Sırbistan Ülke Raporu - Nazilli Ticaret Odası
Transkript
Sırbistan Ülke Raporu - Nazilli Ticaret Odası
NAZİLLİ TİCARET ODASI SIRBİSTAN ÜLKE RAPORU AR-GE BÖLÜMÜ OCAK 2012 FATİH SARIKAYA SIRBİSTAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER ÜLKE KİMLİĞİ Resmi Adı: Sırbistan Yönetim Biçimi: Demokratik Cumhuriyet Devlet Başkanı: Boris Tadic Başbakan: Mirko Cvetkoviç Başkent: Belgrad Önemli Şehirleri : Belgrad, Novi Sad, Nis, Kragujevac Nüfusu: 7,4 milyon Yüzölçümü: 88.361 km² Resmi Din: Ortodoks(% 85), Katolik(% 5,5), Müslüman(% 3), Protestan(% 1), Diğer(% 5,5) Resmi Dil: Sırpça, Arnavutça, Macarca Etnik Yapısı: Sırp % 82.9, Macar % 3.9, Roman% 1.4, Yugoslav %1.1, Boşnak % 1.8, Diğer % 8.9 Doğal kaynakları: Petrol, Gaz, Kömür, Bakır, Kurşun, Çinko, Altın, Krom, Hidro Enerji,İşlenebilir Toprak Para Birimi: Sırp Dinarı (RSD) Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar: BSEC, EBRD, FAO, G-9, IBRD, ILO, IMF, SECI, UN, WHO, WTO (gözlemci) Coğrafi Konum: Sırbistan, Avrupa’nın Güney Doğusunda, Balkan Yarımadası’nın orta kesiminde bulunmaktadır. Ülkenin yüzölçümü 77,474 km2’dir. Avrupa ile Asya’yı birbirine bağlayan Pan Avrupa Koridorunda yer almaktadır. Ülkenin Kuzeyinde Macaristan, batısında Hırvatistan ve Bosna Hersek, güneyinde Makedonya ve Kosova, doğusunda Romanya ve Bulgaristan bulunur. Karadağ’ın ayrılmasından sonra Sırbistan’ın deniz çıkış noktası kalmamıştır. Ülkedeki coğrafi özellikler bölgeden bölgeye farklılıklar göstermektedir. Ülkenin kuzeybatısında Voyvodina’yı kapsayan bölgede verimli ovalar, Sumadiya’da alçak tepeler, ülkenin doğusu, ortası ve batısında ise yüksek dağlık bölgeler göze çarpmaktadır. Ülke ormanlık alanlar bakımından zengindir. Ormanlar ülke topraklarının yaklaşık 28 580 km2’sini kaplamaktadır. Sırbistan’da akarsuların toplam uzunlukları 3180 km’dir. Ülkenin en önemli akarsularından biri olan Tuna nehri 589 km uzunluğa sahiptir. İklim ülkenin ortalarında ve batısında kıtasaldır. İç bölgelerde yaz aylarında sıcaklık 30 dereceyi aşmakta ve kuraklığa neden olmaktadır. Siyasi ve İdari Yapı : 1945 yılında kurulan ve altı Cumhuriyet (Bosna-Hersek, Hırvatistan, Karadağ, Makedonya, Slovenya ve Sırbistan Sosyalist Cumhuriyetleri) ile iki özerk bölgeden (Kosova ve Voyvodina) oluşan Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin dağılma sürecine girmesi sonucu 27 Nisan 1992 tarihinde kabul edilen anayasa uyarınca Sırbistan ve Karadağ'dan oluşan yeni Yugoslavya Federal Cumhuriyeti kurulmuştur. Sırbistan ve Karadağ’ın ilişkilerinin yeniden tanımlanması çerçevesinde 2002’de imzalanan Belgrad Anlaşması’nın ardından 4 Şubat 2003 tarihinde Anayasal Şart resmen kabul edilmiş, ülkenin adı Sırbistan ve Karadağ Devlet Birliği olmuştur. Sırbistan ve Karadağ Devlet Birliği’nin bir parçası olan Karadağ, 21 Mayıs 2006 tarihinde düzenlenen referandumun ardından, 3 Haziran 2006 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Sırbistan Parlamentosu ise 5 Haziran 2006 tarihinde aldığı bir kararla, Sırbistan Cumhuriyeti’nin, Sırbistan ve Karadağ Devlet Birliği’nin “ardıl devleti” olduğunu ilan etmiştir Sırbistan tek meclisli sisteme göre yönetilmektir. Meclisin 250 üyesi 4 yılda bir yapılan seçimlerle belirlenmektedir. Sırbistan’da 3 Şubat 2008 tarihinde yapılan ikinci tur cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonucunda Cumhurbaşkanı Boris Tadiç ikinci kez Cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmiştir. 11 Mayıs 2008 tarihinde de yapılan genel seçimlerin sonucunda da 7 Haziran 2008 tarihinde Cumhurbaşkanı Tadiç’in lideri olduğu Demokratik Parti (DS) koalisyonu ile Sırbistan Sosyalist Partisi (SPS) koalisyonu önderliğinde Mikro Cvetkovic Hükümeti oluşturulmuştur. Nüfus ve İşgücü Yapısı : Sırbistan’ın nüfusu son on yılda hızlı bir şekilde azalmıştır ve orta ve uzun vadede bu durumun devam etmesi beklenmektedir. 2002 yılında Sırp İstatistik Ofisi tarafından yapılan nüfus sayımına göre Sırbistan(Kosova hariç) 7 498 001 nüfusa sahiptir. Bu rakam, 1991’de yapılan federal nüfus sayımındaki rakamdan daha düşüktür (7 839 142). Ancak 1991’de yapılan sayım Sırp işçilerin genel olarak yurtdışında çalışmaları nedeniyle sağlıklı bilgiler vermemektedir. 2002 sayımında ise hükümet yeni bir yasayla yurtdışında 1 yıldan az süreyle çalışmış olan kişileri sayım kapsamına almış ve genel bir Sırp nüfusu ortaya çıkarmak istemiştir. Ayrıca bu sayımda Hırvatistan ve Bosna Hersek’ten gelen mülteciler de nüfusa dahil edilmiştir. Sayım kapsamının dışında kalanlar ise Kosova’da yaşayan ve kendilerini etnik Arnavutlar olarak tanımlayan grup ve Karadağlılar olmuştur. 