Trabzon mamul madde ihtiyaci 19. yiizyila kadar elverisli dogal ve beseri kosullan icinde dogan ve maktaydi. OsmanlIlar Doneminde ev ve atolye imalatla karsilan- bezi ve ipek dokurnacihgi, mum ure- tekne yaplml ayakkabicihk ve kuyurnculuk, yorenin onde l Birinci Diinya Savasi'ndan soma, bir ki.i c;: uk Avrupa makine urunlerinin eziei baskisi, ate yandan azmliklardan ustalann Trabzon'dan aynlmasi, Turk usta ve yardimcilanntn savaslarda olmesiyle ilin sanayi kesimi onernli olcude geriledi. Cumhuriyet Donerni'nde Trabzon sanayiinin yaplSl ve gelisirni hakkindaki bilgilerin ana kaynaklanru sanayi sayimlan olusturmaktadir. Aynea, Devlet Istatistik Enstitusiinun "Yilhk Imalat Sanayi Istatistikleri" konulu yaymlan da ildeki sanayi faaliyetlerinin cesitli incelenmesinde yararlamlabi- lecek kaynaklar arasmdadir. 1927 Sanayi Sayu111 sonuclanna gore, Trabzon'da 692 sanayi isyeri vardi (Table 1). Bunlann 215'i tek kisilik, 368'i 2-10 kisilik isletmelerdi. 10'dan cok 168 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI i§~i isyeri saylSl ise 29'du. GorUlLiyor ki bu sayimda Trabzon'daki hi~uk isyerlerinin cok bir bolumu gercekten sanayi isyerleri niteligi r"~l\T"Y- du 1 8 Bu sayimda ve kolu, tanma dayah sanayi idi. Maden islerne ve makine sa- (% 297 sayisi acismdan ilk sirayi alan isvenvie (% 27.2) ikinci sirayi, dokuma sanayii 106 isyeriyle (% slIaYl; orman uriinleri sanayii 56 isyeriyle (% 8.1) dorduncu S1- (4 sHn (% 5.2) besinci srraY1 alrnaktaydi. Kag1t ve ba- 36 raY1; insaat ile maden cikanrn sanayii (3 isyeri) ise oldukca onernsiz sanayi dallanydr. lsyeri Sayisi Cahsan Sayis; 3 38 T anma Dayah Sanayi 297 1 141 Dokuma Sanayii 106 314 Aga<,; 56 121 36 66 188 322 4 10 2 3 692 2 015 Sektorler Maden Cikanm Sanayii T"'rriinJpri Sanayii lnsaa Sanayii ve Makine Sanayii Maden, Maden ](31 t ve Basun iyii Diger Sanayi Dallan I TOPLAM DIE, '1927 Snnavi Savtm: sanavinm gelismesini 1932'de 1927'de Kanunu'ndan (TSK) yararlanabilecek olcek ve UU.LC"UC 16 kurulus vardi. AY111 Kuruluslann 13\i tanma dayah ma bahkyagi ve bu fabrikalarda 542 kisi calismaktaydi. dalinda yer ahyordu. Bunlar hndik kiruretim atolvelerivdi. '-.'LCi'd'e! dokuma dehndaydi.l? 1941' de ise TSK'den YClletll<::tllctll Bunlar, Em- dik kirma, bahkyagi ve sekerieme-nerva uretimivle ugrasan kurulu§lard!.20 Dogu Co q r a f y a Dergisi 5 169 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province Ikinci Dunya Savasi'run, genel olarak tum Turkiye'de oldugu gibi, il ekonomisi iizerindeki olumsuz etkileri nedeniyle 1940'h yillarda Trabzon sanayiinde buyuk bir cokusun yasandig: soylenebilir. Nitekim, 1945 yili verilerine gore, ildeki faal nufusun yalmzca 7 450 kisisi veya % 3.9 kadan sanayi sektoninde istihdarn ediliyordu. 21 1950'li yillann baslanndan itibaren Turkiye genelinde baslanlan topyekun kalkmma hamlesi nedeniyle Trabzon sanayii de bir gelisme surecine girmistir. Ozellikle, kiyi karayolunun bir bolumuniin 1960'lann ortalannda tamamlanmasmdan ve limarun modem yiiklerne tesislerinin yapimmdan soma cevre illerle ve dis ulkelerle ticareti gelisen ilde, ozel kesim de imalat sanayii yatmmlanna yonelrnistir. 1964'te yaynnlanan imalat sanayii sonuclanna gore, Trabzon'da 10'dan cok kisi calistiran 23 isletme vardi. Bunlann 3'li kamu 20'si ozel kesim isyerleriydi. Kamu kesimi isyerleri buyiik olcekli kuruluslardi ve isyeri basma 200 calisan dusmekteydi. Ozel kesim isyerleri ise ortalama 19 kisinin <;ah§tlgl or- ta olcekli kuruluslardi. Bu anket kapsarmna giren tesislerde calisan iscilerin % 61'i, yaranlan karma degerin % 24'u, odenen ucretlerin % 56'Sl kamu kesimine aitti. 22 1970'ler, Trabzon'da ozel kesimin cok ortakh kuruluslar biciminde orta 01cekli yannmlara yoneldigi yillardi. 1950'lerin ortalanndan baslayarak canlanan ticaret ve <;ay, tutiin, hndik tanmindan saglanan gelirin onemltce bir boIumu insaat kesimine yonelirken, bir boliimu de sanayi kuruluslanna kaY111l§tl. 1980 Genel Sanayi ve Isyerleri Sayimi'na gore, ildeki toplam 2502 isyerinin 120'sinde 10 ve daha cok i§r;i cahsiyordu (Tablo 2). Bunlann 30'u gida, 26'Sl metal esya-makine ve techizat imalan, 18'i dokuma, 17'si kimya ve 11'i tas ve topraga dayah sanayii dallanndaydi. Geri kalanlan ise, agar; urunleri isIerne, kaglt, metal ana sanayii ve oteki dallarda idi, 170 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLiKLERI T. l~eri Sayisi SanayiKolu , F<:v.:'l'::' lKi§ilik 2-9Ki§ilik 10ve Daba FazIa Ki§ilik 18 126 39 666 269 379 18 460 97 861 188 Glda-it;ki-TCltCll1 Sanayii ve: Kurk-Deri Sanayii Agar; Urunleu ve Mobilya Sanayii I .~ KaZI( vc BasrmSaaayi! 22 5 16 KtmyaSanayjl 62 10 35 17 Tas ve Toprage Dayah Sanayii 101 23 67 11 Ana Metal Sanayii Metal r-. 16 ve Tasn Araden Sanayu Diger Sanayi Dallan TOPLAM 966 205 12 4 735 26 26 8 16 2 2502 685 1. 747 120 -- -- Table 2. 1980'de Cahsan IW' Savtstna Core Sanavi l'iyerleri Kavnai: DIE, '1980 Gene! Sanavi ve lsverten Savmu, Binnd Asama Ilk Cedd Sonndan. 