Do[u Anddolu`nun Bazr Ycirelerindeki Bombinae (Hymenoprera
Transkript
Do[u Anddolu`nun Bazr Ycirelerindeki Bombinae (Hymenoprera
ATATURKUNivrnslresl YAYINLARINo.: 62I Ziraa,t Fak{iltesi Yayrnlan No.: 287 Aragtrrmaler Sorisi No.: 188 # Do[u Anddolu'nunBazr YcirelerindekiBombinae (Hymenoprera: Apoidea,Bombidae)Ttirleri Uzerinde Taksonomikve Bazr Biyoloiik Qahgmalar Doq. Dr. Hikmet OZfOf Atatiirk UniversitesiZiraat Faki.iltesi Bitki Koruma Bciliimti 4-4 Atattirk Universitesi Basrmevi- ERZURUM. 1983 6Ns0z Ukemizde Entomoloji dahndaki gahgmalar, son yrllarda dikkati Cekecek kadar geligmcgdstermigtir.Ozcllikle, zararh bdcekler iizerindeki gahgmalar olilgili aragfirmalar;bunlann tamdukga yaygrndlr. Buna kargrn,yararh bOcelclerle rnl ve bu.b6ceklerdenhangi alanlarda,nasrlyaraflanrlacafrgibi hususlararzu edilen diizeyegrkanlamamrytrr.Uzun ydlardan beri tilkemizin defigik yrirelerindeya-prlan arrcilrk, sadecebal ve balmumuelde etme amacmln ilerisine gdttiriilememigtir. Halbuki, batft aragtrmacilar, balarrlarmtn bitkilerde tozlagmayapmak suretiyle insanlarasa$ddrklarr yarann, verdikleri bal ve mum delerinin 20 kafidaha fada olduSunu ortaya koymuglardrr. DiSer taraftan, yeryiiziinde 20 000 kadar yabanan ttiriiniin oldulu saptanmtgve birgok bitkilerin tozlagmasrnlda sadece belirli,yabanarrtiirlerinin yaptrfr tesbit edilmigtir. Bu konudaki aragUrmalardaha da ileri g6ttiriilerek bazr yabanarrlar,,yapayyuvalarda veya kovanlarda yetigtirilcrck birqok bitkilerin tozlagmasrndakullanilmaya baglanmryfir. Ulkemizde gegitli iklimlerin hiiktim siirmesi ve topografyanrn gok defigiklik gdstermesi,bitki florasrnrn zengin olmasmt sa$la&$ gibi, bunlartn gigekleri ile bir nevi ortak ya$amsiirdiiren art tiirlerinin de gok fazla olmasmanedenolmugtrr. Ozellikle, DoEu Anadolu'da tanmsal ilAglarrn az kullanrlmg olmasr adeta bu yiircyi, bu bticcklerin dolal parkr haline getirmigtir. 1965yrhndan buyana, yulat tarafindan siirdtiriilen gahgmalarlade[igik familyalara Sren birgok yabanan tiirleri tesbiredilmigtir. Bu gahgmadada; iri yaprh t0rleri igerenvo yabani bitkiler yanrnda birgok kiiltiir bitkilerinin tozlagmasmda da dnemli olan Bombinae@ambul Arrlarr) tiirleri ele almmrgtrr.Bunlartn teghisinde Onemli olan taksonomik 6zelikler-belirtilmig, yayilma alanlan saptanmry, ayaret ettikleri bitkiler tesbit cdilmig, yapay kovanlardayetigtirilebilecekdurumda olanlara definiLnigtir. Bu gahgmanrnBombinaeile ilgili aragttrmalartdaha ileri gdtiirecek olanlara bir basamak tegkil etnesi iimit edilir. HikmerOznBn i C i N D E K i L E R Sayfa cinig LITERATUR Ozert .:....... 3 Bombinae'ninTaxonomikYdndenOnemli Olan Bazr Morfolojik Ozellikleri ....... 4 MATERYAL VE METOD 6 BULGULAR 8 Do$u Anadolu B6lgesiBombinaeCinsTeghisAnahtarr 9 Cins Megabombus Dalla Torre 1880 ... t0 Dofu Anadolu BrilgesiMegabombusTirTeghisAnahtarr t0 l. Megabombus .(Megabombus)argillaceus(Scop., 1763\ (Megabombus) 2. Megabombus hortorum(L., l76l) ... 16 (Megabombus) 3. Megabombus portschinskyi(Rad., l8S3) 18 4. Megabombus (Thoracobombus) pascuorumrebhinderi(Vogt) 20. 5. Megabombus(Thoracobombus)sylvarum daghestanicus(Rad., 1877) 2r l5 6. M egabombus( Thoracobombus) r uder arius simulatilis(Rad.,I 888) ... 23 7. M egabombus(Thoracobombus) (Rad., 1877) mlokossevl'czl' 24 'Megabombus (Thoracobombus) 8. humilisinsipidus(Rad., 1884)... ... 25 (Thoracobombus) 9. Megabombus zonatus(Sm., lS54) 10. Megabombus(Rhodobombus) armeniacas(Rad., 1877) 26 28 1l . M egabombu s (Rhodobombus) mesomelasalboluteuslVogt.,I 909)... (subterraneobombus) 12. M egabombus persicuseversmanniellusFriese, 19ll .......: 30 13. Megabombus (Subterraneobombus)subterraneus latreillellus (Kirby,1802)....:.. 32 89 unrvuarlf LszQ ?9 AUVI^[WnS 99 ," "' (6S91'r4srno4zsopeg)ruta1ttnnsnqutoqoua&trdly 69 v.Sv>IVNnI^r t9 69 L9 . . . '. . . . . 99 ' " "' ', ". VI6I 'loryro4g snqutoqouaSldlV :swa " (000t 'f1Eo1)snuolqcs4lpuDq snqwoqcnpuary'Z " "' ''ro{S) 'I snqwoq!?Dpuary !^ulluqsodoqs Ot0t srq$aJ.tnJsnqtaoq!?opuaw rsoElesnropsuv n?oc 99 99 . . .. . . :::l:euy "' "' ".." il61 'rro4ilo>1g snqutoqrJopuaw :surJ 'g (Ofgt ''qqcouy) snpaqu (snEuoqocytq$)snqiloqot,Q 't eS snquoqota| (snqwoqoilDx) @ttt'snrcrrqeg) slsuaaotos Vg "'"' IS GO6I'tEoA)snclutmwpotq(snEaoqotrQ)snqwoqo,t,Q'g 6V IgLl'-luntoptd (snEuaqottQ)inqwoqottQ 'g 'V (Eurureg)snumsa&o1n sngaoqot,Q (snEaoqouo1a7,t1) 6V 't (gggt ''rolrri) srynra!(snqtuoqounpry)snqtaoqottQ LV gi "' (OSgt''pBU) snrlsornocsrynp1do1 (snqwoqoqpry) snqwoqot,ta .Z vi W """' """"':"""' (oroi lro{S/ snauypdo snw)wnllar (snqruoqouawryp)) snEaoqot,(4 .1 "' rr?lq?uy s1qSe1 r!1I rsurJsnqwoqotf;'1saE1gg nlop€uv nflo61 tv 08gl 'I'q snqwoqo.t{4:sulJ '-I sq$aUat snqwog '7, 8sfi 'a wnnrry snqwog 'I wLI rr?ttl€uv sgSel r!!I rsurJ snquloglseElggnlop?uv n?o61 0v 8€ 9E 9t "' (Sfgl ''lof'I) snsaol(snEuoqosaoT\ snquoqo&apy.91 gE '(qg$ ''deT) -g1 snmuDpta mqwoqnSa7,y (snqwoqoauDilatqns) .y1 Ottt'se11e4)suotSo{(snqutogoaun,uatqns)sngwoqo*ayy Vt, ?E c i n l $ Bombinae altfamilyasrnaba$h arrlar (Bambul Anlarr), viicutlannrn iri ve renklerinin gcizahcr olmalarrnedeniyle,dolada hemenherkesindikkatini gekerler. Sosyalbir yagamsiirdiirenbu arrlar, birey saylslti,irlerebalh olarak 30-200 arasnda deligenkiiqtik Lelsniler halindeyaqarlar. Bir kolonide; anaarl(kralige) iggianlar ve erkek arilar bulunur (Free and Butler 1968; Alford 1975). - Tiirlere gdreyaz sonuveyasonbahardameydanagelenanaanlar, giftlegtikten sonra toprak igerisin{ekideliklerde,afag kovuklarr ve benzsryerlerdekrglarlar. Yine ttirlere ba$r olarak erken ilkbahardan erken yazakadar de$igen zamanlarda ktglama yerlerini terk eden anaarrlar, gevredekigigeklerdenaldrklan nektar ve pollenlerlebeslenirler.Bu esnadayumurtahklarrgeliqmeye ve ilk yumurtalarolugmaya baglarlar.Bu durumdaki anaarrlar,yuva yaprna yeri aramayakoyulurlar. Buralar; tiirlere gdre terk edilmigfare delikleri, diler birgok delik ve gatlaklar, tag ve duvar dipleri, a[aglardakigatlak ve yarrklar, ot, yaprak ve yosunkiimelerinin aralarrolabilir. Yuva materyalinihazrrladrktansonra anaar\bunun ortasmda bir bogluk yapar ve buraya biriktirdigi pollenlerdenbir kiime olugturur. Pollen yrlrnr igerisineyumortalarrnlkoyar ve iizerini mumla kapatrr. Yumurtalarm agrlmasrile gtkan latva, buradaki pollenlerle beslendifi gibi, zaman zamananaarmln kursa[rndangrkattp larva etrafina yerlegtirdi$inektarr da jer. Yaklagrk l0 gtin igerisindelarva olgunlagr, koza 6rer ve pupa olur. Takriben 10 giin sonra ergin gtkar. Bdylece,yumurtantn konmasrndanergin an grkmcayakadar gegenzaman yaklagrkiiq hafta kadardrr. Ancak, yine de bu zamantiirlere ve gevrekogullar_rna gdre defigir. ilt grkan erginlerintamamr igqiarrlardrr.Bunlar, 2-3 giinliik olunca anaannln ikinci partide koydu$u yumurtadan grkanlarvalhrm beslenmesiile ilgi.Ienirler. 1-2giinliik olunca dabaziarr aruziyegrkarak pollen venektar toplamaya baglarlar. iggiarrlar, yuvaya yeter miktarda grda getirmeyebaglayrnca; anaafl, artrk yuvatlan aynlmaytp yumurtlama ve larvalarrn beslenmesiile meggulolur. Koloni giderek biiyiir. Daha sonra ttirlere gdre deli$en zamanlardaerkeklerve genganaartlar. meydanagelir, Birkag gi.insonra erkek arrlaroyuvayrterk ederler ve tektar yuvaya ddnmezlel. Ceng anaarrlarise yuvada gah;trklarr gibi alaziye de gftatlar ve tekra.ryuvaya dcinerler.Siftlegmeolduktan sonra bunlar bir siire daha kolonide yagarlarveya giftlegmeyitakiben koloniden ayrilarak uygun bir krylamayeri bulur ve ktglamayabaglarlar.Eski anaafl ve ipgiarrlar ise mevbim sonunda ciliirler. Bciylece,bir koloninin cimrti bir yrl siirer (Sladen7912,Plath 1934,Free andButler 1968,Alford 1975). 'rnlSnuruol er{e1rorelsesa>1o5 rlq {?c?[o tctutpre,{utStteltcerurtlfereue.(elsr4eurrrl$4e(eprepuno4 efe,r.ea,n,( fedet' e1,(tceue{eIulruelln>IBpurs€ulSe1zo1 urJe[{llq rzeg 'ece1,(gg'rrlSrtuuelJrlog rofiilTq uol{1tr}o al re1ro,{rr€plnpunlnq urrelrnl 'Srurueqze\ rrelJ"lqeu" la.te$lz 'srurueldes sq$el JRI eA sutc'$nulpJ11eq lJel{{lozo {nuouos{?l rcrpogr,{z urrelunq rJolJnle?urqIuogu?unlnq opuuoloJo f, vegunu(nlop?uy nfloq loF euSrleSng 'rlpzls4suelo {€tuuuFeru,{ec -uuela,{ uupr€lunq tr"{eC 'G,rc1 Eururog).rrprel5nuepr,te,t rJolJnl rur{ rJ€l{np -lnq opJo11equ,(os rrel>p1de,{a,(.afr1rn; orellsnuouo$l€l :riueqea .rr16nu€ru\zeq -u?lls?r e,teursrle5JIq IFII olr nurus] urrslunq 'He1ln1 Inqtusq u€ullldq epzFu '1ucuy 't1snu1ep,t?)l -e{t{l upurslp urrslunq rurrolr$ Inqur€q uslo rFueug€purs -eur$e1zo1 ulrell4tlq nq ue4reldesrrepreue,(e1zo1 (ttAt >1oqze) ruuep1e5r5 ?ule o^ (OgOt {eqzo) glgE5nrrf e5 '(9161{eqzo) ecuo,(inzea:rrpze rep?{ >leceuep 4o{ 4of repruSqesqrtp oll lJolllll o?urqtuogepzrua{p 'urSre4?urrel€ruloSrwde,tre1 -uurSrp5eprdes>1o5 epupszndrranrueuo[uapnq u,(nuo>1 nq 'Jele{ln rcueq€A '(tg1t sgqoH 6S961eory '7,961rolpet{ '996I'0961 ruloH '196l '0961'l? }e sqqoH ,Lg6I il?qog ,vs6l relpol^lpue e,{g '196l ,(raruo31uo61) rn1Snru19 unlof, 4o5 relerusrleirlepnuo{ nq epurrele{l$r13q eplqlezo '8ruos eqscl 'rolrrpeplelutep,{e4 rurflrllesqBq uepunlor qeperu6elzol urrelqllq urrglrr€ nq spurq"tq rlpu (sercods urErrg) urrol ..lultJc) Jo '(S9Ot) .rr1Snue1fuq -olrlllo. rflryze( "p ur6ur^ueq rol]ng pue eorC uelscug 6SgI >1o5're1uuSr1e5 qepurroznrJ€lrJ?Inqu"g l,{e1opuopurrolruoug Dl"p?u$e1zo1 . @ t O Io o r J . 1 9 6 l e{ueni 'tg6t umo-rg) rulrrp?}Isulo ueycrfrelzol uelo8ulSzque.uuslr{}rqnq e^ €Dleul" Jel{eu ec,{e1o1uepre14s5r5 uelo unzn rs"lloro{ IqlS .T DgDtolctA ,.-I asua\o"rd wn17ol1t1e1,(ruepeu rsutulo unzn ururrelesqlE 'ecrr,(y 'rolrrpel{euJr} -saple5reE r,{eruSelzo} ep€use.nq eA e14eurr13e1,{e1o1 r,(eru1eue11oduepurrspleili l{llq 1o5rtqeJezn{Btulo ue1lefleen,(eru4o5rrqa^ rJelrql 4nuled el$eqirsurulonl ulurJeltnc111'Jelrrprreycr,{eFotrlureuouo urJolpt}lq4o5rrq ,uevre Inqrue{ LiTERATUnoznri Apoidea'nrn igerdifi arr familyalarr igerisinde,bal arrlarrnrn oluqturdu$u Apidae'dan sonra phylogeny bakrmrndanikinci derecede geligmiqolan familya Bombidae'dtr(Michener1974).iri yaprh olan bu arrlarrnvi.icutlarr; krrmrzr,sarr, beya4vesiyahrenktekiuzunve srk krllarla kaphdrrlar. Bombidae'ntncinemlimorfolojik cizellikleri:Anten gukuru altrnda bir sub-, an{ennaldikig; facial fovea yok; Iabrum'un genigligiboyundan fazla;glossa,nrq ucu sivri veyayuvarlakqa,flabellum mevcut;galeapalpus'ungrkrqyerindenileride daha uzun; labial palpus'unilk iki segmentiuzun ve yassl;pre-episternaldikig smobaldikigin yukartstndabelirgin degil, agalrdabelirgin; basi tibial plaka yok; pollen taqtma organl olarak arka tibia'da tibial corbicula mevcut, abdominal sterna'dascopayok; II. recurrent damar'rn orta ve posterior krsmr drqa dofru biiktik defil; pygidiumyok; arolia var veyayok; arka kanadrnjugal lobu yok veya qok kiigiik (Michener 1944,Mitchell 1960,stephenet al. 1969). Bazr taksonomistler, Bombidae'yr, Apidae'nlnbir altfamilyaslkabul etmig ve Bombinaeoyr Bombini ve Psithyrini olmak iizereiki tribus'e ayrrmrglardrr(Milliron, l97l). Reinig(1973,1976)r'e Delmas(1976)gibi taksonomistler isebu grubu Bombidaegeklinde elealmr;lardrr. Alford (1975),Latreille'ninilk defa 1802'de"Bambul arrlarr(Bumblebees)" adt verilen bcicekleti,Bambnscinsi altrnda topladrgrnrbelirtmektedir.Milliron (l9el)' Kirby'rn da o yrllarda bu anlar i.izerindegahgtrgrnrve rizellik]6-agtzyapllartnt gdz <intne alarak tiirlere ayrrdrlrnr kaydetmektedir.yine Milliron, Morawitz'in 1881-1882 de, Radoszkowski'nin 1883-1884 ve lggg de bu arrlan, erkek giftlegmeorganlartntn morfolojik yaprlarma grire tiirlere ayrrdrklalnr, Vogt'un ise l9l I de Bomb,uscinsini bazraltcinslerebdldiigiinii belirtmektedir.Kriiger 6en), Bombus cinsini de[iqik altcinsleri igeren Odontobombus ve Anodontobombus olmak i'izereiki gruba uyt.*rgirr. Frison (1927),Anodontobombus'dan bazr t1irleri ayrrarakBoopobombus adr altlnda iiqtinctibir grup oluqturmuqtur.pittioni, (1939), Avrupa ve Asya Bombus ti.irlerini; HortobombusVogt, Subterraneobombus Vogt, PomobombusVogt, AgrobombusVogt, Soroeensibombus Vogt, ' PratobombusVogt, Bom,busLatr., Alpinobombus(Skor.), Lqpidariobombus Vogt., Alpigenobombu,s (Skor ), Cullumanobombus Vogt, SibiricobombusVogt, Confusibombus Ball ve Mendacibombus(Skor) olmak i.izere 14 altcinse ayrrmtgttr.Kanada'hbir aragttrmacrolan Milliron (1961, l97l) ise bam'bul arrlartnt PyrobombasD.T., MegabombusD. T. ve BombusLatr. olmak iizere iiq cins altrnda incelemigtir.Richards (1968),yerytizi.ind,eki BomDasttirlerini 35 alt v -tes 11run.mn11eEe1g unun,(og uru€rlssJel€rrr.