UGRL Dergisi Cilt:2 Sayı:3 - İzmir Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü
Transkript
UGRL Dergisi Cilt:2 Sayı:3 - İzmir Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü
ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY Vizy on um uz “G›da konusunda bilimsel, anlaş›l›r ve yenilikçibak›şaç›s›ilekamuveözelsektörde liderlik vasf›n› koruyarak güncel ve kullan›labilir bilgiyi halk sağl›ğ› ve toplum refah›içinsunmakt›r.” Misy on um uz “Kuruluş kanunumuzdanald›ğ›m›zgüçileulusalveuluslararas›bilgipaylaş›m›naaçık,yenilikçi, rehber, lider ve uzman bak›ş aç›m›zla kaliteli ve sayg›n bilimsel yay›nlar› bilim dünyas›nda ait olduğu hakl› yere getirmektir. Sağlanan katma değertoplumsalrefah,halksağl›ğ›vemilliekonomiyönündendeğerlendirildiğindesürekliiyileştirmeyeaç›kveyenilikçibiryaklaş›mlaseçkindergileraras›ndayeralacakt›r.” 2 UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL İçindekiler Food-BorneViruses:AGlobalHealthProble ....................................................................................5 ExtractionandAnalysisofPesticideResiduesinBeeswax Balmumunda Pestisit Kalıntılarının Ekstraksiyonu ve Analizi ..............................................................9 OrganikAsitlerleKarkasDekontaminasyonu Decontamination of Carcasses with Organic Acids .........................................................................19 SofralıkYumurtalardaSalmonella spp.Riski Increasing Risk of Salmonella spp. in Table Eggs ...........................................................................27 OsmanlıDevleti’ndeHayvanSağlıkZabıtasıÜzerineBirİnceleme A Review of Animal Health Control in The Ottoman State ............................................................35 3 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY 4 UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL Food-BorneViruses: AGlobalHealthProblem Aysun YILMAZ1 1Cevre Hüseyin YILMAZ2 Industrial Analysis Laboratory, Merkez Mahallesi, Ceylan Sokak, No. 24, Mart Plaza, Kat 2, Kagıthane, Istanbul, Turkey 2Department of Virology, Veterinary Faculty, University of Istanbul, Avcilar, Istanbul, Turkey INTRODUCTION AccordingtoWHOreportsin2005,1.8millionpeoplediedfromdiarrhealdiseasesmainlyassociatedwith consumptionofcontaminatedfoodanddrinkingwater (www.who.int/mediacentre/factsheets/fs237/en/). Foodmaycontainviruses,bacteria,parasites,prions, chemicalandphysicalagentswhichmaycauseillness when ingested (Koopmans and Duizer 2004, Cliver, 2010).Food-bornevirusesmayinfectpeoplethrough contaminatedfoodandwater.Prevalencedependson geographic area, sanitary conditions and socioeconomiclevels.Norovirusisthemostcommoncauseof food-borne illness accounting for 54 food-borne diseaseoutbreaksinrecentyears(CDC2009,Pateletal., 2009).Everyyearnewfood-bornepathogensincluded tocauseillnessinpeopleandnewoneswillbediscoveredinfuture.Someofthemareemergingandalso known pathogens can evolve and may cause more seriouspublichealthproblems(Siebengaetal.,2009, Ozkul et al., 2011). Recent studies have focused on epidemiology,reduction,inactivationanddetectionof food-borne viruses as well as application of hygiene, sanitationandHACCPprinciples. Viruses Associated with Food and Water-Borne Infections Viruses belonging to 11 families known to cause foodandwater-borneillness.Inthepasttwodecades, SARS coronavirus, West Nile virus, Nipah virus, tickborneencephalitisvirus,newgenotypesofhepatitisE, norovirus, rotavirus and highly pathogenic avian influenzaviruses(HPAI)ofsubtypesH7N7,H5N1and H1N1weretheviralagentscausingsignificantpublic health problems in people (Newell et al., 2010). The zoonotic potentials of those viruses and possible transmission via food payed particular attention to foodconsumedbypeople. Moreimportantly,thereareverywellknownviruses which causes food-and water-borne illness in people world-wide. Amongst those noroviruses, rotaviruses, hepatitisAandEviruseshavebeenmostlydocumented asfoodandwater-bornebutseveralotherviruseshave alsobeenidentifiedlikeaichivirus,astrovirus,sapovirus, enterovirus, adenovirus and others (Koopmans and Duizer, 2004, Cliver, 2010, Girones et al., 2010). Norovirus, rotavirus, adenovirus, sapovirus, aichivirus and astrovirus are the agents of acute gastro-enteritis 5 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY withdiarrheaandvomitingwhilehepatitisAandEvirusesmaycausehepatitiswithabdominalpainsandjaundice(Pateletal.,2009,Mengetal.,2010).Enteroviruses maycauseavariousdisorders,varyingfromdiarrheato meningitisandrashillnesses(Newelletal.,2010).Weare nowinasituationthatthepossibilityoftheemergence of new viruses or the evolution of old ones into new forms which affects demographic, economical, and sociologicalfactors(Siebengaetal.,2009). Importance and Characteristics of Food-borne Viruses Mostofthefood-bornevirusestransmitandspread rapidlyfromonepersontoother.Also,onlylownumber of infectious particles (10–100 for norovirus) are neededtocauseinfectioninpeople(Pateletal.,2009). Consideringveryhighnumberofvirusesshedinfeces ofinfectedpersons(106–7pergramofstoolormore) indicates the importance of fecal contamination of foodandwater(Newelletal.,2010).Theimmunityto someoffood-borneviruseslikenorovirusisnotlonglasting and there is no vaccine for some food-borne viruses at present (Donaldson et al., 2009). Enteric virusescanremaininfectiousonfoodsurfacesfor7to 10 days (Mattison et al., 2007, Patel et al., 2009). In manycountries,thereisnosystematicsurveillancefor food-borne viral diseases and viruses in food and water. Transmission Foodandwater-bornevirusillnessesareassociated with consumption of contaminated raw or undercookedfood,preparedfood,shellfishandwater(Patel et al., 2009, Girones et al., 2010). Transmission of food-borne viruses occurs mainly by the fecal-oral route and person-to-person contact. Shellfish and wateraremainreservoirfortheseviruses.Vegetables and fruits may serve as a vehicle for transmission when they are irrigated or washed with sewage-contaminated water or prepared by infected food handlers. Food-borne viral infections spread quickly on cruise ships and student campuses because of the close living environment, shared toilets, common rooms,foodhandlers,saladbars,andcanteens,and close contact mainly in hospitals (Koopmans and Duizer,2004,Pateletal.,2009,Mengetal.,2010) Diagnosis and Detection of Viruses in Food ELISA, PCR, real-time PCR (SYBR Green and Probe assays) and transmission electron microscopy (TEM)havebeenusedinthediagnosisofmanyfood borne-viralinfectionsinhumanwithvaryingsensitivities and specificities. PCR has been found to have a highersensitivitythanTEMandELISA,whilespecificitywashighestforTEM(Pateletal.,2009,Mengetal., 6 2010,Newelletal.,2010,Cliver,2010).Nostandardizedmethodsfordetectingfood-bornevirusesinfood andwateratpresentbutvariousmethodsofvirusconcentrationanddetectionhavebeenutilizedbyseveral investigators(Loisyetal.,2005,Rzezutkaetal.,2005, Rutjesetal.,2006,Gironesetal.,2010,Yilmazetal., 2011). After viral concentration, PCR and real- time PCR are the preferred methods to detect viruses in foodandwater(Loisyetal.,2005,Rutjesetal.,2006, Gironesetal.,2010,Yilmazetal.,2011).Researchers havebeenworkingtodevelopstandardizedmethods todetectvirusesinfoodandwater. Epidemiology of Food-Borne Viruses Prevalence of food-borne viral infections depends ongeographicarea,sanitaryconditionsandsocioeconomiclevels.InEurope,viralagentswereresponsible for 10.2% of the food-borne outbreaks during 2006 and were pointed out as the second most common causativeagent,afterSalmonella(EFSA, 2007). Estimates of the proportion of viral illness attributable to food are debatable but range from around 5% for hepatitis A to 12–47% for norovirus (Newell et al., 2010). Norovirus is the most common cause of food-borne illness accounting for 54 foodbornediseaseoutbreaksinrecentyears(CDC2009). Norovirusesarerecognisedasoneofthemostcommoncausesoffoodandwaterborneinfectionsworldwide causing outbreaks of gastroenteritis resulting in over 267 million cases annually (Donaldson et al., 2009).Rotavirusinfectionsarethesecondmostprevalent food-borne illness. Hepatitis A and hepatitis E viruses come after those viruses. Hepatitis A virus (HAV)infectionaccountsfor75%ofallhepatitiscases intheworld(Sohnetal.,2000)andabout1.5million symptomaticcasesofhepatitisAoccurannuallyinthe world (Ghorbani et al., 2007). Interestingly, IgG antiHEV prevalence in some industrialized countries is much higher than expected: for example, in some regionsoftheUnitedStates,upto30%ofthenormal blooddonorswerepositiveforIgGanti-HEVandmay reach to 70% in some countries (Meng 2010). In Europe, variants of hepatitis E virus seems to be spreading and causing infections in some European countries.HoweverinJapan,infectionsbysapoviruseshaveincreased.Aichiviruseshavebeendetectedin animalsandhumanrecently(Mengetal.,2010,Newell etal.,2010). Human norovirus infections occur world-wide and have been widely investigated. Although the genetic/antigenic diversity of human noroviruses is high,afewgenotype4(GII4)strainsofgeno-groupII are predominant worldwide. GII4 norovirus evolved UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL rapidly in the last 15 years and variants have been identifiedinEurope.InterestinglynewvariantsofGII4 emergedin2002,2004and2006;eachtimedisplacingtheresidentviruspopulationwithinmonthsacross Europe indicating viral evolution (Siebenga et al., 2009). The GII4/2006b strain detected in Italy and Bulgaria was also detected in a study performed in Turkishchildren(Ozkuletal.,2011).ThisstudyindicatedthatnorovirusGIIispresentinTurkishchildrenwith diarrhea.Itisimportanttoemphasizetheexistenceof two variants of GII-4 (GII4-2006b and GII4-2008), GII16 and recombinant noroviruses (GIIb/Hilversum andGIIe)strainsinIstanbul(Ozkuletal.,20011). Noroviruses and other food-borne viruses have alsobeeninvestigatedinshellfish,fooditems(vegetables, fruits, sandwiches, diried domatoes etc) and waterwithvaryingfrequencydependingonregionand country(Cliveretal.,2010,Gironesetal.,2010,Meng etal.,2010,Yilmazetal.,2010,Yilmazetal.,2011). NoVGIIwasdetectedinTurkeyin1greenonionsample and 1 tomato sample by both SYBR green and Probe based real-time RT-PCR (Yilmaz et al., 2011). Norovirus GII was also detected in mussel samples (5.3%) collected from Bosphorus, Turkey (Yilmaz et al.,2010).Surveillanceanddatacollectionarenecessary to study epidemiology of food-borne viral infections. In recent years, the Food-borne Viruses in Europenetwork(FBVE)hasdevelopedajointelectronic database to facilitate data comparison and strain nomenclature (www.rivm.nl/bnwww, Duizer et al., 2008;Koopmansetal.,2003). Prevention and Control of Food-Borne Viruses Standards for the microbiological quality control criteria for food is not sufficient to protect people against food-borne infections caused by viruses. Therefore, new standards are necessary in analyzing andpreventionoffoodsforviruses.Strategiestopreventfood-bornediseasesshouldconcentrateonearly preventionofcontaminationoffoodbyvirusescause illnessinpeople.Accordingtoexpertadviceonfoodborne viruses for Codex Alimentarius (www.who.int/foodsafety/publications/micro/mra13/e n/index.html ) there are five virus-commodity combinations for which prevention and control measurementsshouldbetakenintoaccount: 1. NorovirusesandhepatitisAinbivalvemolluscan shellfish: Surveillance and preventive measurements are necessary in production and harvesting areas (Loisyetal.,2005,Yilmazetal.,2010).Also,preventionforhepatitisAinfectionthroughvaccinationisrecommendedforfood-handlers. 2. Noroviruses and hepatitis A in fresh produce: Noroviruses and hepatitis A virus are also frequently reported in fresh produce and such as vegetables, fruitsandsaladitems(Newelletal.,2010,Yilmazetal., 2011).Therefore,thosetypeoffoodmightbecontaminatedwithvirusesduringharvestingandpollutedirrigationandwashingwater. 3. NorovirusesandhepatitisAinpreparedfoods:If theyarenotcooked;mainsourceoffood-borneviral infectionsarepreparedfoodsandready-toeatfoods contaminatedduringpreparationoffoodbyfood-handlerssheddingviruses(Newelletal.,2010,Yilmazet al., 2011). For prevention hygiene, sanitation and HACCP rules should be applied in the premises and marketsetc. 4. Rotavirusesinwaterusedforfoodpreparation: Contaminated water seems to be the major infection aswellasfoodforGroupArotavirusesGironesetal., 2010).Therefore,improvinghygieneandwaterquality willbemainpointinpreventionofrotaviraldiarrhea. 5. Emerging viruses in selected commodities: Newly emerging viruses like SARS, avian influenza, Nipah virus, tick-borne encephalitis virus and some others may come from food but efficient food-borne transmission needs to be evaluated (Newell et al., 2011). For this systematic surveillances necessary wherethosevirusesareprevalent. Conclusions and Future Challenges The true incidence, cause, detection, source and prevention (hygiene, inactivation and methods of packagingetc)offood-bornevirusesneedtobestudiedextensively.Alsostandardizedmethodsarenecessaryfordetectionofvirusesinfood.Manyresearchers andEUhavebeenworkingonthisandwasdiscussed intheCOST929meeting(FutureChallengesinFood and Environmental Virology) which was held in Istanbul in October 2011. Due to evolution of food viruses, new primers and probes are necessary to improvemoleculartechniques. Thereisaneedforqualitycontrolcriteriaforfoodborne viruses. Strategies to prevent food-borne viral infections should concentrate on prevention of contaminationoffoodearlyinthefoodchainduringpreharvesting,harvesting,processing,washingandirrigation. 7 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY REFERENCES Donaldson EF, Lindesmith LC, Lobue AD, Baric RS. 2008. Norovirus pathogenesis: mechanisms of persistence and immune evasioninhumanpopulations.ImmunolRev.225:190-211. EFSA:2007.ECDCreportfor2007. Ghorbani GA, Alavian SM, Esfahani AA, Assari SH. 2007. SeroepidemiologyofhepatitisAvirusinIraniansoldiers.HepatMon, 7:121–124. GironesR,FerrúsMA,AlonsoJL,Rodriguez-ManzanoJ,Calgua B, Corrêa Ade A, Hundesa A, Carratala A, Bofill-Mas S. 2010. Molecular detection of pathogens in water--the pros and cons of moleculartechniques.Review,WaterRes.44(15):4325-4339. Loisy F, Atmar RL, Guillon P, Le Cann P, Pommepuy M, Le Guyader FS. 2005. Real-time RT-PCR for norovirus screening in shellfish.JVirolMethods,123:1-7. MattisonK,KarthikeyanK,AbebeM,MalikN,SattarSA,Farber JM,BidawidS.2007.Survivalofcalicivirusinfoodsandonsurfaces: experiments with feline calicivirus as a surrogate fornorovirus. J. FoodProt.70:500–503. MengXJ.2010.HepatitisEvirus:Animalreservoirsandzoonoticrisk.Review.VetMicrobiol.140(2010):256–265. NewellDG,KoopmansM,VerhoefL,DuizerE,Aidara-KaneA, SprongH,OpsteeghM,LangelaarM,ThrefallJ,ScheutzF,vander GiessenJ,KruseH.2010. Food-bornediseases-thechallengesof20yearsagostillpersist while new ones continue to emerge. Review. Int J Food Microbiol.30;139Suppl1:S3-15. OzkulAA,KocazeybekBS,TuranN,ReuterG,BostanK,Yilmaz A,AltanE,UyunmazG,KaraköseAR,MuratogluK,ElevliM,Helps 8 CR,YilmazH.2011.FrequencyandphylogenyofnorovirusindiarrheicchildreninIstanbul,Turkey.JClinVirol.[Epubaheadofprint] PatelMM,HallAJ,VinjéJ,ParasharUD.2009.Noroviruses:a comprehensivereview.JClinVirol.44:1-8. Rutjes SA, Lodder-Verschoor F, van der Poel WH, vanDuijnhoven YT, de Roda Husman AM. 2006. Detection ofnoroviruses in foods: a study on virus extraction procedures in foodsimplicatedinoutbreaksofhumangastroenteritis.JFoodProt. 69:1949–1956. Rzezutka A, Alotaibi M, D’Agostino M, Cook N. 2005. Acentrifugation-basedmethodforextractionofnorovirusfromraspberries.JFoodProt.68:1923–1925. Sohn YM, Rho HO, Park MS, Park JH, Choi BY, Ki M, et al. 2004.ThechangingepidemiologyofhepatitisAinchildrenandthe consideration of active immunization in Korea. Yonsei Med J, 41(1):34–39. SiebengaJJ,VennemaH,ZhengDP,VinjéJ,LeeBE,PangXL,et al.2009.Norovirusillnessisaglobalproblem:emergenceandspread ofnorovirusGII.4variants,2001-2007.JInfectDis.200:802-12. YilmazH,BostanK,TuranN,MuratogluK,YılmazA,OzkulAA, Kocazeybek B, Helps CR. 2010. Real-Time PCR Detection of Norovirus in Mussels Collected from the Bosphorus in Istanbul, Turkey.FoodEnvironVirol.2:64-68. YilmazA,BostanK,AltanE,MuratogluK,TuranN,TanD,Helps C, Yilmaz H. 2011. Investigations on the Frequency of Norovirus Contamination of Ready-to-Eat Food Items in Istanbul, Turkey, by Using Real-Time Reverse Transcription PCR. (2011). J Food Prot. 74(5):840-843. