Bilkent Üniversitesi örneği - Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu
Transkript
Bilkent Üniversitesi örneği - Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu
Trafikte saygının artırılmasında sivil girişimler: Bilkent Üniversitesi örneği Nermin Fenmen Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu, Ankara ÖZET Trafikte saygı ve trafik kurallarına uyumda toplumsal bilincin geliştirilmesi için yapılacak çalışmaların, yasaklama ve cezalandırmadan önce, caydırma ve verilen eğitimin içselleştirilmesini sağlamaya dayanması gerektiği kuşkusuzdur. Konunun eğitim olması nedeniyle eğitim-öğretim kurumlarına ayrı bir görev düşmekte, eğitim konusundaki deneyimlerini, gençler arasında trafikte saygılı olma ve kurallara uyma bilincinin geliştirilmesinde gönüllü birer sivil girişim olarak hareket etmeleri büyük önem taşımaktadır. Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu'nun uygulamaları aktarılarak, son 5 yılın istatistik bilgileri ışığında bu çalışmaların bir değerlendirmesinin sunulduğu bu bildiride yer alan sonuçlar, Bilkent Üniversitesinde uygulanan ve amacı cezalandırmaktan çok caydırıcı olmayı temel alan Ceza Puan Sistemi’nin, üniversite yerleşkeleri içinde trafik düzeninin sağlanmasında önemli bir etkisi olduğunu göstermektedir. Bilkent Üniversitesi’nin böylelikle, trafikte saygının benimsenmesinde sivil girişime olumlu bir örnek oluşturduğu savunulmaktadır. ABSTRACT It is an indisputable fact that disuasion and enforcing educative measures must come before forbidding and penalizing in order to raise awareness in the field of safety on the roads within the community. Since the subject lies within the framework of education, responsibility also comprises educational institutions in raising awareness among young people, acting voluntarily as a medium of sharing experiences and promoting peer pressure. Bilkent University, through its Traffic Committee consisting of voluntary members of staff and students, has in many ways been a pioneer in promoting mutual respect on the roads through the policies it has adopted. The results of the violation points system practiced on campus at Bilkent University spanned of a 5 year period presented in this paper, show that the system has provided an effective means of raising awareness among all drivers in campus. Bilkent University thus claims to have reached a point in setting an example to civillian interventions in increasing awareness for safety on the roads. 1. Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu ve ceza puan sistemi Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu, tümüyle gönüllü, Trafikte Saygı'nın yaygınlaştırılmasında görev almak isteyen akademisyen, idari personel ve öğrencilerden oluşmaktadır. Rektör Yardımcılığına bağlı çalışan, aldığı kararlar üst yönetime tavsiye niteliğinde olan, esnek yapıda bir kurul olup görevleri, Bilkent Üniversitesi yerleşkeleri içinde trafik düzeninin sağlanması için kuralları oluşturmak, gerekli yapısal değişikliklere karar vermek ve genelde trafikte saygının Bilkent Üniversitesi camiasında bir yaşam biçimi olarak benimsenmesinde bilinç geliştirici çalışmalarda