demo incele - Akıllı Cografya Defteri
Transkript
demo incele - Akıllı Cografya Defteri
A. DOĞAL SİSTEMLER 1. BÖLÜM: KAYAÇLAR VE TOPOĞRAFYA ............................................................................................... 7-14 2.BÖLÜM: YERYÜZÜNÜN ÖRTÜSÜ:SU, TOPRAK, BİTKİ........................................................................ 17-46 B. BEŞERİ SİSTEMLER 3.BÖLÜM: YERYÜZÜNDE NÜFUS VE NÜFUSUN NİTELİKLERİ.............................................................. 49-60 4.BÖLÜM: NEDEN VE NEREYE GÖÇ EDİYORUZ ?................................................................................ 63-68 5.BÖLÜM: TARİH BOYUNCA EKONOMİK ETKİNLİKLER........................................................................ 71-76 C. MEKANSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE 6.BÖLÜM: TÜRKİYE’NİN YERŞEKİLLERİ VE İKLİMİ................................................................................79-110 7.BÖLÜM: TÜRKİYE’DE TOPRAK, BİTKİ VE SU VARLIĞI..................................................................... 113-134 8.BÖLÜM: YAŞAM ALANLARIMIZ...................................................................................................... 137-144 9.BÖLÜM: TÜRKİYE’NİN NÜFUSU VE NÜFUSUNUN ÖZELLİKLERİ..................................................... 147-156 D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER 10.BÖLÜM: KITALARIN KEŞFİ VE İLETİŞİM.......................................................................................... 159-170 E. ÇEVRE VE TOPLUM 11.BÖLÜM: AFETLERLE YAŞAMAK.......................................................................................................173-180 YAPRAK TEST ...................................................................................................................183-246 CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................... 247 1. BÖLÜM: KAYAÇLAR VE TOPOĞRAFYA ê Mineral ve Kayaç Oluşumu ê Kayaç Türleri ê Kayaç Döngüsü akillicografyadefteri.com Notlarım Kayaçlar ve Topoğrafya KAYAÇ (TAŞ) :Bir ya da birden fazla minarelin doğal olarak birleşmesiyle oluşan katılardır. Kayaçların genel özellikleri şunlardır: Mineral Nedir? ¡ Ana kaynakları ……..............……..' dır, Fiziksel ve kimyasal olaylar ¡ ……………………………… ana malzemesini oluştururlar, sonucu doğal yollarla oluşmuş, ¡ Yer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde önemli rol basit veya karmaşık yapıdaki oynarlar. inorganik katı element veya Aşınmaya karşı …………….. olan kayaçlar çevresine bileşiklere denir. Sertlik dereceleri göre belirgin, yüksek ve engebeli yer şekillerini; aşınmaya farklılık gösterir. Belirli bir atom karşı ……………… olan kayaçlar ise çevresine göre alçak yer yapıları, sembol ve formülleri şekillerini oluştururlar. ¡ Yer kabuğu hareketleri ve dış kuvvetler tarafından aşınıp, biçimlendirilirler, ¡ İnsan hayatında önemli yer tutarlar. İnsanoğlu kayaçları, ilkçağdan günümüze doğru Kesici av aletleri, Kap kacak, Tahıl öğütme, Tarım aracı, süs eşyası ve takı yapımında kullanmıştır. Madencilikte, Mesken yapımında ve halen çoğu sanayi sektöründe hammadde olarak kullanmaya devam etmektedir, ¡ Kayaçları .......................... bilimi inceler ¡ Fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre kayaç türleri şunlardır; KAYAÇLAR PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR ....................... ....................... ....................... ....................... TORTUL KAYAÇLAR ....................... ....................... ....................... ....................... BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI ....................... ....................... 1. PÜSKÜRÜK ( KATILAŞIM, MAGMATİK ) KAYAÇLAR: Eriyik haldeki magmanın, yerkabuğu içine kadar sokulması ya da yeryüzüne çıkarak soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Özellikleri; ¡ .................... oluşan kayaç grubudur, ¡ Yerin ........................ yapısı hakkında bilgiler verir, ¡ ....................... yapıları vardır, ¡ ………………….. etkilenmezler. ¡ Oluştukları döneme ait ................ barındırmazlar, ¡ ....................... hareketlerle bağlantılıdırlar, 7 Püskürük kayaçlar oluştukları yere göre iki türlüdür; a. İç Püskürükler: Eriyik haldeki magmanın, yerkabuğunun içine sokularak soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Başlıca özellikleri şunlardır: ¡ Yavaş soğuyarak oluştukları için …….....…. taneli ve açık renklidirler, ¡ Oldukça sert ve aşınmaya karşı …………………………, ¡ En önemli örneklerini; ................................................................................................................... Granit Diyorit Gabro Siyenit İç Püskürük kayaç olan granit, aşınmaya karşı dirençli olmasına rağmen çatlaklı yapısından dolayı çeşitli nedenlerle fiziksel ve kimyasal parçalanmaya uğrayarak değişik boyut ve şekillerde granit bloklarına dönüşür. Bu kayaçların çevresindeki malzemeler erozyonla taşınınca da ortaya çıkarlar. Granit bloklarından oluşan bu arazilere “ Tor Topoğrafyası “ adı verilir. Tor Topoğrafyası b. Dış Püskürükler: Eriyik haldeki magmanın, yeryüzüne çıkarak soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Başlıca özellikleri şunlardır: ¡ Hızlı soğuyarak oluştukları için ……........…. taneli, koyu renkli ve camsı yapıdadırlar, ¡ ……............. püskürüklere göre daha kolay aşınırlar, ¡ ................. cevheri bakımından zengindirler, ¡ En önemli örneklerini; ................................................................................................................................... oluşturur. Obsidiyen Bazalt Andezit Tüf Sünger Taşı 8 Tikalit İnci Taşı 2. TORTUL (SEDİMENT) KAYAÇLAR: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, dış kuvvetler tarafından aşındırılıp parçalanarak, deniz veya göl tabanlarına biriktirilmesiyle oluşan kayaçlardır. Özellikleri; ¡ ........................ değildirler, ¡ ..............…………. etkilenirler, ¡ Birikme sonucu oluştuklarından …………........... halinde uzanırlar, ¡ Oluştukları döneme ait ................. barındırılırlar, ¡ Yeryüzündeki kayaç türlerinin .............' ini oluştururlar, ¡ Oluşumlarına göre 3 türlüdürler: a. Fiziksel Tortullar: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, dış kuvvetler tarafından parçalanıp, biriktirilmesiyle oluşan kum, çakıl, kil boyutundaki kırıntılı kayaçlardır. Aşınmaya karşı dirençsizdirler. Konglomera Breş (Köşeli) - Puding (Yuvarlak) Kumtaşı Kiltaşı En önemli örneklerini; ........................................................................................................................ b. Kimyasal Tortullar: Sular içersindeki eriyik haldeki malzemelerin, yeryüzünde veya deniz ve göl tabanlarında çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Aşınmaya karşı çok dirençsizdirler. Kalker Jips Kayatuzu Dolomit En önemli örneklerini; ........................................................................................................................ c. Organik Tortullar: Bitki ve hayvan kalıntılarının taşlaşmasıyla oluşan kayaçlardır. Antrasit Taş Kömürü Linyit Turba Tebeşir Mercan En önemli örneklerini; ........................................................................................................................ 9 3. BAŞKALAŞIM (METAMORFİK) KAYAÇLAR: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, sıcaklık ve basınç altında kalıp, değişime uğraması sonucu oluşmuş yeni kayaçlardır. Özellikleri; ¡ ...................... yapıları vardır, ¡ ............ bir yapıya sahip olup oldukça dayanıklıdırlar. Granit .......................... Kalker .......................... Kömür (Antrasit) .......................... Kiltaşı .......................... Kumtaşı Püskürük Kayaç Aşındırma - Taşıma Biriktirme Başkalaşım Soğuma - Katılaşma Başkalaşım Erime MANTO Deniz Tortul Kayaç .......................... KAYAÇ DÖNGÜSÜ Kayaçların, yerkabuğu ile manto arasında yer değiştirmesi ve yeryüzündeki mevcut kayaçların birbirine dönüşmesi şeklinde yaptığı dolaşıma denir. Bu dolaşımın içinde; ¡ Sima tabakasının üst manto tarafından ...................., ¡ Eriyik manto malzemelerinin yerkabuğu içine veya yeryüzüne sokularak ................... ve ........................, ¡ Yerkabuğundaki kayaçların ........ kuvvetler tarafından ayrıştırılması, taşınması ve biriktirilmesi, 10 ETKİNLİK - I A. Aşağıda bazı kayaçlar ile bu kayaçların ait olduğu kayaç grupları verilmiştir. Buna göre doğru eşleştirmeleri yapınız? Kalker Dış Püskürük Obsidiyen Başkalaşım Kayacı Konglomera İç Püskürük Mercan Kimyasal Tortul Siyenit Organik Tortul Gnays Fiziksel Tortul B. Aşağıdaki numaralandırılmış bilgileri kullanarak soruları cevaplandırınız. 1 Granit 2 İnci 3 Linyit 4 Dolomit 5 Elmas 6 Bazalt ¡ Sert ve aşınmaya dirençli iç püskürük hangisidir? ¡ Hangisi yada hangileri dış püskürük kayaçtır? ¡ Hangileri fosil içerir? ¡ Hangisi antrasit tortul kayacının başkalaşmasıyla oluşmuştur? 