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL ExtractionandAnalysisof PesticideResiduesin Beeswax Balmumunda Pestisit Kalıntılarının Ekstraksiyonu ve Analizi Özge Çetinkaya AÇAR*, Sevilay KIRIŞ, Fazıl DİLER, Ayşe AVCI Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı, Kalıntı Bölümü, Pestisit Birimi ABSTRACT Beeswaxisoneoftheimportantbeeproductsproducedbytheworkerbeesandisusedasaconstruction materialforthecombs.Waxmanufacturewasperformedbyrecyclingoldcombsandpiecesofwax.Apartfrom itsuseforfoundationsinbeekeeping,beeswaxisalsoextensivelyusedincosmeticandpharmaceuticalindustries,candlemaking,artandformanyotherpurposes.Honeyandbeeproductshavetheimageofbeingnatural,healthyandcleanandbeekeepersandvariousindustriesbenefitfromthishealthyandpureimage.However, todaybeeproductsareproducedinanenvironmentpollutedbydifferentsourcesofcontaminationandresults ofsurveyshaveshownthatresiduesarewidelypresentinbeeswax.Therearetwomainsourcesofpesticide residues in beeswax: apicultural and environmental. Most of the studies on analysis of pesticide residues in beeswaxhavebeenperformedbygaschromatography(GC)withmostlyelectroncapturedetection(ECD),after carryingoutsamplepreparationproceduresmainlybasedonliquid/liquidpartitioningfollowedbysolidphase * Sorumlu yazar : oacar@ugrl.gov.tr ozgecetinkaya@yahoo.com Adres : Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı, Kalıntı Bölümü, Pestisit Birimi FSM Bulvarı Tarım Kampüsü No:70 Yenimahalle/Ankara Telefon : 327 41 81/1186 Faks: 327 41 56 9 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY extraction(SPE)performedcommonlybyFlorisilcolumns.Massspectrometric(MS)detectionwasalsousedin differentstudies.Afewstudieswithhighperformanceliquidchromatography(HPLC)werealsoreported.The present study summarizes the presence and extraction/analysis methods of different pesticide residues in beeswax. Keywords: Beeswax,pesticideresidues,extraction,analysis ÖZET Balmumuişçiarılartarafındanüretilenönemlibirarıürünlerindenbirisidirvepetekyapımındayapımalzemesiolarakkullanılır.Ticaribalmumu,eskipetekvebalmumuparçalarınınyenidenişlenmesiileüretilir.Arıcılıktesislerindekibukullanımıdışında,balmumukozmetikveilaçsanayinde,mumyapımında,sanattavediğerbirçok amaçlayaygınolarakkullanılmaktadır.Balvearıcılıkürünleridoğal,sağlıklıvetemizürünlerkimliğinesahiptirve arıcılarveçeşitliendüstrikollarıbusağlıklıvesafürünimajındanfaydalanırlar.Ancak,günümüzdearıcılıkürünlerifarklıkontaminasyonkaynaklarıtarafındankirletilmişbirçevredeüretilmektedirvetaramasonuçlarıbalmumundayüksekorandakalıntıbulunduğunugöstermektedir.Balmumundapestisitkalıntılarınınikitemelkaynağı vardır:Arıcılıktangelenkalıntılarveçevredengelenkalıntılar.Balmumundapestisitkalıntılarıanaliziçalışmalarının birçoğu,genelliklesıvı/sıvıdağılımıprensibinedayalıörnekhazırlamaprosedürlerinitakibenuygulanan,Florisil kolonlarınkullanıldığıkatıfazekstraksiyonunun(SPE)ardından,elektronyakalamadedektörü(ECD)içerengaz kromatografisi (GC) sistemleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Farklı çalışmalarda kütle spektrometrisi (MS) de kullanılmıştır.Yüksekperformanslısıvıkromatografisinin(HPLC)kullanıldığıbirkaççalışmadabildirilmiştir.Bu çalışmadabalmumundafarklıpestisitkalıntılarınınvarlığıveekstraksiyon/analizyöntemleriözetlenmektedir. Anahtar kelimeler: Balmumu,pesitsitkalıntıları,ekstraksiyon,analiz 1. INTRODUCTION Honeyandbeeproductshavetheimageofbeing natural, healthy and clean. Beekeepers and various industries benefit from this healthy and pure image that bee products present to the public. However, today bee products are produced in an environment polluted by different sources of contamination. Contamination of bee products with pesticides has beenwidelydocumentedformanyyears.Suchdocuments will damage the good image of bee products; thusitisimportantforbeekeeperstominimizeoreliminate the different contamination sources (Bogdanov,2006,Wallner,1999). 1.1.Beeswax Beeswaxisproducedbythewaxglandsofworker bees and is used as a construction material for the combs.Succesfullcombmanagementisanimportant requirement for the beekeeping. Each year beekeepers should discard old combs out of the hive, thus stimulatingbeestobuildnewcombs.Oldcombsand crudewaxaretherawproductsofthewaxmanufacture.Thus,alloldcombsandpiecesofwaxaresuppliedtowaxmanufacturersforrecyclingintopurewax (Bogdanov,2011).Apartfromitsuseforfoundationsin beekeeping,beeswaxisalsoextensivelyusedincosmetic and pharmaceutical industries, candle making, artandformanyotherpurposes(Bogdanov,2004). 10 1.2. Manufacture of beeswax Worldwide, beeswax is produced by specialized beeswax manufacturers. Beekeepers provide either oldcombsorcrudewaxtothesemanufacturers.The good quality of the beeswax greatly depends on the production method. Beeswax is processed in two steps: in the first step the wax is extracted and cleaned;inthesecondstepitispurified.Therearetwo waxextractionmethods:meltingandchemicalextraction.Waxcanbemeltedbyboilinginwater,bysteam or by heat from electrical or solar power. Chemical extraction by solvents is feasible only in laboratory where small scale wax production is needed (Bogdanov,2004,Bogdanov,2011).Thewaxrecovery depends on the combs and the method used. Generally,recoveryfromoldcombsarearound50%. Forindustrialpurposes,beeswaxarepurifiedbyfiltrationandcentrifugation(Bogdanov,2011). 1.3. Composition of beeswax Beeswaxisanextremelycomplexmaterialcontainingover300differentsubstances.Itmainlyconsistsof complex mixtures of monoesters (35%), diesters (12%), hydrocarbons (14%), free fatty acids (12%), hydroxy polyesters (8%), hydroxy monoesters (4%), triesters(3%),acidpolyesters(2%),acidesters(1%), freealcohols(1%)andsomeunidentifiedcompounds (6%)(Tutkun,2000;Sorkunetal.,2010;Serra-Bonvehi UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL and Orantes-Bermejo, 2010; Aichholz and Lorbeer, 1999;Bogdanov,2004).Purebeeswaxiswhitebutthe presence of polen and propolis causes it to become yellow. For special purposes, beeswax is refined by bleachingprocesswithdiatomaceousearthandactivated carbon (Serra-Bonvehí and Orantes-Bermejo, 2010). 2. PESTICIDE RESIDUES IN BEESWAX 2.1. Sources of pesticide residues in beeswax Results of surveys have shown that residues are widelypresentinbeeswax(Wallner,1999,Bogdanovet al.,1998a,Tananakietal.,2006).Thesourcesofpesticideresiduesinbeeswaxcanroughlybedividedinto two:apiculturalandenvironmental.AmongtheapiculturalsourcesareacaricidesappliedforVarroacontrol andamongtheenvironmentalsourcespesticidesused inthesurroundingcropsareprimarilyimportant. 2.1.1. Apicultural sources Themainsourcesofpesticideresiduesinbeeswax are acaricides applied against Varroasis, a disease causedbyparasiticmiteVarroadestructor.Varroasis ispresentlyconsideredthemajorthreatforapiculture throughout the world (Rosenkranz et al.,2010, Adamczyketal.,2010).Thismitecausesacrippling of bees and a decrease in the colony, which can sometimesleadtoitsbreakdown,andcanalsotransmitviraldiseases(Rosenkranzetal.,2010).Inorderto preventcolonylosses,beekeepersmustdecreasethe numberofmitesintheircoloniesandthemostwidely used method is the chemical control with synthetic acaricides(Adamczyketal.,2010). Acaricides can be divided basically into two groups:Firstgroupisthemostwidelyusedlipophilic synthetic acaricides. Second group is the group of non-toxic acaricides such as thymol and organic acids,whichareallowedtouseinorganicbeekeeping. Fat-soluble subtances mainly accumulate in wax, while water-soluble substances accumulate more in honey. Most acaricides used for the control of Varroasisarefatsoluble,non-volatileandaccumulate inbeeswax(Bogdanovetal.,2003;Serra-Bonvehíand Orantes-Bermejo,2010).Thefrequentlydetectedacaricides in beeswax include: fluvalinate (Bogdanov et al.,1998a, Frison et al., 1999, Tsigouri, 2000, Bogdanovetal.,2003,Jiménezetal.,2004,Jiménezet al.,2005, Adamczyk et al.,2007, Serra-Bonvehí and Orantes-Bermejo,2010, Adamczyk et al.,2010, Mullin et al.,2010), coumaphos (Bogdanov et al.,1998a, Bogdanovetal.,2003,Adamczyketal.,2007,Mullinet al.,2010), bromopropylate (Korta et al.,2003, Bogdanov et al.,2003, Adamczyk et al.,2007), chlor- fenvinphos(Kortaetal.,2003),flumethrin(Bogdanovet al.,2003), amitraz (Korta et al.,2003), tetradifon (Wallner, 1997, Mullin et al.,2010), chlordimeform (Korta et al.,2003), cymiazole (Korta et al.,2003), acrinathrin (Vesely et al., 1988, Szerletics Túri and SzalaiMátray,2003).Duetothepersistenceofsynthetic acaricides, mites, resistent to pyrethroids and coumaphoshaveappearedinmanycountriesandthis hadledtotheuseofalternativecontrolmeasureswith non-toxic substances such as thymol and organic acids for Varroa destructor control worldwide (Bogdanov,2003,Nozaletal.,2002) Pesticides applied to control wax moth Galleria mellonella during the storage of beeswax combs are the other sources of pesticide residues in beeswax. Some beekeepers use para-dichlorobenzene (PDCB) forthecontrolofwaxmoth(Wallner,1992,Bogdanov et al.,2004; Tananaki et al.,2006). Other toxic substances used for wax moth control are naphthalene and 1,2-dibromoethane (DBE) (Tananaki et al.,2006, EC,2001). Ascospheriosis is another disease caused by the mite Ascosphera apis that effects the larvae of the honeybee,resultinginthemajormortalityinthecolony and economical losses, not only to the apiarists but also to the surrounding farmers through pollination. Thefungicidesbenomylandcarbendazimseemtobe thetwoofthemostsuitablechemicalstocontrolthe disease(Bernaletal.,1997). 2.1.2. Environmental sources Contaminants from environmental sources (pesticides,heavymetals,bacteriaetc.)canreachthebee products by air, water, plants and soil and then be transported into the bee hive by the bees (Bogdanov,2003). Agricultural pesticides used in the surrounding crops of beehives result in pesticide residues in beeswax. Analysis of parathion methyl (RossandHarvey,1981),bromofenvinphos(NowackaKrukowskaandLudwicki,1999),DDE(JanandČerne, 1993),benomylandcarbendazime(Bernaletal.,1997) in beeswax were reported. Presence of azinphosmethyl, chlorpyriphos, cyfluthrin, cypermethrin, deltamethrin, endosulfan, fenitrothion, lindane, malathion, parathion, tau-fluvalinate, procymidone and vinclozolin was reported in a survey study performedinFrance,inwhichtau-fluvalinate,coumaphos and endosulfan were reported to be the most frequentlyoccuringresiduesandcoumaphosinthehighest average quantities (Chauzat and Faucon, 2007). Mullinetal.(2010)reportedthedetectionofapproximately90pesticidesandmetabolitesinwaxsamples from North American bee colonies and emphasized 11 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY thathoneybeesacrossNorthAmericaareextensively exposedtomultiplepesticides. 2.2.The importance of presence of pesticide residues in beeswax Beeswaxhasalargecapacitytoholdcontaminants andmostcontaminantsarestableandremainpractically unchanged in the purified beeswax (SerraBonvehiandOrantes-Bermejo,2010).Theuseofsynthetic lipophilic acaricides leads to accumulation of thesesubstancesinbeeswaxandtheresiduesinwax areverypersistentandtheacaricideleveldropsvery slowlyafterterminationofthetreatment(Bogdanovet al.,1998b). Old beeswax were recycled to produce newonesandrecyclingofoldwaxcombsthrougha processthatliqufiesitdoesnotchangetheconcentrationofpesticidestoanysignificantdegree,exceptfor unstableoneslikeamitraz,chlordimeformetc.(SerraBonvehiandOrantes-Bermejo,2010).Longtermstudiesinbeeswaxclearlyshowedthat,contaminationof recycledbeeswaxafteracertainacaricidestartstobe intensivelyusedisratherfast.Ontheotherhand,ifan acaricideisnolongerused,ittakesalongtimeforthe residuestodisappear(Bogdanovetal.,1998a).Beside the use in beekeeping, great amont of beeswax are processedforpharmaceuticalpurposesorforthefood andcosmeticindustries,sothepresenceofpesticide residuescausesseriosproblems(Wallner,1999). 3. EXTRACTION AND ANALYSIS METHODS OF PESTICIDE RESIDUES IN BEESWAX The main steps of analysis of pesticide residues, especiallyacaricidesinbeeswaxwereshowninFigure1. Beeswax sample Sample pretreatment Extraction of analytes Clean-up Final determination Figure 1. The main steps of analytical procedures applied in determination of pesticide residues, especially acaricides in beeswax samples 12 Table1summarizestheextractionandanalysismethodsreportedintheliteratureforthedeterminationof various pesticides in beeswax. As can be seen from the Table 1, most of the studies about pesticide residues in beeswax have been performed by gas chromatography (GC) with mostly electron capture detection(ECD),aftercarryingoutsamplepreparation procedures mainly based on liquid/liquid partitioning followed by solid phase extraction (SPE) performed commonlybyFlorisilcolumns(Bogdanovetal.,2004, Jiménezetal.,2005).Massspectrometric(MS)detection was also used in different studies (Frison et al.,1999,Kortaetal.,2003,Jiménezetal.2005).Afew studieswithhighperformanceliquidchromatography (HPLC) were also reported (Bernal et al.,1997, Adamczyketal.,2007). Themainstepsofanalyticalproceduresappliedin determination of pesticide residues in beeswax samplesweresummarizedbelow: 3.1. Sample pretreatment Inmostofthestudies,beeswaxsampleswerepretreated in order to remove the impurities such as honey,bees,polenandanydebris.Themostcommon method to remove the impurities was to boil the beeswax-watermixtureforaperiodoftimeandrepeat the procedure with fresh water for several times. By this way, impurities were dissolved in water and placedatthebottomofthesolidifiedbeeswax,which is less dense than water. Impurities were then removedwithascraper(Jiménezetal.,2004,Frisonet al.,1999, Jiménez et al.,2005). An alternative procedurewastowashthebeeswaxwithdistilledwaterand dry in an oven at about 40-50 °C (Adamczyk et al.,2007). 3.2. Extraction of analytes Extraction of beeswax samples was commonly performed by dissolving beeswax in an organic solvent, most commonly in n-hexane (Bogdanov et al.,1998, Tsigouri et al.,2000, Bogdanov et al.,2003, Jiménez et al.,2004, Jiménez et al.,2005), isooctane (Adamczyk et al.,2007), ethanol (Bogdanov et al.,2004), acetonitrile (Frison et al.,1999), methanol (Kortaetal.,2003)orcombinationsofthesesolvents; followed by either heating (Adamczyk et al.,2007) or keepinginultrasonicbathforaperiodoftime(Tsigouri et al.,2000, Bogdanov et al.,2003, Korta et al.,2003, Bogdanov et al.,2004). In the study conducted by Bogdanov et al. (1998b) in which thymol residues in honey and wax were examined, wax samples were homogenized by grinding while frozen with a coffee millbeforedissolvinginethanol. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL Repeatedfreezing,subsequentcoldcentrifugation anddecantationoftheclearsupernatantwasacommonly applied procedure, firstly described by Zimmermann et al. (1993) and then modified by Bogdanov et al.(1998a), in order to remove the high molecularweigtwaxcomponents. 3.3.Clean-up Solid phase extraction (SPE) was commonly used as a clean-up procedure. The clean-up technique describedbyBogdanovetal.(1998a),inwhichFlorisil cartridges were used, was the most common techniquewhichwaslatermodifiedandadaptedbyseveralresearchers(Tsigourietal.,2000,Frisonetal,1999, Adamczyk et al.,2007). Alternatively C18 cartridges wereused(Kortaetal.,2003).Bogdanovetal.(2004) used C18 cartridges for the analysis of paradichlorobenzene. Jiménez et al. (2004) studied on analysisoflipophilicpesticidesinbothbleachedand non-bleachedbeeswaxandassayeddifferentsample preparation and solid-phase extraction (SPE) methods.FortheoptimizationofSPEandclean-upprocedure,theystudiedwithdifferentcommercialcartridges and their combinations and also Florisil packed columns.Theyreportedthemostadvisableprocedure fortheanalysisofbleachedbeeswaxastheliquid-liquidextraction,followedornotbyaSPEonpolymeric cartridges as a clean-up mode. The precision was reportedtobenotgoodintheuseofFlorisil-packed columns. For the non-bleached beeswax samples, new clean-up procedures was necessary in order to remove interfering compounds and combination of a low-capacity octadecylsilane (ODS) cartridge before the polymeric cartridge was advised to remove the interferences(Jiménezetal.,2004). Nozaletal.(2002)recommendedanalternativedistillationprocedurebeusedfortheanalysisofbeeswax samples, in which the beeswax-water mixture was heatedandthedistillatewastrappedintoaSPEcartridge. 3.4.Determination of analytes The most commonly used analytical systems for the determination of residues of beeswax were gas chromatographywithelectroncapturedetection(GCECD) (Bogdanov et al.,1998a, Tsigouri et al.,2000, Bogdanov et al.,2003, Jiménez et al.,2004). Flame ionizationdedector(FID)wasalsousedfortheanaly- sis of certain residues like para-dichlorobenzene (Bogdanov et al.,2004), thymol (Bogdanov et al.,1998b,Nozaletal.,2002),eucalyptol,menthol,camphor(Nozaletal.,2002) Jiménez and co-workers reported a revised method in which GC/MS was used instead of GCECD. The selective detection in SIM mode allowed them to remove the clean-up step. They analyzed totally15lipophiliccontaminantsinbeeswax(Jiménez etal.,2005).GC/MSmethodwasalsoreportedforthe analysisoffluvalinate(Frisonetal.,1999)andformultiresidueanalysisofamitrazresidues,bromopropylate, chlordimeform, cymiazole, chlorfenvinphos (Korta et al,2003).Intheframeofasurveystudyperformedin France,inwhichthepresenceoftotally18pesiticide residues in beeswax were investigated, GC/MS/MS systenwasusedforthechromatographicmultiresidue analysis(ChauzatandFaucon,2007). 4. PREVENTIVE MEASURES AGAINST CONTAMINATION OF BEESWAX Forthebestbeeswaxquality,itisobviousthatthe use of synthetic chemicals in beekeeping should be kept minimal. The use of alternative Varroa control preventstheacaricideresidues.Toalternatethecompoundsusedandtoselectnaturalsubstancesthatdo notcarryrisksfortheconsumeristhetrendapproach to prevent residues. Organic acids such as formic, lacticoroxalicandalsotheuseofsomecompounds ofessentialoilsareamongthealternativecompounds on which the attention has been focused (Nozal et al.,2002). Additionally,waxcanbeprotectedfromwaxmoths by simple physical or chemical measures; such as, storingthecombsinacoolplace(<15°C)atgoodair circulation, freezing the comb for several hours depending on the freezing temperature, heating the comb at about 50 °C for approximately one hour or treating by non-toxic chemicals such as sulphur, aceticacid,formicacid(Bogdanov,2011). Applyingthepesticidesoutsidethebloomperiod, or at least not during the foraging time of bees and placingthehivesmorethan3kmawayfromagriculturalplanttreatedwithpesticidesareamongthepreventive measures to avoid environmental residues (Bogdanov,2004). 