İthalat, İhracat ve Kambiyo İşlemleri
Transkript
İthalat, İhracat ve Kambiyo İşlemleri
I SAL‹H KAYA GÜNCEL ‹THALAT, ‹HRACAT ve KAMB‹YO ‹fiLEMLER‹ ➢ ➢ ➢ ➢ ➢ ➢ ➢ ➢ D›fl Ticaret; ‹THALAT, ‹HRACAT ve KAMB‹YO ‹fllemleri D›fl Ticaretin Finansman› ve Akreditif (L/C) Basel II (D›fl Ticaretin finansman›ndaki olas› etkileri) Gümrük ‹fllemleri ve Uygulamas› Kambiyo Denetimi Uluslararas› Bankac›l›k ‹fllemleri ve ICC-UCP 600 ‹liflkisi UCP 600 ve eUCP ICC 500 ve ICC 600 Temel Farkl›l›klar ‹stanbul, 2008 II Yay›n No : 1969 ‹flletme-Ekonomi Dizisi : 264 1. Bask› - Nisan 2008 - ‹STANBUL ISBN 978 - 975 - 295 - 867 - 8 Copyright© Bu kitab›n bu bas›s› için Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask› - Cilt Kapak Tasar›m : B e t a B a s › m A . fi . : Kahraman Ofset Ba¤c›lar/ ‹stanbul (0-212) 629 00 01 : Evren Kayhan Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com III ÖNSÖZ Günümüzdeki D›fl Ticaret ‹fllemleri Uygulamalar›n›n kazanm›fl oldu¤u boyut, bankalardaki uzun deneyimlerim, uluslararas› projelerdeki yönetici ve e¤iticili¤im ile birlikte Üniversitede halen vermekte oldu¤um derslerin neticesi ve kaynakças› (süreç anlam›nda) olarak bu kitap fleklinde devam etmektedir. Günümüzde, D›fl Ticaretin ‹fllemlerinin uygulama alan› olan Uluslararas› Bankac›l›k ifllemleri uluslararas› bankalar›n yan› s›ra uluslararas› finans kurulufllar›n›n da yo¤unlukla yer ald›¤› ve ulusal ekonomileri büyük oranda etkileyerek belirledi¤i bir boyut kazanm›flt›r. Zaman içerisinde, d›fl ticaret flirketleri, bankalar›n rolü ve önemini daha iyi anlayabilmek için; ‹thalat ve ‹hracat mevzuat› ile birlikte Gümrük idarelerinin ve gümrük ifllemlerinin de önemli bir rol oynad›¤› d›fl ticaretteki geliflmeleri anlamak bu boyuta derinlik kazand›racakt›r. Bu geliflmelere paralel olarak, elektronik iletiflimin yayg›nlaflmas› ve internet kullan›m›n›n ulaflt›¤› seviye di¤er unsurlar›n da devreye girmesi ile birlikte d›fl ticaret ve uluslararas› bankac›l›k birbirlerini destekleyerek bugünkü seviyesine ulaflt›rm›flt›r. Son dönemlerde, Türkiye’de yaflananmakta olan s›cak para hareketleri de bu geliflmenin bir sonucu olarak görülmelidir. Bu yeni aflamay›, Bankalar›n kredi tekliflerini de¤erlendirme aflamas›nda dikkate almak durumunda olduklar› (olacaklar›) kurallara temel oluflturan BASEL II kriterlerini ve d›fl ticaretin (documentary credits) regülâsyonunu, +eUCP ba¤lam›nda de¤erlendirmek gere¤i ortaya ç›km›flt›r. D›fl ticaret ifllemleri ve bu ifllemlere arac›l›k hizmetleri sunan yerel bankalar da uluslararas› bankac›l›k hizmetleri sunmaya zorlanmaktad›r. Bu anlamda, d›fl ticaret operasyonel olarak uluslararas› bankac›l›kla birlikte düflünülmekte ve de¤erlendirilmektedir. Milletleraras› Ticaret Odas› (MTO) yay›nlar› ICC ve UCP d›fl ticaret ifllemleri ile birlikte düflünülmekte ve uygulanmaktad›r. IV Temmuz 2007 itibariyle, UCP 600’ün uygulamaya geçmesiyle birlikte, d›fl ticaret ifllemlerinde yeni bir döneme girilmifl ve yeni bir fiili dönem bafllam›fl bulunmaktad›r. Bu geliflmeleri dikkate alarak, önceki çal›flmalar›ma yeni bir boyut kazand›rmak ve daha güncel bir kitab›n oluflmas›nda elefltiri ve katk›lar›n› esirgemeyen herkese teflekkürlerimi sunuyorum. Ö¤r.Gör.Salih KAYA Rektör Dan›flman› Nam›k Kemal Üniversitesi Ankara, Mart 2008 e-mail:salihkaya80@gmail.com V ‹Ç‹NDEK‹LER Önsöz ................................................................................................................................... III K›saltmalar ......................................................................................................................XI 1. Bölüm DIfi ÖDEMELERLE ‹LG‹L‹ ULUSLARARASI KURUM VE KURALLAR 1. DIfi T‹CARET ‹fiLEMLER‹ ................................................................................. 1 1.1. Girifl ...................................................................................................................... 1 1.2. Uluslararas› Bankalar›n Sunduklar› Hizmetler ...........................4 1.2.1. Fon Transferi (Fund Transfers) ............................................ 