1.2.5. hava jeti ile filament iplik puntalama tekniği
Transkript
1.2.5. hava jeti ile filament iplik puntalama tekniği
HAVA JETİ İLE FİLAMENT İPLİK PUNTALAMA TEKNİĞİ Lifler arası sürtünme kuvveti, pamuk, yün ve benzeri kesikli liflerden eğrilen iplikleri iplik formunda bir arada tutan yegane kuvvettir. Kesikli liflerden eğrilerek üretilmiş bir ipliğin, gerek iplik ve kumaş üretim safhalarında, gerekse de giyim ve endüstriyel amaçlı kullanımları aşamasında maruz kaldığı gerilmelere dayanabilmesini sağlayan bu, lifer arası sürtünme kuvvetlerini temin eden ve daha da arttıran faktör, farklı uzunluklara sahip liflerin iplik gövdesi içerisinde gelişigüzel dağılımı ve büküm sayesinde liflere verilen helisel yerleşim geometrisidir. Ancak pek çok filamentin bir araya getirilmesi ile oluşturulan ipliklerde, filamentlerin paralel yerleşimi nedeniyle böylesine mühim bu kuvvet mevcut değildir. Hava-jeti ile tekstüre hariç pek çok tekstüre işlemi, fiziksel, doku ve optik özelliklerini geliftirme amacıyla filamentlerin paralel dizilimine hafif bir düzgünsüzlük kazandırır ancak mamul tekstüre iplikteki filamentler arasında yeterli kohezyon oluşmaz. Bunun neticesinde, ipliğin bobine sarılması, bobinden sağılması, örme, dokuma, tafting ve benzeri kumaş üretim proseslerinde pek çok zorluk baş gösterir. Tekstüre edilmiş veya edilmemiş ipliklere gerginlik uygulandığında, filamentlerin üst üste tabakalar halinde hareket ettiği ve iplik sağma işleminde gerilim düzgünsüzlüğüne yol açtığı görülür. Hatta gerilmedeki bu artış, filamenti koparacak seviyeye çıkabilir. Yoğun tekstüre edilmemiş ipliklerin, iğneler arası mesafesi çok dar olan örme makinalarında kullanılması halinde, filamentlerin komşu iğneler tarafından yakalanma ihtimali son derece yüksektir. Bu durumda, filament kopuşları meydana gelebilir ve nedenle işlem engellenebilir. Yine tekstüre edilmiş bir atkı ipliği, dar bir dokuma ağızlığında hareket ediyorsa, filamentler çözgü iplikleri tarafından yakalanıp dokuma kumaş üzerinde düzgünsüzlüklere yol açabilir. Sentetik filament ipliklerin kullanılmaya başlamasından bu yana, tekstil endüstrisi, yukarıda sözü geçen problemlerle karşılaşmış ve doğal olarak bunların üstesinden gelmek için pek çok çözüm geliştirmiştir. Gerçek büküm, bu çözüm yollarından bir tanesidir. Diğer çözümler ise haşıllama ve puntalamadır. Senelerdir haşıllama ve büküm işlemleri uygulanmasına rağmen, modern endüstri, büküm ve haşıllamanın getirdiği dezavantajlar karşısında puntalama çözümünü tercih etmektedir. Eğer iplik ükülecekse, bir büküm makinasına ihtiyaç duyulur. Bu da ekstra yatırım ve işlem maliyetianlamına gelir. Diğer taraftan, eğer iplik haşıllanacaksa, yine bir haşıl makinası gereklidir. Üstelik mamul, bu haşıl maddesinden yıkanarak arındırılmalıdır. Bu da iplik maliyetinde artış demektir. Weinsdörfer1, puntalama, büküm ve haşıl teknikleri arasında maliyet bakımından birçok kez karşılaştırma yapmış ve Şekil 1’de grafik olarak sunulan sonuca varmıştır: Şekil 1. Haşıllama, büküm ve puntalama proseslerinde üretim maliyetlerinin mukayesesi Üretim masraflarının bilincinde olan çağdaş tekstil endüstrisi, lifleri bir araya getirme işlemini ipliğin üretimi esnasında (üretim, çekme, sarım, ve benzeri) uygulamak istemektedir. Soğuk hava-jeti ile puntalama ise halen en ideal çözüm olarak görünmektedir. Ancak hava-jeti ile puntalama da henüz tam anlamıyla anlaşılarak tüm potansiyeli ile kullanılır halde değildir. Randımanı düşük jet tasarımları, puntalama işleminin tam olarak anlaşılamamış olması, puntalama jetlerinin gürültü problemi gibi sorunlar bu gelişmeye mani oluyor. Ancak, bütün bu problemler yavaş yavaş çözümleniyor. Yakın gelecekte puntalamanın, diğer birleştirme ve kohezyon oluşturma tekniklerinin tamamen yerini alacağı tahmin edilmektedir. PUNTALAMANIN TANIMI Durağan yada hareket halinde olan (Şekil 2) düz veya tekstüre edilmiş filamentlerden oluşan bir filament topluluğunun, aniden, ipliğe dik doğrultuda çarpan türbülanslı ve soğuk hava-jetinin etkisi altına girecek olursa (fiekil 5.2b), filamentler açılarak birbirinden olabildiğince ayrılırlar. Bu dağılan filamentler, hava akımının kısmen azaldığı bölgelerde birbirine sarılır, karışır ve neticede karmaşık bir toplu yapı oluşur Jet, daha önce karışmış haldeki kısım önüne geldiğinde bu kısmı açmayı başaramadığından, açılan ve karışan bölümler birbirini takip eder. Bu şekilde iplikteki filamentler biraraya getirilmiş olur. Temel filament yapısında, fiziksel ya da kimyasal hiçbir değişiklik yoktur; yalnızca pozisyonu değişmiştir. Bu sebeple, iplik parametrelerinde farkedilir bir değişme görülmez; düz iplik hala düzdür, esnek olan bir iplik de hala esneyebilir. İplik boyunca, soğuk hava akımıyla karıştırılmış aralıklı bölgeler gözlenir ve bu işleme “puntalama” adı verilir. Şekil 2. Puntalama prensibi: Basınçlı hava akmazken filamentlerin pozisyonlarında değişme olmaz Şekil 3. Puntalama prensibi: Basınçlı hava akarken filamentler rastgele titreşim yaparak karışırlar Şekil 4. Puntalama prensibi: Sürekli akan basınçlı hava giriş deliği öncesinde ve sonrasında punta oluşur Türkçeye pratik olarak anlamlı bir biçimde “puntalama” olarak dönüştürülen “intermingling” kelimesinin ingiliz dilinde “interlacing, intermingling, tangling, co- mingling” gibi pek çok eşanlamlı karşılığı vardır. Son terim, iki ipliğin, tek bir iplik halinde puntalanması (eş-karıştırma) anlamına gelir. İplik üzerinde periyodik olarak görülen karışmış kısımlar da benzer şekilde birçok isim alır “entanglement point, fixed point, interlace, interlacing point, knot, nip, tag”. Bu kelimeler de Türkçe’ye punta, düğüm ya da nokta olarak dönüştürülmüştür.