Sanayi 4.0 - Ege Bölgesi Sanayi Odası
Transkript
Sanayi 4.0 - Ege Bölgesi Sanayi Odası
UYUM SAöLAYAMAYAN KAYBEDECEK! Mekanik dokuma tezgahÕyla baúlayan ilk endüstrileúme çabalarÕndan bugüne geldi÷imizde; teknolojide baú döndüren geliúmeler dünyayÕ 4. Sanayi devriminin ayak sesleri ile tanÕútÕrmÕú ve yeni bir heyecana vesile olmuútur. Geleneksel üretim mantÕ÷Õndan, yeni bir dönüúüm sürecine girilmiútir. Sanayi 4.0 kavramÕ; 2011 yÕlÕnda Almanya’nÕn Hannover FuarÕ’nda ilk kez kullanÕlmÕú ve Alman Hükümeti’nin talebiyle ilgili uzmanlar tarafÕndan özel bir çalÕúma ile tüm dikkatleri üzerine çekmiútir. 4. Sanayi Devrimi’nin beklendi÷i gibi 2020 yÕlÕnda tam olarak uygulamaya geçmesi konusunda bunun çok kolay bir süreç olmadÕ÷Õ uzmanlar tarafÕndan kabul görmüú bir gerçek olsa da, bu yönde hÕzla yol alÕndÕ÷Õ da baúka bir gerçektir. Sanayi 4.0; küresel boyutta sanayi üretimini yüksek teknoloji ile donatarak, makineler arasÕ iletiúim ça÷Õna, siber fiziksel sistemlere geçiúi esas almakta olup, ekonomiden sosyal düzene kadar yapaca÷Õ radikal dönüúümler ile neden yeni bir sanayi devrimine geçilece÷ini de ortaya koymaktadÕr. Bu süreçte, akÕllÕ fabrikalar ile akÕllÕ ürün uygulamalarÕ kendini göstermektedir. Di÷er yandan, tüm üretim süreçlerini tek baúÕna yönetmeye aday robotlarÕn dönemine geçiú, insano÷lunun korkulu rüyasÕ olan makineleúmenin iúgücü talebini azaltaca÷Õna dair düúüncesini de robot teknolojisi ile birlikte yeniden gündeme taúÕmÕútÕr. Yani “teknolojik iúsizlik” kavramÕ devreye girecektir. Oxford Üniversitesi’nin yaptÕ÷Õ bir çalÕúmaya göre; önümüzdeki 20 yÕl içerisinde ABD’deki iúlerin yüzde 47’si yok olma riski ile karúÕ karúÕyadÕr. Sadece çalÕúanlarÕn de÷il, úirketlerin de iúleri yok olma yolundadÕr. Artan teknoloji, de÷iúen dünya düzeni, ihtiyaçlarÕn farklÕlaúmasÕ ve bu ihtiyaçlara ayak uyduramayanlarÕn sistemden çÕkaca÷Õna iliúkin öngörüler her geçen gün artmaktadÕr. Bu úekilde de÷erlendirdi÷imizde; bizim de politikalarÕmÕz 4. sanayi devrimi do÷rultusunda güncellenmelidir ki, yüksek gelirli ekonomiler grubuna dahil olabilelim ve bu geliúmelerin dÕúÕnda kalmayalÕm. Teknolojiyi kullanma alanÕndaki baúarÕmÕzÕn üçte birini üretmek anlamÕnda kullanabilirsek çok önemli bir yol katedece÷imiz inancÕndayÕm. Bu açÕdan belki de topyekün bir seferberli÷e ihtiyacÕmÕz olacak. Aksi takdirde kaçÕnÕlmaz bir son olan, rekabet gücünü kaybetme ve küresel ekonominin gerisinde kalarak vasatlÕktan çÕkamama ile karúÕ karúÕya kalaca÷Õz. Çünkü Sanayi 4.0’a uyum sa÷layamayan kaybedecektir. Oysa ki, küresel boyuttaki bu geliúmeler do÷rultusunda yaptÕ÷ÕmÕz araútÕrmalarda ülkemizde Sanayi 4.0’Õn çok fazla gündemde yer almadÕ÷ÕnÕ, çok fazla bilinmedi÷ini üzülerek gördük. OdamÕzÕn MayÕs ayÕ Meclis toplantÕsÕnda sadece “Sanayi 4.0”Õ iúledi÷im sunum sonrasÕnda üyelerimizin konuya olan ilgileri de, böyle bir ihtiyacÕn oldu÷unu bizlere göstermiútir. Bu nedenle de; üretim teknolojilerinde yaúanacak yeni bir dönüúüme dair farkÕndalÕk yaratmak, gelecek 10 yÕlda bizleri neyin bekledi÷ini sizlere kÕsa da olsa anlatmaya çalÕúmak için böyle bir yayÕnÕ hazÕrladÕk. Ümit ederiz ki, arzu etti÷imiz farkÕndalÕk yaratÕlÕr ve söz konusu çalÕúmamÕz sizlere faydalÕ olur. SaygÕlarÕmla, Ender YORGANCILAR Yönetim Kurulu BaúkanÕ øÇøNDEKøLER SAYFA NO Bölüm 1: Sanayi Devriminin Tarihsel Geliúimi 4 Bölüm 2: Sanayi 4.0 ile ølgili Kavramlar ve AçÕklamalarÕ 9 Bölüm 3: Sanayi 4.0’Õn Getirdikleri ve FaydalarÕ 23 Bölüm 4: Sanayi 4.0’Õn Sektörlere Etkisi 27 Bölüm 5: Sanayi 4.0’Õ Uygulayan Firma Örnekleri 31 Bölüm 6:Robot Teknolojisi ve øúgücü PiyasasÕna Etkileri 37 Bölüm 7: Firmalar Sanayi 4.0’a Uyum Sa÷lamak øçin Ne YapmalÕdÕr? 42 Bölüm 8: Sanayi 4.0 Yolunda Türkiye 45 Sonuç 51 EBSO Sanayi 4.0 S anayi 4.0’Õ anlayabilmek için öncelikle sanayi tarihinin geliúimini ve günümüz üretim süreçlerine nasÕl ulaúÕldÕ÷ÕnÕ incelemek gerekmektedir. Bu ba÷lamda, aúa÷Õda ilk üç Sanayi Devrimi kapsamÕnda, üretim süreçlerinin, geçmiúten günümüze nasÕl bir evrim geçirdi÷ine yer verilmiútir: I. SANAYø DEVRøMø: Sanayi 1.0 ølk Sanayi Devrimi, 1760’lÕ yÕllarda baúlayÕp, 1830’lara kadar devam eden süreyi kapsamaktadÕr. Bu süreçte; genel olarak üretim, el ve beden eme÷inden makine gücüne do÷ru bir evrim geçirmiútir. Nitelik ve nicelik yönünden artÕú gösteren makineler, buhar gücüyle iúlev kazanmÕúlardÕr. ølgili süreçte aynÕ zamanda odun ve bio-yakÕt yerine kömürün kullanÕlmaya baúlanmasÕ, makinelerin daha da yaygÕnlaúmalarÕnÕ sa÷lamÕútÕr. øngiltere’de baúlayan ve bahsi geçen özellikler do÷rultusunda ilerleme kaydeden Sanayi Devrimi, kÕsa sürede tüm Avrupa’ya ve ABD’ye yayÕlmÕútÕr. Üretim yapÕsÕndaki bu köklü de÷iúim, ekonomi dünyasÕnÕ oldu÷u kadar toplumsal yapÕyÕ da büyük ölçüde de÷iútirmiútir. Zira söz konusu geliúmelerin ÕúÕ÷Õnda, ortalama yaúam süresi uzamÕú ve nüfusta artÕú gözlenmiútir. AyrÕca gündelik yaúam büyük ölçüde pratikleúmiú ve böylece yaúam kalitesi artmÕútÕr. Makinelerin üretimi pratikleútirmesiyle, üretilen ürün sayÕsÕnda büyük bir artÕú kaydeden Avrupa’nÕn, bu ürünleri pazarlayabilece÷i ve ayrÕca yeni hammadde kaynaklarÕ elde edebilece÷i Orta, YakÕn ve Uzak Do÷u topraklarÕna yönelmesi ise uluslararasÕ iliúkileri etkilemiú ve ülkelerin sÕnÕrlarÕnÕ baútan aúa÷Õ yeniden çizmiútir. 4 EBSO Sanayi 4.0 II. SANAYø DEVRøMø: Sanayi 2.0 I. Sanayi Devrimi kapsamÕnda üretimin mekanikleúmesinden bir süre sonra, 1840’lÕ yÕllardan itibaren, teknolojinin daha da ilerlemesiyle, II. Sanayi Devrimi’nin temelleri atÕlmaya baúlanmÕútÕr. Bu ba÷lamda, genel olarak 1840 – 1870 dönemini kapsayan bu süreç, teknoloji devrimi olarak da bilinmektedir. II. Sanayi Devrimi’nin ortaya çÕkmasÕnda demiryollarÕ baúta olmak üzere ulaúÕm a÷ÕnÕn geliúmesinin büyük rolü olmuútur. UlaúÕmÕn kolaylaúmasÕ, hammadde teminini de büyük ölçüde kolaylaútÕrmÕú, üretim sürecinden çÕkan ürünlerin yeni ve uzak pazarlara ulaúmasÕnÕ sa÷lamÕútÕr. II. Sanayi Devrimi’nin bir di÷er önemli özelli÷i de, elektrik teknolojisinin geliúmesi ve üretim hatlarÕnda kullanÕlmaya baúlanmasÕdÕr. Buhar gücünden çok daha güçlü olan bu yeni ve üstün teknoloji, makinelerin daha çok geliúmesine ve üretimin büyük oranda artmasÕna yardÕmcÕ olmuútur. Böylece dünya, seri üretim kavramÕyla tanÕúmÕútÕr. Söz konusu dönemde seri üretimin en bilinen ve çarpÕcÕ örneklerinden biri, Henry Ford’un, Ford Motor ùirketi olmuútur. Hammadde olarak demir ve çeli÷in yaygÕn bir biçimde kullanÕlmaya baúlandÕ÷Õ ve a÷Õr sanayinin geliúti÷i, II. sanayi devriminin dünyadaki ana yürütücüleri øngiltere, Almanya, ABD ve Japonya olmuútur. 5 EBSO Sanayi 4.0 III. SANAYø DEVRøMø: Sanayi 3.0 20. yüzyÕlÕn ilk yarÕsÕ, iki büyük dünya savaúÕyla ve ülke sÕnÕrlarÕnÕn alt üst olmasÕyla úekillenmiú ve sanayileúme ile teknolojik ilerleme anlamÕnda, önceki dönemlere kÕyasla yavaúlama ortaya çÕkmÕútÕr. Bu dura÷anlÕkta, savaúlar kadar pek çok ülkede, özellikle de ilk iki devrim sürecinde sanayileúmiú olan ülkelerde, yÕkÕcÕ etkiler yaratan 1929 küresel krizi gibi olumsuz ekonomik geliúmeler de rol oynamÕútÕr. Bu do÷rultuda sanayinin yeni bir geliúme yakalayabilmesi ancak krizin etkilerinin azalmasÕ ve 2. Dünya SavaúÕ’nÕn bitmesinin ardÕndan, 1950’li yÕllarda mümkün olabilmiútir. 1950’li yÕllarla birlikte, dijital teknoloji geliúmeye baúlamÕú ve III. Sanayi Devrimi’nin temelleri atÕlmÕútÕr. Özellikle Z1 olarak adlandÕrÕlan ve mekanik elektrikle çalÕúan hesap makinesinin üretilmesi, akabinde de bilgisayara kadar uzanan, çÕ÷Õr açÕcÕ dijital geliúmeler, üretim süreçlerine de yeni bir boyut kazandÕrmÕútÕr. III. Sanayi Devrimi’ni ortaya çÕkaran bir di÷er önemli geliúme süper bilgisayarla birlikte iletiúim teknolojilerinin geliúmesidir. Üretim süreçlerinde bilgisayar ve iletiúim teknolojilerinin kullanÕlmaya baúlanmasÕ, çok daha küçük, mekanik ve pratik ürünlerin gündelik hayata girmesini sa÷lamÕútÕr. Öyle ki; bu süreçte makineler, iú hayatÕnda oldu÷u gibi gündelik hayata da hakim olmaya baúlamÕú, böylece beden gücüne duyulan gereksinim kiúisel yaúam içerisinde de ortadan kalkmaya baúlamÕútÕr. 6 EBSO Sanayi 4.0 IV. SANAYø DEVRøMø: Sanayi 4.0 4. Sanayi Devrimi, sanayide, genel olarak makinelerin insan gücüne gerek kalmaksÕzÕn kendilerini ve üretim süreçlerini yönetmeye baúlamalarÕyla ortaya çÕkmÕútÕr. Makineler bu üst düzey ve güncel yapÕlarÕnÕ; bilgisayar, iletiúim ve internet teknolojilerinin harmanlanmasÕyla ortaya çÕkan karma teknolojiye borçludurlar. “Nesnelerin ønterneti” kavramÕyla anÕlan bu ileri düzeyde geliúmiú yapÕ, nerdeyse üretim gerçekleútiren bir fabrikanÕn kendi kendini yönetebilmesine kadar uzanmÕútÕr. 4. Sanayi Devrimi ya da di÷er sÕk kullanÕlan adÕyla Sanayi 4.0, ilk kez 2011 yÕlÕnda Hannover FuarÕ’nda dile getirilmiútir. Fuara katÕlan uzmanlar tarafÕndan, biliúim ça÷ÕnÕn modern yüzünün, üretim süreçlerine yepyeni bir boyut kazandÕrdÕ÷Õ ve yeni bir Sanayi Devrimi’nin yaúanmakta oldu÷u ifade edilmiútir. Almanya Hükümeti’nin, dile getirilen bu görüúleri, yeni bir sanayi stratejisi olarak ele almasÕyla, 4. Sanayi Devrimi kavramsal olmaktan öte, resmi bir nitelik de kazanmÕútÕr. Söz konusu fuardan sonra 4. Sanayi Devrimi üzerinde bir çalÕúma grubu kurulmuú ve çalÕúma grubu, bir yÕl sonra, Sanayi 4.0’ün stratejik biçimde uygulanabilmesi yönündeki önerilerini hem yine Hannover FuarÕ’nda sunmuú hem de Almanya Hükümeti’ne raporlamÕútÕr. Bu çalÕúma grubunun baúkanlÕ÷ÕnÕ ise Bosch úirketinde yönetici olan Siegfried Dias ve SAP AG firmasÕnda üst düzey yönetici olan Hennig Kagermann üstlenmiútir. 