bulunmaktır. Bu çalışmalar kapsamında Bilkent Üniversitesi'ne yerleşerek kayıt yaptıran yeni öğrencilere, üniversitenin düzenlediği "Akademik Hayata Uyum" programı çerçevesinde "Bilkent'te Trafik Bilinci" konulu bir sunum ile trafikte saygının, bir yaşam biçimi olarak benimsenmesinin önemi vurgulanmaktadır. Ayrıca "Ağaç Yaşken Eğilir" özdeyişinden hareketle Bilkent Üniversitesi'ne bağlı ilköğretim okullarında her yıl "Trafikte Saygı" konulu resim yarışmaları düzenlenmekte, katılan minikler ödüllendirilmekte, aralarından seçilen resimler bir takvim haline getirilerek üniversite içinde ve dışında dağıtılmaktadır. Ayrıca üniversite öğrencilerine ve çalışanlarına yönelik afiş tasarımı, slogan yarışması gibi etkinlikler de düzenlenmektedir. 2. Ceza puan sistemi Trafikte saygıyı Bilkent camiasında bir yaşam biçimi haline getirmekte etkin olduğu düşünülen ceza puan sistemine göre sürücü kural ihlali yaptığında ihlalin niteliğine göre belirlenmiş olan belli bir miktar ceza puanı, sürücünün kaydına işlenmektedir. Bir öğrenim yılı içinde 12 puana ulaşan sürücünün araç pulu, 3 ay için iptal edilmekte ve bu kişi, kendisinin veya başkasının aracıyla Bilkent Üniversitesi yerleşkelerine alınmamaktadır. Birinci kez 12 ceza puanına ulaştığından 3 ay yasak getirilmiş olan sürücünün ikinci kez 12 puana ulaşması halinde yasaklı olduğu süre 1 yıl olarak, üçüncü kez tekrarında ise 3 yıldan az olmamak üzere Trafik Kurulu'nun belirleyeceği süre kadar uygulanmaktadır. İhlalin niteliğine bağlı olarak buna karşılık gelen ceza puanı değeri, sürücünün doğrudan yasaklı duruma ulaşmasına neden olmamaktadır. Bunun altında yatan görüş, sistemin cezalandırıcı olmasından çok caydırıcı nitelik taşımasıdır. Dolayısıyla, örneğin yayalara yol vermeyen bir sürücü, alacağı 8 ceza puanıyla hem ihlalinin önemi konusunda uyarılmış olmakta, hem de bundan sonra yapacağı bir başka ihlal sonucu 3 ay yerleşkelere sürücü olarak giremeyeceği konusunda uyarılmakla bundan sonra daha dikkatli davranmaya teşvik edilmektedir. 12 puana ulaşarak kampus giriş yasağı getirilen sürücülerden öğrenciyse velisine ve Dekanına, çalışan ise amirine durum yazıyla bildirilmektedir. Bu yolla da sürücü üzerinde psikolojik baskı unsuru oluşturularak böyle bir konuma gelmemesi teşvik edilmektedir. Kayıtlı sürücü sayısı 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yıllar Şekil 1. Yıllara göre Bilkent Üniversitesi’ne kayıtlı sürücü sayısını Sürücü olarak yerleşkelere giriş yasağı getirilenlerin araç pulu geçerliliğini yitirmektedir. Bu sürücüler, yasaklarının bitiminde yeniden araç pulu için başvurduklarında Trafik Kurulu tarafından düzenlenen bir oryantasyon programına tabi tutulmaktadır. Bu programda Bilkent Üniversitesi trafik kuralları ile Karayolları Trafik Kanunu'nun ilgili maddelerini hatırlatıcı bir sunum yapılmakta, bazı kaza görüntüleri eşliğinde kurallara uymanın önemi vurgulanmaktadır. Bu sunumun ardından verilen yazılı sınavda sürücü, 10 sorudan en az 6'sını doğru yanıtlamak zorundadır. Sınavda başarılı olanlara yeniden araç pulu ve yerleşkelere giriş izni verilir. Sınavı başaramayan sürücü, eğer üniversite yerleşkelerine özel aracı ile giriş yapmak istiyorsa, bir sonraki oryantasyon programına yeniden katılmak ve sınavı yeniden almak zorundadır. 