088-094 Ahmet S.Kilinc - Akademik Geriatri Dergisi
Transkript
088-094 Ahmet S.Kilinc - Akademik Geriatri Dergisi
KL‹N‹K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2011; 3: 88-94 Gelifl Tarihi/Received: 09/07/2010 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 28/10/2010 Bir Aile Hekimine Kay›tl› 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa¤l›k Hizmet Kullan›m›, Kronik Hastal›k S›kl›¤› ve Ba¤›ml›l›k Durumu* Health Service Usage, Chronic Illness Frequency and Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician** Binali Çatak1, Sevinç Sütlü2, Ahmet Selçuk K›l›nç2, Okan Sar›o¤lu3 1 Karabük Toplum Sa¤l›¤› Merkezi, Karabük, Türkiye Karabuk Community Health Center, Karabuk, Turkey 2 Burdur ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Burdur, Türkiye 2 Burdur Health Directorate, Burdur, Turkey 3 Burdur 5 No’lu Aile Sa¤l›¤› Merkezi, Burdur, Türkiye 1 3 Burdur 5th Family Health Center, Burdur, Turkey * Bu çal›flma, Akademik Geriatri 2010 Kongresinde sunulmufltur. ** This research article was presented at the Academic Geriatrics 2010 Congress. ÖZET Girifl: Yafll› sa¤l›¤›, sa¤l›kta dönüflüm program› ile aile hekiminin temel görevlerinden biri haline gelmifltir. Aile hekiminin kendisine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusun özelliklerini tan›mlamas› etkin bir sa¤l›k hizmeti sunumunu sa¤layacakt›r. Bu çal›flmada; bir aile hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusun sa¤l›k hizmet kullan›m›, kronik hastal›k s›kl›¤› ve ba¤›ml›l›k durumunun tan›mlanmas› amaçlanm›flt›r. Materyal ve Metod: Tan›mlay›c› tipte olan çal›flman›n evrenini Burdur Merkez 5 no’lu Aile Hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri 283 kifli oluflturmaktad›r. Veriler, anket yöntemi ile yüz yüze görüflme tekni¤i kullan›larak topland›. Bulgular: Yafl ortalamas› 74.1 (±5.9) y›l olan yafll›lar›n yar›dan fazlas›n› (%54.5) kad›nlar oluflturmaktad›r. Yafll›lar›n %43.1’i ilkokul mezunu, %69.6’s› efli ile birlikte yaflamakta, %4.0’› kirada oturmakta, %46.2’sinin kendine ait emekli maafl› bulunmaktad›r. Sa¤l›k güvencesi olmayan yafll› oran› %1.2’dir. En çok yararland›klar› sa¤l›k kurumu %51.4 ile aile hekimleridir. Yafll›lar›n %33.6’s› en çok yararland›¤› sa¤l›k kurumunu kendisine uzak olarak alg›lamaktad›r. Aile hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusun %34.8’i son 15 gün içinde herhangi bir sa¤l›k kurumundan yararlanm›flt›r. Son 15 gün içinde sa¤l›k hizmeti kullanan- 88 Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence Dr. Ahmet Selçuk K›l›nç Burdur ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü, Yeni Mahalle Eski Antalya Caddesi No: 1 Burdur/Türkiye e-posta: selcuk.kilinc@hotmail.com Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O. Bir Aile Hekimine Kay›tl› 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa¤l›k Hizmet Kullan›m›, Kronik Hastal›k S›kl›¤› ve Ba¤›ml›l›k Durumu lar›n %43.1’i aile hekiminden yararlanm›fl iken, bunlar›n %8.0’› yatarak tedavi görmüfl ve %2.3’ü cepten para harcam›flt›r. Aile hekiminin yafll›lar› evde ziyaret oran› %13.8 olarak bulundu. Yafll›larda en s›k kardiyovasküler sistem (%58.7), kas-iskelet sistemi (%35.4) ve endokrin sisteme ait hastal›klar (%20.5) görülmektedir. Yaklafl›k her dört yafll›dan biri befl ve daha fazla say›da ilaç kullanmaktad›r. Yafll›lar›n %44.0’› sa¤l›klar›n› orta düzeyde alg›lamaktad›r. Yafll›lar›n en kolay yapabildikleri günlük aktiviteler yemek yeme (%87.7), tuvalete gitme ve kullanma (%79.4), banyo yapma (%70.0), giyinme ve soyunmad›r (%67.6). Sonuç: Aile hekimleri gerek