Tarihgirniz - Prof. Dr. Halil İnalcık
Transkript
Tarihgirniz - Prof. Dr. Halil İnalcık
Dtinyaaa, Tanrnmrs Tarihgirniz HaLil Ina'\ctk o Osmanlt-TArk hrifi buyuk bir tarih; aynt zamanda en QoK saptrrtlmq bir tarih. Milletimiz bu tarihtn gergeklend dunyaya tanftacak bir taihQ/ goktandr beklemekte idi. Prof. Dr, Halil tnalcrk iste bu beklenilen tarihgidir' uxv,cc,\ ltxt-tl tarihEimiz Halil inalcrk'rn ya;am oyktisrinii oPren- mek iEin hayli geri- lere gidip, 1905 1'rhndan baqlaYabiliriz. Rus-Japon savaqtntn siirmekte oldufu bu tarihlerde inalcrk'rn babasr Se.vit C)sman Nuri \ atanl Krnm't terk edcr r e i.tLnbul'a gelir. Sevit Osman brr silre kolonl,a imalathanesi i;1erir. Bir dcinemin iinlti Osman \uri kolonvalartnr o qrkarn'rrqtrr. Bahriye binbaqrlarrndan Se-vit Osman'tn ktzt ile evlenmeve karar verir. "Babam 1930 yrhnda annemden a-vrrldr ve N{rsrr'a gidip verleqti, orada bir diikkin aEtr. Tiirk mallarr satrvordu. 1934 -vrhnda orada cildii." Halil inalcrk, 26 NIavrs 1916 r rlrnda irtanbul'dc tl iinr ar r se lir. Savaqlarla geqen bir donem I'aqar gocuklulunda. \{illir etEi bir Tiirk olan babasr. ,\tatiirk'iin Sakarya \ler-dan Sar-agr'nr kazanmastna o kadar sevinir ki "Zafer-i Nlilli" adrnda bir gekerleme EtkarmaYa baqlar. A1Le 1924 yrhnda Gazi'nin Ankara'srna geEer ve burada yerle- qir. KiiEilk Halil, ilkokulu burada. Gazi ilkokulu'nda okur. "Blittin inkrlaplarr orada yaqadrm. $apka inkrlabr olmadan once biz gocuklar kalpak gi-verdik. $apka inkrlabrndan sonra okulda kalpaklarrn-rtzr vere galdrfrmtzt hattr- Irvorum." Halil inalcrk yeni harflere gegiqi de ilkokulun dordiincii stntfindavken yagar. Arapga ve Farsqr kurallara gore eski Yazt okumuq olmasr, ileride tarihEi oldufunda Eok iqine yaravacak, eski belgeleri okumastna olanak verecektir. Qo- @}>>>}>G<<<<<<<<@ V V a 1e3o $l Ankara V.,\L \l/ 1,,,,1// , //, vv /l\ /l\ ",t* 4\ / // V V /l\ 4\ "I. 4[ fi4\AHAL|L fi A "t. 6>>+>*<<<<+<<<<6 66 Nuri taraftndan Ekanlan kotonya ve gampuann ilk etiketleri. lnalck'n babas Osman tsilim ve Teknilt lnalctk, babastnrn vatant olan Ktnm'da Osmanhlar'tn Cenevizliler'den aldtQr bir kalenin onilnde, solda. inalctk'tn editorluQun{i yaptrQr 'an Economic and Social History of the Ottoman Empire' adlt kitap, onun bagyaprtlanndan biridir. Dunya gaprnda tanrnan bu kitap birqok tilkede bir bagvuru kitabt haline gelmigtir, ortada. Halil inalctk't dOnyaca OnlO bir tarihgi yapan ojelerden biri Osmanlt argivleridir. SaQda inalctk'tn Ozerinde ealt€mtg olduQu Hersek Valisi'ne gonderilen bir padigah fermanr gor1ltiyor. cuklu[undaki anrlardan biri dc Lllus Nlevdanr'ndaki hevkelle ilgilidiL. "L-rlrrs Nlevdenr'nclaki abide nin - biz okulca qdtiiriilmiiqttik. Atatiirk hcr kelinir-r acrlraqrhgrna zemgahlar'rn Nlaveratinnehi r'dcki valisi idi. inalcrk, Cengiz Han'rn islam diinyasrna saldrrm:lslna ncden olmuqtur. Nlo[olistan'dan gc- len bir kervanr vaEmalamasar.'clt qrnda bir nutuk vernte gorer r brr-rr Cenqiz Hrrn irlarn d[inrasr iizcrine salclrrmavacaktr. " ve bir ofirencive claha r-eri]r.nrsrr. O nutkun hazrrlanmasrna blb:rn-r r e rlc5risi igin hanqtrl nutka birtakrm Arapqa kelimeler ilave etti[i iqin hoca grireli bana defil,obiir qocu[a verdi. L.-lus he.vkclinin bendc bcivle bir anrsr r,ardrt, bunu hiE unutmam." inalcrk'rn sovadl, ileride bir ta- rihqi olaca[rnr iqaret edercesine tarihten Babasr ailevi brrakrp Nftsrr'a Halil inalcrk'a anne:r ir,ikrr. ( )r:,r,,ku1clr biraz havlaz bir goctrk r,l.l:..:. icin r rtrlr olarak Sivas Ogrctnri:r ,--.lli r:r r erilir. 