2008 yılı itibarıyla EIU tahminine göre ise Sırbistan’ın toplam nüfusu 7,3 milyona düşmüş ve 2013 yılında nüfusun 7,2 milyona gerilemesi beklenmektedir. Ülkede doğum artış oranının negatif olması nüfusu olumsuz etkilemektedir. Nüfusun yaşlanması yaşlıların sosyal güvenlik sistemini de etkilemektedir. Etnik Sırplar çoğunluğu oluşturmaktadır. 2002 sayımlarına göre nüfusun yaklaşık %83’ü kendini Sırp olarak beyan etmiştir. 2. büyük etnik grup %4’lük nüfusları ile ülkenin kuzey bölümünde yoğunlaşan Macarlardır. Boşnaklar Karadağ sınırındaki Sandzak bölgesinde yaşamaktadır. Ekonomik Yapı : Sırbistan büyüme potansiyeline sahip bir ülke olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte ülkedeki kurumların yeterince güçlü olmaması ve demografik yapıda gözlenen bozulma ekonomik büyümenin hızlı olmasını engellemektedir. The Economist Intelligence Unit (EIU)’in tahminlerine göre 2009-30 yılları arasında GSYİH’daki yıllık ortalama büyüme oranı % 3,1 olarak gerçekleşecektir. Kişi başı GSYİH’da aynı dönem için yıllık ortalama büyüme oranının ise % 3,4 olması beklenmektedir. Sırbistan sahip olduğu 7,4 milyonluk nüfus ile orta ölçekli bir pazar olarak tanımlanabilir. Ülke pazar büyüklüğü açısından güneydoğu Avrupa’da Romanya ve Bulgaristan’ın arkasından 3. sırada yer almaktadır. Sırbistan’ın ekonomik yapısı giderek tarım ve sanayi ağırlıklı olmaktan servise yönelmektedir. 2009 yılında GSYİH’nın yüzde 12,9’unu tarımın, yüzde 22,6’sını sanayinin, yüzde 64,5’ini ise hizmetler sektörünün oluşturduğu hesaplanmıştır. Sırbistan’ın son derece önemli sanayi sektörü ecza, tekstil, otomotiv, mobilya ve gıda işleme endüstrilerini kapsamaktadır. Ağırlıklı olarak kuzey Vojvodina eyaletinde mevcut tarım, sanayinin de önemini sürdürmesi beklenmektedir. GSYİH(Milyar $) Büyüme (%) Enflasyon%) Döviz Rezervleri ( Milyar $) İhracat(Milyar $) İthalat( Milyar $) CariDenge(Milyar$) 2007 40.05 7.50 6.50 13.500 2008 50.7 5.4 10.9 11.475 2009 44.8 -3.0 8.4 15.216 2010b 45.5 1,5 6 - 2011c 52.110 3,5 4,5 - 8.858 18.555 -5.286 10.957 22.875 -8.720 8.368 15.027 -2.408 9.369 15.778 -2,882 10.306 16.724 -3,447 Kaynak: b EIU tahmini, c EIU projeksiyonu Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler : 2010 yılında Sırbistan ekonomisindeki büyümenin % 1,5 oranında gerçekleşmesi beklenmektedir. 2011 yılında ise söz konusu oran için beklentiler % 3,5 düzeyindedir. Ekonomide büyüme sağlandığı dönemde dahi bu büyümenin sürdürülebilir olup olmayacağı konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. Dünya ekonomisinde yaşanmış bulunan krizin yanı sıra Yunanistan’ın yaşadığı kriz de Sırbistan’ın riskini artırmaktadır. Sırbistan’ın temel ticaret ortakları olan euro bölgesi ve Balkan ülkelerindeki ekonomik gelişmenin yavaş ve kırılgan olması da ülkeyi olumsuz yönde etkilemektedir. Doğrudan yabancı yatırım ve diğer dış kaynaklar alanındaki beklentiler önümüzdeki dönem için daha düşük düzeyde kalmaktadır. Buna ek olarak; sıkı maliye politikalarının uygulanacak olması ve yüksek işsizlik oranı özel tüketimin gerçekleştirilmesini kısıtlayacaktır. Sırbistan ekonomisindeki iyileşmenin daha çok 2011 yılından itibaren gerçekleşmesi beklenebilir. Bununla birlikte 2010 yılının ilk çeyreğinde sanayi üretiminde artış gözlenmiş olması ülkenin ekonomisine yönelik olumlu beklentileri artırmaktadır. Sırbistan Resmi İstatistik Kurumu’na göre 2010 yılının ilk çeyreğinde ülke resesyondan çıkmıştır. Enflasyon : Tüketici ve perakenden fiyatlarının 2010 yılında gerilemesi beklenmektedir. Nisan ayında enflasyon oranı % 4,3’ e kadar düşmüştür. Merkez Bankası enflasyon hedefine esas olarak TUFE’yi almaktadır. Tarım ürünlerinde hasat beklentisinin olumlu olmasına bağlı olarak fiyatlarda yaşanacak gerileme ile resesyona bağlı olarak birçok malın fiyatlarının gerileyecek olması pozitif arz şoklarının oluşması beklentisini doğurmaktadır. Ayrıca sıkı maliye politikalarının uygulanacak olması da talebi baskı altında tutacaktır. EIU’nun tahminlerine göre enflasyon oranı 2010 yılı sonunda % 5,5, 2011 yılının sonunda ise % 4,5 oranında gerçekleşecektir. TÜFE ÜFE 2007 6,5 6,3 2008 11,7 13 2009a 8,4 5,6 2010b 4,3 7,4 2011b 5,3 5,3 a Gerçekleşen b Tahmini EIU Tahmini Kaynak:The Economist Intelligence Unit, Country Forecast June 2010 Tarım : Sırbistan’ın güçlü tarım sektörü ekilebilir toprak ve küçük çiftçi mülkiyetinin hâkimiyetinin getiricidir. Ülkedeki mevcut toprak yüzölçümünün yüzde 70’i tarım arazisidir. Toplam ekilebilir toprağın yüzde 85’i tarım arazisi olup 5.7m hektarlık bir alanı kapsamaktadır. Sırbistan buğday, mısır, meyve, sebze ve bitkisel sıvı yağ üretiminde önemli rol oynamaktadır. Özel sektör toplam işlenebilir alanın yüzde 85’ine sahip olmakla beraber brüt tarımsal çıktının yüzde 80’inden fazlasını üretmektedir. Tarım sektörünün GSYİH’daki oranı