11 C. Aşağıdaki Tortul Kayaç türlerini ve özelliklerini yazınız. ......................... ......................... Canlı kalıntılarının taşlaşması ile oluşan kayaçlar ......................... Fiziksel Tortular Suda çözünebilen minarellerin çökelerek birikmesiyle oluşan kayaçlar Tortul Kayaçlar ......................... D. Aşağıdaki soruları cevaplandırınız. 1. Kayaçların insan yaşamındaki kullanım alanları nelerdir? Beş örnek veriniz. 2. Püskürük ve Tortul Kayaçlar arasındaki farklar nelerdir? Yazınız. 3. Organik Tortul Kayaç türleri nelerdir? İsimlerini yazınız. 4. “Yeryüzünde daha önceden oluşmuş bir kayacın yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle başka bir kayaca dönüşmesi ile oluşurlar. Oldukça sert ve dayanıklıdırlar. Mermer, Elmas, Gnays başlıca türleridir.” Yukarıda bazı özellikleri sıralanan kayaç türü hangisidir? Yazınız. 5. Kayaç döngüsünün içerisinde hangi olaylar mevcuttur? Yazınız. 12 KAZANIM TESTİ KAYAÇLAR VE TOPOĞRAFYA Doğru : Yanlış : 1. Aşağıdakilerden hangisi insanlığın ilk çağda kayaçlardan yararlanma şekillerinden biri değildir? Boş : Net : 4. Lavların yeryüzüne çıkarak soğuması ile oluşmuştur. Soğuma hızlı olduğundan minarelleri genellikle koyu renkli ve ince tanelidir. A) Bitkileri parçalama B) Ticaretini yaparak gelir sağlama C) Kesici ve delici alet yapma D) Kap kacak yapımı E) Barınak yapma Yukarıda özelikleri verilen kayaç aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Tebeşir B) Granit 2. Kayaçların çözünmesinde aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez? A) Bitki örtüsü B) Sıcaklık farkı C) Yer altı kaynakları D) Yağış E) Kayaçların sertlik derecesi 3. Genel olarak aşınmaya karşı dayanıklı olan kayaçlar, çevresine göre yüksek ve belirgin yer şekilleri oluşturur. Buna göre, aşağıdaki kayaçların hangisinin bulunduğu arazi, çevresine göre daha alçakta bulunur? akillicografyadefteri.com D) Andezit C) Siyenit E) Elmas 5. Aşağıdaki kayaç türlerinden hangileri oluşum yönüyle benzerlik gösterir? A) Siyenit - Kömür B) Gabro - Diyorit C) Granit - Jips D) Mermer - Kaya tuzu E) Gnays - Konglomera 6. Tortul kayaçlarla ilgili olarak verilen aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur? A) Volkanik bölgelerde görülür B) Taşları iri kristalli bir yapıya sahiptir C) Açık renkli ve serttirler D) Oluşumunda iç kuvvetler etkilidir E) Bünyelerinde fosil bulundururlar A) Kalker B) Mermer C) Bazalt D) Granit E) Obsidiyen 13 7. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel tortul kayaçlara örnek olarak gösterilemez? 10.Yer kabuğunu oluşturan bazı kayaçlar yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle, şekil ve özelliklerini değiştirerek yeni bir kayaç türüne dönüşür. A) Tüf B) Kil taşı C) Kum taşı D) Konglomera E) Mil taşı Aşağıdakilerden hangisi bu tür kayaçlara örnek olarak gösterilebilir 8. I. Kaya tuzu II. Jips III. Kalker Yukarıda verilen kayaçların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Yer kabuğu içinde oluşmaları B) Volkanik faaliyetler esnasında oluşmaları C) Suda kolay çözünebilmeleri D) Tor topoğrafyası oluşturmaları E) Başkalaşma sonucunda oluşmaları akillicografyadefteri.com A)Kil taşı B) Dolomit C) Siyenit D) Bazalt E) Mermer 11.Antrasit kömürü, jeolojik zamanlar içerisinde yüksek sıcaklık ve basınca maruz kalarak ……….. dönüşür. Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilirse bilgi doğru olur? A) Taşkömürü B) Linyit C) Kuvarsit D) Gnays E) Elmas 12.Aşağıdakilerden hangisi kayaç döngüsünde etkili olan olaylardan biri değildir? A) Katılaşma B) Metamorfizma C) Soğuma D) Buzullaşma E) Aşınma 9. Aşağıdaki kayaçlardan hangisinin içerisinde fosillere rastlanır? A) Siyenit B) Mercan C) Kuvarsit D) Gnays E) Andezit B C A D B E A C B E E D 14 2. BÖLÜM: YER YÜZÜNÜN ÖRTÜSÜ: SU, TOPRAK, BİTKİ ê Yaşam Kaynağımız: Sular ê Toprağın Öyküsü ê Dünyayı Kaplayan Örtü: Bitkiler akillicografyadefteri.com Notlarım Yer Yüzünün Örtüsü: Su, Toprak, Bitki A. YAŞAM KAYNAĞIMIZ : SULAR Dünyadaki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yer altı suları ve kaynaklar oluşturur. Tüm bu su kaynakları bir döngü halinde biyosferde dolaşırlar. Yer yüzündeki su kaynakları, sıcaklığın etkisiyle buharlaşarak atmosfere karışırlar. Atmosferdeki soğuma ile de yağış olarak tekrar yer yüzüne düşerler. Bu dolaşıma su döngüsü adı verilir. Canlıların devamı için hayati önem taşırlar. Doğal filtre özelliği gösterirler. Karalardaki tatlı su kaynaklarını oluştururlar. Su Kaynaklarının Dağılışı ve Özellikleri Tatlı Sular %3 Tatlı Yüzey Suları %0,3 Yeraltı Suyu %31,4 Akarsular %2 Bataklıklar %11 Tuzlu Sular %97 Buzullar %68,3 Göller %87 Dünya Su Dağılımı Tatlı Su Dağılımı Tatlı Yüzey Suları Dağılımı ¡ Yer yüzünün % 97 ‘ sini ........................ sular; % 3 ‘ünü ......................... sular oluşturur. ¡ ........................... ve ........................ en önemli tuzlu su kaynaklarıdır. ¡ Tatlı sularda en büyük pay ..................... aittir. ¡ Tatlı yüzey sularını .............................., ........................ ve ...................... oluşturur. ¡ Tatlı yüzey sularında en büyük pay .......................... ; en az pay ise ........................... aittir. 1. TUZLU SULAR: Okyanus ve denizlerden oluşur. Karalar a. Okyanuslar: Yer kabuğunun çukur alanlarını dolduran, kıtalar arasındaki büyük su kütleleridir. % 29 ¡ Yeryüzünün …….........….. 'ini oluştururlar, ¡ Çeşitli ................ ve .................. türlerini barındırırlar, ¡ Yağışlar, yer altı suları ve kaynaklar ile beslenirler, ¡ Atmosferin en önemli …....…………. kaynağıdırlar, ¡ ……………......…… ve ..................... oranları (yoğunluk) enleme göre değişir, 17 % 71 Okyanuslar ve Denizler KUZEY AMERİKA AVRUPA ASYA Hint Okyanusu 2 1 1 AFRİKA GÜNEY AMERİKA 3 2 AVUSTRALYA Büyük % 21 Okyanus Atlas % 50 Okyanusu % 29 Dünya Üzerindeki Okyanusların Dağılışı 1 ............... OKYANUS ( .............. Okyanusu): Asya, Avustralya, Amerika ve Antarktika kıtaları arasında yer alan dünyanın en büyük su kütlesidir. Yer yüzündeki su kütlelerinin % 50' sini oluşturur. Ortalama derinliği en fazla olup, en derin yeri Mariana Çukurudur ( 11.024 m.). Endonezya ve Yeni Gine gibi volkanik adalarla çevrilidir. 2 ................ OKYANUSU ( .............. Okyanusu): Amerika Kıtası, Grönland Adası, Avrupa, Afrika ve Antarktika Kıtaları arasında yer alan dünyanın en büyük ikinci su kütlesidir. Yer yüzündeki su kütlelerinin % 29' nu oluşturur. Ortalama derinliği 3314 metre olup, en derin yeri Porto Riko Çukurudur (7450 m.). Dünyanın en uzun okyanus sırtına sahiptir. Dünya deniz ticaretinin büyük bir bölümü burada yapılır. Akdeniz, Kuzey denizi, Baltık denizi ve Karayip denizi bu okyanusun bir parçasıdır. 3 .............. OKYANUSU: Afrika, Asya, Endonezya adaları, Avustralya ve Antarktika Kıtaları arasında yer alan dünyanın en küçük okyanusudur. Dünyanın önemli boğazlarına sahiptir. Ortalama derinliği 3890 metre olup, en derin yeri Java Çukurudur (9200m). Madagaskar, Komor, Şeyseller, Maldivler, Mauritus ve Sri Lanka önemli adalarıdır. 18 b. Denizler: Kıtalar arasında yer alan, okyanuslardan daha küçük su kütleleridir. İki türlüdür; ¡ İç Deniz: Okyanuslardan ............................. ayrılan kara içlerine doğru sokulmuş denizlerdir. ¡ Kenar Deniz: Okyanusların ve kıtaların kenarlarında kalan, ana su kütlesinden ................... ile ayrılmış denizlerdir. Su sıcaklıkları ve tuzluluk oranları, enlem etkisinden dolayı kutuplara gidildikçe azalır. 14 2 5 4 1 KUZEY AMERİKA 14 AVRUPA 13 ASYA 6 1 12 7 11 8 3 9 AFRİKA 10 GÜNEY AMERİKA AVUSTRALYA 15 Dünya Üzerindeki Denizlerin Dağılışı 1 .......................................................................... 9 .......................................................................... 2 .......................................................................... 10 .......................................................................... 3 .......................................................................... 11 .......................................................................... 4 .......................................................................... 12 .......................................................................... 5 .......................................................................... 13 .......................................................................... 6 .......................................................................... 14 .......................................................................... 7 .......................................................................... 15 .......................................................................... 