1932 vrlrncll rre B-,,:-:.,r \ec:ltibev Ogrctrrt 'r t r^ ^ - li ir. ahnmrg bir isimdir. "So-vadr kanunu Erktrfr zarnan herkesin belli bir sovadr -{Eust0s l99i I almasr gerekiyordu. Belli bir rarnrn iEinde scqriginiz adr niifrrs memurun:r biltlirmeniz gcrekiyordu. Vakit geEti[r rakdirde nii [us rnemrrru istcdigi adr size r erebili-vordu. C), bizim igin inalcrk adrnr seEmi5. i1i bir gans sonucu inalcrk tlrihrc me,shur hir adamdrr; Har- *# "Orada biz bir nranastrrdavmrE gibi sabahrn erken saatlerinde kalkar, g:ahgn-rava baglarclk. Hocalanmrz gok segkin insanlardr. \Iesela bunlardan fizik hocamrz Nusret Ktirkgiiofilu sonradan istanbul tiniversitesi'nde profes(ir oldu; edebivat hocam ise iinlii edebiyat tarihEisi Abdtilbaki Golprnar idi." Ogret-ct-r okuh,rndan mezun olduktan sonra Halil Inalcrk'rn ciniinde dfiretmen olmaktan baqka bir vol .vok gibi gortinmektedir. 1935 vrhnda kargrsrna beklenmedik bir frrsat Erkar. O zaman Atatilrk, tarih tezini bilimsel remellere drr rrrclrrmak igin Dil le Tirrih Co[rafva F.rkirlrcsi'rri kurrr Ki't.l''i Llc Lrir i;grctlrclr .'kLrlLr llelunLr '1. n \rct in,rrr'rn erlra- jrrrr'1rr iiErett-nen okulrr ;'qrcntilcrinc reni kurrri:rrr brr ol<rrll dcr eln inrklnr r erilir. Bcir lecc tl.rlil inalcrk'rn L)il r c Thrih Cofraf-va Fakiiltcsi'ndeki gLinleri baqlar. *{ inalak, Princebn Aniversitesi'nde gegitli iilketerden gelen Bizantinistlerle ''O ztmanlrr Ekrcm Akurgrl. Sedrt .\lp Almrnr l'drrr r cni ddn67 inalak, bagans aldtlt uluslararasr iidillterte ve qegitli ilniversitelerden ald tQr onursal doktora payeleri ile kanftlanmrg bir tarihgimiz. Salda, Konya Selguk IJniversitesi' nden onursal doWora payesi ahrken. Mustafa Partar 6d010'nii alryor, ortada. inalak Chicago'da bir konferansta konusmu YaParken, solda- mtiq ve orada dogent olmuqlardrAlmanya'dan gelen en iyi profesdrler hocalartmrzdr. Ashnda o zarl.afia kadar benim akhmda tarih Yoktu. Ben daha gok edebiYat, felsefe gibi -larih alanlar istiyordum. Dil ve Cofrafya Fakiiltesi'ne ilk girdi[imde Sinolojivi diigtindiim. Fakat sonra tarihimizin en iinemli diineminin Osmanh tarihi oldufunu gdrdtim. Osmanh arqivlerinde milvonlarca vesika vardt ve ben i;i en i-vi bura- da yapabilirdim." tlnivcrsite e[itimi srrastnda inalcrk, donemin dnde gelen isimlcrinden clersler alrr; bunlar arastnda Fuad Koprtilii, $emsettin Giinaltay', Nluzaffer Griker, \'usuf Hikmet Bayur gibi isimler vzrrdtr. Ortagaf tarihi derslerini aldrflr Kopriilii, inalcrk iizerinde btiviik bir etki brrakrr ve meslck -vaqaml boYunca kendisinc Buyuk Bir Tarihgi Ozer Ergenq A.nre.a j p iv ereitesl t *.. '.rd': Agretim lJvesi irack rn Wra,os're asstantydlm l. 6C ! 1'llara rastlar - a. . ja .--'. ,:<sa g:i'ceKen oYle - ' :'l: '^i'?': e - j'. : e-'.:'-- : .i-ji oQrencrsj oirr'aK. ?c< ' -< 'e'c, cir cL vasara<la tai, ar' ,r' -^ .:'s .: .?.a'.:t E 3a'z rumdu. CenQliginr universiteli olmak. oLny'ay. avucu-Jn ci^e almak, her qeyi bilmek, her sorunun ustesinden gelinebilece$i inang ve sanlslnl iaElmak demekti. Q0nku, 60'lr yrllann universitesi' Turkiye'de daha sonra geligen ve oluqan koqullar nedeniyle galiba hiq olmadr. 1962'de "Yuksek O$retmen Okulu" hesabtna parastz yatrh o$renci olarak Dil ve Tarih-Co$rafya Fakultesi'ne kaydoldum. Tarih Bolumu'nu segmemin bir rastlantr mr, yoksa belirli bir ilginin sonucu mu ya da hazlrlrk stnftndaki o$retmenimin ozendirmesi mi iam soyleyemem. Hangisinin eikisiyle olursa olsun, bu seqim benim Halil inalcrk'rn tantmantn vesilesi oldu. Halil inatcrk Almanya'da bulunduQu do nem' d e Nii rnberg' de i m Parato $artken'in tinlil sancagt oniinde goriiliiyor. 