son on yılda azalsa da bu oran yüzde 13-15 civarında seyretmektedir. Gıda ve içecek işlemeye dair faaliyetlerin de dahil edilmesi ile beraber tarımın GSYİH’daki oranı yüzde 21’e ulaşmaktadır. Birincil tarım ürünleri, işlenmiş gıda, içecek ve tütün ürünleri 2008 yılında toplam ihracatın yüzde 21,3’ünü oluşturmaktadır. Tarım politikasında önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Söz konusu reformlar tarife yapısında gerçekleşen basitleştirmeler ve tarifelerdeki azalmayı kapsamaktadır. Sırbistan’ın Dünya Ticaret Örgütü (WTO)’ne olan üyelik başvurusuna rağmen bazı tarım ürünleri gümrük tarifeleri ile korunmaktadır. Sırbistan’ın tarım sektörü orta ve uzun dönemde ekonomik kalkınmada önemli rol oynama potansiyeline sahiptir. Sektördeki ana engeller özellikle toprak ve sermaye ile ilgili faktör piyasalarında kaynaklanmaktadır. Sanayi : Düzensiz bir ağır sanayi dağılımına sahip diğer eski Doğu Avrupa ülkelerinin aksine Sırbistan komünizm döneminde çok çeşitli bir endüstriyel yapı devralmıştır. Ülkenin parçalanmasından önce 1991 yılında başarılı bir kimya sanayi, tekstil, otomobil üretimi, mobilya ve gıda işleme sektörleri mevcuttu. 1999 NATO bombardımanı birçok endüstriyel merkezi hedef almıştır. Kragujevac’daki Zastova araba fabrikası da dahil olmak üzere 40 ana endüstriyel şirket ve 100’den fazla işletmenin bombardımanlardan dolayı hasar gördüğü yada tahrip olduğu tahmin edilmektedir. 1999 yılından sonra gösterilen performans yeterli düzeyde olmamış, temel sanayilerin çoğu tam olarak toparlanamamıştır. Son yıllarda ülkeye çekilen yabancı yatırımlar ile imalat sanayinde ilerleme yaşanmaktadır. Madencilik ve Yarı İşleme: Sırbistan’ın maden rezervlerinin çok büyük ölçekli olmaması ile beraber daha büyük boyutta kömür (özelikle linyit) ve demirli ve demirsiz maden yatakları bulunmaktadır. Maden yataklarının büyük bir bölümü Kosova’da bulunmaktadır. Sırbistan’daki toplam 18.2 miyar kömür rezervlerinin büyük bir kısmı Kosovo’da bulunmaktadır. Yıllık çıkartılan 40 milyon tonun 16 milyıon tonunu Kosovo üretmektedir. Söz konusu rezervlerin mülkiyeti Kosovo’nun nihayi statüsü kapsamındaki önemli sorunlardan biri olarak nitelendirilmektedir. Açık ve kapalı ocaklardan çıkarılan ham linyit, sert ve kahverengi kömür ülkenin kendi kendine yeterli olduğunun götermektedir. Ülkede üretilen elektrik enerjisinin %65’i linyit kullanılarak üretilmektedir. Kömür üretimi Sırbistan elektrik sektörüne AB tarafından yapılan 400 milyon Avroluk yatırım sayesinde yıllık 42-45 milyon ton civarındadır. Kosova’daki Mitrovica’nın yakınlarında bulunan Trepca kompleksi bölgedeki başlıca çinko ve kurşun madenlerini içermektedir. Madencilik çıktısı 2007 yılında %3.5, 2008 yılında ise %3.9 oranında büyüme kaydetmiştir. Üretim: Sırbistan’daki üretim 2009 yılının dördüncü çeyreğinde %6.9 oranında küçülmüş, 2010 yılının ilk çeyreğinde ise %2 oranında artmıştır. Maden ve mobilya başta olmak üzere, gıda, tütün ve ecza sektörleri önem taşımaktadır. Ancak, tarihte karşılaştırmalı üstünlük sağlamış olan tekstil, giyim, ağaç ürünleri sektörlerinin önemi giderek azalmaktadır. Radyo, televizyon ve telekomünikasyon ekipmanları sektörleri sönme aşamasındadır. Maden, maden ürünleri, mobilya, gıda ve ecza sektörleri iki haneli büyüme oranları kaydetmiştir. Ağaç ve kağıt sektörlerinde yeniden iyileşme başlamaktadır. Tekstil ve deri sektörleri duraksamaktadır. Bazı mühendisliğe dayalı sektörler yeniden yapılandırılmaktadır. Sırbistan’daki üretim sektörü halihazırda madene dayalı faaliyetlere bağımlı konumdadır. Diğer alanlardaki vaziyet yerel ve yabancı yatırım eksikliğinden, yeniden yapılanma ve özelleştirmedeki sorunlar, kuvvetli Dinar ve genel rekabet gücündeki eksiklik ve girişim sektöründeki yetersiz likidite sorunlarını yansıtmaktadır. İnsan kaynakları alanındaki bozulmanın da genel olarak zayıf olan ekonomik gidişatta rolü bulunmaktadır. Finansal Hizmetler : Sırbistan’da finansal hizmetler AB üye ülkeleri ya da bölgenin en gelişmiş ekonomisi olan Hırvatistan’a göre az gelişmiş düzeydedir. Yabancı bankaların pazara girişi ve özel ve ticar kredilerdeki hızlı artış bankacılık sektörünün öneminin arttırmaktadır. Büyük oranda yabancı bankaların hakimiyetinde olan bankacılık sektörü yeni finansal ürünler geliştirerek kredi talebini arttırmaktadır. Vojvodjanska bankasının 2006 Eylül ayında National Bank of Greece tarafından satın alması ile beraber Sırbistan’daki bankacılık sektörü yeni bir döneme girerek yabancı bankaların hakimiyeti artmıştır. Sırbistan’da 21 yabancı banka hizmet vermektedir. Miloseviç zamanında bankacılık alanında küçük çaplı reformlar başlatılmış, 2001 yılında göreve gelen reformist hükümet zamanında ise daha köklü reformlar yapılmıştır Bankacılık sektörünün dönüşüm süreci başarılı şekilde devam etmekle beraber, sektörün bölgedeki gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarılabilmesi için yapılması gereken birçok çalışma vardır. Şirketler likidite sıkıntısı çekmekte ve yüksek faiz oranları ile borçlanabilmektedir. İnşaat: 2006-2007 yıllarında büyüme gösteren inşaat sektörü, 2009 yılı küresel mali krizden ciddi şekilde etkilenmiş, yüzde 16,3’lük bir düşüş yaşamıştır. 