8 .......................................................................... Dünya üzerindeki bazı denizlerin özellikleri şunlardır; ¡ BERİNG DENİZİ: Alaska, Aleut adaları ve Kamçatka yarımadası arasında yer alan, Büyük okyanusa bağlı bir denizdir. 2 milyon km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük kenar denizidir. ¡ AKDENİZ: Avrupa, Afrika ve Asya Kıtaları arasında yer alır. Atlas Okyanusuna bağlıdır. Derinliği 400 metreyi geçen birçok çukura sahip olduğu için derin bir denizdir. ¡ KIZILDENİZ: Asya Kıtası ile Afrika Kıtası arasında yer alır. Süveyş Kanalı ile Akdeniz'e; Babülmendep Boğazı ile Umman Denizine bağlanır. % 4,2 tuzluluk oranıyla , dünyanın en tuzlu denizidir. Kızıl renkli olmasında, çevresindeki kızıl renkli dağlar ve mevsimlik olarak tabanında gelişen bir alg türü etkilidir.. Dünya ticaretine katkısı büyüktür. Bitkisel ve hayvansal plankton bakımından oldukça zengindir. ¡ KUZEY BUZ DENİZİ: Asya, Avrupa ve Amerika kıtaları arasında yer alır. 14 milyon km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük denizidir. ABD, Kanada, Danimarka, Norveç ve Rusya ile kıyısı bulunur. 19 2. TATLI SULAR: Tatlı yüzey suları, yeraltı suları ve buzullardan oluşur. A. Tatlı Yüzey Suları: Göller, Bataklıklar ve Akarsulardan oluşur. 1. Göller: Yer kabuğu üzerinde çeşitli nedenlerle oluşmuş çukur alanlardaki su kütleleridir. ¡ Karaların % ....'sini; tatlı yüzey sularının % ......'sini oluştururlar, ¡ ..................., akarsular, kaynaklar, kar ve buz erimeleri beslenirler, ¡ Oluştukları alanların deniz seviyesinden ........................ farklılık gösterir. Örneğin İsrail-Filistin arasında yer alan Lut Gölü deniz seviyesinden 394 m. daha aşağıda oluşmuşken; Bolivya-Peru arasında yer alan Titicaca Gölü deniz seviyesinde 3900 m. daha yüksekte oluşmuştur, ¡ Sularının kimyasal yapısı ..............., ................., ................. ya da ......... olabilir. Bunun temelinde gölün bulunduğu yerin İklim şartları, göl çanağının arazi yapısı, akarsular tarafından beslenip beslenmemesi, gölün gidegenin olup olmaması,derinlik ve büyüklüğü etkilidir. Örneğin gölün bulunduğu alan sıcak ve nemli bir iklime sahipse, akarsularla besleniyorsa, gidegeni varsa suları tatlıdır. Kurak iklim bölgelerinde yer alıyorsa buharlaşmadan dolayı tuzlu; Göl çanağında kalker, silikat, sülfat veya karbonat bileşikleri fazla ise acı ya da sodalı olur. Gidegen (Göl Ayağı): Göl sularını denize boşaltan akarsulara veya gölün fazla sularının atıldığı alanlara denir. Göl suları, boşalmadan dolayı şiddetli buharlaşmaya maruz kalmaz. Bu yüzden suları tatlı olur. GÖL Gidegen DENİZ 20 Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri ve Dağılışı A. DOĞAL GÖLLER: Yerkabuğu üzerinde meydana gelen doğal olaylarla oluşmuş su kütleleridir. Yer yüzündeki göllerin büyük bir kısmını oluşturur. Kuzey Amerika, İskandinav yarımadasında ve Doğu Afrika'da toplanmıştır. Oluşum özelliklerine göre türleri şunlardır: 1 2 3 KUZEY 4 8 AMERİKA 5 6 7 9 17 16 ASYA AVRUPA 18 20 19 25 Atlas Okyanusu 21 22 24 23 Büyük Okyanus 11 AFRİKA Büyük Okyanus 10 GÜNEY AMERİKA 13 Atlas Okyanus 12 Hint Okyanusu 14 15 AVUSTRALYA Dünya Üzerindeki Doğal Göllerin Dağılışı ¡ Tektonik Göller: Yerkabuğu hareketleri sırasında meydana gelen kırılmalar ve kıvrılmalarla oluşmuş, senklinal ve graben çukurlarındaki göllerdir. Dünyada en fazla bulunan göl çeşididirler. 9 .......................................................................... 17 .......................................................................... 10 .......................................................................... 20 .......................................................................... 11 .......................................................................... 21 .......................................................................... 12 .......................................................................... 22 .......................................................................... 13 .......................................................................... 23 .......................................................................... 14 .......................................................................... 24 .......................................................................... 15 .......................................................................... 25 .......................................................................... 16 .......................................................................... ¡ Karstik Göller: Kolay çözünebilen kayaçların yaygın olduğu alanlarda, erime yoluyla oluşmuş dolin, uvala, obruk ve polye gibi çukurlarda oluşmuş göllerdir. Akdeniz havzası, Orta Amerika ve Güneydoğu Asya’da yaygındır. 18 .......................................................................... 19 .......................................................................... ¡ Buzul Gölleri: Buzul aşındırması sonucu çanaklaşan alanlarda oluşmuş göllerdir. Kanada, ABD, İskandinav Yarımadası ve İsviçre’de yaygın olarak görülür. 1 .......................................................................... 5 .......................................................................... 2 .......................................................................... 6 .......................................................................... 3 .......................................................................... 7 .......................................................................... 4 .......................................................................... 8 .......................................................................... 21 ¡ Volkanik Göller: Volkanik dağların zirvelerinde patlamalar sonucu oluşan krater, maar ve kaldera çukurlarında oluşan göllerdir. Volkanik arazilerin yaygın olduğu alanlarda görülürler. ABD, Şili, İtalya, İzlanda, Türkiye, Endonezya ve Japonya'da dağılış gösterirler. ABD' de Crater Lake; Fransa'da Masif Central'de Pavin, Chauvet, İssarles ve Lanh gölleri; Türkiye'de Nemrut gölü önemli örnekleridir. ¡ Doğal Set Gölleri: Bir tarafı açık olan çöküntü alanlarının doğal bir engelle kapatılmasıyla oluşan göllerdir. Doğal engeli volkanik malzemeler, heyelan enkazı, alüvyonlar ve kıyı malzemeleri oluşturur. Doğal engel malzemesine göre isim alırlar. Örneğin Heyelan setti gölleri gibi. BAYKAL GÖLÜ: Rusya toprakları içersinde "Sibirya'nın Mavi Gözü" diye adlandırılır. Yüzölçümü yaklaşık 31.722 km²'dir.Uzunluğu 636 km, en geniş yeri 79,5 km'dir. Göl, 1285 metre derinlği ile dünyanın en derin gölü olarak anılmaktadır.Ayrıca dünyanın en yaşlı göllerinden biri olarak kabul edilir. Gölün tabanındaki tortul kayaçların yaklaşık 7 km kalınlığında olduğu tahmin edilmektedir. Baykal Gölü LUT GÖLÜ ( Ölüdeniz ): İsrail ile Ürdün arasında yer alır. Göl seviyesi, deniz seviyesinden 396 metre aşağıda olmasından dolayı en alçakta bulunan göl durumundadır. Ayrıca %28 ile %33 arasında değişen tuz oranıyla dünyadaki en tuzlu üçüncü göldür. Lut Gölü B. BARAJ GÖLLERİ: Akarsu yatak önlerinin insan yapısı setlerle kapatılmasıyla elde edilen yapay göllerdir. Dünya’nın belli başlı yüksek baraj gölleri şunlardır; Nurek Barajı - Tacikistan (300m.) Xiaowan Barajı - Çin (292m.) Dixence Barajı - İsviçre (285m) İnguri Barajı - Gürcistan (271,5m.) Vajont Barajı - İtalya (261,6m.) Chicoasen Barajı - Meksika (261m.) Tehri Barajı - Hindistan (261m.) Oviachic Barajı - Meksika (260m.) 22 2. Akarsular: Yağışlarla oluşan, belirli bir yatak içersinde, sürekli ya da mevsimlik akış gösteren su kütleleridir. ¡ Tatlı yüzey sularının % ......'sini oluştururlar. ¡ Yağmur suları, kar ve buz erimeleri, yer altı suları, kaynaklar ve göller tarafından beslenirken; sıcaklık, buharlaşma, düdenler ve insanlar tarafından boşaltılırlar. ¡ Dünya akarsuları genel olarak ............ havza özelliği gösterirler. ¡ Bulundukları yerin iklim şartlarına göre .............. ve ...................... değişir. Nemli alanlarda akımları yüksek, rejimleri düzenli; kurak ve yarı kurak alanlarda ise akımları düşük, rejimleri düzensizdir. ¡ Enleme bağlı olarak kutuplara gidildikçe ................. süreleri uzar. 2 1 14 13 9 11 10 12 3 15 Atlas Okyanusu 4 19 17 6 Büyük Okyanus Büyük Okyanus 16 18 5 7 8 Atlas Okyanus Hint Okyanusu 20 Dünya Üzerindeki Önemli Akarsuların Dağılışı 1................................................... 8................................................... 15................................................... 2................................................... 9................................................... 16................................................... 3................................................... 10................................................... 