6B r O yrllar, yani benim tarihi akademik duzeyde o$renmeye bagladr$rm srralar, Turkiye'de Turk larihi yeniden sorgulantyordu Bu y0zden de yalnrz tarihqiler araslnda degil, her meslekten ve her qevreden aydlnlar arasrnda gegitli tarihsel sorunlar tartlslhyordu. Krsacast, tarih, geniq bir merakh kitlesinin ilgi alanrydr. Ozellikle, sola aqtlan aydtnlar, kendi beklentileri do$rultusunda yeniden bir tarih yazmaya qahqryorlar ve ozellikle rirnek olur. Halil inalcrk 1940 yrhnda mezun olduktan sonra Dil ve'lbrih Cofrafva Faktiytesi'nde kalrr ve Yakrngaf'Iarihi Briliimii' ndt; asistan olur. Buradaki akademik Yaqantlsl' 1()72 vilna defin siirecektir. "Thnzimat ve Bulgar Nleselesi" baqhkh doktora tezini iki vrl iqinde tamamlrrr re doktora prrrcsini alrr. istanbul :rrqiv belgelerinden derleYerek hazrrladr[r bu gahqmasr 'I'iirk 'larih sosyal ve ekonomik konulan kuramsal Eerqevede tartrqryorlardr. Pek qok kalem sahibi, mutlak doQrulara ulaqtrklarr inanctyla, kesin yargriarla biten yazllar kaleme almaKaydtlar. Bu arada, ozellikle tarihqiler dtqtndaki bu grubun iqinde tarihEileri kuqumseyen' ontarrn "resmi gorng"u yineleyen eski "vak'a-nUvis" geleneQinrn izleyicileri olduQunu ileri surenler, gerqele ulagmada kendi yontemleririn geqerlililini savunmaktaydrlar. Tarih bilimiyle yeni karqrlagmrg bir universite o$rencisi olarak ben, bir yandan akademik duzeyde izlediQim derslerden, bir yandan da Turkiye'nin bu entellektuel odamlndan etkilen meKeydim. Sonradan tarih araqttrlctlt$tnt seqmemde pek Eok hocamdan eikilendim. Fakat bunlarrn baqrnda ve en 6nemlisi, Profesor Halil inalcrk'trr. Halil inalcrk, bu tartrqma ortamtnda, kesin bir red veya kabul tavrt takrnmadan, durumun eleqtirisini yaparak, seqilen konularrn onemini, fakat seqilen bu konulann araqttnlmasrnda, tarih yonteminin gereklili$ini bize hem derslerinde hem de kendi yazrlarrndaki tutumuyla anlatmrg, o$retmigtir. Bana gore, Halil inalcrk'r buyuk bir tarihqi yapan en onemli ozelliSi budur. Bir bilim olarak tarihte, "hakikat"in nastl aranmast ge rekti$ini, ona nastl ulagrlabilece$ini ya da yaklagrlabileceQini herhangi bir yazrsrnda gorebilirsiniz. Onun yaztlartntn her biri. hem alanrnrn standart bir araqtlrma orne$idir, aynt zamanda o$rencileri igin bir okuldur' Yine bana gore ondan yararlanmak iqin, Halil inalcrk'la mutlaka yizyize gelmek gerekmez. Onun yazrlartndan da tarih yontemini oQrenmek mumkundur' Bilnn ve Teknik t Halil lnalctk rnes/e{ raser: sl boyunca bircok uluslarar2s; icplsli;;ya kailltr ve unl] tarihet,orla n!r'.r. i ,. .S;e,s: xosgCe Romen tarihcjlerle birlikte alen lnatctk. sag altta Prof. Howard Reed ile. usrte Praf. Bernard Lewis ve solda da Amerrka daki ojrencilerinden Denise'le birlikte. Kurumu tarafrndan va-vrmlanrr. Belgelere davanarak harzrrl:rnmrg bu tcz biiviik ilgi uvanclrnr, ovlc ki o srrada dekan olan llnr,er Ziva Karal'r Bulgrrr clq iligindcn bir hcr ct zir lret cclcr ve bu tezin Bulgar tarihine vaptrfr katkrlardan dola_vr tebriklerini sunar. Bu da, inalcrk'rn ileride birEolilannrn kabul edecefi tarafsrz ve do[ru tarih vazrmr konusundaki hassaslr[rna bir tjrnek oluqturur. Ceriye dorup ba(trgrnda. onur oerslezlemig olran,n re kadar blyu< bi" t rsat ol..rgLurduQuru gimd' daha iyi degerlerdi'ebilryorum. Ozellikle "Osmanh Diplomatigi" seminerlerinde duydugum hazz anlala mam. Herhangi bir belgenin onun elinde nasr deger hazand g r . bizlerin ilk bakrgta sezmemiz mumkun olmayan noktaarr nasri ^^,t-L^^,x ^ . A^-^^ ^ ., ^^^ ilqlh aUlU ll Ua-c l iJy cl cloe-. Oaze'l Oe belgede soylenmeyenden "hak:kat ' cl ra- riri - :: ^Li cucQ ^^ yalal al 'd' l aLl l^^^, lirsl .,^-^-l^6^^, Ud ^^ ogrerdi'n, Boyle bi'5e'n ru' t^-A^^ ^^-^^ ,^1, :-.:--ldlUal . t.,,-^-^^t hulalliill Ue'!c.cJ: :^ . 