BAĞIMSIZ DENETİM VE DANIŞMANLIK

Transkript

BAĞIMSIZ DENETİM VE DANIŞMANLIK S.M.M.M. A.Ş.
İÇİNDEKİLER
1- DEĞERLEMENİN AMACI, DEĞERLEMEDE KULLANILAN METODOLOJİ VE MALİ
TABLOLAR, DEĞERLEMENİN KULLANIM ALANI VE DEĞER TAKDİRİNİN TARİHİ......... 3
2- DEĞERLEME UZMANININ KİMLİĞİ VE RAPORUN TARİHİ ................................................ 3
3- DEĞERLEMEYE KONU OLAN ŞİRKETİN KİMLİĞİ ................................................................ 3
4- DEĞERLEME KONUSU ŞİRKETİN FAALİYET KONUSU VE MÜLKİYET HAKLARI........ 4
5- SEKTÖREL BİLGİLER................................................................................................................. 13
6- ŞİRKETİ ETKİLEYEBİLECEK EKONOMİK GÖSTERGELER ............................................. 37
7- BİLANÇO, GELİR TABLOSU VE FİNANSAL DURUM ANALİZİ ........................................... 37
7.1 Bilanço, Gelir Tablosu ve Dikey Analizleri .................................................................................. 37
8- ŞİRKETİN GELİRLERİ VE TEMETTÜ ÖDEYEBİLME KAPASİTESİ................................... 38
9- ETİK İLKELER.............................................................................................................................. 38
10- DEĞERLEME YÖNTEMİNE İLİŞKİN BİLGİLER................................................................... 40
11- DEĞERLEME ÇALIŞMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER ........................................... 41
11.1 İskonto Edilmiş Nakit Akışları Yaklaşımı .................................................................................. 41
11.2 Özvarlık (Özsermaye) Defter Değeri .......................................................................................... 55
11.3 Düzeltilmiş Özvarlık Değeri Yöntemi......................................................................................... 55
11.4 Emsal Karşılaştırma Yöntemi..................................................................................................... 58
12- SONUÇ........................................................................................................................................... 59
1
ÖZET TABLO
RAPOR TARİHİ:
05.12.2008
RAPORU HAZIRLAYAN
AGD Bağımsız Denetim ve Danışmanlık S.M.M.M. A.Ş.
DEĞERLEME UZMANLARI
Metin ETKİN
RAPORU TALEP EDEN
İhlas Holding A.Ş.
DEĞERLEMEYE KONU OLAN
ŞİRKET
İhlas Madencilik A.Ş.
DEĞERLEMEYE KONU OLAN
ŞİRKETİN TİCARET SİCİL
BİLGİLERİ
Ticaret Sicil No
302768
İş Adresi
Mermerciler Sanayi Sitesi 7.Cadde
No:12 Büyükçekmece / İstanbul
Sonuç
Tutar
30.09.2008 itibariyle Gelecekteki Nakit Akışlarının İskonto Edilmesi
Yöntemine Göre Şirketin Adil Değeri
380.986.452 USD
Raporda sunulan bulgular Değerleme Uzmanının bildiği kadarıyla doğru olduğu;
Analizler ve sonuçlar sadece belirtilen varsayımlar ve koşullarla sınırlı olduğu;
Değerleme Uzmanının değerleme konusunu oluşturan şirketle herhangi bir ilgisi olmadığı;
Değerleme Uzmanının ücreti raporun herhangi bir bölümüne bağlı olmadığı;
Değerleme ahlaki kural ve performans standartlarına göre gerçekleştiği;
Değerleme Uzmanı, mesleki eğitim şartlarına haiz olduğu;
Değerleme Uzmanının değerlemesi yapılan şirketin türü konusunda daha önceden deneyimi olduğu;
Raporda belirtilenlerin haricinde hiç kimse bu raporun hazırlanmasında mesleki bir yardımda
bulunmadığını beyan ederiz.
2
1- DEĞERLEMENİN AMACI, DEĞERLEMEDE KULLANILAN METODOLOJİ VE MALİ
TABLOLAR, DEĞERLEMENİN KULLANIM ALANI VE DEĞER TAKDİRİNİN TARİHİ
Bu rapor, İhlas Madencilik A.Ş.’nin hisse değer tespitinin yapılmasına yönelik olarak hazırlanmıştır.
İhlas Holding A.Ş.’nin 14.10.2008 tarihinde Şirket merkezinde yapılan toplantı sonucunda Denetim
Şirketimizi Bağımsız Değerleme Uzmanı olarak seçtiğini belirtmiştir.
Bu Değerleme raporu için şirketimizin değerleme uzmanları 16.10.2008 tarihinde çalışmalara başlamış ve
05.12.2008 tarihine kadar raporu hazırlamışlardır.
2- DEĞERLEME UZMANININ KİMLİĞİ VE RAPORUN TARİHİ
AGD BAĞIMSIZ DENETİM VE DANIŞMANLIK SMMM A.Ş (AGD ). 1984 İstanbul’da kurulmuştur.
Şirketimiz Sermaye Piyasası Kurulundan almış olduğu yetki belgesiyle bağımsız Dış denetim hizmetleri
sunmaktadır.
AGD , Baker Tilly International ağının bağımsız bir üyesidir. Baker Tilly International: Dünya çapında ilk
8 büyük denetim ve danışmanlık firması arasındadır. 122 ortak firma ile 75 ülkede, 500'ün üzerinde ofisle
hizmet vermektedir. Yıllık global cirosu 2,5 Milyar Amerikan Doları'dır. Dünya çapında 24.000
profesyonel çalışanı bulunmaktadır.
Raporumuz İhlas Holding A.Ş.’nin talebi üzerine Denetim Firmamız tarafından 05.12.2008 tarihinde
tanzim edilmiş ve imzalanmıştır.
3- DEĞERLEMEYE KONU OL AN ŞİRKETİN KİMLİĞİ
İhlas Madencilik’in ruhsat devrini almış olduğu maden sahaları üç ana grupta toplanmaktadır. Bu sahalar
altın, kömür ve endüstriyel alaşım malzemeleri içermektedir. Şirket, 91 ayrı sahaya ilişkin 39 adet altın, 9
adet krom, 24 adet kömür, 20 adet bakır, 36 adet de çinko, kurşun, alçı, mangan, torf, kaolen ve mermer
madenlerine ait arama ruhsatlarını devralmış olup bir adet maden sahasının aynı zamanda işletme
ruhsatına sahiptir. Ayrıca İhlas Madencilik’in 15.01.2008 tarihinde iştirak ettiği Mir İç ve Dış Ticaret ve
Maden Sanayi Limited Şirketi’ne ait iki adet arama ruhsatı ve bir adet işletme ruhsatı bulunmaktadır. Mir
İç ve Dış Ticaret ve Maden Sanayi Limited Şirketi’ne ait sahalarda 563.000 ton %4,59 Pb (kurşun) ve
%5,13 Zn (çinko) tenörlü muhtemel rezerv bulunmaktadır. Bu rezerv MTA Enstitüsü tarafından yapılmış
olup, 74 adet katotlu sondaj, yüzlerce yarma ve 3.000 civarında kimyasal analiz sonuçları ışığında tespit
edilmiştir. Şu anda hali hazırda işletme ruhsatı olan Mir İç ve Dış Ticaret ve Maden Sanayi Limited
Şirketi’ne ait cevher zenginleştirme tesisi üretime devam etmekte olup aylık 400 ton çinko konsantresini
ve 100 ton kurşun konsantresini üretmeye hazır durumdadır.
İhlas Madencilik ile Eti Elektrometalürji arasında 05.10.2007 tarihinde, Fethiye Karagedik’te bulunan
1.200.000 ±%20 ton Krom cevheri atığının zenginleştirilmesi konusunda detaylı teknik ve mali konularda
ön anlaşma sağlamış ve bu ön anlaşma neticesinde 23.10.2007 tarihinde “Krom Konsantratör Atığı İşleme
ve Geri Kazanım Sözleşmesi” imzalanmıştır. Sözleşme gereği kurulan tesis Nisan ayından itibaren
üretime başlayacaktır.
3
2008 yılı Şubat ayında, İhlas Madencilik, Gana’da madencilik işiyle iştigal edecek %90 hisse oranı ortak
olduğu, 270.000 ABD doları sermayeli yeni bir şirket kurulmasını kararlaştırmıştır. Alman İngiliz
ortaklığı olan DMT GmbH Deeutche Montan Consulting AG, Am Technologiepark ID-45307
Essen/Germany firması ile İhlas Madencilik’in Türkiye’de sahip olduğu maden arama ruhsatlarına ilişkin
maden sahalarının sondaj ve rezerv tespit çalışmalarının yapılması ve bu faaliyetlerin yurtiçi ve
uluslararası madencilik ve çevrecilik standartlarına uygunluğunun tespit edilmesi hususlarında anlaşma
imzalanması kararlarını almıştır.
İhlas Madencilik A.Ş., faaliyetini Mermerciler Sanayi Sitesi 7.Cadde No:12 Büyükçekmece / İstanbul
adresinde sürdürmektedir.
4- DEĞERLEME KONUSU ŞİRKETİN FAALİYET KONUSU VE MÜLKİYET HAKLARI
4.1 Faaliyet Konusu
İhlas Madencilik A.Ş.’nin ana sözleşmesinde belirtilen faaliyet alanları şöyledir :
·
Konusu ile ilgili işlerde kullanılan çeşitli toprak, maden ve maden cevherleri, bilhassa bor
madeni ve bor cevheri ile benzerlerinin çıkarılması zenginleştirilmesi, nakledilmesi, üretim ve
tüketime uygun hale getirilmesi için gerekli çalışmalar yapmak.
·
Maden ve taş ocakları, sinai tesis, fabrika, atölye ve depolar, satış ve teşhir yerleri kurmak,
bizzat ve işbirliği yoluyla işletmek, kiraya vermek, kiralamak, devretmek ve satmak.
·
Konusu ile ilgili ithalat, ihracat, komisyonculuk, acentalık ve mümessillik işlemlerini yapmak.
·
Yerli ve yabancı, gerçek ve tüzel kişilerin ticari mümessilliği, ticari yetkili vekili, acentası,
tellalı veya müşavirliği gibi hizmetler yapmak
·
Akaryakıt istasyonları, depolar kurmak, tankerler işletmek, kiraya vermek, kiralamak, bizzat
veya işbirliği yoluyla işletmek ile alım satımını yapmak
·
Kimya sektörü ile ilgili teknik müşavirlik hizmetleri ifa etmek ve ana sözleşmesinde yazılı
olan diğer işlerdir.
4.2 Mülkiyet Hakları
İhlas Madencilik A.Ş.’nin 30.09.2008 tarihi itibari ile sermayesi 55.000.000 YTL’dir.
Şirketin 30.09.2008 Tarihi İtibariyle Ortakları, Hisse Senedi Tutarları, Pay Oranları aşağıdaki gibidir :
4
Pay Sahibi
İhlas Ev Al. İml. San. ve Tic. A.Ş.
Abdullah TURALI
Yavuz ÖZGÜN
Kemal DEMİRCİOĞLU
Hüseyin HANCI
Toplam
Hisse
Tutarı
51.400.000
3.000.000
150.000
150.000
150.000
150.000
55.000.000
Pay Oranı
%93,45
%5,45
%0,27
%0,27
%0,27
%0,27
%100
Şirket’in 28.11.2008 tarihindeki değişiklik sonrası ve TTSG’de ilan edilen ortaklık yapısı aşağıdaki gibidir:
Pay Sahibi
İhlas Ev Al. İml. San. ve Tic. A.Ş.
Abdullah TURALI
Yavuz ÖZGÜN
Kemal DEMİRCİOĞLU
Hüseyin HANCI
Toplam
Hisse
Tutarı
41.800.000
11.000.000
550.000
550.000
550.000
550.000
55.000.000
Pay Oranı
%76,00
%20,00
%1,00
%1,00
%1,00
%1,00
%100,00
4.3 İhlas Madencilik A.Ş.’nin Faaliyet Planları, Alınan Ruhsatlar ve Sonrasında Yapılacak
İşlemlere İlişkin Bilgiler:
İhlas Madencilik A.Ş. gerek satın alma, gerekse de yeniden müracaat yoluyla maden arama ruhsatlarını
devir almış olduğu sahalara ilişkin olarak, uluslar arası akreditasyona sahip firmalardan profesyonel
danışmanlık hizmeti alarak, ilgili maden sahalarının rezerv ve fizibilite çalışmaları için yetki verilmesini
öngörmektedir.
Diğer taraftan, en az yatırımla işlem yapılabilecek sahaların tespiti, işletme projelerinin hazırlanması,
arama faaliyet raporlarının hazırlanması, çed ve önçed araştırma raporlarının hazırlanması vb. konusuna
öncelik vermeyi planlamaktadır.
İhlas Madencilik A.Ş.; maden sahalarında sondaj ve rezerv çalışmalarının daha profesyonel yapılabilmesi
ve maden sahalarında yapılan çalışmaların yurtiçi ve uluslararası madencilik ve çevre standartlarına
uygunluğunun tespit edilmesi için Alman – İngiliz ortaklığı DMT GmbH Deutche Montan Consulting AG
ile çerçeve anlaşması imzalanmıştır. (Ek.1)
İhlas Madencilik A.Ş. ve Eti Elektrometalurji A.Ş. arasında Fethiye Karagedik’te bulunan 1.200.000 (+/ ) % 20 ton Krom cevheri atığının zenginleştirilmesi konusunda detaylı teknik ve mali konularda "Krom
Konsantratör Atığı İşleme ve Geri Kazanım Sözleşmesi" imzalanmıştır. (Ek.2 )
İhlas Madencilik A.Ş., Bentaş İnşaat Malzemeleri Ticaret ve Sanayi A.Ş. ile Salihli/Sart Mersindere köyü
yakınlarında 423,17 hektar maden sahasına ilişkin arama ruhsatını rödovans karşılığı almak üzere
5
sözleşme yapmış ve 27.06.2008 tarihinde T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri
Müdürlüğü nezdinde devir almıştır. (Ek.3 )
İhlas Madencilik A.Ş., Gana’da 270.000 USD karşılığı %90 hissesine sahip olduğu 300.000 USD
sermayeli Ihlas Mining Limited ünvanlı şirketin kuruluş işlemlerini tamamlamıştır. Şirketin ana faaliyet
konusu madencilik olmakla birlikte altın rafinerisi kurulması içinde Gana resmi makamlarına başvuruda
bulunmuştur.
İhlas Madencilik A.Ş. ruhsat devrini almış oldukları bildirimi yapılan maden sahalarını üç ana grupta
değerlendirmektedir.
·
·
·
Kömür
Altın
Endüstriyel alaşım malzemesi
İhlas Madencilik A.Ş.’nin gerek satın alma, gerekse de yeniden müracaat yoluyla ilgili Bakanlık nezdinde,
şu ana kadar ruhsatları devralınan sahalara ilişkin bilgiler aşağıdadır.
İhlas Madencilik A.Ş.’nin gerek satın alma, gerekse de yeniden müracaat yoluyla ilgili Bakanlık nezdinde,
şu ana kadar ruhsatları devralınan sahalara ilişkin bilgiler aşağıdadır.Ruhsat fotokopileri Ek.4’te
sunulmuştur.
SN
Erişim
No
Alanı
İli
İlçesi
Nevi
1
2
3116580 Sivas
Koyulhisar Bakır
2464275 Kırklareli Vize
Bakır
3
3122601 Hakkari
Çukurca
Çinko
4
3122605 Hakkari
Çukurca
Çinko
5
3115873 Uşak
Eşme
Altın
6
3115874 Uşak
Eşme
Altın
7
3116079 Uşak
Eşme
Altın
8
3134892 Manisa
Kula
Altın
9
3148464 Kastamonu Tosya
Boğazkale Krom
Boğazkale Mangan
Merkez
Altın
13 3124986 Denizli
Güney
14 3135520 Karaman Ermenek
15 3124373 Çanakkale Yenice
16 3122198 Bursa
Cinsi
171 IV. Grup Arama
987 IV. Grup
821 IV. Grup Arama
213 IV. Grup Arama
(Hektar)
Grubu
Krom
Pb/Zn/Au
6
75.323
19.853
259 IV. Grup Arama
533 IV. Grup Arama
129.744
1.780 IV. Grup Arama
Karacabey Kömür
15.986
90.487
612.959
Kurşun
(YTL)
550 IV. Grup Arama
200 IV. Grup Arama
Arama
1.669 IV. Grup +İşletme
921 IV. Grup Arama
Mangan
10 3133326 Çorum
11 3149194 Çorum
12 2561442 Samsun
Maliyeti
275.321
266.924
413
136.005
165
127.531
40.412
40.412
40.412
40.412
Erişim
No
SN
İli
17 3122199 Bursa
İlçesi
Nevi
Karacabey Kömür
18 3122201 Bursa
Karacabey Kömür
19 3122203 Bursa
20 3122202 Bursa
Karacabey Kömür
Karacabey Kömür
21 3122204 Bursa
Karacabey Kömür
22 3122200 Bursa
Karacabey Kömür
23(*) 3071047 Burdur
Merkez
Kömür
24 3122569 Antalya
25 3122933 Antalya
Korkuteli
Korkuteli
Torf
Torf
26 3122932 Antalya
Korkuteli
Torf
27 3142116 Tekirdağ
Merkez
Kömür
28 3141897 Tekirdağ Merkez
29 3091348 Çanakkale Yenice
Kömür
Krom
30 3108369 Balıkesir
Pb/Zn/Au
Erdemit
Alanı
Hektar Grubu Cinsi
Maliyeti
YTL
40.412
40.412
40.412
461 IV. Grup Arama
40.412
805 IV. Grup Arama
40.412
40.412
40.412
527 IV. Grup Arama
40.412
40.412
40.412
40.412
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
Altın
Ayvalık
Altın
Ayvalık
Altın
Ayvalık
Ayvalık
Altın
Altın
Ayvalık
Altın
Ayvalık
Altın
Ayvalık
Bakır-Kurşun
915 IV. Grup Arama
39
40
41
42
43
44
45
47
48
49
50
51
Ayvalık
İznik
Aşkale
Şenkaya
Pasinler
İspir
K.Paşa
Mecitözü
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Bakır-Kurşun
Bakır-Kurşun
Krom
Bakır
Krom
Altın
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
167
1.314
1.758
1.425
500
1.800
550
365
2.000
2.000
2.000
2.000
7
40.412
40.412
Kepsut
Balıkesir
Bursa
Erzurum
Erzurum
Erzurum
Erzurum
Bursa
Çorum
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
40.412
998 IV. Grup Arama
192 IV. Grup Arama
81 IV. Grup Arama
3097444
3130539
3115679
3103644
3098901
3087863
3079434
2085775
3100533
3100526
3100535
3100534
40.412
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
SN
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
Erişim
No
3100532
3100531
3100530
3100529
3100528
3100527
3100538
3144843
3144844
3145524
3141891
3141890
3141889
3141888
3141887
3153199
3153202
3153203
3153207
3153208
3153212
3153213
3153219
3153220
3153221
3153235
3153277
3153278
3153279
3153280
3153301
3153309
3153310
3149100
İli
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
K.Maraş
Burdur
Burdur
Denizli
Erzincan
Erzincan
Erzincan
Erzincan
Erzincan
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
İzmir
Kırklareli
İlçesi
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Elbistan
Yeşilova
Yeşilova
Honaz
İliç
İliç
İliç
İliç
İliç
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Bayındır
Kofçaz
Alanı
Hektar
2.000
2.000
2.000
1.950
2.000
1.715
1.700
551
995
413
1.994
2.000
1.883
1.562
1.945
1.000
624
1.318
1.105
227
945
1.087
1.200
640
494
800
590
1.300
1.278
1.000
1.500
1.300
1.800
1.466
Nevi
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
Kömür
Krom
Krom
Krom
Alçı
Alçı
Alçı
Alçı
Alçı
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
Altın
8
Grubu
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
Cinsi
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Maliyeti
YTL
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
40.412
34.311
34.311
34.311
34.311
34.311
34.311
34.311
34.311
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
578
SN
86
87
88
89
90
91
92
Erişim
No
3149101
3157923
3157922
3159908
3159909
3159910
2534879
İli
Kırklareli
Manisa
Manisa
Balıkesir
Balıkesir
Balıkesir
Manisa
İlçesi
Kofçaz
Alaşehir
Alaşehir
Bigadiç
Bigadiç
Bigadiç
Merkez
Alanı
Hektar
1.767
448
1.820
100
100
100
423
Nevi
Altın
Altın
Altın
Mermer
Mermer
Mermer
Altın
Grubu
IV. Grup
IV. Grup
IV. Grup
II. Grup
II. Grup
II. Grup
IV. Grup
Toplam
Cinsi
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Arama
Maliyeti
YTL
578
38.243
154.105
619
619
619
2.500.442
6.590.361
(*) 3071047 erişim nolu ruhsat 02 Aralık 2008 tarihinde iptal edilmiştir.
4.4 Madenler İle İlgili Genel Bilgiler
Altın
Kullanıldığı yerler ve teknolojik özellikleri Altın ne en kıymetli, ne de pek nadir olarak bulunan bir
metaldir. Buna rağmen ticaret hayatının temelini teşkil eder. Metalik özelliklerinden dolayı birçok yerde
kullanılır. Altın insanlar tarafından ilk olarak bilinen ve kullanılan bir metaldir.
Arkeolojik incelemelerden M.Ö. 5000 yıllarından beri kullanıldığı anlaşılmıştır. Altını tabii halde bulan
ilk insanlar, yumuşaklığından (2,5) dolayı onu kolay bir şekilde işleyerek değerlendirmişlerdir. Kolay
işlenebilme özelliğinden dolayı bugün de kuyumculukta yaygın olarak kullanılmaktadır. Altının sertliğini
ve dayanıklılığını arttırmak için bakır karıştırılır. % 100 saf altın 24 ayar olarak kabul edilir. 18 ayar altın
% 75 altın içeren karışım anlamına gelmektedir. 18 ayar altın alaşımları katılan gümüş ve bakır
miktarlarına göre değişik renkler alır. % 25 gümüş yeşil altını, % 12,5 gümüş ve % 12,5 bakır sarı altını,
% 0,6 gümüş ve % 19 bakır pembe altını, % 25 bakır kırmızı altını oluşturur. 14 ayar altın ise 14/24 yani
% 60 altın ihtiva eder. Beyaz altın alaşımı da, Cu, Zn, Ni ve Pd karışımıdır.
Üretilen altının büyük bir kısmı darphanelerde para karşılığı olarak stok edilmekte, yani uluslararası mali
işlerde kullanılmaktadır. Geri kalan kısmı ise, kuyumculuk ve süs eşyası, elektronik ve bilgisayar
endüstrisi, kimya ve ilaç endüstrisinde tüketilmektedir. Sanayide altın, altın- gümüş ve altın-paladyum
alaşımları elektrik anahtar kontaklarında, elektronik devrelerde, telefon santrallerinde ve uzay araçlarında
kullanılır. Altın - bakır ve altın - gümüş - bakır - çinko - kadmiyum alaşımlarından lehim işlerinde
faydalanılır. Dişçilikte kullanılan altın - bakır - gümüş alaşımlarından yavaş yavaş vazgeçilmekte ve onun