17................................................... 4................................................... 11................................................... 18................................................... 5................................................... 12................................................... 19................................................... 6................................................... 13................................................... 20................................................... 7................................................... 14................................................... 23 Dünya üzerindeki bazı akarsuların özellikleri şunlardır; NİL NEHRİ: Afrika'da Victoria Gölü'nden doğup, Akdeniz'e dökülen dünyanın en uzun nehridir (6650 km.). Güneyden kuzeye doğru akar ve Beyaz Nil, Mavi Nil ve Atbarah nehri olmak üzere üç ana kolu bulunur. Havzası Afrika Kıtası'nın onda birini kaplar. Havzasında Etiyopya,Tanzanya,Kenya,Uganda,Burundi,Ruanda ve Mısır gibi ülkeler yer alır. Mısır topraklarında Akdeniz'e dökülür. Denize döküldüğü yerde 300 km uzunluğunda büyük bir delta oluşturmuştur. Nil Nehri MİSSİSSİPİ NEHRİ: Kuzey Amerika'nın en uzun, dünyanın dördüncü uzun akarsuyudur (6275 km.). Büyük bir bölümü ABD, bir kısmı da Kanada sınırları içinde akar.250 civarında yan kolu bulunur.Missouri,Ohio, Arkansas, Red River ve Des Moines en önemli kollarıdır.Yan kollarının uzunluğu ve suladığı alan bakımından dünyanın en büyük nehir sistemidir.Yan kollarının % 45' inde ulaşım yapılabilmektedir. Mississipi Nehri AMAZON NEHRİ: Güney Amerika'da yer alan dünyanın ikinci uzun nehridir (6400 km.). And Dağlarından kaynağını alarak, batıdan doğuya doğru akış gösterir. Atlas Okyanusu'na dökülür. 7 milyon km² 'lik havzası ile dünyanın en geniş havzalı akarsuyudur. Ayrıca dünyanın debisi en fazla olan akarsuyu olarak kabul edilir. Tüm dünya nehirlerinin taşıdığı suyun yaklaşık % 20-25'ini taşıdığı tahmin edilmektedir. Amazon Nehri B. YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR: Yağışların, toprağın çatlak ve gözeneklerinden sızıp, geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikmesiyle oluşan su kütlelerine yer altı suyu; yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yere ise kaynak adı verilir. Yer altı sularını barındıran boşluklara ise akifer adı verilir. Kaynaklar, çıktığı yere ve sıcaklıklarına göre isim alırlar. Başlıca türleri ve özellikleri şunlardır: 1. Vadi Kaynağı: Akarsu vadi ...................... veya ………………….. yeryüzüne çıkan kaynaklardır. Taban Suyu Geçirim 2. Yamaç Kaynağı: ..........., …….............…… ve ....................... yamaçlarından çıkan kaynaklardır. siz Tabak a Vadi ve Yamaç Kaynağı Taban Su yu Vadi Kaynağı Debileri mevsimlere göre farklılık gösterir. Yağışlı dönemde debileri artar, içersine çeşitli partiküller karıştığı için bulanıklaşırlar; kurak dönemde ise debileri azalır. 3. Karstik Kaynak: Karstik arazilerde, ................... sonucu oluşan yer altı boşluklarında biriken suların yeryüzüne çıkmasıyla oluşan kaynaklardır. Bol miktarda kireç içerirler. Sızma Karstik (Voklüz) Kaynak Karstik Kaynak 24 4. Fay Kaynağı: Yer kabuğundaki ………...........….. hatları boyunca çıkan kaynaklardır. Yerin derinliklerinden geldikleri için sıcaktırlar, sıcaklıkları yıl içinde çok az değişir ve bol miktarda mineral içerirler. Fay Kaynağı Taban Suyu Geçirimsiz Tabaka Fay Kaynağı Kırık Hattı 5. Artezyen Kaynak: Kıvrımlı yapılı arazilerde, yüzeyden beslenen iki geçirimsiz tabaka arasındaki yer altı sularının ................ ya da ……………………… aracılığıyla yeryüzüne çıkarıldığı kaynaklardır. Beşeri müdahaleyle oluştuğu için diğer kaynak türlerinden farklıdır. Sızma Artezyen Kaynak Geçirimsiz Tabaka 6. Gayzerler: Aktif ...................... sahalarda yerin derinliklerinden gelen basınçlı sıcak su kaynaklarıdır. Sıcak olmasında, yer altı sularının magmanın çok yakından geçmesi etkilidir. Sıcak su ve buhar çıkışı kesintili bir şekilde gerçekleşir. ABD, Şili, İzlanda, Rusya ve Yeni Taban Suyu Sızma Anakaya Artezyen Kaynak Gayzer Volkanik Arazi 25 Gayzer 26 ETKİNLİK - I A. Aşağıda okyanuslarla ilgili verilen boşlukları yandaki ipucu tablosundan yararlanarak uygun şekilde doldurunuz. ¡ Dünya üzerindeki okyanusların en küçüğü .............................. okyanusudur. ¡ Büyük Okyanusun en derin yeri .................... çukurudur. ¡ Afrika kıtasının hem ................ okyanusuna hem de ................. okyanusuna kıyısı vardır. ¡ Japonya, .................... okyanusta yer alan bir ada ülkesidir. ¡ Atlas Okyanusunun en derin yeri ............................. çukurudur. ¡ Dünyanın ................ sini Büyük Okyanus oluşturur. ¡ Hint okyanusunun ................. kıtasına kıyısı bulunmaz. ¡ ................... kıtasının, Atlas okyanusuna kıyısı yoktur. % 50 Porto Riko Hint Asya Atlas Kuzey Amerika Büyük Mariana Hint B. Aşağıdaki soruları haritada işaretli olan alanlardan yararlanarak cevaplandırınız. U KUZEY AMERİKA ASYA AVRUPA Z T Y X AFRİKA GÜNEY AMERİKA AVUSTRALYA 1. Yukarıdaki haritada işaretli olan denizlerin tuzluluk oranı en fazla olandan en az olana doğru sıralaması nasıl olur? Niçin? 2. Y denizinin adı nedir? Y denizine kıyısı olan ülkeler hangileridir? Yazınız. 3. Yukarıdaki haritada işaretli olan denizlerin su sıcaklığı en fazla ve en az olan deniz hangisidir? Yazınız. 4. Yukarıdaki haritada işaretli olan denizlerden hangileri birer iç deniz özelliğindedir? 5. X, Z, T ve U denizlerinin isimleri nelerdir? Yazınız. X: Z: T: U: 27 C. Aşağıda verilen göllerden hangileri oluşum yönünden tektonik kökenlidir? İşaretleyiniz. İşkodra Tanganika Süperior Ohri Nemrut Baykal Aral Victoria D. Aşağıda tanıtılan göllerin isimlerini bularak, harita üzerinde hangi sembolle gösterilmiştir? Bulunuz. B KUZEY AMERİKA A ASYA AVRUPA F E D Atlas Okyanusu Büyük Okyanus AFRİKA Büyük Okyanus GÜNEY AMERİKA C Atlas Okyanus Hint Okyanusu AVUSTRALYA İsim ¡ Rusya’nın batısında yer alır ve Avrupa’nın en büyük gölüdür. ¡ Afrika kıtasının en büyük gölü olup Tanzanya, Kenya ve Uganda arasında yer alır. ¡ Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, İran ve Türkmenistan ile çevrilidir. Suyu tatlı olup, dünyanın en büyük gölüdür. ¡ ABD ile Kanada arasında yer alır. Buzul gölü olup dünyanın ikinci büyük gölü olarak bilinir. ¡ Kazakistan ve Özbekistan arasında yer alır. Aşırı su kullanımı ve kuraklıktan dolayı yüzölçümü küçülmüştür. Suları tuzludur. ¡ Rusya’nın Sibirya bölgesinde yer alır. Suları tatlı olup, dünyanın en derin gölüdür. 28 Sembol E. Aşağıdaki haritada verilen akarsularla ilgili soruları cevaplandırınız. M L Atlas Okyanusu Büyük Okyanus N Büyük Okyanus K Atlas Okyanus Hint Okyanusu ¡ Yukarıda K,L,M ve N olarak verilen akarsular hangileridir? İsimlerini belirtiniz. K: L: M: N: ¡ Hangi akarsuyun havzası en geniş, rejimi en düzenlidir? ¡ Hangi akarsu kapalı havza özelliğindedir? ¡ Hangi akarsuyun debisi yaz mevsiminde artış gösterir? ¡ Yukarıdaki akarsuları donma süreleri en uzun olandan en kısa olana sıralamak gerekse, nasıl bir sıralama olur? F. Aşağıda verilen akarsular hangi kıtada yer alır? Karşılarına yazınız. ASYA AVRUPA AFRİKA TUNA NEHRİ KONGO NEHRİ İNDUS NEHRİ REN NEHRİ MİSSİSSİPİ NEHRİ NİJER NEHRİ YUKON NEHRİ YANTZE NEHRİ 29 K. AMERİKA G. Aşağıdaki verilen kaynak türleri harita üzerindeki ülkelerden hangilerinde yaygındır? Altlarına yazınız. İzlanda ABD İtalya İran Fas Endonezya ............................................... ............................................... ............................................... ............................................... ............................................... ............................................... H. Kaplıcaların insan sağlığına etkilerini araştırarak aşağıya özetleyiniz. I. Castle (Şato) Gayzeri hakkında araştırma yaparak aşağıya özetleyiniz. ŞATO GAYZERİ: 30 SU KAYNAKLARI KAZANIM TESTİ Doğru : Yanlış : 1. Dünyadaki su dağılımı ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Boş : Net : 4. II A) Güney yarım kürede okyanuslar geniş yer kaplar. B) Tatlı suların üçte biri göllerden oluşur. C) Yeryüzünün % 3'ü tatlı sulardan oluşur. D) Akarsular tatlı yüzey sularındandır. E) Dünyadaki tatlı suların yarısından fazlasını buzullar oluşturulur. III I Yukarıdaki dünya haritasında numaralandırılmış olan denizler sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Karayip-Kuzey-Kızıldeniz B) Dover-Baltık-Akdeniz C) Baltık-Karadeniz-Kuzey D) Karayip-Baltık-Kızıldeniz E) Baltık-Kızıldeniz-Kuzey X Y X Yukarıdaki dünya haritasında X ve Y ile gösterilen okyanuslar sırasıyla aşağıdaki hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) Atlas-Hint B) Hint-Büyük C) Büyük-Atlas D) Atlas-Büyük E) Büyük-Hint akillicografyadefteri.com 2. 