1992 Genel Sanayi vi: Isyerleri Sayirni'na gore Trabzon Ili'nde, 1925 adet kucuk sanayi tesisi (10'dan az i§~i calisuran tesisler) ve 59 adet buyuk sanayi tesisi (10 ve daha fazla i§~i cahsnran tesisler) vardi (Table 3).23 1980'de ilde 2382 adet kucilk sanayi tesisi, 120 adet buyuk sanayi tesisi bulunduguna gore, demek ki, 1980-1992 devresinde ilin sanayi tesisi sayisinda, kucuk tesislerde % 19.2'lik (457 adet): buyilk tesislerde % 50.8'lik (61 adet); toplamda ise % 20.7'lik (518 adet) bir azalma meydana gelmi§tir. Sanayi tesisi sayisindaki bu azalma, 1980-1992 devresinde il sanayi kesiminin buyuk olciide gerileme gosterdigini ortaya koymaktadu. lldeki 1984 isletme icinde, 641 tesis He (% 32.3) dokuma-giyim esyasi-deri ve mamulleri sanayii sektoru basta gelmektedir. Bunu, 481 tesisle (%24.2) aga~ urunleri ve mobilya sanayii sektoru, 265 tesisle (% 13.4) gida-icki-tutun sanayii sektoru izlemektedir. Daha soma 72 tesisle (% 3.6) tas ve topraga dayah sanayii, 44 tesisle (% 2.2) kaglt-kaglt uriinleri ve basim sanayii, 40 tesisle (% 2.0) kimya sanayii ve 10 tesisle de (% 0.5) metal ana sanayii gelmektedir (Tablo 3). Dogu Cografya Dergisi 5 171 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province Tablo 3. Trabzon'da SanaviKuruluslanmn Seetorel Daii,dwlI (f99.2). Sanayi Biiyllk Sanayi Toplam Tesislerl (1·9 TeslsJerl (10 ve daha kisilik) fazlakisiiik "/,,'51 "/..'si Tesis Tesis Tesis "I,,'sl Kfi~iik 1~~lIY! In SaVisl Gida-lcki Tutnn Sanavii Dokuma-Giyim Esyasi- Deri ve Mamul1eri Sanavii Agar; Urnnleri ve Mobilya vii t veBasnn Sanayii Sanayii e Topraga Dayah Ana Metal Sanavii Metal Esya-Makine ve Tasn Araclan Sanavii TOPLAM D1E, Gene! Snnnvi I'e 1992 SIlViSI 641 -iHt 242 12.3 234 SaVlSl 1.6 265 13A , 0.0 641 32.3 - 0.0 481 24.2 0.0 44 31 44 2.2 . 34 1.7 6 65 3.2 7 0.4 72 2.2 HI 3.6 40 4 0.2 6 0.3 422 21.3 g 0.4 10 431 0.5 21.7 1925 97.0 59 3.0 19841 100.0 Snvtmt, Birincf ve SOI1/l1;!an, Tiirkiye ve lller, '/99.2. itibariyle Trabzon Ili'ndeki 1984 adet sanayi tesisinden 59'unda 10 ve daha fazla i§<;i cahsmaktadir. Bu rakama gore Trabzon sanayi tesisleri biryiik tesislerin oraru % 3.0 kadardir (Tablo 4). Dokuma-giyim esyasi-deri ve sanayii, aga<; urunleri ve sanayii ile kaglt ve ba- sim sanayii kollannda 10 ve daha fazla i§<;i cahstiran tesis bulunmamaktadir. Diger bir ifadeyle, bu dallardaki tesisler turnuyle kucuk tadir. tal ana dallarda ise bu oran % 2.1 He % 60 oynamaktadu. Me· sektorunde 10 ve daha fazla i§<;i cahsnran tesislerin oram % 60'tlr. Metal ana oran He olusmak- etmektedir. Onu % 15'lik bu oran ile istisna sektoru, % 11.7 ile 01(1,,-1('1<1-111111n sek- topraga dayali sanayi sektoru izlernektedir Trabzon'da kucilk sanavmm i§<;i saylsma gore oldugunu ortaya koymaktadir. 172 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERl Tablo 4. Tralrzon'dn Biiyiik Sanavi Tesisleiinin Seletore! Da,~tll1m (1992). Sanayi KoIu Chda-I'ki-Tfitt'ul Sanavii 265 DQk'Un1a~Giyim E~yasl- 641 Deri ve 31 11.7 0.0 MamuUeri Sanayii 481 Agav Otil111eri ve Mobilya 0.0 Sanayii----:::----:::-----t----~t_-----_+_---__JJ 0.0 6 7 6 9 15.0 9.7 60.0 2.1 3J) Knvnal: DiE, CenelSanavi ve lsverten Savin», Birinc: ve \Ie JIIer, ·1992 1992 Sanayi ve lsyerleri Sayirm sonuclanna sek- torunde 10.1331<i§i istihdam edilmekte idi. Bu nya yakmi oram bakimmdan §It l§gucunun ya- sanayii sektorunde.cahsmakta. bu sektoru istihdam urunleri ve mobilya metal e§ya- makine ve ta- ve dokuma-giyim esyasi-deri ve 1l101l1l11l\..1l gida-icki ve tutun tedir (Tablo 5). sektoru toplam istihda- nun % 47.4'unu olusturmaktadir. Bu sektoru ikinci sirada izleyen urun- leri ve mobilya sanayii sektorunde isgucunun % 12.5'i, metal ve sektorunde % 12.3'u, dokurna- giyim esyasi-deri ve rna- tasit sanayii sektoninde ise % 12.0'si bulunmaktadir. Diger sektorlerde istihdam edilenlerin oransal dagihrru dikkate almdiginda bunlann oldukca dusuk oldugu gorulur. Ornegin tas ve topraga dayah sanayiinde istihdam edi1\..111\..11.11 oraru % 7.1, .kimya ve basim % metal ana % 2.1, % 1.1' dir. 1998 Yllhk lli'nde 10 ve 1992'de 59 adet olan isletmelerin savisinda 6 yillik bir silrede 19 Bu artism temel artis Organize Sanayi Bolgesi'nin 41 tesis ile (% (% 32 oramnda) bir soz konusu devrede Arsin acilmasidir. Ildeki bu tesisleri grda-icki-tutun sanayii bastagelmektedir. Bunu 11 Dogu Co q ra f y a Dergisi 5 1 73 The Featuresof Industrial Geography of Trabzon Province tesisle (% 14.1) metal esya-makine ve techizat, 6'§ar tesisle (% 7.6) dokurnagiyim-deri ve mamulleri sanayii ile tas-topraga dayah sanayiiler izlemektedir. Daha soma 5 tesisle (% 6.4) kimya sanayii, 4'er tesisle (% 5.1) metal ana sanayii ve aga<; urirnleri ve mobilya sanayii ve 1 tesisle de (% 1.3) kaglt-Idglt urunleri ve basrm sanayii gelrnektedir (Tabla 6). Tablo 5. Sanavi Kurulusiannda Isuhdam Edilen Top/am l'igiiciiniin Seletorlere Oagtilln! (/992). Sanayi Kii~ilk Kanan Tesisleri kisilik) SaDayi TopllUD Si\lIayl (1-9 Tesisleri (IO ve daha fazlakisilik) %'sl f;alJfan 0/.. 'S1 ''I.'sl f;alltan f;altfan SaVl!Jl Sa\'1S1 Sa"ul 8.8 3916 38.6 4805 Glda-lcki-Tl1ttln Sanavii 889 47.4 . , 12.0 ! 213 l2.0 I 213 Dokuma-<'riyjm E~asl- Deri veMatnttlleri Sanani 1 269 12.5 1 269 125 A~a£ tJliblleri ve Mobil}'ll . - . - - Sana~'ii ~-.s-w , avii Topt!l#a Daylllt AnaMetal Sanavii Meal E~-Makine ve Aruc1an: Sanavii TOPLAM. T~lt 111 121 264 I.l 1.2 2.6 11 1 035 0.1 10.2 4913 48.5 432 455 4.3 l1! 553 1.1 5.5 4.5 719 7.1 204 2.0 213 5220 215 2.1 2.1 1 248 12.3 51,5 111133 100.0 Kavnale: DIE, Gene/ Sanavi vel'iyerleri Savmu, Birinci velleina A1{/l11t1 SOI1lI~/an, I'e lIIer of992 Sanayinin durumuna isci saYlsl acisindan bakildiginda ise; gida-icki-tiltun sanayiinin basta geldigi goriiliir. Metal esya-makine ve techizat sanayii bunu izlemektedir. Daha soma sirasryla: tas ve topraga dayali sanayii, aga<; uriinleri ve mabilya sanayii, metal ana sanayii, kimya sanayii, dokuma-giyim-deri ve mamulleri sanayii ve kaglt-kaglt uriinleri ve basim sanayii gelmektedir. 