(ggOt)spr"rlcIU .JIpol{eulFJeArpts .e?q€sJ?l?rrr.(?u?p Dt?purssJuIseppl uruEnqlpu?u eII rJ?ue{ t1eunzg.E\I$sug '(tfet '996I 'AZ,6l uorrllry^I spr"qcry re6gr;) rrpel{?ultrwgml rpururrrda 4p 'nun.rnp Buruulsllou urur,{ezqyt'6ml/to11}q$rp'fy$rueE,ru(oq un.sndf13 'gSqluprgE .I 1gre1o )gluttet rruf uep.lgrrelueurfeg 11:1?3 DlAqlpuDu, tPJ' qnl lorqDl $raltt DqlrtqD{, 13 -9JdOt '(If,6I uorrlllhl e^ .tE .leS) rlpel 696t 1euaqdalg)(t -{eulrre^ rp8 ..lBr{ tet4 surJ?ue{lsn IBllqrogJdns.."p 311?qgu,(equaSea {sJ?lo ',.1?rlJslncofiaco..?p uflrguzn uqef ua nt?plnsEJs uualzgE rJ?ue{ 5I rqt {lseuq ugzgE ell snlleco r?lecoJolur66 uflrgazn plspurseJ"rIIrJo I?Jel {l$e[g 661?r[ IBJo]BI 'rlpsl{"ult$4 -q ruoug rr"l{ryl?zn uqo e.ralzgE{5egq e^ eurrrqrlq ,$?Bp[$,{ HI -llg up.llloco 'Jolrlpe1>leurpfieq nunflnplo quraug sprrnur.rr,{euuolrlrl urJ"lsDlou ptBprulsDlualIJeAtpu JEIncoJIsJq6s plepursuruzgE rlrSallq eg sn[eco IuJolBI ..u?lc '(tigt) uorIIIIn al (ggot) sprgllclu 'qtsgruleeple ru.6r;{epur6uq,.uepunurdrzS e14y(dnunlgq eunfoq ururfl11$rueE ur$eg 'qpeDleulilIeq nunflnplo llrreug ururu?r -o eunfoq ururflrrSrueE'$eq eputsnuouo$lBtururrelrJ?Ingursq '(OZOI)reEgrll trrt{llpzQ q$o1ogol41lzBg uBlO Jl{reue uopug.ItlJruouosrtululu6euulqurofl .e , t''Z'r;tr;:tr:;!;?.,,J?^.y:: rnqutoqo,astg J '€o4 snqtaoqoaw,lntqns snquoqoca,toqJ'J 'reEgry snquoqtsaoT'q''raEgr;1 snqwoqoptcnw-e :tslsurc 'g 'rroruro{st .s .(.I .q .p snqwoqoutrd\y lpI?)'I 'q snqwoqn&ayg snqwoqowpw "J 'C 'c "I .e .q .1to1 .s :rel snqwoqofipy snqwogo*t4 snqwoqouownlp7 't "ro{s snquoqouat$lv ,:rl3T snqwog .e ..ro{s -su1c11u) L'Q snqutoqo.rtt{ t.[ {rrquoqJppuant 'l :rulung 'lqsnurtl(s eJelsulclp lzeQop rrelsulcnq sAesurcg rJ"I -lJ? nq uelrslsow lutseun? eeurqtuoguru{usu?rg(gfOt) seuleq 'rrgnurrfs esure mentlerineoranrnr altcinslerinaylnmlnda kullanmrgtrr.I,abrum'unortasr qukur, iki kenarmda da birer grkmtr bulunmaktadrr.Bu grkmtilal:. "labral tubercle" labrum'un apikaline de "labrum lameli" adr r'erilmektedir($ek. l). Milliron (1971),labral tubercle'ninbtiyi,ikliigii,qekli, birbirlerine olan uzakhklarrnrnt[irIerinayrrrmrnda dnemlioldu$unubelirtmektedir. Digilerin tantmtndamandibula'nlnrinemi ilk defa Kri,iger(19i0) tarafindan ortaya konmu;tur.-Anten,cinsiyetayrrrmrncladnemli oldulu gibi, ti.ir ayrrrmrnda da gok fazlakullanrlmaktadrr(Kriiger 1920;Pittironi 1939;Milliron 1961.l97l: Richards 1968). Thorax'tn bacaklar ve kanatlar drgrndakalan krsrmlarrbambulanlarmrn teghisinde az dnemtagtmaktadrr.Ancak, thorax'krllarmrnrengi ttrlerin aylrrmlnda kullanrlmaktadrr.Thorax'rn dorsalindeiki tegulaearq.srndakisiyah krllarrn olugturdulu banta "interal bant", bu bantm anteridriindeki agrk renkli krllara "yaka", posterioriine "scutellum" de adl verilir (Alford lgT4).Arka tibiaeve metabasitarsitaksonomik kategcrilerinayrnmrnda dnem taqrmaktadrr(Kriiger 192A, Milliron l97l). Richards(1968)erkeklerdeflagellum segmentlerinclen l-3 ve 8'in boylarmrnorta ve arka basitarsi'ninen genig"krsmrnaoranlnl altcinslerinayln. mtndakullarrmrgtn. Bambul artlartntn taksonomisindekanat damarlannl \,e kanat hiicrelerinien fazlakullananMilliron ( 1961,I 97I ) olmugtur. Abdcmen,dieilerdegciriilebilir6 ($et. 2),erkeklerdeise7 segmentten olugmaktadlr. AMornen'in son segmentlerine kuyruk adr verilmektedir(Alford l9?5). Altmct tergum{T6)'a "epipygium",altrncrsternum(S6)'ada "hypopygium"denmekte, altcins ve tiir ayrrtmmda yararlanilmaktadrr(Milliron l97l). Erkek ve .digi cinsiyetorganlart ile erkeklerde7. ve 8. sternumtaksonomikkategorilerinaylnmtnda Vogt (l9l l) dan buyanakullanrldrgrMilliron (1961)tarafindanbelirtilmektedir. Abdomen'dekitiiylerin rengi, srkhg ve uzunlufiubirgok taksonomistlertarafindan tiir tantstndakullanrlmrqtrr(Free and Butler 1968,Milliron lg1l,Tkalcu 1973,Alford 1975). l. $ekil 2. Abdomen'in sz gematik s3 olarak s1 s5 gdriinii$ti Tergum, S: Sternum 00r 9 (qe) n,(oq un.sned,(13 : rS{OpuI.sned,(13 00r (pc) t?ttSlua8unrqel o1.xo1lel) nfinlunzn$eg (1r11eznrlepurs?rusnod,(1c r{epurs?re (urrsrl Srue8ue Sefl rrulrBuo{ Srp uuelzoE >llSettq)r!r1$rueE rs{sPUIsBg 'rr1€nupralsoE g ururropu!151o op $rur1e urueq lqo$ ep r1>1eS -BSrslstu en sned,(13'rnltnuunlnq eJrlr.urpr€,{;elJnuro; rleprfle$e s>1opur rsleru 'rslapur sned,{1c'rs4oprrr feg '.rr16nulru?lln{ €prcnluJerueJosropJelrurzrJ'rr1$lrupd -e,( uputllu do>1sol1lurIIqoISoe rals all rnrrpJu,(arleruoJ{pu JOInIo '.repun51g ';rpra1$rururle e1e ude rr,(e ra14e>1re e,r r$rq 'rr15rur1r;.nloq Jcl),lrllozo{ruouos{e} uBIo rlr.usuo spulsruel unJnl Jeq ocepus'*ruerulrcle,(uaprue,{r1rs^r?} urJelrnl :epuurSrleJ .rrlfrulrpr8 rep€{ uulrsfu^n,{ reltreeuu ollrllezo 4areual'il r.re1.ref ut5r unn,(urr?lrru nq 'erlr,{y '.rr1trruur1e rol{ouJo llu oJn} r.re11r1de,( 4eueldes ror.luuuuf]s€.IulSl 4euuldes rur.reluo{se1nd.od rl?puruBle uuSrle5 urrolrnl 'rrpr.rlSruVpa 'Srruy.rrla8 ez?,Jerlnui oJezn ere,t laulrJrlla srq6o1{orouelserclupurnq 'rrtrsrruur1e.rellou -nlBroqsl uoprolr{}lq ue,teruelrctud rol{ouro rsruul r1r3 {€J?url€ -ll ell rolDlllq oA r{rru} 'ro,( rfrpurle urrollauro eprzery '.rr1Srruprr1$s1.ro,( e.re1n1n>1 '.re1>1eulo nq leruos uopgltlq ruelSr rueldol o e,r Snurlnrnl nlu!]8 lerauolsufll '.r1lSrtuua1eufir -gB nlJrol ;e1n1n1 ru€qul asr oprol]€qufos 5u>1rrg IOzg )npn8 1ore1 'ep;alluqur(es 'rrpr€l .e1rrt1aF ur€^nleJoqul urr8 rur{era1>1euro u€ue1c[,o1 Inlur]8 rrg -Snuuelles r€pu{ a,(ecuruelaufir oa Snuuo>1 oralaSlSSoq 'rulrre uJlnrnp;9 IBr -eurlu sutsssrS orurnplo ?lruos eq€CI ',rr16rnruu1e4ei eldeqe n€lrr€ Inquluq u?u -oI oroll{}lq nq 'Snur1n1n1 rqe} aruelzo8rep>1}rqr1qe5r5a,t Snuueluozrlpre1}eqedes orollr uolrlrrloq uplre>1n,topurllr{Bprl?l4suelo rspe4 ereqequos uepJer.l€q>lll'rr] -Srur1rue1pr1 derle Sru1rde,{uelSerun4uolduu eour Bpurseuucldol ur1ed.ro1u141 'rrpr€^ rl,nruro rzuquuu€1do1upur.ru1p,{ op op 9461-9961 es5nruln.rnprpS epur.relp,( ieuSrleJ 'Irpei{srurnlSnlorrolrnl r.rer1fleqeurs 0861-St61 -u,{pturgtl?eeurquog uelo $rurueldol uopurralo.ro,( qrSrflcpururJalgrrAV e,r'6ny41 's;ey'uelurz.rg (un.rnzr3 unu.nlopsuv nFoC'r1er{;c1eur rlepeuSrlui nB I OOIS'\I gA fVAUSIYIN Malar indeks : 100 Arr <irneklerinin bazilatrKri.i-eer (1920)ve Pittioni (1939)'ninanahtar{alndan yarailanrlaraktryhisegahgtlmrgsa da DoguAnoadolu'dakittirlbrincinemlibir krsml lokal ttirler iduSu igin sadecebirkag tiir bu yolla teghisedilebilmiqtir.! Difer tlirlerin her birindenbirkagcirnekDr. B. Tkalcu(Qekoslov akya)'yagcinderilmiqtir. Btr taksonomistinte$his'ecipgeri gcinderdigiciqnekler, geii i"run rirneklerintqhisindemukayesemateryali olarak kullanrlnu$ve briylece tiim cirneklerteghis edilmigtir Kiiltiir bitkilerininteghisiniDog. Dr. zeki 6zer ve Dog. Dr. AhnrerGiincan (A. l-r. 7ivuu1Fak. Bit. Kor. Bdl. Erzururn) yapmrqlardrr. gekil 3. A: Maiar saha, B: Clypeus. , I F . I I I I I -o1$rueEnrflop al"lsrp srqp €{re le14npnzn Is.z/ I-El I un.un11e8e17'unznedecs 't1u11ou oocur qer,(es ?A ecul !q1q r€llDl egnloue8 4er,(es :riSrgsp rruplnpnzn 'unzn Seg xetrJo1en zn,( ,rr$rflepJBp€{ e,{ern1rurre,t uepunluJo; ueE5neplrqeueE ' "' ;" zoruSelutlt>1 eeurr,{qlrsd:" ' 'red euenbs e^ Eneslo1 izewde|uurJ€{ rrq urErrloqBlss eplelrdu runrE,{dod,(q -u,{ 4rglreq"{ Jrq ourue epepo r,unuJslslBultuopq? IJuI{I lrelzeturelsoE4tltqre-I o rrq urfrtleq lellD{ I{eprolralus oArotrelsocl tedefi' eS91 lerelo rolralsod-os'top 'zeutlo eruelSrueE .rlde>[ulr€llr{ rrq ul6.rr1sqnrflop el4slp {rs rilsp 4o5 5n Ie}slp .rep ,r1de{ elrellq uer.u€ru€len ,{elnqSrp r,(eznf Srp utu'etqll B{re !e11n1unzn ''ust>1 lr?lll{ xeJoql oA xolJo^ it11t4 lellnlunzn edecs ltsa *,t,lt-vll un.unllaEelJ 6eg 'g ,r1e11ou€qu{ e51np1oxo}ro^ e,rzn,{'116eeurflqSrue8 n,toq o11q1eue3'est1 4rs seuu,{q}ts4 'zerule?Olsnlsn epuuel{rpuedel un6,(dod,(q l.rnunlnq BuIrE)i lop€ I-'tl ep{ezn,{ ,zerudefr.ouiln{$q urErrleq "p?uo 'il1erep n.lflop rl"lslp o^ sJunzn s?lnqlpuslu ',(e>lnqSrpr,(ezg,{ Stp ulu.slqi} €{rV iepuq4es uo35n unrq€l ir1du1 €l.l€lll{ ':"' s€ulqtuog 'raptlaE elsn }sn usru -o.rol3l runrE,(dod{q itnunlnq eurr€{ }ope t ep,tezn,(stp -ez uelTrpuude>1,moei.aum{nq lsJ?lo urErqoqspBlro 3€lnqlpusu lepuq{os ',{e1nq5r e,te,r,znp tKoznlt Stp ulu.Erqll e{rv 'A us8lrgp4rp unJqBI iztslrl elro 'ltSo'e,(en .... (>{a{.re) ... .. ?}{nlunzn lelerud ourrrqrrqueruequouoq € rs.re1i4epe'rn'( t1o'(eq \ VlEze ue uue1i1e16lpIiolslp DI?U€r€15r utut.lel{?urll 'g1 uoluy -ru ur6uor.uopqe !(eurels 7 'edlritrt rlqolnro8) rltueur8os4 uot'uopqe ' (lslP) "" {rrhr{ nrfloP e5ten z uelSrp II€Uer?l 5r ututrul{euJ11tsrul lt'lnts r1of,pq €Unlunzn ZII urrep>1e1*rp F 'u8.re1 rlllqolnrg8) tllustuEos9 uotuopqe '71 u?1.tV 't -ru ur.uoruopq€l(eu.re1s 9 9 t l 'rrpel{oulrpa 1rr,{e oll IuIIprs,( .relqeue H?pIa 'oeulqulo8 -ese uep.e?urr,trqllsd uulo rse,tllLueJ 1l€ .rrq ro?lp ulu6e?plquoq '.rrlsnuuuldes.rng1e eA Jn] 0€ oputstre5trBlunq ea, stuueldol 'snqwoqo$apg )tourg epulr€^Ic 0009 t1e suuolsuls snqLuoqor{4 art snqwoqlcnpuary1 ,snqwog,snqwoqouafidTst ururse,{puu;}1e osulqruog !epunuos eusrleJ uYTnoTns me yapar, dtg yiizeyindekidrg biikeylik degigir,distalde ll3'i genellikle di1z, parlak, az kilh, anterior ve posteriordekikrllar farkh uzunlukta; ikinci abdo: minal sternumdiiz, apikal kenar boyuncahypopygiumkuvvetli karina yapar; volsellave squama kitinlegir ... Bombinae Dofu Anadolu Biilgesi Bombinaecins TeghisAnahtari Disi 1. Mandibuta 6 digli, ige dofru belirgin bir biiktilme yapar; malar sahanrn boyu geniglifinin en fazlayarlsl kadar ' : " " ' . . . . . .. . . . . . . . .A l p i g e n o b o m b u s - Mandibula en fazla 4 digli, iqe dogru biikiilme yapmaz;malar sahanrnboyu genigliSinin yarrsrndan fazla 2' Orta metatarsus'un posteriordistalkcigesinde bir diken bulunurveyaen aztndan burast belirgin bir gekildesivri; mandibula'dabasal karina var (gek. 20l4) Megabombus - Arka metatarsus'undistal kciqesidikensiz, yuvarlak; mandibula'da basal karina yok (gek. 20/B-E) 3. Arka tibia'ntn drg'yiizeyigok belirgin a! gciriiniimtindepiiriizli.i,mat, ortada uzun hllar bulunur; Fl F2-+F3'dendaha uzun; labrum gukuruenineuzanrr; malar sahafazla uzun, boyu geniglilinin iki katrna yakrn;arka metatarsus'un arka kenarkrllarrnrnboyumetatarsus'un en genigyerikadar .... Mendacibombus - Arka tibia'ntn drgyi.izeyidi.izveyazaytfbir a[ gdri.iniimi.inde, genellikleparlali, orta krlsrz; FI F2+F3'den krsa; labrum gukuru boyuna uzanfi; mallar saha ntn boyu geniglilinin iki kattndan az veyaegit (S#rricobombusharig); arka-.metatarsus'unarka kenar krllari tarsus geniglilindendaha krsa ............ 4 4. Bagrn boyu genigliSindenaz veya ona hemenhemen egit;mandibula'daincisura lateralis qok belirgin ($ek. 201C.) Bombus - Bagrnboyu geniglilinden fazla; mandibula'daincisura lateralisyok veya gok az belirgiu ($ek. 20 A,B,D,E) Erkek l. Squamaige dolru uzayarakilzun lamel olugturur;antenleruzun,flagellabi,ikiik Megabombus - Squama'nln ig kenan diiz veya kiiqi.ikgrnkrntryapa\ antenlergenelliklekrsa, flagella dtiz 2. Sagittayanlardanbasrk,Ievhahalinde,distal ucu drgadcintik,kagrk geklinde; arka tibia'nm dr$ yiizi,i ortada diiz ve krlsrz Bombus OI '7,t7 rg5e6 4ereflep uurr?ue{ lsll uru.qlsco ltysultlcsttod I"retul 1€glutrqro-erdnslopurl1sfusElrgp4rprunllelncsi(19 sqepur)unzn 4o5 Brl?s r"lsru izef,eqr1r;4 e,(el rres >pie 9l-?Il'qe,{1s 91 'rres 4r5u {o5 ZI-II 'g """ tEuor u"unp >1rierepeue4lrrfiflep tEueruouopq" lqe,(lsefel lres € 'zeutlufe ?lJ?lrrursurso{ J"llD[ qer(1seArr€s r4upxuroql :UAop II"Jel€l ur6x?Jogl u$6z1p eAunzn '4er,{osITBIIDIlncnd irqles nrn4n5 runrgel lr1u14ou4erfes 4oi rJBJleuntr€r{'tfiJe'zrJ?pe>loun €i 1 un.sned,(1c rselro un.snsd,{13 1eq''zrse14ou 'W """... snacnlpat? qefrs rsur€ueroAq?Irspeuu{ ize[aq 1L-VL 'qufrs*g; aL ZL ,rres 11 uetu?ugl uotuopqe eprmeuelqefrs [?Jelu[ ur.xsJorll '.rqrrfu eprsp5$$$$$5r'qe{rs "lJ?l.rrursulso{ JBIIDIqefls oArJssr{Bp.x?Jor[tr lunEznpeA?sD['>psrre11qlncn^ luuep nrn1n5 tunJq"l lqel4ou eqe{ e^ {rs rJsJleurn"g ,naezn J"pe{ eursg/1 un.sned,{1c l"q rn4n5 nrflop feSe uepurtusr{opp{ 'r1e14ourseuo un.snedr{1J.Z .....' €purssztqrJsue{ uo ururs4uelfleqrorrelsod n uru6Blnqrpusru rJ?ue{}1" unzoE{Isollq i4of rn4n5 ul8rqeq ue(ezn nrflop rfles€ ize eq?p uspurle>lI{l ul.1g ,zeuS?[n?urle{ S,l BprrnusD[ opl?