5. Deniz suyunun tuzluluğu enleme bağlıdır. Bu yüzden ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe denizlerin tuzluluğu azalır. V 3. I. Hint Okyanusu Asya ve Amerika kıtaları arasındadır. II. Mariana çukuru Büyük okyanustadır. III. Atlas Okyanusu dünyanın en büyük okyanusudur. IV. Büyük Okyanus'un Avrupa Kıtasına kıyısı yoktur. III B) I-III D) II-IV IV I Buna göre yukarıda numaralandırılmış denizlerin hangisinde tuzluluk oranı daha fazladır? Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) I-II II C) II-III A) V E) III-IV 31 B) IV C) III D) II E) I 6. Türkiye, Gürcistan, Rusya, Ukrayna, Romanya, Bulgaristan arasında yer alan bir iç denizdir. Tuzluluk oranı %1,8'dir. Çevresindeki ülkelerin katı ve sıvı atıklarından dolayı sürekli kirlenir. 9. Aşağıda bir alanın sıcaklık ve yağış grafiği verilmiştir. Yağış Sıcaklık °C 400 mm 40 300 Yukarıda bazı özellikleri sıralanan deniz aşağıdakilerden hangisidir? 200 100 A) Akdeniz B) Baltık Denizi C) Karadeniz D) Ohostk Denizi E) Ege Denizi 0 OŞMNMHTAEEKA Buna göre, aşağıdaki akarsulardan hangisi bu alanda yer alır? 7. Dışa akışı olmayan göller ile ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) Deniz seviyesinden yükseltileri fazladır. B) Suları tuzlu ve acıdır. C) Gidegenleri bulunmaz D) Canlı yaşamı bakımından fakirdir. E) Lut gölü oluşum yönünden bu türdendir. akillicografyadefteri.com A) Mississipi D) Ganj B) Ren C) Nil E)Kongo 10.Aşağıda verilen akarsulardan hangisi diğerlerden farklı bir kıtada akış gösterir? A) Volga B) Tuna D) Obi C) Yantze E) Yenisey 11.Aşağıda iki farklı kaynak gösterilmiştir. I Bu kaynakların özellikleri karşılaştırıldığında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? 8. I. Baykal Gölü II. Victoria Gölü III. Michigan Gölü IV. Ohri Gölü V. Aral Gölü A) II. kaynağın suları ılık veya sıcaktır. B) I. kaynağın suları kireçlidir. C) II. kaynağın suları tarımsal sulamada kullanılmaz. D) I. kaynağın bulunduğu yörelerde deprem riski yüksektir E) II. kaynağın suları yeryüzüne fışkırarak çıkar. Yukarıda verilen göller oluşum bakımından sınıflandırıldığında hangi göller bu sınıflandırmanın dışında kalır? A) Yalnız III B) I-II D) II-IV II C) III-IV E) III-V B A D D E C A C E B D 32 TOPRAĞIN ÖYKÜSÜ TOPRAK: Kayaçların çeşitli nedenlerle ayrışması sonucu oluşmuş yerkabuğu örtüsüne denir. Toprak oluşumunda etkili olan faktörler şunlardır: 1. İklim :Toprak oluşumunda etkili olan temel faktördür. Sıcaklık ve yağış şartları, anakayanın fiziksel (mekanik) ve kimyasal yolla ayrışmasını sağlayarak toprak oluşumunu gerçekleştirir. Toprağın rengini, kalınlığını ve kimyasal özelliklerini belirler. Yağış şartları, toprağın yıkanmasında ve toprağa minerallerin katılmasında etkilidir. Toprağı kireç ve tuz bakımından fakirleştirir. Kimyasal Çözünme Fiziksel (Mekanik) Çözünme Kimyasal Ayrışma: Kayaçların, nemlilik ve ……………… fazla olduğu alanlarda erimesidir. Toprak oluşum süreci hızlıdır. Ekvatoral iklim, Muson iklimi ve Ilıman Okyanus ikliminde yaygın olarak görülür. Fiziksel (Mekanik) Ayrışma: Kayaç yüzeylerinin, ………………….. sıcaklık farkı ve donma- çözünme sonucu çatlaması, ufalanması ve parçalanmasıdır. Toprak oluşum süreci yavaş olur. Çöl iklimi, Karasal iklim ve Dağlık alanlarda yaygın olarak görülür. 2. Yer Şekilleri: Yükselti, eğim ve bakı şartları toprak oluşumu, gelişimi ve dağılışı üzerinde etkilidir. ¡ Yükselti: Yükseltinin artmasına bağlı olarak sıcaklık düşer ve yağış artar. Bu durum dikey yönde farklı özellikte toprakların oluşumuna neden olur. Yükseklere çıkıldıkça toprağın kalınlığı azalır. Toprak oluşumu yavaşlar. ¡ Eğim: Eğimli alanlarda, anakayadan ayrışan materyeller yerçekiminden ve şiddetli aşınmadan dolayı daha aşağılara iner. Bu yüzden toprak kalınlığı az olur. Olgun toprak oluşumu gerçekleşmez. Genelde eğimli alanlar toprak örtüsünden yoksundur. ¡ Bakı: Toprağın oluşabileceği yamacı belirler. Dağların kuzey ve güney yamaçlarında bakıdan dolayı sıcaklık ve yağış şartları farklı olur. Sığ Toprak Dağlık Alan Toprak - Yükselti - Arazi Eğimi İlişkisi Sıcaklık ve yağış şartları uygun olan yamaçta toprak oluşumu hızlı gerçekleşirken diğer yamaçta durum tersine gelişir. Bu durum yamaçlar arasında toprak tiplerinin ve toprak kalınlıklarının farklı olmasına neden olur. 3. Anakayanın Yapısı: Ana kayanın aşınmaya karşı dirençli ya da dirençsiz olması, toprak oluşum sürecini belirler. Dirençli kayaçların ayrışma süreci uzun sürerken, dirençsiz kayaçların ayrışması daha kısa sürer. Ayrıca anakaya, toprağa ilk oluşum aşamasında rengini verir. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirler. 33 4. Hayvanlar ve Bitkiler: Mikroorganizmalar, bakteriler, solucanlar, karıncalar, toprak kurtları ve köstebekler toprağın ayrışmasını ve havalanmasını sağlar. Mineralce zenginleştirirler. Bitkiler, köklerinin ilerlemesi ve köklerinden çıkan asitler yardımıyla kayaçların biyolojik (organik) ayrışmasına neden olarak toprak oluşumuna katkıda bulunurlar. Dal, yaprak ve tohum gibi atıklarıyla toprağa karışarak, toprağı mineralce (Humus) zenginleştirirler. Toprağın rengini koyulaştırırlar. Dış kuvvetler tarafından aşınmasını önlerler. Biyolojik Çözünme 5. Zaman: Anakayanın ayrışması, ayrışan katların üzerinde bitkilerin ve diğer canlıların yerleşmesi, organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi için uzun bir zamana ihtiyaç vardır. Ortalama 1cm. kalınlığındaki bir toprağın oluşabilmesi için 100-150 yıl süre gerekmektedir. Ana kayanın dirençli veya dirençsiz olması da toprak oluşum süresinde etkilidir. Dirençli kayaçların toprağa dönüşmesi daha uzun süre ister. Toprağın Katmanları Toprağın iklim ve bitki örtüsü etkisiyle katmanlara ayrılmasına Horizonlaşma; farklı özellikler gösteren her bir katmanına ise Horizon adı verilir. .............. Katmanı : ............................................................................................................... .............. Katmanı : ............................................................................................................... .............. Katmanı : ............................................................................................................... ANAKAYA : ................................................................................................................ 34 Dünyadaki Toprak Tipleri Taşınmış Topraklar Yerli Topraklar Zonal Topraklar İntrazonal Topraklar ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... .................. .................. .................. .................. 1. YERLİ TOPRAKLAR: Ana kayanın bulunduğu yerde ayrışması sonucu oluşmuş toprak türleridir. Çeşitleri ve dağılışları şu şekildedir: A. Zonal topraklar: İklim ve bitki örtüsü şartlarına göre oluşmuş katmanlaşma gösteren topraklardır. Düz, düze yakın ya da hafif eğimli arazilerde oluşur. Çeşitleri ve dağılışları şu şekildedir: a. Laterit: Sıcak ve nemli bölgelerde görülen kiremit ........................ rengindeki topraklardır. Toprak kalınlığı azdır. Yağıştan dolayı aşırı yıkandığı için organik maddeler birikmez. Humus bakımından fakirdir. Amazon Havzası, Kongo Havzası ve Güneydoğu Asya adalarında yaygın olarak görülürler. Laterit b. Terra Rosa: ................ iklim bölgelerinde görülen kırmızı renkli topraklardır. İçersindeki demirin, oksitlenmesinden dolayı kırmızıdırlar. Kalkerli araziler üzerinde oluşurlar. Orta derecede verimlidirler. Akdeniz Havzası ülkelerinde, ABD'nin güneybatısında, Afrika'nın güneyinde Kap Bölgesi'nde ve Avustralya'da yaygın olarak görülürler. Terra Rossa c. Kahverengi Orman Toprağı: ............. Kuşağın nemli alanlarında oluşan, yapraklarını döken ormanlar altında gelişen, humusça çok zengin verimli topraklardır. ABD'nin doğusunda, Orta ve Doğu Avrupa'da ve Güneydoğu Asya'da yaygın olarak görülürler. Kahverengi Orman Toprağı 35 d. Podsol: Soğuk ve nemli alanlarda oluşan, iğne yapraklı ormanlar altında gelişen ………. renkli topraklardır. Yağıştan dolayı toprak üzerindeki organik atıklar taşınmaya uğrar. Bu nedenle humus bakımından fakirdirler. Kanada ve Rusya'da yaygın olarak görülürler. Podsol e. Step Toprağı: Orta Kuşağın …….........…. kurak alanlarında görülen kahverengi, kestane renkli yada kızılımsı topraklardır. Kalınlıkları oldukça sığdır. Yüksek sıcaklık ve yetersiz yağıştan dolayı kireç ve tuz birikimi fazladır. Tarımsal değerleri yoktur. Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Anadolu'da, Orta Asya'da ve Avustralya'da yaygın olarak görülürler. Step Toprağı f. Çöl Toprağı: .............................. çevresi ve Orta Kuşağın …….. kesimlerindeki çöllerde görülen topraklardır. Aşırı buharlaşma ve yağış azlığı nedeniyle kireçli, tuzlu, sert ve verimsizdirler. Henüz olgunlaşmamışlardır. Tropikal ve Karasal Çöllerde yaygın olarak görülürler. Çöl Toprağı g. Çernozyumlar: Orta Kuşağın yarı nemli alanlarında görülen, çayırlar altında gelişme gösteren, mineral bakımından çok zengin ……………. topraklardır. Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Şili, Anadolu, Orta Asya, Himalayalar ve Avustralya'da yaygın olarak görülürler. Çernozyum Tundra Toprağı h. Tundra: …………… Daireleri çevresinde oluşan ve yılın büyük bir bölümü donmuş şekilde olan topraklardır. Toprak kalınlığı sığdır. Olumsuz iklim şartlarından dolayı, organik maddeler azdır. Organik madde ayrışması çok yavaş gerçekleşir. Sıcak dönemde bataklığa dönüşürler. Kanada'nın kuzeyindeki adalarda, Grönland adasında ve Sibirya'da yaygın olarak görülürler. 36 B. İntrazonal Topraklar: Eğimli arazilerde ve birikmenin fazla olduğu düzlüklerde oluşmuş, katmanlaşma göstermeyen topraklardır. A ve C katmanları vardır. Oluşumlarında ana kaya ve arazi yapısı etkilidir. Çeşitleri ve dağılışları şu şekildedir: a. Halomorfik Topraklar: Kurak ve yarı kurak bölgelerin kapalı havza tabanlarında , sular içersindeki minerallerin buharlaşarak, toprak …………………… veya toprağın farklı ........................... birikmesiyle oluşmuş topraklardır. Çöllerde ve Ilıman Karasal (Step) iklim bölgelerinde yaygın olarak görülürler. b. Hidromorfik Topraklar: ……………………. sularının yoğun olduğu bataklık alanlarda görülen topraklardır. Drenaj yapılırsa kullanılabilirler. c. Kalsimorfik Topraklar: İçersinde ………. ve ........ bulunan topraklardır. Kil ağırlıklı olanına vertisol; kireç ağırlıklı olanına ise rendzina adı verilir. Vertisoller, yağışlı dönemde şişerler, kurak dönemde ise çatlarlar. Akdeniz ülkelerinde yaygın olarak görülürler. Halomorfik Toprak (Tuzlu) Hidromorfik Toprak Vertisol Rendzina 2. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR (Azonal Topraklar): Kayaçların dış kuvvetler tarafından parçalanıp, biriktirilmesiyle oluşmuş topraklardır. Mineralce çok zengin oldukları için tarımsal değerleri yüksektir. Oluştukları alanların iklim ve bitki örtüsü özelliklerini yansıtmazlar. Çeşitleri ve dağılışları şu şekildedir: a. Alüvyal Topraklar: Akarsuların, üzerinde akış gösterdikleri araziden kopardıkları ………………………… ,kıyı yada kıyı yakını alanlarda biriktirmesiyle oluşmuş topraklardır. Büyük akarsu ağızlarında ve kenarlarında görülürler. b. Lös Topraklar: …………………., kurak alanlardan koparıp aldıkları malzemeleri esme yönlerince taşıyıp, nemli alanlarda biriktirmeleriyle oluşmuş topraklardır. Çin, Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya, Fransa ABD'de görülürler. c. Moren Topraklar: ……………………… hareketleri sırasında araziden kopan malzemelerin, parçalanıp birikmesiyle oluşan topraklardır. Kutup bölgelerinde ve yüksek dağlık alanlarda görülür. d. Kolüvyal Topraklar: ……….. sularının dağ yamaçlarından koparıp taşıdıkları malzemeleri, dağ eteklerinde biriktirmesiyle oluşmuş topraklardır. Biriken malzemeler kum boyutunda ise regosol; taş ebatında ise litosol ismini alırlar. Ilıman Karasal İklim bölgelerinde görülürler. Alüvyal Toprak Morenler Litosol 37 Regosol 10.S INIF Coğrafya Yaprak Testi TEST 1 TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR - I Doğru : Yanlış : 1. Kayaçlarla ilgili olan aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Boş : 4. Lavların yeryüzüne çıkarak katılaşması sonucu kayaçlar oluşur. A) Yerkabuğunun hammaddesidirler B) İlk çağlardan günümüze çeşitli amaçlarla kullanılmışlardır. C) Kayaçları Petrografi bilimi inceler D) Kolay aşınan kayaçlar yüksek engebeli ve belirgin yer şekilleri oluşturur E) Ana kaynakları magmadır A) Barınma B) Süs eşyası yapımı C) Kap kacak yapımı D) Tarım ürünlerinin hasadı E) Av silahlarının yapımı Aşağıdaki kayaçlardan hangisi bu kayaçlardan biridir? A) Kalker B) Gnays C) Bazalt D) Konglomera E) Linyit akillicografyadefteri.com 2. Aşağıdakilerden hangisi tarihsel süreç boyunca insanların kayaçlardan yararlanma yollarından biri değildir? Net : 5. Kütle halindeki kayaçlar, fiziksel ve kimyasal çözünmeye uğradıklarında değişik boyut ve şekillerde bloklara dönüşürler bu şekilde oluşan arazilere '' Tor topoğrafyası '' adı verilir. Buna göre, tor topoğrafyasının olduğu bir yörede aşağıdaki kayaçlardan hangisinin yaygın olduğu söylenebilir? A) Granit B) Mermer C) Mercan Kaya D) Volkanik tüf E) Traverten 3. Magmanın; yeryüzüne çıkmadan yerin derinliklerinde yavaş yavaş soğuması sonucu iri kristalli iç püskürük kayaçlar oluşur. 6. Aşağıdaki kayaçlardan hangisinin oluşumu ile volkanizma arasında sıkı bir ilişki bulunur? Aşağıdaki kayaçlardan hangisi bu şekilde oluşmamıştır? A) Obsidiyen B) Elmas C) Dikit D) Kil taşı E) Jips A) Siyenit B) Andezit C) Gabro D) Diyorit E) Granit 183 10. Aşağıdaki kayaç türlerinden hangisinin oluşumu diğerlerinden farklıdır? 7. l. Fosil barındırırlar ll. Magmanın yerkabuğu içinde soğuması ile oluşurlar. III. Tabakalı yapıları vardır. A) Bazalt B) Obsidiyen C) Gabro D) Andezit E) Elmas Yukarıdakilerden hangileri tortul kayaçların özelliklerinden biridir? B) I-II D) Yalnız II C) II-III E)I-III 8. Dış kuvvetler tarafından parçalanmış kum, çakıl ve kil gibi malzemelerin, deniz veya göl tabanlarında birleşmesiyle oluşan kayaçlara ............... kayaç denir. Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelirse en uygun olur? A) İç püskürük B) Dış püskürük C) Organik tortul D) Fiziksel tortul E) Başkalaşım akillicografyadefteri.com A)Yalnız I 11. Başkalaşım kayaçlarının oluşmasında; I. Tortullanma II. Çözünme III. Sıcaklık ve basınç özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu söylenemez? A) Yalnız II B) I-III D) Yalnız III 12. 9. Tortul kayaçların en önemli özelliği, oluştukları döneme ait fosilleri barındırmalarıdır. Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisinde fosil bulunması beklenmez? A) Traverten D) Tüf C) I-II E) II-III I. Soğuma-Katılaşma, II. Metamorfizma , III. Yoğunlaşma , IV. Erime , Yukarıdakilerden hangileri kayaç döngüsü içerisinde yer almaz? B) Kalker C) Linyit E) Dikit A) Yalnız IV D) II-III 184 B) Yalnız III C) I-II E) I-III TEST 2 TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR - II Doğru : Yanlış : 1. Aşağıdakilerden hangisi kayaçlarla ilgili doğru bir bilgidir? Boş : 4. Aşağıdaki kayaçlardan hangisi yerkabuğunun büyük çoğunluğunu oluşturur? Buna göre, aşağıda verilen kayaçlardan hangisi yüksek ve belirgin bir yer şekli oluşturur? A) Jips B) Obsidiyen C) Kayatuzu D) Kalker E) Traverten 3. Tortul kayaçların en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Granit B) Mermer C) Şist D) Obsidiyen E) Bazalt akillicografyadefteri.com A) Tüf volkanik arazilerde bulunur. B) Dünyada ilk oluşan kayaçlar, tortul kayaçlardır. C) Başkalaşım kayaçları çok kısa sürede oluşurlar. D) Eriyebilen kayaçlardan biri de Andezittir. E) Elmas, kimyasal tortul kayaçtır. 2. Yeryüzünde aşınmaya karşı dirençli olan kayaçlar, çevresine göre yüksek ve belirgin yer şekilleri oluştururlar. Net : 5. Bitki parçaları tortul tabakalar arasında ve su içersinde birikir. Bu parçalar zaman içersinde bakterilerin etkisi ile karbon bakımından zenginleşerek bu kayaca dönüşürler. Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisi bu türe örnektir? A) Mermer C) Kömür B) Elmas D) Volkan camı E) Sütun 6. Suda erimiş haldeki kimyasal maddelerin birikmesi sonucu oluşan kayaç grubudur. Aşağıdakilerden hangisi bu grup içersinde yer alır? A) Volkanik olaylarla oluşmaları B) Yüksek sıcaklık ve basınçla yapılarının değişmesi C) Yalnızca göl tabanlarında bulunmaları D) Fosil barındırmaları E) Dünyada oluşan ilk kayaçlar olmaları A) Traverten B) Kumtaşı C) Gnays D) Siyenit E) Antrasit 185 10. 7. Magmanın yeryüzüne çıkması ve soğumasıyla dış püskürük kayaçlar oluşur. Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisi buna bir örnek değildir? A) Andezit D) Bazalt B) Kuvarsit C) Tüf E) Obsidiyen B) Sarkıt D) Traverten 9. - Kolay eriyebilen kayaçlardır. - Oluşumunda yüksek sıcaklık ve basınç etkilidir. - Çakıltaşı, kiltaşı , miltaşı önemli örnekleridir. - Magmanın yerin derinliklerine sokulup, katılaşması ile oluşurlar. akillicografyadefteri.com A) Konglomera C) Miltaşı E) Mermer 1 Dış Püskürük Bazalt 2 Organik Tortul Kömür 3 Başkalaşım Yukarıdaki kayaç-oluşum türleri eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) 1-2 8. Aşağıdaki kayaç türlerden hangisi oluşum türü bakımından diğerlerinden farklıdır? Mercan B) Yalnız 2 C) Yalnız 3 D) 1-3 E) 2-3 11. Aşağıdaki kayaçlardan hangisinin volkanik arazilerde görülme olasılığı daha azdır? A) Obsidiyen D) Bazalt B) Granit C) Gnays E) Gabro 12. Kayaç döngüsüyle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) Çeşitli ortamlarda biriken mermer, sıcaklık ve basıncın etkisi ile kalkere dönüşür. B) Başkalaşım kayaçları, dış kuvvetler tarafından parçalanarak püskürük kayaçlara dönüşür. C) Püskürük kayaçlar üst üste birikip tortul kayaçları oluştururlar. D) Tortul kayaçlar, sıcaklık ve basıncın etkisi ile başka kayaçlara dönüşürler. E) Kumtaşı zamanla elmasa dönüşür. Yukarıda verilen kayaç grupları sınıflandırıldığında, aşağıdakilerden hangisi dışarıda kalır? A) Dış püskürük B) Fiziksel tortul C) Başkalaşım D) İç püskürük E) Kimyasal tortul 186 SU KAYNAKLARI - I TEST 3 Doğru : Yanlış : 1. Aşağıda dünyadaki su kaynaklarının oransal dağılışı verilmiştir. Tatlı Sular %3 Tatlı Yüzey Suları %0,3 Dünya Su Dağılımı Net : III 4. II Akarsular %2 Bataklıklar %11 Yeraltı Suyu %31,4 Tuzlu Sular %97 Boş : Buzullar %68,3 IV I V Göller %87 Tatlı Su Dağılımı Yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangisi tatlı su kaynakları bakımından en fakirdir? Tatlı Yüzey Suları Dağılımı A) V A) Tatlı suların yaklaşık 2/3'ünü yeraltı suları oluşturur. B) Yeryüzündeki su kaynaklarının %97'si okyanus ve denizlerdir. C) Tatlı yüzey sularının büyük çoğunluğu göllerden oluşur. D) Tatlı yüzey suları içersindeki nehirlerin oranı, bataklıkların oranından küçüktür. E) Buzullar tatlı suların çoğunluğunu oluştururlar. 