13 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY Table 1. Extraction and analysis methods reported in the literature for the determination of various pesticides in beeswax Analytes Sample Pretreatment Benomyl, carbendazim --- Bromopropylate, coumaphos, fluvalinate, flumethrin --- •Heatbeeswax for3hat50°C Fluvalinate •Soakinwater withatleast threechanges ofwater •Airdrythe finalwaxina glasscontainer 14 Extraction Clean- Final determinaReference up tion/ detection •Add1mlof0.05MHCland15 mlmethanolover1gbeeswax •Shakefor15min •Centrifugateanddecant supernatant --•Repeatextractionwith15ml methanol •Combinesupernatantsand evaporatetodryness •Dissolvetheresiduein2mlof methanolandfilter •Dissolve1.0gbeeswaxin10ml hexane •Extractinultrasonicbathfor45 min •Placesampleindeep-freezer foratleast1.5h SPE•Centrifugateat10000xgfor15 Florisil minat-5°C •Decantsupernatant •Repeatfreezingand centrifugation •Decantsupernatant •Add25gofanhydroussodium sulfateon10gofbeeswax •Dissolvein100mlof acetonitrile •Blendfor1min •Filterundervacuum •Repeatextractiontwicewith 25mlofacetonitrile •Rinsewith10mlofacetonitrile •Transferthefiltratetoa separatoryfunnelalongwith 750mlofwater,5gsodium SPEchloride,100mlof5% dichloromethane:petroleumether Florisil andshake •Filtertheetherlayerover2g anhydroussodiumsulfate •Repeatextractionwith50mlof 5%dichloromethane:petroleum ether •Rinsewith10mlofpetroleum etherandcombineextracts •Evaporatetheextractto dryness •Dissolvetheresiduein10mlof petroleumether HPLC Bernalet al.(1997) GC-ECD Bogdanov etal. (1998a) GC/MS Frisonet al.(1999) UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL Table 1. Extraction and analysis methods reported in the literature for the determination of various pesticides in beeswax (continued) Analytes Sample Pretreatment Extraction Clean- Final determination/ up detection Reference •Dissolve0.5gbeeswaxin 3.5mln-hexane Fluvalinate --- •Extractinultrasonicbath for20minatroom temperature SPEFlorisil GC-ECD Tsigourietal. (2000) SPEC18 GC/MS Kortaetal. (2003) SPEFlorisil GC-ECD Bogdanovet al.(2003) SPEC18 GC-FID Bogdanovet al.(2004) •ApplyextracttoExtrelut 3extractioncolumn Amitrazresidues, bromopropylate, chlordimeform, cymiazole, chlorfenvinphos --- Bromopropylate, fluvalinate, coumaphos, flumethrin --- Paradichlorobenzene --- •Dissolve2gofbeeswax in15mlofmethanol •Extractinultrasonicbath for1hatroomtemperature •Centrifugateat9000xgfor 20minat20°C •Decantsupernatantand placeindeep-freezerforat least2h •Centrifugateat 10000xgfor15minat-4°C •Decantsupernatant •Mix7mlofsupernatant wih63mloftris (hydroxymethyl)aminomethanebuffer •Dissolve1.0gbeeswaxin 10mlhexane •Extractinultrasonicbath for45min •Placesampleindeepfreezerforatleast1.5h •Centrifugateat10000xg for15minat-5°C •Decantsupernatantand placeagainindeep-freezer foratleast4h •Centrifugateat 10000xgfor15minat-5°C •Decantsupernatantand warmtoroomtemperature •Dissolve1gofground beeswaxin10mlethanol •Extractinultrasonicbath for1h •Centrifugatefor20minat 4°C •Decantsupernatantand freeze •Centrifugatefor20minat 4°C •Decantsupernatant 15 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY Table 1. Extraction and analysis methods reported in the literature for the determination of various pesticides in beeswax (continued) Analytes Lindane,chlorpyriphos,z-chlorfenvinphos,endosulfanAandB,44’-DDE,4,4’-TDE, acrinathrine, bromopropylate, tetradifon, coumaphos, fluvalinate Sample Pretreatment •Boilwaterbeeswaxmixture for20min. •Substitutewater andheatagain. •Remove impuritieswitha scraper. Extraction Clean-up •Dissolve0.1gbeeswax in10mln-hexane SPE•Add10mlacetonitrile Combined andshakefor15min ODS•Add2mlmethanolto polymeric improvetheseparationof cartridges phases •Collectacetonitrilephase •Dissolve0.1gbeeswax in10mln-hexane •Add10mlacetonitrile Chlordimeform, andshakefor15min chlorfenvinphos, •Coolatroom •Add2mlmethanolto bromopropylate, temperature improvetheseparationof coumaphos, •Remove phases tetradifon, impuritieswitha •Collectacetonitrilephase acrinathrin, scraper. andevaporate fluvalinate •Repeatthe •Dissolvetheresiduein1 treatmenttwice mlacetoneandpass more throughaPTFEfilter •Dissolve0.2gbeeswaxin 10mlisooctane •Washwithwater Fluvalinate, •Heatupto70°Cfor5min. onacolanderover coumaphos, •Coldcentrifugation bromopropylate, abeaker at-10°Cfor15min 4-4’-dibromoben- •Dryinovenat •Twostepsmorewith6ml zophenone 40°Cfor2-4h. isooctane •Combinesupernatants •Dissolve2gbeeswaxin 40mlhexane •Extractinultrasonicbath Azinphos-methyl, byheatingat40°C chlorpyrifos, •Freezeandcentrifugate coumaphos, at1424xgfor15min cyfluthrin, •Decantsupernatantand cypermethrin, evaporateat40°Cuntil6 deltamethrin, mlremained endosulfan, fenitrothion, •Add6mlhexaneand fenthion,lindane, --then20mlhexane: malathion, acetonitrile(1:9) methidathion, •Shakeandallowto mevinphos, separate parathin, •Collectacetonitrilephase parathion-methyl, •Extarcthexanefraction tau-fluvalinate, again procymidone, •Collectacetonitrile vinclozolin phasestogetherand concentrateto2mlon rotaryevaporator Final determinaReference tion/ detection GC-ECD Jiménezet al.(2004) --- GC/MS Jiménezet al.(2005) SPEFlorisil HPLC-DAD Adamczyk etal.(2007) GC/MS/MS Chauzat andFaucon (2007) •Boilwaterbeeswaxmixture for20min. 16 SPEC18 UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL Table 1. Extraction and analysis methods reported in the literature for the determination of various pesticides in beeswax (continued) Analytes Sample Pretreatment Chlorfenvinphos, fluvalinate, amitraz, bromopropylate, acrinathrin, flumethrin, coumaphos, chlorpyrifos, chlordimeform, endosulfan, malathion Extraction Clean-up Final determination/ detection Reference SPE-Florisil GC-μECD/MS Serra-Bonvehi andOrantesBermejo,(2010) •Dissolve0.2g beeswaxin3ml hexane •Heatat50°Cfor 3min •Shakegently --- •Centrifugateat 3300xgfor15min at-5°C •Decantsupernatant •Repeatextraction twicemore •Collect supernatants SPE:SolidPhaseExtraction;GC:Gaschromatography;ECD:ElectronCaptureDedector;FID:FlameIonization Dedector;HPLC:HighPerformanceLiquidChromatography;DAD:DiodeArrayDedector;ODS: Octadecylsilane;MS:MassSpectrometry;PCB:Polychlorinatedbiphenyl REFERENCES Adamczyk S., Lázaro R., Pérez-Arquille C., Herrera A. 2007. Determinationofsyntheticacaricidesresiduesinbeeswaxbyhighperformanceliquidchromatographywithphotodiodearraydetector. AnalyticaChimicaActa581:95-101. AdamczykS.,LázaroR.,Pérez-ArquilleC.,BayarriS.,HerreraA. 2010.Impactoftheuseoffluvalinateondifferenttypesofbeeswax from Spanish hives. Archives of Environment Contamination and Toxicology58:733-739. AichholzR.,LorbeerE.1999.Investigationofcombwaxofhoneybees with high-temperature gas chromatography and high-temperaturegaschromatography–chemicalionizationmassspectrometry I. High-temperature gas chromatography. Journal of CromatographyA855:601-615. Bernal J.L., del Nozal M.J., Toribio L., Jiménez J.J., Atienza J.1997.High-performanceliquidchromatographicdeterminationof benomylandcarbendazimresiduesinapiariansamples.Journalof ChromatographyA787:129-136. Bogdanov S. 2004. Quality standards of pollen and beeswax. Apiacta38:334-341. Bogdanov, S. 2011. Beeswax: Production, Properties, Composition and Control. In Beewax Book. Erişim adresi: http://www.bee-hexagon.net/en/protected-sidV2F4Qm9vazIucGRm.htm,Erişimtarihi04.06.2011. BogdanovS.,KilchenmannV.,BütikoferU.2003.Determination of acaricide residues in beeswax: Collaborative study. Apiacta 38:235-245. Bogdanov S., Kilchenmann V., Imdorf A.1998a. Acaricide residues in some bee products. Journal of Apicultural Research 37(2):57-67. Bogdanov S., Imdorf A., Kilchenmann V. 1998b. Residues in waxandhoneyafterApilifeVAR®treatment.Apidologie29:513-524. Bogdanov S., Kilchenmann V., Seiler K., Pfefferli H., Frey T., RouxB.,WenkP.,NoserJ.2004.Residuesofpara-dichlorobenzene inhoneyandbeeswax.JournalofApiculturalResearch43(1):14-16. Bogdanov S.2006.Contaminats of bee products. Apidologie 37:1-18. ChauzatM.P.,FauconJ.P.2007.Pesticideresiduesinbeeswax samples collected from honey bee colonies (Apis mellifera L.) in France.PestManagementScience63:1100-1106. EC,2001.FinalreportofamissioncarriedoutinTurkeyfrom8 to12October2001,inordertoevaluatethecontrolofresiduesin live animals and animal products, Report No:3389. EC Food and Veterinary Office, Brussels (BELGIUM); Available from: http://ec.europa.eu/food/fs/inspections/vi/reports/turkey/vi_rep_tur k_3389-2001_en.pdf FrisonS.,BreitkreitzW.,CurrieR.,NelsonD.,SpornsP.1999. TheanalysisoffluvalinateinbeeswaxusingGC/MS.FoodResearch International32:35-41. Jan J., Černe K., 1993. Distribution of some organochlorine compounds(PCB,CBz,andDDE)inbeeswaxandhoney.Bulletinof EnvironmentalContaminationandToxicology51(5):640-646. JiménezJ.J.,BernalJ.L.,NozalM.J.,AlonsoC.2004.Liquid-liquidextractionfollowedbysolid-phaseextractionforthedetermina- 17 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY tion of lipophilic pesticides in beeswax by gas chromatographyelectroncapturedetectionandmatrix-matchedcalibration.Journal ofChromatographyA1048:89-97. Serra-BonvehiJ.,Orantes-BermejoJ.2010.Acaricidesandtheir residues in Spanish commercial beeswax. Pest Management Science66:1230-1235. Jiménez J.J., Bernal J.L., Nozal M.J., Martin M.T. 2005. Residuesoforganiccontaminantsinbeeswax.EuropeanJournalof LipidScienceandTechnology107:896-902. Sorkun K., Yılmaz B., Özkırım A., Özkök A., Gençay Ö. Bölükbaşı D.N. 2010. Yaşam İçin Arılar. Türkiye Arı Yetiştiricileri MerkezBirliğiYayınNo:3.Ankara. Korta E., Bakkali A., Berrueta L.A., Gallo B., Vicente F., Bogdanov S.2003. Determination of amitraz and other acaricide residuesinbeeswax.AnalyticaChimicaActa475:97-103. SzerleticsTúriM,SzalaiMátrayE.2003.Honeyandwaxanalysisforachrinathrinresidues.Apiacta38:34-39. Mullin C.A., Frazier M, Frazier J.L., Ashcraft S, Simonds R, vanEngelsdorph D., Pettis J.S.2010. High levels of miticides and agrochemicals in North American apiaries: Implications for honey bee health. PLoS ONE 5(3): e9754. doi:10.1371/journal.pone.0009754 Nowacka-Krukowska H, Ludwicki J.K. 1999. Determination of bromfenvinphos in bee products. Part II. Beeswax and propolis. ChemiaAnalityczna44(2):235-242. Tananaki C., Thrasyvoulou A., Karazafiris E., Zotou A. 2006. Contaminationofhoneybychemicalsappliedtoprotecthoneybee combs from wax-moth (Galleria mellonella L.). Food Additives and Contaminants23(2):159-163. Tsigouri A. 2000.Determination of fluvalinate residues in beeswax by gas chromatography with electron-capture detection. JournalofAOACInternational83(5):1225-1228. TutkunE.2000.TeknikArıcılıkElKitabı.TürkiyeKalkınmaVakfı YayınNo:6.Ankara. NozalM.J.,BernalJ.L.,JiménezJ.J.,GonzálezM.J.,HigesM. 2002. Extraction of thymol, eucalyptol, menthol and camphor residues from honey and beeswax- Determination by gas chromatography with flame ionization detection. Journal of ChromatographyA954:207-215. VeselyV.,MalonovaH.,TiteraD.1988.Acrinathrin,aneffective varroacide and its residues in stores, honey and wax. Apidologie 26:321-322. Rosenkranz P., Aumeier P., Ziegelmann B. 2010. Biology and controlofVarroadestructor.JournalofIntervebratePathology103: S96-S119. Wallner K. 1997. The actual beeswax quality in foundations in themarket.Apidologie28:168-171. Ross B., Harvey A.J.,1981, A Rapid, inexpensive, quantitative procedure for the extraction and analyses of Penncap-M (methyl parathion) from honeybees (Apis mellifera L.), beeswax and polen. JournalofAgriculturalandFoodChemistry29:1095-1096. 18 WallnerK.1992.TheresiduesofP-dichlorobenzeneinwaxand honey.AmericanBeeJournal132(8):538-541. Wallner ,K. 1999. Varroacides and their residues in bee products.Apidologie30:235-248. Zimmermann S., Gierschner K.H., Vorwohl G.1993. Bestimmung vonbromopropylat,4-4-dibrombenzophenon,coumaphosundfluvalinatinbienenwachs.DeutscheLebensmittelRundschau89:341-343. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL OrganikAsitlerleKarkas Dekontaminasyonu Decontamination of Carcasses with Organic Acids Halil YALÇIN*1 Özlem Pelin CAN** Ali ARSLAN*** * Mersin İl Kontrol Laboratuar Müdürlüğü, TR-33130 Mersin-TÜRKİYE **Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü, Sivas-TÜRKİYE *** Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü, TR-23119 Elazığ-TÜRKİYE ÖZET Buderlemedeorganikasitlerleyapılankarkasdekontaminasyonuileilgiliçalışmalarincelendi.Organikasitlerinkarkasauygulanmasıilepatojenvesaprofitmikroorganizmalarıngelişimisınırlanırvesayılarıazaltılır.Sığır ve tavuk eti kaynaklı gıda zehirlenmeleri organik asit uygulamaları ile azaltılabilir. Ancak kontaminasyondan korunmakiçinhijyenuygulamalarıaslaihmaledilmemelidir.Hayvanlargıdakaynaklıpatojenlerinorijiniolabileceğindensonyıllardaetkilidekontaminasyonuygulamalarınailgiartmıştır,dekontaminasyonlakesimhanesürecindeoluşabilecekkontaminasyonönemlidüzeydeazaltılabilmektedir.Organikasitlersığırvetavukkarkasıüzerinespreylemeveyadaldırmagibiyöntemlerleuygulanmaktadır.Organikasitlergenelliklespreykabinlerikullanılaraktatbikedilirler.Fiziksel(subazlıyöntemler,irradyasyon-radyoterapi,ultrason,havasoğutmaveyadondurma)vekimyasal(organikasitler,klorbazlıyöntemler,fosfatbazlıyöntemler)müdahalelerkarkasdekontaminasyonunda uygulanabilir. Ayrıca bazı kombine uygulamalar ile daha fazla oranda azalma sağlanmaktadır. Dekontaminasyonuygulamalarıherzamanentegregıdagüvenliğisistemininbirparçasıolarakkabuledilmelidir. Anahtar kelimeler: dekontaminasyon,organikasit,kanatlıkarkası,sığırkarkası,ethijyeni CARCASSES DECONTAMINATION WITH ORGANIC ACIDS ABSTRACT Thisreviewexaminedstudiesregardingthedecontaminationofcarcasseswithorganicacids.Organicacids areappliedtocarcassestolimitthegrowthofpathogenandsaprophyticmicroorganismsandtoreducetheir * Sorumlu yazar : halilyalcin@yahoo.com Adres : İl Kontrol Lab. Müd. Gazi Mh. 1314 Sk. No:7 33130 Yenişehir-Mersin Telefon : 0505 638 23 87 19 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY numbers. Food poisoning caused by beef and poultry meat can be reduced with organic acid treatments. However,processhygienetopreventcontaminationshouldneverbeneglected.Inrecentyears,therehasbeen anincreasinginterestineffectivedecontaminationtreatmentsduetoanimalscanharborfood-bornepathogens, andslaughterlinecontaminationinplantscanbevirtuallypreventedbyapplyingdecontaminationtreatments. Organicacidsareappliedonpoultryandbeefcarcasseswithimmersionorsprayingtechnique.Often,organic acidsareappliedusingspraycabinets.Physical(water-basedtreatments,irradiation,ultrasound,airchilling,or freezing)andchemicalinterventions(organicacids,chlorine-basedtreatments,orphosphate-basedtreatments) are applicable at carcasses decontamination. Besides, some combination treatments further enhanced the reduction.Decontaminationtreatmentsalwaysmustbeconsideredpartofanintegralfoodsafetysystem. Key words: decontamination,organicacid,poultrycarcasses,beefcarcasses,meathygiene GİRİŞ Genelolarak,sağlıklıhayvanlarınkaslarısterilkabul edilmektedir (Huffman, 2002; Sofos, 1994). Hijyen problemleri hayvanın mezbahaneye getirilmesinden öncebaşlar,çiğettedevameder.Hayvanlarmezbahaneye çeşitli bakterilerle gelebilir, karkas eksternal ve intestinalpatojenlerlekontamineolabilir(Bolder,1997; Jhonsonveark.,1988).Karkas,mide-bağırsakiçeriği, feçes, deri, alet ekipman, insan teması ve karkastan karkasa çapraz kontaminasyonla kontamine olabilir (Anon. 2001). Karkastaki kontaminasyonun büyük çoğunluğupostmortembulaşmadır,buyollabulaşmada yüzey bakterileri çok önemli yer tutar. Sığır kesim hattındaderininsoyulmasıveiçorganlarınçıkarılması basamakları oldukça önemlidir, bu nedenle bu basamaklarda çok dikkatli olunmalıdır. Çünkü bu işlemler sırasında karkasın mide-bağırsak içeriği ve derideki kirlerle bulaşma riski çok yüksektir (Bolton ve ark., 2001). Sığır etinde kötü koku ve yüzeyde kayganlığın oluşabilmesiiçin1cm2’dekimikroorganizmasayısının 1,2x106-1,0x108 kob/cm2 arasında olması gerektiği bildirilmiştir. Mikrobiyolojik faaliyet sonucu oluşan peroksitler, H2S, NH3, aromatik monoaminler (histamin, triamin, triptamine ve feniletilen amin vb.), indol, biyojenikaminler(kadaverin,putresinvb.)gibibileşikleretteveetürünlerindelezzetverenkbozukluklarına ve insanlarda ciddi sağlık sorunlarına neden olurlar. Mikroorganizmalaretteçokçeşitlibozukluklaraneden olurlar. Katula ve Katula’ya (2000) göre, Pseudomonas,Acinetobacter,Morexella,Aeromonas, Alteromonas putrefaciens, Lactobacillus, ve Brochothrixthermosphactaetinbozulmasındaenetkili olan bakterilerdir (Katula ve Katula, 2000). Pseudomonas, Lactobacillus ve Micrococcuslar yüzeyde yapışkanlığa; Streptecoccus ve Lactobacillus’lar asitleşmeye; Pseudomonas ve Clostridium’lar kokuşmaya; Pseudomonas ve Enterobactericeae’larsümüksüyapıya,renkvelezzet değişimine;PseudomonasveBacilluscoagulansproteolitik etkiye; Lactobacillus’lar yeşil lekelere; 20 Penicillum, Aspergillus ve Cladosporium chaetocladioides küflenmeye neden olurlar (Arslan, 2002). Escherichia coli O157:H7, Salmonella spp., Listeria monocytogenes, Campylobacter, Clostridium botulinum,Clostridiumperfringens,Staphylococcusaureus, AeromonashydrophilaveBacilluscereusettebulunabilecek patojenlerdir (Katula ve Katula, 2000). Nastasijevicveark.