7 EBSO Sanayi 4.0 GÜNÜMÜZDE GELøùøMø SANAYø 4.0’IN Resmi baúlangÕcÕ 2011 yÕlÕ kabul edilen Sanayi 4.0, sadece 4 yÕllÕk bir süre içerisinde teknik bir terim olmaktan öteye geçip, milyarlarca Euro’luk bir piyasa haline gelmiútir. 2020 yÕlÕna kadar sadece Avrupa’da, bu alanda yÕllÕk 140 milyar Euro’luk yatÕrÕm gerçekleútirilmesi beklenmektedir. AyrÕca yine 2020 yÕlÕnda, nesnelerin interneti aracÕlÕ÷Õyla 14 milyar cihazÕn birbirleriyle etkileúime geçmiú olmasÕ planlanmaktadÕr. 8 EBSO Sanayi 4.0 S anayi 4.0, Almanya’da ortaya çÕkmÕú olmasÕ itibariyle, Avrupa’da yaygÕn biçimde bilinmekte ve küresel ölçekte de giderek daha çok tanÕnmaktadÕr. øçinde bulundu÷umuz süreçte, hÕzla yaygÕnlÕk kazanan 4. Sanayi Devrimindeki temel amaç, kendini yönetebilen üretim süreçlerinin oldu÷u akÕllÕ fabrikalarÕn hayata geçirilmesidir. AkÕllÕ fabrika oluúturmak ise ancak “Siber-Fiziksel Sistem” ve “Nesnelerin ønterneti” ile mümkün olabilmektedir. O nedenle Sanayi 4.0’Õ anlayabilmek için terminolojisi içerisinde sÕklÕkla kullanÕlan bu gibi kavramlarÕ öncelikle bilmekte fayda vardÕr. Bu kavramlardan birço÷unun bugün hayata geçirilmiú olmasÕ her birini Sanayi 4.0’Õn ilk iúaretleri olarak göstermekle birlikte, gelecekte neler olabilece÷ine dair de önemli ipuçlarÕ vermektedir. Özellikle de bugünden hayatÕmÕza giren ve birçok alanda etkilerini görebildi÷imiz 3 Boyutlu YazÕcÕlar ve Nesnelerin ønterneti bireye dokunan en önemli ipuçlarÕna örnektir. (3D) YazÕcÕlar ArtÕrÕlmÕú Gerçeklik Nesnelerin ønterneti Bulut Biliúim Sistemi AkÕllÕ Fabrikalar SANAYø 4.0 SiberFiziksel Sistemler Sistem Entgrasyonu Simülasyon Büyük Veri Otonom Robotlar 9 EBSO Sanayi 4.0 1. ÜÇ BOYUTLU (3D) YAZICILAR 3 Boyutlu veya 3D yazÕcÕ; digital 3 boyutlu bilgisayar verisini (üç boyutlu CAD çizim), elle tutulabilecek gerçek nesnelere dönüútüren bir makinedir. Elektronik parçalar ve motorlar dÕúÕnda neredeyse bütün mekanik parçalar 3D yazÕcÕ tarafÕndan basÕlabilmektedir. De÷iúik türlerde ve tekniklerde baskÕ yapabilen 3D yazÕcÕlar vardÕr. En yaygÕn kullanÕma sahip olan üç boyutlu yazÕcÕlarÕn çalÕúma prensibi bilgisayar ortamÕnda hazÕrlanmÕú herhangi bir 3D nesnenin sanal olarak katmanlara bölünmesine ve her bir katmanÕnÕn eritilen hammadde dökülerek üst üste gelecek úekilde basÕlmasÕna dayanmaktadÕr. Dünya genelinde her sene yüzde 25–30 oranÕnda büyüyen 3D yazÕcÕ sektörü halihazÕrda 4 milyar dolarlÕk bir market hacmine sahiptir. 3D yazÕcÕ teknolojisi aslÕnda yeni bir teknoloji olmayÕp, ilk uygulamasÕ 1984 yÕlÕna dayanmaktadÕr. Ancak geçti÷imiz 20 yÕlda bu yöntem hÕzlÕ prototipleme alanÕnÕn dÕúÕnda çok fazla ilgi görmemiútir. 2006’da baúlayan Reprap projesi ile çok daha geniú kitlelere ulaúmÕútÕr. Birçok gelecek bilimciye göre 3D baskÕ ile insano÷lu, “yenilikçilik” konusunda bir ça÷ atlamÕú durumdadÕr. 3D yazÕcÕlar ile birlikte hiçbir úey eskisi gibi olmayacaktÕr. Buna küçük bir örnek ise 3D yazÕcÕlarla birlikte stok yapmanÕn da ortadan kalkaca÷ÕdÕr. Çünkü; tüm üretim bilgileri bilgisayar ortamÕna yüklenece÷i için istendi÷i zaman istendi÷i kadar ürün üretilmesi daha kÕsa sürede sa÷lanabilecektir. KullanÕlmadan stoklanan yedek parçalarla, stoklama bedelleri sorun olmaktan çÕkarken, verimlilik artacak ve israf da önlenmiú olacaktÕr. 3D YazÕcÕlar NasÕl ÇalÕúÕr? Modelleme: Üretilecek ürünün 3 boyutlu tasarÕm programlarÕ (CAD) ya da 3 boyutlu tarama sistemleri ile bilgisayar verisi oluúturulmaktadÕr. Oluúturulan model genellikle STL dosya formatÕna çevrilerek 3D baskÕ sürecine geçirilmektedir. 3D BaskÕ: 3D baskÕ iúleminde obje, katmanlar halinde üst üste serilerek oluúturulmaktadÕr. Günümüz teknolojisinde bu katmanlar plastik ergitme, lazer sinterleme, sterolitografi gibi farklÕ yöntemler ile gerçekleútirilebilmektedir. Makinenin bu katmanlar sÕrasÕndaki takÕm yolunu takip etmesi için STL dosyasÕ, hazÕrlanmÕú model dilimleme yazÕlÕmÕ ile katmanlara ayrÕlmaktadÕr. Yüzey øyileútirme: 3D yazÕcÕ ile gerçekleútirilen objeler geleneksel teknolojiler ile karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda boyutsal açÕdan daha hatalÕ olabilmektedir. Bu nedenle kritik objelerde son bir yüzey temizleme, iyileútirme ve son ölçüye getirme iúlemi uygulanabilmektedir. 10 EBSO Sanayi 4.0 3D YazÕcÕlarÕn Teknolojileri 3D yazÕcÕlar birçok farklÕ teknolojileri kullanarak üretim yapabilmektedir. Günümüzde en popüler yöntem FDM (Fused Deposition Modelling) yani birleútirmeli yÕ÷ma teknolojisidir. Bu yöntemde ÕsÕ ile úekillendirilebilen termoplastik polimer malzemeler (PLA, ABS) kullanÕlmaktadÕr. Plastik malzemeler grubunda en yüksek malzeme mukavemetine bu teknoloji ile ulaúÕlmaktadÕr. 3D yazÕcÕ teknolojilerinin tamamÕ katmanlarÕ üst üste yÕ÷ma prensibi ile çalÕúmaktadÕr. Ancak katmanlarÕ nasÕl oluúturduklarÕ oldukça farklÕlaúabilmektedir. Katman yÕ÷ma teknikleri günümüzde geçerli olan birçok farklÕ teknolojiden faydalanabilmektedir. Örne÷in lazerler, elektron ÕúÕn kaynaklarÕ, UV kürleme vb… FDM’den sonra en sÕk kullanÕlan ikinci yöntem SLS-selective laser sintering- yani seçici lazer sinterlemedir. Sinterleme, genellikle toz metalurjisinde kullanÕlan ve toz metallerin ÕsÕ ve basÕnç altÕnda katÕ cisimlere dönüútürülmesi ile ilgili bir teknolojidir. Lazer ÕúÕnÕ, lazer tarayÕcÕ denen bir parça vasÕtasÕ ile insan gözünün algÕlamakta güçlük çekebilece÷i hÕzlarda, katmanlar oluúturabilmektedir. Bu teknolojide kullanÕlan lazer gücüne ba÷lÕ olarak metal, plastik ve seramik olmak üzere neredeyse birçok farklÕ malzeme ve malzeme kombinasyonu kullanÕlabilmektedir. 3D YazÕcÕlar ile Neler YapÕlabilir? 3D yazÕcÕ teknolojiler ile birçok farklÕ malzeme ve yöntem kombinasyonlarÕ kullanÕlarak oldukça geniú bir alana hitap edilebilir. Genetikten biliúim teknolojilerine, tÕptan sanayiye, úehir planlamadan gÕdaya ve kuyumculu÷a kadar tüm hayatÕmÕzÕ de÷iútirmeye aday 3D yazÕcÕlarda modellemeye ba÷lÕ olarak baskÕ süresi de uzayÕp kÕsalabilmektedir. 3D yazÕcÕlardan; Biyo-organik maddeler ile yapay damardan, böbre÷e kadar gerekli insan dokularÕ ve canlÕ hücrelere sahip insan kula÷Õndan oyunca÷a, müzik aletlerinden, øngiliz anahtarÕna kadar neredeyse her úey üretilebilmektedir. Geliútirilecek dev yazÕcÕlar ile çok katlÕ binalarÕn yapÕlmasÕ dahi olasÕlÕklar dahilindedir. 11 EBSO Sanayi 4.0 Üretim maliyetlerini büyük oranda düúüren bu cihazlar, geliúmekte olan ülkeler için de üretim ve inovasyon konusunda çÕ÷Õr açacaktÕr. Üretim teknolojisinde devrim yaratacak nitelikte de÷iúiklikler ve yenilikler getiren " 3D yazÕcÕlar" ile yaratÕcÕ fikirler ve tasarÕmlar gerçek modellere, son ürünlere, parçalara ve prototiplere hÕzlÕ bir úekilde dönüúebilecektir. TasarÕmÕn sanal ortamda oluúturulmasÕ çeúitli CAD (Computer aided designBilgisayar destekli tasarÕm) programlarÕ vasÕtasÕyla sa÷lanabilirken, 3D tarayÕcÕlar ile mevcut bir objenin dizaynÕ sanal ortama taranarak aktarÕlabilmektedir. Günümüzde 3D yazÕcÕlarla hareket edebilen, sÕnÕrsÕz renk seçenekleriyle birlikte iúler haldeki prototipler de üretilmektedir. Business News Daily’nin haberine göre, 3D yazÕcÕ endüstrisi 2012 ve 2017 yÕllarÕ arasÕndaki ortalama yüzde 14 büyüme projeksiyonuyla 2020 yÕlÕna kadar 5,2 milyar dolara ulaúacaktÕr. Dört Boyutlu (4D) YazÕcÕlar Bilim dünyasÕnda durmaksÕzÕn sürdürülen çalÕúmalarÕn, yakÕn bir gelecekte üretimde 4D yazÕcÕlarÕn kullanÕlmalarÕnÕ sa÷layaca÷Õ öngörülmektedir. 4D yazÕcÕdan çÕkan ürünlerin farkÕ, üç boyutlu olmalarÕyla birlikte içinde bulunduklarÕ çevre úartlarÕna göre kendili÷inden úekil de÷iútirebilme özellikleri olacaktÕr. Düz bir metal parçanÕn su altÕna yerleútirildi÷inde kendili÷inden boru úeklini almasÕ, ya÷murlu ve güneúli hava ayrÕmÕnÕ algÕlayÕp kendili÷inden bota ve sandalete dönüúebilen ayakkabÕ gibi örnekler, 4D yazÕcÕlarÕn hayatÕmÕza getirece÷i yenilikleri temsil etmektedir. 12 EBSO Sanayi 4.0 2. NESNELERøN øNTERNETø Nesnelerin interneti, insanlarÕn gündelik hayatÕna nerdeyse tamamen hakim oldu÷undan, geniú ve kapsayÕcÕ bir kavram haline gelmiútir. Ancak, gündelik hayatta kullanÕlan internet ile iú dünyasÕnda kullanÕlan internet, farklÕ yönler taúÕmaktadÕr. Bu farklÕlÕ÷a dikkat çeken önemli isimlerden biri olan Moor Insights&Strategy firmasÕ baúkanÕ ve analisti Patrik Moorhead tarafÕndan, “Endüstriyel Nesnelerin ønterneti” ve “ønsansal Nesnelerin ønterneti” biçiminde iki farklÕ tanÕmlama yapÕlmÕútÕr. Nesnelerin interneti; dijital a÷a ve internete sahip olan nesnelerin, sanal bir kimlik kazanmasÕ yoluyla, çevreleriyle fiziksel ve sosyal ba÷lamda iletiúim halinde olmalarÕdÕr. Bir di÷er tanÕm ise, nesnelerin, interneti aracÕ olarak kullanmalarÕ vasÕtasÕyla birbirleriyle iletiúim içerisinde olmalarÕ ve iúleri kendileri yönetmeleri úeklindedir. Nesnelerin internetinin aktif ve detaylÕ biçimde kullanÕldÕ÷Õ bir fabrikada, úu avantajlarÕn yer almasÕ beklenmektedir: a. Üretim ve üretim süreci yönetimi pratikleúecektir: Fabrikadaki farklÕ birim yöneticileri, hangi konumda olurlarsa olsunlar, akÕllÕ telefonlarÕ ve tabletleri aracÕlÕ÷Õyla üretim sürecini anlÕk olarak tamamen yönetebileceklerdir. Üretim sürecinde istenmeyen herhangi bir geliúme yaúandÕ÷Õ anda, üst yönetici tarafÕndan, yine telefon veya tablet aracÕlÕ÷Õyla üretim hemen durdurulabilecektir. Daha geliúmiú bir nesnelerin interneti sisteminin kullanÕldÕ÷Õ bir fabrikada ise, üretim süreci makine ve robotlar tarafÕndan yönetilecek, bir terslik söz konusu oldu÷unda süreç makineler veya robotlar tarafÕndan otomatik olarak durdurulacaktÕr. 