yerine daha ekonomik olduğu için altın oranı % 15 in altında olan, altın - gümüş - bakır - platin paladyum - iridyum alaşımları kullanılmaktadır. Altın,
elektrik
ve
ısı
iletkenliği,
sıcakta
yükseltgenmemesi, kimyasal aşınmalara karşı dayanımı gibi özellikleri nedeni ile aranan bir metaldir. Saf
altından düşük sertliği, dövülebilirliği gibi mekanik özellikleri nedeni ile laboratuar araç ve gereçleri
yapımında da kullanılır. Daha iyi mekanik özelliklerin gerekli olduğu durumlarda altın, diğer metaller ile
alaşım yapılarak kullanılır. Altının alaşım yaptığı metaller şunlardır: gümüş, bakır, nikel, çinko, platin,
paladyum ve indiyum. Bu alaşımlara ısıl işlemler ile istenilen özellikler kazandırılabilir.
9
Gümüş
Gümüş yeryüzündeki madenlerin en yaygın ve değişik şekilde bulunanlarından biridir.Halen dünyada en
çok gümüş üretimi Meksika’dadır. Birleşik Amerika ve Kanada zengin gümüş kaynakları olan diğer
ülkeler arasında sayılır.
Türkiye’deki işletilen tek gümüş yatağı olan, Kütahya-Gümüşköy gümüş yatağı 178 gr/t Ag tenörlü, 21,5
milyon ton rezerve sahiptir. Bu da 3827 ton metal gümüş rezervine eşdeğerdir.
Gümüşköy dışındaki işletilebilir altın yataklarındaki gümüş rezervi ile potansiyel sahalardaki ve gümüşün
yan ürün olarak bulunduğu sahalardaki gümüş rezervi de 2.913 ton metal gümüş civarındadır.
Ülkemizde, henüz cevherlerden altın üretimi yapılmamaktadır. Altın, elektrolitik bakır üretimi esnasında
yan ürün olarak açığa çıkan kıymetli metal çamurunun (anot çamuru) yurt dışında izabe ettirilmesi
sonucunda elde edilmektedir. Elektroliz yan ürünü olan anot çamuru ise Rabak, Sarkuysan ve MKEK gibi
bilister bakır elektroliz tesisi bulunan kuruluşlarda üretilmektedir.
Dünya gümüş üretiminin en yoğun olduğu bölgeler Güney Amerika ve Kuzey Amerika’nın dağlık
kesimleridir. Dünya gümüş üretiminin neredeyse % 70’i kuzey yarım küreden ve Avustralya’dan gelir.
Bölgesel olarak baktığımızda, Meksika dahil Kuzey Amerika dünya gümüş üretiminin %35’ni, Latin
Amerika % 24’ünü ve Avrupa % 20’sinim gerçekleştirmektedir
Gümüş’ ün tüketildiği alanları sıralayacak olursak; fotoğrafçılık, elektronik, Para imali ,Süs eşyası ve takı
yapımı , alaşımlar ,Dişçilik‘ tir. Ayrıca, yapay yağmur yağdırmakta, ayna sırlarının yapımında, bilgisayar
röle kontaklarında, pil yapımında da kullanılmaktadır.
Titanyum
Titanyum kullanımını iki ayrı bölümde değerlendirmek gerekir: A-Metal ve alaşımları B-Oksit ve diğer
bileşikleri Metalik titanyum üstün fiziksel ve kimyasal özellikler gösterir. Bu nedenle; uzay aracı, uçak ve
füze yapımında yeri doldurulamaz bir metaldir. Yüksek hız, titreşim ve yüksek ısının söz konusu olduğu
araç kısımlarında, motor türbin kanatlarında ve benzeri aşırı yüklenen diğer araç bölümlerinde çok
kullanılır. Kimyasal dayanıklılığı ise aşındırıcı kimyasal madde üreten fabrikalarda kullanılmasının
nedenidir.
Titanyum oksit şu anda bilinen en beyaz boya maddesidir. Titanyum beyazı adı altında boya endüstrisinde
geniş çapta kullanılır. Bunun dışında; kozmetik endüstrisi, linolyum (muşamba), yapay ipek, beyaz
mürekkep, renkli cam, seramik sırı, deri ve kumaş boyanması, kaynak elektrotları yapımı ve kagıt
endüstrisi gibi pek çok alanda da kullanılabilir. Bu kadar çok kullanım alanları olmasına karşın; üretilen
tüm titan oksidin % 60’ı boya endüstrisi tarafından tüketilir. Diğer bileşiklerinden titanklorit; kumaşların
rengini ağartmada, tetra klorit yapay sis elde edilmesinde; titanyum karpit aşındırıcı olarak kullanılır.
Zirkon
Zirkon, kum halinde, öğütülmüş ürün (-200, -300 Mesh ve benzeri) veya 1.5-10 mikron kadar küçültülmüş
toz olarak kullanılır. Refrakterler hala en büyük kullanım alanıdır. Bunu seramik, döküm sanayi ve
aşındırma uygulamaları izlemektedir. Zirkonun kaplama döküm, cam refrakterler ve TV/katot ışını
10
tüplerinde kullanılması gelişirken kimyasallarda ve duraylı
göstermektedir.
zirkonyalarda kullanımı da ilerleme
Metal olarak zirkon, telsiz lambalarında, elektrotlarda, aydınlatma fişeklerinde, kesici aletler yapımında
çelik endüstrisinde kullanılır. Aşınmaya dayanımı, yüksek erime noktası ve az da olsa ağır nötronları
absorbe etme kabiliyeti nedeniyle zirkonyum, nükleer reaktör dizaynlarında aranılan bir materyal
durumundadır. Fırın astarlarında, laboratuvar kaplarında, yağlı boyalarda ve X-Ray' de soğutucu olarak
kullanılır. En büyük kullanım alanı kaplama maddesi olarak kullanıldığı soğutmalı reaktörlerdir. Ayrıca
zirkon kumları tuğla ve cam fırını bloklarında, emaye, boya, aşındırıcılar içinde, eczacılıkta ve yapı
malzemelerinde de kullanılır. Son yıllarda yapı malzemesi olarak kullanımı düşüş göstermektedir. Zirkon
kimyasalları yapıştırıcılarda, terletmeyen maddelerde, sulu polimerlerde, katalizör olarak, seramik
boyasında, elektro ve mühendislik seramiklerinde, optik camları parlatmada, deri tabaklamada, kurutucu
ve pas önleyici olarak boyalarda, kağıt ve fotoğrafik jelatin sertleştiricisi olarak, refrakterlerde, sabun ve
diş macunlarında, sentetik kıymetli taş yapımında, tekstil sanayinde su alıcı olarak, fotoğraf makinesi flaş
lambalarında ve koruyucu titan kaplama olarak kullanılır. Zirkon kimyasalların toksik veya pahalı
malzemenin yerini almada giderek artan birçok yönlülüğü vardır.
Kalay
Metalleri aşınmaya karşı korumak amacı ile kaplama yapılmasında , SnCl2.H2O bileşiği patiska baskısı
uygulamalarında indirgen ajan olarak, Kalay- niobiyum alaşımları düşük sıcaklıkta süper iletkenlik
özelliği nedeniyle, mıknatıs yapımı gibi bir çok uygulamada, Kalay tuzlarının cama püskürtülmesi ile
camda elektrik iletkenliğini sağlamak amacı ile,Eritilmiş cam içerisine eritilmiş kalay eklenerek camın
düzgün yüzeye sahip olması amacıyla kullanılır.
Ülkemizde kalay ihtiyacı ithalatla karşılanmaktadır. DİE verilerine göre kalay ithalatı kalay cevheri,
alaşımsız kalay, kalay döküntü ve hurdaları şeklindedir. Bunlardan en çok alaşımsız kalay ithal
edilmektedir. İthalat yapılan başlıca ülkeler İngiltere, Çin, Endonezya ve Brezilya’dır.
Dünya kalay baz rezervleri 12 milyon tondur. Dünya toplam kalay kaynakları ise 37 milyon ton olarak
tahmin edilmektedir. Buna göre gelişmiş ülkelerde kalay kaynaklarına sahip olma oranı %4.8, gelişmekte
olan ülkelerde ise %62.8’dir. Çin ve Eski Sovyetler Birliği’nde bu oran %32.4’dür.
Kuvars ve Kuvars Kumu
Düzgün ve temiz olan kuvars kristalleri optik ve elektronik sanayilerinde kullanılmaktadır. Ayrıca süs taşı
olarak da kullanılmaktadır. Kuvars kristalleri elektronik sanayinde frekans kontrol asilatörerinde ve
frekans filtrelerinde kullanılmaktadır. Süt kuvars ve camsı kuvars ise öğütülerek ve hazırlama
işlemlerinden geçirilerek cam deterjan, boya, seramik, zımpara, dolgu ve metallurji sanayilerinde
kullanılmaktadır. Cam sanayinde kristal eşya ve züccaciye imalatında, seramik sanayinde ise sır frit
yapımında, yer ve duvar karosunda, izolatör, elektro-porselen, glazur, sofra eşyası ile vitrefiye seramik
yapımında kullanılmaktadır. hafif gazbeton yapı elemanları (Ytong), silika tuğla ve ferro-silisyum
üretiminde, hammadde olarak, ayrıca ferro-kromun ara ürünü olan silika ferro-krom üretiminde ve demir
çelik sanayinde yüksek fırınlarda asit-baz dengesinin sağlanmasında tüketilmektedir.
Dünyadaki en büyük rezervler Brezilyada bulunmaktadır. Buradaki kuvars kristalleri elektronik
sanayiinde kullanılabilecek niteliktedir. Henüz dünyadaki kuvars rezervleri tam olarak saptanamamıştır.
11
Ancak kristal olmayan kuvars rezervleri açısından Arjantin, Avusturya, Belçika, Lüksemburg, Macaristan,
Güney Afrika Cumhuriyet, İspanya ve Norveçi sayabiliriz. Diğer taraftan Namibya ve Madagaskar kaliteli
kuvars kristalleri rezervleri açısından Brezilyadan sonra gelmektedirler.
Çinko
Çinko, kullanım açısından demir dışı metaller içerisinde aliminyum ve bakırdan sonra gelen en önemli üç
metalden biridir.En çok galvanizlemede kullanılmakla beraber, pirinç alaşımı ile dökğm kalıpları yapımı,
çinko oksit yağlı boya ve lastik üretimi kullanıldığı diğer alanlardır. Türkiye’nin çinko rezervi yaklaşık 2,7
milyon tondur.Türkiye ‘nin dünya çinko rezervindeki payı %2,07 olmasına karşın cevher üretimi ancak
%0,28 civarındadır. Oksitli cevher yatakları Orta Toroslarda Zamantı (Kayseri-Niğde-Adana) bölgesinde
yer alır. Ayrıca Konya, Malatya Bingöl ve Bitlis’ te küçük rezerrvler bulunmaktadır. Türkiye, yılda
yaklaşık 40 bin ton çinko metali üretme kapasitesine sahiptir. Bu üretimin yarısı iç piyasada tüketilmekte,
kalanı ise ihraç edilmektedir. İhracat, üretimdeki artışa paralel olarak artış göstermektedir. Türkiye’de ki
en önemli çinko üreticisi Çayeli Bakır İşletmeleri’dir. 2004 yılında 28 milyon dolarlık çinko cevheri ve
konsantreleri ihraç edilmiştir. İhracatta Bulgaristan, Belçika, Finlandiya ve Romanya ilk sıralarda yer
almıştır.
Krom
Metalik cevherler grubunda yer alan krom, özellikle metaürji, kimya, refrakter ve döküm sanayilerinin ana
hammaddesidir. Dünya kromit madenciliğinde %6’lık üretim payı ile dikkati çeken Türkiye 25 milyon
tonluk rezerve sahiptir. Türkiye’nin halan 2.000.000 ton/yıl tüvanan krom cevheri ile 160.000 ton/yıl
ferrokrom üretim kapasitesi mevcuttur. Üretim ve ihracatta en önemli ürün ferrokromdur. En önemli
yataklar Elazığ-Guleman, Erzincan-Kopdağ, Köyceğiz-Fethiye, Muğla, Eskişehir, Karsantı-PozantıAdana, Harmancık, Orhaneli-Bursa ve Pınarbaşı-Kayseri’de bulunur. 2004 yılında krom ihracatı,%126
gibi çok büyük bir artış göstererek 61 milyon dolar olarak gerçeklerşmiştir. Önemli pazarlar Çin, Rusya,
İsveç ve Almanya olmuştur. Türkiye’nin ferokromu ihraç ettiği en önemli pazarlar ise ABD,Hollanda ve
Belçika’dır. 2003 yılında Türkiye, dünya krom ihracatında %12 ile 3. sırada yer almıştır.(ITC-Trade
Map).
Bakır
Endüstride yaygın olarak kullanılan bakırın başlıca kullanım alanları, elektrik-elektronik, inşaat, ulaşım,
kimya, kuyumculuk ve boya sektörleridir. Türkiye’nin görünür bakır rezervi 3,7 milyon ton metal bakır,
toplam rezerv miktarı ise 15,8 milyon tondur.Türkiye bakır rezervi bakımından 3 önemli bölgeye sahiptir.
Doğu Karadeniz, Güneydoğu Anadolu ve Trakya. Bugün Türkiye’nin bakır cevheri üretiminin büyük bir
çoğunluğu özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. En önemli üretici aynı zamanda blister bakırın tek
üreticisi olan Karadeniz Bakır İşletmeleridir. Çayeli Bakır İşletmesi, Etibank Bakır İşletmeleri, Ber-oner
Madencilik de bakır üretimi yapan diğer önemli işletmelerdir. Türkiye’nin 2004 yılı bakır cevherleri ve
konsantrelerine ait ihracatı %82’lik artışla 82 milyon dolar üzeyinde gerçekleşirken; Bulgaristan,
Almanya, Bae ( Birleşik Arap Emirlikleri), İspanya ve Finlandiya en önemli pazarlar olmuştur. ITC-Trade
Map verilerine göre Türkiye, 2003 yılında dünya bakır ihracatında 14. sırada yer almıştır.
12
5- SEKTÖREL BİLGİLER
Türkiye’de madenlerin aranması, işletilmesi, üzerinde hak sahibi olunması ve terk edilmesi ile ilgili esas
ve usuller 3213 Sayılı Maden Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanunda önem arz eden maddelerden biri
Devlet Hakkı ve Özel İdare Payı başlığı ile yer alan 14 ncü maddedir. İlgi madde aşağıdaki gibidir.
“Üretilen madenlerden alınacak Devlet hakkı, I. Grup ve V. Grup madenler ile mıcır, kaba inşaat, baraj,
gölet, liman, yol gibi yapılarda kullanılan her türlü yapı hammaddelerinde ocak başı satış tutarının %4'ü,
diğer grup madenlerde %2'sidir. Ruhsat sahibi tarafından beyan edilen ocak başı satış fiyatı Bakanlık
tarafından denetlenir ve eksik beyanlar tamamlattırılır. Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm
ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak madencilik faaliyetlerinden Devlet hakkı %30 fazlasıyla
alınır.”
Genel olarak Madencilik, ekonomik değer taşıyan maden cevherinin araştırılması, bulunması, çıkarılması
ve satılması ile uğraşan bir sanayi kolu olarak tanımlanabilir. Bir diğer tanıma göre ise; madencilik,
tükenen ve yeniden üretilmesi mümkün olmayan doğal kaynakların aranması, çıkarılma haklarının elde
edilmesi, araştırılması, değerlendirilmesi, geliştirilmesi, üretilmesi ve pazarlanmasıyla uğraşan bir sanayi
koludur.
Bu sanayi kolu Maden Kanunu 2 nci madde de belirtilen madeni daha açık ifadeyle yer kabuğunda ve su
kaynaklarında tabii olarak bulunan, ekonomik ve ticarî değeri olan petrol, doğal gaz, jeotermal ve su
kaynakları dışında kalan her türlü maddeyi işler.
5.1 MEVCUT DURUM VE SORUNLAR
5.1.1 Mevcut Durum
Madencilik sektörünün üretim değeri yönünden Türkiye ekonomisi içindeki yerinin belirlenmesi
amacıyla, son 6 yıllık dönemde ülke GSYİH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) değerleri ve değerler içersinde
toplam sanayi ve madencilik sektörlerinin payları aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
Tablo:Madencilik, Sanayi ve GSYİH
SEKTÖR
Madencilik
Toplam Sanayi
GSYİH
YÜZDE PAYLAR
Madencilik/T.Sanayi
Madencilik/GSYİH
6
Cari Üretici Fiyatlarıyla 10 YTL
1999
2000
2001
2002
884
1.423
2.135
2.914
17.974 29.028 45.881 70.034
77.415 124.58 178.41 277.57
4,92
1,14
4,90
1,14
4,65
1,20
13
4,16
1,05
2003
2004
2005
3.858
5.174
6.963
88.813 107.06 123.66
359.76 430.51 487.20
4,34
1,07
4,83
1,20
5,63
1,43
Tablo:Madencilik, Sanayi ve GSYİH
SEKTÖR
Madencilik
Toplam Sanayi
GSYİH
YÜZDE PAYLAR
Madencilik/T.Sanayi
Madencilik/GSYİH
1987 Üretici Fiyatlarıyla 1.000 YTL
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
1.662
1.643
1.498
1.432
1.390
1.426
1.609
31.814 33.738 31.207 34.142 36.793 40.234 42.840
110.64 118.78 109.88 118.61 125.48 136.69 146.78
6
9
5
2
5
3
1
5.22
4,87
4,80
4,19
3,78
3,54
3,79
1,50
1,38
1,36
1,21
1,11
1,04
1,10
KAYNAK: TÜİK
Tablo’nun incelenmesinden görüleceği gibi son yedi yıllık dönemde madencilik sektörünün toplam
sanayi içindeki payı yüzde 4,16- 5,63 aralığında, GSYİH içindeki payı ise yüzde 1,05-1,43 aralığında
değişmiştir. Tabloda dikkat çeken bir husus ise söz konusu değerlerin geçirdiği değişimdir. Buna
göre; cari fiyatlarla madenciliğin gerek toplam sanayi ve gerekse GSYİH içindeki payı 1999-2002
aralığında düşerken, 2002 sonrasında yeniden artış sürecine girmiştir. Ancak bu durumun gerçeği ne
ölçüde yansıttığının anlaşılabilmesi için durumun bir de sabit fiyatlarla incelenmesi gerekmektedir.
Sabit fiyatlarla, son yedi yıllık dönemde, madencilik sektörünün gerek toplam sanayi, gerekse GSYİH
içindeki payları 2004 yılına kadar istikrarlı bir şekilde gerilemiştir. Bu dönemde, madenciliğin
toplam sanayi içindeki payı yüzde 5,22’den yüzde 3,54’e gerilerken, sektörün GSYİH içindeki payı ise
yüzde 1,50’den yüzde 1,04’de düşmüştür. 2005 yılında ise, madenciliğin toplam sanayi içindeki
payı 3,79, GSYİH içindeki payı ise 1,10 olarak gerçekleşmiş olup son altı yıllık gerilemeden sonra bir
artış gözlenmiştir. 1999-2002 aralığında cari ve sabit fiyatlarla yapılan hesaplamalar ekonomi içinde
madenciliğin payının gerilediğini gösterdiği halde, söz konusu hesaplamalar 2002 sonrası için farklı
yönlere işaret etmektedir. Bu durum ekonomide nisbi fiyat yapısının değiştiğini göstermektedir. Buna
göre; böyle bir durumun ortaya çıkması için, 2002 sonrası dönemde madencilik sektörü ürünlerinin
fiyatlarının diğer sektörlerin ürünlerinin fiyatlarından daha hızlı artmış olması gerekmektedir. Gerçekten
de bu dönemde, başta petrol olmak üzere, Çin kaynaklı talep artışına bağlı olarak bütün dünyada
hammadde fiyatlarında ciddi artışlar meydan gelmiştir. Bunun sonucunda da, reel anlamda sektör
üretiminin gerilemeye devam etmesine karşılık, artan fiyatlar nedeniyle sektörün toplam ekonomi
içinde ağırlığının yeniden toparlanmaya başladığı görülmektedir.
Konuyla ilgili olarak vurgulanması gereken bir diğer husus ise, mevcut sektörel sınıflandırma
sisteminin yapısı nedeniyle başta mermer ve bor madenciliği olmak üzere bir çok madencilik ürününün
imalat sektörü ürünü olarak tasnif edilmesinden kaynaklanmaktadır. Buna göre, sektörün ekonomi
içindeki ağırlığının tabloların ortaya koyduğundan çok daha yüksek düzeyde olduğunu söylemek yanıltıcı
olmayacaktır. Buna karşılık, sektörün ekonomi içindeki oransal ağırlığının gerilemekte olduğu da açıktır.
Türkiye toplam ithalatı ile madencilik sektörü ve onun en önemli bileşeni olan ham petrol- doğal gaz
ithalat değerlerinin yanı sıra diğer madencilik ithalat değerleri ve bunların toplam ithalat içindeki payları
aşağıdaki Tabloda verilmiştir.
Tablo, 2002 yılı öncesinde sürekli olarak artan madencilik sektörünün toplam ithalat içindeki payı, 20022004 yılları arasında gerilemiş, 2005 yılından itibaren ise yeniden bir artış göstermiştir. Bu
tabloda
görüldüğü üzere, ham petrol ve doğal gazın yanı sıra, diğer madencilik ürünleri ithalatının, 2002
yılından itibaren hızlı bir artış sürecine girmiştir. Reel bazda madencilik ithalatındaki çok hızlı
14
büyümeye karşılık, madenciliğin toplam ithalat içindeki payının gerilemesi tamamıyla toplam
ithalattaki olağan dışı büyümenin bir sonucu olmuştur. Yukarıda değinildiği şekilde, başta ham petrol ve
kömür olmak üzere hammadde fiyatlarında ortaya çıkan artışlar, madencilik sektörü ithalatındaki
artışı büyük ölçüde açıklamaktadır. Buna karşılık, toplam ithalattaki artış, toplumsal tercihlerde köklü
bir yön değişikliğinin varlığına işaret etmektedir. 2002-2004 döneminde ağırlıklı olarak belirtilen
nedenlerle madencilik sektörü ithalatı yaklaşık yüzde 53 düzeyinde artarken, aynı dönemde toplam
ithalattaki artış yaklaşık yüzde 90 olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda, sektörün toplam ithalat
içinde, 2001 yılında yüzde 15,89 olan payı, 2004 yılında yaklaşık 5 puanlık gerileme ile yüzde 11,26
olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında ise fiyatlardaki yükselişlerden dolayı sektörün toplam ithalat içindeki
payı 2004 yılına göre artarak yüzde 13,98 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo: Türkiye Toplam İthalatı ve Madencilik Sektörü İthalatı (Milyon ABD Doları)
SEKTÖR
Toplam İthalat
Toplam Sektör İthalatı
H. Petrol ve D. Gaz İthalatı
Madencilik İthalatı