174 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLIKLERI Tahlo 6. 1998 Yr/ltk lmalat Sanavii lstatistieletine G6re Trahzon'da Biiviil: Sanavi lsverleii(10 Fe Dahn Fazla h(i Calisura» Tesisler) ve Cahsan Savilan. Tesis S••ayi Kolu C'l1da-t\lki-TnUln Sanayii '/.'5i ~i V.·M Sa,"!I 41 52.6 75.6 Dok1ltllll-Giyim E~yaslve Mamullen Den Sana'»;i Aga~ Uronleri ve 6 7.6 Sa'\'lsl 4610 75 4 5.1 303 5.0 1 K.inwa Sanavii 5 1.3 604 6 7.6 4 ~SaRaYU . ._. _ .Basun Sanavii Tal} ve Topr~a Dayalt Metal Ana Sanavii Metal E~ya-Makine ve Tll$lt Araclan Sanayii 11 5.1 14.1 TOPLAM 78 100.0 1.2 20 0.3 122 347 2.0 262 4.3 5.9 361 , 100 5.7 1O(J.C) Kavnai: DIE, Cenel Sanavi \Ie I~yerleri Savimt, Birind \Ie Ileind Asama Sonudan, Tiirkiye Fe Iller, 1992. Buyuk sanayi tesislerinin calisanlar ortalamasina gore ortalama buyukliikleri sanayi kollanna gore degisiklfk gostermektedir. Trabzon ortalamasi 78.2 olan biiyiik sanayi tesislerinde aga<;; uriinleri ve mobilya sanayiinde 75.8, metal ana sanayiinde 65.5, tas ve topraga dayah sanayiinde 57.8, metal e§ya-makine ve techizat sanayiinde 32.8, Kimya-kaucuk ve plastik sanayiinde 24.4, kaglt-kaglt iirunleri ve basim sanayiinde 20.0, dokuma-giyim esyasi-deri ve mamulleri sanayiinde 12.5 gibi <;;ogu sanayi kolunda Trabzon ortalamasmm alnnda buyuklukler gorulmektedir. Buna karsilik, gida-icki ve tutiin sanayii tesisleri 122.4 alan calisanlar ortalamasiyla Trabzon ortalamasmm oldukca tisttinde bir degere sahip bulunmaktadir. 1998 yilma ait imalat sanayii sonuclanna gore, Trabzon'da 10'dan cok kisi calisuran 78 tesisin 10'u kamu 68'i ozel kesim isyerleriydi. Kamu kesimi isyerleri biiyuk olcekli kuruluslardi ve isyeri basina 270 cahsan dusmekteydi, Ozel kesim isyerleri ise ortalama 50 kisinin <;;ah§tlgl orta okekli kuruluslardi, Bu anket kapsamma giren tesislerde cahsan iscilerin % 44.4'ti, yaranlan katma degerin % 48.4'u, odenen ucretlerin % 71'i kamu kesimine aitti. 24 Trabzon lli sanayiinde, isletme i§<;;i sayisi bakimindan, gida-icki-tiitun sa- Dogu Co q r a t y a Dergisi 5 175 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province metal e§ya-makine ve techizat dokuma ve tas-topraga sektorleri, 10 kisi ve uzerinde i§<;i cahstiran % 81.9'luk bir paya sahiptir. Bu dart sektorde calisanlann toplanu da, toplam saiscisi sayisinda % 88.4'llik bir oram olusturmaktadu. Ozellilde 21Oa-11:K1tutun sektorunun toplam tesis sayisinda % 52.6'hk, ~GlllClY'ld'I"lJ,Cl1 LO[Jld,lIllJ:1- da ise % 75,6'hk bir paya sektorde cok tuketim mallan ureten bir olrnasi, ildeki buyuk sanayi tesislerinin bu ·Bu ildeki imalat durumundadir. daha sektorunun ilin 1995'te % 13,3, 1996'da ise % olarak geI<;eJ<le~;mj§tiJ:.L,O karma degerinm h olara1< da, il icindeki paY1 giderek azalrnaktadir. Sonuc olarak, Trabzon'da sanavuesme cabalan !SUllU,llllILC kadar olan donemde istenen il hem kamu hem ozel sektor actmerkezi konurnuna geJ,e111erm§tlr. smdan uygun bir C. SANAYl FAAL1YETIERlN1N DACILI~I taalivetlerinin dagilisinm butesisleri esas ahnarak, tesis saY1S1 ve calisanlar ylik kriterleri kullarulrrusnr. Sanayinin dagilismi metotlarla sunmak bu kriterlere 1998 Yll111a iliskin bir haritasi (Sekil Z). Haritalarna1998 Yillik Imalat Istatistiklerinden yararlamlrrusnr. Tabloda Tde de gorlildligli tesis saY1S1 bakimindan basta ilceleri, Merkez Il<;e, Akcaabat, Of ve Slirmene'dir. si ise Arsin ve Of basta olup bu ilceleri Merkez ce, Arakh ve Surmene Trabzon Ilindeki sanayi tesislerinin ve sanayi iscilerinin buyuk bir kismi, yerlesme ve yogunluk kazandigi kryi kesiminde toplanmisur (Sekil 2). Bu toplanmada, bY1 kesiminin, tanmsal hammadde kaynaklari, i§<;i, pazar, ve sermaye birikimi gibi sanayinin ana kurulus faktorleri elverisli kosullara sahip olmasi bas rolu oynamistir. Buna karsilik, i<; yer Ma<;ka, C;::aykara, Liernekpazan, Diizkoy ve Koprubasi ilcelennde cok az sayida sanayi tesisi bulunmaktadir. 176 Eastern Geographical Review 5 :1 1: " ., " ~ ... ~ ", Sekil>. Trabzon Ili'nde Sanav. Tesisieri ve Cahsurdielan l:jgticii Miktaflnll1 Ilcelere Core Dagtlll11/ (10 vedaha [azla isc: caltsttran tesisler) The Features of Industrial Geography of Trabzon Province Tahlo 7. Tralizon'da SanaVi Kuruluslannm lkelere GireDaglll'il (/0 I'e Daha Fazla I'ili Caksuran Tesisler, '1998). Tesis Sayisi %'si Calisanlar Ortalamasi %'si Merkez Ilce 22 28.2 922 15.1 Akcaabat 7 9.0, 410 6.7 Ill,;e Arakh 5 6.4 729 12.0 Arsin 19 24.4 1 381 22.6 Besikdiizu 1 1.3 25 0.4 1 1.3 30 0.5 Hayrat 1 1.3 247 4.0 Ma<;;ka 2 2.6 70 1.1 Of 7 9.0 1376 22.6 10.0 Duzkoy - --- Surmene 6 7.7 616 Tonya 1 1.3 30 0.5 Vakhkebir 2 2.6 30 05 Yomra 4 5.1 234 3.8 TOPLAM 78 100.0 6100 100.0 Kavnalr: DIE, Ytlht: lmalnt Sanavii Istatistiklen, N98 He Trahzon Ticaret Fe Sanavi Odas: doleitmanlanndan vatatiamlaral: hazulanmtsttr. Bblgeler arasr dengesizligin giderilrnesi ve bulundugu bolgeye uygun sanayiler yaratmada onernli fonksiyonlan olan organize sanayi bolgeleri, il ekonornisinde onernli yere sahiptir. Eu acidan halen biri faaliyette bulunan (Arsiri'de) ve ikisi de kurulus asamasinda clan (Vakhkebir ve Besikduzii'nde) u<;; organize sanayi bolgesi mevcuttur. Arsin'deki Trabzon Organize Sanayi Bblgesi toplam 983 420 m('lik bir alanda kurulmus olup, bolgedeki 25 adet yapl adasmda toplam 104 sanayi parseli rnevcuttur (Fotograf 1). 