(2009)141sığırkarkasındayaptıklarıçalışmada4karkasta(%2,8)E.coliO157tespit etmişlerdir. Kanatlıların bağırsak içeriği, derileri ve tüylerinde mikroorganizmalar yoğun olarak bulunur. Kanatlı karkaslarında,kesimsırasındasindirimsistemiiçeriğinden kaynaklanan kontaminasyonlar önemli bir sorundur. Broylerler kesim hattına alındıktan itibaren doğrudan ve dolaylı olarak kontamine olabilmektedir. Broyler karkasıkesimhanelerdekesimaletleri,tüyıslatma,tüy yolma, iç açma, iç organların çıkarılması, soğutma, parçalamagibiaşamalardakontamineolabilmektedir. Ayrıcaambalajlamaişlemlerisırasındavepersonel,su, alet-ekipman ile de kontaminasyon söz konusudur. (Bolton ve ark., 2001; Bremner ve Johnston, 1996; Davies ve Board, 1998; Mountney ve Parkhurst, 1995;Whyteveark.,2003).Kanatlıkesimhanelerinde birimzamandaçoksayıdakesiminyapılmasıvebirçok kontaminasyon noktasının (tüy ıslatma, tüy yolma, iç organların çıkarılması ve soğutma) bulunmasından dolayı,çaprazkontaminasyonkaçınılmazdır. Avustralya, ABD ve Japonya’da E. coli O157:H7 gibipatojenbakterilertarafındanoluşturulangıdasalgınlarısıkçagörülmüştür(Bellveark.,1994;Sofosve Smith, 1993). USDA-FSIS (United States Department of Agriculture-Food Safety and Inspection Service) tarafından1993’te“CattleCleanMeatProgram”(Sığır Eti Temizleme Proğramı) veya “Zero Tolerance” (Sıfır Tolerans)olarakbilinendüşüncehareketegeçirilmiştir. Sıfır tolerans, karkasın feçesten, mide-bağırsak içeriğinden, inek karkaslarının süt bulaşmalarından tamamen arındırılmasını ifade eder. Bu kurumlar kontrol memurlarını, sığır karkaslarında ilk yıkamadan ve UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL soğutmadanöncegörülebilirtümfizikselkontaminasyonun bıçakla tıraşlayıp uzaklaştırılması konusunda eğitime tabi tutmuşlardır (Bolton ve ark., 2001; FSIS, 1993;Horne,1993).FSIS1996yılındatümkırmızıetve kanatlı eti işleyen fabrikalarda standart sanitasyon prosedürlerinin ve HACCP’in (Hazard Analysis and CriticalControlPoint)uygulamasını,HACCP’indoğrulanmasındatemelolanSalmonellaspp.veE.coliiçin mikrobiyolojik performans kriterlerinin oluşturulmasını önermiştir (Bolder, 1997; Sofos, 1993). Amerika’da kanatlıkesimhanelerindeyıkamasuyundaorganikasitlerinkullanılmasıFSIStarafından11.24.1992tarihinde 6340noludirektifleonaylanmıştır(Skřivanová,2011). Buderlemedekanatlıvesığırkarkaslarındakibakteriyel yükü azaltmak veya elimine etmek için organik asitlerle yapılan dekontaminasyon çalışmalarıyla ilgili makalelerincelenerek,konuileilgilenenakademisyenlerinilgisinesunulmuştur. Karkas Dekontaminasyonu Etlerdenkaynaklanangıdazehirlenmelerininönüne geçilmesi,bozulmayasebepolanmikroorganizmaların sayısınınazaltılması,yokedilmesiveyaçoğalmalarının geciktirilmesineticesindehalksağlığınınkorunmasıve soğutulmuş karkasın raf ömrünün uzatılması için birçokyöntemuygulanmaktadır.Organikasitlerinkarkas yüzeyine uygulanması da bu yöntemlerden biridir. Organikasitlerinbakterisidalvebakteriostatiketkisiüç faktörebağlıdırbunlar;pH,asidinçözünmemiktarıve asitmoleküllerininözeletkisidir.Asidehassasmikroorganizmalar pH’nın düşmesi ile ölürler. Zayıf asitlerin çözünmemişformlarının10-600katdahaetkiliolduğu bildirilmiştir.Çözünmemişasitlerdifüzyonyoluilehücreye girmekte ve burada çözünerek hücre pH’sını değiştirmek sureti ile biyolojik aktiviteyi azaltma veya hücresel metabolizmayı engelleme yoluna giderler (Smulders,1995). Avrupa birliğinde laktik asit ve bunların tuzlarının kullanımıbirliğin95/2/CEnoludirektifiiledüzenlenmiştir(EPC,1995).Amerika’daFederalYasalarcaorganik asit ve tuzlarının antilisterial madde olarak kullanımı onaylanmıştır(FSIS,2000).Organikasitlervebunların tuzları(asetik,laktik,propiyonikvesorbikasit)antibakteriyel aktivite gösterirler. Organik asitler gıda katkısı olarak E.C., FAO/WHO ve FDA tarafından GRAS (generallyrecognizedassafe)olarakonaylanmışolup geleneksel olarak gıda koruyucu madde olarak kullanılmaktadır(SurekhaveReddy,2000).Organikasitler uygulayıcılartarafındaninhaleedilebilir,derivegözlerde irritasyona neden olabilir (Bolton ve ark., 2001). Asitlerinbakterisitetkisiuygulananasidinkonsantrasyonu,uygulamasüresiveısısıarttırılarakveyakesimden hemen sonra uygulanması ile arttırılabilir. Asidin letal etkisinin, ozmotik basıncı değiştirilen sukroz ve NaCl gibi maddeler ile arttırılabileceği belirtilmiştir. Etkinliği yüzey yapısı, spreyleme basıncı, uygulama bölgesi, doku tipi ve mikroorganizmaya göre değişir (AndersonveMarshal,1989;Bolder,1997;Dicksonve Anderson,1992). Organikasitlerin,ucuzolması(karkasbaşına0,0150,3$),doğalolması,çevreyezararlıolmamasıvegenel olarak güvenli kabul edilmesi (GRAS), kabinlerde ve ellekullanılantaşınabilirspreyleyicilerlekullanılabilmesivediğerbirçokbileşiktenfarklıolarakuygulamadan sonraoluşacakkontaminasyonlarakarşıkalıcıantimikrobiyeletkisağlayabilmesindendolayıendüstritarafından potansiyel dekontaminasyon maddesi olarak kabul edilmektedir (Çalıcıoğlu ve ark., 2002). Organik asitlerinetkilidozuuygulandığındabazenrenkbozukluklarına neden olur, bu durum tamponlanmış laktik asit uygulanarak engellenebilir (Bolder, 1997). Smulders (1995), %1-2 gibi asetik ve laktik asit etkili dozlarınınkullanılmasıileetyüzeyininduyusalkalitesineönemlibiretkietmediğiniyanısıraasetikasitkullanıldığı zaman duyusal özelliklerin laktik aside göre dahafazlaetkilendiğinibildirmiştir. Organikasitkarışımlarının(laktik,asetik,propiyonik asit,vb.)Gram(-)bakterilerüzerindedahafazlainhibitör etki yaptığı bildirilmektedir. Karkasın asılmasından ve yıkamadan dolayı boyun kısmının bakteri yoğunluğudahayüksektir.Martinez(2002),tarafından yapılançalışmadasığırkarkasınınboyunbölgesiyıkandıktan sonra % 1,5 laktik asit, 500 IU/ml nisin veya karışımları uygulanmış ve çalışma sonucunda laktik asitvenisininbirliktekullanımınıntoplammezofilbakteri,toplamkoliformveE.colisayısındaçokazdüşüş sağlandığı bildirilmiştir. Yine aynı araştırmacı tarafındanlaktikasitvenisinkarışımınınspreylemeşeklinde sığırkarkasınauygulanmasısonucundabakteripopülasyonunun2logkob/cm2kadarazaldığıbildirilmiştir Kanatlılarda dekontaminasyonun en son ve en önemlibasamağıolansoğutmasuyunadaldırmaişleminin Salmonella için çapraz kontaminasyon noktası olduğu belirtilmiştir (Lillard, 1989). Arslan ve ark. (2006), yaptıkları çalışmada deneysel olarak Salmonella spp. kontamine edilmiş kanatlı karkaslarında%1laktikasitkullanarak1,02logve%2laktik asitkullanarak2,96logazalmasağlamışlardır.Karkas dekontaminasyon yöntemlerinin amacı fekal orijinli kontaminasyonunminimizeedilmesidir. Laktik Asit Laktikasit(LA)karkaslarındekontaminasyonuamacıylaençokkullanılanorganikasittir.%2’liklaktikasit soğutulmuşkarkaslarauygulandığındaetkisininçokaz olduğu,ancak%4’lüklaktikasituygulandığındabak- 21 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY teri sayısında önemli düşüş sağlandığı bildirilmiştir (Castillo ve ark., 2001a). Laktik asidin ayrışmama (andissosiye)yeteneğindendolayıbakterihücremembranındaki proton pompasını etkisiz hale getirerek bakterisit etki sağladığı ifade edilmiştir (Goncalves ve ark.,2005;Zeitz,2004). Mulderveark.(1987),SalmonellaTyphiileyaptıkları bir çalışmada, kanatlı karkaslarını bakteri yükü 107 kob/mlolankontaminasyonsıvısıilekontamineetmişler. Daha sonra %1’lik laktik asit uygulaması ile 10 dakikada bakterilerin hepsinin inhibe edildiğini bildirmişlerdir.Laktikasituygulamasıilehafifbirrenkdeğişikliğiolmasınarağmenherhangibirkötükokubelirtmemişlerdir. İzat ve ark. (1988), Soğutma işleminden sonrasuniolarakSalmonellaspp.aşılanmışkarkaslara %2-5 laktik asidi spreyleme yolu ile uygulamışlar. YapılanbuuygulamanınSalmonellaspp.üzerindeherhangi bir etki oluşturmadığını bildirmişlerdir. Gill ve Badoni (2004), sığır etine spreyleme yöntemi ile % 4’lüklaktikasituygulamasından5.ve60.dakikadaalınanörneklerdeanaerobbakteriler,koliformveE.coli sayısında≥ 1,5logkob/cm2düşüşsağlandığıbildirilmiştir.Fakat%2laktikasituygulamasında60.dakikadaalınanörneklerde1log,%4laktikasituygulamasındaise≤ 2logazalmasağlandığınıbildirerek,%4 laktikasidinçiğetindekontaminasyonundakullanılabileceğinibelirtmişlerdir. Laktikasitveyaasetikasidin55oC’de,karkaslara spreylenmesiyle Salmonella ve E. coli O157:H7’nin sayısıüzerindeinhibeedicietkigösterdiğibelirtilmiştir (Castilloveark.,2001a).%2asetikasitve%2laktik asidin1/1sıcak(55oC)karışımıilespreylenenfiletolardamuhafazasüresince(84gün,-1oC)psikrofil,aerob, anaerob ve laktik asit bakterilerinin sayısında düşüş tespitedilmiştir(Goddartveark.,1996). Sıcakkarkasyüzeyindepatojenbakterilerinvarlığınıazaltmadaorganikasitlerinetkinliğibiliniyor,ancak soğutulmuş karkasların dekontaminasyonunda uygulanması tam olarak değerlendirilmemiştir. Yapılan bir çalışmada (Castillo ve ark., 2001a), budlar E. coli O157:H7 ve Salmonella Typhimurium ile kontamine edilmiş,soğutmadanöncesadecesuveyasuyutakiben15saniyelaktikasitspreylenmiş(250ml,%2laktik asit, 55 oC), 24 saat 4oC’de bekletildikten sonra butlara30saniyelaktikasitspreylenmiş(500ml,%4 laktik asit, 55oC). Soğutmadan önce su ile yapılan spreylemedeherikipatojen3,3-3,4logazaltılmıştır.Su velaktikasituygulamasıile5,2logdüşüşsağlanmıştır. Soğutma öncesi su ve su+laktik asit uygulanan karkaslarasoğutmasonrasılaktikasitspreylenmesiylebir öncekidüşüşeilavetenE.coliO157:H7sayısı2,0-2,4 log, S. Typhimurium sayısı 1,6-1,9 log azaltılmıştır. 22 Soğutmadan sonra karkaslarda patojenleri elimine etmekiçinorganikasitlerkullanılabilir.Özelliklesoğutma öncesi su, su+laktik asidin kullanılmasının daha etkiliolduğuifadeedilmiştir.Laktikasidinsoğukdepolamasüresinceantimikrobiyeletkinliğinindevamettiği E.coliO157:H7veSalmonellagibibakterilerinçoğalmalarınınengellendiğibelirtilmiştir. Castilloveark.(2001b),sığırkarkaslarınasoğutma öncesi sıcak su ve % 4 laktik asit spreylemişler. Karkasyüzeybölgelerinebağlıolaraktoplammezofil bakteri sayısında 3,0-3,3 düşüş sağlanmış, E. coli ve koliform sayısı tespit edilemez seviyeye düşürülmüştür.Koliformgrububakteriler,döşte%52,5,boyunda %62,5vediğerkarkasparçalarında%92,5oranında belirlenmiş,laktikasituygulamasındansonrabubakterilertamamenyıkımlanmıştır.AynıörneklerdesırasıylaE.colidağılımı%7,5,%7,5ve%30,0olaraksaptanırken, laktik asit uygulamasından sonra bakteriler tamameninhibeedilmiştir.Toplammiktarı500mlolan % 4 laktik asidin 55 oC’de 35 saniye soğuk karkas yüzeyine uygulanmasıyla önemli bakteriyel azalmanın sağlandığıbelirtilmiştir. Kombine uygulamalarla karkas dekontaminasyonu değişik maddeler kullanılarak birçok araştırmacı tarafındançalışılmıştır.YalçınveArslan(2011),kanatlıkarkaslarınıdaldırmayöntemiile%2ve%4laktikaside tabi tutarak deneysel olarak inoküle edilen E. coli O157:H7’de sırasıyla 1,91 log10 kob/ml, 2,44 log10 kob/ml ve Listeria monocytogenes’te sırasıyla 1,84 log10kob/mlve2,15log10kob/mlazalmasağlamışlardır.Aynıçalışmada%2LAve%8TSP’ninkombine uygulaması ile E. coli O157:H7 sayısında 2,5 log10 kob/mlveListeriamonocytogenessayısında2,6log10 kob/mlazalmasağlanmıştır. Çalıcıoğlu ve ark. (2002), noniyonik sürfektan olan tween20’yiönspreylemeilesığırkarkasınalaktikasittenöncespreylemişler.Büyüketparçalarına(≤5kg), suilespreylemeninardındantekbaşına%2laktikasit, %2laktikasit+%5sodyumbenzoat(SB)ve%2laktikasit+%0,05SB+%5tween20(60ml)spreylendiktensonra3gün4oC’dedepolamışlar.Araştırmada E.coliO157:H7sayısında1,6-1,8logkob/cm2düşüş tespitedilmiştir.Büyüketparçaları(≤5kg),tween20 ile ön spreylemeye tabi tutulduğunda laktik asidin etkinliğinin arttığı belirtilmiştir (2,8-3,2 log kob/cm2). Karkas % 5 tween 20 ile muamele edildikten sonra sterilsuileyapılanyıkamasonucundaE.coliO157:H7 sayısında2,0,laktikasidlisuileyıkamada3,1velaktik asit+sodyumbenzoatkombinasyonuileyıkamada3,4 logkob/cm2düşüşsağlanmıştır.Karkaslarönce%5 tween 20 ile ön spreylemeye tabi tutulup arkasından laktik asit kullanılmasının E. coli O157:H7 üzerinde dahaetkiliolacağıbildirilmiştir. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL Laktikasitlekarkasdekontaminasyonuorganoleptik avantajlar da sağlamaktadır. Prasai ve ark. (1991), % 1 laktik asidle sığır karkaslarının spreylenmesinin renk üzerine etkisinin olmadığını belirtmişlerdir. Uijl (1999),yaptığıçalışmada%1laktikasituygulamasındansonrasığıretindereversiblbirrenkkaybıvedana etinde%2laktikasituygulamasıileönemlibirdeğişikliğin olmadığını gözlemlemiştir. Laktik asidin yüzey spreylenmesi ile sığır etinin rengin önemsiz derecede etkilendiğibildirilmiştir(Pipekveark.,2005).Genelolarak sığır karkasında laktik asidin E. coli O157:H7’ye karşı, asetik asitten daha etkili olduğu belirtilmiştir (Hardinveark.1995). Asetik asit Asetikasitindeğişikkonsantrasyonlarınınkanatlıkarkasında aerobik bakteri, koliform, Enterobacteriaceae, E.coliveSalmonellaüzerinedeğişikderecelerdeetkili olduğu belirtilmiştir. Fabrizio ve ark. (2002), yaptıkları çalışmadakanatlıkarkasınaasetikasitspreylenmesiile koliform ve enterobacteriaceae sayısının azalmadığını bununyanındadaldırmavesoğutma(4oC’de45dk.)ile koliform sayısında 3 log, E. coli sayısında 2,8 log, S. Typhimuriumsayısında1,4logveaerobikbakterisayısında2,0logazalmasağladıklarınıbildirmişlerdir.Zhao ve Doyle (2006), satış reyonlarından aldıkları tavuk kanatlarını %2 asetik asite daldırarak (4 oC’de 20-50 saniye)Campylobacterjejunisayısında1,2-1,4logazalmasağlamışlardır. Sakhareveark.(1999),yaptıklarıçalışmadakesimhanedekanatlıkarkasına%0,5asetikasidispreyşeklinde uygulayarak doğal kontaminasyonu 0,1-1,0 log azaltmışlardır. Bunun yanında aynı şartlarda daldırma uygulayarak koliform sayısında 0,9-2,2 log azalma sağlamışlardır. Yine bu çalışmada Staphylococcus aureussayısıspreylemeile1,3-1,8logdaldırmaile0,50,7logazaltılmıştır.KoliformgrububakterileredaldırmayöntemidahaetkiliolurkenStaphylococcusaureus’akarşıasetikasidispreylemenindahaetkiliolduğu görülmektedir. Kesim hattında ardışık şekilde birkaç noktadan dekontaminasyon uygulaması ile bakteriyel yükün azaltılmasında daha iyi sonuç alınacağı vurgulanmıştır. Sağlıklıhayvanlarınderisi,tüylerivegastrointestinal kanalı mikroorganizma içerir (Sofos, 1994). Mezbahaneye getirilmeden önce hayvanın yıkanması, hayvanaeksternalkaynaklardan(kıl,kir,dışkı,çamur… vs.)oluşacakbulaşmayıazaltır(Schnellveark.,1995; Sofosveark.,1998).Sığırdersindenkaynaklıkontaminasyonuönlemekiçinkir,dışkıvekıllarıntaşıdığımikroorganizmalarakarşıkimyasalepilasyonunetkinliğini araştırmak için değişik çalışmalar yapılmıştır (Bowling veClayton,1992;Carlsonveark.,2008).Kimyasalepi- lasyon amacı ile yıkama kabinlerinde sodyum sülfit, hidrojen peroksit ve su uygulamaları (Bowling ve Clayton,1992)yanısıraasetikasitileilgiliçalışmalarda yapılmıştır(Carlsonveark.,2008).Sığırderisinelaboratuar şartlarında değişik derecelerde %10 asetik asidispreyşeklindeuygulanmasıileaerobikbakteri sayısında23oC’de0,8log,55oC’de2,6log/100cm2, koliformsayısında(55oC’de)2,7log/100cm2,E.coli O157:H7sayısında23oC’de0,7log55oC’de2,1log azalmasağlamışlardır(Carlsonveark.,2008).Bununla beraberMiesveark.(2004),yaptıklarıçalışmada;sığır derisineinoküleedilenSalmonellaTyphimuriumsayısını konsantrasyona (%2-6) bağlı olarak 2,4-4,8 log azaltmışlardır. Asetik asitin daha yüksek konsantrasyonlarının kullanılmasının hayvan refahı açısından uygunolmayacağıgözönündebulundurulmalıdır. Bellveark.(1997),sığırkarkasındaasetikasidiniki aşamalıspreylenmesiile(25oC,15sn)E.coli,Listeria innocuaveS.Wentworthsayısında2,4-3,5logazalma sağladıklarınıbildirmişlerdir.Ticarişartlardaasetikasidin kesim hattının son aşamasında uygulanması ile karkasta doğal olarak bulunan koliform, EnterobacteriaceaeveE.colisayısın0,6-1,4logazaldığını bildirilmiştir (Algino ve ark., 2007). Buna karşın Avens ve ark. (1996), kesimhanede asetik asidin iki kere sprey şeklinde uygulanması ile (49 oC) hemen hemen hiç azalma sağlanmadığını rapor etmişlerdir. Hardinveark.(1995),suveasetikasidinkombinekullanılması (35 ve 55 oC) ile sığır karkasında E. coli O157:H7sayısında2,4-3,7veS.Typhimuriumsayısında3,2-5,1logazalmasağlamışlardır.Bununlaberaber Cutter(1999),suveasetikasituygulamasıile(40oC) S. Typhimurium sayısında 2,9 log azalma sağlamıştır. Bu sonuçlardan da görüleceği gibi sıcaklıkla beraber asetik asidin etkisi artmaktadır. Bell ve ark. (1997), H2O2’yi takiben asetik asit veya sodyum bikarbonat kombinasyonunun,bumaddelerintekbaşınakullanılmasındandahaetkiliolduğunubildirmişlerdir. Peroksiasetik Asit Peroksiasetikasit(POAA)sığırvetavukkarkasında dekontaminasyonamacıilekullanılanbirdiğerorganik asittir. Peroksiasetik asidin düşük dozunun (%0,02) etteaerobbakterisayısı,koliformveE.coliüzerineçok az (< 1 log) etkili olduğu bildirilmiştir (Gill ve Badoni, 2004).Soğutulmuşsığırkarkasıyüzeyineasetikasidin sprey seklinde uygulanmasının (200 ppm, 43 oC) E. coli O157:H7 ve S. Typhimurium etkisinin olmadığı belirtilmiştir. POAA’in 600 ppm dozunda 45 ve 55 oC’deuygulanmasıiledeaynısonucavarılmıştır.1000 ppm dozunda uygulamanın E. coli O157:H7 ve S. Typhimurium sayısını sırasıyla 1,7 ve 1,3 log azalttığı belirtilmiştir. POAA’in sıcak karkasa uygulanması ile 23 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY herikibakterisayısında0,7logazalmasağlandığıbildirilmiştir (King ve ark., 2005). Penny ve ark. (2007), yaptıkları bir çalışmada deneysel olarak kontamine edilensıcaksığırkarkasındaE.coliO157:H7sayısında oldukça yüksek bir azalma (3,56-2,59 log) sağlamışlardır. Çok önemli bir insan patojeni olan E. coli O157:H7’ninsığırkarkasındakiseviyesininazaltılması için POAA formülasyonlarının uygulanmasının etkili olacağı sonucuna varılmaktadır. Bu çalışmaların yanı sıraDelRioveark.