1. - .. Inalcrk, kendisi igin en dnemli u[rallnrn bilimsel araqtrrmacrlrk <-rldu[unu belirtivor. "Arqivlcrde 1432 yrhna, II. NIurat devrine ait bir trmar dcftcri buldurn. Bu, arqimizdeki en eski dcfterdir. C)nu 195r1'te neqrettim. Bu Arnavutluk'a ait bir dcftcrdi ve Ar- navutluk tarihinc yc;nclik !A!u -l . g ru ^ h ^ rrrua ud^r -^^ r^^lu\ f ^,1u- ,1^ o l-nvr ,^ ,- I A:ul :-- -:- : -i : - - a'-; :-^-il.-t':. ):': . a- .:----. l<^-: er r\ o'-'r . D,. --1 ..: :_-,.:l en r. ob eL l,'. o - r-, krmdan da oQretmen olarak kendisinden rebileceklerdi, sanryorum. Bugun de "Yeni Dunya Duzenr"nin "Yeni Tarih"ini yazmaya tusunun arkasrnda qok genig bir duygu dunyasr bulundu$unu, ancak qok yakrnlarr qal gan arrn, aynr gereks nimi duymalarrnr qok isterdim. la il ralc h r "Br,yuk Tariiqi yapar diger ozel'ik er a.as rda, aragL rmalar ra lutku rlaranoqinr'lo crn m4er \/a a YoK aynlt sayila- bilecek birkonuda bile buyuk blr sabrr ve Azan cmrrr. n ^ i"Ai ^nr lL v/ sr sa vor I rara | | JUr uur "moci | | arr lo ,Jra?Lrgl rl:c+rnr rs bir sonuqta seving duymasr gelir Ben bu iki ozelliginin yagandrgr anlann tanrpr oldum. Bir "'resele'yi acrkadg'r i-andg a-da. d;ydupu sevincin saflrSrnr ve buyuklugunu gordugumde, ilkin gok gagrrmr$trm. Scnra, bunun erdem olduQunu tanrklrklarrm arttrkqa oQrendim. Profesor Halll inalcrk'rn olretmen olarak ozell,kle.ne oe oegi'ne< isre-n. Derseri.iz \gu-r,,. l99i gc.,k miihirn vc Eok zcngindir. Sosl-al bilimlcrle u[raqan Tiirk bilim adamlarr bu arqivlcr saycsindc dnemli Eallqmalar -vapabilirler ve Tiirkiye'nin sosyal bilimlerdeki bagarrsr bizi liransa'n1n yanlna ycrle qtirir. Fakat zaman zaman arqivilcrimizin l,6netimindc anlaqrlmaz bir diiqiince hakim oluyor. \'esikalann tama- ^Luqur :_ -_-r=. -.- rtL I,cc.d_q,-._ Oek faz l^.,^, ,, ,1.^riil rJ lr yJKiJ h^l '*+l^i"n -)^ uer .ud t - 9t I ^^ aUlOaT OhLn-U9 O saardr, daha o -a'na1 bazr gerqekie.. go- rine borgiuvum. Bu argivlcr izlemek buyuk bir zevkti. Aqrklamak istediklerini, tasnifli br gekilde verirdi. Ogrencileri degerlendirmesi. kendine ozeldi. Ogrencile rinde ne arardr, baglangrqta fark edemezdiniz. Qok fazla bilgi birikim! oldugunu sandrgrnrz bir arkadagrnrzdan ziyade, bakardnrz, pektazla ayrrntr bilmeyen birini takdir ederdr. Bunun nedeninin, bu ikincisinin yaklagr.r rda oidrgunu gorurdunuz. $irrdi eskiye . .- Irqtrklarrnrn ne kadar "hakikal ie - :,r3.{ r dugunu, yrl ar sonra gorebiierei eger nactk'rn derslerin rzlemg osaardr ya dayazr qok cinernli sorunllrr rrdzrnemize vardrmcr oldu. Bcn e[er qcihretli bir ta- rihgi olmuqsam. bunu Tiirk .rrsir le- , ,^-1. oi qer^iriler birr olarak tanrnan ina,crk rn gor jr sezebilir sanryorum. Butun bu soylediklerimden sonra, Halil inalcrk'rn o$rencisi olmanrn, insanda hangi duygular uyardrrdrgr sorusu sorulabiiir. Bu soru nasrl cevaplanabilir tam bilemiyorum. Fakat, inalcrk'rn oQrencileri iqin olumsuzluk olarak soylenebilecek tel husus. or'larrr hiq bir zaman onur duzeyine ulagamayacak olduklarrnr bilmeleridir. Zua, inalctk, zeka parltrlarrnr, sabrr, sebat ve en onemlisi "hakika te" ulagma sevinciyle birlegtirebilen bir bu vL,k bi irr adamrdrr. O sevinc' ben go'or,.n, ama tanrmlayamam, Bar-a Halil inalcrk rr ogrenc.si olarak, daha ne d.yeceQ,mi sorarsaarz, ogrercisi ormaktan hep gurur duydugumu soylerrm. Inalak, Mo!olistan'a yaptdt bir yolculukta Orhun Yaztlan'nt da ziyaret eder. Tilrk- ler'in tarihini inceleyen en biiyiik tarihgilerden olan lnalak'n bu ziyareti anlamhdr. 