13 EBSO Sanayi 4.0 b. Tedarik zinciri daha akÕllÕ hale gelecektir: Nesnelerin internetinin ürünlere sa÷layaca÷Õ kolaylÕklar kapsamÕnda, tedarik zinciri de daha akÕllÕ hale dönüúecektir. Üzerlerine yerleútirilecek sensörler ve akÕllÕ etiketler, tedarik zinciri boyunca ürünlerin kendini yönetmesini sa÷layacaktÕr. Bu aynÕ zamanda, ürünlerin ne kadarÕnÕn tüketicilere ulaútÕ÷Õ konusunda da, fabrika yönetimine anlÕk bilgi verilmesini sa÷layacak; satÕú ve stok yönetiminin pratikleúmesi anlamÕnda çeúitli avantajlar sunacaktÕr. c. Enerji azalacaktÕr: ve altyapÕ maliyetleri Enerji maliyetleri, bir fabrikadaki giderlerin baúÕnÕ çekmektedir. Zira, fabrikalarda baúarÕlÕ bir üretim süreci yönetimi, yüksek enerji giderlerine katlanmayÕ da zorunlu kÕlmaktadÕr. Nesnelerin interneti, makineler ve robotlar aracÕlÕ÷Õyla enerjinin tüketimini daha az gerekli kÕlaca÷Õndan, enerji maliyetlerinde de verimlilik sa÷lanacaktÕr. Makinelerin üzerinde yer alacak olan akÕllÕ ölçüm cihazlarÕ ve sensörler, nerede ne kadar enerji kullanÕlmasÕ gerekti÷ini ölçerek, optimum enerji düzeyini belirleyecek ve gereksiz enerji kullanÕmÕnÕ da engelleyecektir. 14 EBSO Sanayi 4.0 d. Daha az insan kayna÷Õna ihtiyaç duyulacaktÕr: Makinelerin ve robotlarÕn üretim sürecini yönetti÷i bir fabrikada, insan kayna÷Õna duyulan gereksinim de azalacaktÕr. Bu ba÷lamda, kas ve beden gücüne dayalÕ insan kayna÷Õ yerine akÕl ve bilgi gücünü kullanabilen insan kayna÷Õ istihdam edilecektir. e. Gelir ve kar düzeyinde artÕú sa÷lanacaktÕr: Nesnelerin interneti, aynÕ zamanda gelir ve kar artÕúÕnÕ da beraberinde getirecektir. Üretim sürecinin daha verimli bir biçimde yönetilmesi, maliyetlerde ve giderlerde azalma sa÷larken, gelirleri de artÕracaktÕr. Nesnelerin ønternetinin YÕllar øtibariyle Geliúimi 3. AKILLI FABRøKALAR 15 EBSO Sanayi 4.0 3. AKILLI FABRøKALAR 1950’li yÕllarda baúlayan ve sadece 50 yÕlda yüzyÕllardÕr kaydedilmemiú ölçüde ilerleme kaydeden dijitalleúme, insanlÕ÷Õ akÕllÕ yaúam kavramÕyla tanÕútÕrmÕútÕr. Zira, geçmiúte tamamen beden gücüyle yürütülen gündelik yaúamÕn iúlerinin tamamÕ, günümüzde artÕk makineler ve internet a÷larÕ ile gerçekleútirilebilmektedir. Konu, sanayi ba÷lamÕnda ele alÕndÕ÷Õnda, gündelik hayata benzer do÷rultuda, makinelerin, robotlarÕn ve internet a÷larÕnÕn üretim süreçlerine nerdeyse tamamen hakim oldu÷u gözlenmektedir. Bu da iú dünyasÕnÕ, akÕllÕ üretim süreçlerinin kullanÕldÕ÷Õ akÕllÕ fabrikalarla ve bu fabrikalardan çÕkan akÕllÕ ürünlerle tanÕútÕrmÕútÕr. AkÕllÕ üretim, geliúmiú yazÕlÕm ve bilgisayar programlarÕnÕn, makinelere entegre edilmesi sonucu ortaya çÕkmÕútÕr. Sanayi 4.0’Õn birincil gere÷i ve en somut göstergesi olan akÕllÕ fabrikalarÕn özellikleri úu úekildedir: - AkÕllÕ fabrikalar, karmaúÕk üretim süreçlerini hÕzlÕ ve sorunsuz bir úekilde yönetmek konusunda oldukça baúarÕlÕdÕrlar. AkÕllÕ fabrikalardan çÕkan ürünler daha sorunsuz ve daha uzun ömürlü olmaktadÕrlar. AkÕllÕ bir fabrikada insanlar, makineler ve üretim kaynaklarÕ birbirleriyle derin bir etkileúim içindedirler. 16 EBSO Sanayi 4.0 BUGÜNÜN FABRøKALARI GELECEöøN AKILLI FABRøKALARI 1. Makinelerin önceden yapÕlandÕrÕlmaya ihtiyacÕ vardÕr ve her kullanÕm ve de÷iúiklikte ayarlanmasÕ ve de÷iútirilmesi gerekmektedir. Bunlar birbirinden ba÷ÕmsÕz olarak çalÕúmaktadÕrlar. 1. Makineler di÷er makinelerle iletiúim kurarak ayarlarÕn yanÕ sÕra güvenlik mekanizmalarÕ etrafÕnda akÕllÕca çalÕúmaktadÕr. 2. Süreç izleme oldukça zordur. Her bir kiúi, ancak kendi verimlilikleri oranÕnda ve tek bir problem odaklÕ çalÕúmaktadÕr. 2. Süreç izleme neden sonuç iliúkisi içinde kapsamlÕ olarak gerçekleútirilmektedir. Böylece makineler üretimi durdurma yetene÷ine sahip olarak sorunlarÕ düzeltmek için sinyal vermektedir. 3. Ürün özelleútirme çalÕúmalarÕ; zaman, maliyet ve kaynak gibi faktörler ba÷lamÕnda oldukça zahmetlidir. SÕradan ürünlerin üretimi kolay yapÕlÕrken, özel ürünlerin üretiminde gecikmeler olmaktadÕr. 4. Envanter, süreçteki de÷iúimi dikkate almak amacÕyla stoklanmaktadÕr. 5. Makineler, insanÕn fiziksel yapÕsÕ ve iúgücü temelinde sÕnÕrlÕdÕr. 3. Ürün özelleútirme çalÕúmalarÕ; lojistik, güvenlik, güvenilirlik, zaman maliyetleri ve sürdürülebilirlik faktörleri yoluyla en ideal sistem ve akÕllÕ derleme yoluyla elde edilmektedir. 4. Makineler kendi üretim kaynaklarÕnÕ planlayabilmektedirler. Böylece yalÕn bir üretim úekli ve tam zamanÕnda üretim gerçekleútirmesi mümkün olmaktadÕr. 5. Makineler çevresindeki insanlara duyarlÕdÕr ve çevresindeki insanlara uyum sa÷layacak biçimde çalÕúmaktadÕrlar. 17 EBSO Sanayi 4.0 4. SøBER-FøZøKSEL SøSTEMLER 1950’li yÕllarda ilk örnekleri ortaya çÕkmaya baúlayan bilgisayarlar, günümüzde ceplerimize sÕ÷abilecek kadar pratikleúmiútir. Her geçen gün daha da akÕllÕ hale gelmeye devam eden bilgisayarlarÕn, saniye baúÕna hesaplama hÕzlarÕ ve güçleri de aynÕ do÷rultuda yükselmektedir. BilgisayarlarÕn bu hÕzlÕ ilerleyiúi, üretim süreçleri ve ürünlerle olan etkileúimlerini de artÕrmÕútÕr. Sadece 20 yÕl önce gerçekleútirilmesi imkansÕz olarak de÷erlendirilen iúler, bugün makinelere bilgisayarlarÕn entegre edilmesi sonucu mümkün kÕlÕnmÕútÕr. Ulusal Bilim Kurumu (The National Science Foundation), siber-fiziksel sistemleri úu úekilde tanÕmlamaktadÕr: Siber-fiziksel sistemler; gözlemleme, koordinasyon ve kontrol gibi üretim süreçlerindeki temel prensiplerin, hesaplama ve iletiúim bileúkesinden oluúan karma teknoloji tarafÕndan yönetildi÷i sistemlerdir. Söz konusu karma teknoloji daha açÕk bir ifadeyle, fiziksel makineleri siber teknoloji ile bütünleútirme yoluyla çok daha akÕllÕ hale getirmektedir. Bu ba÷lamda, süreç bir bütün halinde siber-fiziksel sistemler olarak anÕlmaktadÕr. Günümüzde, siber dünya ile makineler arasÕndaki bu bütünleúme bizi aynÕ zamanda nano-teknoloji ile de tanÕútÕrmÕútÕr. 18 EBSO Sanayi 4.0 5. BÜYÜK VERø Teknolojinin çÕ÷Õr açÕcÕ düzeyde ilerlemesi ile birlikte internetin ve sosyal medya araçlarÕnÕn gündelik hayata hakim olmasÕ sayesinde, bilgiye eriúim büyük ölçüde kolaylaúmÕútÕr. Bilgiye eriúimin ve bilgi paylaúÕmÕnÕn bu ölçüde yaygÕnlaúmasÕ, yararsÕz ve yanlÕú bilgi sorununu da aynÕ ölçüde artÕrmÕútÕr. Bu yüzden tüm bu bilgi yÕ÷ÕnÕ, bilgi çöplü÷ü olarak nitelendirilmeye baúlanmÕútÕr. Zira bu verinin saklanmasÕ ve raporlama sistemlerinde yararlÕ yönde kullanÕlmasÕ imkansÕz olarak de÷erlendirilmiútir. Ancak, geliúen bilim teknolojisi bilgi çöplü÷ü olarak nitelendirilen bu engin alandan, yararlÕ bilgilerin de ayÕklanabilmesine olanak tanÕmÕútÕr. Daha açÕk bir ifadeyle, çok fazla bilginin bulundu÷u bu ortamdan gerçek ve güvenilir olanlarÕn ayÕklanÕp, saklanmasÕ mümkün olmuútur ki; bu da bizi, “Büyük Veri” kavramÕna götürmektedir. Bu ba÷lamda büyük veri; “toplumsal medya paylaúÕmlarÕ, a÷ günlükleri, blog, foto÷raf, video, log dosyalarÕ vb. gibi de÷iúik kaynaklardan toparlanan tüm verinin, anlamlÕ ve iúlenebilir biçime dönüútürülmüú biçimi” olarak tanÕmlanmaktadÕr. Büyük veri; web sunucularÕnÕn loglarÕ, internet istatistikleri, sosyal medya yayÕnlarÕ, bloglar, mikrobloglar, iklim algÕlayÕcÕlarÕ ve benzer sensörlerden gelen bilgiler, GSM operatörlerinden elde edilen arama kayÕtlarÕ gibi büyük sayÕda bilgiden oluúmaktadÕr. Büyük veri; do÷ru analiz metotlarÕ ile yorumlandÕ÷Õnda úirketlerin stratejik kararlarÕnÕ do÷ru bir biçimde almalarÕna, risklerini daha iyi yönetmelerine ve inovasyon yapmalarÕna imkan sa÷ladÕ÷Õndan firmalar için büyük önem taúÕmaktadÕr. Do÷ru stratejilerin ancak do÷ru bilgilerden yola çÕkarak üretilebildi÷i dikkate alÕndÕ÷Õnda, Büyük Veri’nin Sanayi 4.0 için önemi de kavranmaktadÕr. Özellikle Sanayi 4.0’Õn yüksek rekabet ortamÕnda, firmalarÕn bir adÕm öne geçebilmek için fark yaratmak zorunda olmalarÕ, en ufak bir bilginin bile büyük önem taúÕdÕ÷ÕnÕ ve büyük veri aracÕlÕ÷Õyla do÷ru bilgilere hakim olmanÕn gereklili÷ini ortaya koymaktadÕr. Büyük Veriyle ilgili dünyadaki tüm úirketlerin; kÕsa zamanda verimi artÕracak, maliyetleri düúürecek ve müúterilere daha iyi ulaúmayÕ sa÷layacak úekilde bir analiz yapmalarÕ gerekmektedir. McKinsey firmasÕ tarafÕndan 2011’de hazÕrlanan rapor; büyük verinin sadece firmalar açÕsÕndan de÷il ulusal ekonomiler üzerinde ve kamu sektöründe de önemli rol oynayaca÷ÕnÕ ortaya koymaktadÕr. Örne÷in, Büyük Veri kullanÕmÕ sayesinde ABD'de sa÷lÕk harcamalarÕnÕn yüzde 8 oranÕnda azaltÕlabilece÷i ya da ortalama bir perakende firmasÕnÕn faaliyet kar marjÕnÕ yüzde 60 oranÕnda artÕrabilece÷i tahmin edilmektedir. 19 EBSO Sanayi 4.0 6. OTONOM ROBOTLAR Robot, genel olarak “önceden programlanmÕú görevleri yerine getirebilen elektro-mekanik cihaz” olarak tanÕmlanmaktadÕr. Robotlar do÷rudan bir operatörün kontrolünde çalÕúabildikleri gibi, bir bilgisayar programÕ aracÕlÕ÷Õyla ba÷ÕmsÕz olarak da çalÕúabilmektedirler. Günümüzde robotlarÕn en büyük kullanÕm alanÕ endüstriyel üretimdir. Özellikle otomotiv endüstrisinde çok sayÕda robot kullanÕlmaktadÕr. Robot teknolojisi modern literatürde, “Robotik” veya “Mekatronik” olarak isimlendirilmektedir. Mekatronik, “mekanik” ve “elektronik” kelimelerinin birleútirilmesinden oluúmuútur ve ilk kez Japonya'da kullanÕlmÕútÕr. Makine, elektronik, yazÕlÕm ve kontrol mühendisli÷ine dayanan, çok kontrollü bir mühendislik dalÕdÕr. 