(2007),ticaribirperoksiasetikasit preparatı olan Inspexx’i (Ecolab Inc., St. Paul, MN., USA)piliçkanadınauygulamışlardır.Daldırmayöntemi ile (18 oC, 15 dk.) değişik bakteri türlerinde 1,1 log azalma sağlanmasına rağmen koliform bakteriler, Enterobacteriaceae,laktikasitbakterilerivepsikrotrof bakterilereçokazetkiettiğibildirilmiştir. Diğer Organik Asitler Laktikveasetikasidinyanısıradiğerorganikasitlerle(sorbik,propiyonik,bütirik,kaproikasitgibi)yapılmış deneysel çalışmalarda vardır. Cutter ve Siragusa (1994),%1-5sitrikasitkullanarak(24oC)sığırkarkasındaE.coliO157:H7sayısını1,2-1,8logazaltmışlardır. Sorbikasitvebununtuzlarınıngıdakoruyucuolarak faydalarıvardır.Bununyanındaantimikotikaktiviteve özellikleaerobikkatalaz(+)bakterilerekarşıinhibisyon özelliği vardır (Thomas, 2000). Suksinik asitin %3’lük konsantrasyonukullanılarak(60oC)kanatlıderisinde yapılan çalışma neticesinde Salmonella spp. sayısı azaltılamamıştır (Juven ve ark., 1974). Benzer şekilde düşükdoz(10mg/l)asetikasidin4oC’desığırkarkasında kullanılmasının etkisiz bir dekontaminasyon uygulamasıolduğusonucunavarılmıştır(Avensveark., 1996). İnsanlarda bakteriyemi ve enteritise sebep olan Arcobacter butzleri, kanatlı derisindeki sayısı 17 ayrı organikasit(asetik,propiyonik,bütirik,kaproik,kaprilik, kaprik, laurik, myristik, palmitik, sorbik, benzoik, fenilasetik,fumarik,suksinik,laktik,malikvesitrikasit) kullanılarak değişik oranlarda azaltılmıştır. Bu organik asitlerdenbazılarınınkanatlıderisindeA.butzleriüzerine etkileri şöyledir; asetik asit 1,54 log, kaproik asit 24 1,03log,laurikasit<0.1,myristikasit1,48log,palmitikasit2,55log,fumarikasit1,30log,malikasit0,78 log, sitrik asit 0,82 log azalma sağlamıştır. Araştırmacılarkanatlıderisineuygulananorganikasitlerdenduyusalolarakenuygunununbenzoikasitolduğunubelirtmişlerdir(Skřivanováveark.,2011). Sonuç olarak, son yıllarda gelişen teknoloji küçük veyabüyükkarkasparçalarınakısasüredeuygulanabilir,ucuzveuzunsüreetkilidekontaminasyonavantajı sağlamaktadır. Karkas dekontaminasyonunda değişik organikasitlerkullanılmasınarağmendeneyselolarak laktikasit,asetikasitvebunlarınklorvetrisodyumfosfatkombinasyonlarınındahaçokkullanıldığıgörülmektedir. Asetik ve laktik asit karkasdaki bakteriyel yükü azaltmadaetkilimaddelerdir.Bakteriyelyüküazaltmadadaldırmaveardındansoğutmauygulanmasıspreylemeveyadaldırmanıntekbaşınauygulanmasıilesağlanandan daha fazla etki göstermektedir. Dekontaminasyonunetkinliğiuygulamaşekline(daldırma, soğutma, sprey vs.) konsantrasyona, uygulama sıcaklığına,maruzkalmasüresine,uygulamanoktasına ve kontaminasyon seviyesine göre değişir. Karkas dekontaminasyonundaorganikasitlervediğerkimyasallarkullanılırkenuygulamadozu,sağlığaolanetkisi, ekolojiketkilerivekorozivetkilerigözönündebulundurulmalıdır. İncelenen araştırmalarda organik asitlerin karkasta bulunabilecek bir çok mikroorganizmaya karşıdeğişikoranlardaetkiliolduğuvurgulanmaktadır. Kesimhanelerdeuygulanantümkarkasdekontaminasyon yöntemlerine rağmen et kaynaklı patojenler tam olarakengellenememektedir.Kesimhanelerdeuygulanan dekontaminasyon yöntemleri güvenli, ekonomik, kolay uygulanabilir, çevreye zararsız, ürünün organoleptik özelliklerini değiştirmeyen ve tüketiciler tarafındankabuledilebilirolmasıgerekir. Karkastaki bakteriyel yükü azaltmak amacı ile uygulanan dekontaminasyon yöntemleri her zaman gıda güvenliği sistemine entegre bir şekilde düşünülmelidir(Loretzveark.,2010).Böylecegüvenligıdaüretiminekatkısağlanarakhalksağlığıkorunmuşveetlerinrafömrüuzatılmışolur. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL KAYNAKLAR AlginoR.J.,InghamS.C.,ZhuJ.2007.Surveyofantimicrobial effectsofbeefcarcassinterventiontreatmentsinverysmallstateinspectedslaughterplants.JournalofFoodSci.,72:173-179. AndersonM.E.,MarshalR.T.1989.Interactionofconcentrationandtemperatureofaceticacidsolutiononreductionofvarious speciesofmicroorganismsonbeefsurfaces.J.FoodProt.,52:312315. Anon.2001.KanatlıEtleriveGıdaGüvenliği.BeyOfset.Ankara. Türkiye. CutterC.N.1999.Combinationspraywashesofsaponinwith wateroraceticacidtoreduceaerobicandpathogenicbacteriaon leanbeefsurfaces.JournalofFoodProtection,62:280-283. CutterC.N.,SiragusaG.R.1994.EfficacyoforganicacidsagainstEscherichiacoliO157:H7attachedtobeefcarcasstissueusing apilotscalemodelcarcasswasher.J.ofFoodProt.,57:97-103. ÇalıcıoğluM.,KapsarC.W.,BuegeD.R.,LuchanskyJ.B.2002. EffectivenessofsprayingwithTween20andlacticacidindecontaminatinginoculatedE.coliO157:H7andindigenousE.colibiotype Ionbeef.J.Food.Prot.,65:26-32. Arslan A. 2002. Et Muayenesi ve Et Ürünleri Teknolojisi. MedipresMatbaacılık.Malatya.184-195. Davies A, Board R.1998.The microbiology of meat and poultry.BlackieacademicandProfessional.UK. ArslanA.,YalçınH.,DikiciA.,ÖzdemirP.,AydınI.,ÇalıcıoğluM. 2006. Salmonella ile kontamine edilmiş tavuk karkaslarında laktik asit,cetylpyridiniumklorid,trisodyumfosfat’ınvetween20ilekombinasyonlarının antibakteriyel etkisinin incelenmesi. 2. Ulusal Veteriner Gıda Hijyeni Kongresi (Uluslararası Katılımlı). İstanbul, Türkiye.18-20Eylül2006.Sözlüsunu. delRíoE.,Panio-MoránM.,PrietoM.,Alonso-CallejaC.,Capita R.2007.Effectofvariouschemicaldecontaminationtreatmentson natural microflora and sensory characteristics of poultry. Int. J. of FoodMicrobiology,115:268–280. AvensJ.S.,ClaytonP.,JonesD.K.,BolinR.,LloydW.,Jankow D. 1996. Acetic acid spray ineffective on beef carcasses with low bacteriacounts.Lebens.WissenschaftundTech.,29:28-32. BellB.P.,GoldoftM.,GriffinP.M.,DansM.A.,GordonD.C., Tarr P. J., Bartleson C. A., Lewis J. H., Barret T. J., Wells J. W., Baron R., Kabayashi J. 1994. A multi state outbreak of E. coli O157:H7–associatedbloodydiarrheaandhemolyticuremicsyndrome from hamburgers, the Washington experience. J. Am. Med. Assoc.272:1249-1353. BellK.Y.,CutterC.N.,SumnerS.S.1997.Reductionoffoodborne microorganisms on beef carcass tissue using acetic acid, sodium bicarbonate, and hydrogen peroxide spray washes. Food Mic.,14:439-448. Bolder N. M. 1997. Decontamination of meat and poultry carcasses.TrendsinFoodScienceandTechnology,8:221-227. Bolder N. M. (1997). Decontamination of meat and poultry carcasses.TrendsinFoodScienceandTechnology,8,221-227. BoltonD.J.,DohertyA.M.,SheridanJ.J.2001.BeefHACCP: intervention and non-intervention systems. İnt. J. of Food Microbiology,66:119-129. Bowling R. A., Clayton R. P. 1992. Method for dehairing animals.U.S.PatentNumber5:149-295. Bremner A., Johnston M. 1996. Poultry meat hygiene and inspection.W.B.SaundersCompanyLtd.London.UK. CarlsonB.A.,GeornarasI.,YoonY.,ScangaJ.A.,SofosJ.N., Smith G. C., Belk K. E. 2008. Studies to evaluate chemicals and conditions with low-pressure applications for reducing microbial countsoncattlehides.JournalofFoodProtection,71:1343-1348. Castillo A., Lucia L. M., Roberson D. B., Stevenson T. H., MercadoI.,AcuffG.R.2001a.Lacticacidspraysreducebacterial pathogensoncoldbeefcarcasssurfacesandinsubsequentlyproducedgroundbeef.J.FoodProtection,64(1):58-62. CastilloA.,LuciaL.M.,MercadoI.,AcuffG.R.2001b.In-plant evaluationoflacticacidtreatmentforreductionofbacteriaonchilledbeefcarcasses.J.Food.Prot.,64(5):738-740. DicksonJ.S.,AndersonM.E.1992.Microbiolgicaldecontaminationoffoodanimalcarcassesbywashingandsanitizingsystems: AriviewinJ.FoodProt.55:133-140. EuropeanParliamentandoftheCouncil(EPC).1995.European Directive 95/2/CE relative to food additives other than colors and sweeteners.OfficialJournal,L61:1–40. Fabrizio K. A., Sharma R. R., Demirci A., Cutter C. N. 2002. ComparisonofelectrolyzedoxidizingwaterwithvariousantimicrobialinterventionstoreduceSalmonellaspeciesonpoultry.Poultry Science,81:1598–1605. Food Safety and Inspection Service (FSIS). 1993. Immediate actions: Cattle clean meat program. FSIS Correlation Packet, InterimGuidelinesforInspectors.FSIS,UnitedStatesDepartmentof Agriculture,Washington,DC. FoodSafetyandInspectionService(FSIS).2000.Foodadditives for use in meat and poultry products: Sodium diactetate, sodium acetate,sodiumlactateandpotassiumlactate.FederalRegister,65: 3121–3123. GillC.O.,BadoniM.2004.Effectsofperoxiaceticacid,acidifiedsodiumchloriteorlacticacidsolutionsonthemicrofloraofchilledbeefcarcasses.Int.J.ofFoodMicrobiology,91:43-50. GoddartB.L.,MikelW.B.,ConnerD.E.,JonesW.R.1996.Use oforganicacidstoimprovethechemical,physicalandmicrobialattributesofbeefstriploinsstoredat-10Cfor112days.J.FoodProt., 59:849-853. GoncalvesA.C.,AlmeıdaR.C.C.,AlvesM.A.O.,AlmeıdaP.F. 2005.Quantitative investigation on the effects of chemical treatmentsinreducingListeriamonocytogenespopulationsonchicken breastmeat.FoodControl,16(7):617-622. HardinM.D.,AcuffG.R.,LuciaL.M.,OmanJ.S.,SavellJ.W. 1995.Comparisonofmethodsfordecontaminationfrombeefcarcasssurfaces.JournalofFoodProtection,58,368-374. HorneW.S.1993.Trimmingdefects-beefcarcassesandboneless beef. Notice to inspectors-in-charge and plant operations. March2.UnitedStatesDepartmentofAgriculture,FoodSafetyand InspectionService,Washington,DC. 25 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY Huffman R. D. 2002. Current and future Technologies for the decontamination of carcasses and fresh meat. Meat Science, 62: 285-294. İzatA.L.,AdamsM.H.,ColbergM.,ReıbermanA.,WaldroupP. W.1988.productionandprocessingstudiestoreducetheincidenceandSalmonellaoncommonbroilers.Journaloffoodprotection, 52(9):670-673. JhonsonJ.L.,DoyleM.P.,CassensR.G.,SchoneiJ.L.1988. FateofL.Monocytogenesintissuesofexperimentallyinfectedcattleandinhardsalami.AppliedEnvironmentalMicrobiology,54:497501. of beef carcasses at various locations in processing. J. of Food Processing,54(11):868-872. SakhareP.Z.,SachindraN.M.,YashodaK.P.,NarashimaRao D.1999.Efficacyofintermittentdecontaminationtreatmentsduring processing in reducing the microbial load on broiler chicken carcass.FoodControl,10:189–194. SchnellT.D.,SofosJ.N.,LittlefieldV.G.,MorganJ.B.,Gorman B.M.,ClaytonR.P.,SmithG.C.1995.Effectsofpostexsanguinationdeharingonthemicrobialloadandvisualcleanlinessofbeefcarcasses.J.FoodProt.,58:1297-1302. JuvenB.,CoxN.A.,MercuriA.J.,ThompsonJ.E.1974.AHot AcidTreatmentforEliminatingSalmonellaFromChickenMeat’inJ. MilkFoodTechnol.,37(5):237-240. Skřivanová E., Molatová Z., Matěnová M., Houf K., Marounek M.2011.Inhibitoryeffectoforganicacidsonarcobactersinculture andtheiruseforcontrolofArcobacterbutzlerionchickenskin.Int. J.ofFoodMicrobiology,144:367–371. Katula K. L., Katula A.W. 2000. Microbial ecology of different typesoffood-freshredmeats.InB.M.Lund,T.C.Baird-Parker,ve G.W.Gould(Eds.,themicrobiologicalsafetyandqualitiyoffood. Gaithersburg,M.D.,ApsenPublishers,Inc.359-388 SmuldersF.M.1995.Preservaitonbymicrioldecontamination; thesurfacetreatmentofmeatsbyorganicacids.“newmethodsof food preservaiton” . gould, G.W. Blackie Academic and Profeesional.Glasgow,UK,257,271,272 King D. A., Lucia L. M., Castillo A., Acuff G. R., Harris K. B., SavellJ.W.2005.Evaluationofperoxyaceticacidasapost-chilling interventionforcontrolofEscherichiacoliO157:H7andSalmonella Typhimuriumonbeefcarcasssurfaces.MeatScience,69:401–407. SofosJ.N.1993.HACCPsysteminmeatprocessingandinspectionintheUnitedStates.MeatFocusInt.2:217-225. LillardH.S.1989.Theimpactofcommercialprocessingprocedures on the bacterial contamination and cross-contamination of broilercarcasses.Journaloffoodprotection,53(3):202-204. LoretzM.,StephanR.,ZweifelC.2010.Aantimicrobiyalactivity of decontamination treatments for poultry carcasses: a literature survey.FoodControl,21:791-804. MartinezY.B.,FerrerK.,SalasE.M.2002.Combinedeffectof lactic acid and nisin solution in reducing levels of microbiological contaminationinredmeatcarcasses.J.FoodProt.,65(11):17801783. MiesP.D.,CovingtonB.R.,HarrisK.B.,LuciaL.M.,AcuffG. R.,SavellJ.W.2004.Decontaminationofcattlehidespriortoslaughterusingwasheswithandwithoutantimicrobialagents.Journal ofFoodProtection,67:579-582. Sofos J. N., Smith G. C. 1993. The headache of the United Statesmeatindustry:E.coliO157:H7.MeatFocusInt.2:317-325. Sofos J. N. 1994. Microbial growth and its control in meat, poultryandfish.In:Person,A.M.,Dutson,T.R.(Eds.),Qualityattributes and their measurement in meat, poultry and fish products. BlackieAcademicandProfessional,Glasgow,359-403. SofosJ.N.,SmithG.C.1998.Nonacidmeatdecontamination technologies:Modelstudiesandcommercialapplications.İnt.J.of FoodMicrobiology,44:171-188. Surekha M., Reddy S. M. 2000. Preservatives. ClassiWcation and properties. In R. K. Robinson, C. A. Batt, & C. Patel (Eds.), EncyclopediaofFoodMic.NewYorkAcademicPress.1710–1717. Thomas L. V. 2000. Preservatives. Sorbic acid. In R. K. Robinson,C.A.Batt,&C.Patel(Eds.),EncyclopediaoffoodmicrobiologyNewYork:AcademicPress.1769–1776 Mountney G. J., Parkhurst C. R. 1995. Poultry Products Technology.FoodProductsPres.USA. UijlC.H.1999.Thepreservatingeffectoflacticacidandlactates.CCABipchemGorinchem. MulderR.W.,VanderhustM.C.,BolderN.M.1987.Salmonella decontaminationofbroilercarcasseswithlacticacid,l-cysteinand hydrogenperoxide.PoultryScience,66:1555-1557. YalçınH.,ArslanA.2011.EscherichiacoliO157:H7veListeria monocytogenesİleKontamineEdilmişBroylerKarkaslarındaLaktik Asit, Cetylpyridinium Chloride ve Trisodyum Fosfat’ın Tekil ve KombineEtkilerininİncelenmesi.KafkasUniv.Vet.Fak.Derg.17(4): 625-630. Nastasijevic I., Mitrovic R., Buncic S. 2009. The occurrence of EscherichiacoliO157in/onfaeces,carcassesandfreshmeatsfrom cattle.MeatScience82:101–105. PenneyN.,BigwoodT.,BareaH.,PulfordD.,LeRouxG.,Cook R.,JarvisG.,BrightwellG.2007.Efficacyofaperoxyaceticacidformulationasanantimicrobialinterventiontoreducelevelsofinoculated Escherichia coli O157:H7 on external carcass surfaces of hotbonedbeefandveal.JournalofFoodProtection,70:200-203. PipekP.,SikulovaM.,JelenikovaJ.,IzumimotaM.2005.Colour changesaftercracassesdecontaminationbysteamandlacticacid. MeatScience,69:673-680. PrasaiR.K.,AcuffG.R.,LuciaL.M.,HaleD.S.,SavellJ.W., MorganL.B.1991.Microbiologicaleffectsofaciddecontamination 26 WhyteP.,McgillK.,CollinsJ.D.2003.Anassesmentofsteam pasteurationandhotwaterimmersiontreatmentsforthemicrobiological decontamination of broiler carcasses Int. J. of Food Microbiology,20:111-117. ZeitzD.2004.Applicationofnovelhurdletechnologiestomeat carcass trimmings for reductıon of pathogens. A Final Report to USDA, FSIS, OPPD. USDA-FSIS Non-Assistance Cooperative Agreement,FSIS-C-14. ZhaoT.,DoyleM.P.2006.ReductionofCampylobacterjejuni on chicken wings by chemical treatments. Journal of Food Protection,69:762–767. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL SofralıkYumurtalarda Salmonella spp.Riski Increasing Risk of Salmonella spp. in Table Eggs Dr. Sibel ÖZKÖK Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı, Mikrobiyoloji Bölümü ÖZET YıllardırbirçokülkedeyumurtacıtavuklardauygulananSalmonella kontrolprogramlarınarağmen,sonyıllardayumurtakaynaklıSalmonella spp.infeksiyonlarınınsayısındabelirginbirartışgörülmektedir.BusebepleAB ülkeleriKontrolProgramları’ndaüretimyerlerindenalınanyumurtalardaSalmonella spp.analiziyapılmayabaşlanmıştır.Böyleceinsansağlığıaçısındanönemlibirriskoluşturansofralıkyumurtalardatüketimesunulmadan öncesonnoktadaSalmonella spp.analizleriyapılarakenfeksiyonlarınazaltılmasısağlanabilecektir.Ülkemizde debukonudadahadetaylıaraştırmalaryapmakvesofralıkyumurtalardaSalmonella spp.analizlerininTürkGıda KodeksiveGıdaİzlemeProgramınaalınarakizlenmesigerekmektedir.Bumakalesonyıllardatümdünyadaartış gösteren yumurta kaynaklı Salmonella spp. infeksiyonlarının ülkemizde de önemle üzerinde durulması gerekli olanbirkonuolduğunuvurgulamakiçinsunulmuştur. Anahtar kelimeler: Salmonella spp.,yumurta,infeksiyon. * Sorumlu yazar : sibelozkok@hotmail.com Adres : Fatih Sultan Mehmet Bulvarı No:70 PK:43 06010 Yenimahalle/ANKARA Telefon: +90 312 3274181/1172 Fax: +90 312 3274156 27 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY ABSTRACT AgainstallSalmonella controlprogramsholdforyears,thenumbersofegg-bornesalmonellozishasbeen increasing.WiththispurposeEuropeanUnion(EU)startedtoanalyzeeggscollectedfromproductionfacilities. ThiscontrolwillleadadecreaseinthenumbersofSalmonella ineggsbeforeretailsales.InourcountrydetailedstudiesshouldbemadeandSalmonella spp.AnalysisshouldbemadeineggsinofficialcontrolprogrammesandshouldtakeplaceinTurkishFoodCodex.Thispaperisdesignedtounderlinethenationalimportance ofemergingeggbornesalmonelloziswhichisacceptedasanimportantsourceforsalmonellosisglobally. Keywords: Salmonella spp.,egg,infection. Ülkemiz yumurta üretimi bakımından dünyada 11. sıradayeralmaktadır.Ülkemizde2011yılında12.8milyar adet yumurta üretimi gerçekleşmiştir. Ayrıca Türkiyebirçokülkeyeyumurtaihracatıdayapmaktadır. 2010yılında156milyondolarolanihracat%83artarak 286 milyon dolara yükselmiş ve bir rekora imza atmıştır.3.5milyaradetyumurtaihracatıgerçekleşmiştir. Bu miktar toplam yumurta üretiminin yaklaşık % 25’ine tekabül etmektedir. Ülkemizde kişi başına yumurta üretimi 2011 yılında 188 adettir (Anonim 2012). mıştır(%0–79.5).Buçiftliklerin%20.4’üSalmonella Enteritidis/Salmonella Typhimuriumyönündenpozitif bulunmuştur.Sofralıkyumurtayailişkinolarak,testedilen yumurtaların % 0 ila % 6’sında Salmonella spp. olduğubelirtilmiştir(EFSA2005). 2005 yılında gıda kökenli salgınların en önemli sebepleriSalmonella spp.veCampylobacter spp.olarakbildirilmiş,Salmonellaspp.salgınlarınınenyaygın kaynaklarının yumurta ve unlu mamullerken, Campylobacter spp. salgınlarının ise tavuk eti olduğu tespitedilmiştir.Salmonella spp.’nınyolaçtığısalgınlar Campylobacter spp.’lerin neden olduğu salgınlardan dahaçokkişiyietkilemişvedahafazlainsanınhastanedetedaviedilmesinigerektirmiştir.Salmonella spp. infeksiyonlarınaençokevlerdeverestoranlardamaruz kalındığıraporedilmekleberaber,yurtdışıseyahatlerde desıklıklaSalmonella spp.salgınlarıgörüldüğübildirilmiştir. Salgınlarda en yaygın kaynaklar yumurta, unlu mamüller ve tavuk eti olmuştur. AB ülkelerinde 2005 yılında,insanlarda176,395 Salmonella spp.vakasıbildirilmiş ve yumurtaların, insanlarda görülen Salmonella spp. infeksiyonlarında en büyük kaynak olduğuraporedilmiştir(EFSA2005). EFSA2008yılıraporunda,insanlardagörülenzoonozhastalıklardansalmonellozis’in131.468doğrulanmışvakaileikincisıradayeraldığıbildirilmektedir.AB ülkelerinde en çok görülen gıda kaynaklı salgınlara Salmonella spp.’lerin neden olduğu, domuz etinden sonrayumurtaveçiğyumurtalıürünlerinenönemlisalgınkaynaklarıolduğubildirilmiştir.Dahaöncekiyıllarda da olduğu gibi Salmonella Enteritidis ve Salmonella Typhimurium’uninsanlardaensıkrastlananserotipler olduğu (% 79.9) belirtilmektedir. AB’de toplam 5.332 salgın rapor edilmiştir. Bu salgınlarda 45.622 vaka görülmüş,6.230’uhastanelerdetedaviyealınmışve32 kişiiseölmüştür.Raporedilengıdakaynaklısalgınların büyükbirkısmınıSalmonella spp.