69 Prof lnalctk, Ulan Bator'daki bir Budataprna$ ontinde Prof. Diyarbekirti ile, solda. Kiev'de olrencisi Ostapchuk ile, ortada. lgg2 yrlnda Princeton 0niversitesi'nde Osmanlt tarihgisi Kortopeter ite, saQda. mrnr alamayaca[rmrz scivleni_vor. Son olarak 1989 yrlrncla defterlerin fbtokopilerinin tam olarak qrkrqr yasaklandr. Bugtin bunlarrn ancak iiE- te birini alabilirsiniz. Eskiclen bu kural gegerli olsal,.dr, ben Tanzimat ve Br:lgar Nleselesi baglrkL tezirni orta-va grkararnazdrm. Bu vesikala- inalcrk U zerine Dogan Kuban iratcrr'rn yaortntn tumu uzerinde ger^e, yarglara ulagrp, O'nun Osmanlr larihyazarlt$r iqindeki ozel yerini yeterince dolru tanrm Iayabilecegimi sanmtyorum. Fakat yapttrntn tumunun galrgmalanmda yararlandr$rm ve beni etkileyen boyutlarrnr dile getirebilirim. Osmanlr tarihinin yaztmtnda, benim aradt$rm iki boyut var: Birincisi sosyal ve kulturtel yaprnrn govenist e!ilimlerden kurtulmug -bu govenizm tkr yanlrdrr: Ulusal govenrzm, Bat Ir govenrzm- dopru yansrtt dr0 bir tarih. ikin cisr Osmanlt Devlett olgusunu dunya tar hr iqinde, sadece politik, sosyal ve ekonomik yaprsryla delil, yonlendirici boyutlanyla yeriegtirmek. Eski kugaktan ya da yeni kugaktan Osmanlr tanhinin degigik boyutlarrnr saygrdeger ve Qaldag bir tutumla inceleyen, irdeieyen ve ekonomik kaynakianyla tanrtan birqok tarihqimiz var. Giderek Osmanlr tarihine sadece buyuk pedormanslarrn aynasr olarak degil. fakat do^up kalmig bir OrTaQagrn i.a desi olarak gdrmeye baglayanlar da odaya qrktr. Qagdag tarih yazrlrSrnrn geligtirdiQi kavramlan kullanan genq tarihqilerimiz de var. Ne var ki, Osmanlr tarihrni, Batr kokenli pers pektrflerin sultastndan bir olqude kurtarmtg olsak bile, dunya tarihi lqinde nereye koya ca$rmizr saptadt0tmtz soylenemez, Ve bir genel perspektif iqine yerlegmediQi zaman, Osmanlr tarih aragtrrmalan ya okunan belge lerin klasifikasyonu ve betimlenmesi ya da brr kuguk sorunsalrn aydrnlatrlmastyla srnrrlr Kafyor.. Ulusai tarih parametlerini agan bir htstori- biitiin diinva E:rrpltmillard:rn kurtulrnuq hakiki tarihimizi d[renecektir. \,aktivle, r1n aErkhgl savesinde Kopnilii'ni:iLn drgiqleri bakanr oidu[u zamanlarda tam aqrklrk vardr. \lacarlar kendileri ile ilgili defterlerin fotokopilerini aldrlar r.e NIacarca'ya tcrciime erriler. Nlacarlar butun boyutlanyla fakat ozellikle ekonomik kurumsallagmasryla betimleyerek, klaslk ov gu, kahramanlrk ve buyukluk soylemlerinin drgrna qrkarrp, butun kurumlanyla klasik bir Osmanir imparatorlugu portresi gtzryor. Bunu sadece O'na ozgu bir davranrgr olarak soylemiyorum. Fakat O'nun qalrgmalarrnda bu ozellik, resmt tarih yazrmrnrn alrrlrprndan kurtulmayr sagiayan bir tq aqrci tutum olarak beliriyor, Uslubunun da bir ozell gi var: Fuat Koprulu'nun brr yandan Batlr yorumlarla kargrlag trrma r. ote yandan o yorumlan objektif bir eleqtiriden geQiren tutumunu kendi kugaQr rg nde en kapsamli olarak inalctk surduruyor. Zaten kendlsi de O'nun ogrencisi olarak O'ndan etkilendiQini ve Koprulu'nun ogretisinin O'nu sosyal ve ekonomik tarihe yonlendirdigini soy[iyor. Bu aragtrrmalarda Braudel ve Annales Okulu da O'nun yetigme yrl{arrnda etkill olmug olmalr. Uzun yrllar Chicago Universitesi gibi gnqlu bir tarih ara$trrma ortamlnda bulunugu dayazlarna qagdag tarih ara$trrmlan