7. SøMÜLASYON Simülasyon, “Teknik anlamda gerçek bir dünya süreci veya sisteminin iúletilmesinin zaman üzerinden taklit edilmesi” olarak tanÕmlanmaktadÕr. Bu ba÷lamda simülasyon, sistem nesneleri arasÕnda tanÕmlanmÕú iliúkileri içeren sistem veya süreçlerin bir modelidir. Peúi sÕra geliúen ilk üç sanayi devrimi boyunca fabrikalara ve iú dünyasÕna giren buhar, elektrik, biliúim güçlerinden sonra artÕk simülasyon teknolojileri de fabrikalara girmektedir. 20 EBSO Sanayi 4.0 8. SøSTEM ENTEGRASYONU Sistem Entegrasyonu, birden fazla sistemin bir araya getirilerek tek bir sistem olarak çalÕúmalarÕnÕ sa÷lamaktadÕr. Sistem entegratörler bilgisayar a÷larÕ, kurumsal uygulama entegrasyonu, iú süreç yönetimi veya programlama gibi çeúitli teknikleri kullanarak ayrÕk sistemleri bir araya getirirler. Sistemlerin iúlevselli÷ini arttÕrabilmek için birçok alt sistemin birbiri ile entegre olmasÕ gerekmektedir. Sistem entegrasyonu bu yüzden mevcut birçok sistemin birbirleri ile entegrasyonunu içerir. Bugünün dünyasÕnda, sistem entegrasyonunda mühendislerinin rolü daha da önemli hale gelmektedir. Sistemler artÕk tasarlanÕrken, kendi içlerinde çalÕúÕp di÷er sistemlerle de entegre olacak úekilde geliútirilmektedir. 9. ARTIRILMIù GERÇEKLøK ArtÕrÕlmÕú gerçeklik (Augmented Reality), gerçek dünyadaki çevrenin ve içindekilerin bilgisayar tarafÕndan üretilen ses, görüntü, grafik ve GPS verileriyle zenginleútirilerek meydana getirilen canlÕ, do÷rudan veya dolaylÕ fiziksel görünümüdür. Bu kavram kÕsaca gerçekli÷in bilgisayar tarafÕndan de÷iútirilmesi ve artÕrÕlmasÕdÕr. KullanÕcÕ, geliúen artÕrÕlmÕú gerçeklik teknolojisinin de yardÕmÕyla etrafÕndaki bilgi ile etkileúime girebilir. Bahsi geçen sayÕsal bilgi iúlenmeye elveriúlidir. Bulunulan çevreyle ilgili yapay bilgi ve ögeler gerçek dünyayla ba÷daúabilir. 21 EBSO Sanayi 4.0 10. BULUT BøLøùøM SøSTEMø Bulut biliúim (Cloud computing) veya iúlevsel anlamÕyla çevrim içi bilgi da÷ÕtÕmÕ; biliúim aygÕtlarÕ arasÕnda ortak bilgi paylaúÕmÕnÕ sa÷layan hizmetlere verilen genel isimdir. Bulut biliúim bu yönüyle bir ürün de÷il, hizmettir. Temel kaynaktaki yazÕlÕm ve bilgilerin paylaúÕmÕ sa÷lanarak, mevcut biliúim hizmetinin; bilgisayarlar ve di÷er aygÕtlardan elektrik da÷ÕtÕcÕlarÕna benzer bir biçimde biliúim a÷Õ (tipik olarak internetten) üzerinden kullanÕlmasÕdÕr. Bilgisayar kuramcÕlarÕ tarafÕndan internetin gelece÷inin bulut biliúimden geçti÷i iddia edilmektedir. Buna göre gelecekte, bilgisayar hard disklerinin yerine çevrim içi bulutlarÕn kullanÕlaca÷Õ öngörüsü hakimdir. Bu biliúim aygÕtlarÕnda herhangi bir altyapÕ hazÕrlamadan, tamamen çevrim içi a÷ vasÕtasÕyla iúlevsel uygulamalara ulaúmak anlamÕna gelmektedir. Bu sektörün geliúmesiyle, özellikle biliúim teknolojisi tüketen toplumlarda birçok bilgi da÷ÕtÕmÕ sa÷layan firmanÕn önemli bir konuma gelece÷i, hatta sektördeki rekabetin hukuksal sorunlara neden olabilece÷i tartÕúÕlmaktadÕr. Çünkü tüm bilgi-iúlem uygulamalarÕnÕn çevrim içi altyapÕya kaydÕrÕlmasÕna giden yol; kiúisel bilgilere istenilmeyen eriúimleri do÷urabilme tehlikesini taúÕmaktadÕr. Sahip olunan tüm uygulama, program ve verilerin sanal bir sunucuda yani bulutta depolanmasÕ ve internete ba÷lÕ olundu÷unda herhangi bir ortamda cihazlar aracÕlÕ÷Õyla bu bilgilere, verilere, programlara kolayca ulaúÕm sa÷lanabildi÷i hizmetler bütününe Bulut Biliúim veya Bulut Teknolojisi (Cloud Computing) denmektedir. 22 EBSO Sanayi 4.0 nceki bölümlerde Sanayi 4.0’Õn ortaya çÕkÕúÕna ve Sanayi 4.0 ile ilgili kavramlara yer verilmiútir. Ancak konunun asÕl önemli noktasÕ, Sanayi 4.0’Õn firmalara nasÕl bir de÷iúim getirece÷idir. Zira, Sanayi 4.0’Õn getirdi÷i yenilikleri ve teknolojik ilerlemeleri firmalara uygulamak söz konusu de÷iúimleri incelemekten ve her bir firmanÕn bu de÷iúimlerin tam olarak neresinde oldu÷unu analiz etmesinden geçmektedir. Ö Konu son derece önemli olmasÕna ra÷men, hala azÕmsanamayacak ölçüde bilinmemesi, Sanayi 4.0 hakkÕnda daha çok bilgi sahibi olunmasÕnÕ gerekli kÕlmaktadÕr. Örne÷in; 2014 yÕlÕnda Almanya’da makine üreticileri arasÕnda yapÕlan bir pazar araútÕrmasÕnda, yüzde 16’lÕk bir kesim Sanayi 4.0 hakkÕnda bir fikri olmadÕ÷ÕnÕ, yüzde 35’lik bir kesim ise Sanayi 4.0’Õn mühendislikle alakalÕ oldu÷unu belirtmiútir. 2017 yÕlÕna kadar Sanayi 4.0’dan neler bekleniyor? Sanayi 4.0'Õn mühendislik ile ilgili olmadÕ÷ÕnÕ düúünenler %16 Sanayi 4.0'Õn konsept olarak olumlu oldu÷unu düúününler %16 Sanayi 4.0 hakkÕnda herhangi bir fikri olmayanlar %33 Sanayi 4.0'Õn mühendislik ile ilgili odu÷unu düúünenler %35 0 23 5 10 15 20 25 30 35 EBSO Sanayi 4.0 Sanayi 4.0 ile ortaya çÕkan de÷iúimleri ise genel olarak úu úekilde ifade edebiliriz: Nesnelerin interneti ve siber fiziksel sistemler ile daha karmaúÕk ve akÕllÕ ürünler üretilebilmektedir. Seri üretimden-müúteri ihtiyaçlarÕna göre özel üretime geçilmektedir. Üretim tesisleri ile ürünlerin gerçek zamanlÕ olarak veri ve bilgi alÕúveriúine baúlanmaktadÕr. Ürün tasarÕmÕ, geliútirilmesi ve üretimi için gerekli veri ve bilgi miktarÕ çok büyük hacimlere ulaúmaktadÕr. Hammadde ve kaynak tüketimi en aza indirgenirken, verimlilik artmakta ve yeúil enerji dönemine geçilmektedir. Kendi kendini organize eden üretim yöntemleri sayesinde üretim için gerekli kaynaklara (enerji, insan, makine vb.) olan ihtiyaç azalmakta, robotlar üretim süreçlerini yönetir hale gelmektedir. RobotlarÕn yaygÕnlaúmasÕ iúgücüne duyulan gereksinimi azalttÕ÷Õndan, yeni istihdam politikalarÕ geliútirilmektedir. Ürün-yaúam döngü süresi kÕsalÕrken, üretimdeki hata payÕ minimuma inmektedir. øú sa÷lÕ÷Õ ve güvenli÷i, robotlarla daha iyi sa÷lanmaktadÕr. Robotlar üretim süreçlerini hÕzlandÕrdÕ÷Õndan, çalÕúma saatleri çok daha esnek hale gelmektedir. 3D yazÕcÕlarla, dünyanÕn her noktasÕnda her türlü hammadde, ara mamul ve nihai ürün üretilebilmektedir. Sanayi 4.0’a uyum sa÷layan firmalarÕn küresel pazarda payÕ büyümekte, üretim sanal dünya ile daha iç içe geçmeye baúlamaktadÕr. 24 EBSO Sanayi 4.0 Sanayi 4.0’Õn Dört Ana FaydasÕ Tüm bu anlatÕlanlar ÕúÕ÷Õnda; üretim sektörünün verimlilik artÕúÕnda ve ekonomik büyümede önemli bir katalizör olaca÷Õ öngörülen Sanayi 4.0’Õn faydalarÕ, dört ana baúlÕkta úu biçimde özetlenebilir: 1. Üretkenlik: Önümüzdeki 5-10 yÕl içinde pek çok úirket Sanayi 4.0’a uyum sa÷layacak ve hammadde hariç üretim maliyetleri yüzde 15-25 arasÕnda iyileúecektir. Bu iyileúmenin, sadece Almanya’da üretim sektörüne 90-150 milyar Euro’luk etki yapaca÷Õ öngörülmektedir. Hammadde maliyetleri dahil edildi÷inde, toplam üretkenlik kazanÕmlarÕnÕn yüzde 5 ile 8’e ulaúaca÷Õ belirtilmektedir. 2. Ciro artÕúÕ: Sanayi 4.0 sayesinde üreticilerin geliúmiú ekipman ve yeni veri uygulama iste÷i, müúterilerin kiúiselleútirilmiú ürünlere yönelik gittikçe artan talebiyle paralel olarak artacaktÕr. Almanya örne÷inde bu geliúmenin GSYH’nÕn yüzde 1 artmasÕnÕ sa÷layarak yÕllÕk 30 milyar dolar civarÕnda büyüme getirmesi beklenmektedir. 3. østihdam: østihdam ile ilgili birçok karúÕt görüúe ra÷men, Sanayi 4.0 sayesinde üretim sektöründe yüzde 6-10’luk istihdam artÕúÕ beklenmektedir. Yeni iúgücüne talep en fazla mekanik-mühendislik sektöründe hissedilecektir. Öte yandan düúük kalifiye iúgücüne yönelik istihdam olanaklarÕ azalÕrken, farklÕ yetkinliklere sahip elemanlara olan talep ise artacaktÕr. 4. YatÕrÕm: Üretim süreçlerini ‘Sanayi 4.0’a adapte edebilmek için üreticilerin cirolarÕnÕn yüzde 1 ile 1,5’ini yatÕrÕma ayÕrmasÕ öngörülmektedir. Bu rakamÕn Almanya örne÷inde, önümüzdeki 10 yÕl için 250 milyar Euro olmasÕ beklenmektedir. 25 EBSO Sanayi 4.0 Sanayi 4.0’Õn bir firma özelindeki faydalarÕ genel olarak aúa÷Õdaki úekilde görüldü÷ü gibidir: Sanayi 4.0 oldukça kapsamlÕ bir de÷iúim ve dönüúüm sürecini içermektedir. Bunca kapsamlÕ bir de÷iúim ise bazÕ zorluklarÕ da beraberinde getirmektedir. Bu zorluklar özetle úu úekilde ifade edilebilir: Yeni sanayi devrimine do÷ru yürüyüúü hÕzlandÕrmak için yeterli beceri ve bilgi eksikli÷i bulunmaktadÕr. Siemens, Bosch gibi büyük Alman firmalarÕ yÕllarÕn verdi÷i tecrübe ile bu süreçte baúÕ çeken isim konumundadÕrlar. Sahip olduklarÕ bilgileri en yeni teknolojiyle donatarak Sanayi 4.0 ça÷Õna en hÕzlÕ ayak uyduran isimlerden olacaklardÕr. Sanayi 4.0 demek, iú gücü talebinin azalmasÕ demektir. Bu nedenle, kurumlardaki departmanlarda fazla iúgücü tehdit oluúturmaktadÕr. Üçüncü sanayi devriminin ritmine ayak uyduran firmalarda, Sanayi 4.0 için genel bir isteksizlik havasÕ bulunmaktadÕr. 26 EBSO Sanayi 4.0 S anayi 4.0’Õn farklÕ sektörler üzerinde, farklÕ etkileri bulunmaktadÕr. Ancak genel olarak; yüksek teknolojiye odaklanan ve yüksek katma de÷er yaratan sektörlerin, Sanayi 4.0’a daha hÕzlÕ uyum sa÷ladÕklarÕ ve Sanayi 4.0’Õn rehberli÷ini üstlendikleri gözlemlenmektedir. Sanayi 4.0’Õn getirdi÷i yeniliklerle birlikte, ilgili sektörlerin 2025 yÕlÕna kadar yüksek büyüme oranlarÕ sergilemesi beklenmektedir. Söz konusu muhtemel geliúmeler aúa÷Õdaki tabloda özetlenmiútir: Küresel Ölçekte Sanayi 4.0’Õn Sektörlere Etkisi SEKTÖRLER Gayri Safi Katma De÷er (Milyar Euro) De÷iúim (%) 2013 2025 20132025 (%) YÕllÕk Ort. % Kimya Sanayi Motorlu Araçlar ve Otomotiv ParçalarÕ 40,1 52,1 30 2,2 74,0 88,8 20 1,5 Makine 76,8 40,7 18,6 93,7 99,8 52,4 21,3 107,7 30 29 15 15 2,2 2,2 1,2 1,2 Elektrikli Araçlar TarÕm ve OrmancÕlÕk Bilgi ve øletiúim Teknolojileri a. ømalat Sektörü Sanayi 4.0 ile kaydedilen geliúmeler, imalat süreçlerini ço÷unlukla dijitalleútirme yönünde olmak üzere yeniden inúa etmiútir. Bu ba÷lamda, Sanayi 4.0’Õn imalat süreçlerinde ortaya çÕkardÕ÷Õ de÷iúimler, genel olarak, “dijital üretim” adÕ altÕnda anÕlmaktadÕr. Bu ba÷lamda dijital üretim, dijital teknolojilerle yürütülen üretim süreçlerini ifade etmektedir. Dijital bir üretim sürecinde ön plana çÕkan yenilikler ise úu biçimdedir: Sensörler: ømalat sürecinin her evresinde sensörler kullanÕlmaya baúlanacaktÕr. Sensörler, hem hammadde hakkÕnda detaylÕ bilgi aktarabilecek, hem de geri bildirim sa÷layabilir nitelikte olacaktÕr. 