zaman›n etkin kullan›lmas›, gerekse yafll›lara verilecek sa¤l›k hizmetlerinin daha sistematik olmas› için yafll› izlem kart› oluflturmal›d›r. Ayr›ca, yafll›lara yönelik verilecek sa¤l›k hizmetlerinin yan› s›ra, Toplum Sa¤l›¤› Merkezi ve Sosyal Hizmet Müdürlü¤ü eflgüdümünde sosyal bak›m hizmeti de vermelidir. Anahtar Kelimeler: Aile hekimi, yafll› sa¤l›¤›, kronik hastal›k, ba¤›ml›l›k. ABSTRACT Introduction: Health of the elderly becomes one of the main duties of family physicians with the health transformation program. Characterizing populations aged 65 and above registered to a family physician facilitates effective delivery of health care. In this study, it was aimed to determine the health service usage, chronic illness frequency and dependency of the population aged 65 and above registered to a family physician. Materials and Methods: This is a descriptive study involving 283 elderly adults aged 65 and above registered to the Burdur Central 5th Family Physician. Data were collected by face-to-face interview and by using a survey method. Results: The average age of the patient population was 74.1 (±5.9) years, and 54.5% were female. 43.1% had primary school education, 69.6% lived with their spouse, 4.0% lived in a rented house, 46.2% owned their own home and 1.2% had no social security. The most frequently utilized health institution was the family physician (51.4%). 33.6% of the elderly perceived the frequently utilized institution as “far”; and 34.8% had used a health institution in the last 15 days (43.1% of these benefitted from a family physician, 8.0% had been hospitalized and 2.3% paid out-of–pocket). The family physician’s home visit rate was 13.8%. The most frequent illness in this group was related with the cardiovascular system (58.7%), followed by musculoskeletal (35.4%) and endocrine (20.5%) systems. One in four elderly was using five or more drugs. 44.0% of the elderly perceived their health as moderate. The activities that they could perform easily included eating (87.7%), going to and using the toilet (79.4%), bathing (70.0%), and dressing and undressing (67.6%). Conclusion: Family physicians must use follow-up cards for the elderly, both to optimize their time and to provide systematic delivery of health care. Furthermore, in addition to meeting the health care needs of the elderly, social care must be given in cooperation with the Social Care Services Directorate and Community Health Center. Key Words: Family physician, aged health, chronic disease, dependency. G‹R‹fi Yafll›l›k birçok bilim insan› taraf›ndan, konumland›¤› bilim dal›na özgü tan›mlanabilmektedir; demograf için yafl› ya da ba¤›ml› nüfusu ifade ederken, ekonomist için maliyeti, fizyolog için doku ve organ fonksiyonlar›n›, klinisyen için kronik hastal›klar›, sosyolog için toplumsal iliflkileri ifade edebilmektedir. Yafll›l›k nas›l tan›mlan›rsa tan›mlans›n, önümüzdeki süreçte toplumun en önemli sorunlar›ndan biri olaca¤› kaç›n›lmaz bir gerçektir. Yafll› bir toplum olmam›za ra¤men, yafll›lara yönelik verilen sa¤l›k ve sosyal hizmetler aç›s›ndan örgütlenmifl bir yap› varl›¤›ndan söz etmek oldukça güçtür. Ancak son y›llarda sa¤l›k politikalar› alan›nda yaflanan de¤iflimler, yafll› sa¤l›¤›na yönelik de¤iflimleri de içermeye bafllam›flt›r. “Aile Hekimi Uygulama Yönetmeli¤i”nde, aile hekiminin temel görevlerinden birisinin de yafll› sa¤l›¤› ve evde bak›m hizmeti oldu¤u belirtilmektedir (3). Genelde tüm dünya yafllan›rken, özelde ülkemiz de h›zla yafllanmaktad›r. Altm›fl befl yafl ve üzeri nüfusu %7.0’› geçen ülkelerin