ile yoQun bir diyalog iqinde, objektif bir Osmanlr tarihi yazrmrnr gerqekeqiirme olanaSrnr saglamrg olmaltdrr. Inalcrk, Barkan, Aktepe. Orhon u ve gimdilerde Faroqhl gibi tarihgllerln argiv qalrgmalan sanat tarhi, kent tarihi, mimarltk tarihi, zanaat tarihi alanlannda qalrgan ara qok yararlr oiuyor, lnalcrk'n istanbul, Galata ya da Kapalr Qargr uzerine oian makalelen bir fizik, sei qevre tarihqesi iqin qok yararlr bilgilerle dolu. inalcrk'rn kanrmca bir bagka ozelligi daha var: O bir ansiklopedist tarihqi klmliQi tagryor. Bu biraz O'nun ve bizim kugalrmrzrn birqok alanda Cumhuriyet'in ilk yetigenleri olmamrzdan kaynaklantyor. Bir bagka nedeni kanrmca kendisinin Qok genig b r referans yografi baglamrnda inalcrk yeni bir soylemin yollarrnr aqabilecek verilerr ortaya koyuyor. Qalrqmalarrnrn a$rrlrgrnr imparatorlugun llk sistemi iqinde gaitqmaktan hoglanmasrdrr. 3OO yrlrnda yogunlagtrrdrgr iqin bize bir konu olan Osmanlr Doneml meteoroiijisiy- 70 o yapryl Ornegin argivlerde dededigi bilgiler spesifik bugiin kendi ka_vrtlarrncla'liirkler d rjzeltivorlar. \Iacar rarihini valnrzca N{acar vcsikalarr ile vazarsanrz Eok cltiqmanca sonuglara varrrslnlz, ama 'fiirk vesikalarrnr da kullanrrsanrz daha dengeli bir tarih orra'n:a grkar. Bunu bovle yaprnamak bizi 'ftirk ale_vhine olan boltimleri le ilgili bir makale konusu yapmasr bence boyle bir tavn yansttryor. D, Quataertl'le birlikte editorlugunu yapt !r "An Economic and Social Hlstory of the Ottoman Empire, 1300-1914" adlr kitapta bu alandaki aragttmalarrn henuz bebeklik qagrnda oldugunu soyleyen inalcrk sosyal ve ekonomik yaptntn analizj ve yorumu ve objektif sunuq aqrsrndan en guvenilir tarihgilerden biri. Ve makalelerinde konuyu iglemig butun ya zarlara referans vermesi de mutluluk veriyor. Argivler-o ulaqanlann ve onlan de!erlendirenlerin saytst adtrkqa Osmanlt ekonomrsinin bo yutlarrntn 16. yuzyrla kadar sadece bolgesel olmaktan oteye evrensel bir iqerigi oldupu duguncesini de inalctk'tan oQrendlm. Kanrmca Osmanlr tarihini, bugune kadar evrensel bir perspektife oturtamadrk. inalcrk Osmanlr Imparatorlugunun eski Sassani ve Abbasi imparatorluklan gibi bir Orlagag devletinin otokratik ve Dogulu yaprstnr sahip oldu$unu gosteriyor;yok olmastnrn nedenlerinin de delisemeyen bu yapr oldugunu kabul ediyor. 16. yuzyrl sonuna kadar Batrya karqr direnen bu yapr Ronesans'la ve kttalar otesi kegiflerle hrzla geiigen bir Avrupa kargrstnda kulturel ataleti nedenjyle kurumsal yaprsrnr da deQigtiremiyor. 18. yuzyrldan sonra degigmeye zorlanan bu yaprnrn da giderek yagama Qanst tukeniyor. Osmanlr'y Yakrn Dogu kultur alanrna baglr olarak anlatan lnalcrk 14. yuzyrldan bu yana her zaman Avrupa'ntn iqinde ve Akdenrz Qevresinde yagayan bir kulturun giderek niye daha tutucu oldulunu ve deoisennedigini aniatmryor. Kanrmca bunu agrklayacak bilgiier lnalcrk'ta var. O sentezi yapmasr gerek. Ve burada sosyal ve eko, nomik tarihlen oteye din faktorune bagIr bir kultur yorumu gerekyor. Giderek daha sentetik yapttlar odaya grkaran buyuk hocanrn Dunya tarihi iqinde Osmanlr sorununa bir yorum getirmesi gerek. Bilirn ve Teknik inalck, UNESCO'nun hazrladtQt Dunya Tarihi kitabrnrn redaksr),on sekrererleri tle, solda. 