1999 yih sonuna kadar 74 firrnaya 104 sanayi parseli tahsis edilmis olup, bunlardan 67 adeti hizrnete gecrnistir (Tablo 8). 178 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI Tabla 8. Trahzon Organize Sanavi /1(ilgesi Kurnluslan (1999). , Sektor - Adet Cida 16 Basim-yaym 7 Makine-metal 18 Cam ve cam mamulleri 6 Aga\; urunleri 8 Kimya 5 Tekstil 5 Digerleri 9 TOPLAM 74 -- Kavnae: Trabzon Sanavi ve ticaret Odasi Miidiirliigii leavnlanndan. Trabzan Ili'nde 1999 Yl11 itibariyle 11 adet kucuk sanayi sitesi mevcut olup, bunlarm 6'S1 insaan tamamlanarak faaliyete gecmisti (Tabla 9). Surmene (isyeri saYlsl 126) ve Akcaabat (isyeri saYlsl54) kucuk sanayi sitelerinin insaan devam ediyordu. Ayakkabicilar Kiicuk Sanayi Sites! (Trabzon Kenri'nde), Besikduzu KU<;iik Sanayi Sitesi ve Vakhkebir Kucuk Sanayi Sitesi'nin ise kurulus islemleri tamarnlanrmsti. Table 9. Tralrzon lli'ndelei Hizmeue OlanKiil;ii!? Sanavi Sitelen ('1999) Kii\;iik SanayiSitesi Of Kucuk Sanayi Sitesi Trabzon Marangoz ve MobilyacrlarSitesi Trabzon Keresteciler Ku\;uk Sanayi Sitesi -- Fatih Kucirk Sanayi Sitesi Trabzon Kucuk Sanayi Sitesi Ma\;ka Ku\;uk Sanayi Sitesi TOPLAM /" / /" /" lsyen Sayisi 111 176 18 119 225 73 722 Cahsan Sayisi 460 450 40 415 -972 240 2577 -- Kavnale: Trabzon Sanavi I'e Ticaret Odast eavnlanndan. Do1ju Co q r a ty a Dergisi 5 179 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province 'I. Arsin'deld Trahzon Sanavi CenelC/Jriil1ii'iii D. SANAYI KOllARI a. 1992 ve Tiitiin Sanayii Seletoru ve Isyeri Savimina talama saylSl bakimmdan olusturmaktadir (% en Bu sektorun ilin toplam sanayi tesisi saYlSl ki paYl ise % 13.4 kadardir. Bu bakimdan soz konusu ve mamulleri (% 32.3), aga<; urunleri ve mobilya 24.2) ve metal esya-rnakine ve sanayii (% 21.7) \T'rn_r,pn dorduncu sirada gelmektedir Buradan da, ildeki (% soma ve tUtLl11 sanayii sek- toriine ait tesislerin genellikle biiyiik kuruluslardan olustuklan anlasilmaktadir. Bu ozellikle <;ay fabrikalan ve yaprak tutun isleme atorvetennde daha belirgindir. 1952'de cikartilan yasayla <;ay etkim alanlan genisletilince Trabzon'da da ekimine Fabrikasi 1959' da Eskipazar olan <;aym Daha sonraki yillarda <;ay uretimindeki arnsa bagh olarak kurulan <;ay fabrikalan sunlardi: Of Surmene, Arakli, Hayrat ve Camli Iabrikalan (~'''r"i'ir'or Cunumuzde ilde, 23'u ozel sektore, 8'i de Cay-Kur'a ait olmak uzere lam 31 adet <;ay fabrikasi vardir. Nisan ortasindan eylul sonuna kadar alan 180 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI oonemde calisan bu fabrikalar, <;ay uretimine bagh olarak Surrnene, O£, Hayrat ve Arakh ilcelerinde toplanrmsnr. Soz konusu £abrikalarda cahsan iscilerin yaklasik % 80'i iscilerdir. C;:aym islenmesi sayesinde, Trabzori'da- ki £abrikalarda en az 10 000 insan <;ay kampanyasi doneminde i§ bul- maktadir. Ildeki <;ay £abrikalanmn toplam kuru <;ay iiretim kapasitesi 41 355 ton/yildir. Fmdrk kirrna-isleme fabrikalan da daha cok mevsimlik uretim yapan hlcuk kuruluslardu. 1999'da ilde bu alanda uretim yapan 9 adet tesis vardi. Yil36 300 ton hndik islerne kapasitesine olan bu kuruluslarda kapasite kullanirm cok dusuktur. Merkez Akcaabat, Ma<;ka, Pazar (puro), Artvin Merkezi Ilce, Ardanuc ve Borcka'da yetisen nitunler, Tekel'in yaprak tutun baknn ve islerne atolyelerinde degerlendirtlmektedir. Bunlardan, Trabzon Kenti'ndeki Yaprak Tutun Eakirn ve Islerne Atolyesi'nde, 2000 yilinda 340 personelcalisryordu. Tesisin yaprak tiitun islerne kapasitesi 4 500 ton/yildir. Ancak yoredeki tutun iiretiminin azalmasma bagh olarak kurulus cok dusuk kapasite ile calismaktadir. 2000 atolyede islenen tiitun miktan 624 797 kg (25 842 denk) olarak gerceklesmistir. lslenen Istanbul, Izmir, Adana, Tokat ve Malatya'daki sigara fab- rikalanna gonderilmektedir. Dogu Co q r a ty a Dergisi 5 181 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province Aynea Akcaabat'ta bakrm kapasitesi 6 000 m( tiitiin clan bir yaprak tutun bakirn atolyesi bulunmaktadir. Aneak tuum uretimindeki azalmaya bagh olarak bu kurulusun yillik islerne kapasitesi de 1 000-1 5000 tonlara kadar di.i§mi.i§tur Ornegin, 2000 yihnda islenen tutiin miktan 977 387 kg kadardi. AYl1l yil tesisin personel sayisi, 222 kisi idi. lslenen tutiinler Istanbul, Bitlis, Tokat, Malatya, Samsun ve Izmir'deki sigara fabrikalanna sevk edilrnektedir. Son yillarda yogurt, peynir ve tereyagi sanayiinde islerne, degerlendirme ve pazara arz bakrmindan bir gelisrne gaze carpmaktadir. Bazi koylerde kooperatifcilik cahsrnalan ve yurt dl§l gozlemlerin soz konusu kooperatiflerde degerlendirilmesi bu gelisrnede etkili olrnustur. Boylece hayvansal urunlerin islenmesi ve pazarlanmasmdaki gelisme, diger tarim urunlerinden daha hizh olmaktadtr. 