yafll› toplum olarak tan›mland›¤›, ülkemizdeki bu yafl grubunun da 2009 verilerine göre %7.0 oran›nda oldu¤u düflünüldü¤ünde, art›k yafll› bir toplum oldu¤umuzdan bahsedilebilir (1,2). Bu çal›flma, aile hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri nüfusa yönelik ilk saha çal›flmalar›ndan birisidir. Çal›flmada; aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusu sosyal bileflenler, sa¤l›k hizmet kullan›m›, kendi ifadelerine göre mevcut sa¤l›k sorunlar› ve günlük aktiviteleri aç›s›ndan ba¤›ml›l›k durumunun tan›mlanmas› amaçlanm›flt›r. Akad Geriatri 2011; 3: 88-94 89 Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O. Health Service Usage, Chronic Illness Frequency and Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician MATERYAL ve METOD Çal›flma tan›mlay›c› tipte bir çal›flma olup, evrenini Burdur 5 no’lu Aile Hekimine kay›tl› 65 yafl ve üzeri 283 kifli oluflturmaktad›r. Örneklem seçilmemifl ve yafll›lar›n tümüne ulafl›lmas› hedeflenmifltir. Anket sorular› Türkiye Nüfus Sa¤l›k Araflt›rmas› (TNSA) ve kentin baz› yerel özelliklerinden yararlan›larak çal›flmay› yapan kifliler taraf›ndan haz›rland› (4). Anket, kiflinin sosyodemografik özellikler, sa¤l›k hizmet kullan›m›, kronik hastal›k ve ba¤›ml›l›k durumunu içeren sorulardan oluflturuldu. Valilik ve Sa¤l›k Müdürlü¤ü oluru al›narak yap›lan araflt›rman›n verileri, Burdur Toplum Sa¤l›¤› Merkezinde görev yapan ebe/hemflireler taraf›ndan, 2010 y›l› fiubat ve Mart aylar›nda yüz yüze görüflme tekni¤i kullan›larak topland›. Veri toplanmadan önce, standardizasyonu sa¤lamak için veriyi toplayacak ebe/hemflirelerle; çal›flman›n amac›, anket sorular›n›n tek tek neyi hedefledi¤i tart›fl›ld› ve gerekli düzeltmeler yap›ld›. Anketin ön denemesi, baflka bir aile hekimine kay›tl› befl kad›n, dört erkek yafll› ile yap›ld›. Verilerdeki eksiklikler, ailelerle telefon görüflmesi yap›larak tamamland›. Veriler, SPSS paket program›nda de¤erlendirildi; tan›mlay›c› ölçütlerden frekans, yüzde; merkezi y›¤›l›m ölçütlerinden ortalama ve ortanca; merkezi yayg›nl›k ölçütlerinden standart sapma, minimum ve maksimum de¤erler kullan›ld›. BULGULAR Kay›tl› 3572 kiflinin oldu¤u aile hekiminin 65 yafl ve üzeri yafltaki kifli oran› %7.9 (283 kifli)’dur. Toplam yafll› nüfusun %89.4 (253 kifli)’üne ulafl›ld›. Tüm yafll›lara ulaflamaman›n en önemli nedenlerini; yafll›lar›n il d›fl› veya ilçelerdeki çocuklar›n›n/yak›nlar›n›n yan›na gitmesi ve ölümler ile il d›fl› kal›c› göçler oluflturmaktad›r. Çal›flmaya kat›lan yafll›lar›n yafl ortalamas› 74.1 (±5.9) y›l ve median yafl 74 (minimum 65-maksimum 94) y›l olup, %54.5’ini kad›nlar oluflturmaktad›r. En büyük grubu (%29.2) 70-74 yafl aral›¤› oluflturmaktad›r. Seksen yafl ve üzeri yafll› oran› %17.0 olarak bulundu. Okuryazar olmayan yafll› oran› %31.6 iken, ilkokul mezunlar› en büyük grubu (%43.1) oluflturmaktad›r. Yafll›lar›n %69.6’s› efliyle, %17.8’i ise yaln›z yaflamaktad›r. Kendine ait emekli maafl› bulunan yafll› ora- 90 n› %46.2, kirada oturan yafll› oran› %4.0 olarak bulundu. Sa¤l›k güvencesinin büyük k›sm›n› SSK (%41.5) ve BA⁄-KUR (%36.8) oluflturmaktad›r; sa¤l›k güvencesi olmayan yafll› oran› ise %1.2’dir (Tablo 1). Yafll›lar›n %51.4’ü en çok aile hekiminden yararland›¤›n› ifade etmektedir. En çok yararland›¤› sa¤l›k kurumunu kendine yak›n bulan yafll› oran› %64.0’d›r. Son 15 gün içinde, sa¤l›k sorunu nedeniyle bir sa¤l›k kurumuna baflvuranlar›n oran› %34.8’dir. Sa¤l›k kurumuna baflvuranlar›n %43.1’i aile hekiminden, %50.0’› ise devlet hastanesinden yararlanm›fl olup, %8.0’› yatarak tedavi görmüfltür. Son 15 