2010 yılı tahminleri ise sektörün halen istenilen seviyeye ulaşmadığı yönündedir. Perakendecilik: Son yıllarda tüketici kredisinin yaygınlaşması ile beraber Sırbistan’daki perakendecilik sektörü hızla ilerleme kaydetmektedir. Özellikle 2004-2006 yılları arasında reel ücretlerin ve tüketimin artması ile beraber perakendecilik sektöründe hareketlilik artmıştır. Perakende satış cirosunda 2004 yılında yüzde 18, 2005 yılında yüzde 26,5, 2006 yılında ise yüzde 7,7 reel büyüme gerçekleşmiştir. 2007 yılı ilk 8 ayında perakende satış cirosu reel olarak yüzde 9 büyümeye devam etmiştir. Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler) : Sırbistan’da 6 adet serbest bölge bulunmaktadır. Bu bölgeler Pirot, Subotica, Zrenjanin, Kragujevac, Sabac ve Novi Sad’dır. Diğer taraftan 4 bölgenin çalışmaları da devam etmektedir. Serbest bölgede faaliyette bulunmakta olan firmalar KDV muafiyeti, vergi indirimi, hammadde imkanlarından faydalanmaktadır. Ayrıca firmaların ofis yeri, atölye, depo temininde de çeşitli kolaylıklar bulunmaktadır. Serbest bölgede elde edilen gelirin transferinde herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Ülkede İş Kurma Mevzuatı : Ülkedeki yabancı yatırımlar 2002 yılında kabul edilen Yabancı Yatırım yasası ile düzenlenmiştir. Hükümetin bu konudaki temel amacı ülkede iş yapmak isteyen yabancı firmalara elverişli bir yasal, ekonomik ve siyasi ortama yaratmaktır. Sırbistan yerel firmalara sunmakta olduğu hak ve yükümlülükleri eşit ölçüde yabancı firmalara da sunmaktadır. Hükümetin uzun vadedeki amacı ise AB yasalarına tam uyumun sağlanmasıdır. Mevcut yasaya göre yabancı yatırım yeni bir firma kurulması, mevcut bir firmanın sermayesine katkı sağlanması veya bir firmanın mülkiyet hakkının satın alınması ile gerçekleşebilir. Yasaya göre yabancı yatırımcılar; - Kurduğu veya ortak olduğu şirket yönetiminde Şirket Yasası’nda belirtilen koşullara uygun olarak hissesi oranında söz sahibi olabilir. - Yatırım veya kuruluş sözleşmesinde yer aldığı şekilde sahip olduğu hakları ve yükümlülükleri diğer tüzel kişilere veya şahıslara devredebilir - Firmanın faaliyetlerini ve muhasebe kayıtlarını gözlemleyebilir - Mali tabloları başka bir yasal yetkili aracılığıyla veya kendisi denetleyebilir. - Fonları bir sigorta anonim şirketine yatırabilir. Yabancı temsilciliklerin, yabancı şirketlerin açılması ve kayıt işleminden (Business Registers Agency- BRA) sorumludur. Bir yabancı temsilcilik BRA’ya kayıt işlemini tamamladıktan sonra faaliyetine başlayabilir. Kayıt başvuru formunda kurucu firmanın adı, merkezin ve temsilcilik ofisinin adı, temsilcilikte çalışması beklenen personel sayısı vb. bilgiler istenmektedir. Ayrıca temsilcilik tarafından gerçekleştirilecek faaliyetler, çalışma izinleri, temsilcilik yöneticisinin adı gibi bazı ek bilgiler de istenebilmektedir. Kayıt süreci genellikle başvurudan sonraki 10 gün içinde tamamlanmaktadır. Sürecin biraz ağır ve zaman alıcı olması nedeniyle kayıt esnasında yerel bir firmadan yasal danışmanlık almanın faydalı olacağı düşünülmektedir. Yabancı yatırımcılar Sırbistan’da anonim şirket (a.d), limited şirket ( d.o.o.), komandit şirket ( k.d.) veya kolektif şirket kurabilirler. Yabancılar genellikle daha hızlı bir şekilde kurulabilmesi nedeniyle limited şirket kurmayı tercih etmektedirler. Limited şirketin başlangıç sermayesi en az 500 €’dur. Başlangıç sermayesinin % 50’si kuruluş aşamasında kalan yarısı ise kuruluştan sonraki iki yıl içinde ödenmek durumundadır. Ortak sayısı 50 ile sınırlandırılmıştır. Şube açılması için gerekli olan belgeler şu şekildedir; 1- Şubenin kuruluş sözleşmesi 2- Eğer temsilci kuruluş sözleşmesinde yer almıyorsa, atanması düşünülen temsilci ile ilgili karar 3- Temsilcinin imza sirküleri Eğer söz konusu şube yabancı firma tarafından açılıyorsa yukarıdaki belgelere ek olarak; 1- Söz konusu tüzel kişiliğin tescil edildiği kaydın yeminli tercüman tarafından tercüme edilmiş şekli 2- Eğer kuruluş sözleşmesinde yer almıyorsa söz konusu şirketin banka hesap bilgileri, 3- Açılacak olan şubenin her türlü faaliyetinden ana şirketin sorumlu olacağına dair belgenin yeminli tercüman tarafından tercüme edilmiş hali. Ülkede uygulanan Kurumlar Vergisi oranı % 10, gelir vergisi