2. Aşağıdakilerden hangisi tuzlu su kaynaklarından biri değildir? akillicografyadefteri.com Yalnızca şekildeki bilgilerden yararlanarak, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılmaz? B) IV C) III D) II E) I 5. Aşağıdaki kıtalardan hangisinin Büyük Okyanus'a kıyısı yoktur? A) Kuzey Amerika B) Avustralya C) Asya D) Güney Amerika E) Avrupa 6. X X A) Okyanuslar B) Göller C) Bataklıklar D) İç denizler E) Kenar denizler Yukarıdaki haritada X ile gösterilen su kütlesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) X İle gösterilen su kütlesi, Atlas Okyanusu'dur B) Peru okyanus akıntısı bu su kütlesinde yer alır. C) En derin noktası Porto Riko çukurudur. D) Karayip denizi , Atlas okyanusuna bağlı bir kenar denizdir. E) Dünyanın en uzun ve en geniş okyanus sırtına sahiptir. 3. Aşağıdakilerden hangisi tatlı yüzey sularından biridir? A) Kenar deniz C) İç deniz B) Yer altı suyu D) Akarsu E) Okyanus 187 10. Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır. 7. - Afrika, Asya, Avustralya ve Antartika arasında yeralır, - Dünya ticaretinde önemli bir yere sahiptir, - Doğusundan, adalar ve ada yayları ile ayrılır, III Yukarıda bazı özellikleri verilen su kütlesi, aşağıdakilerden hangisidir? I A) Kızıldeniz B) Baltık denizi C) Hint okyanusu D) Büyük okyanus E) Çin denizi Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılmış denizlerin, su sıcaklığı ve tuzluluğu en yüksek olandan en düşük olana doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Buna göre aşağıda verilen denizlerden hangisi Atlas Okyanus'una bağlı kenar deniz değildir? A) Akdeniz B) Manş Denizi C) Kuzey Denizi D) Karayip Denizi E) Labrador Denizi akillicografyadefteri.com A) II-I-III 8. Ana su kütlesi ile adalar veya ada yayları ile ayrılmış okyanus parçalarına Kenar deniz adı verilir. II B) I-II-III C) II-III-I D) III-II- I E) I-III-II 11. Aşağıdaki ülkelerden hangisinin Akdeniz'e kıyısı yoktur? A) Fransa B) Portekiz C) Tunus D) Suriye E) Arnavutluk 12. I. Asya kıtası ile Kuzey Amerika arasında yer alan Dünya'nın en büyük kenar denizidir, ll. İngiltere ile Fransa arasında uzanan dar bir deniz, lll. Afrika ile Arap yarımadası arasındaki en tuzlu deniz 9. Okyanuslardan boğazlara ayrılmış, kara içlerine sokulmuş denizlere, iç deniz denir. Yukarıda özellikleri verilen denizler, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak sıralanmıştır? Buna göre, aşağıda verilen denizlerden hangisi bir iç denizdir? A) Bering - Manş - Kızıldeniz B) Kuzey - Baltık - Umman C) Labrador - Kuzey - Kızıldeniz D) Bering - Kuzey - Umman E) Baltık - Manş - Kızıldeniz A) Japon Denizi B) Baltık Denizi C) Umman Denizi D) Karadeniz E) Bering Denizi 188 SU KAYNAKLARI - II TEST 4 Doğru : Yanlış : 1. Göllerin özellikleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Boş : 4. Dünya üzerinde tektonik göllerin yoğun olduğu alanlardan biri Doğu Afrika Grabenidir. A) Karstik göllerin sularında kireç oranı yüksektir. B) Göl sularının tuzluluk oranı enlem arttıkça artar. C) Kapalı havza göllerinin suları tuzlu yada sodalı olur. D) Dışarıya akışı olan göllerin suları genelde tatlıdır. E) Göl sularının kimyasal özellikleri üzerinde göl çanağındaki kayaçlarda etkilidir. Yukarıda verilenlerden hangileri göl sularının tatlı olup olmamasında daha etkilidir? B) I-III C) II-III D) I-IV E) III-IV Buna göre, aşağıdaki tektonik göllerden hangisi Doğu Afrika Grabeninde yer almaz? A) Nyasa akillicografyadefteri.com 2. Göl sularının özelliğini belirleyen birçok faktör bulunur. l. Gölün yüzölçümü, ll. Göl alanının iklim şartları, lll. Göl çanağını oluşturan kayaçlar, IV. Gölün derinliği, A) I-II Net : B) Victoria C) Albert D) İşkodra E) Tanganika 5. Aşağıdaki ülkelerin hangisinde buzul göllerine rastlanmaz? A) Norveç B) Fas D) Finlandiya C) İsveç E) Kanada 6. Kolay çözünebilen kalker ve jips gibi kayaçların yaygın olduğu alanlarda, erime ve çökme sonucu oluşan çukurlara suların dolması ile oluşan göllere karstik göller adı verilir. II I IV III 3. Yerkabuğu hareketleri sonucunda meydana gelen çukurlara zamanla suların dolması ile tektonik göller oluşur. V Aşağıdakilerden hangisi bu tür göllere örnek olarak gösterilemez? Yukarıda numaralandırılmış alanlardan hangisinde bu tür göller yoğun olarak yer alır? A) Michigan B) Tanganika D) Victoria E) Çad A) V C) Balkaş 189 B) IV C) III D) II E) I 10. Sıcak ve kurak iklim koşullarının hakim olduğu dönenceler çevresinde mevsimlik sıcaklık değişmeleri fazla olur. Bu durum bu alanlarda yer alan göllerin yüzölçümleri yıl içinde farklılıklar göstermesine neden olmuştur. 7. Volkanik dağların zirvelerinde oluşan krater çukurlarına zamanla suların dolmasıyla volkanik göller oluşur. Bu tür göller levha sınırları boyunca görülür. V Aşağıda verilen göllerden hangisinin kapladığı alan yıl içinde daha fazla değişir? I IV III II A) Nuran D) Çad B) Nyasa C) Balkaş E) Onega Buna göre yukarıda numaralandırılarak verilen alanlardan hangisinde bu tür göllere rastlanmaz? B) II C) III D) IV E) V 8. Günümüzde akarsular ile beslenmeyen ve 600 km² yüzölçümüne sahip olan göl İsrailÜrdün arasında yer alır. Göl seviyesi, Deniz seviyesinden 394 metre aşağıdadır. Dünya'nın en tuzlu gölü olarak bilinir. Yukarıda bazı özellikleri verilen göl aşağıdakilerden hangisidir? akillicografyadefteri.com A) l 11. I. Erie gölü II. Ohri gölü III. Huron gölü IV. Michigan gölü V. Ontario gölü Yukarıda verilen göller, oluşum bakımından kendi içinde sınıflandırılırsa hangisi bu grubun dışında kalır? A) l B) II C) III D) IV E) V A) Baykal B) Balkaş C) Lut D) Büyük Ayı E) Hazar 9. Aşağıdaki göllerden hangisi Kuzey Amerika Kıtası'nda yer almaz? A) Büyük Esir C) Ontario 12. Aşağıdaki göllerden hangisinin oluşum nedeni diğerlerinde farklıdır? B) Winnipeg D) Ladoga A) Hazar E) Süperior 190 B) Aral D) Balkaş C) Ontario E) Lut SU KAYNAKLARI - III TEST 5 Doğru : Yanlış : 1. Aşağıdakilerden hangisi akarsuların yararlanma yollarından biri değildir? Boş : 4. Akarsu rejimleri üzerinde o bölgenin yağış şartları etkilidir. Buna göre, aşağıda verilen akarsulardan hangisinin rejimi daha düzenlidir? A) Ulaşım B) İçme suyu C) Balıkçılık D) Enerji E) Tuz elde etme A) Yukon 2. Yağış 400 mm Net : B) Yenisey C) Tuna D) Ren E) Yantze Sıcaklık °C 40 300 0 OŞMNMHTAEEKA Yukarıda sıcaklık-yağış grafiği verilen iklim bölgesindeki bir akarsu için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Akımı yıl boyunca yüksektir. B) Akım değerleri Mart ve Eylül aylarında artmıştır C) Havzası geniştir. D) Ulaşım ve taşımacılık yapılabilir. E) Rejimi düzenlidir. akillicografyadefteri.com 200 100 5. And dağlarından kaynağı olarak doğuya doğru uzanış gösterip, Atlas okyanusuna dökülür. Taşıdığı su miktarının Nil, Missisipi ve Yantze taşıdığı su miktarının toplamından fazladır. Havza genişliği bakımından ilk sırada yer alır. Yukarıda bazı özellikleri verilen akarsu aşağıdakilerden hangisidir? A) Kongo B) Amazon C) Ganj D) Volga E) Obi 3. Yağışlı dönemlerde akışa geçen yağışlı dönemin sona ermesi ile yatağı kuruyan akarsulara mevsimlik akarsu adı verilir. İklim koşulları dikkate alındığında, aşağıdaki alanların hangisinde mevsimlik akarsuların daha fazla olduğu söylenebilir? 6. Aşağıdaki akarsu gruplarından hangisi Avrupa kıtasında yer alır? A) Volga - Nil - Yantze B) Tuna - Ren - Elbe C) Missisipi - Amazon - Obi D) Yenisey - Obi - Tuna E) Ren - Volga - Kongo A) Kuzey Afrika B) Orta Afrika C) Batı Avrupa D) Orta Amerika E) Güneydoğu Asya 191 10. I. Karstik kaynakların suları bol miktarda kireç içerir. II. Yer altı sularını barındıran boşluklara ''Akifer'' adı verilir. III. Yer altı suları sadece düz alanlarda açığa çıkar. IV. Yer altı suları genellikle kar erimeleri ile beslenir. 