gün içinde sa¤l›k kurumlar›na müracaat edenlerin, reçete giderleri hariç %2.3’ü cepten para harcam›flt›r. Aile hekimince evde ziyaret edilen yafll› oran› ise %13.8 olarak bulundu (Tablo 2). Yafll›lar›n %7.5’i her gün sigara kullan›rken, her gün içki kullanan yafll› oran› %0.4 (1 yafll›) özel günlerde içki kullanan yafll› oran› ise %2.0 (5 yafll›), olarak bulundu (tabloda verilmemifltir). Kronik hastal›klar aç›s›ndan de¤erlendirildi¤inde; herhangi bir hastal›k tan›mlamayan yafll› oran› %11.4 iken, %58.7’lik oran› ile kardiyovasküler sistem hastal›klar› ilk s›ray› almaktad›r. Bunu kas-iskelet sistemi (%35.4) ve endokrin sisteme ait hastal›klar (%20.5) izlemektedir. Çal›flman›n yap›ld›¤› tarihte yafll›lar›n %81.4’ü ilaç kullanmaktad›r. ‹laç kullananlar›n, kulland›klar› ilaç ortalamas› 3.3 (±1.4) ve ortancas› 3’tür (minimum 1-maksimum 8) (Tablo 3). Tablo 4’te yafll›lar›n günlük eylemlerinin yap›labilirlik oranlar› görülmektedir. Buna göre yafll›lar›n en kolayl›kla yapt›klar› eylemlerin bafl›nda yemek yeme (%87.7), tuvalete gitme ve kullanma (%79.4) ile banyo yapma (%70.0) gelirken; yafll›lar›n %22.9’u flehir d›fl›na yolculuk yapmay›, %22.9’u yemek yapmay›, %19.0’› günlük ev iflleri yapmay› mümkün görmemektedir. TARTIfiMA 5 no’lu aile hekimine kay›tl› nüfus içinde, 65 yafl ve üzeri nüfus oran› %7.9’dur. 2009 adrese dayal› nüfus kay›t sistemi (ADNKS) verilerine göre Burdur il genelinde bu oran %12.4 iken, merkez ilçede %10.2’ye düflmektedir (5). Aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusun daha düflük düzeyde olmas›n›n olas› nedeni, aile hekiminin nüfus tabanl› hizmet sunmas›d›r. Çünkü nüfus tabanl› hizmette, gerek aile hekimi gerekse hizmet kullan›c›lar› aç›s›ndan tercih söz konusudur. Akad Geriatri 2011; 3: 88-94 Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O. Bir Aile Hekimine Kay›tl› 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa¤l›k Hizmet Kullan›m›, Kronik Hastal›k S›kl›¤› ve Ba¤›ml›l›k Durumu Tablo 1. Altm›fl befl yafl ve üzeri nüfusta sosyodemografik ve sosyoekonomik özellikler (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010) Tablo 2. Altm›fl befl yafl üzeri nüfusta sa¤l›k hizmet kullan›m› (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010) Sa¤l›k hizmet kullan›m› Sosyodemografik ve Sosyoekonomik özellikler Say› %* Aile hekimi 130 51.4 Devlet hastanesi 120 47.4 3 1.2 Say› (n= 253) %* Kad›n 138 54.5 Erkek 115 45.5 Di¤er (üniversite, özel hastane vb.) Cinsiyet Yafl En çok yararland›¤› sa¤l›k kurumu (n= 253) En çok yararland›¤› sa¤l›k kurumuna uzakl›¤› (n= 253) 65-69 66 26.1 70-74 74 29.2 Yak›n 162 64.0 75-79 70 27.7 Uzak 85 33.6 80 ve üzeri 43 17.0 Çok uzak 6 2.4 Okuryazar de¤il 79 31.6 Okuryazar 49 19.0 ‹lkokul mezunu 109 43.1 Evet 88 34.8 Ortaokul ve üzeri 16 6.3 Hay›r 165 65.2 Yaln›z yafl›yor 45 17.8 Efliyle yafl›yor 176 69.6 Aile hekimi 38 43.1 Efli ve çocuklar›yla yafl›yor 28 11.1 Devlet hastanesi 44 50.0 Di¤er (akraba, belediye huzurevi vb.) 4 1.6 Di¤er (üniversite, özel, difl merkezi) 6 6.9 Kendine ait emekli maafl› 117 46.2 Yatarak tedavi 7 8.0 Eflinin maafl› 66 26.1 Ayaktan tedavi 81 92.0 Eflinden kalan maafl 31 12.3 Yafll›l›k ayl›¤› ve çocuklar› 19 7.5 Evet 2 2.3 Çocuklar› 14 5.5 Hay›r 86 97.7 ‹rat sahibi 6 2.4 Evet 35 13.8 120 47.4 Hay›r 218 86.2 Eflinin üzerine 61 24.1 Efliyle ortak 17 6.7 Çocu¤una ait 35 13.8 Kira 10 4.0 Di¤er (akraba, belediye huzurevi vb.) 10 4.0 E¤itim Birlikte yaflad›¤› kifli Gelir kayna¤› Sa¤l›k güvencesi Yok 3 1.2 Yeflil kart 15 5.9 SSK 105 41.5 BA⁄-KUR 93 36.8 Emekli sand›¤› 37 14.6 * Sütun yüzdesi. Akad Geriatri 2011; 3: 88-94 Son 15 günde yararland›¤› sa¤l›k kurumu (n= 88) Tedavi flekli (n= 88) Evin mülkiyeti Kendisine ait Son 15 gün içinde herhangi bir sa¤l›k kurumundan yararlanma (n= 253) Cepten para harcama (n= 88) Aile hekimince evde ziyaret (n= 253) * Sütun yüzdesi. Aile hekimine ba¤l› 65 yafl ve üzeri nüfusta kad›n yafll› oran› (%54.5), erkek nüfusa göre daha yüksek düzeydedir. 