oranı ücretler için % 12’dir. Sırbistan’ın İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1000 $) Sırbistan’ın İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler (1000 $) Sırbistan yasalarında dış ticaret ile ilgili herhangi bir kısıtlama bulunmamakla birlikte bazı ürünlerin ithalatında çeşitli sınırlandırmalar mevcuttur. Örnek olarak bazı eczacılık ürünleri, değerli metaller,silah vb. çeşitli ürünlerin ithalatı için lisans gerekliliği bulunmaktadır. Sırbistan, 2007 yılında CEFTA (Merkezi Avrupa Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması)’yı onaylamıştır.Ayrıca Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya ile Serbest Ticaret Anlaşması bulunmaktadır. AB, Sırbistan menşeli ürünlere gümrük vergisi uygulamamaktadır. Sırbistan ABD tarafından uygulanmakta olan GSP'den yararlanmaktadır. Tarifeler ve Diğer Vergiler : Sırbistan Dünya Gümrük Örgütünün üyesidir ve Armonize Sistem Konvansiyonuna taraf ülke konumundadır. Buna ek olarak AB’nin ortak nomanklatürüne de uyum sağlanmıştır. Gümrük vergileri ithal edilen ürünün gümrük değeri esas alınarak hesaplanmaktadır. Sırbistan Gümrük Yasası, gümrük değerlendirme ile ilgili düzenlemelerde GATT’ı esas almaktadır. Sırbistan’daki gümrük vergileri % 0 ile % 30 arasında değişmektedir. Sigara (GTİP 24022090 altında yer alan ürünler) de gümrük vergisi ise % 57,6'dır. Gümrük politikası aşağıdaki sektörleri korumayı amaçlamaktadır: 1- Tarım 2- Deri sanayi 3- Mobilya sanayi 4- Tekstil sanayi 5- Elektrikli ev aletleri Ayrıca Sırbistan'da üretilemeyen yarı mamuller, hammaddeler, ihracata yönelik üretim yapan ile iç talebin yüksek olduğu sektörlerin kullandığı girdilerin ithalatında diğer ürünlere nazaran göreceli olarak daha düşük gümrük vergisi uygulanmaktadır. Bu sektörlerin başlıcaları ise; 1- Kara metalürji 2- Renkli metaller 3- Alüminyum 4- Ağaç ürünleri 5- Tekstil sanayidir. Ayrıca petrol türevleri, tütün mamulleri, alkollü içecekler ve kahve vb. ürünlerde tüketim vergisi bulunmaktadır. KDV oranı % 18dir. İlaç, temel gıda ürünleri, gazete, otel hizmetleri gibi bazı ürünlerde % 8 oranında uygulanmaktadır. TÜRKİYE- SIRBİSTAN TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLER Anlaşmanın Adı İmza Tarihi Ticaret Anlaşması 14.4.1971 Ekonomik, Teknik, Sınai ve Bilimsel İşbirliği Anlaşması 12.5.1976 Karma Ekonomik Komisyonu VIII. Dönem Protokolü 11.5.1990 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 2.3.2001 Karma Ekonomik Komisyonu VIII. Dönem Protokolü 13.11.2004 Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması 29.8.2002 Çifte Vergilendirmenin Korunması Anlaşması 08.08.2007 Serbest Ticaret Anlaşması (Türk tarafında yürürlüğe girdiği tarih) 01.06.2009 Ekonomik İşbirliği Anlaşması 26.10.2009 Teknik ve Mali İşbirliği Anlaşması 26.10.2009 Altyapı Projelerinde İşbirliği Anlaşması 26.10.2009 Türkiye ile Sırbistan Arasında Serbest Ticaret Anlaşması (STA), Devlet Bakanı Sayın Zafer Çağlayan ile Sırbistan Başbakan Yardımcısı ve Ekonomi ve Bölgesel Kalkınma Bakanı Sayın Mladjan Dinkic tarafından, Türkiye-Dünya Ticaret Köprüsü 2009 ve Ticaret Bakanları Zirvesi vesilesi ile 1 Haziran 2009 tarihinde İstanbul’da imzalanmış ancak henüz yürürlüğe girmemiştir. Söz konusu Anlaşma ile taraflar arasındaki ticari ve ekonomik işbirliğinin artırılması ve güçlendirilmesi, uygun rekabet koşullarının yaratılması, karşılıklı yatırımların teşvik edilmesi ve tarafların üçüncü ülke piyasalarındaki ticaret ve işbirliğinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Anlaşma, sanayi ürünlerindeki gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve eş etkili vergi ve önlemlerin kaldırılması başta olmak üzere, ticarette teknik engeller, tarım ürünlerindeki taviz değişimi, hayvan ve bitki sağlığı önlemleri, iç vergilendirme, yapısal uyum, damping, acil durumlar, devlet tekelleri, korunma önlemleri, ödemeler, menşe kuralları, devlet yardımları, fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları, kamu ihaleleri ve kurumsal hükümler konularında düzenlemeler içermektedir. Bu Anlaşma ile sanayi mallarında, Anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte; Sırbistan menşeli sanayi mallarının Türkiye’ye ithalatında uygulanan gümrük vergileri sıfırlanacak, buna mukabil, Türkiye menşeli bir kısım sanayi ürünlerinin Sırbistan’a ithalatında uygulanan gümrük vergileri Anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihte, bir kısmı ise 1 Ocak 2010 tarihinden başlamak üzere 2, 4 ve 5 yıllık geçiş sürelerini içeren üç ayrı liste kapsamında, en uzunu 1 Ocak 2015 tarihinde olmak üzere sıfırlanacaktır. Türkiye ve Sırbistan, ticari potansiyeli olan seçilmiş tarım ürünlerinde birbirlerine sınırsız mahiyetteveya tarife kontenjanları