{ un.snsd,(1c ururflgsrueE n,{oq uru?g€sreleru i(epq uop.tg slepul) IFop unzn elzegSeg """ "'"' :" ?purs€zrq rreue{ B{rB urursrluelfleqJorJo} T, -sod uru.elnqrpuuru ugzgE rreue{ hnunlnq rn4n5 epuplesler{ uope l1e {l3ollq ru?nopnrflop lae$eu€purusr{ sple{ un,,snsd.r,1c lel4nlunzn rl?{ pil ul.[C .rleT g'l ze ue ururflrl$rrrs-.i .]Elelui{.ggvpe, u; ;}'epi1)u,rzn>1ol€c6 n^tq uruBr.[€S tstQ rretqeuv s1q$e1 rnlsnqwoqt&a7alrseElggnlopuuv nAoC sur3 0ggI errol €llee snquoqo&a7,y "' " "' snEaoqottf4 ztsp{ rJ?lJBue{ 5r .op -u51e$ g elzeJue unun,toqrflg$rueE ncn uru6eilpus!r1e>1 un.runurels .l 1eEue5 !esn1"qep 4o5 uep.gC+ZC 'neq g'e eIzBJue ururflrrSrus8 Dlopletsry,esr4 1g ... qII unzn rrulr?rre{ ir snqwoqlrDpuary rJlrs ncn ulu.ullrEesille>1 uriun{oq un.runuJols'7'.unzn3q3p e,tel E{srue8 7 uqe,{ >1o5e.ggf3C '€1>lnlunznrlu{ g ze ue ururflrtsrueE qeplulsrp .unzn Id .t ............1.. n tlSO efet elzeSuepurfrl$rueE nfoq uruegesrel€tu lllseq e,{enq6rp I{l Blnq1puel4l esDI{ere1o urElrtequepurflg6rueE n,(oq uru?rles Jelew :UStpdg epqrpusht .€ """ "' 'r(a{nq qlDI rr0zll Srp € 441f Srpuru.erqp ?{rB izgp vtet (nrflop esrp '4r) redef '>1epulnf egrEeg 1eEue5apcslsuaaolos 1eEue5Inugp e5r ncn Flslp - Tl sarr, T2'T3 siyah( bazenT2'nin kaidesindesarr killar da bulunur), T4-T6 beyaz;malar sahagok uzun degil(indeks60'danfazla);scutellumhilal geklinde; supra-orbitalhat lateral ocelli'yi ortada keser ... M. hortorum 4. Lebrum gukuru derin ve genig,labrum genilliEininli3,i.i kadar; orta metatarsus dikeni kiigiik; arka'metatarsus'unarka kdgesiki,itgeveyaaz -ivri; Fl disi taldeki geniglifiniaen az iki katr uzunlukta;epipygium'dauzunlamaslnagukur bulunur; hypopygittm'unnihayetibelirginbir karina halini ahr; genelliklebiiyiik vc Aok biiyiik ttirler (20 mm'nin iisttinde) .......:. ............5 - Labrum gukuru sathi ve dar, labrumgeniglilinin l/3'i,inden az; orta metatarsus dikeni biiyiik; arka metatarsus'unarka kriqesisivri veya diken halinde;Fl distaldeki geniglilinin iki katrnaulagmaz;epipygium'dauzunlamaslnagukur yok; hypopygium'dakarina belirsiz; genellikleorta btyiikliikte ti.irler (20 mm nin altrnda) ......: . . . . . . . . .g 5. Thorax tegulaehizastnakadar dorsal ve lateraldebeyaz,geri kalan krsrmlarr siyah krlh; Tl-T4 beyaz, T5-T6 siyah; malar satra srk noktah M. persicuseversmanniellus - Thorax krllarr sarr (interalat'bant varsa harig); abdomendeki krllarm rengi defiigir;malar saha noktasrz .....:... 6 6. Thorax'da interalar bant yok; T3-T5 siyah krlh; malar sahanrnboyu genigli$indenoldukgafazla(indeks62);kanatlarkahverengimsi siyah ... M. melanurus - Thorax'da interalar bant var; T3-T5 beyazveyasan krlh; malar sahanrnboyu genigli$ineyaktn veyabirazuntn (indeks80'denfazla);kanatrengidegigir... Z 7. Clypeusstk noktah; vticut qok bi.iyiik (25 mm den fazla);malar sahanrnboyu geniglilinehemenhemenegit (indeks 97); T3-T5 san; kanatlarkahverengimsi siyah; abdominal sterna'nrn apikali siyah krlh M. fragrans - Clypeus'danoktalama gok az; viicut orta biiytikltikte (25 mm'den az); malar sahantnboyu genigli$inden fazla (indeks80);T3-T5beyaz;kanatlaraqrkduman rengi; .abdominal sterna'nrn apikali beyaz veya kirli beyaz krlh ..... M. subterraneus latreillellus 8. Malar sahantnboyu-Fl'in 1.30katrndan az, geniglrfi boyuna hemen h'emen eqit; lateralocellusyantndakinoktasrzalan genig,bilegikgcizdenkiiqiik noktal, dar bir geritleayrlhr; viicut krllarr sarr, thoraxdainteralarbant yok, mesonotum turuncu, T6 siyah; tibial corbicula ve diler bacakkrllarr sarr,sad.ece orta trochanteraltta siyah krlh M. hesus - Malar sahantnboyu Fl'in 1.40-1.80katr, geni;lifi boyundan krsa;diler karekterler defigebilir ... g It cr ul,gl !(g6 slspur) esr>1 "q"s r?lsru l1qlesnrnqnSwruqq 'eilB{ e^ uq?{ qetu -"1 runrq€1lrnunpq J?lel{ou srul lneq ze 4o5 ecepesBpursslro un.snedfl3 sncluorcaq&op wnntt1tts'141 "' epu[eq replur4r5 q8rgeq r?l"l{ou H?p 9I !4qrud e^ znp r,(e24,(ul.gl :(1g s4epur) unzn Er{?sJ?l?ru 'urrep nrn1n5 runJq"l 'ulrs oA ecur IeurBI IunJg"l irnunlnq Bp J€1"{ourJr ?purs€JuJ?[eDIouecul Bpurs?lJoun.snedr(13'SI gI rEuar r"leJetur lunEznpe^ {rs lrep ieuu4 lueq 4r5u 'elnnlunzn urx"Joql l€ruJourJellr{ lncgAizefeqrr?llDl ZLa^ 1; lqufrs IIBJo1ul 'ru rlusunp lzJl^assoTolut nfo4 relleu"{ i$ruaElueq r"l?rolq :U?epugE4.rpo4er,{es'unzn rrullDl $cB^ lrp>1rEueJslrl€{IsrulzrruJrqeferr rzrrurr{ ZL oL 1; 'qe,{rsII?Jol?lur.x?Jor{I .?I qufrs eferr IJes 9l orres lrrus re1p4ngepurSrp lu€q Jul€rolw spurlesropuI6x?Jogl 9I eASI 4 "' rzrurr{ 9I-tI lzefaqr?llq qepulSrplueg rsl"rolul opuq?sropur6xerorll .gI il rslSrueEnrflop ouo 'upep nrn4n5runrqel !94 s4epurreleru irr$rre4 eurrlqrlq epllgaueEr€llDl nq ep osr zp1npnflo5re1p4uE e,{enzeteg llrpl eple{rde'qefrs BpunusDleple{ un.?I-lI i€uersnq"{ rsturzrurrq rqrE9I-SI e1451oueE TTBIIDI runlouoseruirrslflepJ?p€{ er(tEuorellle{IstuEIruJDIz,(el 6ueJelrl€{ uepu6uor n,{n1elep rJcllDI x"Jorll 'Ut €I (,1 r3A 1U3q JEIsJelur ?p6x3Jogl >1o{lueq J"l"roluup.xuJorll .II snJnruaurlo'W "' n,{o4 J€gr{ plopqp{rde uru.errJelsl?unuopq" ,qlr{ qefrs uorusru?l91irep 1u"qJelsrelurlrresrr"[DI II3 rcJoql qepurslp1E"qJsl"Jolul snaruloqf) sDptilosaw'nt "' el{uor ry5ere1p4 l{epu[u>I -tde utu.eu.Ielsluulluopqe 'lnunlnq "p rgllr4 4r5e ot4urlq "lr€llr4 qefls "p.9I lSruot tru"q J"[Bro]urizefieqrJ"lltl II e^ xpJoql uBI"{ epursrplueq J?lerelul .0I ze uupurls{ II 'f l>lnq$rpjlJ?q snedrilr S'l ururflg$ruoEn(oq urueq?srpleur !qe11cu1fe4f iocrursrso$94l?srop5r uruelqrl"{r? legq {?Jslo urErgoquep.€.{+ZC IC l$rueE e54np1o urErqag.eqnpnfnq "ilo lueq uerdu ruslezrs?DlouegzgE{lso11q'rprurs u?1" zrs?l{ou qepuruef sn[ooo I"Jel"[ 'l1u14ouryeJelug un6snllecouerpery elzeJ ze4q zfol l1e4 g'1 OI ururflrrSrueE nfoq uru?g?sJBI€ru'4e1redoAznp r,(e41f',(e43qSrp{"relogp41oq sned,(1c !1n1 lso3g>1 e4re iesr4 ze 4o5 uep.€.{+ZC l"sJop 5l epplsrp urrr6eIq[1 1g lrup 4o5 lueq uerde ru?l? zrssplou alzgE {l$e[q i6rueE1oi uelu zrs -ellou qepurue,( snilecol?Jel"l'zrsu1>1ou u?p Jrq sruoEepunug snilecousIpsIAI .6 yiizeyipiiriizlii ve mat; T6'daki noktalar ktigiik ve az belirgin ... M. ruderarius simulatilis 16. T5 siyah;interalar.bantdar ve kesinsmtth; viicudun ventrali ve bacakkrllan clypeus'un yukarrsrndakiiri noktalar clypeus'unI 12 sinekadar ulayr; malar M. zonatus sahanrnboyu genigliline hemen hemen eqit (indeks 98) T5 salr; interalar bant genig,kesin stntrh degil; vticudun ventrali ve bacak krllan sarr; clypeus'unyukansmdaki iri noktalar clypeus'un1/3 iine kadar anfazla (indeks79) ......M. humilis cak ulagrr;malar sahanrnboyu geniSliEinden insipidus i Erkek 1. Lacinia uzun ve oldukgadar, ug bot Sekliniandrtr; sagitta'rundr$kenandistalde testeredisli, altta dig geklindeg*mtr yok; squamakulak kepgesinebenz,er, anterior alt kdgesiyukan dofru boynuz geklindegrkmtt yapar ($ek. 4,5,5]; bilegik griziin alt kenarr mandibula'ntn posterior ballantrsrnm arki kEnarr hizasrnda......:.. - Lacinia geniq,lenellikle krsa, ugta gengelveya diqli bir grkrntt yapar; sagitta distaldegenellikletesteredilli defil, altta dig geklindegrkrntrbulunur; squama defigir; bileqikgdziin alt kenarrmandibula'ntnposteriorballantrsrntndn kenart hizastnda 2. Fl'in boyut F3'e egit; viicut krllarr srk,ktsa ve muntazam;ahnkrllart sart,tek tiik siyahkrllar dabulunur; arka tibia'ntn arka kenarrndakikrllar en fazlatibia'nrn en genigyerinin uzunlu[unda;T4-T6 krllarr beyaz ...:.. M. argillaceus - Ff in boyu F3'den fazla; viicut krllart uzun, seyrek ve muntazam deEil; ahn krllarr siyah, bunlar arasrndatek tiik san killar; arka tibia'ntn arka kenar krllarr tibia'nrn en genigyerindendaha uzun; T4FT6krllart defigebilir ... ... 3 3. Tl ve T2 agil<sarr, T3 siyah, tek tiik agrk sarr krlh, T4 ve T5 yanlaida agrk san, ortada sarr krllar arasrndaseyrekgesiyah killar, T6 siyah kdlt; arka tibianrn distalucu uzunkrlh; abdomen'inventraliagrksarrkrlh ... ... M. portshinskyi - Tf in tamamr,T2'nin kaide krsmrsart, T2nninapikali ve T3 siyah, T4-T5 beyM,T6 ortada siyah yanlarda beyaz;arka tibia'run distal ucu krlsrz; abdomen'in ventrali beyaz 4. Sagittaugta kagrk formunu ahr ve ige dolru gengeliand,tranbir qrkrnttyapat, drg tarafi iki digli grkrntr halinde, ortaya do[ru altta iki veyaiig digli grkmtrya sahip; lacinia'nrn nihayetinekadar uzar;stipes'inig qdkiintiisii genigve keskin kenarh; 8. sternum apikalde daralma gdstermez($ek. 17, 18) ... ......... 5 t3 nl qof r1ur4r5 ?purs?lJo uru.ellrEes lzoywassulolut'nt irnunpq J"llDI zeleq {$ 4e1spursgJ€relung ' qefrs rrBIIr{ seq 3ep €pslJo tst1ut4r5urrlcBru?nbs irarurr4 rsunEuoJo r{?{ efs^ rzturJDlBpBtJoZI e IJ .OI 'g :tFep snpdlsul s!ftwnu'w ' rJ^rsrl?{rdeun.runuJels IIJIUTS uJse)tlu8q J?l?Jelurlrres 91 lznp qarlue^ uru.Bilpes iepel4o5 uepurs 6peEue uru.BrgF'unzn eA rJesrrBIlD[Juuo4?{J€ uru6"rqrle)lJV Tll at,uglp,f' '3 sntrruoz'w "' r14l1uo5 un.urnuJols irFlurs urse{ le4rde :rl€,{rs9I lrnunpq r1uql5 epurleJluelurrr6ulpEes luuq JBJ?Ja,1trr fzetuie8rurs Juuel ?>lJBuru.€rqqB{JV .6 u/I ulqlJcf sruet ua uru.?rqll '.esr1 el ge,(rsTJBIIT{ "' "':" 0I JrJrpuB nznudoqrsr1ur{r5'ze uupun{oq rflr1$rueE uru.eruenbsirzrurrq LL-hL.qedgsgg 'tzluut4 ufsn zef,eq oL ZL 11'zef,eq r?llDl qepur$rp lu?q J"l?rslq €p(xsJorlI "' "' epupq ,elzeguepunfoqrFrISrueE 6 uru6?ru?nbs lqe{ls leur"l SruoErsr1ur4r5 'qufrs efeir rres 'rres 41 91 sJ.-lr en i(5rruq lueq rgl"re1u1)rrellDl x"roql g rlreue{ lelerudt IC-SS.ur4ef4o5e.ggn(oq ul,lJ !4of rlur4li epleue4 T,l 5l 'lR:I non e^ $meE?rurcsll(rgrqelo re[[r{ unzn {$ {el) zrsls{"s ulnqryusl4l8 redsf :1r;unlSrS 4o5 etet ze et:,|teUC-SC ,usr4{erelo ulFrrleq uep.€C 19 illqur4ri IJ?rIe{5r'ulrs ncn eAJ?pBrurJelidrqeseF{Bs Jrq rilq {rs oAunzn ?lnqrpu?ru 'L snaailla&ol snauoilatqns.w '194 o^ ?sr{ ge8uoi uru,ellrEesl(ruul o1:1$l [$p 5tt rtuDIrSepo 1,I-SI) -lt$rt$q EUo lnc4A llrSe eursrre,{ururrsf Sruetuo urus?Jqll nfoq uTJBIIDI DI?purJ -?ue{ qr? uru6?lqllB)tr€ !(93 s4epu1)e1zeluapirrfllfrueEn{oq urusr{€sTBI"IAIsuottot{'y,y -t5 t4upelro 'n15nrr^rs cA unzn rloEae5uru.ellr8esr(urru )ttlhq >1oi1nc rc-6D -grr !esn1u?pursrJet( ururra,{frue8 us uru(Brqr1 nrtoq uTJBIIDI l{"purr€ue{ ?{JE ulu6Blgltu4ru i(96 slepur) llSa uaueq ueuoq surlqSrueEn,{oq utuBgBsr?I?trt .9 "' " "" tlrluqri lse6g4 5r uru.erurcel lesr4 un11eEe1g lrrus9;-91 irul ]u"q 9 l[seq JBI?J91uI 3p6x?Jotlllunzn zu 4o5 e,(erresr4 uepul?rt6ruaE n,(oq uru?gesJBI"IAIsntnw4aw.n ... ruluqrS g epulplef >letnrudrsesg45r uru.erulceliunzn 4oi urnlleEqglqefrs 91-9J, :4o,( lueq JquJelursp(xaroqliur4zf 4oi Burlu{ g ulufrtsrueE n{oq uruerlesJ?IBIAI.g (61'gl'L '{eS) rr$fep rel{mezg reflIp tI ituzn {ecu? eKsLzew?znJ?pa[ euqefeqp uru(?ru?nbsiz11pncn uru6?Dpeg '8 :U?ap L {FFep wnurets IIJ€ue{uDlsg{'rep gsnlu${g55r ur.sedrlslzernuznJep€)leur1e,(eqru uru.erurcel !1tseqpsJBA'4of r1ur4r5zpepo 'tedef,le8uei e,{enr1uqr5 nrfop esrpuppeg - T1 ve T2beyaz; squama'nrngrktnfistortada genig;bag krllarrbeyaz,tek ttik 11 siyahkrllar bulunur; sagitta'ntnortastndagrkrntrvar yeya yok I l. Lacinia'nrnorta grkrnttstdar, gtkrntrnrnboyu geniglilinin iig katrndan fazla; sagittaortada grkrntryasahip;arka tibia krllarr siyah,bacaklartndiger krsrmlarmda da hakim krl rengi siyah; Fl boyu F2'nin 1,38katt, flagellumuzun ... ,",t,"'";",;;,;,";;; -,*,,;;;;"; r;;;-{;"r,J;'::?^'^Tr':::t grkrntr yok; arka tibia krllarr krrli beyaz veya sartmsl sagitta'nrnortasrnda kahverengi,bacaklarrndiferkrstmlartndakikrllar da agrkrenkte; Fl'in boyu ... M. sylvarumdoghestanicus F2'nin 1.17katr, flagellumktsa ... 12. Arka tibia'nrn arka kenar krllart tibia'ntn en genigyerinin yarrslndandaha krsa;vticut krllarr krsandiizgiin,interalarbantkesinsmtrh ...... M. armeniacus - Arka tibia'nm arka kenar killarr tibia'ntn en genigyerinin yarrsrndanuzun; viicut krllarr uzun, diizgiin degil; interalar bant kesin srnrrhdelil M. mesomelasalboluteus 13. Lacinia'nrn distali hil6l geklinde,boyu sqdama'danktsa ($ek. 7); F3-F1l ... M. pascuorumrebhinderi altta gok belirgin olarak giqkin($ek. S/D) - Lacinia'nrndistali basit,boyu squama'dan uzun; F3-Fll altta diiz ... ...... 