2009 ADNKS Burdur merkez ilçe verilerinde ise kad›n yafll› oran› %56.6’d›r (5). Yafll› nüfusa yönelik farkl› illerde yap›lan saha çal›flmalar›nda benzer sonuçlar elde edilmifltir. Bu çal›flmalarda kad›n nüfus oran› %51.1-60.0 aras›nda de¤iflmektedir (6-10). 2009 y›l›nda do¤ufltan beklenen yaflam süresinin kad›nlarda 76.1, erkeklerde 71.5 oldu¤u düflünüldü¤ünde, kad›n 91 Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O. Health Service Usage, Chronic Illness Frequency and Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician nüfusun daha yüksek oranda olmas› da beklenen bir durumdur (5). Tablo 3. Altm›fl befl yafl üzeri nüfusta beyana göre kronik hastal›k durumu (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010) Kronik hastal›k ve ilaç kullan›m› Say› (n= 253) Çal›flmada okuryazar olmayan yafll› nüfus oran› (%31.6), 2009 y›l› ADNKS Burdur merkez ilçe verileri (%31.4) ile yaklafl›k olarak ayn› orandad›r (5). Yap›lan farkl› saha çal›flmalar›nda, benzer ve farkl› sonuçlar elde edilmifltir. Sa¤l›k oca¤› bölgesi düzeyinde yap›lan saha çal›flmalar›nda okuryazar olmayanlar›n oranlar› %14.7-64.3 aras›nda de¤iflmektedir (6-12). Yafll›larda okuryazar olmayan nüfusun yüksek düzeyde olmas›n›n temel nedeninin, bu yafll›lar›n do¤umunun 1930’lu y›llara denk gelmesi ve bu y›llarda e¤itim kurumlar›na ulafl›mdaki yetersizliklerden kaynakland›¤› düflünülmektedir. Di¤er yandan bu çal›flma ile di¤er saha çal›flmalar›n›n kendi içindeki oransal farkl›l›klar›n olas› nedeni olarak; 1980 y›l› sonras› bafllayan e¤itim seferberli¤inden yararlanma düzeyleri ve ayn› y›llarda bafllayan k›rdan kente göç gösterilebilir. %* Kronik hastal›k** Yok 29 11.4 Kardiyovasküler sistem hastal›klar› 149 58.7 Kas-iskelet sistemi hastal›klar› 47 35.4 Endokrin sistem hastal›klar› 52 20.5 Solunum sistemi hastal›klar› 43 16.9 Nörolojik hastal›klar 30 11.8 Üriner sistem hastal›klar› 25 9.8 Gastrointestinal sistem hastal›klar› 22 8.7 Göz ve kulak hastal›klar› 21 8.3 Psikiyatrik hastal›klar 18 7.1 Tan› konulmufl malignite 4 1.6 Di¤er hastal›klar 4 1.6 ‹laç kullanmayan 47 18.6 Bir ilaç 28 11.1 ‹ki ilaç 41 16.2 Üç ilaç 35 13.8 Dört ilaç 35 13.8 Befl ilaç ve üzeri 67 26.5 Sürekli ilaç kullanma durumu Aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusun yafl ortalamas› 74.1’dir. Farkl› illerde ve farkl› zamanlarda yap›lan saha çal›flmalar›nda yafll›lar›n yafl ortalamas› 70.2-70.6 aras›nda de¤iflmekte olup, bu çal›flmadaki yafll›lara göre daha düflük düzeyde kalmaktad›r (6,10,13). Bu farkl›l›¤›n olas› nedeni, aile hekimine kay›tl› nüfusta 80 yafl ve üzeri nüfusun daha yüksek düzeyde olmas›d›r. Nitekim bu çal›flmada 80 yafl ve üzeri nüfus %17.0 (2009 ADNKS y›l› Burdur merkez ilçe verilerinde ise bu oran› * Sütun yüzdesi. ** Yüzdeler birden fazla yan›t üzerinden al›nm›flt›r. Tablo 4. Yafll›larda ba¤›ml›l›k durumu (Burdur 5 no’lu Aile Hekimi, 2010) Aktivite Yata¤a yatma-kalkma Kolay Say› %* 160 63.2 Giyinme-soyunma 171 Yemek yeme Tuvalete gitme ve kullanma Zor Yard›mla Say› %* 7 2.8 Mümkün de¤il Say› %* 3 1.2 Say› 83 %* 32.8 67.6 61 24.1 19 7.5 2 0.8 222 87.7 28 11.1 1 0.4 2 0.8 201 79.4 44 17.4 5 2.0 3 1.2 Banyo yapma 177 70.0 41 16.2 31 12.3 4 1.6 Al›flverifl yapma 101 39.9 32 12.6 73 28.9 47 18.6 Yemek yapma 106 41.9 67 26.5 22 8.7 58 22.9 Günlük ev iflleri yapma 90 35.6 73 28.9 42 16.6 48 19.0 Ev d›fl› ifller yapma (banka, fatura vb. iflleri) 90 35.6 22 8.7 95 37.5 46 18.2 fiehir d›fl›na yolculuk yapma 85 33.6 23 9.1 87 34.4 58 22.9 * Sat›r yüzdesi. 