YÜZDE PAYLAR
Sektör İthalatı/T.İthalat
(HP+DG İthalatı)/T.İthalat
Madencilik İthalatı/ T.İthalat
1999
40.687
4.259
3.703
556
2000
54.503
7.097
6.196
901
2001
41.399
6.577
6.076
500
2002
51.554
7.192
6.193
999
2003
69.340
9.021
7.766
1.255
10,47
9,10
1,37
13,02
11,37
1,65
15,89
14,68
1,21
13,95
12,01
1,94
13,01
11,20
1,81
2004
2005
97.540 116.774
10.981
16.321
9.366
14.140
1.615
2.181
11,26
9,60
1,66
13,98
12,11
1,87
KAYNAK: TÜİK
Son beş yıllık dönemde Türkiye toplam ihracatı ile madencilik sektörü ihracat değerleri ve madenciliğin
toplam içindeki payları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo: Türkiye Toplam İhracatı ve Madencilik Sektörü İhracatı (Milyon ABD Doları)
SEKTÖR
Toplam İhracat
Madencilik İhracatı
YÜZDE PAYLAR
Madencilik/T.İhracat
1999
26.587
385
2000
27.775
400
2001
31.334
349
2002
36.059
387
2003
47.253
469
2004
63.121
649
2005
73.476
810
1,45
1,44
1,11
1,07
0,99
1,03
1,10
KAYNAK: TÜİK
Tablodan görüldüğü şekilde toplam ihracat, dönem boyunca sürekli ve önemli bir artış göstermiştir.
Madencilik ihracatının ise 2002 öncesindeki durağanlığa karşılık, bu yıldan itibaren hızlı bir artış
sürecine girdiği görülmektedir. 2002-2005 döneminde sektör ihracatı yaklaşık yüzde 109 düzeyinde
artmıştır. Yukarıda da açıklandığı şekilde bu durum büyük ölçüde hammadde fiyatlarındaki artışların
sonucudur. Bu gelişmeler ışığında, sektörün toplam ihracat içindeki ağırlığı 2004 yılına kadar
sürekli olarak gerilemiş olup 2004 ve 2005 yıllarından itibaren artış eğilimine girmiştir. Buna
karşılık, sektörel sınıflandırma sistematiği nedeniyle sektör ihracatının gerçek performansının, tablonun
ortaya koyduğundan çok daha yüksek olduğuna kuşku yoktur. Örnek olarak, Türkiye mermer
ihracatının 1 (bir) milyar dolar düzeyine ulaştığının bilinmesine rağmen söz konusu ihracatın çok
küçük bir bölümü, madencilik ihracatı olarak dikkate alınırken, büyük bölümü imalat sektörü
kapsamında değerlendirilmektedir.
15
Madencilik sektörünün ekonomi içindeki ağırlığına ilişkin bir diğer önemli gösterge ise istihdam
verileridir. Bu kapsamda, son beş yıllık dönemde toplam sanayi ve madencilik sektörlerindeki istihdam
sayıları ile madencilikte istihdamın, toplam sanayi istihdamı içindeki payları aşağıdaki tabloda (Tablo-4)
verilmiştir.
Tablo: Toplam Sanayi ve Madencilik Sektöründe İstihdam
SEKTÖR
Sanayide İstihdam
Madencilikte İstihdam
YÜZDE PAYLAR
Madencilik/T.Sanayi
(15+Yaş 1000 Kişi)
1999
3.996
134
2000
3.810
81
2001
3.774
98
2002
3.954
120
2003
3.846
83
2004
3.988
104
2005
4.280
118
3,35
2,13
2,60
3,03
2,16
2,61
2,75
KAYNAK: TÜİK
Tablodan görüldüğü gibi, dönem içinde, madencilik sektöründe istihdamın toplam sanayi istihdamı
içindeki payı, yüzde 2-3,5 aralığında değişmiştir. Tablodan, 1999 yılının hemen ardından, madencilik
sektörü istihdamında önemli bir düşüş olduğu görülmektedir. Söz konusu düşüş bu yıllarda kamu
kuruluşlarında uygulanan istihdam azaltmaya yönelik programların bir sonucu olarak yorumlanabilse
de, tablodaki 2002 yılına ilişkin değeri yorumlayabilmek hiç de kolay değildir. Bu değere göre, 2002
yılında sektörde istihdam bir önceki yıla göre yüzde 22 düzeyinde artarken, takip eden yılda yüzde 30
düzeyinde azalmış görünmektedir. Sektördeki genel aktivite düzeyine bakıldığında bu boyutta bir
değişimin izah edilmesi pek mümkün değildir. Bu durum verinin güvenilirliği konusunda kuşku
yaratmaktadır.
5.1.1. Kuruluş Sayısı, Mevcut Kapasite ve Kullanımı
Türk madencilik sektörünün geleneksel olarak merkezde, orta-büyük ölçekli kamu kuruluşları ve
onların çevresinde küçük ölçekli özel sektör kuruluşlarından oluşan bir yapıya sahip olduğu
bilinmektedir. Ancak yakın zamana kadar devam eden bu yapı son dönemde, başta eski adıyla Eti
Holding A.Ş. (bugünkü adıyla Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü)’nin bağlı ortaklıklarının
özelleştirilmesi ve TKİ’ne bağlı işletmelerin bazılarının özelleştirilmek üzere EÜAŞ’a devir edilmeleri
sonucunda önemli ölçüde değişmiş durumdadır. Bugünkü durum itibariyle Türk madenciliğinin kurumsal
yapısının kamu özel ayırımı olmaksızın küçük-orta ölçekli işletmelerden oluştuğunu ifade etmek yanlış
olmayacaktır.
Türkiye’deki mevcut faal madencilik kuruluşlarının sayıları, üretim kapasiteleri ve istihdam
seviyeleri hakkında ne yazık ki tam ve sağlıklı bilgi bulabilmek mümkün değildir. Bu konudaki en
güvenilir ve yeni bilgi Devlet İstatistik Enstitüsü (yeni adıyla Türkiye İstatistik Kurumu)’nün
Madencilik ve Taşocakçılığı İstatistikleri- 2001 isimli yıllığında bulunmaktadır. Buna göre 2001
yılı itibariyle, 576 adedi kamu kuruluşlarına 1191 adedi özel sektör kuruluşlarına ait olmak üzere
toplam 1767 maden işletmesi bulunmaktadır. Ancak söz konusu işletmelerin kaç kuruluşa ait olduğu
konusunda adı geçen kaynakta herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
Sektörün kurumsal yapısına ilişkin bu genel bilginin ardından, gerek sektördeki önemli kuruluşları
tanıtmak ve gerekse sektörün yukarıda açıklanan kurumsal yapısı hakkında daha açık bir fikir vermek
amacıyla, sektördeki önemli kuruluşlar aşağıdaki tabloda (Tablo-5) verilmiştir. Tablodan görüleceği
gibi, sektördeki mevcut önemli özel sektör kuruluşlarının büyük çoğunluğu gerek üretim kapasiteleri
16
ve gerekse istihdam düzeyleri itibariyle, küçük- orta işletme kategorisinde yer almaktadır.
Tablo: Madencilik Sektöründe Önemli Kuruluşlar (Kamu Kuruluşları)
Sıra
Kuruluş Adı
No:
1 TKİ
EÜAŞ- Afşin Elbistan Linyit İşl.
2 EÜAŞ- Kangal Kömür İşletmesi
EÜAŞ- Park Termik-Park Tek.
TTK
3 Rödovansla işletilen sahalar
4 Türkiye Petrolleri A.O.
5
ETİ Maden İşletmeleri
Yeri
Bölgeler
Elbistan
Kangal
Çayırhan
Zonguldak
Zonguldak
Ankara
İşletmeler
Üretim Konusu
Linyit
Linyit
Linyit
Linyit
Taş kömürü
Taş kömürü
Petrol
Doğal gaz
Tüvenan bor
Konsantre bor
Rafine bor
17
Yabancı
Sermaye
Payı (%)
-
2005 Yılı
İşçi Sayısı
10.15
164
34
1.08
13.20
1.30
3.90
62.53
-
Kapasite
Birim
45.000.000 ton
15.000.000 ton
3.800.000 ton
5.000.000 ton
4.500.000 ton
250.000 ton
10.111.540 varil
550.000.000 m3
3.420.000 ton
2.450.000 ton
830.000 ton
Tablo: Madencilik Sektöründe Önemli Kuruluşlar (Özel Kuruluşlar)
Sıra
No
1
2
3
4
Yabancı
Sermaye 2005 Yılı
Payı (%) İşçi Sayısı Kapasite
Birim
31
500.000
ton
Kuruluş Adı
Eti Alüminyum
A.Ş.
Yeri
Seydişehir
Üretim Konusu
Boksit
Dedeman
Madencilik
İşletmeler
Kromit
-
Kurşun-çinko
-
Eti Bakır A.Ş.
Rize Çayeli A.Ş.
Küre
Çayeli
Bakır tüvenan
Bakır konsantre
-
Koza Altın
İşletmeleri A.Ş.
Bergama
Altın
6
-
270
1.000.000
ton
482
160.000
ton
8
Erdemir Maden
Demirexport
9
70.000
ton
420
125.000
ons
Kromit Cev.
0
62
210.000
ton
Krom Kons.
0
55
119.000
ton
Demir Cevheri
0
71
1.000.000
ton
Kangal, Kuluncak,
İskenderun
Darende, Hekimhan,
Kemaliye
7
ton
-
Kangal, Darende, Hafik
Bilfer Madencilik,
Tur.A.Ş.
ton
75.000
100
Çinko konsantre
5
150.000
Pelet
0
393
1.200.000
ton
Otluklise
Divriği
Demir Cevheri
-
88
220.000
ton
Çetinkaya
Demir Cevheri
-
66
180.000
ton
Purunsur
Demir Cevheri
-
24
50
ton
Şamlı
Demir Cevheri
-
20
40
ton
K. Eymir
Demir Cevheri
Pınarbaşı Tomarza
Krom konsantre
-
4
30
ton
0
50
20.000
ton
Aksu Madencilik
10
11
Eti
Elektrometalurji
A.Ş.
Camiş Madencilik
A.Ş.
Havran
Demir cevheri
0
60
Fethiye
Krom cevheri
-
254
100.000
ton
Fethiye
Krom konsantre
-
43
52.000
ton
Antalya
Ferrokrom
-
400
10.000
ton
1.000.000
ton
280.000
ton
150.000
ton
24.000
ton
300.000
ton
Feke, Silifke, Bilecik,
Kurucaşile Çatalca
Kuvarsit Cevheri
Mersin, Kırklareli, Bilecik
Dolomit Cevheri
kalker
Balıkesir,
Saray çatalca
Kaolen
Kuvars Kumu
18
0
477
200.00
ton
Yukarıda da değinildiği gibi, Türk madenciliğinde küçük ölçekli işletmecilik yaygın durumdadır. Bu
yapının bir sonucu olarak, üretim büyük ölçüde pazar ve mevsim koşullarına bağımlı durumdadır. Bu
durum nedeniyle, maden işletmelerimizin büyük çoğunluğu için gerçekçi anlamda üretim kapasitesi
değerleri verebilmek mümkün değildir. Bir çok işletmede, pazar ve iklim koşullarının uygun olduğu
dönemlerde, çoğunlukla inşaat sektöründen olmak üzere başka alanlardan makina- teçhizat kaydırmaları
yoluyla üretim yapılmakta, koşulların olumsuza döndüğü dönemlerde faaliyetler askıya alınmaktadır. Bu
durum nedeniyle, bir çok üründe, üretim kapasitesine ilişkin herhangi bir değer vermek mümkün
olamamaktadır.
Buna karşılık, nispi olarak daha büyük ölçekli işletmeciliğin hakim olduğu, ürün grupları için
üretim kapasitesi ve kapasite kullanım oranları 1999- 2005 dönemi için aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo: Madencilik Sektöründe Kurulu Kapasite Durumu
Sıra
Ana
Kapasite
No:
Mallar
KKO
1- Bor Kons.
3- Linyit
2001
2002
2003
2004
2005 (T)
2.450
2.450
2.450
2.450
2.450
61
57
57
56
57
69
81
550
550
710
710
710
830
830
70
78
59
61
72
86
111
Kapasite Bin Ton
KKO
%
4.849
4.630
5
4.853
4.873
4.894
4.950
Kapasite Bin Ton
44
52
54
48
42
39
44
%
Kapasite Bin Ton
%
%
Kapasite Bin Varil
KKO
5- Doğal Gaz
2000
2.450
KKO
4- Ham Petrol
1999
2.450
KKO
2- Taşkömürü
Birim
Kapasite Bin Ton
KKO
Bor Rafineri
YILLAR
%
Kapasite Bin m3
KKO
%
70.000 70.000 70.000 70.000 70.000 70.000 70.000
93
87
74
67
64
77
20.540 19.230 17.850 17.070 16.610 15.900 15.750
100
100
100
100
100
100
100
732.000 639.220 311.560 378.400 560.630 707.010 815.450
100
100
6- Demir Peleti Kapasite Bin ton
KKO
85
%
19
100
100
100
100
100
5.1.2. Türkiye’nin Maden Potansiyeli Açısından Durumu
Bir ülkenin maden varlığı açısından durumu, hem uzun vadeli kalkınma planları, hem de madencilik
politikaları açısından önemlidir. Ülkemizin maden potansiyeline ilişkin değerlendirme aşağıdaki
kriterlere göre yapılmıştır.
5.1.2.1. Kaynak Yeterliliğine Göre Değerlendirme
Kaynak yeterliliği ölçüt alındığında, sahip olduğu maden kaynakları ihtiyacını karşılamaya
yeterli ya da onu aşan bir ülke, ilgilenilen maden kaynakları açısından yeterli ya da zengin, aksi
durumunda fakir kabul edilebilir. Bu kriter kaynak-ihtiyaç değerlendirmesi açısından önemlidir.
Kaynak yeterliliği açısından değerlendirildiğinde, başta endüstriyel hammaddeler olmak üzere çoğu
maden açısından ülkemizin kendine yeterli kaynaklara sahip olduğu görülmektedir. İhtiyacımızın büyük
kısmını tümüyle yurt içi kaynaklardan temin ettiğimiz hatta bir kısmını ihraç ettiğimiz madenler
şunlardır: Mermer, bor, krom, linyit, feldspat, perlit, pomza, sodyum sülfat, stronsiyum, kaya tuzu,
barit, manyezit, lületaşı, dolomit, alçıtaşı, kuvarsit, silis kumları ve pirofillit.
İhtiyacımızı tümüyle ya da kısmen ithalat yoluyla karşıladığımız madenler ise; başta enerji
hammaddeleri petrol, doğal gaz, kömür olmak üzere, alüminyum, civa, volfram, kurşun, çinko,
kadmiyum, asbest, diyatomit, olivin, kaolen, nadir toprak metalleri olarak sayılabilir. Bu durumun
nedeni olarak, kaynak yetersizliğinin yanı sıra, kaynakların kalitesinin uygun olmayışı ve/veya
değerlendirmek için gerekli teknoloji ve sermayenin yetersizliği de sayılabilir.
5.1.2.2. Rezerv Payına Göre Değerlendirme
Bu değerlendirmede kriter, dünya maden kaynakları içinde ülkenin payıdır. Ülkemiz dünya kara
yüzölçümünün % 0,5’ine, dünya nüfusunun % 1’ine sahiptir. Dünya maden rezervleri içinde
Türkiye’nin payı, bu oranlardan seçilen birine göre fazlaysa ülke zengin, az ise fakir demektir. Bu
yaklaşımla dünya rezervleri içinde % 0,5’ten fazla paya sahip olduğumuz madenler ülkemiz için
önemli madenler olarak nitelenebilir. Bor, feldspat, barit, stronsiyum tuzları, manyezit, diyatomit, fluorit,
linyit, trona, volfram, antimuan, civa, altın gümüş, çinko, kurşun ve krom dünya rezervleri içinde %
0,5’den fazla paya sahip olduğumuz madenlerdir.
Petrol, taş kömürü, doğalgaz, demir, bakır, manganez, nikel, kobalt, molibden, arsenik, uranyum, kükürt,
fosfat, vollastonit, mika, talk, süs taşları ise fakir olduğumuz madenlerdir.
Dünyada ticareti yapılan 90 çeşit madenden sadece, elmas, platin grubu metaller, kalay, titanyum, zirkon,
vanadyum, potas, lityum mineralleri, andaluzit, sillimanit, brom-iyot, güherçile ve korindonun
işletilebilir nitelik ve nicelikte hiçbir kaynağı ülkemizde bugüne kadar saptanamamıştır.
20
Türkiye’nin toplam birincil enerji tüketimi içinde fosil yakıtlar % 90 paya sahiptir. Fosil yakıt tüketiminin
ise % 80’i ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Bu durum, enerji açısından ülkenin dışa bağımlılığını açık bir
şekilde ortaya koymaktadır. Buna karşılık, kalite sorunları olmakla birlikte Türkiye’nin önemli bir linyit
potansiyeline sahip olduğu da bilinmektedir. Bu çerçevede linyit potansiyelinin değerlendirilmesi için
gerekli tedbirlerin alınması ülkenin öncelikli sorunları arasında yer almaktadır. Diğer taraftan,
teknolojik sorunların çözülebilmesi koşuluyla, Türkiye bir nükleer enerji hammaddesi olan toryum
açısından da önemli bir potansiyele sahiptir.
Demir-çelik başta olmak üzere ülkemizdeki alüminyum, bakır izabe ve ferrokrom tesisleri yurtiçi
metal madenciliğimize dayalı olarak kurulan sanayilerimizdir. Buna karşılık söz konusu ürünlerde
ferrokrom hariç Türkiye kendi kendine yeterli olmaktan uzaklaşmış ithalata bağımlı hale gelmiştir.
Ancak, ülkemizin metalik madenlerde önemli bir potansiyele sahip olduğu da bilinmektedir. Özellikle
altın, çinko-kurşun, bakır, krom, gümüş bunlar arasında en önemlileridir. Son yıllarda metal
fiyatlarındaki artışlar ülkemizde metal madenciliğine olan ilgiyi yeniden artırmıştır. Bilindiği gibi
Türkiye dünyanın en önemli altın ithalatçılarından birisidir. Türkiye yılda 250 ton civarında altın ithal
ederek işlemekte ve takı ve mücevher olarak ihraç etmektedir. Bu nedenle, ülkede var olduğu bilinen altın
madeni potansiyelinin değerlendirilmesi, Türkiye’nin altın işlemeye dayalı ticaretten elde ettiği
kazancını önemli ölçüde artırmakla kalmayacak aynı zamanda önemli ölçüde döviz tasarrufu ve istihdam
yaratacaktır.
Türkiye’deki cam, seramik, çimento, alçı, hafif yapı malzemeleri, gübre, boya, tuğla- kiremit, mermer
sanayiileri ülkemizdeki endüstriyel hammaddelere dayalı olarak kurulan önemli sanayi dallarıdır. Söz
konusu sanayiler yurtiçi madenciliğe dayalı olarak kurulmuş olmakla birlikte, bugün Türkiye gerek
ihtiyacın büyümesi ve gerekse kalite problemleri nedeniyle önemli miktarda endüstriyel hammadde
ithal eder duruma gelmiştir.
Ülkemizdeki endüstriyel hammaddeleri 5 (beş) grupta toplamak mümkündür.
a) Zengin rezervlere sahip olduğumuz ve yeterince değerlendirdiğimiz mineraller; bor tuzları, mermer
grubu, manyezit, barit, tuz (kaya tuzu), feldspat grubu, sodyum sülfat, bentonit grubu, pomza, jips,
kuvars-kuvarsit, silis kumları, perlit, dolomit, zımpara, lületaşı, pirofillit, kalsit, stronsiyum tuzları.
b) Zengin rezervlere sahip olmakla beraber etüt eksikliği, yatırım yapılmaması veya pazar bulunamayışı
gibi sebeplerle yeterince değerlendiremediğimiz mineraller; trona, asbest,flourit, disten, zeolit, basnazit
(nadir topraklar), olivin, şiferton, sepiolit, vermikülit, flogobit, arduvaz, huntit, glokonit.
c) Rezervleri yetersiz olan aranması gereken mineraller; fosfat-apatit, kükürt, grafit, boya toprakları, kil
grubu, mika grubu, talk, arsenik.
d) Ülkemizde bugüne kadar işletilebilir hiçbir yatağı bulunmayan mineraller; potasyum tuzları, lityum
mineralleri, titanyum mineralleri (rutil, ilmenit), bromin, iyodin, zirkon, andaluzit, sillimanit,
korindon, magnezyum tuzları.
e) Rezervleri ve işletilmeleri normal düzeyde bulunan mineraller; kaolin, boksit, diatomit, alünit,
Vollastonit (granat), süs taşları, nefelinsiyenit, tras, yapı taşları, kalker-marn, kum-çakıl, tuğla toprakları.
21
5.1.3. Rezerv Durumu
Türkiye’nin maden potansiyeli genel olarak; “çeşitlilik açısından zengin, ancak birkaç örnek dışında
dünya ölçeğinde rezervleri sınırlı” olarak tanımlanmaktadır. Rezervler yönünden diğer bir sorun
ise cevher kaliteleri ile ilgilidir. Gerçekten, Türkiye’de hemen her türden maden varlığına
rastlanmaktadır. MTA tarafından yapılan bir araştırmaya göre günümüzde dünyada ticareti yapılan
90 çeşit madenden bugüne kadar sadece 13'ünün ülkemizde varlığı saptanamamıştır. Ülkemiz, geri
kalan 50 çeşit maden açısından zengin ya da çok zengin, 27 çeşit maden bakımından ise yetersiz
kaynaklara sahiptir. Ancak, var olan maden yataklarının bir çoğunda, en azından bugün için, bilinen
rezerv miktarları veya cevher kaliteleri ekonomik işletmecilik için yeterli veya uygun değildir. Özellikle,
enerji hammaddeleri açısından Türkiye’nin zengin olduğunu söyleyebilmek zordur. Buna karşılık başta
bor, trona, mermer, feldspat, manyezit, alçıtaşı, pomza, perlit, stronsiyum ve kalsit olmak üzere Türkiye
dünyanın sayılı zengin ülkelerinden birisi konumundadır. Sonuç olarak, gerek yüz ölçümüne ve gerekse
nüfusuna oranla Türkiye’nin maden potansiyeli açısından şanslı ülkelerinden birisi olarak
değerlendirilmesi mümkündür.
Konu hakkında daha açık bir fikir verebilmek amacıyla, Türkiye’nin bilinen maden rezervleri miktar ve
ortalama tenör değerleri itibariyle aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Tablo: Türkiye Maden Rezervleri
Cinsi
Altın
Alünit
Antimuan
Asbest
Asfaltit
Bakır
Barit
Bentonit
Bitümlü Şist
Boksit
Bor
Civa
Çinko
Demir
Diatomit
Ditsen
Dolomit
Feldspat
REZERV MİKTARI
(Görünür+Muhtemel)
(Ton)
609
4 000 000
106 306
29 646 379
74 370 000
AÇIKLAMALAR
Metal Au
%7.54 K2O
Metal Sb
Deðişik lif boylarında, lif yüzdesi %4 ‘ ün üzerinde
AID:2876-5536 Kcal/kg
2 279 210 Metal Cu
35 001 304 %71-99 BaSO4
250 543 000 Sondaj+döküm+ağartma
1 641 381 000 Or.AID 541-1390 Kcal/kg
87 375 000 % 55 Al2O3 (25.667.000 Metal Al)
3 066 300 000 % 24.4-35 B2O3
3 820 Metal Hg
2 294 479 Metal Zn
149 925 000 % 55 Fe (82 458 750 t metal Fe)
44 224 029 Iyi kalite
3 840 000 % 21-52 Al2O3
15 887 160 000 % 15 MgO ve üzeri
239 305 500 Albit ve Ortoklaz
22
Fosfat
Fluorit
Grafit
Gümüş
Kaolen
70 500 000
2 538 000
90 000
6 062
% 19 P2O5
% 40-80 CaF2
2-17 C
Metal Ag
Kil (Ser.+Ref.)
89 063 770 % 15-37 Al2O3
% 88,5 üzeri NaCl içerikli (200.000.000 tonu göl
5 733 708 017 rezervi)
354 362 650 Seramik ve Refrakter Kili
Krom