7. Doğu Afrika graben sisteminin dağlık bölgelerinden doğar. Dünya'da bozulmamış en büyük Tropikal yağmur ormanlarına ve sulak alanlara sahiptir. Atlas Okyanusundaki Gine körfezine suları boşaltır. Yukarıda bazı özellikleri verilen akarsu aşağıdakilerden hangisidir? A) Nil Yukarıdaki yeraltı suları ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur? B) İndus C) Missisipi D) Lena E) Kongo A) I-II B) I-III C) II-III D) III-IV E) II-IV 8. I. Karadenize dökülen Avrupa kıtası'nın ikinci uzun akarsuyudur. ll. Akdenizde büyük bir delta oluşturmuş en uzun akarsudur. III. Çin'in en uzun akarsuyu olarak kabul edilir. IV. Kuzey Amerika'da kuzey - güney yönlü uzanan ve havzası oldukça geniş bir akarsudur. Aşağıda verilen akarsulardan hangisine ait bir bilgi yoktur? A) Nil B) Yantze C) Lena D) Tuna E) Missisipi akillicografyadefteri.com 11. Geçirimsiz Tabaka Taban Suyu I. Suları sıcaktır. II. Suyun çıktığı yer, çevresine göre yüksektedir. III. Sondaj vurularak yeryüzüne çıkarılır. Aşağıdakilerden hangisi bu kaynağa ait bir özelliktir? A) Yalnız III D) II-III B) I-II C) I-III E) Yalnız II 12. l. Gayzer II. Artezyen III. Karstik 9. Aşağıdaki akarsulardan hangisi Atlas Okyanus'una dökülmez? A) Missisipi D) İndus B) Ren Yukarıda verilen kaynaklardan hangilerinin suları sıcaktır? C) Kongo E) Amazon A) I-II B) I-III D) II-III 192 C) Yalnız I E) Yalnız III TOPRAK TİPLERİ - I TEST 6 Doğru : Yanlış : 1. Aşağıdakilerden hangisi toprak oluşumuna katkıda bulunan faktörlerden biri değildir? Boş : Net : 4. Aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisi zonal topraklardan biri değildir? A) Sıcaklık B) Heyelan C) Bitki Örtüsü D) Yağış E) Ana Kayanın Yapısı A) Tundra B) Podzol C) Lös D) Latirit E) Çernezyum 2. Kayaçların sıcaklık farklarına bağlı olarak fiziki yapılarında görülen parçalanma ve ufalanma olayına fiziksel çözünme denir. II IV III Yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangisinde fiziksel çözünme daha etkilidir? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. Aşağıda oluşumu tamamlamış toprak katmanları verilmiştir. A B akillicografyadefteri.com V I 5. Kuzey Amerika, İskandinavya ve Sibirya'da görülür.Gri renkli olup, yıkanmadan dolayı organik madde bakımından fakirdir. Yukarıdaki bazı özellikleri verilen toprak tipi aşağıdakilerden hangisidir? A) Podzol C) Step B) Terra Rossa D) Çernozyum E) Kahverengi orman C D Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi söylenemez? A) C katmanı, ayrışmanın tam olarak gerçekleşmediği büyük parçalardan oluşur. B) Organik maddeler bakımından en zengin ve en koyu renkli katman A katmanıdır. C) B Katmanı, A katmanının altında yer alan birikme katıdır. D) D katmanında ana kaya yer alır. E) Toprağa organik madde katılımı, B katmanından başlar. 6. Akdeniz iklim kuşağında kalkerler üzerinde gelişen toprak türüdür. İçerisindeki demirin oksitlenmesinden dolayı kırmızı renklidir. Tarımsal verimliliği orta derecedir. Yukarıda bazı özellikleri anlatılan toprak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Terra Rossa C) Çöl B) Laterit D) Çernozyum E) Step 193 10. Aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisi dış kuvvetlerce oluşturulmamıştır? 7. Toprağa karışan bitki, dal, yaprak gibi organik maddelere ''Humus'' denir. Humuslu topraklar genelde koyu renkli olurlar. Tarımsal verimlilikleri oldukça fazladır. A) Lös B) Regosol C) Rendzina D) Moren E) Alüvyon Aşağıdaki toprak gruplarından hangisi humusça zengin verimli topraklardandır? 8. Kurak ve yarı kurak bölgelerde, yağış yetersizliğinden dolayı topraklarda tuz ve kireç birikimi fazla olur. IV V III I II Buna göre, yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangisinin topraklarında tuz ve kireç birikimi daha azdır? A) I 9. B) II C) III D) IV akillicografyadefteri.com A) Laterit-Çernozyum B) Laterit-Podzol C) Step-Tundra D) Çernozyum-Kahverengi orman E) Kahverengi orman-Podzol 11. İklim ve ana kayanın yapısı toprak oluşumunda en önemli belirleyici faktörlerdendir. Buna göre, aşağıdaki toprak türlerinden hangisinde bu belirleyici faktörler etkili olmamıştır? A) Kahverengi orman B) Step C) Alüvyon D) Tundra E) Terra Rossa E) V .............................. .............................. .............................. A .............................. .............................. C 12. Volkanik arazilerde sellenme sonucu dağ eteklerinde oluşan kumlu topraklara ........... adı verilir. Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilirse en uygun olur? Yukarıdaki gibi katmanlara sahip toprak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Alüvyon B) Lös D) Regosol A) Laterit B) Vertisol C) Moren D) Terra Rosa E) Litosol 194 C) Rendzina E) Moren TOPRAK TİPLERİ - II TEST 7 1. Doğru : Yanlış : Boş : 4. Lateritler ile Terra rossa topraklarının ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? I. Humus, II. Sıcaklık ve yağış, III. Erozyon, IV. Bitki Örtüsü, A) Humus bakımından zengin olmaları B) Kırmızı renkli olmaları C) Ekvatoral bölgede oluşmaları D) Oluşumunda fiziksel çözünmenin etkili olması E) Bulundukları yerin iklim özelliklerini yansıtmamaları Yukarıdakilerden hangileri toprak oluşumuna etki eden faktörler arasındadır? B) I-III C) II-III D) II-IV E) III-IV 2. Sıcaklık ve yağış miktarının fazla olduğu bölgelerde kimyasal çözünme etkilidir. Bu alanlarda toprak oluşumu hızlı gerçekleşir. V IV III I II Buna göre sadece iklim şartlarının toprak oluşumu üzerinde etkisi düşünüldüğünde, yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlardan hangisinde toprak oluşum daha hızlı gerçekleşir? A) I B) II C) III D) IV akillicografyadefteri.com A) I-II 5. Orta kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Fazla yıkanmadıkları için mineralce zengindirler. Dünya'nın en verimli toprakları arasındadırlar. Kara topraklar adı da verilir. Yukarıda özellikleri verilen toprak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Kahverengi orman B) Alüvyal C) Terra Rossa D) Lös E)Çernozyum E) V 3. Organik maddeler bakımından en zengin toprak katmanıdır. Bu katmanda bitkiler yetişir ve kökleri yayılır. Su ve besin maddeleri bakımından zengindir. 6. Topraktaki humusun doğal bitki örtüsü ile ilişkisi vardır. Aşırı yağışların olmadığı, bitki örtüsünün gür olduğu alanların toprakları humusca zengindir. Buna göre, aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisinde belirgin bir humus birikiminden söz edilebilir? Yukarıda özellikleri verilen toprak katmanı aşağıdakilerden hangisidir? A) A B) B C) C Net : D) D A) Halomorfik C) Kahverengi orman E) Podzol E) Anakaya 195 B) Alüvyal D) Kolüvyal 10. Yer altı su seviyesinin yüksek olduğu alanlarda bataklık görünümündeki topraklardır. Drenaj yapılırsa yerleşim ve tarım alanı olarak kullanabilirler. 7. I. Kahverengi step II. Terra Rossa III. Çöl IV. Laterit Yukarıda verilen toprak türlerinden hangileri nemli bölge toprakları arasında yer almaz? Yukarıda özellikleri verilen toprak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Yalnız I A) Rendzina B) Regosol C) Vertisol D) Kalsimorfik E) Hidromorfik toprak 8. IV I III II V Yukarıdaki haritada numaralandırılmış alanlar ile aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) I- Hidromorfik B) II- Laterit C) III- Terra Rossa D) IV- Tundra E) V- Çöl akillicografyadefteri.com D) II-IV B) I-II C) I-III E) Yalnız IV 11. Aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisi oluştuğu bölgenin iklim özelliklerini yansıtır? A) Litosol D) Alüvyal B) Lös C) Podzol E) Moren 12. I. İri taneli görünümü vardır. II. Bağ bahçe tarımına uygundur. III. Dönen toprak ta denir. IV. Azonal topraklar grubundadır. Yukarıdaki özelliklerden hangileri vertisollere ait değildir? 9. Rendzinalar ile aşağıdaki toprak tiplerinden hangisi aynı toprak grubunda yer alır? A) Vertisol D) Lös B) Çöl A) Yalnız II B) I-II D) Yalnız IV C) Litosol E) Tundra 196 C) I-III E) II-III CEVAP ANAHTARI TEST - 1 D D B C A A E D D E C B TEST - 2 A B D E C A B E A C C D TEST - 3 A C D E E B C A D B B A TEST - 4 B C A D B E E C D D B C TEST - 5 E C A D B B E C D A A C TEST - 6 B D E C A A D E B C C D TEST - 7 D D A B E C C A A E C D TEST - 8 E A B C C D A B E C E D TEST - 9 B D A E C E A B D E B TEST - 10 C E D B A C E C D B C A TEST - 11 A E C B D D C A B E B A TEST - 12 C E E A D A D A B E TEST - 13 A C B A B C E C D E E C TEST - 14 C C B A D E E B B A E TEST - 15 D C B A B E E D C C A A D B TEST - 16 C B E D A C B C E A A B TEST - 17 A C B E D D C A B B E C TEST - 18 C D A B E C D E B A C A TEST - 19 A C D E B C D A E B E E TEST - 20 E B A D C B A C E B D D TEST - 21 A C D E B C A D B E E C TEST - 22 E A B C C E B A C D E D TEST - 23 B A C C D E E A C D B A TEST - 24 B A D C C E D B A E B B TEST - 25 C E B A E C D D B A C A TEST - 26 C D A B E D E A C C B B TEST - 27 D B A A C E D C A E E D TEST - 28 D C B B A E C D A A C E TEST - 29 A D C D E B B A D E TEST - 30 C B E A D C B B D E A A TEST - 31 B E E D A C C B A B D C TEST - 32 A E C B D C A C D E E B 247