dahilinde, sıfır gümrük vergileri ile tavizler tanımışlardır. YILLAR 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010/6 2011/6 Türkiye- Sırbistan Dış Ticareti (‘000 dolar) İHRACAT İTHALAT İHR/İHT DENGE 22,923 29,423 0.78 -6,500 42,838 27,040 1.58 15,798 52,600 25,940 2.03 26,660 60,656 25,967 2.34 34,689 98,683 47,407 2.08 51,276 81,362 7,484 10.87 73,878 122,051 11,146 10.95 110,905 184,676 25,967 7.11 158,709 211,944 87,405 2.42 124,539 257,879 96,719 2.67 161,160 278,784 49,081 5.68 229,703 475,133 70,694 6.72 404,439 458,103 61,705 7.42 396,398 306,469 55,897 5.48 250,572 306,443 109,513 2.79 196,93 153,475 48,493 3.16 104,982 166,854 110,754 1.50 56,100 HACİM 52,346 69,878 78,540 86,623 146,090 88,846 133,197 210,643 299,349 354,598 327,865 545,827 519,808 362,366 415,956 201,968 277,608 Türkiye ile Sırbistan arasındaki dış ticaret yaşanan ekonomik krizden olumsuz yönde etkilenmiştir ve 2009 yılında ticaret hacmi 362,4 milyon dolara gerilemiştir. İki ülke arasındaki ticaretin gerçek potansiyeli yansıtmadığı ve Sırbistan pazarında ülkemiz firmaları açısından önemli fırsatlar olduğu düşünülmektedir. 2009 yılı itibariyle söz konusu ülkeye ihraç ettiğimiz ürünler örme eşya, kumaş, elektriksiz makineler, kabuklu meyveler, yaş meyve sebze, plastik ve plastik eşya, otomotiv ana ve yan sanayi, demir çelikte eşya, kağıt ürünleridir. İthalatımızdaki önemli ürünler ise; demir çelik, petrol yağları, sentetik kauçuk, arıtılmış bakır, bakır alaşımlarıdır. 2010 yılında Sırbistan’a gerçekleştirilen ihracat 2009 yılı ihracatı olan 306,4 milyon dolarda sabit kalmıştır. Aynı dönemde ithalat 55,8 milyon dolardan 109,5 milyon dolara yüzde 96 oranında artmıştır. 2010 yılında toplam ticaret hacmi ise 2009 yılında oranla yüzde 14 artmıştır. 2011 yılı ilk 6 ayında ticaret hacmi bir önceki senenin aynı dönemine oranla %37,5 artmıştır. İkili Ticarette Başlıca Ürünler(2010) İHRACAT Tekstil Elyafı Ve Mamulleri ($) 90.599.579 Sebzeler,Meyvalar Ve Mamulleri 29.546.932 Kara Ulaşım Araçları 19.811.709 Metallerden Nihai Ürünler Çeşitli Mamul Eşya Kağıt-Karton Ve Kağıt, Karton Esaslı Mamuller Elektrikli Makina Ve Cihazlar Değişik Sanayi Kollarında Kullanılan Makina Ve Cihazlar Uçucu Yağlar,Yüzey Aktif Maddeler,Temizlik Patları,Boyaları Plastikten Mamuller İlk 10 Toplam Ülke Toplam 19.595.007 14.076.154 12.260.601 10.619.732 10.544.619 9.646.744 8.918.825 225.619.902 306.442.713 İTHALAT Demir Ve Çelik Metal Cevherleri, Kırıntı, Döküntü, Hurdaları Değişik Sanayi Kollarında Kullanılan Makina Ve Cihazlar Demir Dışı Metaller,Mamulle ri Kauçuk Ve Mamulleri Hububat Ve Mamulleri Tabii Kauçuk,Sentetik Kauçuk,Rejenere Kauçuk Sebzeler,Meyvalar Ve Mamulleri Kağıt-Karton Ve Kağıt,Karton Esaslı Mamuller Belirli Sanayi Kollarında Kullanılan Makina Ve Cihazlar İlk 10 Toplam Ülke Toplam ($) 15.816.618 14.685.225 12.473.173 10.070.454 7.585.415 7.182.249 6.901.384 6.562.729 5.023.926 4.402.468 90.703.641 109.515.929 Ülkemizin Sırbistan ile olan ticareti; ülkemiz lehine seyretmesine karşın, her iki ülkenin toplam dış ticaret hacimleri karşılaştırıldığında ikili ticaret hacminin potansiyelin oldukça altında seyrettiği görülmektedir. Ülkemiz ürünlerinin Sırbistan pazarındaki payı %2 seviyesinde bulunmaktadır. 2009 yılında 362 milyon dolar seviyesinde gerçekleşen ticaret hacminde, Türkiye Sırbistan’a karşı 251 milyon dolar dış ticaret fazlası vermiştir. İki ülke arasındaki önemli ticaret kalemlerinin tekstil ürünleri, kara taşıtları, elektrikli ev aletleri, sanayi makineleri, demir-çelik ürünleri ve sebze-meyve olduğu görülmektedir. Sırbistan’daki Türk yatırımı Efes Weifert Brewery’dir. Bunun dışında Sırbistan’da turizm, halıcılık, tekstil, çelik kapı, plastik, lokantacılık alanlarında iştigal eden sayıları yirmiyi bulmayan küçük çaplı Türk firmaları bulunmaktadır. Türkiye’nin Balkan ülkelerine yaptığı yatırımlar ile Sırbistan’a yaptığı yatırımlar karşılaştırıldığında, Türk işadamının Sırbistan’a yatırım yapmak istemediği veya yatırım yapmak konusunda tereddütleri bulunduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Söz konusu tereddütlerin giderilmesi için bir yandan Türk makamlarının, diğer yandan Sırp makamlarının yoğun biçimde çalışmaları gerektiği kuşkusuzdur. Altyapı yatırımlarına ilişkin olarak, Türk inşaat şirketleri ve finansal kurumların oluşturduğu bir konsorsiyum şeklinde olması gündeme gelmiş olup, diğer bir altyapı yatırımı ise Eximbank tarafından sağlanacak kredi çerçevesinde yapılacaktır. Buna bağlı olarak, ulaştırma altyapı anlaşması çerçevesinde; 30 milyon dolar kredi ile Türk Eximbank tarafından finanse edilerek Sancak Bölgesinde; Novi Pazar- Sjenica / Aljinovici ve Novi Pazar-Tutin bölgesel yollarının