14 14. Sagitta'nrndrg kenarr iki bolum halinde; lacinia;nm boyu squama'nrnkinin iki katrndanfazla($ek. 16);arka tibia'run arka kenarkrllarmtnboyu tibia'nm en geniqyerinin I /2 sine ulaqmaz;thorax tegula hizastnakadar dorsal ve lateralde beyaz,geri kalan ktstmlar siyah; Tl-T4 beyaz,T4-T7 siyah M. persicus eversmanniellus - Sagrtta'nrn drgkenarrdi,iz;lacinia'ntnboyu squama'datbhazfazlat$ek. l9); arka tibia'nln arka kenar krllarmtn boyu tibia'nm en genigyerinin 1/2 sini. geger;thorax'rn dorsalt koyu sarl veyatutuncu, vticudungeri kalan krsrmlarr sart (Megabombus)argillaceus(Scop. 176-3) l. Megabombus Anaarr: 2l-24 mm boyunda;yaka ve scutellumsarl, viicudun geri kalan krsrmlarrsiyah,sadecpkimi bireylerdeTl'de siyahkrllar arastndabazrsart krllar da bulunur. Baguzunca,indeks83; clypeus'unboyu geniglifindenbiraz fazla,indeks95,5, bir gukur yer alr; kaide krsmrndaigerisindesrk noktalar bulunan uzunlamasrna gukuru genig; gok vt derin hypopigium'un labrum'un 76,5; uzun,'inneks malar saha nihayetinde ktsa karina bulunur; kanatlar kahverengimsisiyah. 15 9I 'rurs Sg,0:€d:98,0:6g lgglg:I.{ :SS s4epwr€l?ru 1961s>1epur sned,{1c !73 rs4epurseqlepun,{oqur:uuvr-(,1:rrB)lerya .IqF nflnp1oBprJ€€uerJeFursr{uels{ rra8 unpncnrr .epunfoq urru :rrer5$1 ?l-9,6 .utErrteq i79 s{epur r€leru lr1u14ou?q?{ Isople{ 4o5uurre{ Dlepupe{uqruun.urnrE.'{dod,(q '96 'r1u1>1ou un(runJq?1 lzseplou rde4pt rs4epur sned,tlc >1rs 4nig4 uez'i-erru13rrleq {o5 rnlni unzn uule re,( epunusr{ epl€}t un.snad^,{1c :g.0g s{epur .unzn $ag '[Aep unEznp ,unzn IBJelo leueErr?llr{ lncnl lr1p4 zefeq gIrI 'qef1s E,[,oA gelrde uJu,,r ''Bs rursre>lople{ ulu,zr 'ruruure1ul.lr .rrus .rq1q t4uputSrylmq J"l"Jelur "p6x?Jorll oqe,{rs Seq lepun,toquul ET,-L::rJeBuv ''11 wnto4toq .7 snqwoqo&aryJ $nqwoqn&a7,g) Ogtt 'rrlsruuuldes fr11e qetnir.eprurJelqlrq asuaptd wnuo{1ttr .T onuul stt1cn1g,.dds D!^loS,.1s1do1tpao D1A,IDS..dds xtps 9^ ''Jo utnuataronwsoug ''1 Dlltos slt|cttqouo ,.-I o^lps oiln4papg ,.1 antlnt o.fow .y.J wnloqdacozltll unlq)g (''l DpllDsuorwry4qd\aQ '''I o!,tnd, onluoto3 ''zleu ,qco>I ,J outlssltsnSuo unls4c ''1 suo|nu')".1 sndnrc snnp,o) m!p\.r ''1 syo\uatr'to 'Y '''l nltlc o7ntV !ucrr,{y 'Jrpel{?rur$e1 DSnqcuY rueuoupurseurselzol .{rre .ueluverra unfnacqf*n .7,t7 urur.le15ufle eMeul'qA lnruJ€ 'eur1a,rs,{e>1 Bputrsluosuusru: r$r4ri treeulesr eprelrsr{uelo dges eduruq4or{lul #",liftT; 'nllo 'npe1)[eq!}rgE epurrelseqsolsnfe u,(onnuos zruuuel esrJopls{re,nrflop eu -nuosuexzeq loJt5$r'zpulrelelro str{Bur'teltte,euespurJ?1nSo4 rselo runJnzJg 'rn1$4tu14rgE epurrelre,{ue10s4n,ts.(.ru 00sz ururfleq ue{gpu?led eAIJSIUuIuJO scurr?>I uru6elof)'n1floro) unu6nllo ,eprolorgr(4r15e!erqrE rrdsl 'run1rol'nllo 'epruluelu qr5erqrErrul?^o u"crol e^ rolursu4,runrnzJg.Jrpgl{Bru -rn1Sn1o FI.S'S \ qrc14eurousu€ldol "rlp[Asp 4esqg,{4o5 nuofsepdod {ecuy 'JnpJ{!lJIgu"uBIElwJ .1iy epslgdreq ueuaq opursrro5r ru€l?uusrleS,snacn1713to ap.yp>1s* unurors 'g a^ 'L 'ueErolulruoD'zrsrDl ncnlu]srp,"oJl;ll:;lH: stua8ue uru.erqll u"llDt "rqB B{rs lqFq q?{ls gJ.-iJ-.rrue11ser "rsllq 2;-'zeteq 'qefJs eA 'rres IJ?stz?q epp>pde op(uoruopqslrres rrellDl wJoql {?cu€ €r 71 [r qeputstp lueq rcl"Jelurlunzn eqeprelqefrs'>psrre>1 J"llD[rr€s ]A qe,trsetrseg r€es{oPul r?rsru is'?6rs{epur sned,{1c rs,06 ,rn.oulnTo:td'11"o'*,ftrr-ie'0:lc '4rde Bg?p ,:rtes BIu?Jo euDlururJneuefflluu"{ lzefeq gJ.-VJ-.qudrsgI oA ZL itqp nflnplo Bprrg?u€ rr"lll{ xerorl} el 6uq ,epun,(oq uul rl-t1 :rrur5$1 II $ekil 4. Megabombusargillaceus (Scop.)'da A: 8. Sternum, Bl 7. Sternum, C: Erkek genital organrnm dorsal gcirtiniigti, D: Lacinia, E: Squama. 1. Lasinia (Volsella), 2. Squama (gonostylus), 3. Stipes (gonocoxite, drg clasper), 4. Sagitta (ig clasper, penis Yalve), 5. Spatha (uncus), 6. Penis, 7. Cardo (gonobase, basal ring). T7 8I ,lqF ninplo eprraaue rr?IunsDluapl psEunpncg^.urur91-g; dog :rre15$1 's'Is s{epq 'unzn {o5 ?q?sJqcru !6, Is{spul 6uq ,snuezn ecv(ysnadflc e,r $eg 'U?ep u.nEzgp.4e.r,(es.unzn {?rulo leueE rra1p1 lnc1yr !zu,(eq rsunr?sef,etz?-f,eqIIrpI gI-pI'qafJs gl.rsuss uour[ ZI e,r II.J1aretsl e psrop ul.x?Joql qrlepurfiplueq rqerglur'qudJs rrenrl Suqlepuni(oq urur OZ-LI rmeay gggl "peg il4su1ticsltod(snquoqo*aq) mqwoqo*ayry.g 'pSgugrg.E lesrop .urnurels .g :V ap.(.,I)unntnq snquqoEan.S uiuue8.ro l?lluoE)Ielrg'C 'urnuJels'Z:g UleS 'rr1$ruruqerlef >1eurg Suqlgq epulre4l .'I ,.1 asaaptd wrytolut sp.u?q€prv oddol wnlpty sp.q6 rpla$ug 916I.IIIA.0I 'rnp4p rrq ueuensu.tze ,wnto1rot1.1iy 846IXI'I 1o5 apurslro6rruep uu$rpi J1peqeurlnJgE op.glqeS unuJsls .g e^ ., ueEro 1e1meg'qe,{p 11 .ues r.reluaf .qud1srsqro uru.gl zlupf rq6 nflnp1o ep$;p ueuropq?0AxBJorR'.rnunpqJBIII{ rJ€srftq op.xolro^ocep?s.qefrs rre1p4lug e Erkck arr: 15-18mm boyunda; malar indeks 5l; Fl: 0,60; F2: 0,40; F3: 0,53 mm, T7 siyah, viicudun geri kalan krslmlannda trltar digidc oldufu gibi. Genital organ,7. vc 8. stcrnum$ekil 6'da g<iriilmektedir. M. portschirckyi,Erzurumovasrndagok seyrekgdriilen bir tiirdiir. Atatiirk Universitesiarazisindouzun siire ve krca arahklarla toplama yaprlmrg'olmasna kar;rn 18.VI.1966tarihindc sadcce iki anaarr yakblanmptrr. Diler drnekler Palanddken dafr (Erzurum) (2?00 m), Dumlubaba tcpeleri (Erzurum) (2400 m), Kdro$lu ormanlarr (Oltu) (2200 m), Tortum, Tahir Dagr (AErr) etekleri, Gdlc, Dctirmenli ($enkaya)'dan toplanmrgtrr. Daha gok yiiksek ycrlerde gdriilca bir ttirdtr. . E prtxhiwkyi Rad'da A: 8. sternun, B: 7' lternum, C: Ertck lpnital orSbtil 6. Mqabrtw ga$Eur dorcal 86r0n09ti, D: Votretln, E: Squama l9 w, 'rrpeplerule ury1ofita letvf,tzep luJrelHflq .1 suadat .1 ,'1 asua1o,td "dds o1i1og "dds ''ds oltouowln4 ':dds w4woz 'r(ew 'y'3 wn\oqdacozlt|t 41zgi un!sJ!) "1 suo1nu'3 ,'1 sndntc snnpn) ,:1 oddol wn tzty ecufe.4p ng 'JelJrpeDlorrrJpletus^op rurreps,(nsuJrep?{ eltrDleoA sDl"ru -4t5 regre ?p €puusl€Uo znutue} ..regrulisr epurJ"luos sile141.relrrp?Dl"ur {e>lre -dud opur.ruyquo4iuflu eA "purs?r? .repo 4usnulnf nlepur.rtz44e.rdolrurrqemf '.ra1r.rueuy'Jrpspl?urlo Upllo Bpurseufelzol urur n1iefle e,rdou rqF lnure e^ srr{o 'qtre orsfe>1 iel4eurelsgE lefgeeg ?purrel"lro u?sm ?pr€lln6o4 qrfclo4e pl?purJ -BIu"F 4gsadeulun,unlro; e^ nllg :ue1reeueEluJJapnlqqatwntoncsod.74J -Snur.rngnlo .r4Snuueldesnflnp1orrJ;l rnl nq $u!!.€.9 /o urrolryeurgueueldol >loiepurrqueu.ro nlfloroy unu(nllg .epunquele un.urngol ,q1g .rrds1 4genferu '.rnlSnurunpqrrer5dr ep (u ,rJaeue epqs I 00€Z) opurJop{elour.ue{gpu?l?d I 'IIIA.I .rr1$uruepser -Iz?rEetrsre lun "p 616I {nl let a(el.4of eprquep 4riy 'rnpJgl ,yapulqqat .p7 rrq ueJnrgE ulzeg wntoncsnd 1o5 ?pJ?lu?le 4qdefle 'npe14eu111.rp.E ep., II{oS unurer}s 'g oA''1,ueEro lelruag .unznl?r?lo utErqequepuuef SrusEus uruutQllMoq ururruly{ BIqF u4re !(g .4eg)redef -oue13rueB 4q uprgeq epl€r}rra J.rqlusufes urngsEelg.rlpurEde,{uqep qo5 rstzrrrrrDlp4egod epurrepueuEosuos u.uouopq? e opuJf?sJop ur.x?Joqlep esrrqlEDluru?JeldSlerreus TJEIIqlnon^ :rc :ee$repu, releurrs6rs{epusuqlepuni(ou ,T.T::;i;::t:z€'o :zd :8€'0 'Jq;Enflnp1oBprrs?uerr"lurst{ teflrp .epunfoq tuur g.,Cl-g,6:rrerS$; 'qepud nrflop ue4n,{ ncn'qe11ou>1er,{es {11>1nq eA znp v(szru(uru.gl lrrlrs al rrr ruelrp.snsJ?lelewlgl s4epur,unzn uqes .repu !1eped y(e4f 'ul{so{ ncn urteruultSrueEezrurrep nrn:1ni runrqel iqel4ou ld{yz$r( un,sneddlci66 rs4epurSeg'e1zeS zerrq uepu6gslueEnfoq un.snedflc el 6eg 'ze(aq sgnlsueE IIdJlue^ ur.ueruopg€lrr.rrpue tutEuer plepod popuaru8esuos ur(ueruopq"eAq?sJopur6x?Joglep opurJolrul4irepezreu4lu11rgE r1q uqez( eqefrs r8uer pq eprol{ouJolzuq luSue4 eurrrqJrqT"IIDInq epuuepzu{ 'zufeq grq ge4rde'qer(lsnusnl epr?I ol{rlloueEurrepueulEssep,zEret leu1uopqeilJS{ep repe>1e{€uereaq?{NrurzrrrrrrluepurEue.l g,(g1elep xeJoql !.rqerof re1p4 qefrsunzntz"q spurs"rz J?Iunq.'pBrre1y4feq ?pundoq urur gI-9I :rr??uv 1 (Fo,,0 lrapul\qat wntancsod(snqwoqoco:tot11) snEuoqnsaq .tr '-lasuawtdtory7oS1r11 '1aptup$lo ''1 oinoclxa4du,to utncot(otoJ''ddso1,t1og wn1no7 osn)soutDaulnl, ,,1 o11ofitso17 DanDUaJ "1 sndsl,tcsnnpfiJ .1 n4otawo1t opundumJ ,'ute1 saplodotqtutosnpot -p.ttsv-'('qcedg 1e 'qnz1) wnaoDso,ryup uotuloqtuDcy;rall{rlq rlglo nnkT I ei :I F I ;l - l e l I I I genital organlmn S€kil 7. Megabombuspascuorumrebhinderi (Vogt)'de A: 7. sternum, B: Erkek D. Volsella' dorsal gdriinti$ii, C: 8. Stirnum, 5.Megabombus(Thoracobombus)$llvarumdagh'estanicus(Rad.,l877) Anaarr: 15-I 8 mm boyunda;baqkrllal siyah,bunlar arasmdabeyaz krllar bu' bulunur; thorax'da interalar bant drgmdaki krllar beyaz; abdomendeTl ve T2 beyaz,T3 siyah,T4-T6 klrmlzt, bacaklarsiyah. Bagrnboyu genigligindenbira?fazla, indeks 93; clypeus'un boyu geniglifine hemenhemen.e;it,indeks99;yiizeyindeincenoktalar arastndairi noktalar du bulunur; malarsahdnmboyu geniglilindenfazla,indeks8l; labrum lameliincevesivri, labral tubercleiri ve belirgin, labrurn gukuru derin; T5'in yiizefi diiz ve parlak, T6 kaba noktah. lggian: 9-13 mm boyunda; di$er dzelliklerianaartdaoldulu gibi' Erkek arr: 10-13mm boyunda,baq indeksi99; clypeusindeksi99; malar indeks76;Fl:0,34; F2: 0,29;F3: 0,50mm' '6"yu?, bacaklarkirli beyazve kahverengi,arka tibia krllarr altrn Bag krllarr sarrsrrenkte,viicudungeri kalan krsrmlananaveiggiarrnrnkigibi'Fl belirginolarak krsa ($ek. 8). Genital organ, 7. ve 8. sternum qekil 9'da gdriilmektedir. Bombinaettirleri igerisindeen yiiksek popiilasM. sylvarumdaghestanicus, yona sahip olan bir tiirdiir. Toplam $rneklerin /, I7'sini olugtumaktadtr' Qaltqma alant igerisindehemenher y<irederastlanmryttr:Erzutum, Pasinlerve Tercan ovalart gibi agrk alanlarda alagfuk ydrelere oranla daha srk gdrtilmektedir. Erzurum ovastkoqullartndaanaartlar,maylssonu ve hazkan bagrn{a,iqgiler haziran sonlarrnda,erkekler ise temmuz sonlarnda goriilmekte ve eyliil sonuna kadar fbaliyet gdstermektedirler.Anaafllat, yuvalannt toprak igerisinde;genbllikle terk edilmigfaredeliklerinde yapmaktadrrlar. 21 zz 'sl}Fes eA €lleSIoA.eur"nbs .(J .urnurels'g :3 .g$11qpgE psrop uru8Eo pluat leryg :g .unurefs .t :y Bp ,(.pP.id)snrluorsaqtop .6 wnotlit saqutoqotay,y lples '(wg) swanoz ',ttr :d ,(.p€U) snpglsut sttiranq .n :g .(lEoA) j$pulrtg./ wntonsod.W :q .(.pru) sllttoqwls inuonpru ..Vl :O.(.peU) ,zc! assa|,lollu.n ig '('peX) sza.rzal saq&op untodlts snqaoqotaw.r/ 'gJ-ld epurreplellenquoqLtan rzeg .g p1c$ R M. sylvarum daghestanicus,Medicago sativa L., Onobrychis sativa L., ve Trifoliurn pratenseL. gibi yem bitkilerinin tozlagmastndabiiytik 6nem tagrmaktadtr. Aynca, ekim alant Pasinlerve Erzurum ovalannda giderek genigleyenaygicrepi(HelianthusannuusL.) ve yeni ekime baglanmrgolan CarthamustinctoriusL. (aspir) gigeklerinide ziyaretetti[i saptanm4tlr. Bu bitkilerin tozlagmasmdakullanilmak amacrylayapaykovanlardayetigtirilmesiydniindeniyi bir adaydurumundadn. Ziyarct ettili diper bitkiler; Ajuga chiaL, A. orientalis L., Anchusaangustissima C. Koch, A. italica Retz., AstragallusponticusPall.,A. ornithopoidesLam', Centaurea agregata Fisch., C. caleitrapa I ., C. Slastifolfui L., C, carduiformis C.A. Mey.' DC., CichoryuminthybusL., Cirsium arvense(L.), C. rhizocephalutn Eryngium sp., Salvin aethiopisL., S. candidissimaYahl., S. frigida Boiss., S. verticillata L., Stachys annua L., S. germarzica,Taraxacum fficinale'Web. ' 6. Megabombus(Thoratcobombus)ruderarius simulatilis (Rad.) 1888 , Anaart: 17-19mm boyunda, viicut krllarr renk ve da$rfugbakrmrndarfM. sylvarumdaghestanicus'da oldu$u gibidir. Bagindeksi9l; clypeusindeksi 97, yizeyi kiiqiik noktah gok seyrekbazriti noktalar da bulunur; labrum gukuru sathir labral tuberclekiigiik ve diiz, labrum lamelinin ucu kalm; malar sahanm boyu geniglifinden az fazla, malar indeks 92; T5'in ytizeyi piiriizlii ve mat; T6'daki noktalar.kiigiik, arka metatarsusM. sylvarumdaghestonicus'unkine oranla ktsa ve genig. iggian: 10-14mm boyunda, viicudun geri kalan kt,srmlart anaartdan farkslz. Erkekan: 13-15mm boyunda;bagindeksi99; clypeusindeksi lCI; malar indeks 93; Fl: 0,45; F2i 0,33; F3: 0,60 mm. Bag krllarr wy*, bunlar arasrndatek tiik siyah uzun krllar yer ahr; bacak krllarr siyah; thorax ve abdomendekikrl rengi ve dafrhgr ana ve i99iarrtla oldu$u gibi, Fl F2'den belirgin ola.ak uzun f$ek. 8/C). Genital organ 7. ve 8. sternum gekil 10'da g6riilmektedir. M. ruderarius simulatilis de M. sylvarum daghestanicusgibi afagsrz alanlarda daha yaygrndar.Bu iki tiirii devamhbir aradagcirmek miimkiin olmaktadtr. Ancak M. r. simulatilis'in populasyonudaha d$giiktiir. Toplam drnekleringoEu Erzurum, Pasinler, Tercan ovalart ve Ardahan'da bulunmuqtur. ,Anaartgtktqr,ErzUrum ovasl koqullarrnda15 mayrstabaglamakta,hazirantn ilk haftasrndaiggiarilar, 20 temmuzdanitibaren de erkek arilai gtkmakla ve faaliyetlerini eyliil sonuna'kadar.siirdiirmektedirler.Anaart yuvasml toprak igerisindeki deliklerde veya topak iizerinde tiimsek diplerinde, yumugak otlar arasrnda yapmaktadtr. 