1999 yih itibariyle ilde yogurt, peynir ve tereyagi uretimi yap an 7 ader tanrnsal kalkmma kooperatifi, 19 adet de ozel sektore ait fabrika ve uretim merkezi mevcuttur. Bu kuruluslann yillik toplam sut mamulieri uretim kapasitesi 5 000 ton kadardir. Trabzon'da un ve unlu mamulier sanayiinin eski bir gecmisi vardir.Ilde ilk un fabrikasi 1957'de isletmeye acilmrsur. Cilniimiizde ilde ogutulmu§ tahil urunleri ima1 eden 3 adet tesis vardir. Bu tesis1erin yilhk un uretim kapasitesi 102 384 ton, kepek uretim kapasitesi ise 25 596 ton kadardir. Aynea ilde su gucii veya elektrikle calisan cok sayida degirmen vardir. llde un fabrika1an ve degirmenler disinda un1u mamuller ima1 eden tesis1er de bulunmaktadir. Bu a1anda top1am 32 tesis vardir. Ozellikle Giz Biskiivi Fabrikasi, 200 civanndaki calisaniyla ilin en biiyuk sanayi kurulusu dururnundadir, Diger tesisler ise sekerleme-helva, kakao, cikolata, makama, sehriye ve kuskus gibi unlu mamulier ima1 eden ku<;ukve orta olcekli kuruluslardir. Ilde finn urunleri ima1 eden 191 adet (1992) ku<;uk ekmek fmrn yarunda, 2 adet modern buyuk finn bulunmaktadir. Ozellikle odun yakilarak pisirilen Trabzon ekmegi yoreye ozgu bir unlu marnuldur. Cida dalmdaki diger isletmeler arasmda; 5 donmus gida ve bahk isleme tesisi, 1 adet rafine tuz ureten tesis, 1 adet gazoz ima1athanesi ve be1ediye1ere ait mezbaha1ar de sayilabilir. b. Agaf Uriinleti \Ie MoM/ya Sanayii Sekt6rii 1992 yih veri1erine gore, aga<; urunleri ve mobi1ya sanayii ko1u, toplarn 1269 calisan sayisiyla (toplam sanayi iscileri sayisimn % 12.5'i), bu bakundan 182 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI ilin gida-icki ve tutun sanayiinden soma ikinci sirada gelen sanayi dah idi. Zengin bir orman varhgina sahip alan Trabzon lli, aga<; urunleri sanayiinin gelismesi icin elverisli bir dogal ortam olusturmaktadir. Fakat ilde bu sanayi kolunun yeterince geli§tigi pek soylenemez. Nitekim, 1999 yih verilerine gore ilde soz konusu sektorde biryiik olcekli kurulus olarak 3 mobilya fabrikasi, 1 kereste isleme ve fmnlama fabrikasi, 4 kontraplak fabrikasi vardir. Buna karsihk bu dalda imalat yapan kucuk olcekli tesislerin sayisi hayli fazla olup, 1992 yih verilerine gore bunlann saylSl 481 'dir (toplam tesis say1smm % 24.2'si). Bu atolyelerin 56'Sl kereste ve parke sanayii alanmda, 170'i insaat kerestesi ve dograrna imalan alanmda, 226'Sl mobilya imalati alanmda, 2'si tahta plaka imali alamnda, 27'si de diger aga<; urunleri imalan alanmda faali- yetgosteriyordu. 1999 yih verilerine gore, Trabzon'da bulunan Marangoz ve MobilyaCllar Ku<;uk Sanayi Sitesi'ndeki 176 isyerinde 450 kisi, Keresteciler Kucuk Sanayi Sitesi'ndeki 18 isyerinde 40 kisi cahsmaktadir. Geri kalan rnarangoz, mobilya, bicki ve hizar atolyeleri ise ilin hemen her yamna dagilmis durumdadir. Kiyi koylerinde ozellikle, Sargana ve Cima koylerinde Osmanhlar Doneminden beri yalmzca keser ve balta kullanilarak bahkci tekneleri yapilmakradir. Surmene'nin simsir kasrk ve kepceleriyle, aglzhklan, aga<; oymacihginm yoreye OZgll urunleridir. c. /'v1etal Esva, Makine ve Techizat Sanayii Seeton: Bu sanayi kolu, gerek tesis saylSl (431 adet, toplarn tesis sayismm % 21.1 'i) gerekse i§<;i saylSl bakimmdan (1248 calisan, toplam cahsanlar saY1s1' mn % 12.3'li) il sanayiinin sektorel dagihminda i.i<;undi sirada gelmektedir. Trabzon'da metal esya-makine ve techizat sanayii kolunda cesitlilik var- dir. Bu kolda sayilabilecek bashca alanlar; sogutucu, radyan soba, elektrikli hnn, asansor, buhar kazam, oto yedek parcalan, elektrikli sofben, i§ makineleri, el arabas1, madeni biiro malzemeleri, su ve akaryakit tanki, damper, romork, paketleme makinesi, elektrikli tarn, hndik entegre makineleri, <;ay rnakinesi, celik ve aluminyum profil ve dogramalar imalaudir. Kuciik olcekli sanayi isyerlerinin <;ogunlugu Trabzori'un onernli bir transit tasimacihk merkezi olmasi sonucu ortaya cikan ve yedek parca uretimde uzmanlasan imalathanelerle oto onanm atolyeleridir. Bunlann yam sua, ozellikIe mangal, su gi.igllmi.i, mutfak esyasi ureten bakircilar, el orgi.isu altin bilezik ureten tesisler, lngiliz tipi baskul, Belcika tipi tabanca yapan ve break iireten Dogu Co qr a f y a Dergisi 5 183 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province atorveier vardir. Bunlar, Merkez Besikduzu ve Surmene'de (break Erenkoy ve ~ahinli leri) yogunla§m1§tlr. Carsibasi llcesi'ne bagh rinde bulunmaktadir. Surmene'riin C;::ambur- tel dokuma nu ve kasabalannda usta-cirak iliskisi tonajli yaplml nu'ndaki 7 atadan ve kuciik de devam etmektedir. 1999'da Cambur80 Yeniay'daki 1 tersanede ise 12 kisi cahsiyordu. d. Doleuma, Civim, Deri ve /vJamulleri Sanavii Seeton; 1992 Gene! gore, dokuma-zivim- ve lsyerleri deri ve mamulleri sanayi sektoru, 641 isyeriyle birinci waYl ahyordu. saYls1 bakimmdan ise sektorler arasinda bu ko1 % 12.0'lik bir lam oranla (toplam saylSl 1213 kisi) dorduncu sirada geliyordu. savimca. tumii kuciik sanayi kapsamma giren bu isyerlerinin, 6'Sl dokuma imalan (tekstil ipligi ve esyasi 521'i 114'u de deri ve ayakkabr imalan alanlannda u ueue.u; gosteriyordu. Lre,~m1~te onernli olan keten bezi ve ipek dokumacihgi yok olmussa da, basortusu, ic; camasm, ~orap kilim, yorenin gelenekse! giysisi olan hah, heybe dokumacihgr ozellikle Carsibasi, Eesikduzu ve Salpazan ilcelerin1992'de dokuma dalmdaki 527 isyerinin % 70'ten Iaz- de Iasi 1 kisilikti. Ilde yorgan, karyola takimi, dantel az da olsa surdurulen gelenekse! e1 sanatlanndandn. a1amnda buyuk olcekli 2 adet tesis Ha1en (1999) ilde konfeksiyon vardir. Bu 40 i§c;i Trabzon Giyim Sanayii Anonim ti ve l O Tekstil ve Sanayii Ticaret Limited keti'dir. Ilin yok 01- e1 sanatlanndan