Kurşun
Kuvars Kumu
Kuvarsit
Kükürt
Linyit
25 931 373
860 387
1 307 414 250
2 270 287 821
626 000
9 300 000 000
Kaya Tuzu
Lületaşı
Manganez
Manyezit
Mermer
Pomza
Pirofillit
Sepiyolit
Sodyum Sülfat
Stronsiyum
Talk
Taşkömürü
Toryum
Trona
Uranyum
Volfram
Zeolit
Zımpara
% 20 üzeri Cr2O3
Metal Pb
% 90 Üzeri SiO2
% 90 Üzeri SiO2
% 32 S
AID:868-5000 Kcal/kg
(Sandık)1 483 000 Iyi, orta kalite
4 560 000 %34.54 Mn (Metal Mn Içeriği 1.576.000)
111 368 020 % 41-48 MgO
5 161 milyon m3
Toplam potansiyel rezerv
(13.933 milyon ton)
(m3) 1 479 556 876 İyi kalite
6 644 000 Seramik+Refrakter+Çimento
13 546 450 % 50 üzeri Sepiyolit içerikli
16 536 000 % 81 NaSO4 (13.040.000 tonu göl rezervi )
665 082 % 72 Üzeri SrSO4
482 736 İyi kalite
1 126 548 000
380 000
842 000 000
9 137
36 719
İyi kalite
% 0.24 ThO2
% 31 ve % 56 üzeri tenörlü
% 0.05-0.1 U3O8
Metal W
345 148 875 Klinopitilolit+Hoylandit (gör+muh)
3 725 082 İyi kalite
23
2004 yılı verileri ile dünya maden potansiyeli içerisinde ülkemizin payına bakıldığında; Bor, Toryum
(Basnazit), Linyit, Mermer, Manyezit, Nadir Toprak Elementleri, Zeolit, Trona, Barit, Feldspat, Pomza,
Perlit, Sodyum Sülfat gibi madenlerde önemli miktarda rezerve sahip olduğumuz görülmekte ve bu
ürünlerde rekabet gücümüzün yüksek olduğu değerlendirilmektedir. Dolayısıyla bu kaynakların
değerlendirilmesi ülke madenciliğinin öncelikli konularından birisini oluşturmaktadır. Bu çerçevede,
sırasıyla cevher üretimi, üretilen cevherin işlenerek sanayinin hizmetine sunulması, bu ürünlerin
yurtiçinde daha ileri düzeyde değerlendirilebilmesi için ilgili sanayi dallarının yurtiçinde kurulması ve
geliştirilmesinin desteklenmesinin yanı sıra, bu ürünlerin tüketim alanlarının geliştirilmesine yönelik ARGE çalışmalarının teşvik ve desteklenmesi büyük önem taşımaktadır.
Türkiye’nin bilinen maden rezervlerinin dünya içindeki yeri konusunda, ABD’nin US Geological
Survey isimli kuruluşunun bir yayınından derlenen özet bilgi aşağıdaki tabloda da sunulmuştur.
Tablo’ya göre maden rezervleri açısından Türkiye’nin sahip olduğu maden kaynakları arasında bor çok
özel bir yere sahiptir. Bunu linyit, trona ve krom takip etmektedir.
Tablo: Türkiye Maden Rezervlerinin Dünya Rezervleriyle Karşılaştırılması
Maden
Bor (B2O3)
Linyit
Trona
Krom
Demir
Bakır
Boksit
Taş kömürü
Fosfat
Dünya (Bin ton)
1 021 000
390 000 000
24 236 000
3 500 000
69 607 000
341 000
28 047 000
650 000 000
34 000 000
Türkiye (Bin ton)
644 000
800 000
196 000
31 000
131 000
2 200
87 400
1 100
39 000
%
63.1
2.05
0.81
0.75
0.20
0.40
0.31
0.17
0.12
Kaynak: Min. Com. Sum. 2000
Buna karşılık konu ile ilgili olarak MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılan bir çalışmanın
ortaya çıkardığı tablo oldukça farklıdır. Buna göre Türkiye 46 çeşit maden türü açısından “çok zengin ve
“zengin” kategorisinde yer almaktadır.
24
Tablo: Türkiye Maden Rezervlerinin Zenginlik Sınıflandırması
Çok Zengin
Krom
Cıva
Toryum
Lantan
Fluorit
Feldspat
Jips
Bentonit
Bor
Manyezit
Mermer
Perlit
Kalker-Marn
Dolomit
Zımpara
Tuz
Barit
Zeolit
Lületaşı
Pomza
Zengin
Altın
Gümüş
Wolfram
Antimuan
Aluminyum
Linyit
Silis Asbest
Sodyum sülfat
Stronsiyum
Huntit
Sepiolit
Kalsit Disten
Diatomit
Alunit
Olivin
Şiferton
Vermikülit
Fologobit
Yapı taşları
Pirofillit
Kum-Çakıl
Pirit
Gröna
Glokonit
Tras
Kuvarsit
Normal-Fakir
Bakır
Kurşun
Çinko
Kadmiyum
Demir
Manganez
Kobalt Nikel
Molibden
Titan
Arsenik
Uranyum
Taş kömürü
Petrol
Doğal gaz
Kükürt
Kil Kaolen
Grafit Fosfat
Vollastonit
Mika
Lösit
Süs taşları
Boya T.
Talk
Arduvaz
Yok
Platin
Kalay
Vanadyum
Potas
Zirkon Rutil
Sillimanit-Andaluzit
Korendon
Güherçile
Lityum
Elmas
Brom-İyot
Kolombiyum
Ancak zenginlik yönünden yapılan değerlendirme ve sınıflandırmaların sübjektif bir karaktere sahip
olduğu gerçeğinin gözden kaçırılmaması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, rezervlere ilişkin bilgiler çoğu
zaman tartışmalıdır. Bu bakımdan bu konuda yapılan değerlendirmeleri belirli bir ihtiyatla karşılamak
daha gerçekçi bir yaklaşım olacaktır.
5.1.4. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi:
Sekizinci Kalkınma Planı dönemi madencilik sektöründe önemli yasal ve kurumsal değişikliklerinin yanı
sıra, piyasada büyük dalgalanmaların yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu dönem içinde, uzun zamandır
sektörün gündeminde olan Maden Kanununun revize edilmesiyle
ilgili
çalışmalar
sonuçlandırılmış, sektördeki bir çok kamu kuruluşunun özelleştirilmesi gerçekleştirilmiştir. Diğer
taraftan dünya piyasalarındaki talep azalmasına bağlı olarak 1990’lı yılların sonları ile 2000’li yılların
başlarında sektörde önemli bir daralma yaşanmıştır.
Buna karşılık, 2003 yılından itibaren başta Çin
25
kaynaklı olmak üzere dünya piyasalarında artan talebe bağlı olarak sektörün yeniden genişleme sürecine
girmiş olduğu görülmektedir.
3213 Sayılı Maden Kanunu’nun madencilik faaliyetlerini düzenleyen temel yasa olmasına karşılık,
taşocakları işletmeciliğinin Taşocakçılığı Nizamnamesi, tuz işletmeciliğinin Tuz Kanunu ve Zonguldak
Taşkömürü Havzası’ndaki üretim faaliyetlerinin ise Havza-i Fahmiye Nizamnamesi ile düzenlenmekte
olmasından kaynaklanan sorunlar uzun yıllardır sektörün gündeminde hep ön sıralarda yer almıştır. Bu
durumun doğal bir sonucu olarak da, Maden Kanunu’nun kapsamının genişletilerek diğer yasa ve
nizamnamelerin yürürlükten kaldırılmasına ilişkin “tedbirlere” gerek Kalkınma Planları ve gerekse Yıllık
Programlarda sürekli olarak yer verilmiştir.
Söz konusu sorun nihayet Sekizinci Kalkınma Planı döneminde çözülebilmiştir. Bu kapsamda öncelikle
15.6.2001 tarih ve 4683 sayılı Yasanın 6. maddesi ile 3078 Sayılı Tuz Kanunu yürürlükten kaldırılmış
ve tuz madenciliği 3213 Sayılı Maden Kanunu’nun kapsamına alınmıştır. Daha kapsamlı
düzenleme ise 5.6.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5177 sayılı Yasa ile
gerçekleştirilmiştir. 3213 Sayılı Maden Kanununu kapsamlı şekilde tadil eden söz konusu yasa ile
taşocakçılığı faaliyetleri Maden Kanunu kapsamına alındığı gibi, Zonguldak Taşkömürü Havzasının
maden hukuku açısından sahip olduğu istisnai konuma son verilmiştir. Yapılan bu düzenlemelerle, Maden
mevzuatındaki çok parçalı yapı sona erdirilmiş, mevzuatta birlik sağlanmıştır. Buna karşılık, yasal açıdan
tüm sorunların sona erdiğini, ideal bir yapıya ulaşıldığını söyleyebilmek güçtür. Maden Kanununda
yapılan söz konusu tadilatın ardından 21.6.2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren Madencilik Faaliyetleri İzin Yönetmeliği ile diğer mevzuatın madencilik üzerindeki olumsuz etkisi
sınırlandırılmak istenmişse de amaç tam olarak gerçekleştirilememiştir. Diğer bakanlıkların görev ve
yetkileri ile ilgili mevzuatta İzin Yönetmeliği paralelinde yapılması gereken değişiklikler tam olarak
gerçekleştirilemediği gibi, Yönetmeliğin çeşitli maddelerinin iptali amacıyla açılan davalar da mevzuat
açısından önemli bir boşluk yaratabilecektir.
Madenciliğe ilişkin halen devam eden yasal sorunların önemlilerinden bir diğer ise jeotermal enerjinin
aranması ve üretimi faaliyetlerini düzenleyen bir yasanın mevcut olmamasıdır. Yaklaşık 20 yıldan
bu yana ülke gündeminde bulunan bu sorun, çeşitli dönemlerde yapılan birçok girişime rağmen,
konunun tarafları arasında uzlaşma sağlanamaması nedeniyle bugüne kadar çözülememiştir. Bu
kapsamda, son dönemde başlatılan çalışmalar halen devam etmektedir. Ülkenin önemli bir
jeotermal
enerji potansiyeline sahip olduğu ve söz konusu yasal boşluk nedeniyle potansiyelden
yeterince yararlanılamadığı dikkate alındığında, sorunun
çözümünün
daha
fazla
gecikmeye
tahammülünün bulunmadığı açıkça ortaya çıkmaktadır.
Geçmiş dönemlerde madencilik alanında faaliyet gösteren kamu kuruluşları uzun süre farklı Devlet
Bakanlıklarına bağlı olarak faaliyet göstermişlerdir. Kurumlar arasında uyumun sağlanması bakımından
önemli bir sorun oluşturan bu durum, kamuoyunda ve sektörün sorunlarının tartışıldığı ortamlarda
sıklıkla eleştiri konusu yapılmıştır. Nihayet, 3 Kasım 2002 seçimleri sonrasında hükümet oluşumu
aşamasında, söz konusu parçalı yapıya son verilmiş, sektörle ilgili bütün kamu kuruluşları uzun bir
aradan sonra yeniden Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı çatısı altında bir araya getirilmiştir.
Böylelikle, madencilik sektörünün yönetimi açısından daha olumlu bir ortam oluşturulmuştur.
26
Sekizinci Kalkınma Planı döneminde, sektördeki en önemli gelişmelerden bir diğerini, özelleştirme
uygulamaları oluşturmaktadır. Bu dönemde, uzun yıllardır özelleştirilmeye çalışılan Karadeniz Bakır
İşletmeleri A.Ş (Murgul İşletmesi hariç) ile birlikte, Eti Holding A.Ş’nin bağlı ortaklıkları olan Eti Krom
A.Ş, Eti Elektrometalurji A.Ş, Eti Alüminyum A.Ş, Eti Gümüş A.Ş ve Eti Bakır A.Ş’nin özelleştirilmeleri
gerçekleştirilmiştir. Salt özelleştirme hedeflerine ulaşılması açısından değerlendirildiğinde bir başarı
olduğu kesin olan bu durum, sektörün en köklü ve en güçlü kuruluşunun entegre yapısını sona erdirmiş ve
sektörde öncü kuruluş eksikliğinin doğmasına neden olmuştur. Sektörün gelişebilmesinin diğer
faktörlerin yanı sıra, güçlü kuruluşların varlığına da bağlı olduğu dikkate alınarak, bundan böyle
yapılacak özelleştirmelerde bu hususa dikkat edilmesi, mevcut entegre yapıların korunmasına özen
gösterilmesi önerilmektedir.
Sekizinci Kalkınma Planı dönemi, uluslararası piyasalarda talep ve fiyat yönünden önemli
dalgalanmaların yaşandığı bir dönem olmuştur. Özellikle 1990’lı yılların sonları ile 2000’li yılların
başlarında uluslararası piyasalarda, başta metal madenlere olmak üzere bir çok ürüne olan talep azalmış,
bu ürünlerin fiyatlarında önemli düşüşleri gerçekleşmiştir. Bu kapsamda örnek olarak ferrokrom ve
ona bağlı olarak kromit piyasaları tarihlerinin en sorunlu dönemlerinden birisini yaşamıştır. Bu dönemde
ferrokrom fiyatları 30 cent/ libre düzeylerinin altına düşerken, Türkiye’de kromit üretimi yapan birçok
firma üretime ara vermiş, toplam bazda kromit ihracatı yıllık bazda 300 bin ton seviyelerinin altına
inmiştir. Yine bu dönemde, alüminyum fiyatları 1.250 dolar/ton, bakır fiyatları ise 2.500 dolar/ton gibi
oldukça düşük düzeyleri görmüştür.
Ancak bu olumsuz ortam, özellikle Çin kaynaklı talep artışları nedeniyle 2003 yılı sonlarından itibaren
hızlı bir şekilde tersine dönmüş durumdadır. Bu yeni dönemde bir çok ürünün fiyatı beklenmedik şekilde
artmış, bu durum Türk madenciliği için önemli bir itici güç olmuştur. Örnek olarak, ferrokrom fiyatları
çok kısa bir sürede 70 cent/libre düzeylerine yükselirken, alüminyum fiyatları 2.300 dolar/ton, bakır
fiyatları ise 4.500 dolar/ ton seviyelerinin üzerine ulaşmıştır. Ferrokrom talep ve fiyatındaki artışlar
sonucunda Türkiye kromit ihracatı yeniden yıllık bazda 1 milyon ton seviyesine yükselmiştir. Bugün
itibariyle dünyada madencilik ürünleri piyasaları, Türk madenciliği açısından oldukça olumlu bir tablo
sergilemekle birlikte, bu tablonun ne kadar devam edeceği önemli bir soru işareti oluşturmaktadır.
Sonuç olarak son dönemlerde yaşananlar Türk madenciliğinin dış faktörlerin etkisine aşırı açık yapısının
altını bir kez daha çizmiştir.
5.2. Sektörün Dünyada (OECD, DTÖ, Ülkeler) ve AB Ülkelerindeki Durumu
Günümüz ekonomilerinin rekabet gücünü belirleyen unsurlar arasında enerjinin çok büyük bir ağırlığa
sahip olduğuna kuşku yoktur. Dünya toplam birincil enerji dengesi içinde ise madencilik kökenli fosil
yakıtlar (petrol, doğal gaz, kömür) yüzde 90’a ulaşan payları ile tartışılmaz bir ağırlığa sahiptir. Fosil
yakıtların yanı sıra, yine madencilik kökenli nükleer enerji ve jeotermal enerji kaynakları da dikkate
alındığında, enerji konusunun madencilikten bağımsız olarak düşünülemeyeceği açık olarak ortaya
çıkmaktadır. Öte yandan, toplam madencilik üretimi içinde de fosil yakıtlar benzer düzeylerde bir
ağırlığa sahiptir. Bu bakımdan madenciliğin dünyada veya herhangi bir ülkedeki durumunu
değerlendirebilmek için öncelikle fosil yakıtlar açısından durumun ele alınması gerekmektedir. Bu
kapsamda, fosil yakıtlar ve nükleer enerjinin dünya, OECD ve AB birincil enerji tüketimleri içindeki
payları 2005 yılı değerleriyle aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
27
Tablo: Dünya Toplam Birincil Enerji Tüketimi İçinde Fosil Yakıtlar ve Nükleer Enerji
(2005 Yılı Değerleriyle)
Ülke Grubu
Dünya
OECD
AB (25)
Birincil Enerji
Fosil Yakıt
F. Yakıtların
Tüketimi
Tüketimi
Payı
(Milyon TEP) (Milyon TEP)
(%)
10.537,1
9.241,3
87,7
5.542,4
4.714,3
85,1
1.715,1
1.423,5
83,0
Nükleer
Enerji
Tüketimi
627,2
531,3
220,9
N.Enerjinin
Payı
(%)
6,0
9,6
12,9
KAYNAK: BP Statistical Review of World Energy, June 2006
Tablodan görüldüğü gibi fosil yakıtlar ve nükleer enerji, gerek dünyada ve gerekse OECD ve AB’de
toplam birincil enerji tüketiminin yaklaşık %95’ini karşılamaktadır. Yukarıda da işaret edildiği gibi
bu değerin bir diğer anlamı, madencilik olmaksızın enerji sektöründen söz edilemeyeceğidir.
Dünyada madencilik kökenli birincil enerji kaynakları üretiminin gelişimi hakkında bir fikir vermek
üzere 1999-2005 döneminde dünya petrol, doğal gaz, kömür ve nükleer enerji Üretim değerleri
aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo: Dünya’da Madencilik Kökenli Enerji Hammaddeleri Üretimi
ÜRÜN
Petrol (Milyon Ton)
Doğal Gaz (Milyar m3)
Kömür (Milyon TEP)
Nükleer E. (Milyon TEP)
1999
3.479,3
2.351,9
2.243,1
571,3
2000
3.613,8
2.432,3
2.267,4
584,5
2001
3.593,7
2.492,1
2.369,8
600,9
2002
3.572,0
2.532,6
2.380,0
611,0
2003
3.705,8
2.623,3
2.543,6
598,2
2004
3.865,3
2.703,8
2.751,0
625,1
2005
3.895,0
2.763,0
2.887,2
627,2
KAYNAK: BP Statistical Review of World Energy, June 2006
1999-2005 döneminde gerek fosil yakıtlarda ve gerekse nükleer enerjide büyüme, bir diğer deyişle
insanlığın enerji ihtiyacının karşılanmasında madenciliğe bağımlılığı devam etmiştir. Söz konusu yedi
yıllık dönemde petrol üretimi %12, doğal gaz üretimi %17, kömür üretimi %29, nükleer enerji üretimi
ise %10 büyümüştür. Bu değerler, bütün yakıt türlerinde üretimin artmaya devam ettiğini ancak en
büyük artışın kömürde olduğunu göstermektedir. Tablonun ortaya koyduğu bir diğer husus ise söz
konusu artışların büyük bölümünün 2002 sonrasında gerçekleştiğidir. “2004 yılı dünya enerji
piyasalarında ardı ardına yüksek büyümenin gerçekleştiği ikinci yıl oldu. Canlanan dünya ekonomisi,
1984 yılından bu yana birincil enerjide, en güçlü büyüme oranına katkıda bulundu. 2004 yılında, bütün
yakıtlarda tüketim, 10 yıllık ortalama değerlerin üzerinde büyüdü. Bu güçlü dönüş petrol, doğal gaz ve
kömür fiyatlarını nominal bazda rekor düzeylere yükseltti.”(*)
Dünya ekonomisi ve enerji
piyasalarındaki söz konusu canlanmada dünyanın en büyük ve en hızlı gelişen ekonomilerinden birisi
olan Çin ekonomisinin belirleyici bir rol oynadığına kuşku yoktur. Uzun süredir yıllık ortalama %9
düzeylerinde istikrarlı şekilde büyüyen Çin ekonomisinin enerji ve hammadde ihtiyacının bu büyümeye
paralel olarak artması, dünya piyasalarında önemli dalgalanmalara ve fiyat artışlarına yol açmıştır.
Buna karşılık 2005 yılı enerji tüketimindeki büyüme hızının bir ölçüde yavaşladığı bir yıl olmuştur.
Fiyatlardaki artışın yanı sıra, dünya ekonomisindeki büyüme hızının yavaşlaması bu gelişmede etkili
olmuştur. “Ham petrol, doğal gaz ve kömür fiyatları 2005 yılında nominal bazda rekor düzeylere ulaştı.
Dünya ekonomisinin büyüme hızında ortaya çıkan yavaşlama ile birleşen bu durum, dünya enerji
tüketimindeki büyümenin yavaşlamasına neden oldu. 2005 yılında dünya birincil enerji tüketimi
%2,7 olmuştur.”(**)
28
Dünya enerji dışı madencilik ürünleri üretim ve tüketimi konusunda yeterince ayrıntılı ve güncel veriye
ulaşabilmek ne yazık ki, enerji konusunda olduğu kadar kolay değildir. Farklı kaynaklardan elde edilen
veriler arasındaki uyumsuzluklar ise sorunun bir başka boyutunu teşkil etmektedir. Bu çerçevede,
dünyada ve AB’de enerji dışı madencilik üretimine ilişkin olarak AB Komisyonu tarafından yaklaşık
bir yıl önce yapılan bir çalışmadan (***)derlenen veri aşağıdaki tablo da sunulmuştur.
Tablo: AB’de Maden Üretimi ve Dünyadaki Payları 2001 Yılı Değerleriyle
Metal Madenler
Boksit (Alüminyum Cev.)
Krom
Bakır
Demir Cevheri
Kurşun
Nikel
Çinko
Endüstriyel Mineraller
Barit
Bentonit
Diatomit
Feldispat
Flourit
Grafit
Metal Madenler
Manyezit
Perlit
Tuz
Talk
Endüstriyel Mineraller
Potas
Ton (Metal)
2.467.255
288.343
715.689
11.878.949
271.190
22.201
843.810
Ton
398.936
2.586.585
128.387
4.684.413
314.381
21.479
Ton (Metal)
2.649.830
1.014.165
44.878.770
1.274.770
Ton K2O
4.936.875
Dünya İçindeki %Pay
1,8
5,6
5,2
1,6
8,8
1,9
9,5
5,8
24,7
12,0
52,1
7,1
3,6
19,0
46,1
21,9
17,2
19,9
KAYNAK: a.g.e, S: 18
(*)
BP Statistical Review of World Energy, June 2005, S:2
BP Statistical Review of World Energy, June 2006, S:2
(***)
Minerals Planning Policies and Supply Practices in Europe, November 2004
(**)
Tablodan görüleceği gibi AB, hiç bir metal madende dünyanın önde gelen üreticileri arasında değildir.
AB’nin krom, bakır, kurşun ve çinko üretiminin dünya üretimi içindeki payları, AB nüfusunun dünya
içindeki payına uyumlu olmakla birlikte, AB üyesi ülke ekonomilerinin gelişmişlik düzeyi nedeniyle
söz konusu ürünlerde de AB kendi kendine yeterli olmaktan uzaktır. Bu durumun sonucu olarak AB
metal madenlerde net ithalatçı konumundadır.
Metaller konusundaki olumsuz duruma karşılık, AB endüstriyel minerallerin bir çoğunda dünyanın
önde gelen üreticileri arasında yer almaktadır. Özellikle, bentonit, feldspat, perlit, tuz, talk ve bir gübre
hammaddesi olan potas AB’nin net ihracatçı konumunda olduğu ürünlerin başında yer almaktadır.
29
Bunların yanı sıra, çoğunlukla lokal olarak üretilip tüketilen inşaat malzemeleri kum, çakıl ve kırma
taş açısından da AB’nin kendi kendine yeterli olduğunu söylemek mümkündür.
5.3. GZFT (Güçlü Yanlar-Zayıf Yanlar ve Sorunlar–Fırsatlar–Tehditler) Analizi
Madencilik sektörünün ekonomiye katkısının artırılmasının yanı sıra, sanayinin hammadde arz