23 , F Z -erH tI-tI'qa(rs 91 ,eprunrnp re1p4ze,(aqeg puerenqul nrflop erepef 4rtuo1 '€uerorqa1 rsurztrur{ Bp?Uo eL izetaq rJ?llrl rqupurslplueq rq"Jel ZL ll -ul ur.x?rorll lrnunpq ragr4 zefeq .qefrs uqyq Seg {n} Io} "purser" JEIunq 'uur 69'9 :9.{ :€€'0 :7g igp:6 :1g.g4qep -ur J€lerui66 rslepursned{1c!66 rs4epurSuqlepundoqurtu 9I-gI :rr? {e{rg 'rqF nflnp1o eprr?uuerrelrursr{.reflrp unpncql rbpunfoq tutu €l-11 :lrel5S1 'w e^swuo,saq,tp .s .l4J'rcrteve1 ealrur.!*tornwls'.r :aueqfioilHt ,t"* 'rep u54np1o 'suep nrn1n5 urnrq?l l9g slepur ,eVeJ 2leftlo urE.rgequepurflg -SrusEn{oq uru?g"s nleut ig6 s{opuJnrpllou ecuy>lerfes $ezlA un.sned(13 .[?ep u$g4p ,unzn 1ere1oleusE rrelp>1 lncnr .lqefn r.leilDl {sc"q ,rEucre,rqzlrstuulruJDlefel zrur.rq g;.-t3-.qefJs g1 'rnunlnq reg14 qefls ep ze ,n11t4 zef,eq eplepuf oHIIIezg "purs?J? 4o5 4er(as ,qa(rs ,zefieq relunq 'lzruur{ rsunEuere^rrqe4 e^ urnald plupurslp reilDI ZI II luuq rel"rolur epuqusJopur.x?roql .qufrs lre1p4Seqlepunfoq uru :rJ""uV IZ-SI .L (snqwoqororot{J) snqwoqn&ayy lz4massoryolw tttg I ''p?u) 'enFes .qloslo1 .eursnbs :q. ,runurels.g gS4up93 t3 I?srop .0I uruueErolelrueE1e>1.rg :g 'runlrrels'l :v ep.(.pe1)sllltDputlssnporapilsnqutoqoEary 1ptes 3 3 .rrpe11du1orp:11e Bpulssutrr?Izo1 uruuop1a5rl'1 snnuuosnryaDllaqet .1 asua4o*d u41o!1t1 ,.1 o4ps ''1od,11os o8oc1pa1g sltlcttuqou7ep Jnlnq requreq?pl"rqo lnSnp nuo{sepdo6 l,.t:. =R mit ktrmurst, bacak krllan siyah, tiblal corbicula krllarm4 uglart kahverengi geri krsrmlan siyah; kanatlardaki koyuluk diqininki gibi. Genital organ, 7. ve 8. sternum qekil ll'de gdriilmektedir. M. mlokossewiczi, gokaz rastlanan bir tiirdiir- Qahgma siiresince 7 6rnek bulunabilmigtir. I anaarl 29.VI.1980Kdroflu ormanlarr Oltu, I ana C i99i l0' vIII.lg?6 Ardahan, I crkek I iggiarr 28.vI[.1979 K6ro$lu ormanlarr (oltu)' 1 anaan 25.VI.1980Dumlubaba(Erzurum). ziyarct etti$i bitkiler Astragallus ornithopoidesLam., carduilr sB., Trdolium prutenseL., Vicia cracca L, dorsal B: Erkekgenitalorgantnrn (Rad.),daA:7' sternum, mlokoxewiczi $ckil lL Megabombus Sagitta' Volsella, D. Squama., giiriint$ti,C: 8.sternum, humilis insipidus(Rad', 1884) 8. Megabombus(Thoracobombus) Anaan: 18-21mm boyunda;baqkrllarr satl; thorax'dainteralarbant drgrndaki krllar san, bant genig kesin smuh deEil, bantr oluqturan ktllar seyrek; abdomen sarr, sadeceT6'beyreksiyah krlh, sterna'nrrlapikal krsrmlarr,tibial corbicula sarl; bacaklarrndi$er krsrmlannda da hakim krl rengi sart' Baqrn boyu geniqlifinden bitaz fazla, indeks 96; clypeus'un yiizeyi seyrekge ge' kiigiik noktah, tek tiik iri noktalar da bulunur, indeks 97; mzlat sahanrnboyu e$it;labrum. hemen nigtiginaenbelirgin olarak fazla, indeks 79, Fl+F2'ye hemen gukuru geniqve derin, labrum lameli dtiz, ucu kahn' 2s 9Z Io5 uopu€qSrue8n.,(oquluetlesrulerrr196s4epq '4epud o^ znp uelg r{3pursgr3 r€l?plou 'II?]{gu tr(ezn^( unosnodflc'tr1$e uetuequetueqeurflgSpa8nfoq urSug rledrsuurelsaArepleraqiqufls 9I eAgI .II?S 'uus J"llDI Dlspursrp V L - I I : I I J I U I S urss{ e^ r€p lu?Q luuq rBlsre}q 3p6x3ror{t fepulrrrnp {rSrre{ rBIIDI rr?i o^ qu{rs e1$uqlepun,(oqruru 6I-9[ :rrsBuv ''uls sit1ottoz(snqwoqoJz.totlJ\ .6 snqwoqn&ayy ) \?7Sg I ..ulirruurJdo: uepurrs14e5r5'1 asua4otdwry1o{p1 el .ds wnlutr7 ,.ds o1d1og,.ds oa.mo1uay ''ds s1dat3 :roplorrrg .reilq .l4Snuuep:1e[ .1 .asua^,Mwqsld uepurra11o515 Iepleurg Dfup.usrl€pJv 'r4srruurJe Joplourp"p u?prsluqe >F5egepunsolqd. uug"prv ep esSruuelts?r?prquul€ ry15ufle1oJ eqeq 'rnlSnurunlnqIOSIZ ooep?sBp Bpurs?Aor,unJnzJg'Sruueldol ue1.Sn6 e^ elgg .ueqepry ,rrdsy .ungo1 .n1yg 'Jel{euJO.'JrpeU"ruJnl$n1o nun 6,1\ uytel4surgureldol ,snprdtsur slilunq .W ' eilgEeg e,re :q'unurels'4: Jleslo1'eurenbs 3,qSgugr.o.E 'l :v ep.p?Usnp1d1su1 .71 y4e! plrueEr1e1rg:g,runurels ururu?8ro sllpunq sngwogo&apl J€srop 1 il3 l3 i I ->leurlqrgE ep.g1 ulnuJcls'g ., .uuElo o^ plrueE lunzn errrresrruilr{ *rn{H:l FqeS uru."rqll elre 'qzfrs ,I acop?s,;q;Enlnp1oeprreyi$J oa ?ue rJ?llDIlncn^ .urru IS,0:€C:g:.0izg:98,0:I{ :g4 s{Jpur releu !96rs{et)urmedflc!96m4epur Seqiurur9l-tl fog :rIB4oIJA . .IqF nlnp1oEprfteaerJuJtrr$r{ ue1e1rrsEunpncn^iepunfogurru9I-EI :lrar5S1 \ azfazla, indeks 98, yiizeyi kiigtik noktah; labrum gukuru dar ve sathi; labral fubercleaz kabar.rk,yi.izeyiseyreknoktah ve parlak; lateral ocellusyamndakinok-tasiz alan dar, burayr bileqik gdzdenaytran noktalr gerit daha genig;T6'nm orta; srndazayrf bir karina var. iggiarr: 10-14mm boyunda,viicudungeri kalan krsrmlanana arrda-oldulu gibi. Erkekart: 12-16mm boyunda,'Fl:0,43mm; F2: 0.25mm; F3: Q52 mm. .Bagkrllarrsan, thcrax'dainteralarbant dr;rndakikrllar,abdomen'de T1-T5 sart, T6 veTT , sternave bacakkrllarr siyah;arka tibia krllarr ksa, tibia?nmen geniEyerinin yartstndandaha krsa; flagellum uzun, segrnentlerinalt kenarr ortada gigkinlikyapar. Genital organ 7. ve 8. sternumgekil l3'de g<iriilmektedir. M. zonatus'aPasinlerve Erzurum ovalarnda rastlanmamrqtrr.drnekler; Hrnrs,ispir, Olur, Oltu, Tortum, Tercan,Karakurt (Sankamrg),Muq veTatvan'dan toplanmrytrr. Toplam arr drneklerinin /,3.2'sini oluqturmaktadrr. Anaarrlar 15.VI.1976'daKarakurt (Sartkamrg),iqgiartlarrn golu ise Oltu-Gtjle yolunun Oltu'ya 10-12km yakrnrnda yol kenarrndaki Centaureasp. iizerinde yakalanmqttr. Ziyaret ettili diSer bitkiler: Cardaussp., Delphinuumsp., Echium sp. ve TtifollumpratehseL. i $ekil I 3. Megdbombu s zonat us (Sm.)'da A:7 . sternum,B: Erkek genital organlnln dorsaI goriintig r i r t i n i . i g u ,C : 8 . s t e r n u m D : Squama, Volsella ve Sagitta. 27 87, "1 sndsprcsnnp,n 'alnocn "fey{ 'y3 unpqdacozlrp 'J ''docg ('11 asuad, C ? -$ um!s,4C "qerqcg otoruapl4'O''1 saplopJuntnt'3 ''1 oqotawolto1nuodwoS ''ds opllog "dsam1apoqdsy''1 'snrrleg 'y ''-l 'y ".I snu1d1o./a/.sf snJlrmp .taclx sn4d1o'V ''1 snpnuarn'V ''1 saplodotl4u.to sryp&o,r4sy''ds na1fut1tV.',ssr.og unac 'y '('qcedg 'qnef) ranacDsotpuD -o11tt1dotfuoe uounoqqucy "1ntg1fiss1c,tou'y te ''tte1g ouoq1oauowaav ''zle1g wnzlpt! 'y 'rlco1'a marsgm&tm omqcuy ''dds ''-Iottlc nSnty :rcy4tlq reflIp pflq1e Dailgcy ''1 s11orua1to'y lera(rz ugrnl ng .Jrp?punrrrnJ -np fupu rlq I& ur5r 4eru.r4Sr1ed eprepu,ro4 deded a1frcerua{?rulruellnrl ?pursurrr -5qzo1 ulrolqllq ng 'lpu11eum3e1 rueug ryfnq epurseu$e1zolulrolpplq IqF "I snlnpult snuDrltJD7ss :1 snfluuvsnqtu4lag .1 suadat'tr "1 asuagoldury1ojt1 "dds sn4opa74J''1 utltos otoclpa7,q o'1 o4gns slqettqoug 'sncpluaunn 'y1 rrlSnuueldesr.rqqrldef uprelln4nSrezueq eAopulJeplqepeJ"JSnuppeqrel'muelelna 'J?Irrp"l4?rue$eqeflerulLrrgE uo.reqpl u?puls€lJ?q4p unsolsnfl?esrr?lrr€ 4eqre oepuerqaq11-gIreprel5Sl'rrpe14euqr5 uepuuepeferuelSr4BpurJ?Arc srfeur g1epulrelp6o4 rs?^otunJnz.rg',reyreuuy 'rnl5nuunpq gleS r;q urEfef upuuepun -DI uBIo rupeq e,{er1etu ur.ue{gpu?l?4errlreffieq nprn( 'epurrelerofuo$nir 0062 ?ulil? uru(erfeur000I FUlosryr( uopursedvres zluep yq;Etungol o^ JnlO 'ecudy 'rrpepleureSu,( 'u1Sluue11sr? ep ep.lelrer{ 4q5efle reflrp e,r,rJBIr?ue{ ueruJo rys Bq?p "pJquele g96 lrelelo u?bJel sa Jolurs?d1urunzrg ep el s11;ur111lg8 ry5e epra,{req usureqepursrreSr ruep eur$l1eJ'.rrpe11erurn$.11o nun S'0I /o ulrq:1lurg turldcl 'Jnprgl uelo 4as4nduo naofsupdcd erucs uap,s'nu?iqsnqwaqot$1'ett sn4ungtaqSopwnnd,l,ts 'Jr[ 'irprsrJrq uepJelJ4lueprg8 4rs 'snco.tuawo '141 'rlpel4eurlnrgEep '8 o^ 't rueEro tI il{o' unuJ4s 1e1peE{e{4t r u r u L 9 ' 0: t J : L Z ' O : Z {: I t ' g : I C : L $Iepur.rel€ru!96rs4epursned,{1c igg isqepulSeq'epun,{oqtuur l,I-tI :rre {a{Jg '1qp nfldp1o eprreauarr"ltursDl reflry 'epun,{oq unu 91-91 :ne15S1 ' 'JBp q?l{ou uerde uep lu?q -zgE >11Segg ilernq'rllrurs u6r11eq uq? zrssl{ou rx?purseJ? zoE4Segq e11 err SrueE '>1epedoA snfiecol?Jel€l Snunpq re1d14oulJr.rzp,q:1e.rfes 4lp nuo geco !>1es41pt e5lnploeru^lsJIJ€g olcraqq 1erqe1lrqzrep nrflop "u?qq run4ni runrq"I lzrsuplou rfuzgf, '69 $lopu iepeg4oSuepudqSruoEru(oquluzqes r"l€rtr !4g s4epur'r19l4ou 'fe4nqSry Sag {n5${ 4erfss 4o5 ler"Io urErgogsnaddlcigg s>1epur'ecunzn 'qur(rs rJullr{ >lucsq eA suJels ' gL llJes 'ru11r4 SI-II epsueuopq? I{?p -ursrp luuq J?lsJJlur BpsxeJoql!qe,{rsTTBIIDISeq lepun,(oq tutu 07,-gI :IJuBuV (ttg '01 'p"U) sncoluaut,tn (snqwuqopo1y)snqwoqnEapy (Rad),da A: 8. sternum,B: 7.sternum, gekil 14. Megabombus C: Erkekgenitalor. armeniacus gaalrundorsalgdrtntigii,D: Sag{ta'nm LaciniaveSagitta. lateralgdriin0gii,E: Squarna, C, nutans L,, Centaurea agregata Fisch., C, ealcitrapa L,, C. carduiformis DC., C. glastifolia L, C. putchetla Ledep., C. puliherrima Willd., C. sessilir Wlld.,. C. virgita Lam., ChondrillajunceaL., CichoriumintybusL., Cerinthe sp., ColsimabrachypteraL., Coronilla sp., Echinopsritro L., Jurinea rnusctts,Lamium album L', L. galeobdolanCrantz, L. maculatum L., L. amplexicauleL., L. dissectfir, L,, L, Iuteum L., r,. intermedium L, Lathyrus sp,, Lotis corniculatus L,, Onobrychis cornuta, Pedicularis tuberosa L., P. comosa L., Salvia aethiopis L., S. angustdolia Cav., S. argentata L., S. frigida Boiss.., Stachysannua L,, S. lavandulaefoliaWabl., Samia sp., Taraxacum officinale L., Ticia crdcca L' V. sepiumL., 29 0s 'urrep rn4n5 eunfoq !{8p.9-L lurErrleqruellp snsrsl?letulSrueElueq rpplou DlBpurs?rBsnlleco l"ral"l ep zgE laSeJrqiesrl ze {o5 uop.€C+ZJ IC lr1u14ou >lsrfes?prelJersl.reflrp'r1ep1ou uFrleq e1pn15rp r,(e4.r,(,gg slspur .e1zeg {"rBIo uepufgSrueE n,(oqurueqelreleuriggl slepur ,ElzeJzE uepunfoq rflgSruo8,rp1 4oi -qou lerdes rdezg,{un.snad{1c166s4apq ,eIzEJzerlg uspurflrlSrueE n,(oqurseg Bp"purseuo ut!.tr-zr'.re11q zu.^eq veq eprelue^ rn,"nronffi?,fiil1tff: 'zufsqtl-Il ,ze,(eqrugl esr .repe; ews lqu,(ls relulsDJ u?lu{ ns8 9I-SI IEJelq -eztq e1nEa1 Jplesrop x?ror{l lqe,(rsr.re11r4 $eq lepun,(oq uur €Z-gI :rrs"uv snttstatl (snqwoqoaunttalqngl snqutoqo*ayy'g1 I J6l eserrysrypluuDtusrata 'JlpoDlouleterefrz €p nq lflr11o ,n,rnronrr*ro lare,{lo lrelf{ltq '14 'rrpellletJrry5re14e4leep epur6eq ,.lep6Sr solsnfle n.rfi'op Eurr?luos ueJlzaq 'ep1utu1ouoJ"grlr uep sr,{eu ,r$qr5 uueuy 0Z ?purJ"lln6o1rserrounJnzJg 'reJrede,(epursrre5r rurJB[?AnA 4erdo1 'rlpel{"urulo EVvJ eqep sp.leJ.rof urul.tu urS.re4?urs?rulo !{ppunlsn mtz-0002 '79 ,ecrr,(y .Jrp€pl?nr ze eqep "lu?Jo efn)oJuaurlD nuofselndod eprunluJ I$S11p -.rn13n1o .rnl4nSnp.uqep nun. g'7 nuofselndodep osrBryetu f urraqeurg ue1do1 .l1l ,snanpqp sDpwosaw'N uenseJap;e{ req nflnpunJnqun,sn)ontatuJD 'Ipeqeulg.rgE op.g1pla3 unurels .g e^ ./ .ueEro .rnunFq l€lruag el{ou IJI euelE-Zecepes'4u1red'znp rs€J?snllecouunzgE {lsellq ieplnpnzn lsuef EVeJue wuuof SrueEue urue.rqp J?llDI Dlepurr€ue{€{J? uru,p1qp.qefrs rrqpl slqll ?{J?'zef,sq grq efeil zefeq eplnlunlo5 rru11r>1 JnuoJ e>IJ?o^ BJJo1esr4ezr ,zeteq€I-ll ipflapqrru qefrsepego'unzner,rres eprelue,t .ues>1rle 4rie 4a 91-y1 -Is ufse{ }usq J"[BJe]ix'zetag epl"Js]"I s\ x?Jor{lBpurgrplusg J"l€.Je}ur IBsJop iaqeles "Fqrpueu 'unzn sq?p relqefls ,>1rSt.re>J re1p4.zu,{oqo,r qe,(rselSug ' 'rulu i0?'0:I.{ !94s>1ep 8S'0:gJ :LZ'T:ZJ. -ur r€["ru ig6 rs4eprirsned,(1c lg6 rs4apurtcg .epuru(oqtuur 9l-tl :rl" {e{]a 'rqld nfnplo Bpu??uetJ"lrursDl reflrp unpncnn,epunioq.uu gl-€l :lrer5*1 Sruci 1o5 uule zrseplour>1epu.ruu,( sn[ecoI?Je]?l!l1ul4ou ul 1er,{es>1o5'4eFed lggeepul,elzej4o5uepufllSluetnfoquluur;es $yg IIIrco .sDIIIulJopEUo run)I JelBLu:url")l unrqel 'ulls ueurst{ Jlsruq ,alcroqnl IpJqBI -ni un.rqel i76 slepur 'e1ze1zetg uepurflq$rueE nfoq .1eped e^ rpDlou rlorfes acut >1o5p{s24,('fo>lnqSlp4uJ?