3. Uygulamanın değerlendirmesi 3.1. Kayıtlı sürücülerin profili Bilkent Üniversitesi kampuslarına günde ortalama 8000 kadar araç giriş yapmaktadır. Şekil 1’de, yıllara göre Bilkent Üniversitesi kampuslarına giriş yapmak üzere araç pulu almış olan sürücülerin sayısı verilmektedir. 2005 – 2006 akademik yılı sonu itibarıyla toplam 7956 sürücü, özel aracı ile kampuslara giriş yapmak üzere araç pulu almıştır. Bu sürücülerin türlerine göre dağılımı ise Şekil 2’de verilmiştir. Araç pulları dağıtımında akademik personel, diğer personelden ayrılmaktadır. Bildirideki şekillerde akademik personel “akademik”, akademik dışı personel ise “personel” olarak anılmaktadır. Şekil 2’de görüldüğü gibi sürücülerin yaklaşık %40’ını öğrenciler oluşturmaktadır. Bunu toplam %26 ile üniversite çalışanları izlemekte, üçüncü sırada ise üniversite bünyesinde hizmet veren kuruluşların çalışanları ile Bilkent Holding’e bağlı şirketlerde çalışmakta olup üniversite kampuslarına sürekli giriş yapmak durumunda olan personelden oluşan “şirket” statüsündeki sürücüler yer almaktadır. Şirket 19% Mezun 9% Misafir 0% Öğrenci 42% Lisansüstü 4% Personel 8% Akademik 18% Şekil 2. Kategorisine göre kayıtlı sürücülerin dağılımı Bilkent Üniversitesine kayıtlı öğrencilerin sayısı, 2006 – 2007 öğrenim yılı itibarıyla toplam 10675’dir. Bununla birlikte özel aracı için araç pulu almış olan öğrenci sayısı 2982 olup, yıllara göre seyir izlendiğinde özel aracı ile kampuslara giriş yapan öğrencilerin, toplam öğrenci sayısının %30’unu geçmediğini söylemek mümkündür. Aynı durum Yüksek Lisans ve Doktora öğrencileri için de sözkonusu olup bu kategorideki sürücü sayısı 1000 civarındadır. Diğer yandan yine 2006 – 2007 öğrenim yılı itibarıyla üniversite bünyesinde çalışan tüm personelin sayısı 2246, araç pulu sahibi olan personelin sayısı da 1895 olup araç pulu sahibi personel sayısının ortalama %85’i bulduğu görülmektedir. Mezun araç pulu, mezunlara ücretsiz olarak verilmektedir. Bununla birlikte özel aracıyla üniversite yerleşkelerine sıkça giriş yapmayı öngörmeyen mezunların araç pulu talebinde bulunmadığı, bu kategorideki sürücü sayısının toplam içinde %10’un altında kaldığı görülmektedir. 3.2. Ceza puanı sistemi uygulaması ve 3 ay yasaklı sürücüler Şekil 3, uygulama başladığından bu yana geçen 6 öğrenim yılı içinde ceza puanı toplamı üst sınıra birinci kez ulaştığından 3 ay süreyle kampuslara giriş yasağı uygulanan sürücü sayısı içinden her kategori için maksimum değeri ve bu değere hangi yılda ulaşıldığını göstermektedir. En sağda genel toplama bakıldığında 2001 – 2002 öğrenim yılından bu yana geçen 6 yıl içinde ceza puan toplamı üst sınıra ulaşıp da araç pulu iptal edilerek 3 ay süreyle kampuslara girişi yasaklanan sürücülerin sayısının ortalama olarak, kayıtlı sürücülerin ancak %1,48’i oranında olduğu görülmektedir. Akademik ve diğer personel ile şirketler için uygulamanın en yüksek oranda olduğu dönemin, uygulamanın başladığı yılın ertesinde olduğu, ancak bu oranın 2002 – 2003 öğrenim yılından sonra bir daha aynı düzeye ulaşmadığı