gözlem - Nitel Araştırma Yöntemleri
Transkript
gözlem - Nitel Araştırma Yöntemleri
19.04.2011 Dersin İçeriği ve Akış NİTEL ARAŞTIRMADA VERİ TOPLAMA ARAÇLARI-II 1. Gözlem 2. Gözlem Türleri GÖZLEM 3. Gözlem Formu 4. Sonuç 1 Dr. M. SÖZBİLİR 2 Dr. M. SÖZBİLİR Neden Gözlem? Neden Gözlem? Bireylerin yaptıkları ile söyledikleri arasında herhangi bir farklılık var mıdır? İnsan davranışlarını doğru bir şekilde anlayabilmek için doğal ortamı içinde gözlenmelidir. Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir veri toplama aracıdır. 3 Dr. M. SÖZBİLİR 4 Dr. M. SÖZBİLİR Gözlem? Nicel ve Nitel Gözlem Belli bir kimse, yer, olay, nesne, durum ve şarta ait bilgi toplamak için belirli hedeflere yöneltilmiş bir bakış ve dinleyiştir. Belirli davranışların sayılması ve bunlardan yola çıkarak davranışları tanımlama ve açıklama işi nicel gözlemdir. Nitel gözlem ise sayısal veri üretmekten çok, araştırmaya konu olan olay, olgu ve duruma ilişkin derinlemesine ve ayrıntılı açıklamalar ve tanımlamalar yapmadır. 5 Dr. M. SÖZBİLİR 6 Dr. M. SÖZBİLİR 1 19.04.2011 Gözlemin Güçlü Yönleri Gözlemin Araştırmaya Katkıları Gözlem doğrudan doğruya olayın görgü tanığından, kaynağından elde edilen kanıtların resmini çizer. Araştırmaya konu olan olay, olgu ve duruma ilişkin derinlemesine ve ayrıntılı açıklamalar ve tanımlamalar yapmayı sağlar. • Sözel olmayan davranış • Doğal çevre • Uzun süreli analiz 7 Dr. M. SÖZBİLİR 8 Dr. M. SÖZBİLİR Gözlem Türleri Gözlemin Zayıf Yönleri Araştırmacı tarafından ortama ilişkin geliştirilen yapı Kontrolün olmaması Sayısallaştırma güçlüğü Örneklem küçüklüğü Alana giriş güçlüğü Uzun süre, para ve iyi yetişmiş gözlemcileri gerektirmesi Gizliliğin ortadan kalkması Doğal Ortam (Alan Çalışması) Yapay Ortam (Laboratuvar Çalışması) Yapılandırılmamış Tür 1 Yapılandırılmamış Alan Çalışması (araştırmacı katılımcı - participant) Tür 3 Yapılandırılmamış Laboratuvar Çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci - nonparticipant) Yapılandırılmış Tür 2 Yapılandırılmış Alan Çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemcinonparticipant) Tür 4 Yapılandırılmış Laboratuvar Çalışması (araştırmacı katılımcı participant) 9 Dr. M. SÖZBİLİR Tür 1: Yapılandırılmamış Alan Çalışması Tür 2: Yapılandırılmış Alan Çalışması Bu tür zaman zaman yarı-yapılandırılmış çalışmalar olarak da adlandırılır. Davranışın gerçekleştiği doğal ortamlarda yapılır ve araştırmacının katıldığı katılımlı gözlemle yapılır. Bu tür çalışmalar, yapılandırılmamış alan çalışmaları yoluyla elde edilen sonuçları doğal ortamlarda test etme amacına hizmet edebilir. Araştırmacı burada kültürün bir parçası olmaya çalışır. Bu türün en önemli sorunu, araştırmacıya ortam üzerinde tam bir kontrol vermemesidir. 11 Dr. M. SÖZBİLİR Ortamın Kendisiyle İlgili Yapı 12 Dr. M. SÖZBİLİR 2 19.04.2011 Tür 3: Yapılandırılmış Laboratuar Gözlemi Tür 3: Yapılandırılmamış Laboratuar Çalışmaları Bu tür çalışma yapay veya laboratuar gibi bir ortamda gerçekleştirilir. Denek veya denekler bu yapay ortamda tamamen kendi hallerine terk edilirler. Tamamen yapılandırılmış çalışmalar kontrollü laboratuar ortamlarında yapılır. Bir anlamada, anket gibi bir veri toplama aracının gözleme uyarlanmış halidir. 