92 Akad Geriatri 2011; 3: 88-94 Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O. Bir Aile Hekimine Kay›tl› 65 Yafl ve Üzeri Nüfusta Sa¤l›k Hizmet Kullan›m›, Kronik Hastal›k S›kl›¤› ve Ba¤›ml›l›k Durumu %19.2’dir) olarak bulunmuflken, ayn› çal›flmalar›nda 80 yafl ve üzeri nüfus oranlar› %3.5-7.0 aras›nda de¤iflmektedir (6,10,13). Aile hekimine kay›tl› yafll›lar›n %17.0’› yaln›z yaflamaktad›r. Eskiflehir’de yap›lan bir saha çal›flmas›nda yafll›lar›n %26.0’›, ‹zmir Balçova Sa¤l›k Oca¤› Bölgesinde yap›lan bir çal›flmada ise %21.0’› yaln›z yaflamaktad›r (6,11). Yaln›z yaflayan yafll› oran›n›n daha düflük düzeyde olmas›n›n olas› nedeni, geleneksel genifl aile örüntülerinin Burdur’da halen etkin olmas›ndan kaynaklanabilir. Çal›flmada, yafll›lar eflleriyle birlikte de¤erlendirildi¤inde %84.9 yafll›n›n maafl geliri vard›r. Kirada oturan yafll› oran› ise %4.0’d›r. Diker ve Ayranc›’n›n yapt›¤› çal›flmada da benzer bulgular elde edilmifltir. Diker’in yapt›¤› çal›flmada yafll›lar›n %71.2’sinin maafl geliri vard›r. Ayranc›’n›n yapt›¤› çal›flmada ise yafll›lar›n %8.0’› kirada oturmaktad›r (6,7). Gelir durumu her ne kadar ülke düzeyinde ve il içi farkl›l›k gösterse de, bu çal›flmada yafll›lar›n ekonomik olarak iyi bir konumda olduklar› söylenebilir. Çal›flmadaki yafll›larda sa¤l›k güvencesi olmayanlar›n oran› %1.2’dir. ‹zmir Balçova, Kocaeli Körfez ve Yüzbafl›lar ile Ankara Gülveren Sa¤l›k Oca¤› Bölgesinde yaflayan yafll›larla yap›lan çal›flmada sa¤l›k güvencesi olmayan yafll›lar›n oran› s›ras›yla %4.0, %7.6 ve %17.6’d›r (7,8,11). Çal›flmada sa¤l›k güvencesi olmayanlar›n oran›n›n düflük olmas›n›n, Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli olanlar›n (SSK, BA⁄-KUR, Emekli Sand›¤›) yüksek düzeyde olmas›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Aile hekimine kay›tl› yafll›lar›n %34.8’i son 15 gün içinde, sa¤l›k sorunu nedeniyle herhangi bir sa¤l›k kurumuna baflvurduklar›n› belirtmifllerdir. Özcebe ve arkadafllar›n›n Gülveren Sa¤l›k Oca¤› Bölgesinde yapt›¤› çal›flmada son ay içinde sa¤l›k kurumuna baflvuran yafll› oran› %17.9 olarak bulunmufltur (8). Çal›flmam›zda sa¤l›k kurumuna baflvuru oran›n›n daha fazla olmas›n›n, sa¤l›k hizmetlerine ulafl›labilirli¤in art›fl›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Bu durumu sa¤l›k güvencesi olmayanlar›n oran›n›n (%1.2) çok düflük olmas› da desteklemektedir. Çal›flmada son 15 gün içinde sa¤l›k kurumuna baflvuran yafll›lar›n %43.1’i aile hekiminden yararlanm›flt›r. Her ne kadar sa¤l›k kurumuna baflvurular mevsim- Akad Geriatri 2011; 3: 88-94 sel özellik gösterse de, Özcebe ve arkadafllar›n›n yapt›¤› çal›flmada, son hastaland›¤›nda sa¤l›k kurumuna baflvuranlar›n %17.0’› sa¤l›k oca¤›ndan yararlanm›flt›r (8). Çal›flmada aile hekiminden yararlanma oran›n›n fazla olmas›n›n iki nedeni oldu¤u düflünülmektedir; birincisi sa¤l›k kurumlar›n›n tek çat› alt›nda toplanmas›, ikincisi ise kiflilerin birinci basamak sa¤l›k hizmetlerini kay›tl› oldu¤u aile hekiminden alma zorunlulu¤unun getirilmesidir. 