güvenliğinin teminat altına alınabilmesi amacına yönelik bir stratejik planın temel unsurlarını ortaya
koymak üzere yapılan GZFT analizi aşağıda sunulmuştur. Görüleceği gibi, içsel analiz ülkenin sahip
olduğu maden potansiyeli, madenciliğe ilişkin kurumsal yapı, yasal durum, finansal durum, insan gücü,
arama, Ar-Ge ve madenciliğin çevre ile ilişkilerine ilişkin sekiz başlık altında yapılmıştır. Çevre
analizinde ise ulusal ve uluslararası düzeyde ekonomik ve siyasal gelişmelere ilişkin beklentiler
irdelenmiştir. Sonuçlar ise bir GZFT Matriksi olarak derlenmiştir.
5.4. Sektör Veri Analizi
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2001-2005 yıllarına ilişkin madencilik sektörü çalışması ile
Devlet Planlama Teşkilatının 9. Kalkınma Planı çerçevesinde hazırlamış olduğu ve 2007-2013 yıllarını
kapsayan sektörel “Madencilik” çalışması karşılaştırmalı olarak aşağıda sunulmaktadır. Sektöre ilişkin
geçmiş verilerle gelecek projeksiyonunu birlikte inceleyen bu çalışma üretim, talep, tüketim, ithalat ve
ihracat verilerini kapsamaktadır.
30
5.4.1 Maden Üretim Veri Analizi
TÜİK MADEN ÜRETİM VERİLERİ
MİKTAR = 1.000 TON
2001
Miktar(Ton)
Altın Dore külçe(kg)
1.454
Tutar
15.443
2002
Br Fiyat(Ton)
11
Miktar
2003
Tutar
4.304
64.978
Br Fiyat(Ton)
15
Tutar
5.367
Br Fiyat(Ton)
94.071
18
383
Miktar
Tutar
3.261
60.159
2005
Br Fiyat(Ton)
18
Miktar
Tutar
6.250
101.162
16
329,8%
Tutar
Br Fiyat(Ton)
555,1%
52,4%
2,8%
215,1%
180,3%
91,6%
270,8%
93,5%
Gümüş Tüvenan
988
Gümüş Konsantre(kg)
143
14.906
114
114
25.359
222
137
31.917
233
106
28.812
272
147
46.973
320
1.696
10.620
6
2.007
17.385
9
2.909
29.206
10
2.962
32.478
11
3.250
39.379
12
857
46.054
54
753
40.512
54
777
41.753
54
776
41.734
54
850
45.688
54
-0,8%
-0,8%
0,0%
3.932
137.696
35
3.433
120.147
35
3.429
120.017
35
3.550
124.250
35
3.750
131.250
35
-4,6%
-4,7%
-0,1%
795
400
Miktar(Ton)
135
662
299
2001-2005 ARTIŞ ANALİZİ
Br Fiyat(Ton)
Altın Tüvenan
Kuvarsit
421
Miktar
TUTAR = 2005 YILI İLE 1.000 TL
2004
612
196,3%
850
-14,0%
Titanyum
Zirkonyum
Demir (pelet)
Demir Cevheri(tüvenan)
Kurşun Konsantre
6
1.113
186
8
1.606
201
8
1.312
164
8
2.721
340
9
3.392
377
50,0%
204,8%
103,2%
67
13.148
196
89
24.836
279
91
28.753
316
92
35.884
390
114
59.816
525
70,1%
354,9%
167,4%
566
35.100
62
448
34.000
76
511
39.400
77
458
50.800
111
304
42.800
141
-46,3%
21,9%
127,0%
1.928
77.100
40
1.869
61.600
33
1.548
111.300
72
1.462
126.000
86
1.811
162.700
90
-6,1%
111,0%
124,7%
Krom cevheri tüvenan
455
19.568
43
528
21.460
41
505
25.055
50
1.168
103.599
89
1.110
161.429
145
144,0%
725,0%
238,2%
Krom cevheri(roş+kons)
327
32.565
100
369
34.665
94
353
40.484
115
817
167.400
205
775
260.439
336
137,0%
699,8%
237,4%
12.554
403.313
15.005
446.548
16.813
563.268
15.571
773.837
19.620
1.055.028
Çinko Konsantre
Kokluk Taş Kömürü
Taş Kömürü Diğer
Toplam
Devlet Planlama Teşkilatının Öngördüğü Maden Üretim Verileri
2009
Miktar(Ton)
Altın Dore külçe(kg)
Tutar
2010
Ton Fiyatı
Miktar
2011
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar
Tutar
2012
Ton Fiyatı
Miktar
Tutar
2013
Ton Fiyatı
Miktar
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar(Ton)
Tutar
Br Fiyat(Ton)
9.151
148.111
16,2
10.066
162.922
16,2
11.072
179.214
16,2
6.250
101.162
16,2
6.875
111278
16,2
-24,9%
-24,9%
0,0%
585.640
585.640
1,0
644.204
644.204
1,0
708.624
708.624
1,0
400.000
400.000
1,0
440.000
440.000
1,0
-24,9%
-24,9%
0,0%
Gümüş Konsantre(kg)
150
47.013
313,4
150
47.013
313,4
150
47.013
313,4
150
47.013
313,4
150
47.013
313,4
0,0%
0,0%
0,0%
Gümüş Tüvenan
900
Altın Tüvenan
Kuvarsit
900
900
900
900
0,0%
5.250
46.649
8,9
5.500
48.446
8,8
5.750
50.284
8,7
6.000
52.101
8,7
6.250
53919
8,6
19,0%
15,6%
-2,9%
Demir Cevheri(tüvenan)
4.000
140.000
35,0
4.000
140.000
35,0
4.000
140.000
35,0
4.000
140.000
35,0
4.000
140.000
35,0
0,0%
0,0%
0,0%
Demir (pelet)
1.100
59.126
53,8
1.100
59.126
53,8
1.100
59.126
53,8
1.100
59.126
53,8
1.100
59.126
53,8
0,0%
0,0%
0,0%
Taş Kömürü (Diğer)
6.708
602.646
89,8
7.482
672.182
89,8
7.482
672.182
89,8
8.084
726.265
89,8
8.084
726.265
89,8
20,5%
20,5%
0,0%
Kokluk Taş Kömürü
1.092
153.742
140,8
1.218
171.482
140,8
1.218
171.482
140,8
1.316
185.279
140,8
1.316
185.279
140,8
20,5%
20,5%
0,0%
9
3.503
389,2
9
3.522
391,3
10
3.541
354,1
10
3.559
355,9
10
3578
357,8
11,1%
2,1%
-8,1%
Titanyum
Zirkonyum
Kurşun Konsantre
Çinko Konsantre
117
61.356
524,4
117
61.620
526,7
118
61.883
524,4
118
62.146
526,7
119
62.410
524,5
1,7%
1,7%
0,0%
Krom cevheri(roş+kons)
875
294.044
336,1
900
302.445
336,1
925
310.846
336,0
950
319.247
336,0
975
327649
336,1
11,4%
11,4%
0,0%
1.300
189.061
145,4
1.350
196.333
145,4
1.400
203.605
145,4
1.450
210.876
145,4
1.500
218.148
145,4
15,4%
15,4%
0,0%
616.292
2.330.891
676.996
2.509.295
742.749
2.607.800
430.328
2.306.774
471.279
2.374.665
Krom cevheri tüvenan
Toplam
31
TÜİK verilerine göre Türkiye'de maden üretiminin 2001 yılından 2005 yılına kadarki değişim oranları ile Devlet Planlama Teşkilatının 2009-2013 yılları arasını kapsayan 9.Kalkınma Planı
projeksiyon sonuçları yukarıdaki gibidir. Buna göre: 2001 yılından 2005 yılına kadar miktar bazında %329,8'lik üretim artışı gösteren altın madeni, Devlet planlama Teşkilatının 9. kalkınma
planı öngörüsünde %-24,9 luk bir daralma beklentisine sahiptir. Altın Tüvenan üretimi ise 2001- 2005 yılları arasında %196,3 bir artış gösterirken, Devlet Planlama Teşkilatı'nın 2009-2013
projeksiyonuna göre %-24,9 düşmüştür. Gümüş Tüvenan üretimi 2001-2005 yılları arasında %-14 azalış gösterirken, 2009-2013'e yönelik çalışmada bu cevhere ilişkin bir büyüme
beklenmemektedir. Gümüş Konsantre 2001-2005 yılları arasında %2,8'lik büyüme performansına sahipken, Planlama Teşkilatı madenin 2009-2013 dönemi arasında herhangi bir artış
beklenmemektedir. Kuvarsit Madeninin 2001-2005 dönemine ilişkin artış oranı ise %91,6 olup aynı madenin 2009-2013 dönemi üretim beklentisi ise %19'dur. Demir Pelet'e ilişkin geçmiş dönem
büyüme verileri bu madenin 2001-2005 dönemi içerisinde %-0,8 bir daralma yaşadığını göstermektedir. Pelet'in gelecek projeksiyonu ise üretim artışı içermemektedir (%0). Projeksiyon beklentisi
pelet demirle aynı olan demir cevherinin 2001-2005 yılı üretim sonuçları ise negatiftir (%-4,6). 2005 yılına kadarki kurşun üretimi %50'lik bir büyüme performansı gösterirken 9.Kalkınma
raporunda bu madenin 2009-2013 dönemin %11,1 bir büyüme sağlayacağı öngörülmüştür. Geçmiş dönem büyüme performansı %70,1 olan çinko üretiminin gelecek dönemde %1,7’lik bir büyüme
gerçekleştireceği düşünülmektedir. 2001-2005 döneminde %-46,3 lük bir küçülme oranına sahip olan kokluk kömürünün 2009-2013 yılları arasında ise %20,5 büyüyeceği öngörülmektedir. Taş
kömürü ile ilgili 2001-2005 sürecindeki üretim gelişimi %-6,1 azalırken kurumun projeksiyonunda %20,5 lik bir artış beklenmektedir. Krom üretimi 2001-2005 döneminde %144 lük bir büyüme
gerekleştirirken, geleceğe yönelik projeksiyon çalışmasında %15,4 lik bir büyüme ile 1.500 tona ulaşacağı beklentisi vardır.
5.4.2 Maden İhracat Veri Analizi
TUİK - MADEN SEKTÖRÜ İHRACAT RAKAMLARI
Miktar
Altın (1.000 Ons)
Gümüş
Kuvars (metal,maden)
Zirkonyum
Demir cevheri
Kurşun Konsantre
Çinko Konsantresi
Maden Kömürü
Krom Cevher ve Konsantreleri
2001
Tutar
Br.Fiyat
MİKTAR = 1.000 TON
Miktar
2002
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
2003
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
TUTAR =MİLYON USD
2004
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
BİRİM FİYAT= FOB USD/TON
2005
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
Tutar
Br.Fiyat
45,5
12,9
0,3
138,7
44
0,3
173
63,7
0,4
106,7
32,3
0,3
125
48,3
0,4
174,7%
274,4%
36,3%
24
2,5
102,9
39
3,9
100,7
39,9
4,1
103,9
71,3
8,1
113,8
75,1
9,1
121,7
212,9%
264,0%
18,3%
22,5
11,6
88,5
37,7
326,7
0,3
2,4
17,6
3,8
24,2
13,6
204,8
199,3
100,4
73,9
0,3
44,4
100,4
13
284,3
0,0
8,4
18,3
1,2
20,9
155,1
188,8
182
95,7
73,5
1,2
18,6
97,6
9,6
363,7
0,2
2,9
20,6
1
27,3
154,5
154
210,6
103,3
75,1
0,4
29,4
110,7
12,6
575
0,0
9
27,7
1,6
60,9
94,3
305,1
250,6
126,7
106
3,2
30,2
143,4
13,8
847,5
0,2
10,9
41,8
2
103,6
67
359,2
291,2
146,9
122,2
-85,8%
160,3%
62,0%
-63,4%
159,4%
-33,3%
354,2%
137,5%
-47,4%
328,1%
392,6%
75,4%
46,1%
46,3%
65,4%
557
64
620
97
704
120
906
140
1.238
216
Toplam
Devlet Planlama Teşkilatının Öngördüğü Maden İhracat Projeksiyonu
Miktar
Altın
Gümüş
Kuvars (metal,maden)
Titanyum
Zirkonyum
Demir Cevheri
Kurşun Konsantresi
Çinko Konsantresi
Maden Kömürü
Krom Cevher ve Konsantreleri
Toplam
2009
Tutar Ton Fiyatı Miktar
2010
95
11,3
0,119
100
11,9
0,119
105
2,5
2,3
145
25
1050
0,2
0,8
40,2
3,6
137,5
0,08
0,348
0,277
0,144
0,131
2,5
2,4
150
30
1100
0,2
0,9
41,6
4,3
144,1
0,08
0,375
0,277
0,143
0,131
2,5
2,5
160
35
1150
1.320
194
1.385
203
1.455
2011
12,5
2012
0,119
110
13,1 0,1191
125
0,2
0,08
0,9
0,36
44,4 0,2775
5,1 0,1457
150,6 0,131
2,5
2,6
180
40
1200
0,2
0,08
1 0,3846
49,9 0,2772
5,8 0,145
157,2 0,131
2,5
2,8
200
50
1250
214
1.535
32
227
1.630
2013
Tutar
14,1
Ton Fiyatı
Miktar
Tutar
Ton Fiyatı
0,1128
31,6%
24,8%
-5,2%
0,2
0,08
1 0,357143
55,4
0,277
7,2
0,144
163,7
0,13096
0,0%
21,7%
37,9%
100,0%
19,0%
0,0%
25,0%
37,8%
100,0%
19,1%
0,0%
2,7%
-0,1%
0,0%
0,0%
242
TÜİK verilerine göre 2001-2005 arası Türkiye'de maden ihracat rakamları ile gelecek döneme ilişkin Devlet Planlama Teşkilatının projeksiyon çalışması sonuçları yukarıdaki gibidir. Buna
göre Kuvars 2001-2005 döneminde 212,9%'lık artış gösterirken Devlet Planlama Teşkilatı'nın 9.Kalkınma planında 2009 yılından 2013 yılına kadar aynı madenin %31,6'lık bir artış
göstereceği ve 125 tonluk ihracata ulaşacağı öngörülmüştür. TÜİK'in 2001-2005 maden ihracatı çalışmasında Demir cevheri % -85,8 azalış gösterirken, 2009-2013 projeksiyonda bu cevhere
ilişkin bir büyüme beklenmemektedir (%0). Kurşun Konsantre 2001-2005 yılları arasında %160,3'lük büyüme performansına sahipken, Planlama Teşkilatı madenin 2009-2013 dönemi
arasında %21,7 'lik bir artış göstereceğini beklemektedir. İhracatta 2001-2005 döneminide %-63,4'lük küçülme gösteren Maden Kömürüne ilişkin 2009-2013 yıllarına ilişkin Devlet Planlama
Teşkilatının beklentisi %100'lük bir büyümedir. 2001-2005 döneminde %159,4 lük bir büyüme performansına sahip olan Krom Madeni'den 2009-2013 yılları arasında ise %19 bir büyüme
beklenmektedir.2001 yılından 2005 yılına kadar miktar bazında yıllık %174,7'lik artış gösteren altın, Devlet planlama Teşkilatının 2009-2013 dönemini kapsayan projeksiyon çalışmasında
değerlendirmeye alınmamıştır.
33
5.4.3 Maden İthalat Veri Analizi
TUİK - MADEN SEKTÖRÜ İTHALAT VERİLERİ
Miktar
Altın
Gümüş
Kuvars
Titanyum Cevher ve Konsantresi
Zirkonyum
Demir Cevheri
Kurşun
Çinko
Kokluk Kömürü
Diğer Taş Kömürü
Krom Cevheri ve Konsantresi
Toplam
2001
Tutar
Br.Fiyat
MİKTAR = 1.000 TON
Miktar
2002
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
2003
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
TUTAR = MİLYON USD
2004
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
2005
Tutar
BİRİM FİYAT = DOLAR/TON
Br.Fiyat
Miktar
Tutar
Br.Fiyat
3
2,3
2620,5
1,1
0,9
82,1
360
412,7
31,3
5,9
3,9
5379,7
2,3
1,6
163,8
394,7
413
30,4
5,6
4
5192,9
2,2
1,7
160,7
385,7
420,9
30,9
10,4
3,9
4573,9
5,7
2,3
204,7
544,5
603,7
44,8
6,8
4,6
4621,4
4,1
4,6
313,6
608,1
994,2
67,9
126,7%
100,0%
76,4%
272,7%
411,1%
282,0%
68,9%
140,9%
116,9%
1170
5035
101,3
59,9
237,5
6,9
51,2
47,2
68,5
6207
7524
68,8
320,6
364,8
3,6
51,7
48,5
52,5
3610
12559
99,3
206,9
719,5
6,4
57,3
57,3
64,5
2969
13461
56,8
227,5
990
6,9
76,6
73,5
121,1
3921
13103
89,8
466,8
1106,2
17,9
119,1
84,4
199,6
235,1%
160,2%
-11,4%
679,3%
365,8%
159,4%
132,6%
78,8%
191,4%
8.932
388
19.189
857
21.471
1.097
21.075
1.437
21.747
1.913
Devlet Planlama Teşkilatının Öngördüğü Maden İthalat Projeksiyonu
Miktar
2009
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar
2010
Tutar
Ton Fiyatı Miktar
2011
2012
2013
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar
Tutar
Ton Fiyatı
Altın
Gümüş
Kuvars
Zirkonyum
Demir Cevheri
Titanyum Cevher ve Konsantresi
Kurşun
Çinko
Diğer Taş Kömürü
Kokluk Kömürü
Krom Cevheri ve Konsantresi
4
4.250
8
4
0,95122
231 0,054376
5 0,615385
4
4.300
8
4 0,928571
234 0,054372
5 0,620253
4
4.350
8
4 0,930233
237 0,054368
5
0,625
4
4.400
8
4 0,931818
239 0,054364
5 0,617284
5
4.450
8
4 0,933333
242 0,05436
5 0,621951
9,8%
4,7%
5,1%
7,7%
4,7%
6,3%
-1,9%
0,0%
1,1%
13.500
4.000
41
1.130 0,083674
434 0,108375
9 0,209877
13.500
4.000
41
1.130 0,083674
434 0,108375
9 0,209756
13.500
4.000
42
1.130 0,083674
434 0,108375
9 0,209639
13.500
4.000
42
1.130 0,083674
434 0,108375
9 0,209524
13.500
4.000
43
1.130 0,083674
434 0,108375
9 0,209412
0,0%
0,0%
4,9%
0,0%
0,0%
4,7%
0,0%
0,0%
-0,2%
Toplam
21.802
1.811
21.853
1.814
21.904
1.817
21.955
1.820
22.005
1.823
TÜİK verilerine göre 2001-2005 arası Türkiye'de maden ithalat rakamları ile gelecek döneme ilişkin Devlet Planlama Teşkilatının Projeksiyon çalışması sonuçları yukarıdaki gibidir. Buna
göre: TÜİK'in 2001-2005 yılı verisinde Titanyum Cevheri %126,7'lik bir büyüme gösterirken, aynı cevher Devlet planlama Teşkilatının 9. kalkınma planı 2009-2013 dönemi beklentisinde
%5,1'lik bir artış öngörülmektedir. Zirkoryum Madeni ithalatı ise 2001-2005 yılları arasında %100 bir ithalat artışı gösterirken, Devlet Planlama Teşkilatının bu madene ilişkin 2009-2013
beklentisi ise %9,8'lık bir ithalat büyümedir. Demir Cevheri ithalatı 2001-2005 yılları arasında %76,48 artış gösterirken, 2009-2013 bazlı projeksiyonunda bu cevhere ilişkin beklenti %4,7'dir.
2001-2005 dönemi Kokluk Kömürü ithalatı %235,1 iken 2009-2013 bazlı projeksiyonda bu cevhere ilişkin bir büyüme beklenmemektedir. Diğer taş kömüründe 2001-2005 dönemi artış oranı
%160,2 iken projeksiyon değeri kokluk kömürününki ile aynı olup %0’dır. 2001-2005 dönemi ihracat rakamı negatif (%-11,4) olan Krom Madeni, kurumca yapılan projeksiyon çalışmasında
%4,9 luk büyüme beklentisine sahiptir.
34
5.4.4 Maden Talep Projeksiyonu
Devlet Planlama Teşkilatının Öngördüğü Maden Talep Projeksiyonu
Miktar
2009
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar
2010
Tutar
MİKTAR = 1.000 TON
Ton Fiyatı
Miktar
2011
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar
2012
Tutar
Ton Fiyatı
Miktar
2013
Tutar
Br Fiyat(Ton) Ton Fiyatı
Tutar
Ton Fiyatı
Altın
Gümüş
Kuvarsit
Zirkonyum silikat
Zirkonyum cevher kons
Demir Cevheri
Titanyum Cevher ve kons)
Kurşun
Çinko
Kömür(kokluk)
Taş Kömür(diğer)
Krom Cevheri (roş+kons)
3.890
34
5
8.831
9
32.817
52.083
6.129
534.363
7.085
8
1.532
1.226
61
787
4.084
36
5
9.051
9
34.458
54.688
6.436
547.723
7.439
8
1.519
1.287
61
827
4.288
38
5
9.278
9
36.181
57.422
6.757
561.416
7.811
8
1.511
1.351
61
868
4.503
39
6
9.509
10
37.990
60.293
7.095
575.452
8.202
8
1.546
1.183
61
820
4.728
41
6
9.747
10
39.889
63.308
7.450
589.838
8.612
8
1.544
1.242
61
861
21,5%
20,6%
20,0%
10,4%
11,1%
21,5%
21,6%
21,6%
10,4%
21,6%
0,0%
0,8%
1,3%
0,0%
9,4%
5.526
15.080
150
800.862
1.638.386
109.295
145
109
729
8.044
15.080
150
1.165.786
1.638.386
109.295
145
109
729
8.044
15.080
150
1.165.786
1.638.386
109.295
145
109
729
8.044
15.080
150
1.165.786
1.638.386
109.295
145
109
729
11.584
15.080
150
1.678.825
1.638.386
109.295
145
109
729
109,6%
0,0%
0,0%
109,6%
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
Toplam
33.525
3.181.020
36.459
3.564.211
36.892
3.583.054
37.341
3.602.499
41.346
4.135.603
Not: Devlet Planlama Teşkilatınca hazırlanan 2009 - 2013 yılı talep beklenti sonuçlarına ilişkin 9.Kalkınma Planı çalışma sonuçları yukarıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre:
Devlet Planlama Teşkilatınca hazırlanan 2009 - 2013 yılı maden talep beklenti sonuçlarına ilişkin 9.Kalkınma Planı çalışma sonuçları yukarıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre: 2009 yılından
2013 yılı arası kuvarsit talebinde %21,52'lik bir artış beklenmektedir. Zirkonyum Silikat madeninde beklenen artış oranı %20,6 olup talebin dönem sonunda 41 tona ulaşması beklenmektedir.
Zirkonyum Cevherde beklenen artış ise %20'dir. Demir cevheri artışının %10,4 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmekte ayrıca aynı döneme ilişkin titanyum madeninin talep miktarı artış oranı
ise %11,1 olacağı düşünülmektedir. Kokluk kömürüne yönelik yapılan talep projeksiyonu ise bu madene olan talebin 2009-13 yılları arasında %109,6 artacağı yönündedir. Krom cevherinde
(roş. + kons.) bir talep büyümesi beklenmemektedir.
35
5.4.5 Maden Tüketim Verileri (2001-2005)
TUİK - MADEN SEKTÖRÜ TÜKETİM RAKAMLARI
Miktar
Altın
Gümüş
Kuvarsit
Titanyum (cevh/+kons)
Zirkonyum (cev+konst.)
Demir Cevheri
Kurşun
Çinko
Taş Kömürü( Satılabilir)
Krom (Roş+Kons)
Toplam
2001
Tutar
Br.Fiyat
MİKTAR = 1.000 TON
Miktar
2002
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
2003
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
2004
Tutar
Br.Fiyat
Miktar
2005
Tutar
Br.Fiyat
Miktar(Ton)
Tutar
Br Fiyat(Ton)
1.672
3
2
6.530
7.604
1.299
1.142
283.777
4,5
433,0
571,0
43,5
1.968
6
4
8.812
11.477
3.489
2.434
407.052
5,8
581,5
608,5
46,2
2.869
6
4
8.621
23.008
3.225
2.515
401.746
8,0
537,5
628,8
46,6
2.891
10
4
8.123
20.928
8.082
3.333
457.088
7,2
808,2
833,3
56,3
3.171
7
4
7.795
26.754
5.889
4.748
471.716
8,4
841,3
1.187,0
60,5
89,7%
133,3%
100,0%
19,4%
251,8%
353,3%
315,8%
66,2%
85,5%
94,3%
107,9%
39,3%
8.662
102
471.035
11.512
54,4
112,9
16.035
154
1.124.960
8.661
70,2
56,2
18.218
89
1.534.411
9.224
84,2
103,6
18.338
299
1.906.460
90.512
104,0
302,7
15.820
150
1.861.387
109.295
117,7
728,6
82,6%
47,1%
295,2%
849,4%
116,4%
545,6%
16.971
776.369
26.979
1.558.073
29.807
1.974.129
29.665
2.486.403
26.947
2.479.789
58,8%
219,4%
TÜİK verilerine göre Türkiye'de 2001 yılından 2005 yılına kadarki maden tüketim miktarları ile bunlara ilişkin artış oranları yukarıdaki gibidir. Buna göre: TÜİK verilerine göre 2001-2005 yılları