27 EBSO Sanayi 4.0 Endüstriyel kontrol sistemleri: Süreç kontrol mekanizmalarÕ, çok daha karmaúÕk yapÕlarÕ çözebilir ve olasÕ sorunlara anÕnda müdahale edebilir nitelikte olacaktÕr. Radyo-frekans teknolojileri: Radyo dalgalarÕ aracÕlÕ÷Õyla bilgi taúÕmayÕ mümkün kÕlan teknolojiler, günümüzde kablosuz a÷ teknolojisine kadar eriúmiú olup, üretim sürecinde çok daha hÕzlÕ ve pratik bilgi aktarÕmÕna yarayacaktÕr. b. Otomotiv Sektörü Sanayi 4.0’Õn kendini en somut biçimde gösterdi÷i sektörlerin baúÕnda otomotiv gelmektedir. Zira otomotiv, hane halkÕnÕn artan talebi karúÕsÕnda, ileri teknolojik geliúmeleri durmaksÕzÕn uygulayan ve daha da geliútiren sektörlerdendir. Durumu bir örnekle açÕklamak gerekirse, ilk sanayi devriminde ancak buhar gücüyle çalÕútÕrÕlabilen ve ancak sÕnÕrlÕ düzeyde bir hÕzla ulaúÕm sa÷layabilen otomobiller, günümüzde akÕllÕ telefonlarla çalÕútÕrÕlabilir ve çok yüksek hÕzlara eriúebilir hale gelmiútir. Sensörler yardÕmÕyla arabanÕn kendi kendine park edebilme özelli÷i de, otomotiv sektöründe geliúen teknolojinin bir uzantÕsÕdÕr. Gelecek dönemlerde ise insansÕz, otomatik sürüú gerçekleútirebilen otomobillerin tüketicilerin hizmetine sunulmasÕ öngörülmektedir. 28 EBSO Sanayi 4.0 c. Tekstil Sektörü Sanayi 4.0; tekstil sektörünün esnek, hÕzlÕ ve daha çok ürün elde edilmesini sa÷layan üretim süreçlerine kavuúmasÕnÕ sa÷lamaktadÕr. Zira nesnelerin interneti, tekstil makinelarinin ileri teknolojiyle kendi aralarÕnda bilgi akÕúÕ gerçekleútirmesini mümkün kÕlmÕútÕr. Siber-fiziksel sistemler ve nesnelerin interneti ile donatÕlmÕú olan söz konusu yeni tekstil türüne, “AkÕllÕ Tekstil” adÕ verilmektedir. AkÕllÕ tekstiller, teknik tekstiller içerisinde katma de÷eri en yüksek ve en ileri teknoloji kullanÕlan alanlardandÕr. Özellikle tÕbbi, askeri, teknik alanlarda kullanÕlmakta olup, günümüzde önemli bir kÕsmÕ prototip aúamasÕndadÕr. A.B.D., Almanya, Japonya akÕllÕ tekstilde ilk akla gelen ülkelerdir. Bunun dÕúÕnda, uyumak üzere olan sürücüleri uyandÕran araba koltuklarÕ, kalp atÕúlarÕnÕ dinleyen yatak çarúaflarÕ, oda sÕcaklÕ÷Õna göre renk de÷iútiren dokumalar, gibi ürünler giyim dÕúÕnda kullanÕlan akÕllÕ tekstillere örnek gösterilebilir. AkÕllÕ Tekstil ile; Dokuma tezgahlarÕ; sensörler yardÕmÕyla üretim yönetimini kendileri yönetir hale gelmiúlerdir. øúleme ve desen teknolojileri; çok boyutlu hale gelmiútir. 3 boyutlu desen ve dokuma iúlemleri, akÕllÕ tekstilin bu anlamdaki en belirgin örne÷idir. Örme teknolojisi; insan bedeninin farklÕ özelliklerine göre kendilerini yenileyebilen giyim eúyalarÕ elde edilebilmektedir. Örne÷in; insan vücut ÕsÕsÕnÕn de÷iúimine göre kÕyafet katmanÕnÕn hava alma özelli÷inin artmasÕ veya azalmasÕ, bunun belirgin bir örne÷idir. Sanayi 4.0 yolunda önemli bir adÕm olan nano teknoloji özellikle leke tutmayan kÕyafet ürünlerinde kendini göstermektedir. 29 EBSO Sanayi 4.0 Özetle, nano-teknolojik tekstilin bazÕ genel özellikleri aúa÷Õdaki gibidir: Leke tutmama Kendi-kendini temizleme KÕrÕúmama Antibakteriyel yapÕ Su geçirmezlik ZararlÕ UV ÕúÕnlarÕnÕ bertaraf etme Renk de÷iútirebilme 30 EBSO Sanayi 4.0 nceki bölümlerde de bahsedildi÷i üzere, Sanayi 4.0’Õn ortaya çÕkÕúÕ, Almanya’da dünyanÕn önde gelen çeúitli firmalarÕnÕn Ar-Ge araútÕrmalarÕ ve bu araútÕrmalar sonucunda geliútirdikleri yeni teknolojiler sonucunda olmuútur. Almanya hükümetinin, Sanayi 4.0’Õn teorik düzeyde detaylÕca ele alÕnmasÕna yönelik, firmalarÕ ve konuyla ilgili uzmanlarÕ desteklemesi ile konu derinlik kazanarak dünya genelinde yaygÕnlaúmÕútÕr. Ö Sanayi 4.0, günümüzde farklÕ kesimlerce giderek daha çok tanÕnmakta ve firmalar bu sürecin içerisinde yer almak için daha çok çaba göstermektedirler. Sürecin temelleri Almanya’da atÕlmÕú olup, ilk olarak Avrupa’da yaygÕnlÕk göstermiútir. Ancak süreç kÕsa süre içerisinde ABD ve Japonya’da da kendine yaygÕnlÕk sahasÕ bulmuútur. ABD’de konunun araútÕrÕlmasÕna ve geliútirilmesine yönelik, “AkÕllÕ Üretim Teknikleri Liderlik Koalisyonu” kurulmuú olmasÕ da önemlidir. Aúa÷Õdaki grafik farklÕ AB ülkelerinin Sanayi 4.0 yolunda hangi konumda olduklarÕnÕ göstermesi bakÕmÕndan dikkat çekicidir: Kaynak: Industry 4.0, Think Act 31 EBSO Sanayi 4.0 ABD’de her geçen gün, nesnelerin interneti ile donatÕlmÕú akÕllÕ úehir uygulamalarÕna geçiúte yeni bir örne÷e rastlanmaktadÕr. Güncel olarak New York’ta çöp kutularÕnÕn, kablosuz internet (Wi-Fi) iletim noktasÕ biçiminde tasarlanmaya baúlanmasÕ, nesnelerin internetinin yaygÕnlaúma derecesini ortaya koymasÕ ba÷lamÕnda güzel bir örnektir. Proje kapsamÕnda her bir çöp kutusunun, saniyede 50-75 megabit hÕzÕnda internet eriúimi sa÷layaca÷Õ hesaplanmaktadÕr. Bu ba÷lantÕ hÕzÕ ile internet kullanÕcÕlarÕ bir HD filmi 9 dakikada indirebilecek, 200 foto÷rafÕ 30 saniyede yükleyebileceklerdir. Böylece, kablosuz internet eriúimi her bir soka÷a kadar yaygÕnlaúmÕú olmaktadÕr. New York Belediyesi ile çöpçülük uzmanÕ Bigbelly firmasÕ iúbirli÷iyle ortaya çÕkan çöp kutularÕ hali hazÕrda “akÕllÕ” nitelikte sayÕlabilecek bazÕ ek vasÕflara da sahiptir. Güneú paneli takÕlÕ olan çöp kutularÕ buradan üretti÷i elektrikle, kutunun içindeki bir düzenek iletimiyle çöpü sÕkÕútÕrmakta, atÕk suyunu kanalizasyona yollamaktadÕr. AyrÕca çöp kutusu, nesnelerin internet donanÕmÕ sayesinde dolmaya ve kokmaya baúladÕ÷Õnda merkeze bildirimde bulunmaktadÕr. Gelen bildirimlere göre çöpçüler hangi çöp kutusunu önce boúaltmalarÕ gerekti÷ini bir listeye göre izlemektedirler. 32 EBSO Sanayi 4.0 Bununla birlikte, her yÕl düzenli olarak gerçekleútirilen en inovatif úirketler çalÕúmasÕ da Sanayi 4.0’Õ birebir takip eden, izledikleri yenilikçi politikalarla Sanayi 4.0’a yol veren úirketler hakkÕnda genel olarak bilgi edinmemizi sa÷lamaktadÕr: En ønovatif ùirketler (2014) 1 Apple 11 HP 21 Volkswagen 31 Procter&Gamble 41 Fast Retailing 22 3M 32 Fiat 42 Wal-Mart 2 Google 12 General Electric 3 Samsung 13 Intel 23 Lenovo Group 33 Airbus 43 Tata Group 4 Microsoft 14 Cisco 24 Nike 34 Boeing 44 Nestle 45 Bayer 5 IBM 15 Siemens 25 Daimler 35 Xiaomi Technology 6 Amazon 16 Coca-Cola 26 General Motors 36 Yahoo 46 Starbucks 7 Tesla Motors 17 LG 27 Shell 37 Hitachi 47 Tencent Holdings 8 Toyota 18 BMW 28 Audi 38 McDonald's 48 BASF 9 Facebook 19 Ford Motor 29 Philips 39 Oracle 49 Unilever 10 Sony 20 Dell 30 Softbank 40 Salesforce 50 Huawei Kaynak: BCG Bu genel bilgilerin ardÕndan izleyen sayfada, Sanayi 4.0’Õn gerek teorik, gerekse pratik yönden ortaya çÕkmasÕnÕ sa÷layan ve teknolojik ilerlemelerin yürütücülü÷ünü üstlenen firmalar ve çalÕúmalar özelindeki kÕsa de÷erlendirmeler uygulama açÕsÕndan fikir verecektir. 33 EBSO Sanayi 4.0 Bosch Almanya’nÕn ve dünyanÕn en köklü firmalarÕndan biri olan Bosch, 2012 yÕlÕnda, Sanayi 4.0’Õn üretim ve lojistik yapÕsÕnÕ nasÕl etkileyece÷i yönünde araútÕrma yapma ve strateji geliútirmeye yönelik bir araútÕrma grubu oluúturmuútur. AyrÕca Almanya Hükümeti’nce talep edilen Sanayi 4.0 hakkÕnda rapor hazÕrlanmasÕna yönelik sürece de Bosch’un liderlik etmesi, Bosch’u Sanayi 4.0 ile bütünleútirmektedir. Ancak çalÕúma grubu, konuyla ilgili araútÕrmalarÕnÕ sadece Bosch düzeyinde sürdürmekle kalmayÕp, Sanayi 4.0’ün Almanya genelinde nasÕl geliútirilebilece÷i ve uygulanabilece÷i konusunda da çalÕúmaktadÕrlar. Bosch, çalÕúmalarÕ kapsamÕnda 2013 yÕlÕnda 1 milyonu aúkÕn sensörü üretim süreçlerine dahil etmiútir. Bosch’un Sanayi 4.0 kapsamÕndaki uygulamalarÕ; x AkÕllÕ ev ve ofis araçlarÕ x øleri endüstriyel yapÕlar x Lojistik ve akÕllÕ sistemler úeklinde gruplandÕrÕlmaktadÕr. Konu, Bosch’un nesnelerin interneti teknolojisini referans alarak geliútirdi÷i yeni sistemleri göstererek örneklendirilebilir. Ev ve ofislerin daha güvenli, pratik ve ergonomik olmalarÕnÕ sa÷lamaktadÕr. Bir örnekle açÕklamak gerekirse, ev veya ofis içine yerleútirilmiú sensörler internete ba÷lanarak, hava durumu tahminleri konusunda bilgi edinmekte, ya÷mur söz konusuysa pencereleri otomatik olarak kapatmaktadÕrlar. Bununla birlikte bir kiúi, akÕllÕ telefonu aracÕlÕ÷Õyla, evinde veya ofisinde bulunmasa dahi, pencerelerin kapatÕlmasÕ, ÕsÕtÕcÕlarÕn çalÕútÕrÕlmasÕ, yeme÷in piúirilmesi gibi gündelik hayatÕn gerektirdi÷i iúlevleri uzaktan yerine getirebilmektedir. 