5 no’lu aile hekimi yafll›lar›n ancak %13.8’ini evde ziyaret etmifltir. Aile hekimli¤i uygulamas›nda ev ziyaretleri önemli bir yer tutmas›na ra¤men yafll›lar›n evde ziyaretleri oldukça düflük düzeydedir. Gözüm’ün Erzurum il merkezindeki sa¤l›k ocaklar›nda çal›flan sa¤l›k personeli ile yapt›¤› çal›flmada, sa¤l›k çal›flanlar›n›n %53.8’i kronik hastal›¤› olan yafll›lar› izlemenin birinci basama¤›n görevi oldu¤unu ifade ederken, yafll› izlemi yapt›klar›n› söyleyenlerin oran› ise %50.8 olarak bulunmufltur. Bu durum sa¤l›kta dönüflüm program› öncesi yeterli düzeyde yap›lmayan kronik hastal›k izleminin, dönüflüm sonras› dönemde de devam etti¤ini göstermektedir (14). Yafll›lar›n %88.6’s› bir veya daha fazla say›da kronik hastal›¤› oldu¤unu beyan etmifltir. Beyan edilen hastal›klar içinde ise ilk üç s›ray› kardiyovasküler, kas-iskelet ve endokrin sistem hastal›klar› almaktad›r. Sa¤l›k oca¤› bölgelerinde yap›lan çal›flmalarda beyana göre kronik hastal›k s›kl›¤› %66.5-83.8 aras›nda de¤iflmektedir (6,9,12-15). 5 no’lu aile hekimine kay›tl› yafll› nüfusta kronik hastal›k s›kl›¤›n›n daha yüksek düzeyde olmas›n›n, 80 yafl ve üzeri nüfusun daha fazla olmas›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Di¤er yandan oransal olarak farkl›l›klar olsa da, Diker, Bilir ve Kesio¤lu’nun yapt›¤› çal›flmalarda da kardiyovasküler sistem, kas-iskelet sistemi ve endokrin sistem hastal›klar› ilk üç s›ray› almaktad›r (7,10,12). 5 no’lu aile hekimine ba¤l› yafll›larda ilaç kullanma oran› %81.4 ve ilaç kullanan yafll›lar›n kulland›¤› ortalama ilaç 3.3 olarak bulundu. Burdur Huzurevinde yap›lan bir çal›flmada ise ilaç kullanan yafll› oran› %83.9 ve kullan›lan ilaç ortalamas› 3.5 olarak bulunmufltur (15). Ak›c› ve arkadafllar›n›n ‹stanbul Ümraniye E¤itim Araflt›rma Sa¤l›k Grup Baflkanl›¤›na ba¤l› sa¤l›k ocaklar›nda yapt›klar› çal›flma bulgular›m›z› destekler niteliktedir. Ak›c› ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmada, reçete bafl›na düflen ilaç ortalamas› 3.6 olarak bulun- 93 Çatak B, Sütlü S, K›l›nç AS, Sar›o¤lu O. Health Service Usage, Chronic Illness Frequency and Dependency of a Population Aged 65 and Over Registered to a Family Physician mufltur (16). Çal›flmada gerek 80 yafl ve üzeri nüfus oran›n›n fazla olmas› gerekse kronik hastal›k s›kl›¤›n›n yüksek olmas›ndan dolay› kullan›lan ilaç ortalamas›n›n da fazla olmas› beklenen bir bulgudur. 4. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2009) Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›, 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Sa¤l›k Bakanl›¤› Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Genel Müdürlü¤ü, Baflbakanl›k Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflarl›¤› ve TÜB‹TAK, Ankara, Türkiye. Çal›flmada yafll›lar›n günlük yaflam aktivitelerinden yapmay› mümkün görmedikleri eylemlerin bafl›nda yap›lmas› uzun zaman alan ifller (flehir d›fl›na yolculuk, yemek yapmak, günlük ev iflleri, al›flverifl yapmak ve banka, fatura vb. gibi ifllemleri yapmak) gelmektedir (Tablo 4). Oransal farkl›l›klar olmas›na ra¤men Dudak, Günay ve Kesio¤lu’nun yapt›¤› saha çal›flmalar›nda da benzer bulgular elde edilmifltir (12,17,18). Yaflla birlikte artan kronik hastal›klar ve fizyolojik yetersizlikler, yafll›lar›n uzun zaman gerektiren iflleri yapmakta yetersiz kalmas›n›n olas› nedenleridir. 5. Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K). Eriflim Tarihi: 08.07.2010. Available from: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul 6. Ayranc› Ü, Köflgero¤lu N, Yenilmez Ç, Aksoy F. Eskiflehir’de yafll›lar›n sosyoekonomik özellikleri ve sa¤l›k durumu. Sted 2005; 14: 113-9. 7. Diker J. Körfez 6 Nolu Sa¤l›k Oca¤› ile Yüzbafl›lar Sa¤l›k Oca¤› bölgelerinde 65 yafl üzerindeki kiflilerde kronik hastal›klar ve ilaç kullan›m›. Geriatri 2008; 3: 91-7. 