'Classical Age' kitabtntn qevir- meni Prof. N. ltzkowitz'le birlil<te, sagda. LI I Ii rarihinin gerEeklcrini oqrenrttcktcn ahkoyar." oldu[u II. \lehmet zamanr Osmanh imparatorluIu'nun tarihini incelemesi bu yiizden aksamaya uframrg. Bir Toplum Adamr Orhan Silier Tarih Vakft Genel Sekreteri Sayrn Inalcrk'r ogretim uyesi ve birqok onem| Qalrgmaya imza atmrg bir aragttrmact olarak tanryanlarrmrz qoktur. Kendtsinin bir sivil toplum kurulugu uyesi olarak da ne kadar kural-drgr oldu$unu gozlemleme olanaltnt bulmug bir kigi olarak, "Hoca"nrn bir bagka yonune deginmek istiyorum. Sayrn Inalcrk'rn Tarih Vakfr ile kurdu$u yakrn iligkide uE onemli ozellik vardr: inalcrk Hoh: ^ Jv i^.^^^ ^.^^',.-^^,1^"1^ ^^^ I uu I rdullor la u s sLE u' I vvr rv drd;Ll buyuk bir tevazu iqinde iligkiye girmeyi, ortaya qrkan sorunlar-trkanrklrklar karqrsrnda buyuk bir yaprcrlrkla qevresine moral vermeyi ve bu arada sorumlulugu ristlenip alrnabilecek en ryi sonucun eide edilebilmesi iqin buyuk bir enerli ile "takip etme"yi bagaran bir toplum adamr ol- du, Vakfrn qegitli kurullannda, 1 : - 1 --, ,,-- -.r.i-.r- :: :ers;rier gelinee L \ESC.O bi;krnr e.ki kri-ibr tf,ntanen bir kenara birakerak verLi.inir.r r-azt1maslna karar r.erdi. Bunun .-i. cilclr \ r,,n.rz -\nnrlc> e koLil do.qrulrrtsuntlnrrllar le galrqmalartnt temelde bu baglamda siirdtinir. Bunun en F inalcrk bu kapahlr$rn srkrnttllrtnl gekmeve ba;lanrr;. Or Ie ki 1950'1i l,rllardan beri siircliirmekte !d T. cla onemli orne[ini 1977 yrhnda Fernand Braudel Araqtrrma Nlerkezi'nde Immanuel Wallerstein'rn diizenledi[i uluslararast bir konferansta sundu[u bir bildiride gdrmek miimki-indiir. inalcrk bu bildiride Annales ydnteminin Osmanh ekonomik ve sosyal tarihine bakrqta kcjkten depigiklikler getirebilece[inden nasrl yararlt olabilece[inden scizeder. UNESCO'nun gtkarmavt tasarladrfir Dtinyo Tarili adh kitapta kendisine gdrev verilmesi, onun tarihgili[ine olan uiusvararasr sayglnrn bir iqareri sayrlabilir. "UNESCO 1950'lerde bir dtinya carihi kitabr grkardr Zaman iginde bu kitabrn revizyondan geEirilerek yeniden neqredilmesi gtindeme geldi. Ben kicap hakkrnda bir elegtiri yazdrm, benim gibi baqka insan- 1500'den 1800'e kadar olan bir donemi kapsryor -editc;rllifii bana r-e Cambridge Llniversitesi'nden Prof. Peter Burke'e verildi. Biz bu tarihler arasrndaki diinya tarihini aramrzda ikiye ayrrdrk ve benim hisseme Tr-irkive, Ortado$u, Afrika, Hindistan, Ortaasya diiqtii. Biz bu iqe dokuz yrl once baqlamrgtrk, bu yrl bu cildin biitiin yaziarr tamam1andr." "Ttirk tarihgilerine bir dneride gerekirse, ki divebilirim bulunmak daima belgelere sadrk kahn. E[er hakikatr orta)ra grkarrrsantz bu daima bizim lehimizedir, Erinkil bugrine de[in tarihimiz hakkrnda yazrlanlann Eo[u ya yalandrr ya garplt- ma. E[er mtibalafa yaparsanlz kendinizi kabul etriremezsiniz, sizi ciddive almazlar." bagkanhgrnl yaptrgr son Genel Kurul'unda, inalcrk Hoca, yol gostericilikle gevk vermeyi gok ustaca birlegtirdi, Kultur Bakanlrgr ile Tarih Vakfr'nrn ortak prcJesi Eyip qa'rgmas nda. sbz ve'ile^ kaylak.a'rn ancak yirmioe oir gerqeklegt g', ier adrmda engellemelerin odaya crkt Qr koqullarda lralcrk Hoca tun proje e< o -i f, -lestre'r c mento oldu. Proje yoneticiligini daha ilk acjrrnda buyuk bir incelk ve degerb '' l.iE DolaKrban Hoca i,e paylag'nak iste"nes : : l.a- -lrklan qozmek iqin bir yandan Kultur Baxar l\lustegan ile gorugup onlan ikra qir or-r-ze dugmesi; yetigmig, niteliklli araglncr eks kiii ginin ortaya qrkardr$r sorunlan sabrrla qozugu qok oQretici idi &. Bilim adamrnrn meslekr ve toplumsai sorumluluQu alanrnrn uzunca bir donemdir haketti$i ilgiyi goremedi$i gunumuz ortamrnda, Sayrn Halil lnalcrk, hiq yoksa tarih alantnda ve Tarih Vakfr ile iligkisinde uzerrnde durulmasi gereken bir kigiliktir. A[ustos 199? *. 