13 Dr. M. SÖZBİLİR 14 Dr. M. SÖZBİLİR Gözlem Türleri (Farklı bir sınıflama) Katılımcı Olmayan (non-participant) Gözlemde, gözlemci ve gözlenen olmak üzere iki taraf vardır. Araştırmacının sadece gözlemci olduğu, kimliğinin ve araştırma konusunun açıkça belli olduğu bir gözlemdir. Gözlemin iki ana çeşidi vardır: I. II. Katılımcı olmayan (non-participant) Katılımcı Gözlem (participant) 15 Dr. M. SÖZBİLİR 16 Dr. M. SÖZBİLİR Katılımcı Olmayan Gözlemin Avantajları • • • • • Katılımcı Olmayan Gözlemin Dezavantajları Doğrudan veri kaynağı Sistemli ve kesin Etkili Önceden hazırlanmış veri Güvenilirlik • • • • Neden aramaz, davranışla ilgilenir Basitleştirir İçeriksel bilgileri kaçırır Ortamın doğallığı gözlemcinin bilinmesinden dolayı bozulabilir 17 Dr. M. SÖZBİLİR 18 Dr. M. SÖZBİLİR 3 19.04.2011 Katılımcı Gözlem (paticipant) Katılımcı Gözlemin Avantajları Lacey’e göre katılımcı gözlem, alan çalışmacısının yeni dünyayı anlamak ve içinde yaşamayı öğrendiği, duygusal ve düşsel deneyime insanın transferidir. • Temel araçlar, donanımların kendi olması. • Diğer metotlara göre doğal duruma uygunluğu • Derinlemesine bilgi sağlar • Ekolojik geçerlilik • Bütüncül Gözlemci, gözlenenlerle birlikte olup, onlardan biri gibi davranır, gözlemci olduğu da bilinmez. Araştırılan kişilerle yüz yüze bir ilişkiye girmesi, gözlemcinin gözlenen durumun bir parçası olmasıdır. 19 Dr. M. SÖZBİLİR 20 Dr. M. SÖZBİLİR Katılımcı Gözlemin Dezavantajları • • • • • • Gözlem Formunun Hazırlanması Ortama giriş Bağlılık, söz Tehlikeli Güvenilirlik şüpheye açıktır Verilerin yorumlanması Etik problem Gözleme başlamadan önce, neyin hangi kapsamda gözleneceğinin açık bir biçimde ortaya konması ve görüşmecinin nasıl yönlendirileceği belirtilmelidir. 21 Dr. M. SÖZBİLİR 22 Dr. M. SÖZBİLİR Gözlem formu hazırlanırken dikkate alınması gerekenler: 1. Gözlenecek olgunun çok yönlü olarak gözlenmesine olanak verecek biçimde gözlem boyutlarını belirleme 2. Fiziksel ortamın tanımlanması 3. Ortamın sosyal boyutunun gözlenmesi 4. Ortamda oluşan etkinliklerin gözlenmesi 5. Ortamda oluşan dilin gözlenmesi Gözlem Formları I. Yapılandırılmış gözlem formları II. Yarı – yapılandırılmış gözlem formları III. Yapılandırılmamış gözlem formları 23 Dr. M. SÖZBİLİR 24 Dr. M. SÖZBİLİR 4 19.04.2011 Yapılandırılmış Gözlem Formları Yarı–yapılandırılmış gözlem formları Bu formda, gözlenen olayla ilgili her şey yer alır. Bu form, yapılandırılmışla yapılandırılmamışın arasındadır. Zaman aralıkları ile vuku bulunan etkinlikler bir forma yerleştirilir ve ne kadar sıklıkla veya hangisi kullanılıyorsa form üzerinde işaretlerle veya sayılarla belirtilir. Yapılandırılmıştaki gibi bir form oluşturulur. Ama bu formda açıklamalar veya yorumlar diye ekleme yapılır. Yapılan olayların, sıklığı veya ne olduğunun yanı sıra, gözlemcinin gözlemlerini de içerir. 25 Dr. M. SÖZBİLİR 26 Dr. M. SÖZBİLİR Gözlem Bulgularının Görüşme İle Desteklenmesi Yapılandırılmamış gözlem formları Gözlemcinin, gözlediklerini düz yazıyla not etmesidir. Gözlenen olay ayrıntılı olarak yazılmaya çalışılır. Gözlem ve görüşmenin birlikte kullanılması elde edilen verilerin birden fazla yöntemle teyit edilmesini sağlar. Görüşme ile elde edilen verilerde olabilecek bazı abartmalar gözlem ile saptanabilir. Gözlemle elde edilebilecek verilere perspektif kazandırmak amacıyla görüşmeler yapılabilir. 27 Dr. M. SÖZBİLİR 28 Dr. M. SÖZBİLİR Sonuç Olarak… Verilerin Kaydedilmesi Gözlemde elde edilen veriler kaydedilmelidir. Bu kayıtlar, gözlem kılavuzu üzerinde anında alınacak notlar, gözlemden hemen sonra alınan belleğe dayalı notlar ve fiziki kayıt araçları (ses, görüntü, fotoğraf vb) ile tutulabilir. Hangi tür gözlem yapılırsa yapılsın, gözlemci mümkün olduğunca objektif bir şekilde kayıt etmeli ve topladığı verileri objektif olarak yorumlamalıdır… 29 Dr. M. SÖZBİLİR 30 Dr. M. SÖZBİLİR 5