yapılması hususunda anlaşma imzalanmıştır. Ana yüklenici Türk şirketi Yüksel İnşaat ile Sırp firmalarının katılımı ile gerçekleştirilecektir. Sırbistan’daki en büyük yatırım, Pançevo ve Zajecar bira fabrikalarını satın alan Efes Pilsen şirketinin 30 milyon Avro civarındaki yatırımı olmuş, ancak Efes Pilsen’in bu yatırımını Heineken Firmasına devrettiği bilgisi alınmıştır. Öte yandan, Koç Holding, Mart 2006’da Belgrad’ta bir Beko ürünleri mağazası açmış, ancak bu da şu anda faaliyet göstermemekte olup, Beko Firması tarafından yeni bir mağaza açma ve distribütörlük girişimi devam etmiş olup şimdi Beko ürünlerinin Samson Company (Mağaza:NEPTUN firması) tarafından distribütörlüğü yapılmaktadır. Ayrıca, HATTAT Tarım A.Ş Firması Industrija Motora I Traktora (IMT) firması ile “işbirliği ve ortak yatırım ve ticaret yapma konuları üzerine” bir Niyet Mektubu imzalamıştır. FİRMA ADI ARDAN RR CHEMICALS KİMYA SAN. VE TİC.LTD.ŞTİ. AGROFRIGO ULUSLARARASI NAKLİYAT İÇ VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. FIRSTLINE TEKSTİL SAN. VE DIŞ TİC. LTD. ŞTİ. ALBACOM ELEKTRONİK SAN. TİC. LTD. ŞTİ. COORN TEKSTİL GIDA TURİZM ŞANS OYUNLARI VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. FUNGHİ GIDA DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. C.R.T.CRIME RESEARCH TECHNOLOGIES VE OLAY YERİ İNCELEME TEKN.TİC.LTD.ŞTİ. VESPER LOJİSTİK LTD.ŞTİ. SAALSS ELEKTRONİK SAN.TİC.LTD.ŞTİ. MİRZA TEKSTİL TURİZM VE LOKANTA İŞL.TİC.LTD.ŞTİ. Merkez İli İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL EDİRNE ANKARA EDİRNE İSTANBUL İSTANBUL Sektör ANA KİMYASAL MADDELERİN İMALATI (KİMYASAL GÜBRE VE AZOTLU BİLEŞİKLER HARİÇ) BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ GIDA MADDELERİ İMALATI BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI ELEKTRİK DAĞITIM VE KONTROL CİHAZLARI İMALATI GIDA, İÇECEK VE TÜTÜN TOPTAN TİCARETİ GIDA, İÇECEK VE TÜTÜN TOPTAN TİCARETİ KAMU DÜZENİ VE GÜVENLİK FAALİYETLERİ KARAYOLU İLE YÜK TAŞIMACILIĞI KİŞİSEL VE EV EŞYALARININ TAMİRİ LOKANTA, KAHVEHANE, BAR VE YEME İÇME YERLERİ PEHLİVAN GAZİOĞLU GIDA LOKANTA HİZMETLERİ SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. EKSEN KUYUMCULUK LTD.ŞTİ. LUXOR İSTANBUL REKLAM TAN.İLETİŞİM VE DAN.HİZ.TİC.LTD. ŞTİ. İSTANBUL İSTANBUL İSTANBUL ALBANA TEKSTİL VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. İSTANBUL ÖZKAYA KONFEKSİYON SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. İSTANBUL PROASSOCİATES EĞİTİM DAN.VE TAS.LTD.ŞTİ. İSTANBUL AB POLARİS YATCILIK TURİZM TİC. İHR. İTL. SAN. LTD. ŞTİ. ADIS COLLEKTION SANAYİ VE DIŞ TİC. LTD. ŞTİ. MUĞLA ARBERİA DIŞ TİC. LTD. ŞTİ. İSTANBUL BAROK POLYESTER BOYA VE KİMYEVİ MAD.TİC.LTD.ŞTİ. İSTANBUL BEGATEKS TEKSTİL VE KONF.SAN.VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. BURSA İSTANBUL LOKANTA, KAHVEHANE, BAR VE YEME İÇME YERLERİ MADEN VE MADEN CEVHERİ TOPTAN TİCARETİ REKLAM HİZMETLERİ TEKSTİL ELYAFININ HAZIRLANMASI VE İPLİK HALİNE GETİRİLMESİ; TEKSTİL DOKUMACILIĞI TEKSTİL ÜRÜNLERİ, GİYİM EŞYALARI, AYAKKABI VE DERİ EŞYA PERAKENDE TİCARETİ İŞ VE YÖNETİM DANIŞMANLIĞI FAALİYETLERİ DESTEKLEYİCİ VE YARDIMCI ULAŞTIRMA FAALİYETLERİ; SEYAHAT ACENTELERİNİN FAALİYETLERİ TEKSTİL ÜRÜNLERİ İMALATI MOTORLU TAŞITLAR VE MOTOSİKLETLER DIŞINDA KALAN TOPTAN TİCARET VE TİCARET KOMİSYONCULUĞU MOTORLU TAŞITLAR VE MOTOSİKLETLERİN DIŞINDA KALAN PERAKENDE TİCARET, KİŞİSEL VE EV EŞYALARININ TAMİRİ MOTORLU TAŞITLAR VE MOTOSİKLETLER DIŞINDA KALAN TOPTAN TİCARET VE TİCARET KOMİSYONCULUĞU Türk-Sırp iş Konseyi : Yugoslavya Dışişleri Bakanı’nın Türkiye’yi ziyareti vesilesi ile 11 Nisan 2002 tarihinde DEİK tarafından organize edilen toplantıda Türk-Yugoslav İş Konseyi kurulmuştur. Toplantıya 34 Türk firması ile 10 Yugoslav firması katılmıştır. Toplantıda Yugoslavya'daki yatırım imkanları ve özelleştirme süreci hakkında bilgi sunulmuştur. Türk- Yugoslav İş Konseyi'nin ilk Ortak Toplantısı 17-19 Haziran 2002 tarihlerinde Belgrad'da gerçekleşmiştir. Türk-Yugoslav İş Konseyi’nin II.Ortak Toplantısı 26-27 Eylül 2002 tarihlerinde Bursa ve İstanbul’da düzenlenmiştir. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası’nın bölgede iki ülke işbirliğine yönelik imkanları içeren sunumunun ardından ikili görüşmeler ve firma ziyaretleri gerçekleştirilmiştir. Şubat 2003’te ülkede gerçekleşen yapısal değişikliğe paralel İş Konseyi’nin adı TürkSırp ve Karadağ İş Konseyi olarak karşı kanatla ortaklaşa verilen karar doğrultusunda değiştirilmiştir. Türk-Sırp ve Karadağ İş Konseyi III.Ortak Toplantısı 14 Türk ve 50 Sırp ve Karadağlı firmanın katılımıyla 28 Mayıs 2003 tarihinde Belgrad’da gerçekleşmiştir. Karadağ’da Türk firmaları için uygun iş imkanlarını araştırmak ve Türk-Sırp ve Karadağ İş Konseyi’nin Karadağ ayağını oluşturmak üzere 18-21 Kasım 2003 tarihlerinde Podgorica’ya düzenlenen ziyarete inşaat sektöründe faal firmalar ve TÜRSAB temsilcisi katılmıştır. Ziyaret sırasında Turizm, Deniz Yolları ve Ulaştırma, Ekonomi Bakanlıkları, Özelleştirme ve Yabancı Yatırımlar Ajansı ve Ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı ile temas edilmiştir. 