6 1.2.1.1 Money transfers MT 500 ......................................8 1.2.1.2 MT 760 ........................................................................ 12 1.2.2. Yurtd›fl›ndan Mevduat Toplama ve Yurtd›fl›na Kredi Kulland›rma......................................................................17 1.2.3. Uluslararas› Krediler ve Ülke Riski ..................................20 1.2.3.1 Ülke Riskinin Kapsam› ve Ülke Riskini Belirleyen Faktörler ..............................................20 1.2.3.2. Ülke Riski Konusundaki Son Geliflmeler ..................................................................21 1.2.3.3. Sendikasyon Kredileri.........................................22 1.2.3.4. Konsorsiyum ............................................................22 1.2.3.5. Uluslararas› Kredilerde Sigorta (Güvence) .................................................................. 23 1.2.4. Döviz Ticareti ................................................................................24 1.2.5. Çek/Senet Tahsili .......................................................................25 1.2.6. Döviz ‹fllemleri .............................................................................. 27 1.2.6.1. Peflin ve Vadeli Döviz ‹fllemleri (Forward and Future Options) ........................................... 27 1.2.6.2. Swap .............................................................................28 1.2.6.3. Arbitraj ........................................................................ 29 1.2.6.4. Spekülasyon .............................................................30 1.2.6.5. Hedding .......................................................................30 1.3. Vadeli Piyasa ‹fllemleri ............................................................................30 1.4. Yasal De¤ifliklikler (Regülasyon) ....................................................... 31 VI 1.5. De¤iflim Araçlar›ndaki ve Piyasalardaki De¤ifliklikler ...........31 1.6. Globalleflmenin Etkisi .............................................................................32 2. DIfi 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. T‹CARETLE ‹LG‹L‹ KURALLAR: GATT VE WTO ...................33 Genel Olarak GATT’›n Temel Amaçlar› ..........................................33 Temel GATT Kurallar› ..............................................................................33 Kaydedilen Geliflmeler .............................................................................34 Uruguay Round ve Sonras› ..................................................................35 Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ............................................................. 37 3. ULUSLARARASI ÖDEMELERLE ‹LG‹L‹ KURUM VE KURALLAR: ULUSLARARASI PARA S‹STEM‹ VE IMF ................38 3.1. Uluslararas› Para Sisteminin Tan›m› .............................................38 3.2. Beretton Woods Uluslararas› Para Sistemi ve IMF .................39 3.3. Günümüz Uluslararas› Para Sistemi ..............................................41 4. ULUSLARARASI BANKACILIKTA DÜNYA BANKASI F‹NANSMANLI ‹fiLEMLER .............................................................................. 44 2. Bölüm DIfi ÖDEMELER DENGES‹ 1. TANIMI VE ANA BÖLÜMLER‹ ......................................................................47 1.1 Cari ‹fllemler Bölümü ..............................................................................48 1.2. Tek Tarafl› (Karfl›l›ks›z) Transfer Bölümü ....................................49 1.3. Sermaye Hareketleri Bölümü ..............................................................50 1.4. Rezerv Hareketleri Bölümü ..................................................................51 2. DIfi 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 DENGES‹ZL‹K KAVRAMI .......................................................................52 Avrupa Birli¤i’ne ihracat ........................................................................57 S›cak Para ......................................................................................................57 Türkiye’de s›cak para hareketleri .....................................................59 Uluslararas› sermaye ak›mlar›n› belirleyen faktörler ............61 Türkiye Ekonomisinde S›cak Para ve Olas› Neticeleri ..........63 3. DIfi 3.1. 