15Tüpras Özelle 72
Transkript
15Tüpras Özelle 72
DOSYA Fetiye KARA Kimya Mühendisi TÜPRAÞ’I ÖZELLEÞTÝRME ÇABALARI: KAMUNUN YAÐMALANMASI PLANINA EÞSÝZ BÝR ÖRNEK TÜPRAÞ, 2003 yýlýnda 13.5 milyar dolarlýk ciro karþýlýðýnda 24 milyon ton petrol ürünü satmýþ, 635 milyon dolarlýk ihracat gerçekleþtirilmiþ, 460 milyon dolarlýk brüt kar elde etmiþ, hazineye 7.7 milyar dolar vergi aktarmýþ ve bunlar devlet hazinesinden kaynak kullanýlmadan gerçekleþtirilmiþtir. TÜPRAÞ SATILAMAZ! Türkiye’nin 500 büyük karlý kuruluþu arasýnda birinci, Avrupa’nýn 7.büyük þirketi olan TÜPRAÞ deðerinin yaklaþýk elli de biri fiyatýna satýlmak istenmektedir. Bu konuda PetrolÝþ Sendikasýnýn yapmýþ olduðu araþtýrmalardan yararlanarak hazýrlanan bu çalýþmada TÜPRAÞ’ýn özelleþtirilme çabalarý süreci aktarýlmaya çalýþýlacaktýr. Yazýlý basýnda bu konu ile ilgili parça parça bir çok haber çýkmýþ, köþe yazarlarý bu satýþý kýnayan yazýlar kaleme alarak demokratik tepkilerini ortaya koymuþlardýr. Gelinen noktada Petrol-Ýþ Sendikasý’nýn Ankara 10. Ýdare Mahkemesine suç duyurusunda bulunmasý ve mahkemenin 2 Haziran 2004 günü TÜPRAÞ’ýn özelleþtirmesini durdurma kararý almasý ihalenin iptali açýsýndan önem taþýmaktadýr. Mahkemenin kararýna itiraz eden Özelleþtirme Ýdaresi Baþkanlýðý’nýn (ÖÝB) itirazý mahkemeden geri dönmüþtür. Mahkemenin bu kararý ihalenin þaibeli olmasý gerekçesi ile vermesi, iktidarýn “babalar gibi satarýz” söylemini anayasal gerekçelere dayandýrma gereðini bile duymadýðýný göstermektedir. Kamu alanýnda gerçekleþtirilen 72 mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü DOSYA tasfiye sürecinin sonunda özelleþtirilen her kurumda yaþanan borç bataðý, verimsizlik ve kapatýlma durumunun TÜPRAÞ’da da yaþanacaðý öngörülmektedir. TÜPRAÞ gibi Türkiye için önemli bir mali kaynak saðlayan tesisin neden sermayeye hediye edildiði sorusunun yanýtý yukarda aktarýldýðý gibi “babalar gibi satarýz” olmuþtur. IMF yanlýsý hükümetin uygulamaya çalýþtýðý politika emekten yana deðildir. TÜPRAÞ’ýn özelleþtirilme çabalarý bunun en somut kanýtýdýr. Ýktidar, TÜPRAÞ’ýn özelleþtirilme (yýllýk cirosunun on da birine) satýlma ‘gerekçesini’ bile açýklamaya gerek görmemektedir. TÜRKÝYE PETROL ÜRÜNLERÝ SANAYÝ TÜPRAÞ, Türkiye’deki petrol ürünleri sanayinde sahip olduðu rafinerilerle ham petrol iþleyerek, ülkenin petrol ürünleri gereksinimini karþýlamaktadýr. Türkiye’de ham petrolün rafineri faaliyetleri 5 büyük rafineri tarafýndan yürütülmektedir. Tür- ðýmlý durumdadýr. Rafinerilerde iþlenen ham petrolün %88’i ithal edilmektedir. Türkiye’nin petrol ve doðalgaz kaynaklarýnýn aranmasý, üretilmesi, rafinajý, taþýnmasý ve pazarlanmasý görevi 1954 yýlýnda 6326 sayýlý petrol kanunu ile Türkiye Petrol Anonim ortaklýðýna(TPAO A.