arasında kuvarsit madeni kullanımında %89,7'lik bir artış gözlenirken, aynı döneme ait zirkonyum madeni tüketim miktarında ise %100 'lük bir artış söz konusudur. Titanyum (cevh.+ kons)
madenin 2001-2005 dönemine ilişkin değişim artış yönünde olup %133,3'dür. Demir cevherinin 2005 yılına kadarki tüketimi %19,4'dür. Taşkömürü ile ilgili 2001-2005 sürecindeki tüketim
miktarındaki oran %82,6'dir. Krom madenine ilişkin geçmiş dönem oranı %47,1'dir. Devlet Planlama Teşkilati 9.Kalkınma Planında tüketim projeksiyonu ile ilgili bir öngörüde bulunulmamıştır.
36
6- ŞİRKETİ ETKİLEYEBİLECEK EKONOMİK GÖSTERGELER
Şirketin ileriki yıllardaki performansını gerekse projeksiyon çalışmalarında kullanılan varsayımları
etkileyebilecek önemli ekonomik göstergeler aşağıdaki gibidir:
a- Gayri Safi Milli Hasıla
Yıl
Milyar US-$
Milyar YTL
Büyüme %
Kişi Başına SMH-Cari $
2008/3
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
173.681
658.786
400.000
361.500
300.600
239.800
180.100
146.100
201.500
221.704
856.387
575.784
488.100
428.900
356.700
273.500
176.500
125.600
6,6
4,5
6
7,6
9,9
5,9
7,9
-9,5
6,3
9.681 $ *
9.333 $
5477 $
5008 $
4172 $
3383 $
2598 $
2123 $
2965 $
(*) Kişi Başına SMH 2008 yılı için tahmini rakamdır. (Satınalma gücü paritesine göre)
b- Enflasyon Oranları
Yıllık TÜFE (%)
Yıllar
2004
9,35
2005
7,72
2006
9,65
2007
8,39
2008*
10,72
* Merkez Bankası’nın anketine göre Eylül 2008 yılsonu ortalama beklenti oranıdır.
c- Döviz Kurlarındaki Değişimler
Kurlar USD
31.12.2004
1,3421
31.12.2005
1,3418
31.12.2006
1,4056
31.12.2007
1,1647
30.09.2008
1,2316
2009 ve sonrası için ortalama döviz kuru 1USD =1,60 YTL olarak öngörülmüştür.
7- BİLANÇO, GELİR TABLOSU VE FİNANSAL DURUM ANALİZİ
7.1 Bilanço, Gelir Tablosu ve Dikey Analizleri
Değerlemeye konu şirketin 2008/09 yıllarına ait Vergi Bilanço ve Gelir Tabloları Ek:5’de verilmiştir. Bu
mali tablolar uluslararası finansal raporlama standardına göre bağımsız denetimden geçmemiştir.
37
8- ŞİRKETİN GELİRLERİ VE TEMETTÜ ÖDEYEBİLME KAPASİTESİ
Şirketin belirlenmiş bir temettü dağıtım polikası bulunmamaktadır. Türkiyede halka açık olmayan şirketler
için temettü dağıtım zorunluluğu yoktur.
9- ETİK İLKELER
Uluslararası Değerleme Standartları’na uygun Değerleme işlemlerinin temeli, peşin hüküm ve bencillikten
uzak, raporları açık ve yanlış yönlendirmelere yol açmayan, değerleme anlayışına temel teşkil eden tüm
konuları açıklayan, dürüst ve ehil profesyonel Değerleme Uzmanları tarafından yapılmasıdır. Değerleme
Uzmanları, değerleme mesleğine olan kamu güvenini sürekli olarak arttırmalı ve korumalıdırlar.
Değerleme Uzmanları, yasalar ve hukuki düzenlemeler uyarınca, müşteriler, gelecekteki kullanıcılar,
ulusal kurum veya kuruluşların talebi üzerine veya kendi seçimleri ile bu standartlara uyarlar. Değerleme
faaliyetlerini Uluslararası Değerleme Standartlarına uygun olarak yürüten bir Değerleme Uzmanı bu
Davranış Kurallarına uymakla mükelleftir.
Bu kurallar yasaların üzerinde olmadığı gibi, Değerleme Uzmanının çalışmalarının gözetim ve denetimini
üstlenen ulusal kurum veya kuruluşların kuralları, tüzükleri ve yönetmeliklerini tamamlamaktan başka bir
maksadı yoktur.
Bu standartlara göre hazırlanmış değerlemeler, ancak değerlemede kalite, ehliyet, deneyim, ahlaka
uygunluk ve aleniyet kurallarını uygulatan genel kabul gören ulusal meslek örgütlerinin eğitimli uzman
üyeleri tarafından hazırlandıkları takdirde nihai kullanıcı nezdinde kabul görür.
9.1 Ahlaki İlkeler
Yapılan değerleme çalışmaları kapsamında her durumda dürüst ve doğru davranılmış ve çalışmalarımız
müşteriye, topluma, mesleklerine ve kendi ulusal profesyonel değerleme kuruluşlarına zarar vermeyecek
bir biçimde yürütülmüştür.
9.1.1 Dürüstlük
Yapılan Değerleme çalışmalarında;
·
·
·
·
Bilerek aldatıcı, hatalı, önyargılı görüş ve analiz içeren rapor hazırlanmamış ve bildirilmemiştir.
Hukuka uygun davranılmış ve görev üstlenilen ülkenin yasalarına ve yönetmeliklerine riayet
edilmiştir.
Sözkonusu değerleme işini alabilmek için bilerek yanlış, yanıltıcı ve abartılı beyanlarda
bulunulmamış ve bu şekilde reklam yapılmamıştır.
Değerleme Uzmanı olarak göreve yardımcı olan personelin davranış kurallarına bağlı olmaları
temin edilmiştir.
38
9.1.2 Gizlilik
·
Şirketimiz müşterilerin işlerini daima büyük bir gizlilik içinde, basiretli bir şekilde yürütmektedir.
·
Şirketimiz müşterisinden aldığı gerçeklere dayanan hassas verileri, müşterisi için hazırlamış
olduğu rapor sonuçlarını, üyesi bulunduğu tanınmış bir profesyonel değerleme kuruluşundaki
belirli hukuki takiplerde olduğu gibi kendisinden yasal olarak açıklama yapması talep edilen
haller hariç, müşteri tarafından özel olarak yetkili kılınmış kişiler dışında kimseye açıklayamaz.
9.1.3 Tarafsızlık
·
·
·
·
·
·
·
·
·
Şirketimiz görevini bir bağımsızlık ve objektiflik içinde kişisel çıkarlarını gözetmeksizin yerine
getirmektedir.
Şirketimiz önceden belirlenmiş fikirleri ve sonuçları içeren bir görevi kabul etmemiştir.
Görevle ilgili ücretler bir değerlemenin önceden belirlenmiş sonuçlarına yahut değerleme
raporunda yer alan diğer bağımsız, objektif tavsiyelere bağlı değildir.
Rapor değerleme ücreti raporun herhangi bir yönüne bağlı değildir.
Şirketimiz müşteri veya başkaları tarafından sağlanan, ancak yeterli nitelikleri taşımayan veya
bağımsız bir kaynak tarafından doğrulanmayan önemli bilgilere güvenmemektedir.
Şirketimiz makul bir süre içerisinde gerçekleşme ihtimali bulunmayan varsayımsal durumlar
hakkında rapor isteyen görevleri kabul etmemektedir.
Şirketimiz, herhangi bir peşin hüküm içeren mesnetsiz sonuçlara veya değeri korumak yahut
maksimize etmek için böyle bir peşin hükmün gerekli olduğu düşüncesini yansıtan rapor
sonuçlarına dayanmamakta ve bunları kullanmamaktadır.
Şirketimiz, başka bir Değerleme Uzmanının raporunu incelerken, tarafsız bir düşünce
sergilemekte ve raporun sonuçlarına neden katılıp neden katılmadığını, gerekçeleri ile birlikte
belirtmektedir.
Şirketimiz, üstlendiği görevi genel kabul görmüş profesyonel standartlara uygun olarak yerine
getirmek için gerekli bilgi, beceri ve deneyime sahiptir.
9.1.4 Talimatların Kabulü
Şirketimiz, herhangi bir görevi kabul etmeden veya bir görevi yerine getirmek için anlaşmaya varmadan
önce mevcut problemleri tam olarak saptamakta ve yeterli bilgi ve deneyime sahip olduğundan emin
olmaktadır.
9.1.5 Dışarıdan Yardım
·
·
Şirketimiz, kendi bilgi ve deneyimini tamamlamak için gerekli dış yardım hizmetleri alırken, önce
kendisine bu yardımı verecek kişilerin gerekli beceriye ve ahlaki ilkelere sahip olup olmadığını
belirlemektedir.
Raporda belirtilenlerin haricinde hiç kimse bu raporun hazırlanmasında mesleki bir yardımda
bulunmamıştır.
39
9.1.6 Verimlilik ve Titizlik
·
·
·
Şirketimiz, müşterinin talimatlarını yerine getirmek için zamanında ve verimli bir şekilde hareket
etmekte ve değerleme sürecinde müşteriye sürekli bilgi vermektedir. Şartların, işin yeterli özen ve
dikkatle araştırma yapılmak suretiyle kaliteli bir şekilde yapılmasını ve makul bir sürede
bitirilmesini engellediği durumlarda talimatlar geri çevirmektedir.
Değerlemenin raporlanmasından önce, yanlış yorumlamalardan kaçınmak için müşteriden yazılı
talimatlar almakta ve bu talimatlar Şirketimiz, tarafından yazılı olarak yeterli ayrıntıları içerecek
şekilde teyit edilmektedir.
Şirketimiz, değerlemede kullanılan analiz verilerinin doğru ve güvenilir olduğunu özen ve
dikkatle sorgulamakta ve araştırmaktadır. Şirketimiz, her görev için, tamamlanmasını takiben,
bütün yazılı raporların, yapılan yazışmaların, tutulan notların, bunlara ek olarak Değerleme
Uzmanının objektif karşılaştırma ve hesaplama yoluyla yaptığı araştırmalar sonucu ulaştığı
görüşlerini kanıtlayan dosya notlarının kağıt üzerinde veya elektronik formdaki gerçek
kopyalarını içeren bir çalışma dosyası hazırlamaktadır.
10- DEĞERLEME YÖNTEMİNE İLİŞKİN BİLGİLER
10.1 Değerleme Yöntemi İle İlgili Bilgiler
Şirket Değerlemesi’nde, Uluslararası Standartlar ve Genel Kabul Görmüş Değerleme İlkeleri (GKDİ)
çerçevesinde Davranış Kuralları’nın Ahlaki İlkeler, Yetkinlik, Açıklama ve Raporlama ile ilgili tüm
bölümlerine uygun hareket edilmiştir. Değerleme Uzmanı değerleme raporunu oluştururken tarafsızlık
ilkesine bağlı kalmıştır. Raporun kapsamı hiç bir fayda koşuluna bağlanmamış ve önyargısız olarak
hazırlanmıştır.
Şirketin tüm varlık, kaynak, gelir ve giderleri, mali tabloları, varlıklara ilişkin hakların ve borçlara ilişkin
yükümlülüklerin işletmeye ait olup olmadığı yönünden belgeler ve denetim raporları esas alınarak
araştırılmıştır.
10.1.1 Genel Değerleme İlkeleri
10.1.1.1 Pazar Değeri
Bir mülkün uygun bir pazarlamanın ardından birbirinden bağımsız istekli bir alıcıyla istekli bir satıcı
arasında herhangi bir zorlama olmaksızın ve tarafların herhangi bir ilişkiden etkilenmeyeceği şartlar
altında, bilgili, basiretli ve iyi niyetli bir şekilde hareket ettikleri bir anlaşma çerçevesinde değerleme
tarihinde el değiştirmesi gereken tahmini tutardır.
·
·
Değerlemenin yapıldığı tarihte (açık) piyasada satışa sunulmuş olması durumunda mülkün el
değiştireceği tutarın bir temsilidir.
Pazar değerinin belirlenmesinde özel değerin veya herhangi bir unsurunun satışı veya başka
herhangi bir özelliği ile ilişkili olarak herhangi biri tarafından sağlanan tipik olmayan
finansman,satış veya geri kiralama anlaşmaları,özel sınırlamalar veya imtiyazlar gibi özel durumlar
veya şartlar nedeniyle artan veya azalan tahmini fiyatları içermemektedir.
40
·
·
Pazar değerini tahmin etmek amacıyla uygulanan yaklaşımlar İndirgenmiş Nakit Analizi’ni de
içeren Gelir İndirgeme Yaklaşımı ve Maliyet Yaklaşımı yer almaktadır.
Pazar değerinde en verimli ve en iyi kullanım koşulları dikkate alınktadır. Bu bağlamda Pazar
Değeri tahmininde uygun yöntem ve teknikler kullanılarak pazardan elde edilen verilerle
gerçekleştirilmektedir.
10.1.1.2 Pazar Değeri Dışındaki Değer
Pazar Değeri Dışındaki Değerlemeler; Kullanım Değeri, Yatırım Değeri, Faal İşletme Değeri,
Sigortalanabilir Değer, Vergi Değeri, Özel Değer, Tasfiye veya Zorunlu Satış Değeri ve Kurtarılabilir
Değer olarak gösterilebilir. Değerleme raporunda Pazar Değeri Dışındaki Değerleme esaslarının
kullanılması durumunda Davranış Kuralları’na uygun olarak, değerlemelerin amacı ve planlanan
kullanımı açık bir şekilde belirtilelecek ve değerleme takdiri, kullanılabilirliği ve sınırlamaları hakkında
eksiksiz açıklama yapılacaktır. Ayrıca Değerleme gerçekleştirirken Değerleme Uzmanı, Değerleme
tarihinde elde edilebilir olan bulgular ışığında makul olmayan varsayımlar yapmayacaktır. Kullanılan tüm
varsayımlar, tüm raporlarda belirtilecektir.
10.1.2 Değerleme Faaliyetinin Yürütülmesi Sırasında İzlenen İnceleme Yöntem ve Teknikleri
·
·
·
·
·
·
Değerleme yöntemleri ve bunların kullanımı ile ilgili standartlar seri : VIII, no:45 sayılı
‘‘Sermaye piyasasında uluslararası değerleme standartları hakkında tebliğ ” kapsamında ve tebliğe
uygun olarak hazırlanmıştır.
Değerleme çalışması sırasında bilgi alınabilecek ve veri hazırlayacak işletme personeli belirlenmiş
ve bunlar arasında koordinasyon sağlanmıştır.
Yazılı değerleme çalışma planı ve değerleme çalışması sırasında uygulanacak değerleme
prosedürleri listesi hazırlanmış ve değerleme faaliyetini yürütecek denetim uzmanlarının ekip içinde
iş bölümü ve koordinasyon sağlanarak çalışmalar bu yönde yapılmıştır.
Tüm değerleme ölçüm yöntemleri, teknikleri, prosedürleri uygulanabilir bir yeterlilikte olması
için azami çaba sarfedilmiştir.
Değerleme çalışmasında değerleme uzmanı her yöntemi göz önüne alarak, değerlemenin kalitesi
için en uygun yöntem ve/veya yöntemleri tespit etmiştir.
Değerleme uzmanı müşteriden veya müşteri temsilcilerinden almış olduğu bilgilerle hareket
etmiştir.
11- DEĞERLEME ÇALIŞMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER
Değerleme çalışmasında Pazar Değeri Yaklaşımları’ndan Varlık Esaslı Yaklaşım (Düzeltilmiş Öz
varlık), İndirgenmiş Nakit Akışı Analizi Yaklaşımı ve Emsal Karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır.
11.1 İskonto Edilmiş Nakit Akışları Yaklaşımı
İndirgenmiş Nakit Akışı Analizi Yöntemi’nde nakit akımları, gelecekteki her bir dönem için ayrı ayrı
tahmin edilmiştir. Bu akımlar daha sonra şimdiki değer teknikleri kullanılarak bir iskonto oranının
uygulanmasıyla değere dönüştürülmüştür.
41
İndirgeme oranları ile iskonto oranları, pazardan elde edilen oranlar olup bir fiyat çarpanıyla (halka açık
borsa şirketleri veya işlemlerin verilerinden elde edilen) veya bir faiz oranıyla (alternatif yatırım
verilerinden elde edilen) ifade edilmektedir.
Beklenen gelir veya kazançlar, kazançların beklenen büyümesini ve zamanlamasını, bu kazançların
akışıyla ilgili riskleri ve paranın zaman açısından değerini göz önüne alan hesaplamalar kullanılarak
değere dönüştürülür.
Beklenen gelir veya kazançlar, şirketin sermaye yapısı ve geçmişteki performansı ile şirketin gelecekte
beklenen görünümü ve sektörel ve ekonomik faktörler göz önünde bulundurularak tahmin edilmektedir.
Gelir yaklaşımı, geliri belli bir değere dönüştürmek amacıyla indirgerken bir indirgeme oranının, nakit
akışını indirgerken de bir iskonto oranının kullanılmasını zorunlu kılmaktadır.
İskonto kullanan indirgeme yaklaşımlarında beklenen büyüme, gelecekteki kazanç akışının tahmininde
dikkate alınmalıdır.
İskonto kullanmayan indirgeme yaklaşımlarında ise beklenen büyüme, indirgeme oranına dahil edilir.
İndirgeme oranı veya iskonto oranı, kullanılan beklenen kazanç tipleri ile tutarlı olmalıdır. Tahmini gelir,
nominal esaslar ile (cari fiyatlar) ifade edilirken nominal oranlar kullanılmalıdır ve tahmini gelir gerçek
esaslarla (denge fiyatlar) ifade edilirken de gerçek oranlar kullanılmalıdır.
Bu yöntemde kullanılan varsayımlar ve hesaplamalar aşağıdaki gibidir:
11.1.1 İskonto Oranı
İskonto Oranı ülke riskini de içeren, yurtdışı piyasalarda satılan hazine garantili döviz cinsi tahviller
“Eurobond” olarak adlandırılır. Değişik vadelerde bulunmakta olup piyasada günlük olarak alım satımı
yapılabilmektedir. Bu tahviller ülkemizde finansal hesaplamalara baz olan Risksiz getiri oranının
göstergesi olarak kullanılmaktadır. Piyasalardaki en likit Eurobond, 2030 vadeli Eurobond'u olup gösterge
tahvil niteliği taşımaktadır.
Risksiz Getiri Oranı Değişkenleri
Risksiz getiri oranının hesaplanmasına ilişkin 3 farklı yaklaşım bulunmaktadır.
Değişken 1: Risksiz getiri oranı olarak kısa vadeli bir devlet tahvili oranı ve bir sermaye piyasasi endeksi
uyarınca geçmişteki belirli bir süre boyunca bu tahvil oranı üzerinden ve bunu aşan miktarda kazanılan
prim kullanılarak piyasada elde edilmesi beklenilen kazanç hesaplanır. Böylece, sermaye maliyeti
hesaplanmış olur ve her yılın nakit akış tablosunda iskonto oranı olarak kullanılır.
Değişken 2: Cari kısa vadeli devlet tahvili ile piyasadaki geçmiş prim miktari kullanılarak ilk dönem (yıl)
için sermaye maliyeti hesaplanır. İlerideki dönemler için ileriye dönük oranlar oluşturulur ve ileriki yıllara
ilişkin sermaye maliyetinin hesaplanmasında kullanılır.
42
Değişken 3 : Cari uzun vadeli devlet tahvili oranı (tahvilin süresi varlığın süresine eşleştirilir) risksiz
getiri oranı olarak kullanılır ve bir sermaye piyasası endeksi uyarınca geçmişteki belirli bir süre boyunca
bu tahvil oranı üzerinden ve bunu aşan miktarda kazanılan prim kullanılarak piyasada elde edilmesi
beklenilen kazanç hesaplanır. Bu girdiler kullanılarak sermaye maliyeti hesaplanır ve her yılın nakit
akışında iskonto oranı olarak uygulanır. Eurbond ülke ve politik risk içermesine rağmen yapılan işe ait
market riskini içermemektedir.
Çalışmamızda iskonto oranı;
İskonto Oranı (Risksiz Getiri Oranı+ Piyasa Riski Primi = İskonto Oranı) formülünden hareketle %
14 alınmış olup, bu oran risksiz getiri oranı olarak 2030 ve 2038 vadeli USD cinsi Eurobond tahvillerinin
ortalaması % 8,5 ve piyasa risk pirimi olan % 5,5 toplamından oluşmaktadır.
Projeksiyonlar, ileriki yıllara ilişkin maden fiyatlarının tahmin edilmesi oldukça güç olduğundan cari
fiyatlar baz alınarak hazırlanmıştır. Bundan dolayı yukarıda belirtilen iskonto oranından dolar enflasyon
payının elimine edilmesi gerekmektedir.Bu nedenle İNA yönteminde iskonto oranı olarak %14-%3 (Dolar
enflasyonu)=%11 oranı kullanılmıştır.
11.1.2 Enflasyon Oranları
Dolar enflasyonu % 3 olarak alınmıştır.
11.1.3 Projeksiyonda Kullanılan Para Birimi
Projeksiyonlarda kullanılan para birimi Amerikan Dolarıdır.
11.1.4 Projeksiyonun Kapsadığı Süre
Projeksiyonlar 2008–2020 yıllarını kapsamakta olup bu tarihten sonra sonsuza taşınmıştır.
11.1.5 Değerleme Konusu Şirkete İlişkin Varsayım ve Hesaplamalar
11.1.5.1 Şirketin aktifinde kayıtlı 91 adet maden arama ruhsatı (Ek.4) olmasına ramen şirket yönetimi
aşağıda belirtilen 2 adet maden sahası haricinde kalan madenlerde henüz faaliyette bulunmamış olup uzun
vadede faaliyette bulunmayacaklarını ifade etmişlerdir.
11.1.5.2 Maden Sahaları-Faaliyetler
Şirketin aktifine kayıtlı 91 adet maden ruhsatı mevcut olup bunların 91 adedinde arama ruhsatı, 1
adedinde ise arama ve işletme ruhsatı mevcuttur. Şirket bu maden sahalarından sadece Manisa İli, Merkez
ilçesi, Mersindere köyünde yer alan 2534879 erişim nolu, AR-67301 arama ruhsat numaralı Altın,
Gümüş, Kuvars, Zircon, Titanyum madenlerine ilişkin 423 hektarlık madende (BEMAŞ) aktif olarak
arama faaliyetlerinde bulunduğunu beyan etmiştir. Bu maden için İşletme projesi hazırlanarak Maden
İşleri Genel Müdürlüğüne işletme ruhsatı alınması için başvuruda bulunulmuştur. Ancak rapor tarihi
itibariyle henüz gerekli işletme ruhsatı çıkmamıştır.
43
Yukarıda belirtilen maden sahalarının yanısıra, Şirketin Eti Elektrometalurji A.Ş (ETİ)ile imzalanmış
“Fethiye Maden Üretim Müdürlüğü tesislerinde mevcut birikmiş krom, konsantratör atığının işlenmesi ,
ve geri kazanımı” konulu sözleşmesi kapsamında faaliyetide mevcuttur.
Şirketin İndirgenmiş Nakit Akımları (İNA) yöntemine göre değeri tespit edilirken sadece BEMAŞ maden