3.2. 3.3. DENGES‹ZL‹KLER‹N G‹DER‹LME YOLLARI ............................63 Devalüasyon..................................................................................................64 Do¤rudan Denetimler ..............................................................................65 Kredi ..................................................................................................................65 4. DIfi ÖDEMELER DENGES‹N‹N YARARLARI .......................................66 5. TÜRK‹YE’N‹N DIfi ÖDEMELER DENGES‹ ...........................................67 3. Bölüm DIfi T‹CARET‹N F‹NANSMANI 1. GENEL OLARAK ................................................................................................... 69 VII 2. ‹THALATLA ‹LG‹L‹ ULUSLARARASI ÖDEMELER ..........................70 2.1. Peflin Ödeme ................................................................................................. 71 2.2. Akreditif ........................................................................................................... 71 2.3. ‹thalatç›n›n Üzerine Çekilen Poliçenin Kabulü Yoluyla Ödeme 1002.4. Aç›k Kredi Yoluyla ‹thalat .................77 2.4 Aç›k Kredi Yoluyla ‹thalat ..................................................................... 77 2.5. Konsinyasyon ...............................................................................................78 3. DIfi T‹CARET‹N F‹NANSMANINDA TÜRK EX‹MBANK’IN ROLÜ............................................................................................................................78 3.1. ‹hracat Kredileri .......................................................................................... 79 3.2. Ülke Kredileri ...............................................................................................80 4. Bölüm BASEL II ve TÜRK‹YE UYGULAMALARI (D›fl Ticaretin finansman›ndaki olas› etkileri) 1. BASEL II .................................................................................................................... 91 1.1. Risk ve Risk Yönetimi ............................................................................92 1.2. Risk Yönetimi ...............................................................................................93 1.3. Risk Çeflitleri ............................................................................................. 93 1.4. Risk Yönetimlerinin Bankalardaki Yeri .........................................94 1.5. Basel-II’nin Basel-I’den Fark› .............................................................. 95 2. BASEL II ve Bankalar ....................................................................................... 96 2.1. BIS ve Basel Komitesi ve Amaçlar› .................................................. 96 2.2. Basel II (Çerçevesi, Kredi ve Operasyonel Riskin Hesaplanmas›) ............................................................................................. 99 2.3. ‹çsel Ölçüm Yaklafl›m› (Internal Measurement Approach) .................................................................................................... 101 2.3.1 ‹çsel Ölçüm Yaklafl›m›nda Kullan›lan Parametreler ...............................................................................102 2.4. Zarar Da¤›l›m Yaklafl›m› (Loss Distribution Approach) .....102 2.5. Puan Kart› Yaklafl›m› ............................................................................103 2.5.1 Operasyonel Riskin ‹zlenmesi ...........................................103 2.5.2 Operasyonel Riskin Kontrolü ............................................104 2.5.3 En ‹yi Uygulamalar .................................................................105 2.6. Genel kurallar ve olas› etkileri ........................................................105 2.7. Türkiye Uygulamalar› ........................................................................... 