Þ.) verilmiþtir. TPAO; TÜPRAÞ, BOTAÞ, DÝTAÞ, ÝPRAGAZ ve PETKÝM’den oluþan entegre bir yapýya sahipti. KÝT’lerin satýþa çýkarýlmasý amacýyla TPAO parçalanmýþ ve her biri ayrý þirket haline getirilmiþtir. TÜPRAÞ NASIL BÝR KURULUÞTUR? TÜPRAÞ’ýn faaliyetleri arasýnda yer alan ham petrol iþleme kapasitesi 2001 yýlýnda 22.8 milyon ton iken bu rakam 2002 yýlýnda %2,4 oranýnda artarak 23.3 milyon ton’a ulaþmýþtýr. 1989 yýlýnda rafinerilerini modernize etmek amacýyla baþlattýðý programýn 2004 yýlýnda tamamlanmasý planlanmaktadýr. Bu program kapsamýnda 1.7 milyar dolarlýk yatýrým gerçekleþtirilmiþtir.TÜPRAÞ, 2003 yýlýnda 13.5 milyar dolarlýk ciro karþýlýðýnda 24 milyon ton petrol ürünü satmýþ, 635 milyon dolarlýk ihracat gerçekleþtirilmiþ, 460 milyon dolarlýk brüt kar elde LPG (Sývýlaþtýrýlýþ Petrol Gazlarý) HAM PETROL Beyaz Ürünler (Benzin, jetyakýt gazý, gaz yaðý) ENERJÝ Siyah Ürünler (Fueloil) kiye’nin rafineri faaliyetlerinin %86’sý TÜPRAÞ tarafýndan yürütülmekte olup, TÜPRAÞ kraking ünitelere sahip normal dönüþüm rafinelerine iyi bir örnektir. etmiþ, hazineye 7.7 milyar dolar vergi aktarmýþ ve bunlar devlet hazinesinden kaynak kullanýlmadan gerçekleþtirilmiþtir. Petrol ürünleri sanayinde, rafinajda toplam maliyetin yaklaþýk %90’nýný ham petrol oluþturmakta olup, Türkiye petrol konusunda dýþa ba- Avrupa’nýn en hýzlý büyüyen petrol piyasalarýndan olan Türkiye’de, 2003 yýlýnda 25 milyon ton talep, 2007 yýlýnda 30 milyon tona, 2020 Rafinaj Konum, Mülkiyet ve Kapasiteleri RAFÝNERÝ BÖLGE MÜLKÝYET KAPASÝTE Ýzmit Marmara TÜPRAÞ(Kamu) 11.5 Ýzmir Ege TÜPRAÞ(Kamu) 10.0 Kýrýkkale Ýç Anadolu TÜPRAÞ(Kamu) 5.0 Batman Güneydoðu Anadolu TÜPRAÞ(Kamu) 1.1 ATAÞ Akdeniz Shell, BP, Marmara Petrol(Özel) 4.4 TOPLAM 32.0 Kaynak:PÝGM mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü 73 DOSYA Yatýrýmlarýn Ürün Daðýlýmýna Etkisi (Milyon Ton) ÜRÜNLER 2000 2002 2005 Nafta 2.712 1.055 419 815 782 1.120 Benzinler 3.133 4.723 5.387 Siyah Ürünler 7.293 7.288 6.303 Motorin 7.963 7.964 7.847 LPG Kaynak: TÜPRAÞ yýlýnda 43.7 milyon tona ulaþacaðý tahmin edilmektedir. Bu talebin karþýlanmasý mevcut sistemle mümkün görünmemektedir. Gerekli yatýrýmlar yapýlmazsa ithalata baðýmlýlýk artacaktýr. Yatýrýmlarýn gerçekleþtirilmesi durumunda ortaya çýkacak olan iþ gücü ihtiyacý yeni istihdam alanlarý yaratacaktýr. Ýþsizliðin kontrol edilemez rakamlara ulaþtýðý ülkemizde, üretimden kaçýþ ve özelleþtirmelerin yaratacaðý yeni iþsizler ordusu ile kontrol edilemez bir hal alacaðý ortadadýr. TÜPRAÞ’ta istihdam edilen personel sayýsý 5510 (Kadrolu ve Müteahhit) dan, kurumun özelleþtirilmesi ile birlikte daha aþaðýlara çekileceði aþikardýr. Daha az iþ gücü ile daha fazla deðer üretme politikasý özelleþtirilen her kurumda olduðu gibi burada da gerçekleþtirilecektir. TÜPRAÞ, rafinaj