olan sepicilik mustur. Ayakkabi irnalati alarunda ise 1992 yih itibariyle 113 olup, bu atolyelerde 387 mevcut calisryordu. Halen (1999) ilde ayakkabi imal edilen buyiik olcekli 2 adet fabrika vardir. Bu kuruluslar: 16 i§c;i nim $irketi ve 10 Ayakkabicihk calisnran Ayakkabrcihk Pazarlama Anove Ticaret Li- mited ""'"0'-"""- e. ve Topraga Davalt Sanavii SektOrii dayali sanayii ilin gerek tesis saYls1 (72 lam tesis saY1Sll1111 % 3.6'Sl) gerekse calisan i§c;i saY1s1 ( toplam ve 184 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAVI COGRAFYASI 6ZELLlKLERI 719 kisi, cahsanlar toplamnun % 7.1'i) ilin besinci sirada gelen sanayi koludur. Tas ve topraga dayali sanayilerin kurulup gelisrnesi ile yorenin kentlesmesi ve kalkmmasi arasmda yakin bir iliski vardu.27 Pakat Trabzon'da bu dalda uretim yapan tesislerin daha cok kucuk olcekli isletmeler oldugu gozlenmektedir. Nitekim, 1992 yih sanayi sayimina gore, bu sektordeki kuruluslarm 65'i kucuk sanayi tesislerinden, 7'si ise buyuk sanayi tesislerinden olusuyordu. Bu buyiik sanayi kuruluslanndan I.'i cimento fabrikasi, l 'i tug1a-kiremit Iabrikasi, 2'si cam ve dekorculuk imalathanesi, l'i karo-rnermer imalathanesi, I.'i beton direk-prefabrike malzemeler fabrikasi, l'i de hazir beton tesisidir. Bu ima- lat dalmda kucuk olcekli isletmeler olarak 60 adet briket-karo-mozaik-mermer, 1 adet parke tasi, 1 adet cam mozaik, 1 adet hazir beton ve 3 adet m1C1r- kum iireten tesis bulunmaktadir. Trabzon Cimento Fabrikasi, Turkiye'de kuru sistemli cimento fabrikalanrun en buyuklerinden biridir. 1967'de isletmeye acilan fabrikamn yapimi 3 yil siirmustii. 1992'de ozellestinlen bu kurulus yilda 455 000 ton cimento iiretebilecek kapasitededir. Fabrika, kullandigi cimento hammaddesini TrabzonMerkez-Di-izalan (ki1) , Mac;ka-Altmdere (kirectasi), Arakli-Tasonu (kiltasi) ve Arsin-Kuzguncuk (tras) sahalanndan; alciy. Erzurum'dan, curufu Karadeniz Ereglisi'nden: enerjiyi de enterkonnekte sisteminden saglamaktadrr. 1999'da kurulusta 35 kisi calisryordu. Tas ve topraga dayah sanayii kolundaki diger kuruluslar toplam olarak Y11da 14400 ton beton direk, 15000000 adet tugla iiretim kapasitesine sahiptirler. Cam sanayii dalmdaki isletmelerde yahtimh cift cam, cam mozaik ve cam mutfak urimleri uretimi yapilmaktadir. Aynca, ildeki tesislerde cok sayida briket, parke tasi, bordur ve karo uretilmektedir. rKimva, Kaucule ve Plastik Uriinteri Sanavii Sektoru 1992 sanayi saY1m1 sonuclanna gore, ilde 6'Sl buyuk sanayi tesisi, 34\i de kucuk sanayi tesisi olmak uzere top lam 40 adet isletme kimya, kaucuk ve plastik urunleri sanayiinde faaliyet .gosteriyordu (toplam tesis saY1s1111n % 2'si). Bunlarda toplam 533 i§C;i calisiyordu (toplam calisanlar saYls111111 % 5.5'i). Bu veriler, ilde kimya-kaucuk ve plastik sanayii sekroruntin gelismemis oldugunu gosrermektedir. Bu dalda uretilen baslica urunler: sentetik kaucuk ve plastik gibi ana kimyasal urunler, temizlik maddeleri, kozmetik urunleri, boya, cila, vernik, SlV1 Dogu Cografya Dergisi 5 185 The Featuresof Industrial Geography of Trabzon Province oksijen, karbondioksit, nbbi urunler, plastik boru, lastik ayakkabi, naylon poset, suni sunger, oto lastigi, PVC kapi ve pencere dograrnasidu. Tiirkiye'nin ameliyat ipligi iireten ilk ve tek fabrikasi Trabzori'da kurulmustur. 1970 yrhnda cahsrnalanna cerrahi katgilt uretimi ile baslayan Dogsan, bugun dokuz ayn cerrahi dikis ipligmden, ileri teknoloji urum; cesitli cerrahi ignelerle 1 OOO'e yakm urunu saghk hizmetine sunmaktadir. Dogsan'in Yomra Ilcesi'nin Sana yoresinde kurulu Katgiit Sanayii Fabrikasi'nda yilda 600 000 kuru cesitli cerrahi dikis malzemesi uretilmektedir. g. Meta!Ana Sanayii Seleton: llde metal ana sanayii kolunda faaliyet gosteren 10 kurulus vardir (ildeki toplam sanayitesisi saylsmm % OBi). Bunlardan 4'u celik dokurn fabrikasi, 4'Li baku ve cinko isleme fabrikasi, 1 'i galvanizli boru fabrikasi, 1 'i de galvanizli sac fabrikasidn. Toplam 204 kisinin ~ah§tlgl (toplam sanayi i§~ilerinin %2.1 'i) bu fabrikalann yilhk iiretim kapasiteleri; 2 168 ton levha cinko, 650 ton levha kursun, 25 144 ton galvanizli boru ve 10 101 ton celik dokumdur. h. Ka/!,It-Kagtt Uriinieti veBastm Sanayii Seeton! llde, calisan saYlsl bakmundan (111 kisi, toplam cahsanlann % 1.1 'i) tum sanayi kollan icinde en di.i§i.ik oran, kaglt, kaglt uriinleri ve basim sanayiine aittir. Ona olcekli isletrneler olarak, 3 ulusal gazetenin basiminm yaplldlgl, toplam 75 i§~i cahsnran 2 matbaa tesisi, 20 i§~i cahsnran 1 kaglt ambalaj tesisi vardir. Aynca 10 kisinin altmda i§~i cahsnran 44 kuciik olcekli isletme, mat- baacilik, ambalaj baskilan, muhtelif karton kuru imalan alanlannda faaliyet gostermektedir. SONUC;; ve ONERlLER Trabzon, Osmanh Donerni'nden kalma potansiyeli ve Cumhuriyet Donemi'nde zaman zaman luzlanan sanayilesme hareketine ragmen bu alanda yererince gelisrnemis illerden biridir. Dogal zenginliklerin fazla olmayisi, buyuk ulusal pazarlardan uzak olusu, nitelikli i§gi.ici.i eksikligi, altyapi yatinmlanrun yetersizligi, ulasnrma maliyetlerinin yuksekligi, gelir duzeyinin yetersizligi nedeniyle i~ tale bin dusuk seviyelerde olmasi ve diger olumsuz etkenler ozel sektoru yatmm yapmaktan caydiran belli bash unsurlar arasmdadu. 