107 5. Bölüm T‹CAR‹ AKRED‹T‹FLER 1. TANIMI VE TARAFLARI ................................................................................109 VIII 2. AKRED‹T‹FTE KULLANILAN BELGELER VE TER‹MLER .......109 2.1. Belgeler (Documents) ............................................................................109 2.1.1. Deniz/Okyanus Konflimentosu ........................................109 2.1.2. Ciro Edilemez Denizyolu Tafl›ma Senedi ....................109 2.1.3. Charter Party Konflimentosu .............................................110 2.1.4. Temiz Tafl›ma Belgeleri ..........................................................111 2.1.5. Ticari Faturalar ..........................................................................111 2.1.6. Sigorta Poliçesi ..........................................................................112 2.1.7. Mefle-i fiahadetnamesi ..........................................................112 2.1.8. Analiz Raporu ............................................................................112 2.1.9. Sa¤l›k Sertifikas› ......................................................................112 2.2. Terimler: ‹ncoterms 2000 ...................................................................113 2.2.1. ‹flyerinde Teslim-EX Works (EXW) .................................113 2.2.2. Tafl›y›c›ya Masrafs›z Teslim (FCA) ..................................113 2.2.3. Geminin Bordas›nda Masrafs›z Teslim (FAS) ...........113 2.2.4. Güvertede Teslim. (FOB) ......................................................113 2.2.5. Mal Bedeli ve Navlun (CFR)................................................113 2.2.6. Mal Bedeli Sigorta ve Navlun (CIF) ................................113 2.2.7. Tafl›ma Ücreti Ödenmifl Olarak Teslim (CPT) ..........113 2.2.8. Tafl›ma ve Sigorta Bedeli Ödenmifl Olarak Teslim (CIP) .................................................................................113 2.2.9. S›n›rda Teslim (DAF) ..............................................................114 2.2.10. Gemide Teslim (DES) ...........................................................114 2.2.11. R›ht›mda Teslim (DEQ) .......................................................114 2.2.12. Gümrük Resmi Ödenmeksizin Teslim (DDU) .........114 2.2.13. Gümrük Resmi Ödenmifl Olarak Teslim (DD) .......114 3. AKRED‹T‹F AÇILIfiI VE ‹fiLEMLER‹ ....................................................114 4. AKRED‹T‹F‹N ÇEfi‹TLER‹ ...........................................................................117 4.1. Akreditif (L/C Letter of Credit) ........................................................117 4.2. Belgeli Akreditif (Documentary Letter of Credit) ...................118 4.3. Rücu Edilebilen Akreditif (Revocable Letter of Credit) .......118 4.4. Rücu Edilemeyen Akreditifler (Irrevocable Letter of Credit) ............................................................................................................118 4.5. Teyitli Akreditif (Confirmed Letter of Credit) ...........................118 4.6. Teyidsiz Akreditif (Unconfirmed Letter of Credit)..................121 4.7. Devredilebilen Akreditifler (Transferable Letter of Credit) ............................................................................................................122 4.8. Devredilemeyen Akredifler (None Transferable Letter of Credit) ......................................................................................................122 4.9. Adi Akreditif ...............................................................................................122 4.10. Döner Akreditif (Revolving Letter of Credit) .............................122 4.11. Bölünebilen Akreditif (Divisable Letter of Credit) .................122 4.12. Bölünemeyen Akreditif (Undivisable Letter of Credit) ........123 IX 4.13. Süreli Akreditif (Termed Letter of Credit) ..................................123 4.14. Süresiz Akreditif (Untermed Letter of Credit) .........................123 5. AKRED‹T‹F YARARLARI ...............................................................................123 5.1. ‹hracatç› Yönünden ................................................................................. 