[o urt.nleq sned,(1clpg qepur .ecunzn $eg 'qe,{rsrreJp4 lucuq'zefoe eurelslqefrsrsunEuarezr -qu1 ufer qefrs 9a 'l.les o^ I?sJopTJBIUIx?J 4l5e ga-71,zefaq 11 :zefeqepl?JOIBI -oql llepurSlplueq Jsl?Jalul'qefrs rre1p4Suqiupunfoq urru 0Z-9I :rJ"€uV (606t'tEo,0A) snanpqp splawosaw(snoutoqopotly) snEuogntaly'41 I II , Ii il I I I $ekil 15. Megabombusmesomelasalboluteustvogt)'da A: 8. sternaum, B: 7. sternum, C: Erkek genital organmm dorsal gdriinti$ti, D: Sagitta'nn yandan gtiriiniilii, E: Squama,yol. sella. iggiarr: 13-15 inm boyunda, diger krsrmlar anaarrda oldulu gibi. Erkek arr: Boy 14-17mm; bagindeksi101;clypeusindeksi103;malar indeks 90; Fl: 0,49; F2:0,35;F3: 0,54 mm. Bagve thorax ktllart anaartdaoldulu gibi; Tl'T4 beyazve san krllarrn karrgrmrile kaph, T5-T7 siyah; arka tibia krltarr siyatr,tibia'run arka kenanndaki krilar tibia geniglifinin l/2 si kadar veyabftaz fazla. Genital organ 7. ve 8. sternum qekil l6'da gdriilmektedir. galqma alanr igerisindehernenher yerde rastM, persicuseversmanniellus, lanan bir ttirdiir. Erzurum ve Pasinlerovasrndaseyrek gdriitnekte ise de Palandriken'de oldukqa yiiksek bir populasyona sahip oldulu g6riilmiigtiir; pa- 3t ZE eu15rep llulpgrJslu" unsurnlouslewrJeuel rorrelsod u4usq epre1,{errq uug .Srua8 truuqru[urelur'rus J"llDI plspu$rp $"g J"IgJe]urepurtusJopur.x?Joqll1nc,reu.ru1 -III lr?s lzsq BpurssJ€relunq .qufrc uqlq Suqlzpunfoq,wvr , Ze-fi lueeuy (Uggt',tqqX) mgaylaUnlsnauDtlar4s(snquroqoauottatqng) snqwoqn*aAl.i1 ,.1 asuotptdwry1ofitg a o?con DlclA ''1 aloulctrtlownJDxDrDJ,np1&1t7 .S i-I sldoltttaD ,Dnltrry.g ,oputoc qtlet o!^lDS ,7 .'7 ,.1 '4 ,.1 osotaqntsuDry4pad 4qoug ''1 wnplncout umqlo umlwv7 nsdwoe 'sncsoutDaupm[''dds oenoqua7,.dds'snnp,n2.snrrlda smluop.V ,.1 ncge .y.1 sna$1n' snunuatn. sapro dotltgto sqlo&otlsf IJolD1lrq V'' 1 V,. 1 n:ro[1y fi1na .reprp44eurryd uelsgpl ospurs?usrplJrunznruuol esl rel{e{re 'apunuos uefizurl .rqr5$ ,apuueluoe sduur .rqueuu? ep.ue{oprrel"d .r"lrrp€t{eudef epulreplllep ereg SpuJJpa 1re1 eA ?pJ"FlncJnr;n5qepur.reldp S4 .epugqr*51 4e.rdo1 ruuelelnf rupJaeuv .?llc6lo^ .?u€nbs:q .qrnure$ .g:3 .6Sgug:g.E uru lesJop .urnurels ./ :V ep.e6eFC enilaluanttrurila -ruutro IBIUoE n4aad stqwoqota74l .9I Ip!* {eIJg :g II lo lcn l 3 l l I I 'rlpel{eurreSrrurs6g,fi vual{errJourcldol 'Jrl$nuurls Je[{euJg ep ueprelra{ {rl53a?reqsreqsl{?rulo uIEf?{ ur{up?prBIu€lB ztsSupy 'rntrSnrnunlnq Irlsp opurrolref uolos{{!/trBpB{ e,(,urOsgr u[5ue{Qpu€[ alrr, yakada san krliar dorsolaterale kadar iner, daha agalrsr ve tegula'nrn altt siyah; Tl yanlarda san ve sk, ortada seyrekve siyah,T2'nin apikali san, uzun ve srk krlh, geri kalan krsrmlan siyah, krsa ve seyrek; T3-T5 beyaz veya kirli beyaz, T3'iin basalindebazen siyah krllar bulunur, T6 siyah. Bagn boyu geniglifindenfazla, indeks 90; clypeus'unortast diiz ve parlak, yanlar iri noktah, kaide krsmlndasrk noktalan igerenboyunauzun gukur bulunur; boyu genlglifiinehemenhemene$it,indeks l0l; malar sahanmboyu genigli$inden fazla, indeks 80, drg tarafi iri noktah; labrum gukuru derin ve genig; mandibula" mn kaide krsmriri noktah; orta metatarsusdikeni qok ktiqiik; T6'nrn yiizeyi graniiler yaprda; hypopygium uzunca karinaya sahip. lggiarr; 13-16mm boyunda;diler krsrmlart anaartdaoldulu gibi, sadece bazr bireylerdeTl-T2;de siyah krllar hakim durumda. Erkek arr: 15-17mm boyunda; bas indeksi 98; clypeusindeksi 98; malar indeks80; Fl: 0,50; F2: 0,36; F3: 0,51 mm. \ Bagtasiyahve san krllar karrgrk,sarrlardahakna ve gok dalh; thorax interalar bcnt drgrndadorsal ve lateraldesan; abdomen'deT6 ve T7'nin ortast siyah,yanlar sarqdi$er segmentlersarrisede T2 ve T3'desarrkrllar arasrndasiyahkdlar da bulundr, hatta bazr bireylerde T4 ve T5'de de tek tiik siyahkrllar mevcut; arka tibia'nrn arka kenar krllarr tibia'nln en genipyerinden daha krsa. Genital organ 7. ve 8. sternumgekil l?'de gdriilmektedir. subteraaeuslatrcillellu" (Kirbi')'da Al ?. sternum,B: Erkek gcnita! $€kil 17, Megabombus ' gdriiniit,C: 8 rternum,D: Squama,Sagitta(lateral). gamnmdore'ai 33 vt 'nlznrnd euru(oq r{s211,( uruser '.t;il1i"1}il;lf;fii?#ffi ":"Ti11H; iepegeqep efa,,r,r1e4 g ululdei snlleJo rs€r? snJloco IBJelq e1yzgfl 4;6epq irlu1 -40u >115Lu1.r(ez4i'79 $lepu''unzn 405 "rl?sJsl,ru lfiuaEel urJepnJDIn5unrqul :96 $lepw 'lp11ou ecur >1er,(es 1{e4y( un.snaddlci16 s4epul .ecunzn Szg .qefls eurels e^ 9I-€I 'IJus dqefrsJ?p["c?qo ,1ur1uel.rJ"s UI al 11 leJe]"1-oJ1uo,r, l"Je]?l-orrop .o 1n, -rop'>1of lu"q JBI€Jelut"p.x"roql iqefrs Seqlepundoq uJttrZE_g?,:rJ"BuV (gggl ,.dyD sniluDpw (snqwoqoaun.uatqng) snEaoqo*ayg.91 rrlSruuulaluf epurrel4eC 6 .ds sttlcotg e^.''Iasuatotdtunllolltl r?lung .Jnllnc^otu{euJg rup?{ 61 ueueldol uep(.n11g) --' ry1eSugeA u?s?roH ,lflltJlO elsro^run .Jnpr$l rlq ueln-rg8ze 4o5 suntilo{.1,g ruur gg.0 :€C :?€,0:Zd :'1S.0:lC :g6$lepur r"leur :00I rs{epw snodflc lEgl rs4cipurSeqlepun,(oq Wul IU-61:rre le>Irg '1q;Epflnp1oeprJ€"u€ rJBIrursDI reflrp unpncnl ,epunfoq ww g?,-LI:rrer5S1 ";'J3? !u,srrleq .rn4n5 uunf oq,eprdef.re1 puer8,^"ff ;H;'!:;"rT,#r""3 SrueE eqepursr{ rlel{ou .rsp uele zrsel{ou r:ilupurse.re zfa 41Se11q 4o5 QIrsnfleoo 'elzeJze uspurflnSrueg wwel !46 s>1apur ru(oq urusqes releur lurrep ozrsrusE 4o5 ,4rsen rJrJBI?l{ounlflop run4ni urnJq?llleur e5>1np1o ureluuf ,qelqouy(e4-r{,1g1 s-{opuJ'11$e ueruequelrleqeuI?JlSru:B n,(oqun.snodflc !96 s{epu .ecunznSeg t-l,t* lqerrs eppr)ler,rres splesroo,,nu,uulfil:ll1,,il":ffi ffi:;li,:l:: 'qefJs pruJEueJo q?{ e,(et qefrs rJellDIurle iepunfoq ruu :rJeBuV 0[_l,Z {.I L Ll, ;€lled,tsuo,t . Eot/' (snqtaoqoauot taryng) snqiuoqofua 14J g S .asuapnd utnllotlta ,.a , o.dds naeotc o1ct4 ('1 ns'otaqry D1I1DS ,.1 ot11os $np)ryal ,.ds unptotlouo ,.1 otrltos s1t7crfuqtu6 oSncipaq ''ds wnrct1y ,.1 oaco[ Darnotual ,.1 snc{s1tc snnpnJ ,.z1eAun41o7t ''.1oltlo n&nfV :lcy41lq .rlpeDlourlnrgEepunuos DSnqouV zluuue] FIl1o ptvfr7 esrJel{g{Je'nuos u?Jrzsqro[5sr 'q{?r.ulo spurJ"Juossr,(etrlrsqr5 rtuaue"purJ"l 1nsol u?rIspJVOArunJnzJa'-lrye1ryerude( apurslra5r. >1e.rdo1 rurserrn,{rreeuy .tnlSnrulnro. g epuuel;ar(uu$e1n reprl e,(er1ou00!Z ururre;flepua4opuule4.rrlsnuu?llssJ {nl {e} "pus?^o rurunzrg 'tqStururle'Joplourg ?p u?purr€Iuerrrronyflorg; unu.n116 s^ olgg .ep;tr";lqle .rrp?plpurnl$n1orurs >p15efe'reqereqol4eqprg8 ?q"p eproJro{ zrs5ufly {rs Zrt, y, .:1ecuy .r$prg rrq ueu?l urrel{euJgueldo1 .rlplfep nuo,(selndod 4esqnf 4od -1serepe.r_gf Jog ueruagepursusir ruep eruSqei,snpa1pat4o1 snauprntqns.W iggiarr:{6-20 mm boyenda,vticudungeri kalan krsrmlartanaartdaoldu[u gibi malarindeks Erkekarr: 16.-22 mm boyunda;bagindeksi9l; clypeusindeksi.9O; - 5 3 ;F l : 0 , 6 1 ;F 2 : 0 , 3 8 ;F 3 : 0 , 6 8m m . Bag krllarr siyah; bunlar arasrndabazl sarr krllar yer altr; thorax dorsalve lateraldesarr, bacaklargenelliklesiyah; Tl ve T2 sarr, T3-T7 ve sternasiyah; arka tibia krllarr tibia'nln en genigyerindenbiraz fazlaveyaegit. Genitalorgan, 7. ve 8. sternumgekil l6'de goriilmektedir. Nri''t at )\{\ $, t'i t I I ,'/ \, t I ,'. F I tt1 | cll I *l I I $ekil 18. Megabombusmelanurus(Ler.i'daA:7. sternum,B: Erkek genitalorgamndorsalgOrii. niiqii, C: 8. sternum, D: Squama,Volsella, Sagitta(Iateral). Megabombu,s melanurus,Pasinlerve Erzurum ovaiartnda az gciriilenbir tiirdiir. Oltu, Olur ve Tortum'dan da altnan bazt cirneklervarsada raktmrn 2000 metreniniistiinde oldulu yer'lerdedahasrk goriilmtigtilr. PalandokenllerinveDum2100-2900 metreyekadar olan ktsrmlartndagok yaylu Babacivarrndakitepelerin gekmittir. grn olduEudikkati Qok siiratli uganbir arr oldufu iginyakalanmasrzor olmaktadrr.Toplam <irneklerin /[ 2'sini olugturmaktadtr. Palandriken'lerdekiekolojik kogullarda ana arrlann ktglama yerlerinden grkrgrmayrs sonu haziran baglartnda,iggi artlarrn grkrgttemmuzbagtnda,erkek 35 S!4sa,tJat'g """ "'r " " "' 9g "' IJASIS.'TZITUJI{ rsllr{ Hep gs 0A ?s :e}{*HB,{nq IsrrrJou liloco oprslrSsrize u3purd35sn[eco usrpetu rsBrs snllocol?Jelq eII snlleso uslpaw lrres rsrul8ueJeArl"{er(enrJ?s nr(o>1 r?ip{ plsp.Ul oA xurorl}ord :$ lge '{eS) rul ru[s]{ou ecur epullerl dnrE spuBIB zrs?l{ou Dlepunugrllocous/t lglzgrgd zv {o5 e^ {ErBd r{e41,{u1u,fl - tsto rrutg?uv s1qSegrRI ISUJCqnqwog 1seE19g nlopzuy rifloq z08l ellrorls'I sn(woT :EurJ '1 ''ds o1d1og''1 asuatto wrys14 ''ds snnpn7 ''ds w4s,t13 asuaptd wqpltJ :qg{q rflrt4eplr"IrrT'rq$ruruzldol uep.elg.Cea u?qeprv repleurg ue1e1r.raE ?p.nrl6| rl4eSeg {ourg ta14g 'rr$rureuuqlser 5rq epulsu,roruruturg 'rrp 'JRprBl '14J -elleurngnlo pl,I uriel4auto ruqdo; u"u?llssJ Jrq ze'snsaol \ 'ilpal{eur 'g ', 'uuEro e1ll? rJolluour JnrgA up.6y grleSurnurels e^ lelrueE ireduf ry1up1$r$ .Ees urnlleEulJ:IqF nflnplo eprrur5$rea ?ue rSrpflepsl rEuerururr"llr4lncn1 'rurrr S9'0 :[C :Sg'0:ZC :Sl'0:td:90I $lapul r"Isu ig6 lsqepursned{1c!961 rs4opurS?q :?punfoq ruru il-Zl :ue {eryg 'tqF n?nplo epr1eeuerol{{lsze rsfl1p 'epunfoq rirur 91-11 :r.rur5$1 'RI4JRd uqe4 r[uzn,( uru.gl rrlrs :rluelry rsesg>1 l?sJop un.sns 1e>11de 'q1s,r,rrul -r€lrs?q e4re snsr?lrs?q ?lro :rlJrurs uFrleq el u"p zrssplou $peE 1ue{Jp nlupuruef sn[oco 166olepul ' l15eueurequetuegeurflqSrueE nr(oq urueqrs leJe]q 'qles 'Sruo6nrn1n5urnJqBI146s4opuJ'e1zeg .rqeu !1rreqe4 ze alcreqnl 4o5 lerqel 'e1zuguepurflg$ucEMoq u$ug 4o5 uapqfigSrueEndoq un.snedflci76 qepur 'e q"{ re}u"qroq?1ro'u?suep4 lecr?qeAEruels'qefis9j 'rr".1;l::ritT$:il 'ncunrnl -opqu i4:,{ J?l"Jelu nfc4 qesrop'lrzs rlertlel ur.xuror{l e,(aA rrgs lugq lrnunpq regq qe{rs IIU {el 'rres rJu11r4 Seqiepun,(oq rtrul 0Z-91 :rr?suv (snqwoqosaoT) snqwoqn*ay '21 (St8I 'rory) snsan1 l aloul4llo unrbxoJDJ "1 asua,Tiotd runuolua ''ds o1n4o,t,rag !,ds md4og'.ds ,1117o)1o4-;1 Dsotuot 'd '1 Dsolaqntsuoryclpad ''3q ouo4uow.O ,,.I n4es sgqct,tqouo,.^I wnrDpzDw '7 i4uet3 uolopqoaln?'T '1 umqD unlwDT 'sntsotl naupm1''dds snnpnJ ''d:s olnuodtupt :.pilI1\ snatatn) .r/ ..pnlA\ snnZo1 .f ..II?d snclluod 'y ''.1 saplodotgrulosry1o8ot1sy,'ds o47apot1ds7 :re1q1q fple leredg 'r?[rrp€]Ierudu,(opurrepqepe.re;3nu1perye1 e,(el eprel -ryyap yeflop r4epunueSrqurdol rurr"ls^n; .rrp"pl?ulo epursegsolsnfleep rsqri $ekif lS. Megabombus,lae.rasMor'da A: Erkek genital organt, B: 7. sternum, C: 8 sternum (Pitticni l93o) . T2'nin ytizeyi mat ve piirtizlii; yan,ocelliciniindekinoktasz alanda grup halinde incenoktayok ($ek,23lB't;prothoraxveT2'deki krllar limon sartst;medianocellus ile lateral ocellus arast median ocellus gapna eqit; iggilerdeocelli kilqiik; 54 ve 55 deki krllar beyaz Erkek - Supra-orbitalhat ocelli'yedorsaldetelet halinde veya gok az keser;clypeus, vertex, propleuron'un alt yarisrndaki krllar siyah; yaka ve T2'dekl krllar koyu sarr, abdomen'in son segmentlerigenelliklekahvereqgimsisart, veya beyaz krlh; lacinia'nrnapikalindekigengelgeni$;8. sternumnunapikali dtiz ....'. ". "' "' B' terresttis "'"'':' ':"" "' - Supra-orbitalhat ocelli'yi keser;clypeus,vertex,propleuron'unalt yarlslndaki krllar sarr;yakaveT2 agtksart,aMonten'in sonsegmentleribeyazktlh; lacinia'nm apikalindekigengeldar; 8. sternum'unapikali sivri iki gtktntt hblinde...B.lucotum 37 . 8 € iqufls rrelurrsrlue1e4uoEur.xuJotll'JruuznJ€pu{JrrrJerlua^ ur.xuJorlle1e,(r>1e14usr rres4r5e irnunpq ftllDI r{"frs vEq unzn ?puts?reJ€lunq ,rres rre;p1 Sug ruru gt,0 :tC :/8.0 :ZJ :6V,0 :J :€il ls{epul snsd,(1c :g0[ rslopur seq iuoun,(oqtuw g[-il :rr"4a{rI 'rqr8 nflnp1oeprJceueJeltursr{ roflrp .epun,{oq ruru 71-g1 :r.relrf1 'lsru e,,rnlzqrnd r,(ezn,(u1u.ZI :€l{nlunzn n.€iz un,€C + Zl .rl?) S.l '1e$) ururflr;Srue? lnc,rerusnnbllqosnclns.yof €urJs{ yrlseq,ur8rrl luislp IJ :6lAZ -eq 1o5ernsrcurep.einqrpueru :Jepe{ n gfg utwde5snilesorsEJ?snllecoIBJelelelr sn[oco uurpow ll1e14our.rralsJaqn]l"Jq€l 'o]]rlurJop8]Jo ,J€p nJn{n5-runrq"[ :E0Js)topur'ze uspur$r;Srua8 n,(oq uluur4es r?ltrru :tlutlou a1>pr;>1n,(nq IISFop 'gll $ispur'esl1 sned,(1c:g0l s{epul .zlzuJuepun{oqrflqSrue8 1,(eznf ul*eg 'qu,(rs.reyleceq,zef,aqgg a,r pg ..rrS -epeiaq ep*1uef lqedrs?p?tro o^ tI ,qu,{rs91 irnunlnqregq qefJs 91'zvfaqgl lz€q spunusr)toprs)i'rslrusucu.rrl 'qefr3 sp(usruopqelqe,(rslrelursl4 -rsflrp 61 lr ur.xeJoql'Jopo ruu^epJBp?ro[€Jotr"l osJope>1e,( rlai>1ueJ rsrJES uoruq !.lnunlnq3p rc1Jr4qe,(rsrsrulSuorenqeT vgq.qu,(ls r.reJJr>1 seq :epn,{oqvJut 07,LI :rrB€LrV 19LI 'J i u f i J o J n i r t ? q L L t o { f. I .(toni) sntldrut snqruoqor(td :g ..-T ('J) ststrlrlo.tossnqu.;oQol{{ tu.n.to}nl :CI snqLuog :J t tr./u.toQ()r{c : g ('JOIS) silauryodn snutu#llln; '('pEU) snrruolsat{&ap wn"tb^lls s'/tqwoqa&ay,y:V 'ulnqrpusru .aT, Fus opur.ialrT.tanulqruog rze8 IIlos s j l D J a ]D l - . n lr, T1 ve T2 san. Ti'in kaiclekrsmrirriahazr siyah krllar. mfrvcut T3'tin t asal yansl , siyalr; Ti'iin apikat yarrsr ve T4-Tri beyaz. Genital organ 'J. ve 8. sternutn sskil 2l'de edriilmekteCir ':3 I I EJ Ej nl ol I i I B $ekil 21 . Bontbus ltrcortuttL.'da A: 7. sternuffi, B: Erkek genital organr, c: 8. sternlrffi, D: volsella'nrn ventral gortintigti, E : S a g i t t a ' n t n y a n d a n g o r t i n i . i s i i . B. luco'rumaz rastlanantiirlerden birisidir. Toplam cirneklerin |.3'iinn \ olugturmaktadtt.Erzurum'dai.iniversite arazisinde25.Y.1974'de birve l8.yl.lg72' dede bir olmak iizeretoplamiki anaarrbulunmuqtur.palandokenlerde gok toplama yaprlmasma kargrnhig rastlanniaml$sa da Dumlu babatepelerinde25.vI.19g0'de iki anaanyakalanmrgtrr. Ayrrca,7.vI.1980de iipir'in pazaryoluna varmadan bulunan yiiksek tepelerdeiki anaarr, oltu'nun Kcircglu ormanlarrnda29.y1. 