34 EBSO Sanayi 4.0 Festo Sanayi 4.0’ün temel uygulayÕcÕlarÕndan biri olan Festo, farklÕ sektörlerde, Sanayi 4.0’a uygun ürünlerin üretimine yönelmiútir. Festo, Sanayi 4.0 ve inovasyon ile ilgili uygulamalarÕnÕ, “Sürdürülebilir ønovasyon Yönetimi” yaklaúÕmÕyla sürdürmektedir. Dünya genelindeki 20 farklÕ teknolojimühendislik merkezinde üretilen yÕllÕk ortalama 100 yeni ürün bu durumun açÕk bir göstergesidir. Festo’nun özellikle robot teknolojisini geliútirme ba÷lamÕnda, insanlar ve di÷er canlÕ türlerindeki biyonik-hareketlerle özdeú hareket edebilen makineler geliútirme yönündeki çalÕúmalarÕ dikkat çekicidir. Festo, bu konudaki çalÕúmalarÕnÕ üniversiteler, Ar-Ge Merkezleri ve otomasyon teknolojisi geliútirme odaklÕ firmalarla yürütmektedir. Mitsubishi Mitsubishi, Sanayi 4.0 kapsamÕnda, makineden makineye (M2M) platformu oluúturmuú olup, bu platform ba÷lamÕnda farklÕ makineler arasÕnda ba÷lantÕ ve nesnelerin interneti üzerinde çalÕúmaktadÕr. Özellikle bu platform kapsamÕnda, CNC ve robot teknolojilerinin birleútirilmesi dikkat çekicidir. Bu bütünleúik teknoloji sayesinde, ultra modern olarak nitelendirilen akÕllÕ ürünler elde edilebilmektedir. Bu ba÷lamda, elde edilen ürünler özellikle endüstriyel robotlar üzerine yo÷unlaúmaktadÕr. 35 EBSO Sanayi 4.0 Siemens Siemens, Sanayi 4.0 kavramÕ ortaya çÕktÕktan sonra bu konudaki geliúmeleri yakÕndan izledi÷ini ve müúterilerinin kaydedilen ilerlemelere birebir uyum sa÷lamalarÕ yönünde çalÕúmalar gerçekleútirece÷ini açÕklamÕútÕr. Bu ba÷lamda Siemens, öncelikle “dijital-akÕllÕ fabrika” yapÕlanmasÕnÕ ön plana çÕkarmaya baúlamÕú ve bu konuda ödül kazanmÕútÕr. Siemens, Sanayi 4.0’Õn temeli olan nesnelerin interneti konusuna, dijitalleúme çalÕúmalarÕ adÕ altÕnda yaklaúmakta ve çalÕúmalarÕnÕ “yeni nesil üretim, yeni nesil-altyapÕ ve siber-güvenlik” baúlÕklarÕ altÕnda gruplandÕrmaktadÕr. Yeni nesil üretim çalÕúmalarÕ, akÕllÕ fabrikalarda otomasyon haline getirilmiú üretim süreçlerinde hatasÕz ve akÕllÕ ürünler elde etme üzerine sürdürülmektedir. 36 EBSO Sanayi 4.0 G eliúen makine ve robot teknolojisi, iú dünyasÕnÕ ve gündelik hayatÕ büyük ölçüde pratikleútirmesiyle, son 50 yÕlÕn en dikkat çekici ve en çok tartÕúÕlan konularÕndan biri haline gelmiútir. Konu özellikle, geçmiú yüzyÕllarda gerçekleútirilmesi imkansÕz olarak görülen pek çok iúlevi kolaylÕkla yerine getirebilir nitelikte oldu÷undan avantajlarÕyla ön plana çÕkmaktadÕr. Özellikle iú dünyasÕnda ve fabrikalarda endüstriyel robotlarÕn getirdi÷i avantajlar, bu alandaki makineleúmenin yaygÕnlÕ÷ÕnÕ hÕzla artÕrmaktadÕr. ABD merkezli, “UluslararasÕ Robotik Federasyonu” tarafÕndan endüstriyel robotlara talebin geçmiú yÕllar itibariyle hÕzla arttÕ÷Õ ve artmaya da devam edece÷i açÕklanmÕútÕr. Bu durum, Sanayi 4.0’Õn yaygÕnlaútÕ÷ÕnÕ gösteren en önemli göstergelerdendir. Endüstriyel robotlarÕn yÕllÕk arzÕna baktÕ÷ÕmÕzda; özellikle üretimin batÕdan do÷uya kaydÕ÷Õ bir süreçte Asya’daki yükseliú dikkat çekicidir: Kaynak: World Robotics: * 2014-2017 arasÕ tahmindir. 37 EBSO Sanayi 4.0 Robot teknolojisinde Çin her ne kadar en hÕzlÕ büyüyen robot pazarÕ olarak bilinse de, faaliyet gösteren endüstriyel robot sayÕsÕnda Japonya önde görünmektedir. 2012 rakamlarÕna göre; Japonya'da robot sayÕsÕ 310 bin iken, Çin'de 96 bin ve ABD'de 168 bin robot tespit edilmiútir. Endüstriyel üretim dÕúÕndaki en büyük robot pazarÕ olan savunma ve tarÕmdan sonra en çok gelecek vaat eden pazarlar olarak sa÷lÕk-bakÕm görülmektedir. Bu alanda kullanÕlmak üzere tasarlanan robotlarÕn fiyatÕ ise oldukça yüksektir. øúgücü PiyasasÕ De÷erlendirilmesi Küresel istihdam sorununun her geçen gün arttÕ÷Õ bir dönemde; robotlarÕn bu derece yaygÕnlÕk kazanmasÕ, iúgücüne duyulan ihtiyacÕn niceliksel olarak azalmasÕ baúta olmak üzere, istihdam yapÕsÕnÕ tamamen yeni bir niteli÷e kavuúturmuútur. RobotlarÕn iúgücü ve istihdam yapÕsÕna etkileri, “teknolojik iúsizlik” baúlÕ÷Õ altÕnda incelenmeye baúlanmÕútÕr. Bu ba÷lamda; teknolojik iúsizlik, genel olarak teknolojik geliúmeler sebebiyle ortaya çÕkan iú ve meslek kaybÕnÕ ifade etmektedir. Ancak teknolojik iúsizlik konusundaki yaklaúÕmlar tartÕúmalÕdÕr. Özellikle konu, kÕsa ve uzun vadedeki etkilerine göre de÷erlendirilmekte olup, olumlu veya olumsuz yönde görüú belirten veya robotlarÕ tamamen bir lütuf olarak gören farklÕ fikirler vardÕr. Konuyu olumlu yönde de÷erlendirenler, teknolojik geliúmelerin kÕsa vadede iúgücü yapÕsÕnÕ de÷iútirece÷ini ve kÕsmen iúsizli÷e sebep olabilece÷ini ancak, uzun vadede iúgücünü nitelik ve nicelik yönünden artÕraca÷ÕnÕ öne sürmektedirler. Bu yaklaúÕma göre, geçmiúte beden gücü önemliyken, her geçen gün akÕl gücü daha önemli hale gelmektedir. AkÕl gücüne duyulan gereksinim, e÷itim düzeyini ve niteli÷ini de artÕrmaktadÕr. Böylece, uzun vadede yüksek düzeyde ve nitelikli e÷itim almÕú bireyler istihdam edilmekte, istihdam yapÕsÕ daha kalifiye hale gelmektedir. Buna karúÕn, konuyu olumsuz yönde de÷erlendiren uzmanlar; mevcut sistemde, herkesin eúit düzeyde ve aynÕ nitelikte e÷itim almasÕnÕn mümkün olmadÕ÷Õndan, artan nüfusun da etkisiyle iúsizli÷in hÕzla yükselece÷ini, bunun da ciddi sosyal sorunlara yol açaca÷ÕnÕ belirtmektedirler. 38 EBSO Sanayi 4.0 Konu, ister olumlu ister olumsuz ele alÕnsÕn, robotlarÕn iú dünyasÕnÕn kaçÕnÕlmaz birer parçasÕ haline geldikleri bir gerçektir ve bu insanlarla robotlarÕn birlikte hareket etmelerini, bir arada uyum içerisinde yönetilmelerini zorunlu kÕlmaktadÕr. Pew AraútÕrma Merkezi’nin A÷ustos 2014 tarihli araútÕrmasÕ “2025ƍte SayÕsal Hayat: Yapay zekâ, robotlar ve iúlerin gelece÷i” adlÕ anket çalÕúmasÕna katÕlan 1.896 teknoloji yetkilisi ve analistin yüzde 48ƍi robotlarÕn mavi ve beyaz yakalÕ istihdamÕnÕ yerinden edece÷i konusunda hemfikirdir. Bu yorumu yapan yetkililere göre, bu da gelir da÷ÕlÕmÕnda eúitsizli÷i artÕracak, sosyal düzende bozulmayÕ beraberinde getirecektir. Kalan yüzde 52ƍsine göre ise; teknoloji 2025 yÕlÕnda, yarattÕ÷Õndan daha fazla iú kaybÕna yol açmayacaktÕr. Bu yanÕtÕ veren uzmanlar, bugün insanlarÕn yaptÕ÷Õ birçok iúi robotlarÕn veya sayÕsal yapÕlarÕn üstlenece÷i gerçe÷ini yadsÕmamaktadÕr. Ancak bu kesim, insanlarÕn yeni istihdam alanlarÕ ve sektörler yaratmak konusundaki becerisine güvendiklerinin de altÕnÕ çizmektedir. AyrÕca, teknolojinin daima yeni istihdam olanaklarÕ yarattÕ÷Õna da vurgu yapÕlmaktadÕr. øúgücü piyasasÕ açÕsÕndan temel nokta; bireylerin üretim ve teknolojideki de÷iúimlere nasÕl ayak uydurdu÷udur. Teknolojinin uza÷Õndaki bir bakÕú açÕsÕ, kiúileri iúgücü piyasasÕndan uzaklaútÕrÕrken, robotlarÕ tercih noktasÕna taúÕyabilir. Bir satranç oyunu misali, do÷ru hamleler yapÕldÕ÷Õnda kazanan insan olacaktÕr. O nedenle de tavsiye edilen durum, úirketlerin yaratÕcÕ dâhileri iúe almalarÕ ve bunlarÕ o iúlerinde tutmalarÕdÕr. Di÷er önemli bir husus ise, robotlarÕn karar verirken düúünemedikleri, iyiyi, kötüyü ayÕrt edemedikleri için herhangi bir güvenlik sorunu yaúatma ihtimallerinin olmasÕdÕr. Çünkü geçmiú yÕllarda da tecrübe edildi÷i gibi insanlarla birlikte fabrikalarda çalÕúan robotlarÕn insanlara zarar verebildi÷i görülmüútür. Güvenli÷i eksik programlanmÕú robotlar, insanlÕ÷Õn da korkulu rüyasÕ olmaktadÕr. Bu eksiklik; etik kurallara göre geliútirilecek robotlarla giderilebilecek ve robotik bilimine de farklÕ boyut getirecektir. Henüz test sürüúleri aúamasÕnda olan sürücüsüz arabalar, bu eksikli÷in ne kadar giderildi÷ine dair de önemli iúaretler verecektir. 39 EBSO Sanayi 4.0 ønsanlar ve Robotlar NasÕl Birlikte Yönetilebilirler? ønsanlÕk, kaçÕnÕlmaz biçimde di÷er tüm canlÕ varlÕklar gibi robotlarÕn varlÕ÷Õna da alÕúmak zorundadÕr. Zira robotlar ve makineler, birer araç olmaktan ziyade artÕk giderek kendi kendilerini yönetebilen birer varlÕk haline gelmektedirler. Her geçen gün otomasyon artacak olsa da, insana ihtiyaç her zaman olacaktÕr. Robotun programlanmasÕndan, bakÕmÕna kadar olan süreçte yine insan baúroldedir. Çünkü, robot endeksli bir sistemde bile lider yaratÕcÕ insanlar olmazsa olmazdÕr. Gelecek dünyasÕnda özellikle; yaratÕcÕ ve liderlik özelli÷i geliúmiú beyaz yakalÕlar bir adÕm önde olacaktÕr. RobotlarÕn en yaygÕn kullanÕm alanÕ olan fabrikalar ise, bu de÷iúime kendilerini çok daha verimli biçimde hazÕrlamalÕdÕrlar. Zira Sanayi 4.0’Õn bir gere÷i olarak, fabrikalarda yer alan robotlar, tek görevi insanlara yardÕm etmek olan birer araç olmaktan ziyade, birer çalÕúan ve çalÕúan ekiplerin de aktif birer üyesi haline gelmektedirler. Bunun için de, insanlarÕn ve robotlarÕn en proaktif biçimde birbirleriyle uyum içerisinde çalÕúmalarÕnÕ sa÷lamak, büyük önem taúÕmaktadÕr. Bu noktada, nesnelerin internetini aktif biçimde kullanan bir fabrikada, genel olarak; robotlar, insanlar için beden gücü gerektiren a÷Õr iúleri yüklenirlerken, insanlar ise biliúimsel ve yönetimsel iúlere odaklanacaklardÕr. Bununla birlikte robotlarÕn; inúaat iúçili÷i, maden çÕkartma, gemi inúasÕ ve tuvalet/la÷Õm temizleme gibi iúçi sa÷lÕ÷Õna zararlÕ olan hatta onlarÕ öldürebilen iúleri yapmak için kullanÕlma ihtimali oldukça yüksektir. AyrÕca, örne÷in garsonluk yapan, ofislerde yerleri silen ve çöpçülük yapan robotlar insano÷luna hizmet etmekle de programlanabilecektir. 40 EBSO Sanayi 4.0 Otomobil üreticisi Ford Motor Company'nin kurucusu olan Henry Ford ile sendika baúkanÕ Walter Reuther'Õn arasÕnda geçen bir diyalogda: Ford’un, yeni robotlarÕ iúaret ederek, "Bu robotlardan nasÕl sendikalÕ iúçi elde edeceksiniz?" sorusuna Reuther, "Peki siz bu robotlarÕn arabalarÕnÕzÕ almasÕnÕ nasÕl sa÷layacaksÕnÕz?" úeklinde cevap vermiútir. Gelecekte, daha aktif karma gruplarÕn geliúmesiyle birlikte, insanlar ve robotlar birbirlerinden karúÕlÕklÕ olarak destek alacaklardÕr. Düúünüldü÷ünde robotlar, insanlarÕn zorunlu çalÕúma saatlerini kÕsaltÕrken, böylelikle onlarÕn kiúisel ve mesleki geliúmelerine daha da fazla zaman ayÕrmalarÕnÕ sa÷layacaktÕr. Sonuç olarak; robotlarla-insanlarÕn etkileúimlerinin bu derece yo÷un oldu÷u bir ortamda, insanlar ve robotlar arasÕndaki iletiúimin sa÷lÕklÕ biçimde yönetilebilmesi, ancak etkin bir yönetim stratejisinin uygulanabilmesine ba÷lÕdÕr. 