123 5.2 ‹thalatç› Yönünden .................................................................................... 124 6. Bölüm TÜRK‹YE’DE KAMB‹YO REJ‹M‹ 1. GENEL OLARAK ................................................................................................ 127 2. TÜRK PARASI KIYMET‹N‹ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR .................................................................................................... 128 2.1. Genel Esaslar ............................................................................................128 2.2. Türk Paras›, Döviz ile K›ymetli Maden, Tafl ve Eflyalara ‹liflkin Hükümler ..................................................................................... 128 7. Bölüm TÜRK‹YE’DE DIfi T‹CARET REJ‹M‹ 1. GENEL OLARAK ................................................................................................ 131 2. ‹HRACAT REJ‹M‹ ............................................................................................. 132 2.1. Genel Olarak .............................................................................................. 132 2.2. ‹hracat ‹fllemleri ....................................................................................... 132 2.2.1. ‹hracat fiekline Göre ..............................................................135 2.2.2. Ülkeye Göre ................................................................................. 141 2.2.3. Ürüne Göre ..................................................................................144 2.3. Di¤er Konular ............................................................................................147 2.4. Kambiyo Denetimi ..................................................................................147 3. ‹THALAT REJ‹M‹ .............................................................................................. 148 3.1. Genel Olarak .............................................................................................. 148 3.2. Gümrük Birli¤i Sonras› Yürürlükte Olan ‹thalat Rejimine ‹liflkin Genel Hükümler ve ‹thalat Rejiminin Uygulanmas› .............................................................................................. 149 4. DIfi T‹CARET POL‹T‹KASI ARAÇLARI ...............................................155 4.1. Dampingli veya Sübvansiyonlu ‹thalat›n Önlenmesine ‹liflkin Mevzuat (‹thalatta Haks›z Rekabetin Önlenmesi Hakk›nda Mevzuat) ................................................................................155 4.2. ‹thalatta Gözetim ve Korunma Önlemleri ile Kota ‹daresi ve Tarife Kontenjan› Hakk›nda Mevzuat ...................156 4.3. Belirli Ülkeler Menfleli Mallar›n ‹thalat›nda Gözetim ve Koruma Önlemleri Hakk›nda Mevzuat........................................156 X 4.4. Tekstil ve Konfeksiyon Ürünleri ‹thalat›nda Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakk›nda Mevzuat .....................................157 4.5. ‹kili Anlaflmalar Protokoller veya Di¤er Düzenlemeler Kapsam› D›fl›nda, Belirli Ülkeler Menfleli Tekstil Ürünleri ‹thalat›nda Gözetim ve Korunma Hak.Mev. .........157 4.6. ‹kili Anlaflmalar Protokoller veya Di¤er Düzenlemeler Kapsam› D›fl›nda, Belirli Ülkeler Menfleli Tekstil Ürünleri ‹thalat›nda Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakk›nda Mevzuata ‹liflkin Uygulamalar .........................................................158 4.7. Belirli Üçüncü Ülkelerde ‹fllem Gördükten Sonra Türkiye’ye Geri ‹thal Edilen Belirli Tekstil Ürünlerine ve Giyim Eflyas›na Uygulanan Ekonomik Etkili Hariçte ‹flleme Rejimi .............................................................................................158 4.8. Türkiye’nin Ticarî Haklar›n›n Korunmas› Hakk›nda Mevzuat ........................................................................................................ 