1980'debir ana ve bir iryian toplanmrgtrr. Di$er cirnekler,Gcjleormanlan ve Ardahan'dabulunmuqtur'. Orneklerin ahndrSr ydrerer B. lucorum'undaha gok yiiksek yerlerde ve ormanhk alanlarda yaqadlrnr gdstermektedir. ziyaret ettili bitkiler: Astragallus ponttcus pail., campanulaglomerata L., CarduuscrispusL., C. nutans L., Crepis sp., Geum sp., Onobrychismontqna DC., Oxytropis sp., Primula sp., Sgrlr,rsp., Stachysannua L., Vicia cracca L. 39 0t epurqer leqgf ep vn.wnntnl rurflrpuSeX rrpeDleruJalsgE 'g 'uprurlur >111$11p u1.s.Llgailat'g uepqp HI nq uefezueq eulrlqrlq runrnp ng 'rr1$u"ruuqlser 5lq epEJilnturnl 'g 'rr1$nuuqs leurg ?pl?l{rur loq e^ Sttuueldzs 'Br uopulJel nflnp1ourEr(ef 4o5 epurrqilq zuep>1y oa zIuep"JB) ur..s?4sarrat 'rlp"pulr€^rc erleu :lzeE{DIpl uupde,(epmrepf 816l e^ 1461 ur6rel ?ung 000I rflJl4asqnf uaputso,{neszJII{}p uru"rng 'rnlSnurunpq {eurg rlq ep.rr6I'AI', epupfgl rzrfieuerurgun.Jnlo JJep"sUe o.s!$sailat'€ropulslJeSlm"le eulSqeJ '(le4ue) qpqo1 :q '$1tu1p98 lusrop '8 'ep,'-l ururus8lo plrua8 4e:1rg :J 'wnurals '1 :g 'iunu.rels :V su$at.tal snqwog 'ZZ 1pPS 'rrpel4atuproEep 'rryr{e u"puo olrellnezg uelqrllsq "pr"} 'g JA ', uuEro -.ZZ lelrueg 1plo$ Iunurels 'qzuu 'lenreg oqfle>1.rswuoJnl .'q 'epun(oq utu ,I-€I :IJ? {e{rg {oi 'rqrErlutut reeuereFuIsDI.lefltp'epundoguru g -1 :repretSSl 1 1 nlznrnd ze '4e$) rur r?l€Dlou acuropulletl dnrE eputlu zts 1o5'1eped p(azru(u1u.ZI :(XltZ -Btlouqepuruef snfieco l"relq :r"p"{ 1s.g/1ututdti snllocou€lpe4l IsBr" snileco uurpoutrr :€0I qepul repw l711ls{opursnad(1c!961rsloput Sug oUsnileoo Isrelsl '€r ecep?s 'tqlE nflnp1o 'n,{o4 "tlsp . {usJ trus splgaueE ep.sq$ailat opJtmnonl 'g rSrpflepe,r lEuarutuu"[I{ lninl 'epunfoq rrru ZZ-81 JJEetuV ''I sy$arnt snquog 'z 89tl $ckil 23. A: Bambusterr$tris L., B: B. IucorumL. de bilegikgiiz ile lateralocellusarasmdaki alan. Cins:.PyromombusD.T. 1880 Do$u Anadolu B<ilgesiPyrobombusCinsi Ttir Telhis Anahtari Di{i l. Malar sahanmboyu genigligindengok fada (indeks 70)i F1+F2'ye yakrn; Fl uzun, distaldekigeniglifinin2,5 Latr ($rk. 32lA); ocelli supra orbital hattrn agaf,lsrnda;bilersikg<izlelateral ocellusarasrlateral ocellusSaprnin2 kattndan qok az; clypous'unyiizeyi noktah; orta basitarsus'undistalde posterior k6,gesi sivri; T6'mn yrizeyifada ptiriizlii ve graniileryaprda;interalar bant drgrndaki P. niveatus thorax kdlan, Tl ve T2 kar beyazroT3 siyah,T4-T6 ktrmrzt - Malar saharunboyu genigli$ndenaz, egit veya biraz fazla (indeks 100civarmda), Fl * F2'dengok krsa; Fl distaldekigeniglilinin en fazla 2 katr ($ek. 32/BF); ocelli supra orbital hat iizerinde veya yukansmda; bilegik gcizlelateral ocellusarasrlateral ocellusgaprnrn2 kail veyadaha fazla; di$er karekterlerde!i..... ... Eirbilir 2. T6'nm ortasrgrplak ve belirgin olarak drgbiikey;labrum gukutu derin le geniq; lateral ocellus6niindeki noktasu alan genig; Flln boyu F2*F3'e hemen hemenegit ($ek. 32/B,C,F);malar sahamnboyu gcnigli[ineegitveyagok az uzunj ..: .r.!.. ... .:. ... 3 arkametatarsisrk krlk T6'ntn yiizeyindebciylebir alan yok; labrum gukuru sathi ve oldukga dar; 'Ff in boyu F2+F3'den belirgin latei'al ocellus cintindeki noktasu alan dar; genigligindenkrsa; arka sahanrn boyu gekilde ($ek. malar 32lD,E); ktsa bir metarsi normal krlh 4l tuntowld 'd " ; ! " r " ' _ '" ' " ' " ' :" TV "' rSuoruerunpJulluu?{lleur errnlznrnd ile41f uru.gl !1esfez4d el.ecur J"l{nc -rn4n5 rryepudaznfur,gg iesnl uopursqSrue3 nfoq uueqes r?l€ru !16epun64.tp: 'unzn 1ere1oleueErre11q1ncryr!qp4 qu{rs .rq4eceqiqefp gl e,r z,l 'qefrs ugo 'tres qerelel ur,1; lqe{ls rJ€lrursDlue1e4usE .r.res r.re1p4e4z,( zp.xeroq; ';....... snnuuot*tpotq'4 uupfes r?11"u"{ l4qred o znp y(s4y( uru.gl lulrep el lf.rr(gqru11nc.rn1ni11 . -epur[041,(ur.gl llySeeufg$rueEndoq uruuqesJBIErrrkuezulunu eABsr{ I?rslo louaE rrqp4 lncnl Sp3rre{ rEIr{ zefeq el qe,(rsepreqeceq lqefr.r 6a:znfeq luuq J?l"Jelur,zef,eq urnilolncs e rrsIIDI e4ei( zp.xurogl ., ZJ o^ II :urEJJIeq "' "' "' rsSsEuuprrrJzue4 uruqloco yelrqro-e.rdns L ll? 1eq ltq1esnrn>1n5 un"rqel irrded eui.rc4yfiez runr8fdodfq lrep rleplou uu.rrfz lueq uepzg8{lSellq ru€l?as?l{ou Dl?purser€zgEry$epqelr snflecouef 11111 qe1efezr r1o,(z1>Jouequ4 epuilszgl ',(s111qSlp glgeq ,tl6s eun,{og fgsruoS un.sne&(13swuaaoros'd """ lese4 il,g1ecoluq luilqJo-erdns iur.ropnrnqni runJqsl iznp ulnf{dodiq lSrueElu€q rl€Dlou uerrfu uopzo8. zg8 rpfepq olr sn[oc uef i>1lsJsl?plou ?qp{ IISeIq ru?F zrs?Dlou Dlupurs€J? qapulfeznf tfe4nq$lp {er€lo ur8.rr1oq,u1zeguepunfoq rflqSrueEun.sneddl3 .9 9 """"' ""' 4tstflep 6fte.r uuup4 llof euue4 ep.91 i(4nSnpEqBpefer 6191s4epq) elzegefe,r lr6e eurflnSrueE nfoqulueqes rel€rrriepeguepanye4 9.7 uruded snilocorse.rzzgE4rSe1 -lq o[ snilerolure]q :(qlOZ'IeS) ffiop u€rqeq snnbqqosnclnsep,elnqlpu?n - _ snaluilodn snuownllwd ':""""".'"',"""' ErrrrJr{ 9I-tI 'rler(ls91 'zafeq TTBIIDI xeroql r4epursrp lueq r€l?rolul lrer euue{ rrq urturleq up,9l !(0ZI qepur) ?sDI{?r"Io qE41aq uepupgSpe3 ru(oq uruequsJeleru :rtr;1-g,Z elzal ue urulded snilecolsere zgE {l$llq elr snfiecolerelel :GIOZ'>1eg)urErneqsnnbgqosncps "p.ulnqpu"N .S 'd """""" snJlsz)nDcsn1np1dn1 zrruJr{ rsurtEuere,rqe4 efen znurul eI-tI'qe{rs €1-t1 lqzfrs rlerelel m;xeJoql lrqles en Jup run>I -n5 runrquy :Ttt5tpt usl" zrseDlour{?purs"r? zoE rySeuqeF snlleco I?Jo}".I """"'' ""' snuasu! 'd I S U I U I J D IO p J O q g I - t I 'qer(ts € 'zetleq 7, I g izeteq eA rleJslul .uroxJorl] lurrap. en nJn{ Srus8 1 a -n5 urnrqel :{n,(*q uBI" zrsu}{ou r{"pursure zgF'p oll snileco {lsellg lerotruT 1,,u;;^;;,"; ;",,;;;;u;;"0;;;;0,;"; ;;,";,.;,";;;;:i'f,T#';":, snuotsa&oTo'd rznuJr{ rslurJ?s9I-?I 'qe,(rs t; .1JBS7 7 eA I; .TJBIITXxuJ -orfl r{"pl3ro}EI eA '6 l"srop upursrp luEq J?l"r0lur lq4t1ua5 nJorJelsod uru.9g a a a . a a a . a t a Erkek l. Ocellisupra-orbitalhattrn agalrslnda;lateral ocellusile median ocellusarast lateral ocellusqaprnm i 12 si kadar; bilegik 96z ile lateral ocellusarasrlateral ocellusgaprndari.az; ocelli ve bilesik gtizlerbtiyiik; F3-F1f in boyu geniglilinin 2,5 kail; interalar bant dqrndaki krllar, Tl ve T2 kar beyazr,T3 siyah T4-T7 ktrmtzt ,......., - Ocelli supra-orbitalhat iizerindeveyayukarrsmda; lateral ocellus ile- median bilegik gdzle latcral ocellusarasr lateral ocellusgaplnm 1/2 sinden gok fazla1" ocellusarasrlateralocellusgaprndanfazla; ocellive bilegikgtizlernormal biiyflkliikte; F3-Fll'in boyu geniqli$inin2 katr veya dahaaz; viicut rengi defigebilir """"';" "' 2 " " " : i " " r" . ' " " . ' " " ' 2. Sagitta'nrngengelidrga dcintik, alt orta ktstmda bir grkrntr bulunlr; squama ' bdbrek geklindeve boyu geniglilinin iki katr; lacinia'nm distal i9 kenan,drga do[iu boynuz geklindegrkmtr yapar ($ek. 31); F3 Ff in 1,5 katt uzuulukta .....' P. soroeensis 1$ek. 32/B; 7. sternum'unapikali derin gentikli Sagitta'nlnqengeliige dciniik, ahtorta krsmmdagrkrntryok; squama bobrek geklindedegil,boyu genigliSinin 2 katrndangok az; lacinia'nlndistal iq kenart '1 grkrntr yapma4-F3'tin boyu Fl in 1,5 katrna ulagmaz; . sternum'unapicali . . .. . . 3 diiz veya sathi qentikli ? Lacinia gok krsa, iiggen geklinde, squama'nrn ilerisine gok az uzarur; squama? run ig kenannda grkrntr bulunmaz Lacinia uztJn,$ekli desigik. squam:-'nln ilerisini Eok geger;squama'ntn i9 kenannda Erkrntr 4. Yaka beyaz; malar sahanm boyu geniglifinden fazla; yan ocellus,yamndaki noktasz alan dar; spatha'nmyiizeyi dtiz ve parlak; stipes'iftapikali i9 dorso' lateraldehafif biikiilerek kenar tegkil eder; vticut krllan kna, eqit uzunlukta P. brodmannic.us . Yaka sart; malar sahantnboyu genigli$ineegit; yan ocellusyanrndakinoktasz. alan geniq;spatha'nrnytizeyipiiriizlii; stipes'inapikali kuwetli olarak biikiilerek kenar tegkil eder; viicut ktllarr uzun ve muntazam'delil .'.... P. pratorum 5. Malar sahtntn boyu geniglilinden gok krsa (indeks 60); lacinia squama'dan uzun; sagitta'ntngengeliyuvarlak; Fl F3'den beliigin olarak krsa; stipesgeni$ ve krsa ($ek. 24, 32lD) - Malar sahantnboyu geniglilindenbiraz krsa (indeksen az 80); lacinia squama' dan krsa; sagitta'nm gengelikdqeli; Fl F3'den uzun veya e$it; stipesdar ve .....''.. 6 ... uzun ($ek. 25, 26, 27, 321B,C;D,F). 43 a F^ 'nl$ruruells?r Jo Irr?qDI >1o5uofsqndo4 {o5 eqei que,lo €r?lusl" qr15e!u 'ep.rquep 'npeqeuunlSnlo ..ryp4p lq uepro3 ryOy luls,L % urJeplerrro.rueldog opelp,( Joq ueueq uetneg epursrre5rmep uuSqeS ,sna4podo mubumllnc .4 'rlpot{euqlpgE ep.yg p4e$ runurels 'g o^ .1, .ueElo I?llue5 ?Dlnlunzn uqet( euqeq g uluue{ fiueE ue upueruEesJqIDI r{"pxrr?ue{ rouelsod um?rq4 e4re ilepe4 IC nfoq.esq qo5 uepfiuo n{oq uruuqesJsI?u lunzn urnlleEelg 'lqF nflnplo epuuy5SreAuu? r$qrflepe,rrEuerururr?IIDIlnql1 unu 7g,g :€d :t€.0:Tl:W,g :ld '9lI rs{epursnedflc!qg1 rs4epurSeqlepuru(oqurru 9I.ZI:r.'B lolrg ;gqp nfinp1o BprJB?uB rqrurcr{ reflrp ,upn,{oqurur i1-g1 :rrerdsl -AeruBIrrJ?t nrflop efueE Bqep '{nlo rq eun{oq rszlro oeprdufrepuer8 !(# .4!p uru.gl !4nrle4 reue>1 e4re'rllDl Srpun.snsrzlrwq"ry" trseq 4er{es {o5 {szg,( iggl s4epur'esr44o5 uepurfll1S1ueE ru(oqurueqesr?luru :(SlOZ.>1eg) urErneqze 4oi . ?rnsrour'u6rqeqsnnbqgosnclns"p€Inqlpueu !4rreqe{ ze .{RipI elcJegn1I"Jq?I leqllSrueE ur-ufgSrueEun,runrqel 'q1es nrn>1n5runJq?I lSrueEeqep lueq n.€/I IIUD[ou5l$58{ u"l€ zrs?plouDlppurs?r?zgE >11Segq eF snllrco pret?l :tgl Is{op -ur snedflc'gg1 ls4epuySeq'v1zeS uepurrq,{oq rre1416rue8 un.snedflc el Seg 'qefrs rell?ceq lrzrun4 gL-tL qe,(rs g1 'zekeqZL e^ II op.uoruopqeizekeq x"rorll'nlepulSlp luzq relurelul lrnudlnq re11qze,{eq{$ {st 'q1r) q€fls Seq lepun,{oq turu 0Z-rI :rrEsBV snaun1odo snununllnt (snquoqouownpnS)snqwoqott4 ^ (OtOl ''to>1g) """ sntmlsa&qn'g ?Ilnlunzn rle{ l}g uIqA$ -SrueEsnsrel rJqlDI J?ue4a{Je un.snsJe}?tewelro le14npnzn rle{ g'1 uruy.ref fruaEue un.snsJ?leleurrJ€IIr4 J€ue{ ?{J? rrn.snsJ"lelsrue4te indei l5u 4rp eg uurenbsr1un1r5r4epurrzuej 5r uru.eruanbs!zrs44u*5ge4rde 'lnunlnq des ?purusDl opl€{ un.unurels '8 izs3rp o^ ropo g4Se1eSp4rreuo{ 51ulu,elunel sncwrlJnoJ snrfi)pldol 'a ze {oi u?pur}B>lIry U1uIAIISTUsE snsr?l n{oq ururrellDl reuo{ B>lru untsnsJ?l"loruBl.rolrupe4 frSrusE insrzleleu rJ?IIDIJEue{ B{J" rrn.snsJ?Xe}eur ape iredef r5e .repr1ur4l5DlepurJ"ueq5r uru,eurenbs!g4qus5 ge>lyde' zrsdes rursDI epral un.runuJels'8 :ll6lp eJelselecureA4elrumf rJeue{ 5r ulu.erurcel 'g '.'......... l z r l u l r { L rsrurJssLL-VL 'rtus 710^ II'TJ"IIDI x?JoqlqepurSrplueq J"IuJelw'snad^(13 sntrazm 'd rsrznuJD[ opJoq eden rzlturDl LL-aL izeteq UI s^ [9. 'lreilq xurol Dl"purSry1u3g J?lsrolut 'snedrt13 'g - a. !l (Skor.)da A: 7. sternunl,B: Erkekgenitalorgan, apollineus cullamanus $ekil 24. Pyrobombus Volsella veSagitta. D: Squama, C: 8,ternum, mamakla beraber Erzurum, Pasinler ve Tercan ovalannda bulunmaktathr. Difer taraftan, Palanddken'in2400 metreye kadar olan ktstmlarmdan<irnekler alnmtgttr. Anaarilann krglama yerlerinden grkrglan geg olmaktadr. Efzurum ovasl kogullarmda,mayls bagmdan.ibarenyuva yapmayeri aramayakoyulmak:tadular. Haziran baglarrndaiggi, temrnuz'dnhaftasmdansonra da erkek arrlar gdriilmsle baglamaktadtr. P. cullumanusapollineus,Onobrychissativa L., Medicago sativa L., Trifolium pratenseL, HelianlthusailnuusL,, Carthamustinctorius L. bitkilerinin tozlagmasrnda dnem tagtmakta&r..Ajuga chia L., A. orienta.lisL., Anchusa'italics'Rretz.,Ast' spp', CentaureaagregataFisch., ragalluscinereusWilld., A. ponticusP?ll.,.Carduus glastfoha spp., Colsinia brachyptera 1,., L., Cirsium DC., C. C. carduiformis Echinopsritro L, Epilobium sp.,Lamium album L., L. amplexipaula L., Lathyrus sp,,LythrumalatumPursch,,PedicularistuberosaL.,SalviaaethiopisL., S. candidissima Vahl., ,S. frigida Boi ., Stachys annua L., Taraxacum fficinale !Veb. bitkiterini de ziyaretetmektedir. (Rad. 1859) 2. Pyrobombus (Melanobomhus) lapidarius cautcttsicuE Anaarr: 11-22r\m boyunda; interal bant dr$rndathorax dorsglde lxyu, ventral, siyah T4-T6 ktrmur, abdomen'in geri kalan kntmlan siyah. 