186 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILI'NIN SANAYI CO(';RAFYASI 6ZELLlKlERI Sayisal bakimdan Trabzon sanayiinde "kucuk isletmeler" hakinldir. Ancak, calisanlar SaYlS1 ve katma deger kriterleri esas almdigmda, il sanayiinde buyuk tesisler one gecmektedir. Ilin tesis saYlSl bakimmdan basta gelen sanayi kolu dokuma-giyim-deri ve mamulleri sanayii sektoru, calisanlar saYlS1 bakimindan basta gelen sanayi dah ise gida-icki ve tiitun sanayii sektoriidur. Bu dururn, Trabzon sanayiinde tiiketim mallan ureten sanayi kollannm hakim durumda oldugunu gosterrnektedir. Trabzon Ili'nin sanayi sektorunde var olan sorunlan ve bu sorunlann cozum onerilerini ana hatlanyla soyle ozetleyebiliriz: 1. Trabzon, Dogu Karadeniz'in diger illeri gibi buyuk olcekli ag1r sanayi yatmmlan acismdan uygun bir mekan degildir. Ancak, bolgenin tanmsal yaplsma uygun kucuk ve orta olcekli imalat sanayi yatmmlanmn yapilmasi ekonomik gelecekte etkili olabilir. Bunun yam sira, BDT piyasalanna hitap edebilecek hafif sanayi yatmmlan buyLik onem arz etmektedir. <:;:Linhi; Trabzon'dan BDT iilkelerine ihrac edilen mallann c;ogunlugunun uretirni il disinda gerceklestinlmektedir. Dolayisiyla elde edilen gelir uretim merkezlerine transfer edilmekte, Trabzon'da ise sadece araci kan kalmaktadir. Bu mallann ilde uretilmesi gelirin tamarnimn burada kalmasim saglayacaknr. Bu nedenle ozel sektorun bu tur yatmmlan gerceklestirebilmesi icin uygun kosullann hazirlanmasi gerekir. 2. Arsin Organize Sanayi Bolgesi'nde yeni yannm yapacaklar icin yer kalmamisnr. Yeni yatmm1ar icin arazi tahsis edilmesi; bunun icin de ikinci ve uciincu organize sanayi bolgelerinin en kisa surede kurulmasi gerekmektedir. 3. Organize sanayi bolgelerinin yam sira, ilde yepi kucuk sanayi slteleri kurularak sanatkarlann ve kiicuk isletmelerin organize bir sekilde imalat yapmalan saglanmahdn. Kucuk sanayi sitelerine verilen finans, egitim ve teknoloji gelistirme destegi artnnlmahdrr. 4. Besikduzu Ilcesi'nde faaliyet gosteren baskul imalatcilannm iiretim giderlerinin pahah olmasi, pazarlama sorunlan ve miinferit uretim yapmalan sonucu islerini terk ettikleri veya baska imalat kollannda arayisa girdikleri gozlenmekredir. Imkan saglandigmda bu sanatkarlann nbbi malzeme iiretimi yapabilecekleri ve bu sayede de yorede istihdam saglayacaklan goz oniine alinarak, bunlann KOBI kredilerinden yararlandmlma1an icin destek saglanma- hdir. Dogu Co q r af y a Dergisi 5 187 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province 5. Carsibasi Ilcesi'ne bagh ~alh, Erenkcy ve ~ahinli koylerinde kendi olanaklan He faaliyette bulunan galvanizli tel dokuma atolyelerinin finansman yetersizligi, isyeri yetersizligi ve i..iretim azligindan talebe cevap verilememsi gibi sorunlanna el anlmahdir. Yurt dismda calisan Trabzonlulann tasarruflanrun yoreye kanalize edilmesinin saglanmasi veya devletin katkida bulunrnasi durumunda, yorede 300-400 kisinin i§ bulma olanagina kavusmasi murnkun olabilecektir. 6. Trabzon lli'nde el sanatlan alanmda, dokuma, bakicilik, hasir bilezik, aga~ isi, telkari ve break gibi imalatlar yapilmaktadir. EI sanatlan ve hediyelik esyalann ihracan ulke ekonornisine onemli katloda bulunacagi gibi, ulke kulturunun tanitirm ve turizmin canlanmasma da katkida bulunacaktir. 7. Surmene'nin Camburnu ve Yeniay beldelerinde geleneksel tekniklerle surdurulen ve H ekonornisine buyuk katkisi olan tekne ve gerni insaati modern tekniklerle yaprlmahdir. Yore sakinlerinin sahip oldugu yetenek degerlendirilerek ekonorniye kazandinlmahdir. Aksi taktirde geleneksel tekniklerle yurutulen calismalar teknolojiye yenik dusecektir. Bu nedenle Surmene'ye en kisa surede modern bir tersane yapilmahdir. 0 Kaynaleftl BA:-jBAKANUK ISTATlSTlK GENELMODORLOCO, Sanavilstatistileleri, Te:;vik-i 2:;ClI1ayi Kanunundan lstitade Eden Miiesseselerin1936-1941 Yrllart Faaliveti, Istanbul, 1945. BA:-jVEKALET ISTATlSTlK UMUM MODORL Oc 0, Sanavi lstatistilelai, Te:;vik-i Sanayi KiJl1/II1/lI1dan Isti{tlde Eden Miiesseselerin 1932 Senesi Faaliveti, Istanbul, N33. BERBER, M., '1997; Trahzon 'un Sosval Fe Eleonomile Yapismdae! Celismeler". Trahzon ytil/£/97, Trabzon Belediye Ba'jkanltg/ Yay. No: 52, ytlltk Dizisi 'I, s.33-47, Ankara. DIE; N27 SanaviSavum. Ankara, '1969. DIE, '1964 Sanayi ve I:;yerleri Savtmt. DIE Yay. No: 547, Ankara, '1968. DIE, Cenel Sanavive lsverleti Savtmt, Binnci A'jama Sonuclan, Tureive ve Iller, N92. DIE,Cenel Sanayi lIe I:;yerleri Sayln1l, lleinci A'jal11a Sonudan, l-Biiviile lmalat Sanavi, Tiirleive, '1992. DIE Were GOre Satl Yun Ifi Hasila, Tiirkive, '1995-'1996. DIE, Yilhk lmalat Sanavi Isiatistielen, '1996. DIE, ytlilk lmalat Sanavii lstatistileleri '!998 DIE, '/997 Gene! Nii(tls tespiti ldari bOWnii:;, Ankara, Eyliil1999 DIE, Eleonomile Fe Sosval Costergeler, Trabzon. , H., '!99'/, "Tiirkiye'de If Cocler ve Basltca Sonudan". Atatiirk Universiiesi NlZ/111 Karaheleir fgitim Faleultesi Dergisi, Savi: 2, Cilt: 2, s. '!33-'149, Erzurum. II 188 Eastern Geographical Review 5 TRABZON iLl'NIN SANAYI COGRAFYASI bZELLlKLERI HACl::'JlLlHOCLU, 1. Y, '1997, "Tralizon ~ehrli1{le Sarp Simr Kaplsll1l11 A~tll~lI1diln Sonra TI~ caret Fonlesivonundaei Degl~meler". Tiirl: Cogmf)JiI Dergisi, Sa)iI:32, s. 281-299, Istanhul. KARA, H., '1990, "Cukurova'da Endustri". Cogmf)laAmiUrntalarl, Atauirk Kiiltiir, Dtlve 7~/ tih Yiilesel: Kutumu, Cogmfya Bilim ve Uygulama Kolu., Cilt: 1, ~lIbat 1990, Save 2, Anleara. KIUC;ASLAN, A, '/994 Trahzon-Degirmendere Havzast'ntn Besen ve Eeonomile Cogmti'asl Atatiirk Oniversitesi Sosval Bilimler Enstitiisii Basilmal11li Doktora Tezi, ErZllrlli11. KIUC;ASLAN, A, '!994, "Trabzon ve Ak~tlilbat'ta Tiitun TmIl111". Tiirk Cograf)JtI Dergisi, Sa)!I: 29, s.359-373, Istanbul. KODA j', S., 1999, "Trabzon Limant". Tiirt: Dergisl~ Savcs«, s. 467-488, lstanbu]. KODA '{, S., '!999, "Tiirkwe Tarim Alanlanntn DaMlif ve Uretimimizdehi Celismrlet". Titrle C:ogmfjlt/ Def:r!