sahası ve ETİ ile imzalanan sözleşme kapsamındaki faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akımları dikkate
alınmıştır. Bu nakit akımların geçerliliğini korumasının birinci şartı BEMAŞ ile ilgili sözkonusu işletme
ruhsatının alınmasıdır. Aşağıda Nakit Akışlarını ve şirket değerini etkileyeceğini düşündüğümüz BEMAŞ
Maden sahası ile ilgili hususlar genel olarak sunulmuştur.
i) İşletme Ruhsatları-Arama Ruhsatı
Projeksiyonlara dahil edilen maden sahalarının arama ruhsatları mevcut olup henüz işletme ruhsatları
mevcut değildir. Şirketin bu sahalarda faaliyet gösterebilmesi için işletme ruhsatlarının alınması şarttır.
Şirket, değerinin çok önemli bir kısmını oluşturan BEMAŞ maden Sahasına ilişkin arama ruhsatını
2.500.000 YTL ile satın almıştır. Eski ruhsat sahibine elde edilecek cirodan da ayrıca % 8 pay
verilecektir. Bu maden sahasına ilişkin arama ruhsatının satın alınması ile ilgili olarak eski sahiplerle
imzalanan sözleşmenin (Ek.3) 5.2.4 nolu maddesi gereğince en geç 2009 Mart ayı itibariyle üretime
başlanılmış olması gerekmektedir. Ancak mevcut durum göz önüne alındığında bu tarihte üretime başlama
imkanı bulunmamaktadır. Ekli projeksiyonlarda da bu maden sahasının 2010 yılı itibariyle üretime
başlayacağı öngörülmüştür. Şirket yönetimi; bu maden sahasına ilişkin arama ruhsatlarının eski sahipleri
ile görüşmelerin sürdüğünü ve üretime başlama tarihindeki gecikmeye ilişkin olarak ek sözleşme
düzenleneceğini beyan etmişlerdir. Söz konusu maden sahasına ilişkin nakit akımlarının gerçekleşmesi
tamamiyle bu sözleşmenin yürürlükte olmasına bağlıdır.
ii) Rezerv Tespit Raporları ve Tahmin Edilen Maden Miktarları
Şirket değerinin çok önemli bir kısmını oluşturan Bemaş Maden sahası ile ilgili varsayımlar Almanya
menşeeli DMT GMBH & Co.KG (DMT) firmasınca düzenlenmiş ön değerlendirme raporunda belirtilen
maden rezervlerine dayandırılmıştır, (Ek.6) DMT tarafından düzenlenen ön değerlendirme raporu
uluslararası standartlara (JORK) uygun olarak hazırlanmış kesin bir rezerv tespit raporu niteliği
taşımamaktadır. Raporda sadece maden sahasında yapılan sondajlardan elde edilen sonuçların ilk
değerlendirilmesi yapılmış olup, jeolojik değerlendirmeler , kimyasal analizler ve gerekli diğer ayrıntılı
incelemeler devam etmektedir.
DMT tarafından BEMAŞ maden sahası için yapılan ön değerlendirme çalışmasında 423 hektarlık toplam
maden sahasının yaklaşık 70 hektarlık kısmında bulunabilecek maden cevherleri ile ilgili detay bilgiler yer
almaktadır. Bu bilgilere göre 70 hektarlık alanda tahmini 343.400.000 ton (171.700.000 m3) maden
cevheri bulunmakta olup ana madenler kuvars ve titanyum, ek madenler zirkon, demir, gümüş ve altın
madenleridir. Değerleme çalışmasına baz teşkil eden Şirketin tahmini gelir tablosu ve nakit akışları, ilk
değerlendirmesi yapılan ve raporda belirtilen 343.400.000 tonluk maden rezervi dikkate alınarak
oluşturulmuştur. DMT raporunda ayrıca, 423 hektarlık maden sahasındaki olası maden cevherinin, 200 m
derinlik sözkonusu olduğunda ve 1,8 t/m3 yoğunluk baz alındığında, 843.855.000 m3 hacminde bir yer
kaplayabileceğini ve söz konusu cevherin 1.518.940.000 ton ağırlığında bir rezervi içerebileceğini
belirtmektedir. DMT bu değerlendirmeyi raporunda da belirtiği üzere ayrıntılı çalışma ve analizlerden
ziyade kendi deneyimlerine ve ilk izlenimlerine dayandırmaktadır. DMT tarafından yapılacak analiz ve
44
değerlendirmelerden sonra 423 hektarlık maden sahasındaki toplam rezerv tutarının kesin tespitinin
yapılması ve uluslararası standartlara uygun rapora bağlanması halinde Şirket değeri önemli ölçüde
değişebilecektir.
iii) DMT raporunda belirtilen Maden Cevherlerinin Kalitesi, İşlenmesi
DMT tarafından düzenlenen ön inceleme raporunda kimyasal analizler henüz tamamlanamadığından,
çıkan madenlerin kalitesine ve buna bağlı olarak kullanım alanlarına ilişkin kesin bir değerlendirmede
bulunmak mümkün olmamaktadır. Bu husus madenlerin muhtemel alıcıları ile potansiyel satış miktar ve
fiyatlarını etkileyebilmektedir.
Çıkarılacak madenlerin doğada kendiliğinden ayrık olması yada birbirleriyle yapışık olması halinde
ayrıştırılmasının gerekmesi durumunda, gerekecek yatırım ve işletme maliyetleride uygulanacak ilave
ayrıştırma süreçlerine göre değişkenlik gösterebilecektir. İlk analiz raporlarında bu tür bilgiler yer
almamaktadır.
Projeksiyonlar ile ilgili varsayımlarda, Şirket yönetimi ilk analiz sonuçlarına göre çıkarılacak madenlerin
yüksek kalitede olduğu ve yüksek maliyet getirecek ayrıştırma prosesine gerek duyulmayacak şekilde saf
olarak elde edilebileceği varsayımıyla hareket etmiştir.
iv) Maden Fiyatlarındaki Dalgalanmalar
Projeksiyonlarda altın, gümüş, kurşun, çinko madenlerinin satış fiyatı olarak 02 Aralık 2008 tarihinde
Londra Metal Exchange ve diğer ilgili borsalarda oluşan piyasa fiyatları, krom, kuvars, titanyum,
zirkonyum ve demir madenleri için Maden Mühendisleri Odası tarafından yayınlanan 30 Eylül 2008
tarihihli madencilik bülteninde (www. maden.org.tr) yayınlanan fiyatlar kullanılmıştır. Kuvars kumu için
Aralık 2008’deki ortalama piyasa fiyatı baz alınmıştır. ( Ek.11) Gelecekte oluşacak maden fiyatlarının
sağlıklı bir şekilde tahmin edilemeyeceğini düşünmemizden dolayı güncel fiyatlar baz alınarak satış
hasılatları tahmin edilmiştir. Bunun en önemli nedeni maden fiyatlarının piyasa arz ve talep dengesinin de
dışında güncel siyasi, ekonomik ve psikolojik sebeplerden de etkilenerek, önemli tutarda ve önceden
tahmin edilemeyen fiyat dalgalanmaları göstermesidir. İleriki dönemlerde fiyatlardaki dalgalanmalar
şirket değerini etkileyecektir.
11.1.5.3 BEMAS Maden Sahasına İlişkin Varsayımlar
11.1.5.3.1 Çıkarılacak Toplam Cevher Miktarları
oluşturulmuştur. Şirket bu kısım için günde 25.000 ton kazı yapmayı planlamaktadır. Planlanan bu kazı
miktarına göre şirketin yıllık yapacağı harfiyat tutarı (yılda 300 gün çalışacağı dikkate alınarak) 7.500.000
45
ton olarak hesaplanmıştır. Yılda 7.500.000 ton’luk harfiyata göre tahmin edilen 343.400.000 ton maden
cevheri 45-46 yılda çıkarılabilecektir.
Maden
Öngörülen
Miktar
Oran
Birim
Kuvars
Titanyum
79,4408853%
0,2955737%
272.800.000
1.015.000
ton
ton
Zirkonyum
Demir
0,0135993%
3,2760629%
46.700
11.250.000
ton
ton
0,0003524%
0,0000195%
16,9735070%
1.210
67
58.287.023
343.400.000
ton
ton
ton
ton
Gümüş
Altın
Atık
Toplam
11.1.5.3.2 Yıllık Elde Edilecek Maden Miktarları
Madende yılda 300 gün çalışılacağı ve günde 25.000 ton harfiyat yapılacağı öngörülmektedir. Ancak
2009, 2010 ve 2011 yılları yatırım dönemi olacağından bu yıllarda harfiyat miktarı sırasıyla 0, 180.000 ton
ve 3.000.000 ton olarak planlanmıştır. Yıllar itibariyle teorik harfiyat ve cevher üretimleri aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
2010
2012 ve
sonrası
2.011
Birim
Yılda Çalışılacak Gün Sayısı
90
300
300
gün
Günlük Yapılacak Harriyat
Yıllık Yapılacak Harfiyat
2000
180.000
10.000
3.000.000
25.000
7.500.000
ton
ton
Yıllık Cevher Dağılımı
Kuvars
Titanyum
Zirkonyum
Demir
Gümüş
Altın
142.920
532
24
5.897
20.391
1.157
2.382.000
8.867
408
98.282
339.850
19.290
5.955.000
22.168
1.020
245.705
849.625
48.225
ton
ton
ton
ton
ons
ons
Yukarıdaki tablo teorik olarak yıllık yapılacak harfiyat sonucunda elde edilecek madenin %100 geri
kazanılabildiği varsayımına göre hesaplanmıştır. Ancak realitede cevherin içerisindeki madenlerin
tamamının ayrıştırılması mümkün olamamaktadır. Maden ancak belli oranlarda ayrıştırılabilmektedir.
Buna ilişkin Süleyman Demirel Üniversitesi Jeotermal Enerji , yeraltı Suyu ve mineral kaynakları
araştırma ve uygulama merkezi müdürlüğün’den alınan uzman görüşü (Ek.7) aşağıdaki gibidir:
46
“İhlas Madencilik A.Ş. bünyesinde Sart, Salihli poli mineralli maden yatağı 2534879 numaralı ruhsat sahası içinde
bulunmaktadır. Bu ruhsat sahası yüzey topoğrafyasından itibaren 200 m derinlik sözkonusu olduğunda ve 1,8 t/m3 yoğunluk
alındığında 843.855.000 m3 hacminde bir yer kaplamakta ve 1.518.940.000 t ağırlığında bir rezerv hacmi kapsamaktadır.
Burada 21 adet sondaj lokasyonu kapsayan alan yine 200 m derinlik ve 1,8 t/m3 yoğunluk alındığında bu alan 171.700.000 m3
hacminde ve 309.060.000 t olan bir rezerv hacmi kapsamaktadır. Bu belirlenen alan içinde SiO2 %79,40 (ağırlık) değeriyle
245.390.000 t, Fe %3,30 (ağırlık) değeriyle 10.199.000 t, Ti %0,30 (ağırlık) değeriyle 927.000 t, Zr 136 ppm değeriyle 42.030 t,
Au 0,20 ppm değeriyle 62 t ve Ag 3,50 ppm değeriyle 1.080 t rezerv vermektedir.
Burada elde edilen kuvars yan kayaç içinde %79,4 (ağırlık) oranında ana mineral olarak belirtilen yan kayaçlardan kazanımı
oldukça kolaydır. Bunun yanında yan ürün olan Ti (rutil ve ilmenit), Zr (zirkonyum), Fe (hematit), Ag ve Au kazanımı ana mineral
olan kuvarsa göre farklı olacaktır. Bunların bu tür sedimanter kayaçlardan kazanım oranının bu kayaçlar içinde daha az
miktarda bulunduklarından %65 ile %80 arasında olabileceği tahmin edilmektedir.”
Bu uzman görüşü dikkate alınarak Şirket tarafından kullanılan kazanım(recovery ratio) oranlarına göre
satışa sunulabilecek maden miktarları aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır.
Maden
Kuvars Kumu
Titanyum (Rutile)
Titanyum (Limenite)
Zirkonyum
Demir
Gümüş
Altın
2010
70%
75%
65%
65%
75%
75%
75%
Recovery Ratio
2.011
2012 ve sonrası
70%
70%
75%
75%
65%
65%
65%
65%
75%
75%
75%
75%
75%
75%
Her nekadar uzman, görüşünde kuvarsın tamamının kazanımını kolay olarak değerlendirse de Şirket
ihtiyatlı davranarak çıkarılacak kuvarsın % 70’inin ekonomik olarak değerlendirilebileceğini
düşünmektedir.
Net Elde Edilecek Maden(miktar)
Maden
Kuvars
Titanyum (Rutile)
Titanyum (İlmenite)
Zirkonyum
Demir
Gümüş
Altın
2010
100.044
220
155
16
4.423
15.293
868
2.011
1.667.400
3.658
2.594
265
73.711
254.888
14.468
47
2012 ve sonrası
4.168.500
9.144
6.484
663
184.279
637.219
36.169
11.1.5.3.3 Madenlerin Satış Fiyatları
zirkonyum ve demir madenleri için 30 Eylül 2008 tarihinde Maden Mühendisleri Odası tarafından
yayınlanan madencilik bülteninde (www. maden.org.tr) yayınlanan fiyatlar kullanılmıştır. Kuvars kumu
için Aralık 2008’deki ortalama piyasa fiyatı baz alınmıştır. ( Ek.11) Bunun en önemli nedeni maden
fiyatlarının piyasa arz ve talep dengesinin de dışında güncel siyasi, ekonomik ve psikolojik sebeplerden de
etkilenerek, önemli tutarda ve önceden tahmin edilemeyen fiyat dalgalanmaları göstermesidir. Gelecekte
oluşacak maden fiyatlarının sağlıklı bir şekilde tahmin edilemeyeceğini düşünmemizden dolayı güncel
fiyatlar baz alınarak satış hasılatları tahmin edilmiştir.
Mineral& Metal
Altın (saf)
Gümüş (saf)
Kurşun (saf)
Krom
Çinko (saf)
Kuvars
Kuvars Kumu
Titanyum –rutile
Titanyum ıllmenite-spot-fob
Zirkonyum
Demir
Madencilik Bülteni
Fiyatları
832,80 USD/Ons
10,28 USD/Ons
1610 USD/Ton
350 USD/Ton
1441 USD/Ton
15-17
£/Ton
LME ve Diğer
Borsa Fiyatları
779-780 USD/Ons
10 USD/Ons
1.015-1.060 USD/Ton
1.162 -1.164 USD/Ton
490-520 USD/Ton
110-126 USD/Ton
725-800 USD/Ton
110-112 USD/Ton
S. Demirel
Üniversitesi
Projeksiyon
Raporunda
çalışmalarında
Belirtilen
Kullanılan
Fiyatlar
Fiyatlar
728 USD/Ons
757 USD/Ons
9 USD/Ons
10 USD/Ons
256 USD/Ton
350 USD/Ton
300 USD/Ton
40 USD/Ton
35 USD/Ton
2 USD/ Ton
750 USD/Ton
520 USD/Ton
800 USD/Ton
100 USD/Ton
126 USD/Ton
800 USD/Ton
110 USD/Ton
Fiyatlar FOB satış fiyatlarıdır. Bu nedenle projeksiyonda Sigorta ve Navlun giderleri öngörülmemiştir.
Şirket yönetimi madenden çıkarıln kuvarsın yaklaşık % 30’unun asgari cam ve seramik sektöründe
kullanılabilecek kadar iyi kalitede, bakiye % 70’inin ise inşaat sektöründe kullanılacak düşük kalitede
olduğunu tahmin etmektedir. Buna göre projeksiyonlarda kuvars birim satış fiyatı aşağıdaki şekilde
hesaplanmıştır.
48
Miktar
Cam sanayinde Kullanılabilecek Kalitedeki
Kısım
İnşaat Sanayinde Kullanılabilecek Kısım
Toplam
Ağırlıklı Fiyat
Birim
Fiyat
Ağırlıklandırma
81.840.000
35
2.864.400.000
190.960.000
272.800.000
12 USD
2
381.920.000
3.246.320.000
11.1.5.3.4. Üretim ve Genel Giderler
i-) İşçilik Giderleri
Yıllar itibariyle planlanan işçilik giderleri aşağıdaki gibidir.
Mühendis
Operatörler ve Şöförler
Çalışanlar
Toplam
2010 (USD)
Kapasite 180.000 TON
İşçi Başı Birim
Maliyet (USD)
1.875
1.563
781
Personel
Sayısı
4
10
100
114
2011 (USD)
Kapasite 3.000.000 TON
Maliyet (USD)
1.875
1.563
781
90 Günlük
Maliyet (USD)
22.500
46.875
234.375
303.750
Yıllık Maliyet
(USD)
90.000
187.500
937.500
1.215.000
Mühendis
Çalışanlar
Toplam
Personel Sayısı
4
10
100
114
Mühendis
Çalışanlar
Toplam
2012 ve Sonrası Yıllar
Kapasite 7.500.000 TON
Yıllık Maliyet
Personel Sayısı
Maliyet (USD)
(USD)
6
1.875
135.000
20
1.563
375.000
300
781
2.812.500
326
3.322.500
49
ii-) Yakıt Giderleri
İş makinalarının planlana yakıt sarfiyatları aşağıdaki gibidir.
Eksvatör kapasitesi (m3)
Taşıyıcıdan dakikada yükleme
Her saatte kamyon devri
Ağır Taşıt Kapasite (m3)
Çalışma Saat/gün
3
1
2
14
21
Kamyon (lt/saat)
Eksvatör (lt/saat)
Yükleyici (lt/saat)
Mazot (USD/lt)
2010
2.000
1.111
Günlük İşleme (ton/gün)
Günlük İşleme (m3/gün)
Çalışılan Gün Sayısı
Eksvatör Miktarı
Kamyon Sayısı
Yükleyici Sayısı
Toplam Yakıt Tüketimi (lt)
Toplam Yakıt Maliyeti (USD)
6
22
18
2,2
Yakıt Maliyeti
2011
2102 ve sonrası
10.000
25.000
5.556
13.889
90
1
2
1
300
2
10
2
300
4
24
2
98.280
550.368
882.000
4.939.200
1.688.400
9.455.040
iii-) Royalty ve Kurum Harçları Gideri
Royalty (*)
Kurum Harçları – Devlet payı
2010
Ciro üzerinden
%8
Maden cevheri
Satış Bedeli
üzerinden %2
Royalty Giderleri
2011
2012 ve sonrası
Ciro üzerinden
%8
Ciro üzerinden %8
Maden cevheri
Satış Bedeli
Maden cevheri Satış Bedeli
üzerinden %2
üzerinden %2
(*) Şirket maden sahasını satın aldığı eski sahibine sözleşme gereği her türlü satışlardan elde edilen cirodan % 8 +
KDV prim ödeyecektir.
iv-) Diğer Giderler
Bakım Onarım
Arazi Hazırlama
Atık ve Stoklama Maliyetleri
Elektrik Giderleri
2010
146.868
317.520
125.000
50
Diğer Giderleri
2011
1.204.380
1.250.000
3.386.880
1.875.000
2012 ve sonrası
2.197.881
1.250.000
6.350.400
1.875.000
Projeksiyonda Bakım onarım giderleri işgücü , elektrik ve yakıt giderleri toplamının % 15’ i olarak
dikkate alınmıştır.Arazi hazırlama giderleri ise m2’si 2,5 $’dan her yıl 50 hektarlık bir alanın
hazırlanacağı varsayımıyla yıllık 1.250.000$ olarak hesaplanmıştır. Atık maliyetlerinin ise atıkları taşıyan
kamyonların yakacağı yakıt giderlerinden oluşmaktadır.
Eksvatör kapasitesi (m3)
Taşıyıcıdan dakikada yükleme
Her saatte kamyon devri
Ağır Taşıt Kapasite (m3)
Günlük İşleme (ton/gün)
Günlük İşleme (m3/gün)
3
1,2
1,5
14
2010
2.000
1.111
Çalışılan Gün Sayısı
6
18
2,2 USD
21
Yakıt Maliyeti
2011
2102 ve sonrası
10.000
25.000
5.556
13.889
90
300
300
2
1
10
2
24
2
56.700
$317.520
604.800
$3.386.880
1.134.000
$6.350.400
Kamyon Sayısı
Yükleyici Sayısı
Toplam Yakıt Tüketimi (lt)
Toplam Yakıt Maliyeti (USD)
Kamyon (lt/saat)
Mazot (USD/lt)
Çalışma Saat/gün
v-) Faaliyet Giderleri
Yönetim giderleri cironun %5’i olarak dikkate alınmıştır.
vi-) Sabit Yatırım (Finansman Kaynakları)
Sahadaki bugüne kadar yapılan yatırımlar özkaynaklarla finanse edilmiştir.Bundan sonra 2011 yılında
20.000.000 $ daha yatırım yapılacağı ayrıca 4 yıl içerisinde 17.500.000 $ sondaj ve AR-GE yatırımı
gerçekleşeceği öngörülmüştür.Öngörülen sondaj ve AR-GE yatırımı aşağıdaki gibidir.
Harcamanın Detayı
Sondaj ve AR-GE Personeli Maliyeti için
Sondaj Maliyetleri için
Örneklem Analiz Maliyeti için
DMT Denetim Ücretleri için
Toplam Sondaj ve AR-GE Yatırımı
Tutar
$3.000.000
$6.250.000
$6.702.000
$1.548.000
$17.500.000
51
Süleyman Demirel Üniversitesi Jeotermal Enerji , Yeraltı Suyu Ve Mineral Kaynakları Araştırma ve
Uygulama Merkezi Müdürlüğün’den alınan uzman görüşüne göre (Ek.7) yukarıda belirtilen toplam
37.500.000 $ ‘lık bir bütçe yatırımın bir tesis için yeterli olacağı düşünülmektedir. Ayrıca aynı uzman
görüşünde Altın ve gümüş işletmeciliği için ek tesis düşünülebileceği ve bu bütçeden karşılanabilecğini
belirtmektedir.
Yatırımların 20 yılda itfa olacağı varsayılmıştır.Arama ve araştırma giderleri ise 2009’dan itibaren 4 yılda
yapılacağı varsayılmıştır.
vii) Alış ve satışların peşin ve satış miktarı kadar üretim yapılacağı öngörülmüştür.
viii) Projekiyonda maden sahasının ekonomik ömrü boyunca şirket tarafından işletileceği öngörülmüştür.
ix) Bemaş Maden Sahası ile İlgili Önemli Husus
Şirket söz konusu maden sahasına ilişkin arama ruhsatını 2.500.000 YTL ile satın almıştır. Eski ruhsat
sahibine elde edilecek cirodan da ayrıca % 8 pay verilecektir. Bu maden sahasına ilişkin arama ruhsatının
satın alınması ile ilgili olarak eski sahiplerle imzalanan sözleşmenin (Ek.3) 5.2.4 nolu maddesi gereğince
en geç 2009 Mart ayı itibariyle üretime başlanılmış olması gerekmektedir. Ancak mevcut durum göz
önüne alındığında bu tarihte üretime başlama imkanı bulunmamaktadır. Ekli projeksiyonlarda da bu
maden sahasının 2010 yılı itibariyle üretime başlayacağı öngörülmüştür. Şirket yönetimi; bu maden
sahasına ilişkin arama ruhsatlarının eski sahipleri ile görüşmelerin sürdüğünü ve üretime başlama
tarihindeki gecikmeye ilişkin olarak ek sözleşme düzenleneceğini beyan etmişleridir.Söz konusu maden
sahasına ilişkin nakit akımlarının gerçekleşmesi tamamiyle bu sözleşmenin yürürlükte olmasına bağlıdır.
11.1..5.3.5 FETHİYE Maden Sahasına İlişkin Varsayımlar
Yukarıda belirtilen maden sahalarının yanısıra, Şirketin Eti Elektrometalurji A.Ş (ETİ)ile imzalanmış
“Fethiye Maden Üretim Müdürlüğü tesislerinde mevcut birikmiş krom, konsantratör atığının işlenmesi ,
ve geri kazanımı” konulu sözleşmesi kapsamında faaliyetide mevcuttur. (Ek.2)
11.1..5.3.6 Üretim ve Satış Miktarları :
Fethiye Maden Üretim Müdürlüğü tesislerinde mevcut birikmiş krom, konsantratör atığının işlenmesi , ve
geri kazanımı ile ilgili faaliyeti 3 yıl ile sınırlıdır. Buna göre şirketin yıllar itibariyle tahmini üretim ve
tahmini satış miktarları aşağıdaki gibidir.
2008
Satışlar (ton)
2009
3.000
Gelirlerin hesabında aşağıdaki veriler dikkate alınmıştır.