158 8. Bölüm TÜRK‹YE’DE GÜMRÜK ‹fiLEMLER‹ UYGULAMALARI 1. GENEL OLARAK ................................................................................................161 2. KARAYOLU ‹Ç‹N GÜMRÜK ‹fiLEMLER‹ .............................................162 3. HAVAYOLU ‹Ç‹N GÜMRÜK ‹fiLEMLER‹ ..............................................166 9. Bölüm M‹LLETLERARASI T‹CARET ODASI (ICC 500, UCP 600 ve eUCP) 1. GENEL OLARAK ................................................................................................169 1.1. Genel Hükümler ve Tan›mlar ...........................................................172 1.2. Akreditiflerin Biçim ve ‹hbar› ...........................................................174 1.3. Yükümlülükler ve Sorumluluklar ..................................................180 1.4. Belgeler .........................................................................................................184 1.5. Çeflitli Hükümler ..................................................................................... 201 1.6. Devredilebilir Akreditif .........................................................................205 1.7. Akreditiften Do¤an Paralar›n Temlik Edilmesi .......................207 2. ELEKTRON‹K ‹BRAZ ‹Ç‹N ÜÇ EK YAYIN ..........................................210 2.1. eUCP’nin UCP ile iliflkisi .....................................................................211 2.2. Format ........................................................................................................... 212 2.3. Orjinaller ve Kopyalar ...........................................................................214 2.4. UCP 600’ün UCP 500’den temel farkl›l›klar› ...........................235 2.5. Neler de¤iflti (What has really changed?) ...................................236 2.5.1. Belgelerin ‹ncelenmesi ..........................................................236 2.5.2. De¤ifliklik ihtiyac› (Need for action) ...............................237 XI 2.5.3. Amir ve Teyit Bankas› Sorumluluklar› ........................239 2.5.4. Belgelerin incelenme standard› ........................................240 3. SONUÇ....................................................................................................................... 245 Kaynakça ...................................................................................................................... 247 Dizin ................................................................................................................................. 249 XII XIII KISALTMALAR ABCP a.g.e AP‹ ATM BII BDDK BIS bkz ÇTTH D‹BS D‹E dpn DTH FED GSMH GSY‹H HM IBAN ICC IEA IMF ‹MKB ‹ YA KDV karfl KOB‹ MT OECD O/N OPEC OSD ÖKTG ÖTV s S SPE : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Asset-backed commercial paper Ad› geçen eser Aç›k Piyasa ‹fllemleri Automated teller machines BASEL II Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumu Uluslararas› Ödemeler Sistemi bak›n›z Çal›flanlar›n Tasarruflar›n› Teflvik Hesab› Devlet ‹ç Borçlanma Senedi Devlet ‹statistik Enstitüsü dipnotu Döviz Tevdiat Hesab› ABD Merkez Bankas› Gayrî Safi Millî Has›la Gayrî Safi Yurt ‹çi Has›la Hazine Müsteflarl›¤› International Banking Account Number International Chamber of Commerce Uluslararas› Enerji Ajans› Uluslararas› Para Fonu ‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas› ‹ktisadi Yönelim Anketi Katma De¤er Vergisi karfl›laflt›r›n›z Küçük ve Orta Büyüklükte ‹flletmeler Money Transfer (döviz transferi) Ekonomik Kalk›nma ve ‹flbirli¤i Örgütü Gecelik Faiz Oran› Petrol ‹hraç Eden Ülkeler Organizasyonu Otomotiv Sanayii Derne¤i Özel Kapsaml› TÜFE Göstergeleri Özel Tüketim Vergisi sayfa say› Special purpose entity XIV SPK TL TCMB T‹M TEFE TÜFE ÜFE vb vd VOB Y yay YTL : : : : : : : : : : : : : Sermaye Piyasas› Kurulu Türk Liras› Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas› Türkiye ‹hracatç›lar Meclisi Toptan Eflya Fiyat Endeksi Tüketici Fiyat Endeksi Üretici Fiyatlar› Endeksi ve benzeri ve devam› Vadeli ‹fllemler ve Opsiyon Borsas› Y›l yay›n› Yeni Türk liras›