kapasitesi bakýmýndan Avrupa’nýn 7. büyük þirketi durumunda olup, dünyanýn en büyük 500 þirketi arasýnda 480. sýrada yer almaktadýr. Toplam Aktifleri 2.6 milyar dolar olan TÜPRAÞ’ýn, 2003 dönemi sonunda mevcut nakit miktarý 593 milyar dolar, öz sermayesi ise yak- laþýk 1.3 milyar dolardýr. Borç/Öz Sermaye Oraný:1.07 olan þirket güçlü bir nakit pozisyona sahiptir. Bu anlamda uluslar arasý bankalar nezdinde son derece itibarlý bir þirket durumundadýr. TÜPRAÞ, 2003 yýlýnda 14.3 milyar dolar ciro yaparak 328 milyon dolar net kar saðlamýþtýr. Elde ettiði deðerin 1/3’ünü kamu payý olarak ödemiþtir. Ayrýca vergi ve fonlar dahil olmak üzere 2003 yýlýnda hazineye 8.6 milyar dolar ödeme yapmýþtýr. TÜPRAÞ’I ÖZELLEÞTÝRME GÝRÝÞÝMLERÝ TÜPRAÞ, 10 Temmuz 1980 yýlýnda özelleþtirilme kapsamýna alýnmýþ ve sermayesi Özelleþtirme Ýdaresi Baþkanlýðý’na devredilmiþtir. 1991 yýlýnda sermayesinin %2,5’i oranýnda “A” grubu hisse senedi halka arz edilmiþtir. Nisan 2000’de hisselerin 2. halka arzýnýn tamamlanmasýyla, Ýstanbul ve Londra Menkul Kýymetler borsasýnda iþlem gören “A” grubu hisselerin toplam sermayeye oraný %34,24’e yükselmiþtir. 59. Hükümet ise, blok satýþ yöntemiyle özelleþtirmeyi gündeme getirmiþtir. Rafinaj Kapasitesi Açýsýndan Konumu Toplam Rafinaj Kapasitesi (Milyon ton/yýl) ÞÝRKETLER Tüpraþ Cepsa Erg OMV PKN Hellenic MOL 27.6 19.5 15.3 14.0 12.6 12.0 11.6 Kaynak: Oil-Gas Journal, Special Report(2000) 74 mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü DOSYA Tüpraþ Baðýmsýz Denetimden Geçmiþ Özet Bilanço GÖSTERGELER MÝKTAR Trilyon TL MÝLYON $ 2.210.8 1.668.5 376.4 248.1 Duran Varlýklar 1.229.6 928.0 Toplam Aktifler 3.440.4 2.596.5 Kýsavadeli Borçlar 1.419.3 1.071.1 Uzunvadeli Borçlar 364.5 275.1 TOPLAM BORÇLAR 1.783.8 1.346.2 Öz Sermaye 1.656.7 1.250.3 Sermaye 250.4 189.0 NET DÖNEM KARI 434.1 327.6 Dönen Varlýklar Alacaklar Kaynak: Tüpraþ (2003) 1$=1.325 bin TL Gelir Tablosu GÖSTERGELER MÝKTAR Trilyon TL Milyon $ Brüt Satýþlar 18.910.7 14.272.2 Net Satýþlar 9.060.4 6.383.0 Brüt Satýþ Karý 594.6 449.0 Esas Faaliyet Karý 383.3 289.3 Diðer Faaliyetlerden Gelirler 414.7 312.9 Faaliyet Karý 644.3 486.3 Dönem Karý 654.3 494.2 Vergi ve Yasal Yükümlülükler 220.7 166.6 NET DÖNEM KARI 434.1 372.6 Kaynak: Tüpraþ(2003) 13.01.2004 tarihinde TÜPRAÞ ihalesi gerçekleþmiþ ve ihaleyi, Efromov Kautschuk GMBH þirketi kazanmýþtýr. Bir tabela þirketi olan aracý firma, Rusya Federasyonuna baðlý Tataristan mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü 75 DOSYA Özerk Cumhuriyeti’nin sahip olduðu petrol þirketi TATNEFT adýna hareket etmektedir. TÜPRAÞ’ýn özelleþtirilmesi durumunda özel tekele dönüþeceðinden satýn alan sermaye, tekel gücünü kullanarak arz ve fiyatlarýn denetimini ele geçirmiþ olacaktýr. Ýhaleye