Kromit Derecesi
Satış Fiyatı
%96,9
350 $
52
2010
96.000
85.000
11.1.5.3.7 İş Gücü Giderleri
2008 Şubat Ayına Kadar İşgücü Giderleri
Üretimdeki İşgücü
Kapasite < 7000
Aylık Ücretler (USD)
Mühendisler
2
3.125
Elektrik Teknisyenleri
2
3.125
Ekskavatör Operatörleri
3
3.750
İşciler
18
11.250
Şöförler
3
2.813
İkramiyeler (Ücretlerin %50 si Kadar)
12.032
İşcilere Ödenen Toplam Aylık Maliyet
36.095
2009 Mart ayından 2010 Yılı Sonuna Kadar İşgücü Giderleri
Üretimdeki İşgücü
Kapasite > 7000
Aylık Ücretler (USD)
Mühendisler
3
4.688
Elektrik Teknisyenleri
2
3.125
Ekskavatör Operatörleri
6
7.500
İşciler
36
22.500
Şöförler
6
5.625
İkramiyeler (Ücretlerin %50 si Kadar)
21.719
İşcilere Ödenen Toplam Aylık Maliyet
65.157
Buna göre yıllar itibariyle şirketin öngördüğü işgücü harcaması aşağıdaki gibidir.
2008
2009
İş Gücü Giderleri
108.281
723.750
2010
651.563
11.1.5.3.8 Üretim ve Yakıt Giderleri
Üretim ve Yakıt Giderleri
2008
372.694
2009
1.910.775
2010 ve sonrası
1.617.313
Projeksiyonda yakıt tüketimi için aylık 109.856 $ harcama yapacağı öngörülmüştür.Buna göre yakıt
tüketimleri ile ilgili ayrıntı aşağıdaki gibidir.
Yakıt Tüketimleri
Kapasite < 7000
Araç Sayısı
Kamyon (lt/saat)
Eksvatör (lt/saat)
Mazot Fiyatı (YTL/lt)
Ortalama Çalışma Saati/Gün
Ortalama Çalışılan Gün/Ay
6
70
11
3
21
30
2
1
1
Aylık Tüketim
14.175
82.688
12.994
109.856
53
11.1.5.3.9 Royalty Ödemeleri :
Şirket stok sahasında bulunan 1.200.000 +/- % 20 atığının tamamı için sözleşme gereği 12.500.000$ +
KDV ödeme yapacaktır. 12.500.000$’ın 1.000.000 $’ı 2007 yılında ödenmiş kalan 11.500.000 $’ı
projeksiyonda aylık 500.000 $ olarak dikkate alınmıştır.Buna göre yıllar itibariyle royalty ödemeleri
aşağıdaki gibidir.
2008
2009
2010
Royalty Giderleri (USD)
4.500.000
6.000.000
2.000.000
11.1.5.4.0. Diğer Giderler :
Şirketin yıllar itibariyle gerçekleştireceği diğer giderler aşağıdaki gibidir.
2008
2009
2010
Bakım Giderleri
72.146
395.179
340.331
Nakliye Giderleri
75.000
2.400.000
2.125.000
Amortisman
538.462
2.173.077
2.019.231
Faaliyet Giderleri /Genel Yönetim
Harcamaları
Cironun %5’i
Cironun %5’i
Cironun %5’i
Nakliye Giderleri cevherlerin Antalya teslimi olacağı dikkate alınarak ton başına taşıma maliyeti 20$
olarak öngörülmüştür. Amortisman giderleri ise işletme süresi ( 3 yıl ) dikkate alınarak amorti edilmiştir.
11.1.6 Vergi
Projeksiyon Gelir Tablosu’ndaki dönem karları üzerinden %20 oranında vergi hesaplanmış ve net karlara
ulaşılmıştır.
11.1.7 Dönem Başı Nakit Tutarı
Dönem başı net borç tutarı 4.285.269 USD ekli projeksiyonlarda elde edilen net nakit tutarından mahsup
edilmiştir. Dönem başı net borç tutarının detayı aşağıdaki gibidir.
Finansal Borçlar
Ticari Borçlar
Diğer Borçlar
Hazır Değerler
Stoklar
Verilen Avanslar
Diğer
Toplam
Tutar (USD)
701.639
9.163.236
1.743.551
(1.904.661)
(2486.756)
(2.920.609)
(11.131)
4.285.269
54
11.1.8 Ulaşılan Firma Değeri
Yukardaki varsayımlar dikkate alınarak, % 11 iskonto oranı ile İskonto Edilmiş Nakit Akışları Analizi
çalışması ile hesaplanan şirketin toplam değeri 380.986.452 USD olarak hesaplanmıştır. Bu değere
Şirketin bağlı ortaklığı Mir İç ve Dış Ticaret ve Maden San. Ltd. Şti.’nin faaliyetlerinden elde edilecek
nakit tutarının bu günkü değeri de dahildir. İskonto Edilmiş Nakit Akışları Tablosu ve Bemaş maden
sahası ve Fethiyedeki faaliyetlere ilişkin Projeksiyon Gelir Tablosu (Ek: 8)’ de sunulmuştur.
Şirketin Bağlı ortkalığı Mir İç ve Dış Ticaret ve Maden San. Ltd. Şti.’nin değerinin tespitinde kullanılan
varsayım ve hesaplamalar ekte yer almaktadır. (Ek 9)
11.2 Özvarlık (Özsermaye) Defter Değeri
Sermaye ve dağıtılmamış kârların toplamıdır. Başka bir ifade ile bilançodaki varlıklardan borçların
düşülmesi ile kalan tutardır. Bilançonun muhasebe defterlerine dayanması nedeniyle bu isim verilmiştir.
İki nedenden ötürü şirketin piyasa değerini ifade etmez. Birincisi; gerek varlık, gerekse borçların bilgi
kalitesi ancak ülkede kullanılan muhasebe standartlarının kalitesi kadar anlamlıdır.
İkincisi şirketin bilançoda yer almayan, yönetim kadrosunun bilgi ve tecrübesi, müşteri yapısı, sektöründe
yarattığı olumlu imaj gibi değerleri, kısaca şirket peştemaliyesini kapsamamasıdır. Bununla birlikte,
bilançolara ulaşılabilirlik kolaylığı nedeniyle, özvarlık defter değeri uygulamada sıkça sözü edilen bir
kavramdır.
Şirket’in, 30.09.2008 tarihli bilançosu esas alındığında özvarlığının defter değeri 10.338.695 YTL
karşılığı 8.394.523 USD olarak hesaplanmaktadır. (30.09.2008 itibariyle, 1 USD=1,2316 YTL)
Toplam Varlıklar
Toplam Borçlar (-)
Özvarlık Defter Değeri
24.635.638 YTL
(14.296.943) YTL
10.338.695 YTL
20.002.954 USD
(11.608.430) USD
8.394.523 USD
11.3 Düzeltilmiş Özvarlık Değeri Yöntemi
11.3 Düzeltilmiş Özvarlık Değeri Yönteminde Kullanılan Hesaplama ve Varsayımlar
i) Şirketin 30.09.2008 tarihli bağımsız denetimden geçmemiş yasal kayıtlarından hazırlanmış bilançoları
30.09.2008 tarihli kapanış kuru 1.2316 ile dolara çevrilmiştir.
ii) Şirketin parasal olmayan finansal varlıklarının kayıtlı değerleri ve rayiç değerleri aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir. Buna göre İştiraklerden Okan Tekstil A.Ş borsa rayiciyle, İhlas Mining Corporatin Kayıtlı
değeri ile ve Mir İç ve Dış Ticaret ve Maden Sanayi LTD ŞTİ, INA yöntemine göre tespit edilen şirket
değerinin İhlas madenciliğe ait kısmı üzerinden (EK.9) düzeltilmiş bilançoda gösterilmiştir.
55
Okan Tekstil
İhlas Mining Ltd.
Mir İç ve Dış Tic. ve Mad. San.
Ltd. Şti.
Toplam
Yasal
Kayıtlar(YTL)
750.956
332.532
USD
Karşılığı
609.740
270.000
Rayiç
Değer
2.642.209
270.000
Değerleme
Farkı
2.032.469
-
5.024.876
6.108.364
4.079.958
4.959.698
23.224.708
26.136.917
19.144.750
21.177.219
iii) Şirketin parasal olmayan maddi ve maddi olmayan duran varlıklarının kayıtlı değerleri ve rayiç
değerleri aşağıdaki gibidir. Sözkonusu varlıklardan Bemaş maden sahasına ilişkin haklar INA yöntemine
göre hesaplanan maden değerleri ile, diğerleri ise kayıtlı değerleri ile düzeltilmiş bilançoya yansıtılmıştır.
Maddi Duran Varlıklar
Bemaş Ruhsat Sahası
Diğer Ruhsatlar
Maddi Olmayan Varlıklar
Yasal
Kayıtlar(YTL)
1.677.153
1.677.153
Yasal
Kayıtlar(YTL)
2.500.000
1.931.168
4.431.168
USD
Karşılığı
1.361.768
1.361.768
USD
Karşılığı
2.029.880
1.568.016
3.597.895
Rayiç
Değer
1.361.768
1.361.768
Rayiç
Değer
347.320.486
1.568.016
348.888.501
Değerleme
Farkı
0
0
Değerleme
Farkı
345.290.606
0
345.290.606
Bu var varsayımlara göre şirketin Düzeltilmiş Özvarlık Değerini aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır.
56
İHLAS MADENCİLİK A.Ş.
DÜZELTİLMİŞ ÖZVARLIK ESASINA GÖRE ÇIKARILMIŞ BİLANÇO
VARLIKLAR
Dönen Varlıklar
Nakit ve Nakit Benzerleri
Ticari Alacaklar
Stoklar
Diğer Dönen Varlıklar
Duran Varlıklar
Diğer Alacaklar
Finansal Yatırımlar
Maddi Olmayan Duran Varlıklar
Araştırma Geliştirme Giderleri
Diğer Duran Varlıklar
TOPLAM VARLIKLAR
KAYNAKL AR
Kısa Vadeli Yükümlülükler
Finansal Borçlar
Ticari Borçlar
Diğer Borçlar
Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler
Toplam
Uzun Vadeli Yükümlülükler
Finansal Borçlar
ÖZKAYNAKL AR
Ana Ortaklığa Ait Özkaynaklar
Ödenmiş Sermaye
Sermaye Düzeltmesi Farkları
Değer Artış Fonları
Kardan Ayrılan Kısıtlanmış Yedekler
Geçmiş Yıllar Kar / Zararları
Net Dönem Karı / Zararı
Azınlık Payları
TOPLAM KAYNAKL AR
57
Yasal Kayıtlar
USD
30.09.2008
Düzeltilmiş
Tutarlar
USD
30.09.2008
8.727.174
1.904.661
11.135
2.486.756
4.324.622
11.275.779
145.404
4.959.698
1.361.768
3.597.895
1.202.740
8.274
20.002.954
8.727.174
1.904.661
11.135
2.486.756
4.324.622
377.743.604
145.404
26.136.917
1.361.768
348.888.501
1.202.740
8.274
386.470.779
11.301.363
394.572
9.163.236
1.743.551
4
11.301.363
11.301.363
394.572
9.163.236
1.743.551
4
11.301.363
307.067
307.067
307.067
307.067
8.394.523
12.179.279
22.725
204.544
235
(1.612.701)
(2.399.557)
20.002.954
374.862.348
12.179.279
22.725
366.672.368
235
(1.612.701)
(2.399.557)
386.470.779
Düzeltilmiş (Güncelleştirilmiş) Özvarlık Değeri, şirketlerin sahip olduğu tüm varlıkların kullanıcı
açısından ifade ettiği piyasa değerinin hesaplanarak, bundan şirketin tüm borçlarının düşülmesi sonucunda
kalan değerdir. Bu değerin hesaplanmasının temel amacı, gelecekteki faaliyetlerden bağımsız olarak böyle
bir şirkete sahip olmanın kaça mal olacağını belirlemektir.
Düzeltilmiş özvarlık değerinin hesaplanmasında en önemli sorun alanı sahip olunan bina, makine ve tesis,
haklar gibi sabit kıymetlerin değer takdiridir. Ancak ne yazık ki, bir çoğu kullanılmış durumda olan bu
gibi sabit kıymetlerin çoğunun ikinci el pazarının bulunmayışı bu konuda yapılacak tahminlerin çok büyük
yanılma payları içermesini kaçınılmaz hale getirir.
Şirketin aktifinde kayıtlı maddi varlıkları için herhangi bir gayrimenkul değerleme şirketine değerleme
yaptırılmamıştır.
11.4 Emsal Karşılaştırma Yöntemi
Emsal Karşılaştırma Yöntemi, (EKY) değerlenen şirket ile son zamanlarda satılmış olan benzer şirketlerin
satış değerlerinin karşılaştırılmasına dayanır. Son zamanlarda satılan benzer şirketlerin değerlerini
öğrenmek ve şirketler arasındaki farklara göre düzeltmeler yapmak, bu yaklaşımın temelini
oluşturmaktadır. Değerde düzeltmeyi gerektiren faktörlerden bazıları; yer, fiziksel durum, satış koşulları,
reservlerin durumu, maden tipleri, satış tarihi, finansman koşulları ve çeşitli imkanlardır. Ancak sektörde
aynı tip ve özellikte, benzer rezervlere sahip işletmeler arasında farklılıkların tespit edilerek düzeltmeye
tabi tutulması oldukça zordur. Bu nedenle çalışmamızda Eurostoxx 600 ‘de yer alan maden işletmelerinin
sektör EV/EBITDA ortalama oranları kullanılarak İhlas Madencilik A.Ş’nin şirket değeri hesaplanmaya
çalışılmıştır.
Şirketin 2012 yılı Ebitda’sı
İndirgeme Faktörü
31.12.2008 Değeri ile Ebitda
Sektör Ebitda Çarpanı
Şirket Değeri
:69.161.848 USD
:1.5180
:45.565.164 USD
:5.83
(Ek.10)
:265.621.590 USD
Şirket tam kapasite ile 2012 yılında faaliyete geçeceğinden 2012 faaliyet sonuçlarından hareket edilmiştir.
58
12- SONUÇ
Çalışmalarımız sonucunda ulaşılan şirket değeri aşağıda tabloda özetlenmiştir. Ancak çalışmalarımızı ve
bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkacak şirket değerini etkileyebilecek çok önemli hususlar aşağıda
belirtilmiştir.
i) İşletme Ruhsatları-Arama Ruhsatı
Şirketin 91 adet maden arama ruhsatı mevcut olup bu ruhsatlardan sadece BEMAŞ maden sahası için ön
değerlendirme raporu mevcuttur.Diğer madenlerde herhangi bir araştırma faaliyeti olmadığından
projeksiyona dahil edilmemiştir.
Projeksiyonlara dahil edilen maden sahalarının arama ruhsatları mevcut olup henüz işletme ruhsatları
mevcut değildir. Şirketin bu sahalarda faaliyet gösterebilmesi için işletme ruhsatlarının alınması şarttır.
Şirket, değerinin çok önemli bir kısmını oluşturan BEMAŞ maden Sahasına ilişkin arama ruhsatını
2.500.000 YTL ile satın almıştır. Eski ruhsat sahibine elde edilecek cirodan da ayrıca % 8 pay
verilecektir. Bu maden sahasına ilişkin arama ruhsatının satın alınması ile ilgili olarak eski sahiplerle
imzalanan sözleşmenin (Ek.3) 5.2.4 nolu maddesi gereğince en geç 2009 Mart ayı itibariyle üretime
başlanılmış olması gerekmektedir. Ancak mevcut durum göz önüne alındığında bu tarihte üretime başlama
imkanı bulunmamaktadır. Ekli projeksiyonlarda da bu maden sahasının 2010 yılı itibariyle üretime
başlayacağı öngörülmüştür. Şirket yönetimi; bu maden sahasına ilişkin arama ruhsatlarının eski sahipleri
ile görüşmelerin sürdüğünü ve üretime başlama tarihindeki gecikmeye ilişkin olarak ek sözleşme
düzenleneceğini beyan etmişlerdir. Söz konusu maden sahasına ilişkin nakit akımlarının gerçekleşmesi
tamamiyle bu sözleşmenin yürürlükte olmasına bağlıdır.
ii) Rezerv Tespit Raporları ve Tahmin Edilen Maden Miktarları
Şirket değerinin çok önemli bir kısmını oluşturan Bemaş Maden sahası ile ilgili varsayımlar Almanya
menşeeli DMT GMBH & Co.KG (DMT) firmasınca düzenlenmiş ön değerlendirme raporunda belirtilen
maden rezervlerine dayandırılmıştır.(Ek.6) DMT tarafından düzenlenen ön değerlendirme raporu
uluslararası standartlara (JORK) uygun olarak hazırlanmış kesin bir rezerv tespit raporu niteliği
taşımamaktadır. Raporda sadece maden sahasında yapılan sondajlardan elde edilen sonuçların ilk
değerlendirilmesi yapılmış olup, jeolojik değerlendirmeler , kimyasal analizler ve gerekli diğer ayrıntılı
incelemeler devam etmektedir.
oluşturulmuştur. Şirket bu kısım için günde 25.000 ton kazı yapmayı planlamaktadır. Planlanan bu kazı
miktarına göre şirketin yıllık yapacağı harfiyat tutarı (yılda 300 gün çalışacağı dikkate alınarak) 7.500.000
ton olarak hesaplanmıştır. Yılda 7.500.000 ton’luk harfiyata göre tahmin edilen 343.400.000 ton maden
cevheri 45-46 yılda çıkarılabilecektir.
59
DMT raporunda ayrıca, 423 hektarlık maden sahasındaki olası maden cevherinin, 200 m derinlik
sözkonusu olduğunda ve 1,8 t/m3 yoğunluk baz alındığında, 843.855.000 m3 hacminde bir yer
kaplayabileceğini ve söz konusu cevherin 1.518.940.000 ton ağırlığında bir rezervi içerebileceğini
belirtmektedir. DMT bu değerlendirmeyi raporunda da belirtiği üzere ayrıntılı çalışma ve analizlerden
ziyade kendi deneyimlerine ve ilk izlenimlerine dayandırmaktadır. DMT tarafından yapılacak analiz ve
değerlendirmelerden sonra 423 hektarlık maden sahasındaki toplam rezerv tutarının kesin tespitinin
yapılması ve uluslararası standartlara uygun rapora bağlanması halinde Şirket değeri önemli ölçüde
değişebilecektir.
iii) DMT raporunda belirtilen Maden Cevherlerinin Kalitesi, İşlenmesi
DMT tarafından düzenlenen ön inceleme raporunda kimyasal analizler henüz tamamlanamadığından,
çıkan madenlerin kalitesine ve buna bağlı olarak kullanım alanlarına ilişkin kesin bir değerlendirmede
bulunmak mümkün olmamaktadır. Bu husus madenlerin muhtemel alıcıları ile potansiyel satış miktar ve
fiyatlarını etkileyebilmektedir.
Çıkarılacak madenlerin doğada kendiliğinden ayrık olması yada birbirleriyle yapışık olması halinde
ayrıştırılmasının gerekmesi durumunda, gerekecek yatırım ve işletme maliyetleride uygulanacak ilave
ayrıştırma süreçlerine göre değişkenlik gösterebilecektir. İlk analiz raporlarında bu tür bilgiler yer
almamaktadır.
Projeksiyonlar ile ilgili varsayımlarda, Şirket yönetimi ilk analiz sonuçlarına göre çıkarılacak madenlerin
yüksek kalitede olduğu ve yüksek maliyet getirecek ayrıştırma prosesine gerek duyulmayacak şekilde saf
olarak elde edilebileceği varsayımıyla hareket etmiştir.
iv) Maden Fiyatlarındaki Dalgalanmalar
zirkonyum ve demir madenleri için Maden Mühendisleri Odası tarafından yayınlanan 30 Eylül 2008
tarihihli madencilik bülteninde (www. maden.org.tr) yayınlanan fiyatlar kullanılmıştır. Kuvars kumu için
Aralık 2008’deki ortalama piyasa fiyatı baz alınmıştır. ( Ek.11) Gelecekte oluşacak maden fiyatlarının
sağlıklı bir şekilde tahmin edilemeyeceğini düşünmemizden dolayı güncel fiyatlar baz alınarak satış
hasılatları tahmin edilmiştir. Bunun en önemli nedeni maden fiyatlarının piyasa arz ve talep dengesinin de
dışında güncel siyasi, ekonomik ve psikolojik sebeplerden de etkilenerek, önemli tutarda ve önceden
tahmin edilemeyen fiyat dalgalanmaları göstermesidir. İleriki dönemlerde fiyatlardaki dalgalanmalar
şirket değerini etkileyecektir.
60
Yukarıda belirtilen hususların etkisi dışında yapılan projeksiyonlara göre tespit edilen şirket değeri
aşağıdaki gibidir.
Gelecekteki Nakit Akışlarının İskonto Edilmesi Yöntemine Göre Şirketin Değeri
Özvarlık Defter Değeri
Düzeltilmiş Özvarlık Değeri
Emsal Karşılaştırma Yöntemi
380.986.452 USD
8.394.523 USD
374.862.848 USD
265.621.590 USD
İlgili bölümlerinde anlamları ve hesaplanma biçimleri ayrıntılı olarak açıklanmış bu sonuçlar arasında
İhlas Madencilik A.Ş.’nin değerini gerçekçi biçimde ifade ettiğini düşündüğümüz değer Gelecekteki
Nakit Akışlarının Bugünkü Değeri Yöntemi ile tespit edilen 380.986.452 USD’dir. Çünkü,
i) Emsal Karşılaştırma Yöntemi, (EKY) değerlenen şirket ile son zamanlarda satılmış olan benzer
şirketlerin satış değerlerinin karşılaştırılmasına dayanır. Son zamanlarda satılan benzer şirketlerin
değerlerini öğrenmek ve şirketler arasındaki farklara göre düzeltmeler yapmak, bu yaklaşımın
temelini oluşturmaktadır. Değerde düzeltmeyi gerektiren faktörlerden bazıları; yer, fiziksel
durum, satış koşulları, reservlerin durumu, maden tipleri, satış tarihi, finansman koşulları ve çeşitli
imkanlardır. Ancak sektörde aynı tip ve özellikte, benzer rezervlere sahip işletmeler arasında
farklılıkların tespit edilerek düzeltmeye tabi tutulması oldukça zordur.
ii)Düzeltilmiş Özvarlık Değeri şirketin tüm faaliyetleri ile ilgili sonuçları yansıtmamaktadır.
( İstanbul, 5.12.2008 )
An Independent Member of BAKER TILLY INTERNATIONAL
AGD BAĞIMSIZ DENETİM VE DANIŞMANLIK S.M.M.M. A.Ş.
METİN ETKİN
Sorumlu Ortak Başdenetçi
61
EKLER
Ek.1- DMT GmbH Deutche Montan Consulting AG ile çerçeve anlaşması
Ek.2- Fethiye Krom Konsantratör Atığı İşleme ve Geri Kazanım Sözleşmesi
Ek.3- Bemaş Maden Sahası Ruhsat Devir Sözleşmesi
Ek.4- Maden Ruhsat Fotokopileri
Ek.5-VUK Bilanço,Gelir Tablosu ve Dikey Analiz
Ek.6- DMT Rezerv Tespit Raporu
Ek.7- Süleyman Demirel Üniversitesi Bilirkişi Raporu
Ek.8- İskonto Edilmiş Nakit Akışları Tablosu ve Bemaş maden sahası ve Fethiyedeki faaliyetlere ilişkin
Projeksiyon Gelir Tablosu
Ek.9-Mir İç ve Dış Ticaret ve Maden San. Ltd. Şti.’nin değerinin tespitinde kullanılan varsayım ve
hesaplamalar
Ek.10- Eurostoxx 600’de yer alan şirketlerin EBITDA Çarpanı
EK.11-Madenlerin cari fiyatları
62

BAĞIMSIZ DENETİM VE DANIŞMANLIK

Transkript

Benzer belgeler

Avustralya`da Madencilik ve Metal Kazanımı (Mining and Metal

3. Sunum

Maden Mühendisliğine Giriş Ders Notu 1

Çek firmaların kendilerini tanıtımı

Kara Bulutları Dağıtmak Elimizde!

Resimli Madencilik Terimleri Sözlüğü - Đ

maden kompresörü - Sarmak Kompresör

Maden Dergisi (Mart

Yeni Arayüz OvidSP Kullanım Kılavuzu

Takas ekonomisinin getirdiği kısıtlamalardan kurtulmak için