gözlemlenmektedir. En yüksek oran, Aynı kategori içinde, % 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Öğ renci (2 0 0 5) Akad emik (2 0 0 2 ) Pers o nel Lis ans üs t ü (2 0 0 2 ) (2 0 0 2 ) M ezun (2 0 0 5) Şirket (2 0 0 2 ) M is afir (2 0 0 6 ) Genel To p lam Kategori (en yüksek oranın gerçekleştiği yıl) Şekil 3. Kampuslara giriş yasağı uygulanan sürücülerin oranı (kategoriye göre) 2002 yılında kampuslara giriş yasağı getirilen şirket çalışanlarının oranının, üniversite çalışanlarına kıyasla bir hayli yüksek olduğu dikkati çekmektedir. Bunda ceza puan sistemi uygulamasının üniversite öğrencileri ve üniversite çalışanları dışındakilere uygulanmayacağı varsayımının etkili olduğu düşünülmektedir. Ancak bu kategori için de, Şekil 3’de de görüldüğü gibi, 2002 – 2003 öğrenim yılında yapılan uyarılar ve uygulamalar, gerekli caydırıcılığı sağlamıştır. Misafir sürücüler, doğrudan Bilkent Üniversitesi çalışanı olmayıp ortak araştırma projeleri kapsamında üniversiteye sıkça giriş yapacak araştırıcılar ve diğer konuk sürücüleri kapsamaktadır. Misafir araç pulu uygulamasına 2004 – 2005 öğrenim yılı başında başlanmıştır. Bu kategoride halen ancak 35 sürücü mevcut olup yalnızca 1 sürücü için işlem yapılmıştır. Rakamlar küçük olduğundan Şekil 3’de oransal olarak yüksek görünen bu kategori, gerçekte ihmal edilebilir olmakla birlikte, kuralların sürücünün ünvanına bakılmaksızın uygulandığına dikkati çekmek amacıyla aynı grafiğe taşınmıştır. Mezunlar arasında uygulama gerektiren sürücü sayısı oldukça düşüktür. Buna karşılık öğrencilerin, 3 ay kampus giriş yasağı uygulamasında en yüksek orana sahip oldukları görülmektedir. Bununla birlikte bu kategoride uygulama yapılanların toplam sürücü sayısına oranının son 6 yıl içinde ulaştığı en yüksek değerin ancak %4,96 olması sevindiricidir. Bu oran, 2005 – 2006 öğrenim yılı içinde gerçekleşmiş olup 2006 – 2007 öğrenim yılı Nisan ayı itibarıyla bu rakam henüz %2,55’dir. Bunun da yine, kuralların titizlikle uygulanmakta olduğunun yaygınlaşmasıyla birlikte tüm sürücülerin kurallara uymakta daha fazla özen göstermekte olduğuna işaret olduğu düşünülmektedir. Sistemin uygulanmaya başlandığı 2001 – 2002 öğrenim yılından bu yana kilometre taşları ile buna paralel olarak 3 ay kampuslara giriş yasağı almış olan sürücü sayısının toplama oranı Şekil 4’de verilmektedir. Bu şekil incelendiğinde, öğrenciler için Şekil 3’de görülen çıkışın 2005 yılına rastlamasının nedeni daha iyi anlaşılmaktadır. Oryantasyon ve sınav konuyor... Sistematik hale geliyor... 2,50 oran, % 2,00 1,50 1,00 Uygulama başlıyor... 0,50 0,00 2001 2002 2003 Etkisini gösteriyor. .. 2004 Ceza puanı sınırı 15'den 12'ye düşürülüyor... 2005 2006 yıllar Şekil 4. Kampuslara giriş yasağı uygulanan sürücülerin oranı (yıllara göre) 2003 – 2004 öğrenim yılında üniversite genelinde trafik kurallarına uyulmasında gözlenen olumlu gelişmelerden cesaret alınarak 2004 – 2005 öğrenim yılında, 4. uygulama yılına girilirken, ceza puan sisteminde bazı değişiklikler yapılmıştır. Kampuslara giriş yasağını gerektirecek ceza puan toplamı, önceki yıllarda 15 olarak uygulanırken 12’ye düşürülmüş, buna karşılık bazı ihlallerin