giren TATNEFT Þirketi’nin bilançolarý ve gelecekteki ekonomik durumu, bir yatýrým kuruluþu olarak sunulan ABD kökenli Citigroup tarafýndan incelenmiþ ve hazýrlanan raporla son derece riskli bir þirket olduðu ortaya konulmuþtur. Ancak, OÝB ortaya çýkan sonucu ve bu çalýþmayý göz ardý ettiði gibi kamuoyundan da kaçýrmýþtýr. Citigroup Araþtýrmasýnda Bilanço Durumu TATNEFT GÖSTERGELER Milyon $ YILLAR 2003 2004 2005 2006 Stoklar 303 346 307 273 Alacaklar 579 525 467 415 Duran Varlýklar 2.178 1.974 1.756 1.567 Diðer Duran Varlýklar 1.225 1.105 983 874 Alacaklýlar 252 221 197 175 Kýsa Vadeli Yükümlülükler 963 773 688 612 1.115 994 884 786 Sabit Kýymet Yatýrýmlarý 132 132 132 132 Menkul Deðer Yatýrýmlarý 165 165 165 165 Uzun Vadeli Yükümlülükler 370 115 146 407 Ýþletme Sermayesi 6.089 6.481 6.800 7.130 Þirket Fonlarý 4.860 5.279 5.632 5.783 160 160 160 160 1.283 1.265 1.232 1.309 222 222 222 222 2.131 1.963 2.335 2.417 21.6 19.8 17.9 16.5 TOPLAM AKTÝFLER 7.574 7.590 7.539 7.509 Brüt Satýþlar 4.927 4.470 4.162 3.719 530 438 374 271 KýsaVadeli Borçlar Azýnlýk Hisseleri BORÇLAR Nakit Öz Sermaye Net Borç/Öz Sermaye(%) NET DÖNEM KARI Kaynak: Þirket Raporlarý ve Smith Barney(Citigroup 2004) 76 mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü DOSYA Borçlarýn Öz Sermayeye oraný 2003 yýlýnda %21.6, 2005 yýlýnda %17.9’a yakýndýr. Benzer biçimde kýsa vadeli borçlarýn toplam borçlara oran, %87 kadar yüksek bir deðerdedir. Tatneft Grubu, þirketlerinden elde ettiði gelirleri yasal kayýtlara geçirmeden çeþitli kiþilere aktararak kaynaklarý buharlaþtýrmakta ve doðrudan alýcýlara ticari iliþkilere girmeden tabela þirketleri kurarak kaynaklarý ortaklara ve 3.kiþilere aktarmaktadýr. Efromov’un Tatneft’in tabela þirketlerinden biri olduðu bilinmektedir, þirketin adres olarak gösterdiði yer þirket olarak deðil ev olarak kullanýlmaktadýr. TÜPRAÞ’ýn özelleþtirilmesi sürecinde diðer aktör ise Zorlu Holding’dir. Özelleþtirme Ýdaresi tarafýndan ihale ile hiçbir ilgisi bulunmadýðý söylenen Zorlu Holding’in, ihale sonrasý ihaleyi ve sonucunu savunur açýklamalarý þaþýrtýcýdýr. Zorlu Holding Yönetim Kurulu Baþkaný Ahmet Nazif Zorlu, Efromov Kautschuk ile birlikte 1.3 milyar dolara satýn alacaklarý TÜPRAÞ’ýn Avrupa Birliði Standartlarýna uyumu için gerekli olan 700 milyon dolarlýk yatýrým 20042005 döneminde tamamlanacaðýný açýklamasý ve ucuza satýldýðý açýklamalarýna katýlmamasý söylemleri, Özelleþtirme Ýdaresi Baþkanlýðý’nýn tavrýnýn þaibeli oluþunun göstergesidir. Özelleþtirme Ýdaresi Baþkanlýðý’ndan Rekabet Kurulu’na sevkedilen TÜPRAÞ dosyasýnda, özelleþtirme kararý 7’ye karþý 2 oy çokluðu ile alýnmýþ olup, karþý oy gerekçeleri Ankara 10. Ýdare Mahkemesi’nin gerekçeleri ile ortaklaþmaktadýr. Özetle mahkeme “Açýk artýrmaya