(%35.4),viruslar(% 13.1), bakteriyal toksinler (% 9.8) ve Campylobacter spp.(%9.2)oluşturmaktadır.Enönemligıdakaynaklı salgınlaryumurtaveyumurtaürünleri(%23.1),domuz etiveürünleri(%10.2)vebüfeyemekleriolaraktespit edilmiştir (% 9.2). Salmonella Enteritidis salgınlarının ençokyumurtaveyumurtaürünlerivefırıncılıkürünleriileilgiliolduğubildirilmiştir.İnsanlardakiSalmonella Enteritidis salgınlarının ise çoğunlukla kontamine yumurta ve kanatlı eti kaynaklı olduğu bildirilirken, Salmonella Typhimurium salgınlarının kontamine domuz,kanatlıvesığıretiileilişkiliolduğubildirilmektedir(EFSA2005). Salmonella spp. insanlarda hastalık, ölüm ve ekonomikkayıplaranedenolan,gıdakaynaklıönemlihastalıketkenidir.Öncekiyıllardaolduğugibi,Salmonella EnteriditisileSalmonella Typhimuriumensıkraporedilen serotipler olmuştur. AB’de insanlarda görülen Salmonella spp. infeksiyonlarının % 50’si Salmonella Enteritidis’ten kaynaklanmaktadır. İkinci rapor edilen serotipolanSalmonella Typhimurium’unnedenolduğu infeksiyonlarıniseyumurtalardankaynaklandığıbildirilmektedir(EFSA2005). ABülkelerindeyumurtacıtavukçiftliklerindeortalama olarak % 30.8 oranında Salmonella spp. saptan- 28 Salmonella spp.pozitiförneklerinenyüksekoranlarısebzedeneldeedilenyemmaddelerindevespesifik olarakdayağlıtohumlarilebunlarınürünlerinde(%0.4 ila%7pozitif)bulunmuştur.Karmayemmaddelerinde,testedilenörneklerin%0ila%6’sındaSalmonella spp.izoleedilmiştir(EFSA2005). EFSA 2009 raporuna göre, yumurta kabuklarının işleme aşamasında (yumurta tasnif, paketleme, vb.) çapraz kontaminasyona uğradığı bildirilmektedir. Teknoloji ve kullanılan hijyenik uygulamalar nedeniyle UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL çaprazbulaşmaolabileceği,yumurtaişlemesırasında yumurta ve yumurta kabuğu üzerindeki Salmonella spp.nedeniyleyumurtanıntüketicileriçinriskoluşturduğu düşünülmektedir. Gıdalarda Salmonella spp. konusundaVeterinerHalkSağlığıBilimselKomitesi’nin görüşüne göre (2003), gıda kategorileri içinde Salmonellozisaçısından,halksağlığıiçinenfazlariski yumurta ve çiğ yumurta içeren ürünlerin oluşturduğu bildirilmiştir.2007yılında154.099salmonellozisvakasıgörülmüş,2006yılındayumurtaveyumurtaürünleri en sık bildirilen gıda kaynaklı Salmonella spp. salgın kaynağı olmuştur (EFSA, 2007a). İnsanlarda görülen Salmonella spp.infeksiyonlarının%60’ındanfazlasının S. Enteritidisolduğuveyumurtakaynaklıinfeksiyonlarındahaçokgörüldüğütespitedilmiştir(EFSA,2009). Amerika’da (Temmuz 2010) 20 senenin en büyük salgını olarak tanımlanan çok sayıda Salmonella spp .vakasına rastlanmış, ülkede Salmonella spp. yönünden alarm verilmiş, kaynağın yumurta olduğu tespit edildiktensonra380milyonyumurtaraflardantoplatılmıştır.KuzeyCarolina,Minnesota,Kaliforniyaeyaletlerinde270’denfazlakişideSalmonella spp.infeksiyonu teşhisikonularaktedavialtınaalınmıştır.Ülkedefabrika,marketverestoranlardadagenişçaplıincelemeler halihazırdadevametmektedir(Anonim2011). EFSABiyolojikAjanPaneli’nde(2009),ABülkelerinde, direktifler doğrultusunda “Yumurtacı Tavuklar Salmonella spp. Kontrol Programı”nın titizlikle uygulanmasına rağmen, tüketiciler için Salmonella spp. infeksiyonları yönünden riskin giderek arttığı saptanmış; değişik bölgelerden gelen yumurtaların yumurta işlememerkezlerinde(özellikleboylamavepaketleme esnasında) kontamine olarak, tüketiciler için Salmonella spp. infeksiyonu yönünden riskli hale geldikleri konusunda hemfikir olunmuştur. Özellikle son yıllardaSalmonella spp.infeksiyonlarındagörülenartış dikkat çekici hale gelmiştir. Bu nedenle panel sonucunda,2009yılındatüketicilerinSalmonella spp.infeksiyonlarındankorunmalarıiçinilaveyöntemlerinuygulanmasıgerektiğininbirzorunlulukolduğufikrindebirleşilmiştir. ABtarafındanKasım2010itibariile9farklısurvey protokolühazırlanmışvebuprotokolleriçindepaketleme merkezlerinde ve marketlerdeki sofralık yumurtalarda Salmonella spp. analizi de yer almıştır (EFSA 2010). 2010 yılında insan salmonellozis vakalarında 2009 yılınaoranla%8.8artışgörülmüştür.Salmonella spp. infeksiyonlarıistatistikselolarakABülkelerindealtıyıldır artış eğilimindedir. 2010 yılında toplam 99,020 insanvakasıkonfirmeedilerekbildirilmiştir.Salmonella spp.sıklıklabroilervehindietindesaptanmıştır.Rapor edilen 5.262 gıda kaynaklı salgında Salmonella spp., viruslar, Campylobacter spp. ve bakteriyel toksinlerin gıdakaynaklarınınyumurta,karışımvebüfeyemekleri vesebzelerolduğutespitedilmiştir(EFSA2012). Hoque ve ark. (1997) yaptıkları çalışmada, Amerika’da 1976 ve 1995 yılları arasında insanlarda Salmonella entericaserotypeEnteritidis(SE)izolasyon oranının%5’den%25’eyükseldiğiniraporetmişlerdir. 1990, 1994 ve 1995 yıllarında Amerika’da en yaygın olanSalmonella serotipininSEolduğuveUSDAtarafındantavukkesimhanelerindevepastörizeedilmeyen sıvıyumurtalardayapılansurveyçalışmasısonucunda 1991 ve 1995 yılları arasında SE prevalansında artış olduğusaptanmıştır.İnsanvekanatlıSEpt4izolatların moleküler yapıları ve virulensleri diğer ülkelerdekilerdeki izolatlarla karşılaştırılmış ve bu faj tipinin Amerika’da insanlar ve kanatlılar için potansiyel bir tehlike oluşturabileceği bildirilmiştir. Bu bölgede SE kontrolprogramınınbaşarılıolmasıileinsanlardagörülen hastalığın azalabileceği belirtilmiştir. Pennsylvania EggQualityAssuranceProgramsayesindekümeslerdeki SE enfeksiyonlarının azaldığı tespit edilmiştir. Bununla beraber 1990-1995 yılları arasında USDA tarafından uygulanan geri izlemeve gıda işleyicilerin eğitimi ve güvenli gıda işleme prosedürlerine rağmen hem insanlarda görülen SE infeksiyonlarının insidensindehemdekümeslerdekivepastörizeedilmeyensıvı yumurtalardaki SE prevalansında belirgin bir düşme olmamıştır. Üretimden tüketime kadar, yumurta işlemenin her basamağında SE kontrolünün yapılmasının birgereklilikolduğu,insanlardakiSEenfeksiyonlarının azalması için en pratik yolun yumurtalardaki SE’ in azaltılması olduğu bildirilmiştir. Bunun için de devlet, endüstri,tüketicilerveakademisyenlerarasındakurulan disiplinler arası çabaların sonucunda en etkili ve uzunsolukluuygulamalaraulaşılabileceğibildirilmiştir. Poppe(1994),Kanada’dainsanlardaSEprevalansının % 9’dan % 12’ye yükseldiğini bildirmiştir. Ulusal surveyprogramındayumurtacıtavukkümesleriçevresel örneklerinde % 2.7 ve broyler kümesleri çevresel örneklerde%3oranındaSEizolasyonuolduğunu,iki enfekte tavuk kümesinden alınan SE kontamine yumurtalarınprevalansınında%0.06olarakbulunduğunubildirmişlerdir. Coquardveark.(1999),suyuninsanvehayvanlarda görülen salmonellozisin nedenlerinden ve Salmonella spp.içinanageçişyollarındanbiriolduğunu bildirmiş, PCR bazlı PROBELIA metotudun ISO 6340metodundandahahızlıvedahaduyarlıuygulanabilirbirmetotolduğunuraporetmişlerdir. 1998 yılında United States Department of Agriculture’s Food Safety and Inspection Service 29 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY (FSIS) ve The Food and Drug Administration (FDA) tarafındanyumurtalardaSE’denkaynaklananveinsanlariçinriskteşkiledenhastalıklarınazaltılmasıileilgili olarakriskdeğerlendirilmesiyapılmış,Amerika’daüretilentümyumurtaların12saatsonra7.2°C’desaklanmasıvepastörizasyonuileyumurtalardakiSE’denkaynaklanan infeksiyonların sayısında 130.000’den 28.000’ekadarbirdüşüşgörülmüşvehızlısoğutmave pastörizasyonun yumurtalardaki SE’den kaynaklanan infeksiyonlarınazaltılmasındaoldukçaetkiliolduğubildirilmiştir(Schroederveark.,2005). ÇiftliklerdenalınançevreselörneklerdeSalmonella spp.prevalansınınsaptanmasıileilgiliyapılanbirçalışmada, 24 ayda,18 farklı çiftlikten toplam 2.496 örnek (etçivesütçüsığırçiftlikleri,domuzçiftliklerivekanatlı(broilervehindi)kümesleri)toplanmış,FDAmetodu kullanılmışveSalmonella spp.izolatlarıribotiplendirme ile karakterize edilmiştir. Tüm örneklerin % 4.7’sinde Salmonellaserotipleritespitedilmiştir.Verilerçiftliklerdeki çevresel etkenlerin, kontaminasyon kaynakları olarak çok önemli bir etkiye sahip olduklarını göstermektedir(Rodriguezveark.,2006). Braden (2006), SE ve yumurtalarla ilgili yaptığı bir araştırmada, epidemiyolojik ve laboratuar çalışmaları sonucunda, insanlardaki SE enfeksiyonlarının en büyük kaynağının yumurtalar olduğunu rapor etmiş; 1996’danbuyanainsanlardagörülenSEenfeksiyonlarında önemli bir azalma görüldüğünü, buna rağmen birçok salgının SE ile kontamine olan yumurtalardan kaynaklandığınıbildirmiştir. WangveMustapha(2010)yaptıklarıbirçalışmada, TaqManproplarkullanarakEMA-RT-PCRmetoduile piliç ve yumurtalarda canlı Salmonella spp.’leri tespit edebilenbirmetotbulmuşlarvepiliçrinsleriveyumurta buyyonlarından 12 saatlik zenginleştirmeden sonra Ethidiumbromidemonoazide(EMA)boyasıilekombine RT-PCR ile 10 CFU/mL canlı Salmonella spp.’leri saptayabilmişlerdir. Amerika’da 1999-2001 yılları arasında yumurta ile ilişkiliSalmonella Enteritidissalgınlarıileilgiliyapılanbir çalışmada, 1995 yılında CDC raporlarına göre 3.8 kişi/100.000 popülasyon ile SE enfeksiyonlarının pik yaptığı,bununlabirlikte1999yılındakültürkonfirmasyonunun 1,9 olduğu deklare edilmiştir. 2001 yılına kadar deklarasyon olmamış ancak salgınlar devam etmişvearaştırmalarsonucundagıdalaridentifiyeedildiğindeensıkrastlanankaynağınpişmemişçiğyumurta olduğu bildirilmiştir. Raporda yumurta ile ilgili olan SEsalgınlarınınveSEkontrolprogramınınyapılmasının çok büyük ihtiyaç olduğu belirtilmiştir (MMWR MorbMortalWklyRep.,2003). 30 Edirne’de2001yılındaaskeribirtaburdameydana gelenS. Enteritidis’innedenolduğubesinkaynaklıbir salgının epidemiyolojisi tanımlanmıştır. Bu çalışmada üretilenizolatlarınbirsalgınadahiloluportakbirkaynaktan köken aldıklarını göstermek için Salmonella cinsibakterilerdeönerilen;serolojiktiplendirme,fajtiplendirmesi, antibiyotik direnç testleri gibi geleneksel yöntemlerileplazmitprofili,ribotiplendirme,pulse-field gelelektroforesis(PFGE)gibimoleküleryöntemlerkullanılmıştır.Çalışmadason20yıldırzoonotikSalmonella enfeksiyonlarına bağlı enfeksiyonların sayısının pek çokülkedearttığı,S. Enteritidis’ebağlıenfeksiyonların dünyada 1980 yılından beri artmaya devam ettiği, bu artışın Edirne’de de görüldüğü bildirilmiştir. Bu artışın nedeni S. Enteritidis’in kanatlılara uyum sağlamış önemlibirpatojenolmasıveyumurtalarıntransovarial veyatavukdışkısıilekontamineolmasınabağlanmıştır. Butürbirsalgınıntekraryaşanmamasıiçintümtavuk çiftliklerindekontrolünsağlanması,yumurtalarınsoğuk zinciriçindenakledilmesiveiyicepişirilerektüketilmesiönerilmektedir(Tanselveark.,2003). Gelişmekte olan ülkelerde insanlar için Salmonella Typhi infeksiyonları önemli bir problemdir. Gelişmiş ülkelerde ise Salmonella Typhi enfeksiyonlarındaki azalmayakarşınSalmonella spp.infeksiyonlarıgiderek önem kazanmaktadır. Son yıllarda Avrupa ülkelerinde Salmonella Enteritidis’in Salmonella Typhimuriumileyerdeğiştirerekbesinzehirlenmelerininensıkgörülenetkeniolduğubildirilmektedir.ÜlkemizdedeinsankaynaklıSalmonella spp.’lerdenhalen enyaygınolanserovarSalmonella Typhimuriumolmasınarağmen,Salmonella Enteritidis’inoranınıngiderek artmakta olduğu vurgulanmaktadır. Türkiye’de 1973 yılında serotiplendirilen 487 Salmonella suşunun % 93’ünün Salmonella Typhimurium olduğu bildirilmiş olmasına rağmen 1994-2000 yılları arasında Salmonella Enteritidis’in (% 64.9) en yaygın serotip olduğuanlaşılmıştır(Erdemveark.,2004) 2000ile2002yıllarıarasındaTürkiye’de10ilikapsayaninsanlarınçeşitliklinikörneklerindenizoleedilen 620 adet Salmonella serotiplendirilmiş, Türkiye’de Salmonella enfeksiyonları ve Salmonella’ların önemli sağlıksorunlarındanbiriolmayadevametmekteolduğu,Salmonella enfeksiyonluhastaların1/3’ündenfazlasınınhastanedeyatırılaraktedaviedilmesinedeniyle belirtilerin ayaktan tedavi edilebilecek kadar hafif olmadığıvehastalıknedeniyleoluşanekonomikkayıpların az olmadığı, Salmonella enfeksiyonlarının etkin sürveyansyöntemleriileizlenmesigerektiğibildirilmiştir. Bu çalışmada insan kaynaklı Salmonella enfeksiyonlarınınveSalmonella’larınTürkiye’yeözgüözellikleriniortayakoymaküzere13klinikmikrobiyolojilaboratuvarındaizoleedilenSalmonella enterica suşlarısero- UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL tiplendirilmiş,serotiplerinenfeksiyontablolarıileilişkileri ve izole edildikleri klinik örneklerdeki dağılımları incelenmiştir. Bu çalışmada epidemiyolojik araştırmalarda Salmonella’ların serotiplendirinin belirlenmesinin ilkveenönemliadımolduğu,sıkgörülmeyenserotiplerinnedenolduğuenfeksiyonların/salgınlarınincelenmesindeserotiplendirmenintekbaşınayeterliolabileceği, oysa en yaygın serotiplerin incelendiği çalışmalarda yeterli epidemiyolojik veri sağlanamayacağı, bu durumdaantibiyogram,fajtiplendirmevediğertiplendirme yöntemlerinin serotiplendirme ile birlikte yapılması gerektiği bildirilmektedir. İki yıl süren bu sürveyans sırasında iki salgın/epidemi (Edirne ve Kayseri) belirlenmiştir. Bu çalışmada Türkiye’de halk sağlığını tehditedenenfeksiyonhastalıklarıvemikrobiyolojialanında laboratuvar destekli çok merkezli çalışmalara büyükgereksinimolduğubildirilmiştir(Erdem,2003). Referans Laboratuvar tarafından Salmonella spp. ve Shigella spp. suşlarının antimikrobiyallere direnç durumlarıdeğerlendirilmiş,Salmonella spp.suşlarında enyüksekdirenç%18.3ilenalidiksikasitekarşıgözlenmiştir. Siprofloksasine direnç görülmemektedir. Nalidiksikasitdirencininflorlukinolonlarakarşıdirenç gelişiminin de bir göstergesi olabileceği düşünülerek, siprofloksasinekarşıduyarlılıktaazalmavarlığınınaraştırılması planlanmaktadır (Kayalı Güleşen ve ark., 2008). AnkaraGarnizonu’nda7ayrıaskeribirlikvekurumların ihtiyacı için alınan yumurtaların, Salmonella spp. yönündenmikrobiyolojikkalitelerinibelirlemekamacıyla gerçekleştirilen bir çalışmada, 6 aylık periyot içerisinde değişik zamanlarda alınan 882 adet yumurta incelenmiş.İncelenenyumurtalardaizolasyonamacıyla,yumurtalarınkabuk,akvesarısındanalınanörnekErdemveark.(2005)tarafındanTürkiye’nin10ayrı lereklasikSalmonellaspp.izolasyonprotokolüuygubölgesinden 1 Temmuz 2000-30 Haziran 2002 yılları lanmıştır. Bu sonuçlara göre; Ankara Garnizonu’nda arasındaçeşitliinsanörneklerinden(47dışkı,4kan,2 tüketime sunulan yumurtalardan, incelenen örneklerin idrar)53adetSalmonella entericaCgrupizoleedilmiş, hiç birinde Salmonella spp. varlığına rastlanmamıştır. serotiplendirilmiş ve antibiyotik dirençliliklerine bakılSalmonella spp. varlığının saptanmaması; üreticilerin mıştır.İzolatların11’iS.Cholerasuis,7’siS. Hadar,4’ü mevcut yasal koşulları yerine getirmeleri ile tedarikçi S. Irumu, 3’ü S.Virchow, 3’ü S. Tallahassee, 2’si firmalarınTSK’nınbelirlediğiyumurtaözelliklerişartlaS. Paratyphi C, 2’si S. Braenderup, 2’si rınauymazorunluluğunavebilinçlenmelerinebağlıolaS. Othmarschen,2’siS. Menston,2’siS. Concord,2’si bileceğini düşündürmüştür (Çakıroğlu ve Gümüşsoy, S. Infantis, 2’si S. Kottbus, 1’i S. Edinburg, 1’i 2005). S. Oranienburg,1’iS. Muenchenve1’ideS. Malmoe TavuklarındışkıveyumurtalarındaSalmonellaspp. olarak tespit edilmiştir. Antibiyotik dirençlilikleri ise S. etkenlerininklasikyöntemlerlevePCRiletanısıamaçEntericaC1grupveC2grubunampicilinekarşı%26 ve%60,amoxicillin/clavulanicasidekarşı%11ve% lanan bir çalışmada, Salmonella spp. izolasyonu için 40,chloramphenicol(%16ve%27)vetetracycline’e Ankara’dayeralan50ticariyumurtacıkümesziyaret edilerekherkümesten20’şeradetolmaküzerekloakal karşı%3ve%40dirençlibulunmuştur. S. Typhimurium suşlarının çoğunluğu, 90 kbç (60- svap ve yine aynı kümeslerden 10’ar adet yumurta 62megadalton-MDa)büyüklüğündeserotipeözgübir örneği toplanmıştır. Her kümesten alınan 20 kloakal plazmit taşımaktadır. Buna rağmen, suşlar arasındaki svap 2 gruba ayrılıp, 10 adedi 1 örnek kabul edilerek epidemiyolojikilişkiyitanımlamaktaplazmitprofilana- değerlendirilmeyealınmış.Toplam500yumurta10’arlı lizinin en az faj tiplendirme yöntemi kadar spesifik gruplarhalinde50örnekolarakkabuledilipSalmonella olduğukabuledilir.PlazmitprofilanalizininvePFGE’in varlığıyönündenincelenmiştir.Çalışmanınsonucunda, S. TyphiandS. ParatyphiBsuşlarınıntiplendirilmesin- kloakalsvapalınan50kümesin6(%12)’sındaveörnek deenuygunmetotlarolduğunuveantibiyogramında bazındada100örneğin6(%6)’sındanselektifzenginayırtedicidiğerbirtiplendirmemetoduolduğunuvur- leştirmedensonrayapılanPCRveklasikkültürmetodu gulanmışlar,buüçtestinbirliktesalgınlarınepidemiyo- ileSalmonella’nıncinsdüzeyindevarlığıtespitedilmişlojilerinin araştırılmasında kullanılabileceğini vurgula- tir. Yumurta örneklerinden ise her iki metotla da Salmonellabelirlenememiştir.Buçalışmada,tavukdışmışlardır(Dolapçıveark.2010). UEPLA (Ulusal Enterik Patojenler Surveyans Ağı) kılarından Salmonella etkenlerinin PCR yöntemi ile kapsamındailküçayiçerisinde(Ekim–Aralık2007)325 tanısı yapılabileceği ortaya konulmuş ve rutin teşhis etkendoğrulanmışveserotiplendirilerekantimikrobiyal amacıyla uygulanabilirliği belirlenmiştir (Ata ve Aydın, duyarlılık testleri çalışılmıştır. Doğrulanan suşların % 2008). 