ceza puan değerleri artırılarak kuralları ihlal eden bir sürücünün araç pulunun, daha az sayıda ihlal sonucunda geçerliliğini yitirmesi öngörülmüştür. Örneğin 2004 yılı öncesinde tehlikeli şekilde araç kullanmanın ceza puan değeri 6, park kurallarını ihlalin karşılığı 2 ceza puanı ve yasak için üst sınır 15 ceza puanı iken 2004 yılında tehlikeli araç kullanmanın cezası 8 puana, park kurallarını ihlalin cezası 4 puana yükseltilmiş, buna karşılık kampuslara giriş yasağı uygulamasını gerektirecek ceza puanı toplamı 12’ye düşürülmüştür. Özellikle öğrenciler arasında araç pulu iptal edilenlerin oranının yıllara göre en üst değere 2005 – 2006 öğrenim yılında ulaşılmış olmasının en önemli nedeni, puan değerlerinde yapılan bu değişikliktir. 3.3. Oryantasyon programı uygulaması 2005 – 2006 öğrenim yılı bahar döneminde kararı alınan ve ilk uygulaması 2006 yılı Nisan ayında yapılan bir ek yaptırım ile, araç pulu iptal edilerek kampuslara giriş yasağı getirilmiş olan sürücülerin, yasakları bitiminde araç pullarını yenilemek istemeleri halinde Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu tarafından düzenlenen bir oryantasyon programına tabi tutulmaları ve bu programın sonunda verilecek olan sınavdan geçer not almaları zorunluluğu getirilmiştir. Sınavda, Karayolları Trafik Kanunu’ndan kimi kurallara ilişkin sorular ile Bilkent Üniversitesi kampuslarında uyulması beklenen kurallara ilişkin soruların yanı sıra, amacı doğru cevabı işaretlemekten çok, sürücüyü düşünmeye zorlamayı amaçlayan bazı sorular da yer almaktadır. Bu tip sorulara bir örnek aşağıda verilmektedir: Aşağıdaki seçenekleri önem sırasına göre numaralandırınız: Bilkent kampusları içinde veya dışında hız yaptığımda a) Kendi güvenliğimi tehlikeye atıyorum. b) Başkalarının güvenliğini tehlikeye atıyorum. c) Bilkent’in ismine zarar veriyorum. d) Ceza puanım artıyor. Sınavı alanlara, bu örnekte yer alan soru tipi yanıtlanırken tek bir doğru yanıt olmadığı, Trafik Kurulu’nun sürücülerin eğilimini ölçmek istediği ve bu sorunun sınavdan alacakları nota etkisi olmayacağı belirtilmektedir. Bununla birlikte verilen yanıtlarda (d) şıkkının yapılan önem sıralamasında en sonda yer alması, buna karşılık birinci derecede önemli olarak görülen seçeneğin (a) veya (b) şeklinde işaretlenmiş olması, sürücülerin bu konudaki duyarlılıklarının ve bilinçlerinin bir ölçütü olarak görülmektedir. 2007 yılı Mart ayı sonu itibarıyla bu programa tabi tutulduktan sonra araç pulu yenilenen sürücü sayısı 153’tür. Programın amacı bir yandan bu sürücülerle birebir iletişim kurularak trafikte saygı bilincinin aşılanmasına hizmet etmek, diğer yandan da yasak uygulamasının ardından araç pulu yenileme işleminin zorlaştırılması ve bu yolla caydırıcılığın pekiştirilmesidir. Şekil 4, bu amaca ulaşılmakta olduğunu çarpıcı bir biçimde göstermektedir. 3.4. Bir yıl yasaklı sürücüler Şekil 4, ceza puanı toplamı üst sınıra ilk kez ulaşıp da kampuslara girişi 3 ay için yasaklanan sürücüleri kapsamaktadır. 