gidilmedi. Ýhale Komisyonu yetkisini kullanmýþ olabilir ama bu yetki sýnýrsýz ve mutlak deðildir. Yapýlan iþlemmühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü 77 DOSYA lerin kamu yararýna uygun olmasý gerekir.” demektedir. kacaðýndan özel kesim, bu yapýya yksek fiyatlandýrma ile kötüye kullanacaktýr. TÜPRAÞ’ýn vergi ve kara para cenneti olarak bilinen VÝRGÝN adalarýnda kurulu bir þirketin (Cayman Adalarýndaki Black Diamond) %49 hisse ile ortak olduðu bir tabela þirkete (Efromov) yasal dayanaðý dahi olmadan satýlmasýnýn planlanmasý açýklanabilir bir þey deðildir. • Ülkemiz petrol ürünlerinin açýk pazarý olacak dýþa baðýmlýlýk artacaktýr. AKP Hükümeti TÜPRAÞ gibi 5 milyar dolara kurulamayacak olan dev bir kuruluþu yýllýk cirosu, verilen teklifin (1.3 milyar dolar) 10 katý olan bu kuruluþu satmaya çalýþmakta olup, satýþ ihalesine sadece iki firma istekli olmuþtur. Efromov ve Anadolu Giriþim Grubu. Bu iki þirketin vermiþ olduðu teklifler ise þöyle; • Ýstihdam daralmasý, iþsizlik ve sendikasýzlaþtýrma, kayýt dýþý çalýþma yoðunlaþacaktýr. Teklifler incelendiðinde, þirket teklifleri arasýnda yakýnlýk bulunduðu, son teklif sonrasý açýk arttýrma yoluna gidildiðinde satýþ oranýnda ciddi bir artýþ olacaðý açýkken açýk artýrma yoluna gidilmeden Efromov-Zorlu Grubuna TÜPRAÞ hediye edilmiþtir. Petrol-Ýþ Sendikasý bu yasa ve hukuk dýþý iþlemin iptali için dava açmýþ ve Ankara 10. Ýdare Mahkemesinin oy çokluðu ile verdiði ihalenin iptali kararýnýn bir üst mahkemedeki sonucu önem taþýmaktadýr. Ýtiraz Bölge Ýdare Mahkemesine yapýlmýþtýr. Dosya bu mahkeme tarafýndan ele alýnacak, sonra Danýþtay ’a gidecektir. Son ve deðiþmez karar burada verilecektir. Görünen o ki; TÜPRAÞ ihalesi yenilenecektir. TÜPRAÞ ÖZELLEÞTÝRÝLDÝÐÝ’NDE; • Milli ekonomiye katký saðlanamayacaðýndan gelir azalmasýna ve yoksulluðun artmasýna neden olacaktýr. • Kamu yararý yerine karý önceleyen özel sektör, çevre koruyucu önlemleri maliyet unsuru olarak gördüðünden bu tür yatýrýmlara yönelmeyecek ve çevresel tahribatlara neden olacaktýr. TÜPRAÞ’IN ÖZELLEÞTÝRÝLMESÝ KAMU YARARI ÝÇÝN DURDURULMALIDIR. Kaynaklar: 1) Rafinaj Sektörü veTÜPRAÞ, Petrol-Ýþ Yayýn 81, Petrol Ýþ Sendikasý, Mayýs 2003 2) TÜPRAÞ özelleþtirilmesi, Kuþkular ve Ýhale usulsüzlükleri, Petrol-Ýþ Sendikasý, Þubat 2004 3) TÜPRAÞ özelleþtirilmesi, Bu devriden ülkemizin ve toplumun çýkarý ne?, Petrol Ýþ Sendikasý, Nisan 2004 4) TÜPRAÞ’ý Satamazsýnýz, Petrol-Ýþ Sendikasý, Haziran 2004 • Özel tekel oluþacak ve kar güdüsü öne çýkacaktýr. • Devletin fiyatlarý düzenlemesi ortadan kal- ÞÝRKET 1.TEKLÝF 2.TEKLÝF 3.TEKLÝF EFROMOV 600.000.000 $ 1.010.000.000 $ 1.302.000.000 $ ANADOLU GÝRÝÞÝM GRUBU 906.224.944 $ 1.006.000.000 $ 1.216.000.056 $ 78 mühendislikte, mimarlýkta ve planlamada ölçü