41 EBSO Sanayi 4.0 B uraya kadar olan bölümlerde Sanayi 4.0’Õn ortaya çÕkÕú sebepleri, geliúimi, günümüzde geldi÷i nokta ve iú dünyasÕ ile gündelik hayata getirdi÷i yenilikler hakkÕnda bilgilere yer verilmiútir. Söz konusu bilgiler; Sanayi 4.0 ile çÕ÷Õr açÕcÕ geliúmeler yaúandÕ÷ÕnÕ, ayrÕca teknolojinin durmaksÕzÕn ilerlemeye de devam etti÷ini ve bu ilerleyiúin gerisinde kalan firmalarÕn yok olmaya mahkum oldu÷unu açÕk biçimde ortaya koymaktadÕr. Özetle Sanayi 4.0’le birlikte úekildeki geliúmelerle karúÕlaúÕlacaktÕr: Tüm bu geliúmeler bizi, firmalarÕmÕzÕn Sanayi 4.0’a ne ölçüde hazÕr olduklarÕ ve bu yeni sürece tam olarak adapte olabilmeleri için ne yapmalarÕ gerekti÷i konusuyla yüzleútirmektedir. Bu ba÷lamda, firmalarÕmÕzÕn gerek Sanayi 4.0’Õn getirdi÷i yeniliklerle tam olarak bütünlük sa÷lamalarÕ, gerekse teknolojiyi sadece izler de÷il yönetir bir konuma eriúebilmeleri için adÕm atmalarÕ faydalarÕna olacaktÕr. 42 EBSO Sanayi 4.0 2011 yÕlÕnda, Alman Hükümeti’ne sunulan raporda, Sanayi 4.0’Õn hayata geçirilebilmesi için aúa÷Õdaki önerilerde bulunulurken, yapÕlan anket çalÕúmasÕnda da verilen cevaplara göre, öne çÕkan baúlÕklar grafikte yer almaktadÕr. Firmalar arasÕ standardizasyon: FirmalarÕn, teknolojik geliúmeleri birebir uygulayabilmeleri için belirli standartlara eriúmiú olmalarÕ ve di÷er firmalarÕn gerisinde kalmamalarÕ gerekmektedir. KarmaúÕk sistemlerin yönetilmesi: FabrikalarÕn akÕllÕ hale gelmesi, üretim süreçlerinin kendilerini yönetebilir hale dönüúmesi ve robotlarÕn yaygÕnlaúmasÕ, firma içi sistemleri eski dönemlere göre çok daha karmaúÕk hale getirmektedir. Bu ba÷lamda, yönetim prensipleri de bu karmaúÕk sistemleri yönetebilir nitelikte olmalÕdÕr. Geliúmiú bir altyapÕ: KapsamlÕ, güvenilir ve yüksek kaliteli bir güvenlik, telekomünikasyon ve iletiúim a÷Õ geliútirilmesi gerekmektedir. Bu da, geliúmiú bir dijital altyapÕ geliútirilmesini zorunlu kÕlmaktadÕr. AçÕk vermeyen bir güvenlik sistemi: Üretimin akÕllÕ hale gelmesi ve dijital hayatÕn bu derece yaygÕnlaúmasÕ, güvenlik sistemlerinin de çok daha ileri boyutlara taúÕnmasÕnÕ gerekli kÕlmaktadÕr. Zira nesneler arasÕ internet a÷ÕnÕn yaygÕnlaúmasÕ, siber-saldÕrÕ olasÕlÕ÷ÕnÕ da artÕrmaktadÕr. AyrÕca Sanayi 4.0 ile birlikte gelen yeni üretim tekniklerinin sadece kendi dijital yapÕsÕna de÷il insanlara ve çevreye olan olumsuz taraflarÕnÕn da bertaraf edilmesi yönünde de güvenlik önem kazanmaktadÕr. øú organizasyonu ve tasarÕmÕ: Sanayi 4.0 ile birlikte, akÕllÕ yapÕya dönüúen firma ve fabrikalarda, iú akÕú úemalarÕ ve tasarÕmlarÕ da de÷iúmektedir. Özellikle robotlarÕn yaygÕnlaúmasÕ, sadece birer makine olarak de÷il, birer çalÕúan olarak ele alÕnmalarÕnÕ ve insanlarla birlikte uyum içinde yönetilmelerini zorunlu kÕlmaktadÕr. Düzenli e÷itim ve profesyonellik: Sanayi 4.0, firmalar için e÷itim ve teknik bilgi düzeyinin çok daha yüksek düzeylerde olmasÕnÕ gerektirmektedir. Bu anlamda özellikle, mesleki ve teknik e÷itim önem kazanmaktadÕr. Yasal düzenleme: øú dünyasÕnÕn dijitalleúmesi ve makinelerin adeta birer çalÕúan haline gelmesi, firmalara iliúkin yasal düzenlemelerin de kapsamlÕ bir biçimde yeniden ele alÕnmasÕnÕ ve düzenlenmesini gerektirmektedir. Kaynak etkinli÷i: Sanayi 4.0, hammadde ve kaynaklarÕn, akÕllÕ sistemlere uygun biçimde, çok daha etkin düzeyde yönetilmelerini sa÷lamaktadÕr. 43 EBSO Sanayi 4.0 Söz konusu maddelerdeki açÕklamalarÕ dikkate alarak, firmalarÕn ve ülkelerin Sanayi 4.0 ile bütünleúebilmeleri için öncelikle úu adÕmlarÕn atÕlmasÕ gerekti÷ini ifade edebiliriz: Üreticilerin öncelikleri belirlemesi ve iúgücünün niteli÷ini artÕrmalarÕ: > Geliúimin ve de÷iúimin temel noktalarÕ belirlenmelidir. >De÷iúimin iúgücüne uzun vadedeki etkisi ortaya 1 konmalÕdÕr. Üreticilerin teknoloji düzeylerini dengelemeleri: 2 > Yeni taleplere yönelik yeni iú modelleri tanÕmlanmalÕdÕr. > Analitik araçlara yönelik yeni teknolojiler geliútirilmelidir. > Dijital dünyaya uygun yeni iúbirlikleri sa÷lanmalÕdÕr. > Standartlar belirlenmeli ve uygulanmalÕdÕr. Alt yapÕ sistemleri ve e÷itim uyumunun sa÷lanmasÕ: 3 > Teknolojik altyapÕ olanaklarÕ güçlendirilmelidir. >Biliúim teknolojilerini, inovasyonu ve güçlendirmeye yönelik e÷itim programlarÕ bölümleri oluúturulmalÕdÕr. 44 giriúimcili÷i ve üniversite EBSO Sanayi 4.0 T ürkiye, dünyanÕn en büyük 20 ekonomisi arasÕndaki yerini son dörtte kalarak korusa da; küresel rekabetten, inovasyona, iú kolaylÕ÷Õndan, e÷itimin niteli÷ine kadar birçok uluslararasÕ sÕralamada kendine yakÕúmayan bir tablo sergilemektedir. Yüksek orta gelirli ekonomiler arasÕnda yer alan Türkiye’de imalat sanayi, düúük ve orta düúük teknoloji grubunda yo÷unlaúmÕútÕr. Oysa ki; orta gelir tuza÷Õnda bulunan Türkiye’nin yüksek gelirli ekonomiler arasÕna girebilmesi için, yüksek teknolojili üretime hÕzla geçiú yapmasÕ kaçÕnÕlmazdÕr. Sanayi 4.0’daki geliúmeler de, bu geçiúin ne kadar hÕzlÕ olmasÕ gerekti÷ini açÕkça ortaya koymaktadÕr. Yüksek-Orta Gelirli Ekonomiler (4.126- 12.745 Dolar ) ¾ Arjantin ¾ Brezilya ¾ Çin ¾ Malezya ¾ Romanya ¾ Güney Afrika ¾ Türkiye Türkiye’nin sanayi üretimindeki ve ihracatÕndaki teknoloji kullanma yo÷unlu÷u da, yüksek katma de÷erli ürünleri artÕrmasÕnÕn gereklili÷ini göstermektedir. Zira 2023 hedeflerimiz olan; 2 trilyon dolar milli gelir, 500 milyar dolar ihracat ve 25 bin dolar kiúi baúÕ gelire ulaúabilmenin yolu da buradan geçmektedir. Bunun için de hazÕrlanan stratejik belgelerin hayata geçirilmesi ve sürdürülebilir olmasÕ gerekmektedir. BaktÕ÷ÕmÕzda; Türkiye 2003-2014 yÕllarÕ arasÕnda düúük ve orta düúük teknolojili ürünlerde 90 milyar dolar dÕú ticaret fazlasÕ verirken, yüksek ve orta yüksek teknolojili alanlarda 438 milyar dolar dÕú ticaret açÕ÷Õ vermiútir. 2014 yÕlÕ ihracatÕ 158 milyar dolar olarak gerçekleúmiútir. Yüksek ve orta-yüksek teknoloji aleyhine oluúan bu durum neden teknoloji seviyesinin artÕrÕlmasÕ gerekti÷inin cevabÕdÕr. Teknoloji seviyesi arttÕkça gelir artmakta, ücretler artmakta refah artmakta bu da tasarruflarÕn artmasÕna yardÕmcÕ olmaktadÕr. 2014 yÕlÕnda ihracatÕn teknoloji düzeyine göre da÷ÕlÕmÕnda yüzde 35,8 düúük teknolojili ürünler ilk sÕrada yer almaktadÕr. 7hracatŦn Teknoloji Düzeyine Göre DaŒŦlŦmŦ (2014;%) Orta Yüksek Teknolojili Ürünler %3,4 %31,6 %29,2 Yüksek Teknolojili Ürünler %35,8 Orta Düúük Teknolojili Ürünler Düúük Teknolojili Ürünler 45 EBSO Sanayi 4.0 Oysa ki; ithalat incelendi÷inde; yüksek teknolojili ürünlerin payÕ yüzde 14’e çÕkarken, orta-yüksek teknolojili ürünlerin payÕ yüzde 42 ile ilk sÕrada yer almaktadÕr. 7thalatŦn Teknoloji Düzeyine Göre DaŒŦlŦmŦ (%) Düúük Teknolojili Ürünler %13,5 %14,0 Yüksek Teknolojili Ürünler %30,5 %42,1 Orta Yüksek Teknolojili Ürünler Orta DüƔük Teknolojili Ürünler 1960'lÕ yÕllarÕn ikinci yarÕsÕndan itibaren Türkiye ile aynÕ seviyede bulunan özellikle de Güney Do÷u Asya ülkeleri ve birçok Latin Amerika ülkesi, sanayi yapÕsÕnÕ de÷iútirerek, ithal ikamesine dayalÕ modelden, ihracata dönük bir modele geçiú yapmÕúlar ve 1970 yÕlÕndan itibaren ekonomilerinde artan bir ivme kaydetmiúlerdir. Yüksek Teknoloji øhracatÕn Toplam øhracat øçindeki PayÕ (%) Dünya BankasÕ, 2013 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 - 43,5 27,0 25,9 20,1 27,1 26,5 22,4 19,1 20,4 46 16,8 17,8 16,1 16,3 15,9 1,9 EBSO Sanayi 4.0 1950 SonrasÕnda Düúük-Orta Gelirli Olup; Yüksek Orta Gelir Düzeyine Ulaúan Ülkeler Düúük Orta Gelir Düzeyine UlaúÕldÕ÷Õ YÕl Yüksek Orta Gelir Düzeyine UlaúÕldÕ÷Õ YÕl Düúük Orta Gelir Düzeyinde Geçirilen Süre (YÕl) Geçiú Dönemi Boyunca Ortalama Büyüme HÕzÕ (%) ÇøN 1992 2009 17 7,5 MALEZYA 1969 1996 27 5,1 KORE 1969 1988 19 7,2 ÇøN (TAYPEø) 1967 1986 19 7,0 TAYLAND 1976 2004 28 4,7 BULGARøSTAN 1953 2006 53 2,5 TÜRKøYE 1955 2005 50 2,6 KOSTA RøKA 1952 2006 54 2,4 OMAN 1968 2001 33 2,7 Ülke Kaynak: TÜRKONFED Orta Gelir Tuza÷Õndan ÇÕkÕú; Hangi Türkiye Özellikle, bu süreçten sonra yabancÕ sermaye ithalatÕ yerine, teknoloji ithalatÕna öncelik vererek, sanayide rekabet gücünü artÕrmanÕn hedeflenmiú olmasÕ, ülkeleri bu noktaya getirmiútir. YapÕlan bir çalÕúmada, düúük-orta gelir düzeyinde geçirilen süre Çin’de 17, Kore’de 19, Türkiye’de 50 yÕldÕr. øHRACAT AB-28 ABD Almanya Brezilya Çin Fransa G.Afrika G.Kore øngiltere øspanya øsrail øtalya Japonya Polonya Türkiye øTHALAT Türkiye Düúük Teknoloji Kg. BaúÕna Fiyat 3,2 1,6 2,2 0,9 0,8 2,7 0,9 3,3 4,4 2,7 8,2 3,9 5,2 2,2 3,6 Orta-Düúük Teknoloji Kg. BaúÕna Fiyat 1,8 1,6 2 1,2 1,4 1,7 2,1 1,4 3 1,1 2,9 1,8 1,6 1,6 0,9 Yüksek-Orta Teknoloji Kg. BaúÕna Fiyat 9,3 4,9 8,5 3,8 4,6 7,3 3,2 4 9,9 4,4 2,1 8,4 8,7 4,2 4,5 1,4 1,4 3,5 Yüksek Teknoloji Kg. BaúÕna Fiyat 163,9 162,9 127,7 123,5 86,0 180,3 21,0 139,7 117,7 68,6 235,7 84,1 176,2 46,5 34,4 79,4 Kaynak: Giriúimci Bilgi Sistemi (GBS) Teknoloji düzeyine göre kg baúÕna ihracat fiyatÕnda ülkelerle arasÕndaki farkÕ çok net ortaya koymaktadÕr. 