20 Kasım 2003 tarihinde ise Karadağ Ticaret Odası Başkanı Vladimir Vukmirovic ve İş Konseyi Başkanı Faruk Cengiç’in imza ettiği İş Konseyi kuruluş anlaşması ile Türk-Sırp ve Karadağ İş Konseyi’nin Karadağ ayağı oluşturulmuştur. Türk-Sırp ve Karadağ İş Konseyi’nin IV.Ortak Toplantısı 13 Şubat 2004 tarihinde İstanbul’da gerçekleşmiştir. İş Konseyi V.Ortak Toplantısı, 14-15 Ekim 2004 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenmiştir. 15 Ekim 2004 tarininde ziyaret edilen İTKİB ile iki ülke arasında tekstil sektöründe işbirliği imkanlarını ele almak üzere toplantı düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. İş Konseyi VI.Ortak Toplantısı’nın 14-16 Haziran 2005 tarihinde Belgrad ve Sremska Mitrovica’da 8 Türk ve 20 Sırp firmanın katılımıyla gerçekleşmiştir. 31 Mayıs – 1 Haziran 2006 tarihinde İstanbul’da İş Konseyi VII.Ortak Toplantısı düzenlenmiş ve Sırp işadamları heyeti Çorlu’da bulunan Avrupa Serbest Bölgesi’ni ziyaret etmiştir. İki ülke arasındaki ticari, siyasi ve ekonomik ilişkiler süreklilik arz etmiştir. Birçok temsilcinin katıldığı toplantılar, iş görüşmeleri, ticari ve ekonomik işbirliklerinin adımları atılmıştır. Son olarak ise Partner ülkenin Sırbistan olarak belirlendiği Automechanika 2011 Fuarı kapsamında, Türk-Sırp İş Konseyi ve Sırbistan Ticaret Odası işbirliğinde 17 Sırp otomotiv firmasının katılımıyla 7 Nisan 2011 tarihinde Beylikdüzü TÜYAP Fuar Merkezi’nde Türk-Sırp İş Konseyi Otomotiv Toplantısı gerçekleştirildi. Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler : Sırbistan’daki firma yöneticileri genellikle Batılı tarzda serbest pazar ekonomisine, geleneklerine ve iş kültürüne yakılık göstermektedir. Ülkedeki iş ilişkileri kişisel ilişkilere bağlıdır ve güvene dayanmaktadır. Bu tip ilişkilerin geliştirilmesizaman almaktadır. Diğer taraftan fırsatları görmektedirler ve bu alanda hızlı davranabilmektedirler. Yaz tatillerinin çoğunlukla Temmuz-Ağustos ayları arasında gerçekleştirilmesi bu dönemde firmalara ulaşmayı zorlaştırmaktadır. Yine Ocak ayının ilk üç haftasında da yeni yıl ve Ortodoks Noel kutlamaları nedeniyle firmalar ile irtibata geçilmesi çok zor olmaktadır. Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri: 1-2 Ocak Yeni Yıl, 7 Ocak Ortodoks Noel, 15 Şubat Sırbistan Milli Günü, 1 Mayıs İşçi Bayramı, 9 Mayıs Zafer Günü, Paskalya Pasaport ve Vize İşlemleri Sırbistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği Paris Cad. No. 47, P.K. 28, 06540 Kavaklıdere, Ankara Telefon: 426 02 36 - 426 03 54 Faks: 427 83 45 e-mail: ambscgank@tr.net Çalışma Saatleri: Pazartesi-Cuma: 09.00-15.00 Sırbistan Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu İstanbul23 Temmuz Sok. No.8, Esentepe, Şişli, İstanbul Telefon: (212) 213 76 86 Faks: (212) 213 54 03 SIRBİSTANDA DÜZENLENEN ÖNEMLİ FUARLAR: üzenlenen Önemli Fuarlar a) Milli Katılımda Devlet Desteği Olan Fuarlar: 78. NOVI SAD AGRICULTURE (Novi Sad – Mayıs /Her Yıl) TARIM, TARIM MAKİNELERİ, HAYVANCILIK Web Sitesi : http://www.expotim.com SEEBBE (Belgrad – Nisan /Her Yıl) İnşaat Web Sitesi : http://www.seebbe.com b) Bireysel Katılımda Devlet Desteği Olan Fuarlar: INTERNATIONAL GRAPHIC AND PAPER INDUSTRY FAIR (Belgrad – Eylül /Her Yıl) SANAYİ Web Sitesi : http://www.grafima-fair.com International Agricultural Fair (Novi Sad - Mayıs/Her Yıl) Tarım, Ormancılık, Bahçecilik, Bağcılık, Balıkçılık ve Hayvan Yetiştiriciliği Web Sitesi : http://www.sajam.net International Fair of Furniture (Belgrad - Kasım/Her Yıl) Mobilya Web Sitesi : http://www.sajam.co.rs International Fair of Textiles, Leather and Equipment (Belgrad - Ekim/Her Yıl) Tekstil Web Sitesi : http://www.unijatex.com TECHNICAL FAIR - International Engineering Exhibition (Belgrad Mayıs/Her Yıl) Elektronik Ticari Ürünler ve Kontrol Sistemleri Web Sitesi : http://www.sajam.co.rs KAYNAKÇA: 1. Konya Ticaret Odası, Sırbistan Cumhuriyeti Ülke Raporu http://www.kto.org.tr/dosya/rapor/sirbistan.pdf 2. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sırbistan Ülke Notları http://www.deik.org.tr 3. TC, Başbakanlık, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İGEME, Sırbistan Ülke Raporu http://www.kobishowroom.com/images/stories/Ulke_Raporlari_2011/Sirbistan_ulke_r aporu_2011.pdf 4. İstanbul Ticaret Odası, Sırbistan Ülke Raporu http://www.ito.org.tr/Dokuman/Ulke/Sirbistan.pdf