12 ceza puanı toplamına ikinci kez ulaştığından kampusa girişi 1 yıl için yasaklanan sürücüler de mevcuttur. Bu sürücülerin sayısı henüz 15 olup istatistik değer taşıyacak potansiyele ulaşmamış olduğundan bu bildiride analiz edilmemektedir. Bununla birlikte bu sürücüler arasında yalnızca birinin, oryantasyon programına katılıp verilen sınavdan geçer not aldıktan sonra araç pulunu yenileyen bir sürücü olduğu, diğer 14 sürücünün, henüz oryantasyon programının uygulanmadığı dönemde, yasaklı sürelerinin bitiminde araç pulları doğrudan yenileyerek kampuslara giriş izni alan sürücülerden oluştuğu da belirtilmelidir. Bu sürücülerin yasakları 2007 - 2008 öğrenim yılı içinde sona erecektir. Trafik Kurulu halen, bu sürücülere yeniden araç pulu verilmeden önce topluma gönüllü hizmet projesi çerçevesinde belli bir süre çalışmalarını ve bu proje sonunda getirecekleri olumlu referans sonucu yeniden kampuslara giriş iznine hak kazanmaları yönünde bir uygulamanın çerçevesini oluşturmaktadır. 3.5. Kampus içi kaza istatistikleri Bilkent Üniversitesi’nde uygulanan ceza puan sisteminin başarı ölçütlerinden bir diğeri de kampus içi kaza istatistikleridir. Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu’nun ilk kurulduğu 1996 yılından önce kampus içinde yaşanan trafik kazalarının oranı, Trafik Kurulu’nun yoğun denetim ve bilinçlendirme çalışmalarıyla süreç içinde en aza indirgenmiştir. Kazaların kayıtlı sürücü sayısına oranı, % 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yıllar Ağır Hasarlı Yaralanmalı Şekil 5. Kampus içi kazaların kayıtlı sürücü sayısına oranı Ceza puan sisteminin uygulanmaya başladığı 2001 yılından itibaren kampus içinde ağır hasarlı veya yaralanmalı kaza sayısındaki belirgin düşüş, Şekil 5’de açıkça gözlenebilmektedir. Genellikle otoparklarda yaşanan hafif hasarlı kazalar, aralarında kayıt altına alınmamış olanların da bulunduğu ihtimali gözönüne alınarak değerlendirme dışı bırakılmıştır. Kazaların, bu bildiride kapsanan 6 yıllık süre içinde en yüksek oranda gerçekleştiği 2001 yılında dahi toplam sürücü sayısının ancak binde 38’i oranında gerçekleştiği gözardı edilmemelidir. 2006 yılına gelindiğinde ağır hasarlı kazalar binde 15, yaralanmalı kazalar ise binde 3 oranında gerçekleşmiş olmakla birlikte hedef, bu oranın 0’a ulaşması olmalıdır. 4. Sonuç Bilkent Üniversitesi’nin, uygulanan denetim ve yaptırımların yanı sıra esası uyarıya, caydırıcılığa ve bilinçlendirmeye dayanan Ceza Puan Sistemi’nin 6 yıllık geçmişi değerlendirildiğinde sistemin başarılı olduğunu söylemek mümkündür. 2001 yılından itibaren aşamalı olarak yaptırım ölçütleri ağırlaştırılan sisteme 2006 yılında dahil edilen oryantasyon programı, kuralların hangi amaçla konduğunu ve ihlalinin nelere yol açabileceğini sürücülerle birebir konuşulmasına olanak tanımaktadır. Bu programda ayrıca sürücülerin kampus içindeki uygulamalara ilişkin eleştiri ve önerilerini paylaşmalarına da olanak sağlanmakta, programa katılan sürücüler doğruyu hep birlikte bulmaya yöneltilmektedir. Bilkent Üniversitesi’nin, Trafikte Saygı bilincinin özellikle gençler arasında yaygınlaşması kapsamında tümüyle gönüllü üyelerden oluşan Trafik Kurulu eliyle yürütmekte olduğu çalışmaların yalnızca bir parçası olan ceza puan sistemi ile bu uzun soluklu mücadelede sivil girişimlere olumlu bir örnek oluşturduğu düşünülmektedir.