8. Özcebe H, Sönmez R, Atasoy A, Dede Ö, Demir A, Fak›o¤lu E ve ark. Ankara Gülveren Sa¤l›k Oca¤› Bölgesi Anadolu Mahallesinde 65 yafl ve üzeri nüfusun sa¤l›k hizmeti kullan›m›n›n de¤erlendirilmesi. Geriatri 2003; 6: 22-6. 9. Öztürk A, Naçar M, Aslan A, Gün ‹, Çetinkaya F. Kayseri sa¤l›k grup bölgesinde yafll›lar›n sa¤l›k hizmetlerinden yararlanma durumu. Geriatri 2002; 5: 138-43. Sonuç olarak; aile hekiminin yönetmelik ile belirlenmifl di¤er görevleri de düflünüldü¤ünde yafll› sa¤l›¤› hizmetlerinin aile hekiminin ifl yükünü gittikçe art›raca¤› bir gerçektir. Bu ba¤lamda, 65 yafl ve üzeri nüfusa daha sistematik bir sa¤l›k hizmeti sunabilmek için, aile hekimince “yafll› izlem kart›” oluflturulmal›d›r. Bu kart yafll›n›n yafl›, ekonomik durumu, sahip oldu¤u hastal›k veya özür durumu, sa¤l›k kurumuna uzakl›¤›, ba¤›ml›l›k durumu ve bak›m›na yard›m eden kiflinin olup olmad›¤› gibi parametreleri içermelidir. Bu parametrelere göre yafll›lar öncelik s›ras›na konulmal› ve hangi s›kl›kta takip edilmesi gerekti¤ine karar verilmelidir. Böylece aile hekimi zaman›n› daha etkili kullanacak ve en çok ihtiyac› olan yafll›ya da en fazla sa¤l›k hizmeti sunacakt›r. Çal›flmada ba¤›ml›l›k oranlar›ndaki yükseklikler düflünüldü¤ünde, yafll›lara verilen hizmet sadece sa¤l›k hizmetlerini de¤il, “sosyal bak›m” hizmetlerini de içermelidir. Sosyal bak›m, Toplum Sa¤l›¤› Merkezi bünyesinde kurulacak bir birim ile Sosyal Hizmetler Müdürlü¤ü ve belediyeler taraf›ndan planlanmal› ve bu kurumlarda geriatri konusunda profesyonel e¤itim alm›fl personel taraf›ndan verilmelidir. KAYNAKLAR 1. Güleç M, Tekbafl ÖF. Sa¤l›k perspektifinde yafll›l›k. Türkiye Klinikleri T›p Bilimleri 1997; 17: 369-78. 2. Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K). Eriflim Tarihi: 08.07.2010. Available from: http://www.tuik.gov.tr/Gosterge.do?id=3712 &sayfa=giris&metod=IlgiliGosterge 3. Aile Hekimli¤i Uygulama Yönetmeli¤i. Resmi Gazete. Say› 27591. Tarih 25 May›s 2010 Sal›. 94 10. Bilir N, Aslan D, Güngör N, A¤aç M, S›dd›qui Z, Uluç F ve ark. Ankara’da Alt›nda¤ Sa¤l›k Oca¤› Bölgesi Sakarya Mahallesinde yaflayan 65 yafl üzeri kiflilerin baz› sa¤l›k ve sosyal durumlar›n›n saptanmas›. Geriatri 2002; 5: 97-102. 11. Ulusel B, Soyer A, Uçku R. Toplum içinde yaflayan yafll›larda günlük yaflam etkinliklerinde ba¤›ml›l›k düzeyi ve etkileyen risk etmenleri. Geriatri 2004; 7: 199-205. 12. Kesio¤lu P, Bilgiç N, P›çakç›efe M, Uçku R. ‹zmir Çamdibi-1 Nolu Sa¤l›k Oca¤› bölgesi yafll›lar›nda yetersizlik ve kronik hastal›k prevalans›. Geriatri 2003; 6: 27-30. 13. Kaya M, Aslan D, Acar Vaizo¤lu S, Doruk C, Dokur U, Biçici V ve ark. Ankara Keçiören mahallesine ba¤l› bir mahallede yaflayan 65 yafl ve üzeri bireylerin yaflam kalitesi özellikleri ve etkileyen faktörler. Geriatri 2008; 11: 12-7. 14. Gözüm S, Tan M. Birinci basamakta çal›flan sa¤l›k personelinin yafll› bak›m›na iliflkin bilgi görüfl ve uygulamalar›. Geriatri 2003; 6: 14-21. 15. Özbek S, Kaya E, Tekin A, Do¤an fi. Yafll›larda tedaviye uyum. Geriatri 2006; 9: 177-81. 16. Ak›c› A, Kalaça S, U¤urlu ÜM, Çal› fi, Oktay fi. Pratisyen hekimlerin yafll›larda ak›lc› ilaç kullan›m al›flkanl›klar›n›n de¤erlendirilmesi. Geriatri 2001; 4: 100-5. 17. Günay O, Gün ‹, Öztürk A, Çetinkaya F, Nacar M. The effects of various factors on poor self-rated health among the older people in Kayseri, Turkey. Geriatri 2005; 8: 10-2. 18. Dudak AH, Çak›l E, Aykut M, Çetinkaya F, Günay O, Öztürk Y. Kayseri il merkezindeki yafll›lar›n mediko-sosyal sorunlar› ve yaflam memnuniyetlerini etkileyen faktörler. Geriatri 2006; 9: 202-12. Akad Geriatri 2011; 3: 88-94