47 EBSO Sanayi 4.0 TEKNOLOJøK DÜZEYE GÖRE TÜRKøYE øHRACATININ SEKTÖREL DAöILIMI Toplam 7hracat 7çindeki PayŦ (%) 1. YÜKSEK TEKNOLOJ7L7 ÜRÜNLER TŦpta ve eczacŦlŦkta kullanŦlan kimyasal ve bitkisel kaynaklŦ ürünler 0,6 Hava ve uzay taƔŦtlarŦ 0,6 Büro, muhasebe ve bilgi iƔleme makineleri 0,1 Radyo, televizyon, haberleƔme teçhizatŦ ve cihazlarŦ 0,001 TŦbbi aletler; hassas optik aletler ve saat 0,001 2. ORTA YÜKSEK TEKNOLOJ7L7 ÜRÜNLER Demiryolu ve tramvay lokomotifleri ile vagonlarŦ 0,091 BaƔka yerde sŦnŦflandŦrŦlmamŦƔ ulaƔŦm araçlarŦ 0,071 Motorlu kara taƔŦtŦ ve römorklar 0,012 BaƔka yerde sŦnŦflandŦrŦlmamŦƔ makine ve teçhizat 0,009 Kimyasal madde ve ürünler 0,005 BaƔka yerde sŦnŦflandŦrŦlmamŦƔ elektrikli makine ve cihazlar 0,004 3. ORTA DÜbÜK TEKNOLOJ7L7 ÜRÜNLER Deniz taƔŦtlarŦ 0,8 Ana metal sanayi 0,01 Plastik ve kauçuk ürünleri 0,005 Metal eƔya sanayi (makine ve teçhizatŦ hariç) 0,005 Kok kömürü, rafine edilmiƔ petrol ürünleri ve nükleer yakŦtlar 0,004 Metalik olmayan diŒer mineral ürünler 0,003 4. DÜbÜK TEKNOLOJ7L7 ÜRÜNLER 7,1 GŦda ürünleri ve içecek Tekstil ürünleri 0,010 Giyim eƔyasŦ 0,009 Mobilya ve baƔka yerde sŦnŦflandŦrŦlmamŦƔ diŒer ürünler 0,005 KaŒŦt ve kaŒŦt ürünleri 0,001 DabaklanmŦƔ deri, bavul, el çantasŦ, saraciye ve ayakkabŦ 0,0007 AŒaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç); hasŦr vb. örülerek yapŦlan maddeler 0,0005 Tütün ürünleri 0,0004 BasŦm ve yayŦm; plak, kaset vb. 0,0001 Kaynak: TÜøK Türkiye’nin hedefleri do÷rultusunda hangi sektöre veya sektörlere yo÷unlaúaca÷Õ çok önemlidir. Bir ya da iki sektör belirlenerek, sadece o sektörler üzerinde küresel ekonomide yer alabilecek ve katma de÷er yaratacak úekilde konuya odaklanÕlmasÕ, üzerinde düúünülmesi gereken bir husustur. 48 EBSO Sanayi 4.0 SANAYø STRATEJø BELGELERø BakanlÕk tarafÕndan hazÕrlanan Sanayi Stratejisi’nin uzun dönemli vizyonu “Orta-yüksek ve yüksek teknolojili ürünlerde Afro-Avrasya’nÕn tasarÕm ve üretim üssü olmak” úeklinde belirlenmiútir. 2015-2018 yÕllarÕnÕ kapsayan Türkiye Sanayi Stratejisi’nin genel amacÕ ise “Türk sanayisinin rekabet edebilirli÷inin ve verimlili÷inin yükseltilerek, dünya ihracatÕndan daha fazla pay alan, a÷ÕrlÕklÕ olarak yüksek katma de÷erli ve ileri teknolojili ürünlerin üretildi÷i, nitelikli iúgücüne sahip ve aynÕ zamanda çevreye ve topluma duyarlÕ bir sanayi yapÕsÕna dönüúümünü hÕzlandÕrmak” olarak tespit edilmiútir. Belirlenen 3 stratejik hedef ise; Hedef 1: Orta ve Sanayide bilgi ve teknolojiye dayalÕ yüksek katma de÷erli yerli üretimin geliútirilmesi, Hedef ef 2: KaynaklarÕn arÕn etkin kullanÕldÕ÷Õ, Õ÷Õ, daha yeúil ve rekabetçi sanayi yapÕsÕna dönüúümün sa÷lanmasÕ Hedef ef 3: Sosyal ve e bölgesel geliúmeye eye katkÕ sa÷layan ve nitelikli iúgücüne ne sahip sanayinin ayinin geliútirilmesi rilmesi 49 EBSO Sanayi 4.0 EöøTøM KalkÕnma yolunda ileri teknoloji, ileri teknoloji için de nitelikli e÷itim olmazsa olmazdÕr. O nedenle de, e÷itim sanayi 4.0’Õn en önemli yapÕtaúlarÕndan biridir. AkÕllÕ makineler ve akÕllÕ ürünleri üretecek ve kullanabilecek nitelikli iúgücünün temini, uzman üretim mühendislerinin yetiútirilmesi, siber fizik sistemlerini algÕlayabilecek bir yapÕnÕn oluúturulmasÕ, müfredatÕn ilkokuldan üniversiteye kadar bu çerçevede güncellenmesi çok önemlidir. PøSA Testi SonuçlarÕ TÜRKøYE ÇøN KORE JAPONYA TAYVAN ALMANYA RUSYA FEN 43 1 7 4 13 12 37 MATEMATøK 44 1 5 7 4 16 35 OKUMA YETERLøLøöø 42 1 5 4 7 19 41 Kaynak: OECD DünyanÕn en kapsamlÕ e÷itim araútÕrmasÕ olan ve 3 yÕlda bir yapÕlan UluslararasÕ Ö÷renci De÷erlendirme ProgramÕ; 15 yaú ve üstü ö÷rencilerin 3 ana konuda kazanmÕú olduklarÕ bilgi ve becerileri de÷erlendiren bir araútÕrma projesidir. Bu tablo bize úunu anlatmaktadÕr: Okudu÷unu anlamakta zorlanan çocuklarÕmÕzÕn, fen ve matematik alanlarÕndaki yetersizlikleri ile hedefledi÷imiz yüksek katma de÷erli üretime geçiú yapabilmemiz böyle bir süreçte çok zordur. Çünkü, 65 OECD ülkeleri arasÕnda Türkiye fen alanÕnda 43., matematik alanÕnda 44. ve okuma yeterlili÷i alanÕnda 42. sÕrada yer almaktadÕr. Geliúmekte olan ekonomilerin sonuçlarÕnÕn baúarÕlÕ olmasÕ, neden teknolojide baúarÕlÕ olduklarÕnÕ da göstermesi açÕsÕndan çok önemlidir. Kaybedecek daha fazla zamanÕmÕz olmadÕ÷Õ için neden ve niçin’lere çok takÕlmadan söz konusu ülke örneklerini masaya yatÕrarak NASIL bir yol haritasÕ çizece÷imizi seçmek zorundayÕz. AraútÕrmamÕzÕn içeri÷i açÕsÕndan en son baúlÕk e÷itim olsa da, bugün atÕlacak ilk adÕm e÷itim konusunda olmalÕdÕr ki, 10 yÕl sonrasÕna nitelikli bireyler yetiútirebilelim. 50 EBSO Sanayi 4.0 G SONUÇ enel olarak de÷erlendirdi÷imizde; Türkiye’nin tüm kesimlerce kabul gören 2023 hedefleri ve sanayi strateji belgeleri küresel ihtiyaca cevap verebilmek adÕna çok önemli adÕmlardÕr. Ancak ülke olarak, belirlenen hedefler do÷rultusunda zamanÕnda eyleme geçme konusunda ciddi anlamda sÕkÕntÕlarÕmÕz da vardÕr. AdÕmlar çok sonradan gelmekte birlikte, yarattÕ÷Õ etki de bir o kadar az olmaktadÕr. Bununla birlikte, firmalarÕn tek baúÕna Sanayi 4.0’a yatÕrÕm yapabilmesi için, ülkedeki gerekli koúullarÕn da yani ekosistemin de buna uygun olmasÕ gerekmektedir. Bugün itibari ile bunun da mümkün olmadÕ÷Õ bir gerçektir. O nedenle de, zaruri adÕmlarÕn bugünden atÕlmasÕ da en büyük gerekliliktir. Bu tezi destekleyen bir araútÕrma The Boston Consulting Group (BCG) tarafÕndan yapÕlmÕútÕr. HazÕrlanan raporda; “..Türkiye’nin üretim üssü statüsünü sa÷lama almasÕ da, úirketlerin, Sanayi 4.0’Õn getirdi÷i teknolojik avantajlarÕ ne kadar kapsamlÕ ve hÕzlÕ uygulayacaklarÕna ba÷lÕ olacak. Üretim üssü olma konusunda yarÕúan Türkiye için bu devrimin öncülerinden olmak bir tercih de÷il zorunluluk olmalÕ ve bu yolda adÕmlar hÕzlÕ atÕlmalÕ” diye belirtilmiútir. Di÷er yandan, Avrupa Ekonomik AraútÕrmalar Merkezi BaúkanÕ Clemens Fuest, Alman ekonomisinin a÷ÕrlÕklÕ olarak orta ölçekli iúletmelerden oluúmasÕnÕn, Sanayi 4.0 konusunda bir avantaj bile olabilece÷i kanÕsÕndadÕr. "Bunun için elimizdeki potansiyeli kullanmamÕz gerek. Özellikle birleúen Avrupa'da pazarÕmÕzÕ büyütmemiz lazÕm. Yan gelip yatamayÕz.” diye bir açÕklama yapmÕútÕr. Almanya gibi sanayi devi bir ülkenin bile “Sanayi 4.0 sürecinde yan gelip yatamayÕz.” sözü, önümüzdeki yolun ne kadar uzun ve meúakatli oldu÷unu ortaya koymakla birlikte, bir an evvel harekete geçmemizin ne kadar gerekli oldu÷unun da altÕnÕ çizmektedir. Sürdürülebilir rekabet gücüne sahip olmanÕn úartÕ; teknolojiye yatÕrÕm yapmaktÕr. Sanayi 4.0 yolunda hiçbir adÕm atamaz isek; küresel ekonominin gerisinde kalmakla birlikte, rekabet edebilmek neredeyse imkansÕz bir hal alacaktÕr. O nedenle çalÕúandan, makinelere, firmalardan, ülkenin ekonomik yapÕsÕna kadar geniú bir kitlenin yeteneklerini sanayi 4.0 do÷rultusunda artÕrmamÕz gerekmektedir. Bunun anlamÕ, belki de topyekün bir seferberliktir. Gerek jeopolitik konumu ve gerekse potansiyeli ve dinamik özel sektörü itibari ile, Türkiye, küresel piyasalarÕn her zaman gözdesi olmuú ve olacak bir ülkedir. Ancak, oyun kurucu bir ülke olmak istiyorsak tüm bu anlatÕlanlar ÕúÕ÷Õnda olmazsa olmazlarÕ da hayata geçirmek zorundayÕz. Aksi takdirde kaçÕnÕlmaz bir son olan, dünyanÕn ilk 20 ekonomisinin gerisinde kalmaktan da kurtulamayÕz ve kaybedenler kulübündeki yerimizi alÕrÕz. 51 EBSO Sanayi 4.0 SON SÖZ Biz uygarl×ktan, ilimden ve fenden kuvvet al×yor ve ona göre yürüyoruz. 52 EBSO Sanayi 4.0 KAYNAKÇA “Can the US Win the Robotics War on the Factory Floor?”, Andrew ZALESKI, 2015 “Connected Technology, Connected World: Social and Commercial Opportunities”, Volkmar DENNER, 2013 “For Manufacturers, IoT Means the Internet of Tools”, Joe MCKENDRICK, 2014 “From Remote to Predictive Maintenance: How IoT Refines a Classic M2M Concept”, Alexandra SCIOCCHETTI, 2013 “Gelece÷in teknolojisi 3 boyutlu yazÕcÕlardÕr”, Giriúim Haber, 2015 “Gelece÷in teknolojisi 3D yazÕcÕ”, Bugün Gazetesi, 2013 “How Far Are We?: Industry 4.0”, Deutsche Messe, 2015 “How to Become A Digital Champion in Manufacturing”, Reinhard GEISSBAUER, 2015 “How to Manage Robots and People Working Together”, James E. YOUNG, 2015 “Industry 4.0 – A Comparison of the Status in Europe and The USA”, Filip SABO, 2015 “Industry 4.0: Agility in Production?”, Stefan FERBER, 2012 “Industry 4.0 – Challenges and Solutions for The Digital Transformation and Use of Exponential Technologies”, Deloitte, 2014 “Industrial Internet of Things”, World Economic Forum, 2015 “Industrial Internet: Pushing The Boundaries of Minds and Machines”, Peter C. EVANS & Marco ANNUNZIATA, 2012 “Industrie 4.0 – Smart Manufacturing For The Future”, Germany Trade&Invest, 2013 “IoT and Big Data Brought Together in Commercial Use Cases”, Dirk SLAMA, 2014 “IoT and Predictive Maintenance”, Steve HILTON, 2013 “Introduction and Industry 4.0 Deep Dive”, The Boston Consulting GroupTÜSøAD, 2014 “Networked Economy & Industry 4.0: Dispelling the Biggest Myths”, Dinesh SHARMA, 2014 “Recommendations for Implementing The Strategic Initiative Industrie 4.0”, Germany Federal Ministry of Education and Research, 2013 “Türkiye yerli 3D yazÕcÕda oyun kurucu oluyor”, Milliyet Gazetesi, 2015 “5 Impacts The IoT will have on Manufacturing”, Alexandra SCøOCCHETTø, 2014 “3D Printer øle titanyum yapay çene üretildi”, Milliyet Gazetesi, 2015 “3D’yi paraya çeviren Türkler”, Turkish Time Dergi, 2015 “AkÕllÕ Tekstiller ve Genel Özellikleri”, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erman ÇOùKUN, 2007 “http://endustrimuhendisligi.blogspot.com.tr”, Cengiz Çatalkaya blog yazÕsÕ http://www.siemens.com/digitalization/ http://pixabay.com/tr/ EGE BÖLGESø SANAYø ODASI AEGEAN REGION CHAMBER OF INDUSTRY Cumhuriyet BulvarÕ No.63 Pasaport 35210 øzmir – Türkiye Telefon: (+90 232) 455 29 00 Faks : (+90 232) 483 99 37 http://www.ebso.org.tr e-posta:info@ebso.org.tr