7I 1 990 yilnda M iam i- Florid a' d a Demre. St. Nicholaus Kilisesi, 1997. Halil Inalcrk'rn ivi bir tarihci olrnesrnclrki r:n tinemli ncclcnlerclen biri clc bildigi vabancr clillcrclir qiiphcsiz. ingilizce, Almanca. Irransrz.,, t 1 t,,k ir i ,,liur:tlrilcn inrrlcrlt. Arrpqa vc FarsEa'yr da kullanabililor. Bir sozltik vardrmrvla okuvabilclifi dillcr araslna Italvanca'vr cla katabili-vor. Bu. karr-ralildn ara$tlmritlarr iEin kullannranrasrna \.c vabancl clillerde vavrn vapmasrna olanah sagllvor. inalcrk sayrlan vtizleri gegen rnakale r-e kitaplenvla diinva tarrhEili[incle seEkir-r bir vcr \rapmrltrr. Bagirnsrnrn gr)stergelcri aldr[r odiillcrin qok iizerincle. BLrnlar ar:rsrncla Rockfeller \rakfr,'l'iirk Tanrrnrl ODTII Nlustafa Parlar \irlifr. Scdat Sirnai.i \alifr, L)rgi;len BrrI<anlr[r Yiiksek Hiznret iicliilleri s.rlrlebilir. irralcrk'rn brrstrrllrurrn bir ba;lie giistcrgesi cle rrlclrgr irhrl -lu.l.,:. clol<rorrr per cleri. Bo{rzici. I \rakfr. hiniizi or-rlann volundir ir,i inceler-ebiln.reli iEir-r. Osmanlrca'r.a l-rakim olnrali. btrnur-r venrnch ltatr tarihgilifir-ri ivi izlcnrek gereliir. krrrircriniz l",r Bar.ra. siz biitiin rlrt.r ne r:rPrrnrz rlire soriirsllnlz suriu siir Ier ebiIirin"r: Iltirtin -l'Lir1. trrrihqili,{ini nrodern Eabalarrrrr tarihqilik tlrizer inc crhrnlr:rktrr. Benir-n tarih anl,lr rsrr-r-r clcr lctlerir-r t:rrihini ortar-a cilirtnrtlit,ui zir rtle hrlkrt nrihini, hallirn gegnriste nrsrl r.i.::rclrftnt, sosr ei hlr lttrtl. ckorrr,nrr:rri. gtindelik \llantlsnr r e bur-r1:irr ir;lr:leven gartlan ortir\rl crk:rrr-n.Lki r fl zin-r tnrihgili$ir-r.riz isc brr k,,nLr .,:-, ' :ni r-eni ilgi clLn Lrr or. ' Ir-ralcrli. ltlTl'tlc , --..: -.i:. -J-,r:r okuttuiLr I)il r c r ( ::-,' -. Tr,,killrt -i ir lgo l tt-', '.'.'.: r!]: -,.:- i ., -:. :. ..:... . . -: lcrinclen on iliisi gc;itli Amerilian iinivcrsitelerincle C)smarrh-Ttirk tarihi okutmaktadrr. Bugtin bu alancla bir inalcrk ekoltinclen sdz eclilmehtcdir. Halil inalcrk cok Eegitli tinir-ersitelcrclc siircliirdtifii meslcli valanrlsnrrl l()().1 r rlrrrtl:rrr irilrrrrcn Bilkcnr ['ni.,ersitcsi'ncle clevar.r.r edivor. Bu iinivcrsitccle lis:rnsilstii bir tlrih ltohimti krttrttrrlitrr. "Brrr,rtlrr \ irl)trqrl cn ijnenrli is buchrr. \'eni bir g<)rtiqle gelecegin'l'iirli trrrihcilcri verilivor. I)airr birlilite hazrrladrfr son escri Histon. of ( )rrr,nrrn En-rpire' bugrin diinr-a iinir;r.iielerincle el liitabr haline gelmigrir, inrlcrk bu eserle Oslnanh Ttirh tarihrnin r-nedeni vriziinii diinvava taruzrrr'.rrrirr '.\n r Econor.r-ric rrncl Social irtmakla or-iintir,or. .1,.u :-J : - : " ::'. - : -.: Ogrenci- it Jlt ta:ttt Ittlthnrlut t/olrrt l .l .t t. fr' .t \ t , (]okh.rn 'l irli \clt rtli. \tir,.'. K . ' .- il Biikre ; rinir ir-'ircler.in.lcr-, -: ... ., l):rrele -i rr ." 1 .,.' . st pll1il-,'rrr.l.. .1. i. r .. girsterir. inrrlcrk. 1t/:rr'.:., \ -..-,, Akaclernisi'r-rc. 19r)-l're Br ..- -.-. clerlr"e Live seqrlir i6 11,,r.:.; -.. ..]rr:tr:rrt :t lrrttllr seSkirr lrrl cr . , . tarihgirniz olur. inalcrk ivi bir ara;trrr-nrrcr lrlnr,,. - nrn yanrncla I'etigtirdigi ofirencrlerlc de 'l'iirk tarihEiliginc deIerli k.rrkrlard:r bulnnuvor. "'liirli tarihEili[i geligivor. (ieqiki biivrik iistacl t'zrr: Irurrcl Kopriilti. Omcr Liirlii Barkan. Bu ilii usta 'l'Lirl< tarihgili[ine getrrciikmigte leiivle bir r,cir.r r. crri'ri;tir. Bugiilr tari12 Ililim rr Teknik
Benzer belgeler
İndirmek için tıklayınız.
GMFMILKLJ;MFNHANIHI3=H;MGI3?MILKDNHG=KIJKLJHIFNKLLMIEMENJINLBMN?MMLJI=F7N4BMNIEMGFMCGMLKG