59.1’i Shigella, % 33.3’ü Salmonella spp.’dir. Salmonella’nınyumurtaveyumurtaürünlerindevarDoğrulama ve serotiplendirme sonucu en sık görülen lığıilebuzdolabıvekaynamasıcaklığındayaşamsüreSalmonella serotipi % 35.8 ile S. Enteritidis’tir. siaraştırılanbirçalışmadaAnkarapiyasasındansağla- 31 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY nan 250 adet tavuk yumurtası, 180 adet bıldırcın yumurtası,100adetmayonezve25adetkremaörneği olmak üzere toplam 555 adet yumurta ve yumurta ürünü örneğinde çalışılmıştır. Örneklerde Salmonella spp.’nin saptanmasında Uluslararası Standartlar Organizasyonu’nun(ISO)yöntemikullanılmıştır.Sonuç olarak;bıldırcınyumurtalarında,mayonezörneklerinde ve kremalarda Salmonella spp. izole edilememiş, ancak 250 tavuk yumurtasının 15’inde (% 6) izole ve identifiye edilmiştir. Bu örneklerin halk sağlığı açısındanpotansiyelzararoluşturabileceğidüşünülmektedir. S. Enteritidisileinokuleedilenyumurtalarönerilenkaynatma prosedürlerine uygun olarak pişirilmiştir. S. Enteritidis’itamamenyoketmekiçinsekizdakikasüre ile kaynatma işleminin gerekli olduğu saptanmıştır. Buzdolabı sıcaklığında 21 güne kadar bekletildikten sonraiseS.Enteritidis’inyaşamınıdevamettirdiğigözlenmiştir(Öktemveark.2009). Ülkemizde 2008 yılından itibaren “Yumurtacı Tavuklarda Salmonella spp. Kontrol Programı” uygulanmayabaşlanmıştır.AncakABvediğerülkelerdede olduğugibi,ülkemizdedetesadüfiörneklemeuygulanan kontrol programında, Salmonella spp. yönünden analiziyapılmayançiftliklerdengelerekpaketlemetesislerindekontamineolanyumurtaların,Salmonella spp. analizlerinin yapılarak tespit edilmesi gerekmektedir. Ayrıca yumurta üretim çiftlikleri ve paketleme tesislerindendeörnekleralınarakSalmonella spp.’lerdenileri gelenenfeksiyonkaynaklarımutlakasaptanmalıdır. ''Türk Gıda Kodeksi Yumurta ve Yumurta Ürünleri Tebliği'' yumurtanın üretiminden tüketimine kadar geçensüreçtekitümaşamalardastandartlarıvemikrobiyolojik kriterleri belirtmesine rağmen, Gıda Kodeksi “Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği”nde yumurta analizleri AB’neuyumgereğiyeralmamaktadır.Bunabağlıolarak Bakanlığımızca uygulanan “Gıda İzleme Programı”ndayumurtaanalizibulunmamakta,yalnızca yumurta ürünleri (pastörize yumurta ve yumurta tozu) analizleriyeralmaktadır.İnsanlardakiSalmonella spp. infeksiyonlarının önlenmesi amacı ile yumurtada 32 Salmonella spp. analizleri mutlaka yapılarak, hem “Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği”ne hem de “Gıda İzlemeProgramı”nailaveedilmelidir. ÜlkemizdegıdakaynaklıSalmonella spp.’lerinserotiplendirilmesi ve moleküler tiplendirilmesi (PFGE) ile ilgilimünferitçalışmalarolmasınarağmen,buçalışmalar rutin olarak yapılmamaktadır. Ancak gıdalardan izole edilen tümSalmonella spp’’lerin serotiplendirilerek hangi serotiplerin görüldüğünün saptanması ve izole edilen Salmonella spp.’’lerin klonal ilişkilerinin incelenereksalgınsuşlarınınbelirlenmesigerekmektedir.Gıdakaynaklısalgınsuşlarısaptanarakinsanlarda görülenSalmonella spp.’denilerigelenenfeksiyonların daönünegeçilmişolacaktır. Bununlabirliktebirçokülkegıdakaynaklıetkenlerin PFGEsonuçlarını(genprofilleri)uluslararasısistemlere girerek(Pulse-NetInternational:Gıdakaynaklıbakterilerin rutin standardize moleküler alt tiplendirmesi veri tabanıveelektronikveriaktarımsistemi)karşılaştırabilmekte ve diğer ülkelerde de görülen enfeksiyonların durumu hakkında bilgi edinilerek izlenebilmektedir. Ülkemizde ise yalnızca insan kaynaklı Salmonella spp.’leringenprofillerisistemegirilmektedir.GıdakaynaklıSalmonella spp.’leringenprofilleridesistemegirilerekdiğerülkesuşlarıilekarşılaştırılarak,aynısuştan kaynaklanansalgınlarıntespitiileenfeksiyonlarınazalmasısağlanabilecektir. Ülkemizdeüreticikurumlarilelaboratuvarlararasındaçokfazlaişbirliğibulunmamaktavebilgipaylaşımı olmamaktadır.Sektörlerarasındailişkikurularakkarşılıklı bilgi alışverişinde bulunulmasına ve problemlerin birlikte çözülmesine ihtiyaç vardır. Enfeksiyonların sayısında görülen azalma hem ülkemizdeki yumurta üretim sayısını hem de yurtdışına ihraç edilecek yumurta sayısını arttıracak ve tüketicilere Salmonella spp. yönünden kontrolleri yapılmış yumurtaların temininisağlayacaktır.Bukonudadahaçokçalışmayapılarak ülkemizde sofralık yumurtalardaki Salmonella spp.riskibelirlenmelidir. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL KAYNAKLAR Anonim 2011. http://www.sagliklikanatli.com/Salmonella-newsarchive.asp.Erişimtarihi14.10.2010. Anonim 2012. http://www.yum-bir.org/templates/resimler/ Image/sektor_haberleri/2012_veri.pdf.Erişimtarihi30.04.2012. Ata Z., Aydın N. Ankara Bölgesi’ndeki tavukçuluk işletmelerindenSalmonellaspp.izolasyonu,AnkaraÜnivVetFakDerg,55,161166,2008. Bayhan Öktem A., Kaynak Onurdağ F., Er B., Demirhan B. A researchofSalmonellaspp.ineggandeggproductsandsurvivalof Salmonella different temperatures. Turk J. Pharm. Sci. 6 (3), 147154,2009. BradenCR.SalmonellaentericaserotypeEnteritidisandeggs:a national epidemic in the United States. Clin Infect Dis. 2006 Aug 15;43(4):512-7.Epub2006Jul3. Coquard D, Exinger A, Jeltsch JM. Routine detection of Salmonellaspeciesinwater:comparativeevaluationoftheISOand PROBELIA polymerase chain reaction methods. J AOAC Int. 1999 Jul-Aug;82(4):871-6. Çakıroğlu HS., Gümüşsoy KS., Ankara Garnizonunda tüketime sunulan tavuk yumurtalarının Salmonella spp. yönünden analizi. Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 14(3) 158-162, 2005. Dolapçıİ.,ErdemB.,TekeliA.,UsB.,BayramovaM.,SaranB., Şahin F. Molecular analyses of Salmonella serotype Typhi and Salmonella serotype Paratyphi B strains isolated in Turkey. Turk J MedSci2010;40(3):447-458. EFSA2005.OpinionoftheScientificPanelonbiologicalhazards ontherequestfromtheCommissionrelatedtothemicrobiological risksonwashingoftableeggs.TheEFSAJournal269:1-39. ErdemB.:Türkiye’deSalmonellaSurveyansı:Onili(13laboratuvarı) kapsayan çok merkezli bir çalışma.TÜBİTAK ( Proje kodu: SBAG2246-199S224),Ankara,Haziran2003. Erdem B., Tekeli A., Koyuncu E., Bayramova M.: Türkiye’de insanlardanizoleedilenSalmonellaentericasubspentericaserotip Enteritidis ve serotip Typhimurium suşlarının RAPD (Randomly Amplified Polymorphic DNA) yöntemi ile incelenmesi. TÜBİTAK (Projekodu:SBAG-AYD-440-103S181),Ankara,Aralık2004. Erdem B, Ercis S, Hascelik G, Gur D, Aysev AD. Antimicrobial resistance of Salmonella enterica group C strainsisolatedfromhumans in Turkey, 2000-2002. Int. J Antimicrob. Agent. 2005 Jul;26(1):33-7. HogueA,WhiteP,Guard-PetterJ,SchlosserW,GastR,EbelE, FarrarJ,GomezT,MaddenJ,MadisonM,McNamaraAM,Morales R, Parham D, Sparling P, Sutherlin W, Swerdlow D. Epidemiology and control of egg-associated Salmonella enteritidis in the United StatesofAmerica.Rev.Sci.Tech.1997Aug;16(2):542-53. KayalıGüleşenR.,SezenSevimliF.,veUEPLAÇalışmaGrubu Üyeleri,UlusalEnterikPatojenlerSurveyansAğı(UEPLA)verilerinin ilküçaylıkanalizsonuçları.TürkHij.Den.Biyol.Derg.2008;65(1):13. MMWR MorbMortalWklyRep. 2003 Jan 3;51(51-52):1149-52. Outbreaks of Salmonellaserotypeenteritidisinfectionassociatedwitheatingshelleggs-UnitedStates,1999-2001. RodriguezA,PangloliP,RichardsHA,MountJR,DraughonFA. PrevalenceofSalmonellaindiverseenvironmentalfarmsamples.J FoodProt.2006Nov;69(11):2576-80. PoppeC.SalmonellaEnteritidisinCanada.IntJFoodMicrobiol .1994Jan;21(1-2):1-5. EFSA 2008. Community Summary Report. Trendsand Sources ofZoonosesandZoonoticAgentsandFood-borneOutbreaksinthe EuropeanUnionin2008.EFSAJournal;20108(1):1496 Tansel O, Ekuklu G, Otkun M, Otkun MT, Akata F, Tuğrul M.A food-borne outbreak caused by Salmonella Enteritidis.Yonsei Med J.2003Apr30;44(2):198-202. EFSA 2009. The Community Summary Report on trends and sourcesofzoonosesandzoonoticagentsintheEuropeanUnionin 2007.TheEFSAJournal:223. Schroeder CM, Latimer HK, Schlosser WD, Golden NJ, Marks HM, Coleman ME, Hogue AT, Ebel ED, Quiring NM, Kadry AR, KauseJ.OverviewandsummaryoftheFoodSafetyandInspection Service risk assessment for Salmonella Enteritidis in shell eggs, October2005.FoodbornePathogDis.2006Winter;3(4):403-12. EFSA2010.ScientificReport,Developmentofharmonizedsurvey methods for food-borne pathogens in foodstuffs in the EuropeanUnion.22November2010. EFSA 2012. The European Union Summary Report on trends and sources of zoonoses, Zoonotic Agents and Food-borne Outbreaksin2010.EFSAJournal2012;10(3):2597. WangL,MustaphaA.EMA-real-timePCRasareliablemethod fordetectionofviableSalmonellainchickenandeggs.Food.Sci. 2010Apr;75(3):M134-9. 33 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY 34 UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL OsmanlıDevleti’nde HayvanSağlıkZabıtası ÜzerineBirİnceleme A Review of Animal Health Control in The Ottoman State Berfin Melikoğlu GÖLCÜ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi ÖZET Osmanlı Devleti’nde veteriner halk sağlığı, hayvan sağlığı ve veteriner hekimliği alanlarında gerçekleştirilen yasal yapılanmalar, on dokuzuncu yüzyılın sonunda başlatılmıştır. Bu düzenlemeler arasında yer alan hayvan sağlıkzabıtasıileilgiliyasalmetinler,temeldehayvanvehayvansalürünlerden,insanvehayvanlarageçebilecek bulaşıcıhastalıklarlamücadeleedebilmekamacıylayürürlüğegirmiştir.Hayvansağlıkzabıtasıhakkındakiyasal düzenlemelerin,5Ocak1893tarihindeyayımlanan“Zabıta-iSıhhiye-iHayvaniyeTalimat-ıMuvakkatesi”ilebaşladığıkabuledilmektedir.GeçiciolarakyürürlüğegirenbuTalimat,aynızamandaveterinerhalksağlığıçalışmalarınadayasaldayanakoluşturmuştur.Dahasonragerçekleştirilendüzenlemelerilegüncellenenhayvansağlık zabıtasımevzuatı,geçerliliğiniuzunyıllarkorumuştur.Bununlabirlikte,hayvansağlıkzabıtasıileilgiliçalışmalar sadece yasal metinlerle sınırlı kalmamış, veteriner öğrencilerin eğitim-öğretim programına da yansımıştır. Bu makalede,OsmanlıDevleti’ndegerçekleştirilenhayvansağlıkzabıtasıileilgilidüzenlemelerin,eldeedilenyeni bilgilerışığındaveterinerhekimliğitarihiaçısındandeğerlendirilmesiamaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: hayvansağlıkzabıtası,veterinerhekimliğimevzuatı,veterinerhekimliğitarihi Sorumlu yazar : berfinmelik@gmail.com Adres : Yrd. Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Veteriner Hekimliği Tarihi ve Deontoloji AD, 55139, Kurupelit-Samsun Telefon: 362 3121919-3788 35 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY ABSTRACT IntheOttomanState,legislativeorganisationinthefieldsofveterinarypublichealth,animalhealthandveterinarymedicinewereinitiatedinthelatenineteenthcentury.Oftheselegalarrangements,legislativetextsrelatedtoanimalhealthcontrolwereenforced,basically,tocontrolinfectiousdiseasesthatmaybespreadbyanimalsandanimalproductstohumansandanimals.Thefirstlegalarrangementonanimalhealthcontrolisacceptedasthe“Zabıta-iSıhhiye-iHayvaniyeTalimat-ıMuvakkatesi”publishedon5January1893.ThisInstruction, whichwasputintoforcetemporarily,alsoconstitutedthelegalbasisforveterinarypublichealthactions.Theanimal health control legislation, updated through various amendments, remained in force for many years. Nevertheless,animalhealthcontrolserviceswerenotlimitedtothelegislativeframework,andwerealsoreflectedinveterinarycurricula.Thepresentstudyisaimedattheevaluationoflegalarrangementsmadeinthefield ofanimalhealthcontrolintheOttomanState,inviewofnewlyrevealeddata,andfromtheperspectiveofthe historyofveterinarymedicine. Key words: Animalhealthcontrol,veterinarylegislation,historyofveterinarymedicine. GİRİŞ OsmanlıDevleti’ndeondokuzuncuyüzyılsüresince salgın hayvan hastalıklarının özellikle de sığır vebası salgınlarının olanca şiddetiyle devam etmesi, birçok bölgede büyük zararlar veren epidemilere neden olmuştur.AskeriveSivilVeterinerOkullarındayetiştirilenveterinerhekimlerinçabalarıylasalgınhayvanhastalıklarıylamücadeleedilmeyeçalışılmışsada,konuya ilişkin örgütlenmenin ve yasal alt yapının eksikliği nedeniyle uzun yıllar etkin bir sonuç alınamamıştır (Başağaç, 2001, Dinçer, 1999). Bununla birlikte, Ondokuzuncu yüzyılın son çeyreğinden itibaren gerçekleştirilendüzenlemelerileönceveterinerhalksağlığıkapsamındakasaplıkhayvanlarınveetlerinmuayenesiilekesimşartlarınınsağlıkvehijyenyönündeniyileştirilmesineyönelikuygulamalaryasalgüvencealtına alınmış, daha sonra bu düzenlemelerin tamamlayıcısı olarak hayvan sağlık zabıtasına ilişkin esaslar hükme bağlanmıştır (Bekman, 1940, Osman Nuri, 1924). İzleyenyıllardagerçekleştirilençeşitlidüzenlemelerile geçerliliğini uzun süre koruyan hayvan sağlık zabıtası ile ilgili yasal yapılanmalar, temel olarak bulaşıcı hayvanhastalıklarının,hayvanveinsansağlığıileuluslararasıhayvan-hayvansalürünticaretinevereceğizararlardan korumayı amaçlamıştır (Bekman, 1950, Özgür, 2003). Bu çalışma, başta Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün Osmanlı Arşivi Belgeleri olmak üzere saptanabilen ilk elden kaynaklar ışığında Osmanlı Devletinde hayvan sağlık zabıtası ile ilgili düzenlemelerin,tarihselvebilimselaçıdanirdelenmesineolanaksağlamakamacıylagerçekleştirilmiştir. Gereç ve Yöntem Çalışmanın ana materyalini, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün Osmanlı Arşivi Bölümünden, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesinden 1Başbakanlık 36 sağlanan ilk elden kaynaklar oluşturmuştur. Orijinal belgelerinkünyebilgileriveaçıklayıcıekbilgilerdipnotlardagösterilmiştir.Çalışmadaincelenenarşivbelgelerinin metin içerisinde kullanımında günümüz Türkçesine uygun sadeleştirmeleri yapılmıştır. Konu kronolojik olarak ele alınmış, saptanabilen ilk elden kaynaklarincelenerekbelgeanaliziyapılmıştır. Bulgular OsmanlıDevleti’ndeondokuzuncuyüzyılsonlarına kadar,hayvanyetiştiriciliğivesağlığıileilgiliuyulması gereken kurallar, mezbahaların kurulması, karantina, dezenfeksiyon,aygırlarındağıtımı,merinosyetiştiriciliğigibikonulardaçeşitlimakamlartarafındançıkartılan emir ve tebliğlerle sınırlı kalmıştır. Bu dönem, hayvan sağlık zabıtasına dair bilgilerin, Askeri Veteriner Okulu’nda okutulan klasik kitaplarda yer alan ve hükme bağlanmamış bilgilerden ibaret olduğu bildirilmiştir(Bekman,1940).Bununlabirlikte,SivilVeteriner Okulunun 1896 yılına ait ders programında yer alan “zabıta-isıhhıye-ibaytariye”adıaltındakidersiniçeriğine göre, hayvan sağlık zabıtası ile ilgili olarak 21 Temmuz 1881 tarihli bir nizamnamenin kullanıldığı belirlenmiştir. Nizamnamede, hayvanlarda görülen bulaşıcıhastalıklarveizlenecekyollar,tazminatkoşulları, hayvanların giriş-çıkışları, gerekli izinler ile genel düzenlemelere yer verildiği anlaşılmıştır (Anonim, 1896). Sivilkesimeyönelikveterinerhekimliğihizmetlerinin başlaması ile birlikte, hayvansal gıda maddelerinin sağlıkdenetimindengeçirilmesiileilgiliçalışmalararttırılmış, veteriner hekimliği ve hayvancılık alanlarında çeşitli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmeye başlanmıştır(ErkveDinçer,1970,OsmanNuri,1924,Subhi Ethem, 1918). Bu yasal düzenlemelerden biri de “Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Talimat-ı Muvakkatesi”dir (Ek 1 ve Resim 1). Talimat, hayvan Osmanlı Arşivi, Tarih: 9/Ca/1312, Dosya No: 212, Gömlek No: 57, Fon Kodu: ŞD. 2Osmanlı Devletinin idari yönetiminde ayrılan bölgelerden biri olan Hüdavendigar Vilayeti, 1893 yılı kayıtlarına göre, Merkez Sancağı, Kütahya Sancağı, Ertugrul Sancağı (Bilecik), Karahisar Sancağı (Afyon) ve Karesi Sancağından (Balıkesir) oluşmaktadır. 3Sancak: Yerel yönetimde kaza ile vilayet arasında bir derece, liva UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL sağlık zabıtası nizamnamesi çıkarılana kadar, hayvan hastalıkları ile mücadelede gerekli önlemlerin uygulanabilmesiamacıyla5Ocak1893tarihinde,geçiciolarakyürürlüğegirmiştir(Özgür,2003).Talimathükümlerinin, öncelikle Bursa ve çevre illerden oluşan Hüdavendigar Vilayetinde (Kadan, 2002), gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra diğer bölgelerde de geçerlikılınacağıbildirilmiştir.Talimatınuygulanmasından“DahiliyeveTicaretveNafiaNezaretleri”sorumlu tutulmuştur. Talimattaherhangibirbölgedesalgınhayvanhastalığından şüphe edildiği takdirde hayvan sahiplerinin, yerelyönetimlerinvegörevlendirilenveterinermüfettişlerin yapacağı işler, yetki ve sorumlulukları bildirilmiş, söz konusu hastalığa karşı bilimsel temellere dayalı önlemlerinalınacağıöngörülmüştür.Ayrıca,hayvanve hayvansalmaddelerinithalatveihracatındadikkatedilecekkurallar,şehregirişveçıkışbölgelerdegerçekleştirilecek uygulamalar, hayvan sahiplerinin bulundurulması gereken belgeler hakkında bilgi verilmiştir. Bununla birlikte, Talimat amacının tam olarak yerine getirilebilmesiiçinşehiriçindebulunanhayvanpazarları,mezbahalar,kasapdükkânlarıvepanayırlarındüzenlenmesiileilgiliayrıcabaşkabirtalimatınhazırlanması gerekliliğivurgulanmış,sözkonusutalimatınkalemealınabilmesi amacıyla “Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları Komisyonu”nun oluşturulmasına karar verilmiştir. Talimatın sonunda ise hayvanların cinsi, hayvansal maddelerin türü ve miktarına göre alınacak muayene vergilerinedairtarifeler(Ek2,3ve4)eklenmiştir1. Saptanabilen Osmanlı Arşivi belgelerine 1 göre Hüdavendigar Vilayetinde bu yasal metnin tam anlamıylauygulanabilmesiiçinvilayetdahilinde-Veteriner GenelMüfettişliğidışında-bağlıtümsancaklarvehayvanların şehir içine giriş yaptığı bölgelerde toplam sekizveterinerhekimingörevlendirilmesitalepedilmiştir.Buihtiyacınmevcutsivilveterinerhekimlerden,sivil veteriner hekim sayısının yetersizliği durumunda ise askeri veteriner hekimlerden karşılanması istenmiştir. Ancak,1Mayıs1893tarihlikomisyonraporunagöre,o tarihteyedisivilveterinerhekiminbulunduğu,bukişilerindeillerdeveterinermüfettişiolarakgörevlendirildiği, askeri veteriner hekimlerin ise henüz atamalarının yapılmadığıbelirtilmiş,SivilVeterinerOkulumezunlarınınsayılarınınartmasıilebusorununçözüleceğiifade edilmiştir. Ayrıca, izleyen yıllarda sadece İstanbul’da değil,tümOsmanlıtopraklarında,hattaSivilVeteriner Okulu’nun varlığından habersiz olan bölgelerde bile veterinerhekimliğihizmetlerininyürütüleceğivurgulanmıştır1.Bekman(1940),yetiştirilmekteolansivilveteriner hekimlerin Hüdavendigar Vilayetine tayinleri ger- çekleşene kadar bu geçici talimatın hükümlerinin ilk defa Vet. Hek. Binbaşı Mehmet Emin ve Ali Rıza Beyler, Vet. Hek. Kolağası4 Yani Bey, Vet. Hek. Sağkolağası Hasan Tahsin, Mehmet Nuri, Mehmet ŞemsiveNaimBeylerileVet.Hek.YüzbaşıHamdiBey tarafından