/c;i, Sa)lI:35, s. 32'/-346, lstanhu'. KL1TBA y, C, '/982, Kal11l1 Yaunmlanmn Ktl!kll1l11adtl Ollee/ikli Yoreler ve Diger lIIer ltilrarivIe Dt7M1l111, ('!963-'!98'1 Donemi), DPT Yaj!. No: '/830, KOjD No.' 28, Ankara KOTOKOCLU, M., '!988, "XIX. Yiizyilda Trahzon Ticareti". Birinci Tarih Bovunca Kara.leniz Kongresi Bildinlen ('I3-'!7 Him 1986), Ondoleu z Ma)!ls Oniv. Egitil11 Fal: Dogisi, Ozel Sav: No: I, Samsun. MUTLUER,M., '!995, Celisimi, j'apisl ve Sorunlanvla Denizli Sanavii. Denizli Sanavi 51 j'a)!ltI/arl, Ege Universitesi BtlSlmevl~ Bornova-lzmir. N: '/986-1987, "Tiireive'de StII1tIyi Faalivetlerinin Celi~mesi, Yapisl ve Daj!,illil Istanbul Oniversitesi Edehiva! Faeiihes! Cogmf)Ja Boliuni), CogmfjJa DefT)si, Sa)'l: 2, s. 3'570,I.,wnblil. TANDOl:AN, A, '!989, Tiirleive'de '!97'5-'!980 Doneminde !!Ier AnN Co~/er. Karadeni: Teenil: Oniv. Cellell'tw No: '/.41, Iletisadi ve ldati Bilimler Fd:. No: '5, Trahzon. TEKINDAC;, !vl.c, '!974, "Trahzon" Islam Ansiklopedisi, Cilt XII/I! Istanhul. Trarzon Esnajve Sanatlsarlar Odalart Birligi Raporu, 24 Temmuz '!994. Trahzon Sanavive Ticaret IIMiidiirliii;ii, Trahzon IIi Eleonomile Durum Raporlan ('/996, '!998, '!999), Trahzon 'hemet ve Sanavi Odas. lIlvliidiirliigii, '!995, Tralrzon Eeonomisine Cenel Bir Sorunlar ve Oneriler, Trahzon. Trahzon V~lli/~i!/ IIC;evre Miidiirliigii, Trahzon !Ii Cevre Durum Raporu, Trabzon-N96 TOMERTETlN, E, 1957, "Tiirkiye Sanaviinin Biinves! ve Dtlgillif". Tiire Dergisi, Yd.· XlI. '!7 s. 20-49, Istt7l1bul TOMERTEKIN, E, '1969, Sanavi lSI Oniv No. 75'1, Enst. No.' 22 Istanbul. TOMERTEKIN, E, '/973, ve Sehirsel Fonesivonlar 1st Oniv. No. '1840, Ensf. Yew No: 72, Istanbul. Yurt Al1siklopedisi (Tiirki)'e, 11 !I; Diinii, Bugiinu, Y~IfII1I), Trarzon. Cilt 10, Istanbul ZAlvlAN, NI., 1996, Tonva'ntn Cogwfi Etiidii. Atatiirk Sosval Bilimler Enst!tiisii Basdl11al11l~ Doetom Tezi, Erzurum. ozcoc. H. Dogu Co q r a f y a Dergisi 5 189 The Features of Industrial Geography of Trabzon Province NOTLAR: 1 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 194 ve 216'dan hesaplannusnr. 2 Trabzon Sanayi ve Tiearet II Miidlirlligu, 1999 Yih Trabzon IIi Ekonomik Durum Raporu. s. 3 Trabzon Sanayi ve Ticaret ll Miidlirlligii, 1999 YIlt Trabzon IIi Ekonomik Durum Raporu, s. 21. 28-29. 4 DIE, Ekonomik ve sosyal Costergeler, Trabzon, s. 21. 5 KARA H., 1990, "Cukurova'da Endustri". Cografya Arasurmalan, Atatiirk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kururnu, Cografya Bilim ve Uygulama Kolu., Cilt: 1, Subat 1990 r Sayi: 2, Ankara, s. 199. 6 7 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 242'den yararlamlarak hesaplanmisnr DIE, Ekonomik ve Sosyal G6stergeler, Trabzon. s. 243. 8 TC Trabzon Valiligi II C;:evre Mlidlirlligii, Trabzon IIi Cevre Durum Raporu, 1996, TRABZON, s. 136. 9 !(ARA, H., 1990, a. g. e., s.201. 10 l-IACISALlHOGLU, LY., 1997, "Trabzon Sehrinde Sarp Snur Kapisuun A~lh§mda11 Soma Ticaret Fonksiyonundaki Degismeler". Turk Cografya Dergisi, Say1:32, Istanbul, s. 284. 11 HACISALIHOGLU. LY., 1997, a. g. e.. s. 284. 12 TOMERTEKIN, E.. 1969. Sanayi Cogratyasi ,.(J'~'rlll va Enst. Yay. No: 22. Istanbul, s. 87. Easki). Istanbul Univ. Yay. No: 751, 1,3 DIE, llIere Cbre Cayri Safi Yurtici Hasila. Turkiye. 14 DIE. Ekonomik ve s.63. Costergeler, Trabzon. s. 330. 15 DIE, Ekonomik ve Sosyal Costergeler, Trabzon, s. 325-327. 16 HAClSALIHOGLU, 1."1., 1997 a. g. e., s. 284. 17 YURT ANSIKLOPEDISI (Turkiye, II II; Dunu. Buglinii, Yanni), Trabzon. Cilt 10, lsranbul, s. 7225. 18 DEVLET ISTArISTIK ENSTITDsO. 1927 Sanayi Saymu. Ankara, 1969. 19 Basvekaler Isratisrik Umum Miidiirlligii, Sanayi lstatisrikleri, Tesvik-i Sanayi Kanunundan lstifade Eden MOesseselerin 1932 Senesi Faaliyeti, Istanbul, 1933. 20 Basbakanhk lstatistik Cenel Miidiiriiigii Sanayi lstatistikleri. Tesvik-i Sanayi Kanun;ll1dan 15tifade Eden Miiesseselerin 1936-1941 Yillan Faaliyeti, Istanbul, 1945. 21 TOMERTETIN. E.. 1957, ''Tiirkiye Sanayiinin Bunyesi ve Dagtll§l". Tiirk Yil: XII, Sayi: 17, Istanbul, 5.36. 22 DIE. 1964 Dergisi, ve lsyerleri Saymu, DIE Yay. No: 547, Ankara, 1968. 23 DIE, Cenei Sanayi ve lsyerleri Sayum, Bmnc: ve lkinci Asama Sonuclan, Turkiye ve 1992. 24 DIE. Yilhk lmalat Sanayii lstatistikleri, 1998. s. 198. 25 Trabzon Sanayi ve Ticaret Odasi kaynlanndan. 26 DiE kaynaklannda, Trabzon iii icin tesis sayisuun az olmasi ilke- sine icin. toplarn olarak verilmis hangi sanayi kollanna ait olduklan belirrilmenusrir. Bu nedenle, DIE dokiunanlannda bilgi biiyuk sanayi kuruluslarmui cahsanlar 190 Eastern Geographical Review 5 TRABZON ILl'NIN SANAYI COGRAFYASI 6ZELLlKlERI sayuan ve ilcelere gore dagrlunmda, Trabzon Sanayi ve Ticarer Odasi'nm dokumanlanndan yararlarnlrmsur. 27 !ZARA, H., 1990, a. g. e., s.216. Dogu Cografya Dergisi 5 191