uygulandığını bildirmiştir. Yine, 31 Mayıs 1894tarihliyazışmadanhayvansağlıkzabıtasıileilgili veterinerhekimlerdenoluşanbirkomisyonunmeydana getirildiği ve daha sonra ikisi Askerî ve on ikisi Sivil Veteriner Okulundan mezun 14 veteriner hekimin adı geçenvilayetetayinedildiğibelirlenmiştir1. Diğer taraftan, askeri ve sivil veteriner okullarında eğitim-öğretimgörevlerininyanısırabirihayvansağlık zabıtasıişlerinde,diğerihayvanatdepolarıveharaların idaresiilehayvanıslahıçalışmalarındagörevlendirilmek üzerebinerFrankmaaşlaAvrupa’danikiveterinerhekimin getirtilmesi düşünülmüş, bu veteriner hekimlerin yönlendirmeleriyle hayvan sağlık zabıtası ve ıslahı ile ilgili yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerektiği bildirilmiştir1.KonuileilgiliolarakOsmanlıHükümetinin Fransa’danveterinerhekimtalepettiğianlaşılmıştır.Bu amaçlaönceFransaHükümetitarafındanönerilenVet. Hek. Martel görevlendirilmiş ancak kendisinin daha sonra İstanbul’a gelmekten vazgeçmesi üzerine Alfort VeterinerOkulumezunlarındanVet.Hek.Trbioux’unüç senesüreylegörevlendiridiğibelirlenmiştir5. Hayvan sağlık zabıtası ile ilgili veteriner hekimliği hizmetleribelirleyenkurallarsadeceyasalmetinlerleile sınırlı kalmamış, veteriner öğrencilerin eğitim-öğretim programına da yansımıştır. Sivil Veteriner Okulunun 1896yılınaaitdersprogramındayeralan“zabıta-isıhhıye-i baytariye” adlı dersin, öğretimin son senesinde verildiğivekonuileilgilibilgilerinsondereceayrıntılıbir şekildeişlendiğisaptanmıştır.Dersiçeriğinde,bulaşıcı hayvanhastalıklarınakarşıalınacakönlemlerdenbahsedilmiş,özelliklesığırvebası,bulaşıcıpleuropneumoni,şaphastalığı,koyunçiçeği,uyuz,ruamveurre,beygir frengisi, kuduz ve antraks hastalıkları üzerinde durulmuştur.Ayrıca,tazminatkoşulları,sınırlardahayvansağlıkzabıtasıileilgiliuygulanacakkurallar,tahaffuzhanelerde istihdam eden veteriner hekimlerin görevleri, pazar panayır ve mezbahalarla ilgili genel düzenlemelerveburalardaveterinerhekimliğihizmetleri,geneldezenfeksiyonkuralları,dezenfekteedilecek yerler,eşyalar,aletlervebulaşıcıhastalıklarınherbirinekarşıuyulmasıgerekendezenfeksiyonuygulamaları, bulaşıcı hastalığın mevcudiyeti halinde hayvan sahiplerinin, bölge müdürlüğünün ve veteriner hekimleringörevleri,panayır,pazarvemezbahalardayapılacakdenetimler,ihbarname,itlafşehadetnamesi,rapor suretleri,tazminatdilekçesi,belirlihastalıklariçinotop- 4Kolağası: Osmanlı ordusunda yüzbaşı ile binbaşı arasındaki rütbedir. Sağ ve sol olmak üzere ikiye ayrılan bu rütbede sağ kolağalığı, sol kolağalığından daha kıdemli sayılmıştır 5Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tarih: 25/Ca/1311, Dosya No: 322, Gömlek No: 24091, Fon Kodu: BEO, Tarih: 11/C/1311, Dosya No: 330, Gömlek No: 24725, Fon Kodu: BEO 37 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY si raporu gibi çeşitli resmi yazıların hazırlanması, Hüdavendigar Vilayetinde yürürlüğe konulan zabıta-i sıhhıye-ihayvaniyetalimatı,hayvanvehayvansalmaddelerin cinisine ve miktarına göre alınacak muayene vergilerine dair tarifeler vb. bilgilerin ders kapsamına alındığıbelirlenmiştir. Veterinerhekimliğihizmetlerivehayvansağlıkzabıtasıileilgiliolarakgerekokuliçindegereksedersprogramında görülen iyileştirme çalışmalarının yanı sıra yasal düzenlemelere de devam edilmiştir (Erk ve Dinçer,1970,Başağaç,2001).Bukapsamdaöncelikle “Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Talimat-ı Muvakkatesi” uyarınca “Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları Komisyonu” kurulmuştur. Komisyonun çalışmaları doğrultusunda “Panayır ve Pazar ve Mezbahalarda İcra Olunacak Zabıta-i Sıhhıye-i Hayvaniyye ve Muamelatına Dair Talimatname” ile “Demiryolu ve Merakib-i Bahriye ile Naklolunan Hayvanat için Müsta’mel Eşyanın Fennen TathirineDairTalimatname”,sözkonusugeçicitalimatıntamamlayıcısıolarak15Ocak1899tarihindeyayımlanmıştır(Başağaç,2001,Bekman,1940). Bu dönem, Belediye Veteriner İşleri Müfettişliği tarafından kaleme alınan diğer bir belgede6 “Zabıta-i Sıhhıye-i Hayvaniyye Talimat-ı Muvakkatesi”nin bazı maddelerinde yeniden düzenlemeye gidildiği saptanmıştır. Düzenleme uyarınca, özellikle İstanbul’a giriş çıkışbölgeleridikkatealınmış,bubölgelerdegörevlendirilen veteriner hekimler tarafından hayvanların olası bulaşıcıhastalıklaryönündenmuayeneedilmesiöngörülmüştür. Düzenlemede, sığırların, sığır vebası, sığır ciğer ağrısı, şap, antraks, verem, barbon, koyun ve keçilerin,çiçek,uyuz,şap,antraksvekeçilerdeayrıca keçiciğerağrısı,köpeklerin,kuduz,atların,ruam,sıraca ve beygir frengisi gibi bulaşıcı hastalıklar üzerinde durulmuştur. Ayrıca, karşılaşılan hastalıklara göre kasaplıkhayvanlarınkesimindeveetlerinintüketiminde izlenenyollarayrıntılıolarakbildirilmiştir. Ondokuzuncuyüzyılsonuveyirminciyüzyılbaşındaveterinerhekimliğialanındagörülengelişmelerözellikledemikrobiyolojiçalışmalarınınhızkazanarakhastalık etkenlerinin biyolojik karakterleri, bulaşma yolları gibikonulardayenibilgilerinedinilmesi,hayvansağlık zabıtası ile ilgili mevzuatın belirli dönemlerde yeniden düzenlenmesini gerektirmiştir (Bekman, 1950). Nitekim, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Talimat hükümlerininülkeihtiyaçlarınıtamolarakkarşılayamadığı gerekçesiyle önce 18 Aralık 1913 tarihinde “Zabıta-iSıhhıye-iHayvaniyeKanunuMuvakkati”daha sonraisekanunaişlerlikkazandıran“Zabıta-iSıhhıye-i Hayvaniye Talimatnamesi” 19 Mart 1914 tarihinde yürürlüğe girmiş ve Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar geçerliklerinikorumuşlardır(Özgür,2003). 38 6Başbakanlık Tartışma Türkiye’de bilimsel temellere dayalı veteriner hekimliği öğretiminin 1842 yılında başlatılmasına rağmen (Erk ve Dinçer, 1970, Subhi Ethem, 1918) on dokuzuncuyüzyılsonunakadargerekveterinerhekimliği hizmetleri gerekse bulaşıcı hayvan hastalıklarıyla mücadelekapsamındayeterlibiryasalaltyapınınkurulamadığıilerisürülebilir.Bununlabirlikte,SivilVeteriner Okulunun 1896 yılına ait ders programında yer alan “zabıta-isıhhıye-ibaytariye”adıaltındakidersiniçeriğinde,hayvansağlıkzabıtasıileilgiliolarak21Temmuz 1881tarihlibirnizamnamedenbahsedilmesi(Anonim, 1896),konuyailişkinyasaldüzenlemelerintemelininbu tarihteatıldığıyönündedeğerlendirilebilir.Ancakçeşitli veteriner hekimliği tarihi kaynaklarında (Bekman, 1940, Erk ve Akkerman 1969), 1893 yılında yürürlüğe giren “Zabıta-i Sıhhıye-i Hayvaniyye Talimat-ı Muvakkatesi”nin1 (Ek1)hayvansağlıkzabıtasınailişkin ilk düzenleme olarak kabul edilmesi, 1881 tarihli nizamnameninhayvansağlıkzabıtasıözelindedüzenlenenyasalbirmetinolmadığınıdüşündürmektedir. Hayvansağlıkzabıtasıileilgilihukukimetinlerin, genelolarakhayvanvehayvansalmaddelerdeninsan ve hayvanlara geçebilen hastalıklardan korunmayı ve bulaşıcıhayvanhastalıklarınakarşımücadeleyiamaçladığı(Anonim,1940,Özgür,2003)görülmektedir.Bu kapsamda hazırlanan “Zabıta-i Sıhhıye-i Hayvaniyye Talimat-ıMuvakkatesi”nin,hayvansağlığınınyanısıra halksağlığıvegıdagüvenliğiileilgilidüzenlemelerede yasal dayanak oluşturduğu ileri sürülebilir. Talimatta1 hastalıklarakarşıalınacakönlemlerde“bilimsellik”esasınayerverilmesi,Talimatın,oyıllardayenigelişenbir bilim dalı olan mikrobiyolojinin (Unat, 1970), Osmanlı Devleti’nde veteriner hekimliği alanında uygulandığını gösteren ilk düzenlemelerden biri olduğu şeklinde yorumlanabilir. Talimatın1 hayvan sağlık zabıtası ile ilgili veteriner hekimliğihizmetlerikonusundagenelbirçerçeveçizdiğisöylenebilir.Bununlabirlikte,sivilveterinerokulunun dersprogramındayeralan“zabıta-isıhhıye-ihayvaniye” adlı dersin içeriği incelendiğinde, hayvan sağlık zabıtasına ilişkin oldukça ayrıntılı bir eğitim verildiği (Anonim,1896)görülmektedir.Budurum,hayvansağlık zabıtası uygulamalarının dönemin koşullarına göre oldukça kapsamlı ele alındığı ancak tam anlamıyla yasalgüvencealtınaalınmadığıyönündedeğerlendirilebilir. Diğer taraftan, izleyen yıllarda gerek mezun veteriner hekim sayısının artması (Bekman, 1940, Subhi Ethem, 1918) gerekse çıkarılan talimatnameler ve gerçekleştirilen düzenlemeler (Anonim, 1940, Başağaç,2001,Özgür2003)ilebualandakiveteriner hekimliğiuygulamalarınıngeliştirildiğigörülmektedir. Osmanlı Arşivi, Tarih: 04/Ra/1323, Dosya No: 826, Gömlek No: 16, Fon Kodu: ŞD. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL KAYNAKLAR Anonim.1896.MülkiyeBaytarDersProgramı.İstepanMatbaası, İstanbul Anonim. 1940. Veteriner Kanunları. T.C. Ziraat Vekâleti Neşriyatı:480,Ankara. BaşağaçR.T.2001.Türkiye’deikidünyasavaşıarasındaveterinerhekimliğihizmetlerivehayvancılıkpolitikalarıüzerindearaştırmalar., Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, YayımlanmamışDoktoraTezi. Bekman M. 1940. Veteriner Tarihi. Ankara Basım ve Ciltevi, Ankara. Bekman M. 1950. Klasik Hayvan Sağlık Zabıtası – “Police Sanitaire”.HüsnütabiatBasımevi,İstanbul. Dinçer F. 1999. Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Veteriner Hekimliğin Bilimsel Bilançosu. Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Bilim “Bilanço 1923-1998” Ulusal Toplantısı, Türkiye Bilimler Akademisi,Ankara,s.:335-368. ErkN.,Akkerman,N.C.1969.Türkiye’deSığırVebasıSalgınları veEradikasyonuTarihi.A.Ü.Basımevi,Ankara. ErkN.,DinçerF.1970.Türkiye’deVeterinerHekimlikÖğretimive Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Tarihi. Ankara Üniversitesi Basımevi,Ankara. KadanÜ.2002.HüdavendigarVilayeti’ninKurulusu,Teskilative İdaresi. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamışYüksekLisansTezi. Osman Nuri. 1924. İstanbul’un bir senelik et sarfiyatı ve KaraağaçMezbahası.İstanbulŞehremanetiMecmuası,4,65-77. Özgür A. 2003. Türkiye’de hayvan sağlık zabıtası mevzuatı ve gelişimtarihi.VeterinerHekimleriDerneğiDergisi,74(3-4):23-30. SubhiEdhem.1918.Nevsal-iBaytari.AgopMatasyonMatbaası, İstanbul. Unat E. K. 1970. Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji. İ.Ü. Cerr. Tıp Fak. Yayınları 4/1568, Çeltüt Matbaacılık, İstanbul. 39 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY Resim 1: Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Talimat-ı Muvakkatesi 40 UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL 41 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY Ek 1: Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Talimat-ı Muvakkatesi 1. Madde: Herhangibirbölgedeortayaçıkanhayvanhastalığınınsalgınhastalıkolduğundanşüpheedilirisehayvansahibi,kasabaihtiyarmeclisiyadamuhtarıdurumuenyakınbölgeveyakazanınmülkiidaresi aracılığıyla liva7 merkezine bildirecek ve konu ile ilgili biremribeklemedenhastahayvanlarderhaldiğerlerindenayrılarakayrıbiryerdekorumaaltınaalınacaklardır. 2. Madde: Livanın en büyük idare amiri, hastalığı haber alır almaz en geç 24 saat içinde bir veteriner müfettişihastalığınortayaçıktığıbölgeyegöndererek, hastalığındurumunuilmerkezinebildirecektir. 3. Madde: Veterinermüfettiş,hastalıkolanbölgeye gidergitmezhastavesağlamhayvanlarayrılmamışsa ayrılmasınısağlayacak,hastalığıntürvecinsiniaraştırarakhastalığındereceveönemine,bölgenindurumuna ve bilimsel esaslara uygun gerekli önlemleri, yerel yönetimindesteğiveyardımıylauygulattıracakvehastalığın, sığır vebası hastalığında olduğu gibi pek çok zararvekaybayolaçmasıdurumundayerelyönetimdengenelmüfettiştalepedecektir. 4. Madde: Hastalık ortaya çıkan bölgede sağlam hayvanlaraşılanırsa,aşıyapılmadanöncegörevliveterinermüfettiş,çıkanizinveemreuygunolarakhareket etmeyemecburdur. 5. Madde: Çıkan hastalık ne türden olursa olsun, hastalığın ortadan kaldırılması için uygulamaya konulan önlemlerin eksikliğinden veteriner müfettişler ve uygulanmasısırasındagörülendikkatsizliklerdenyerel yönetimmemurlarısorumluolacaklardır. 6. Madde: Hastalıkhakkındagerekveterinermüfettişinönerilerigerekseyerelhükümetmemurlarınınaldığıtedbirler,derhalilmakamınabildirileceğigibihastalığıngündengünegidişatı,verdiğikayıplarvs.hakkındadadüzenliolarakbilgilerverilecektir. 7. Madde: Yollardagirişçıkışındurdurulmasıveya hastalığınbulaşmasınaaracıolabilecekbirkısımhayvanın veya büyük sürülerin itlafı gibi önemli tedbirler alınmadanönceilmakamınabildirilecektir. 8. Madde: Hastalığınçıktığıbölgedeyürütülensağlıkişlerininidaresiylegörevlendirilenveterinermüfettişin uygulamalarına hiç kimse tarafından müdahale edilmeyecektir. 9. Madde: Hastalıktankurtulanbölgede,hastalığın tekrar çıkmayacağına kanaat getirilerek veteriner müfettişler tarafından karantina önlemleri ve korunma yollarının kaldırılması yazılı olarak teklif edilmedikçe, bölgedebulaşmayasebepolabilecekhayvanlarveher türlümaddeninihracınakesinlikleizinverilmeyecektir. 42 7Livâ: Mülki İdarede il ve ilçe arasındaki derece, sancak 10. Madde: İlsınırlarıdışındaçıkanhayvanhastalığının şehir içine bulaşmasından korkulacak olur ise il makamınınbildirimiilebulaşmayasebepverecekhayvanlarınvediğermaddelerinithaliyasaklanacaktır. 11. Madde: Hastalığın görülmediği zamanlarda şehre giriş yapacak hayvanlar için özel iskeleler ile karada giriş kapıları tahsis kılınacak ve bu yerlerde tahaffuzhanelerinşaedilerekveterinerhekimlergörevlendirilecektir.Şehregirişiistenenhayvanların,sınırlardagörevlendirilenveterinerhekimlertarafındanyapılan muayenesindeherhangibirsakıncagörülmezse,damgalandıktansonragirişlerineizinverilecekancakbeygir, katır ve merkeplere damga vurulmayacaktır. Söz konusuhayvanlardahastalıkbelirtisigörülürveyahastalık olduğundan şüphe edilir ise veteriner müfettiş tarafındangerekliönlemleruygulanacaktır. 12. Madde: Hayvansahipleri,ildışınahayvançıkarabilmek için yerel belediye dairesinden hayvanlarının sayısını,mümkünolduğuncaşekilvedurumunu,ayrıca her tür bulaşıcı hastalıktan sağlam olduğunu belirten birşahadetnamealarakyerelyönetimeonaylattıracaktır. Bu şahadetnamede, belediyede görevli veteriner hekimlerdenbirininmevcutolmadığıdurumlardabelediyedoktorununmühürveyaimzasıolacaktır. 13. Madde: Hayvanlarınbelirlenençıkışkapısından dışarı çıkarılmaları ya da hayvanlar için ayrılan iskeleden gemi veya kayığa bindirilmeleri sırasında, orada görevli veteriner hekimler tarafından hayvan sahibinin elinde bulunan şehadetnameler incelenecek ve hayvanların sağlık durumları kontrol edilecektir. Herşeyin yolunda olduğu anlaşıldığı takdirde hayvan sahibinin elindekişahadetnameyeelkonularakkendisinebaşka birbasılıruhsattezkeresiverilecektir. 14. Madde: Hayvansal ürünlerden deri, yün, boynuz,tırnakvb.maddelerinithalveihraçlarısırasındada aynı muamele uygulanacaktır. Fakat ithal veya ihraç edilmekistenilenhayvansalürünler,bulaşıcıhastalıkların ortadan kaldırılmasından dolayı karantinaların lağvedildiği bölgelerden getirilir ise hayvan sahibinden sözkonusu bölgede görevli veteriner müfettişi tarafındanhayvansalmaddelerindezenfeksiyonununyapıldığınıgösterirşehadetnametalepolunacakvebumaddeler çuvallarda ise ağızları kurşun mühürle mühürlenecek, deri ise başka kurşun mühürle bağlanacaktır. Durumlarıincelenenvemuayenesiyapılarakilleresevk ve ihraç edilecek hayvanlar ile hayvansal maddelerin sahibine,çıkışkapısındagörevlisağlıkmemurutarafındanheryerdemakbulvegeçerlitutulacakruhsatşehadetnameleri verilecektir. İstanbul’a ya da sahillerden birininiskelesineçıkarılanhayvanlarınşehadetnamelerionlarıntekrarmuayeneedilmemelerinigerektirmez. UGRLDERG‹S‹/JOURNAL of NFRL 15. Madde: Biryerdeortayaçıkanhayvanhastalığının bulaşmasından önce bağlı oldukları bölge veya kazamerkeziidaresineveyaenyakınzabıtamemurunahabervermeyenmuhtarveihtiyarmeclisiheyetleri kanunen cezalandırılacakları gibi büyük ve küçük memurlarilezabıtaheyetlerinindeihmalkârlıkderecesivedikkatsizliklerinegöresorumluluklarıyasalgüvencealtınaalınacaklardır.Veterinermüfettişlerinteklifive yerel hükümetin emri ile uygulanması kararlaştırılan önlemlerekarşıgelerekbulaşıkolanhayvanlarınıdiğer sağlam hayvanlarla temas ettirenler, hasta hayvan satanveyahutsatınalanlar,ölenhayvanlarıgömüldükleriyerlerdençıkaranlar,karantinauygulamalarınıihlal edenler kısacası kararlaştırılan önlemleri isteyerek ve bilerek hükümsüz bırakmaya çalışanlar veya bu yüzden hastalığın bulaşmasına ve yayılmasına sebebiyet verenlervebutalimatakarşıgelerekbelirlenenbölgelerdışındakiyerlerdenhayvangirişiveyaçıkışıyaptıran kişiler, ceza kanununa uygun olarak cezalandırılacaklardır. 16. Madde: Butalimatınamacınıntamolarakyerine getirilebilmesi için şehir içinde bulunan hayvan pazarları,mezbahalar,kasapdükkanlarıvepanayırların düzenlenmesi,iyileştirilmesiveherbirininidaresihakkındaayrıcabirtalimathazırlanacaktır. Ek 2: Hayvantürünegörealınacakmuayenevergileri Muayene Vergisi Hayvan Türü 2Kuruş(Hayvanbaşına) Beygir,katır,merkep 1Kuruş20Para (Hayvanbaşına) Koşuöküzüvemanda 1Kuruş(Hayvanbaşına) İnek,dana,buzağı 5Para(Hayvanbaşına) Hertürkoyun,keçi,kuzu veoğlak 3Kuruş(Hayvanbaşına) Domuz,köpek Ek 3: Hayvansürülerindenalınacakmuayenevergileri Muayene Vergisi 40Kuruş 60Kuruş 100Kuruş Hayvan Sürüsü 50başıaşanhertürkarasığırve mandasürüsü 100başıaşanhertürkarasığırve mandasürüsü 200’denfazlabaşıaşanhertür karasığırvemandasürüsü Ek 4: Hayvansalürünlerdenalınacakvergiler Muayene Vergisi 17. Madde: Bu talimatın tamamıyla uygulamaya konulmasını temin için Vali Başkanlığında gereken memurlardan oluşan bir Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları Komisyonu oluşturulacaktır. Sözü edilen komisyon Pazar ve panayırlar ile mezbahaların durumunun düzenlenmesiileilgiliönlemleriiçerenveöncekimaddedebildirilentalimatlayihasınıkalemealacaktır. 1Kuruş 5Para 2Para 18. Madde: DahiliyeveTicaretveNafiaNezaretleri butalimatınuygulanmasındansorumludur. 8Kıyye: Hayvansal Ürün Boynuz,tırnak,yün,tiftik,kılve saireninherbirçuvalından (bugibieşyanınçuvaliçinde nakillerizorunludur) Hayvanderilerininherbir kıyyesinden8. İthalveihraçedilmekistenilen derininmiktarıyüzkıyyeyigeçer iseherbirkıyyesinden. 1283 gramı karşılayan eski bir ağırlık ölçüsü, Okka. 43 ULUSALGIDAREFERANSLABORATUVARI/NATIONAL FOOD REFERENCE LABORATORY 44