45 9n '11$nu -uqe4e,t epuue14e5r5'ds n1d1ogerds um1sn3{ourg lI azrfrurueplse.rep.(n11g) Ir?luerrrro nfo.rgy €p,61,6I'IIIA'02 ecepes"pumep eruS4ai e,mr,npdn1'4 '9i eprreeuy:g 'u11peg: 6e[oslo1'€urenbs:O 'urnurels'8 :3 'ruetro lqlueE {e{rg :A 'urnurels 't iV ep.('p-ry) snclsocnoc snltopldol snqwoqott4 'SZ UfeS I I it lI 3 I 'rrpeDlourFrgEep.gg y4e$ urnurels e^ 'g ueErc '"plnpnzn t4e1. ? Z FlIueO ururref fruoE ue uru.?rq4 rJ"llDI J?uo>l.rorrelsoduru.?rgrl elre lnnun\ LL+L 'qef1sg;-y1 !p!ep qnurs ulse{ 'lres re11qqepurSrp lu"q r"luregrr }u"q r€Idrelur "p.x"roql lrnunprq JellDIrres lgl {ef 'qe.{lsrraldrpualue lrrus ne11qsne&(13 'urru et'g :€J :82'0:ZJ:ZV'1:Id :€8$Iepul releru 196; r$lepursned,(1c !gg1 lslspulSeq'epun(oq ruru 9I-€I :rI? {e{rg "rqrEnflnp1o?pilB?ue J?lursDI uep4 treS 'upun,(oq unu tI-gI :ne15$1 'rt$e1euual ellefegru (9g) urnrErdodfl{'rnunlnq ra1A1p esol uprel -ue uu1r5 ru0,(er p141rgdruezni(glg7 '4e$) redef ryiryreqer14q apuq4eSerlup rlrrursur{se{ ep"lJo 'nlzgrpd ?lrcJ nusDlepm{ uru.gJ !r1de1epelpl {Is Isr?l$?q u>pe!esr>1JrJ?q uep.Cl + ZC I.{ lr1.rrurs ursel o^ eqnl{n,(nq u1ro u?1ezlss11ou 'sn11eco plepuruef pJel€l !4o[ ernsnur 'urErqeq snnbgqo snqns llrrrrq fuSe ncn 'SrusEuepurun1n5 runJqBIrloru"l umJqel !Sru$epss?^JI.JerIelcJeqq leJqq 'tedef errcp runuf epufrpp4eq ize uepug,gf1 urulfln6rueEun.ruluq?l rfl11SruaE uellsn 'urrop nrn1n5tunJqBIiggJ's4epul'rnunlnq ep Jsl"l{ou Ir! l$f 4e1't1up1ou ig6 s4epug'vVEJzarrquepuf'gSpeEnr{oqutSeg {or,(qstseiroun.sned,{1c 1$n51I.4 (Melanobombu$incertus(Mor., 1886) 3. Pyrobombus Anaarr: 16-21mm boyunda; bag krllarr siyah, thorax interalar bant drgrnda dorsal,velateraldekar beyaz1Tl ve T2 beyaz,T3 siyah,T4-76 ktrmt2t veya morumsu krrmlzr, bacak klllan siyah. Ba; indeksi 100; clypeushafif drgbiikey,yiizeyi seyrek noktah, indeks l@; labrum gukuru genigve derin; labral tubercley0ksek,uglan sivrice;labrum lameli gemgve ucu kalm, yiizeyi piiriizlii; mandibula'da sulcus obliquus belirgin ($ek. biraz ktsa, indeks 103;arka 20lE), incisura yok; malar saharunboyu.genigli$inden metatarsus'Unyii|eyi gok srk, krsa krlh; T6 ortada uzunlarnastnad4biikey, yiizeyi grplak ve iri noktah, noktalar arast parlak iggiarr: 10-13 mm boyuda, difer krsrmlarl anaarlnlnki gibi. Erkek arr: 12-15mm boyunda;bagindeksi l0l, clypeusindeksi99,malarindeks 93; Fl: 0,42; F2: 0,29i F3: 0,43 mm. Bas <Jlarr beyaz,anten gukurlan etrafinda beyoz ktllar arasrnda siyah da bulunur; arka tibia krllan kahverengi;vticudun geri kalan klstmlarrndalttllann rengi ve da$rlrqrana ve iggiarrdaoldulu gihi. Gonital organ, 7. ve 8, sternum gekil 26'da gdrtilmektedir. I EI t\ genital organl, C: 8. sternuffi, $ekil 26. Pyrobombusincertus Mor'da A: 7. sternumnB: Erkek D: Squaffi&,Volsella,Sagitta. 47 *. 8f ..dds o1cp1,.1oecite olelA "ds wrcsoqtal ..1 suadat wnyofitl ,.1 sgsua4otduo&odo&otg,.geyy .g ..EX .ssrogapsu"lq .g ,.1 omap a1nu14[owncDxntoJ,.1gel o11otanrynpundn1 le sf,t1colg"ds olit|ottag "1 sryotua!rc ouol\a\neg ''ds oansmog-('ds otan\og ''ds olwog ''-! Drolilcluan .S ,.ssfog tplEp{.S ..lq€A Dutlsslprpun.,S ...I sld -olqtaoDlnlos".lDsoutoc.d ,..IDso$qrystJqrclpad ,,3qouo\uout.O ,Jqosold 'O 'Jg. s1dot7tx6 ''plll1\ ,.dds untlns utnuatu,tD Dwsouo unpodou6,Ag Iruotuow sltlcfuqoug ,,1 opnu i{ o.}enHlo .ssro{ ,.dds sryopa1ry lnqcnt o1oda77 ''r(e}t pleqcsld wntofinmd 'p '.Ece1tuncluotDrtsownlqnJrDlry1.1 um1oi4n ,7 " o1m41os' 1 7'qcs tn1 un\op wup t7 ..ds suttltul,. 1 o1nn4xaldwo .7,. 1 wnqo wnluql "1a4snyod .g ,..1wnuptuotu.g ,.1ury1o!1\mauownlqoyilg ,.1ant1nt wnlq?g '1 o.t71tidoultlcg ,.1 opllosuoctury4t1eag ,.ds opluo.tol ,.1 slsuauo sqn^Iottuo7 ''1ota1dtt1cn,tqDyltlo7 ,.,(en{.V.C wnlorldacozltlt p ,.docg asual$ ,l ,,dds oano1uaS,.1srm4nu ,ery.qC a'1 snqtqul wn!&qc2 oacun{ olptpuotlS 'C ''1 sndsl,tc ..qeJqcs ..[qq osnqat .3 ,.1 ogotawo1t ffinprl7 otnqap!4t t ,.1oddo1.f .quJogsnulwwrrlrrtf ..ll?d olnuodwoS'.ds n\opog,.dsnul1apotldsy mcl\uod 'y ''plllA\ snmaiol.f ,.pill1\ snaaulr.f ,.;enH 1" *r1og snsolt Jlnno, .r, "qf1tsl4[ l) 'qur?qCsnd,naot:atrypioJts'f ,'1sprog1nt.f ,rJsn{ o]lrnJwrJ ollwatply 'tlco; 'C owpspsn&w ,y ,.zls1 s4lot! Dsntpuy,'.1oltlr .y ,.1syoiua1n o7n{y ,.1 oullotuos 'y ''-I wnyotayau .f .'tgJ!od rrtnrJtDozDalilqcv :Jelpllrq re?lp ti$p '-npeqeurs4 ureup :1r(gq 1e*J3gggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggg upurseu$apo1 ul.reJgrrq lqF .1 sn!&tcu!t ,.1 asualotd w41afitg .,-l o^rrnsoilo4palg snwmltnJ eL '.1 snnuw snUNDllaH "'l oiltos sltlctqoug 'Jryepf?urlo rcurpre{ epursuu$e1zo1urur.reliefls eMilE eA lnurJu .eu1o ilus .ls{e>1loproJe.rgdueprl$r1ef albur .snr$Ju! .g Feaaruoq -,epursaJe.,",u",'"o#j;iHllTlif ::ffi#fil:,ff iT;ffii'.3:xHfi ''Iul.ItDal)|erudufp,ourrtnrreryp.linsrnrurnrrrrirrcr .rggqrul;pgE rflrperualSeq z$ueq afurufo:1 qrnuru( 1e1eg 'rfnSes {?relo ueA uuda( uand rurflge$ areg 6Jurgpe4lal.uru .u?Bu" rJq'eprei{ rrq Dl"purul4ef erleru g urulurflr{rz4,rperpur loptrsrzeE 6997 .rrpul{?ue1*eqefleru113.rg.E flrlelecutuepdef e.u$lopu"l"d ueruqnr. nunE 0g6I.IA.ZI . .u"Jrz?q .reprerS$1 :rrye14zru1oepu$uq sileur nuos u?pznluuel o$l Jepp{J) SZ 6g uasru "pur.EJ1n$o1 nezrounrnzJg 1Sqr5 uspur.reprf euelSnl urr4r??uv 'rrp1es41.rf .{ecuv .r4$ruu4dus rlrpun uquf uofsqndod ep.reluele nsiefle opleps,{ drqes eunsnfrg e,r efgerEodol .req BurJslu?turo "{}urr?X Hflq RIJ$ 1ap Irlu(0199 el n1flolgy unu.nllg .pepdel zrs5efluuu$e1nodsrlatu rrl.ue{gpu"I 006U -"d oA t.tqflep qwnq uepuuolrpsA rzp ueJlr4fJp,( ervleu ur.rrdsl el ungo'; .rn1g 'nllo uEo BpurJ?^rc .rn1Snu1o erlorrr uepursefyres zruoq 000I.tF${es{R,i 1es14,{ 'rurunzJa .Jrp?plgruJnr$n1o nuo,(sepdod?p ?purrel?^o uscJer o^ Jelurs?d rurs.91 I uJrepleulg urqdog .rllprpl uelo >1ee1nf, ua nuofselLrdod en uulo urEdef ua Bluos u?pr.rnzuntcaTEopwnnnryk 79 epqspa5l ruqe erulqei ,mttaeul .4 1. Pyrobombus(Melanobombus)alagesianu.s(Reining) Anaan: 18-22mm boyunda; ba6 krllarr siyah; thorax interalar bant drgrnda dorsal ve lateraldesarr; Tl ve T2 san,-T3 siyah, T+76 ve S+S0 sanmsl ktrmtzt, Sl-S3 kahverengimsisiyah; bacak krllarr siyah, tibial corbicula krrmrzrmsrsart veyakahverengimsisart. '*' Bagrnboyu genigli$ndenbirazfazla,indeks95; clypeus'unboyu geniglifinden az, indeks I10, yiizeyi kiigiik noktah; labrum gukuru derin ve genig,tabanado!ru . daralr; malar sahanmboyu genigli[indengok az fazla, indeks 95, yiizsyi noktasz; T6'daki yuvarlak noktaotz alan kesin smrh de[il; T6'run nihayeti gentikli ($ok.. 27!E). lggiarr: ll-14 mm.boyuda,di[er krsrmlaranaartdaoldulu gibi. Erkek an: 12-15mm boyunda; bag iodeksi 10zl;clypousindeksi tCS; malar indels 80; Fl: 4,4; F2:0,26; F3: 0,44 mm. Clypet,skillarr sarr, bilegik gdz kenarlarr ve anten gukurlart civarmda sarr ve siyah ldlar kangrk, vertex sarr, yanlara dopru sarr ve siyah karrgrk;sakal uzun ve sarr; interalar bant drgrndathorax'm dorsal ve laterali, Tl ve T2 sarr, T3 siyah, T+T6 sarlmsrkrrmrzr;.5l-56&yazveya sanmsrbeyazve uzun krlh; bacakkrllan san, arka tibia ve arka metatarsuskrllan hrmzrmsr sart, arka kenar krllanmn boyu tibia ve tatarsus'un en genig yerinin bir buguk katt veya daha fazla. Erkek genital organr, 7. ve 8. sternum gekil.27'degdrtilmektedir. yiiksek yerlerdeyapyan bir tiirdtir. Qahgmaalanr igerisinde P. alagesianas, Palanddken'lerin2300-2900metre, Dirmlu Babatepelerinin2300-26@metre yiikseklikteki yerlerinde oldukga yaygrn bir gekilderastlanmrqtrr.Palanddken'lerdeki ekolojik kogullardaariaat:grkrgrhaziran baglannda,iggi anlat temmuz sonlarma dolru, erkekler isea[ustosun ilk haftasrnda qrkmakta;ana ve iggiardar, a[u.tos sonuna,erkeklerise eyliiliin ilk haftalanna kadar faaliyetlerinidevamettirmekledirler. Ziyarct:ettifi bitkiler : Achillea sp., Astragallus arerwrius L., A. alpinus L., A. cicer L., A. ornitopoidesL., Campdnulasp., Carduusspp., Cerinth€ sP., Colsima sp, I-amium album L., Lbthyrus sp., Onopordun sp., Pediculanb sip., Salvia spp., Stachys annua L., Taraxatum officinale L., 5. Pyrobombus(Pyrobombus)pratorum L. 176l Anaan: 15-18mm boyunda; bag krllan siyah; thorax'da yaka episternum'a kidar san, geri kalan krstmlar siyah; T1 siyah, T2 sarr, bazt drneklerdeT2'de sarl ve siyah krllar karrg* veya tamamensiyah,T4-T6 krrmrzt, bazrlanndaT4'iin kaide krsmr siyah. 49 0s -erl pll urmrs,(SiuaE uo uru.Brqpn,(oqururrcllrl r€uol ?{JB:raurJDI99 .za(eqnrq rye>1rde UI.SS-IS 'lEuer la4elrod e,{e,Ltzrurre>lL;.-g;-,qe4rdeun,7; ,qudrsrursn1 epp{ ut!,?I er 91 'rres ZI o^ II iqefrs .relursDlu"le{ ueE ,rnunJnqr"llr{ rr€s op epurrez$ru$ou"lsru epJel{euJgyu14 .rrzs e4ar( ep,xeroq} .rres rr{p1 Sug urur gt'g :gC :S€,0:Zi:51,0:1g !96s4ep -IIr J?I?rulggl lslepur snedflc !gg1 rs4epurSuq,epuru(oqruul tI-6 :rr" {e{rg 'ztsIJ€J uuprJu"ueJ?lrursDlreflrq .4ngos epllgeueErre15nul.lu11l4 qefrs 'qof ll4 rJBSop g1 .epuni(oqurur €l-, :rrerdfi' 'qe11ou .r1e14ou ll{$urJ ncn 4rs9; ry15944or,(os l(ezgf ur.gl eApa izewief FIs.Z/I up1$gspeSsnsJ€lnunzn ua .esri rr?llDl reuo4 ?{JB un.snsru}€loruu4re ileped o^.4!p lfe4,{ uru.?lncrqrool?lq$ !96 slepur 'esq ze.rrquepugrlSryeEndoq uruzqesr?leru lmErrleq JrJBrlBJnsrcurtfep ur8.r11 -eq snnbgqosnclns"p.elnqpu?w ill.rrrq lfleSean BsDIrletuq tunrg"l l4llequ>1ze ,r€p ,eplquuop elcJoqq irepe\ urufrl$rueE unrqel 1e.rqe1 \,rlI lerurou-nrru1ni o$rus8 IunJqBI!4of luuq q?Dlouecun,{oqlreue{ 5r unzgt {l$ogq ,;rEapqrruls urse>1 u"p as?plou l4epuruef snilecol?rotrq:00I $Jepg;,rpqou {n5n{ 4erdosrsello ,fe1 ' -$qSry {?r?lo ulEr}leqsnedflc i96 s1epu1'esr4zurrq uepurflrl6rueE nfoq urseg 'eurcel.eruenbg:q.g6Lrggrg,E ururue3.ro 9I €pu?€uv:g les.lgp 'unurels '/ :g . unurels .g .y ep,(SurwaAi) snuolsaSolo snqwoqoil4 'fZ 1ptes lelrueEr;e4:g :C -A+ kenar krllarr tarsus'unen genigyerinin 1,5 trnr gegmcz;arka basitarsus'un'arka katr uzunlukta. Genital organ, 7. ve 8. sternum gekil 28'de gtiriiirnektedir. P.pratorum gok az rastlananbir ti.irdiir.Pasinlerve Erzurumovalarmdarastve Bar.akhOltu (25.VII. lanmamrqtrr.Birkai iirnek BagbagrTortum (2C.IX.1978) Trifolium 1977)'daArilium lappa L' Salvia sp., ve iratense t.. bitkilerinde bulunmugtur. $ekil 28. Pyrobornbuspratorum'da A: 8. sternum, B: 7. sternum C: Erkek genital organlnln dorsal gortintiqti (Pittioni 1939) (Pyrobontbus)brodmannicus(Vogt 1909). 6. Pyrobombus Anaan: 13 mm boyunda,bagtasiyah klllar araslnda ktsa beyaz krllar da bulunur; interalar bant drgrndathorax'tn do-rsalve latrrali, Tl ve T2 kat beyazt, T3 siyah, T+T6 krrmtzl, bacaklardayer yer siyah ve beyazkilat bulunur; tibial corbiculakrllan kahverengimsisiyah, uglart daha agrk. Clypeus'unyiizeyi cilal gibi parlak, ince noktal, bunlar arasrndatek tiik iri noktalar da bulunur; clypeus'irngeniglili boydndan fazla; rnalar sahanrn iizeyi noktasrz ve parlak, boyu geniglilinden biraz fazla; labrum gukuru dar ve sathi, labral tubercle az belirgin; lateral ocellusyamndaki noktasz alan kiigiik; Tl'ntn yiizeyi parlak. x Tkalcu (1973),burt0rti ZiganaDa$rndabulduSunubelirtrnektedir. 5l &, ! z9 'qu,(rs rJ?1DI xuroqlr:1apur$rp {"c?g'wnutnl g;.'r;-.qe,(Is€I ,n[eq3; e II .r.rugr4 luuq rqJelq epl?ralelea iesrop iqefp lregq Suqlepunfoq uul ZZ-LI irrwvt{ 0t8I (qqcerrlr)snpaqu (snqwoqorl4q\S)snqwoqot{d ' L .Bileslo^ .eurBnbs:q ,gsuBrg.E uurudro lesrop plluo8 IeIrA :C .unurrls ./ :g .unurels 'g :y up.lfon) s-ncluuntryorq snguoqoild .OZUfeS I I 'rn$nrutmpq '0g6I'IIIA', .uo{gpu"l?d) (ur lunrnzrg rlu 00tU 4e4ro rlq e 'tL6I'XI'1,I 'n11g'qqeseg)lrer5ft.ug'(ru (w OO1T, wrunztg ?qrq 009Z.0g6t.IA.SZ qutrrnc) rJ€?ue rrg 'rlplsJJrqsepJalrlll uBu?lNeJrapue4o5 sn,lumrwpotq.d 'rrpoplorulnrgE .g .4 .a1lnpnzn Ep,6Z p15le8 rueEro 1qe$urnu.rels o^ {e{rg 4":l S'I uruuef irueE ue uru.Blqp Jelri?pJsuo{ erpe .qu,(rsnrurEue.lsrrqu>1 r.re11q BIqp ?ryu ilqp qurulrer5fl ol "us ueruopqe izefcqepl"Jlue^ e^ I€Jetq .ps.rop xer -oql upurSrpluq rBI?Je1ur:rilq qei(rs eprquer( 'zef,q "p4lo xeuel ..rnun1nq.re1 1q zefeq IRf {e} "purs?re relqefrs epursrrulM ,.re11qqe.(rsrz"q spurs"r€ J"1Dl zedsqeputsrfleSu urul.rel.rnlndueluu !1lSrre4regq qefis et ryfeq epmserz zgE eIr rJ?IJ?JB1 uu[ un.snadflc'zefeqsned[1c !epunfoq uu 0I :u? {a{rA {>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> ';qp pluue ?us r"lrutsDl rsflrp ,epun{oq u{ur 96 :r.re15E1 Bagmboyu geniglilindenbiraz uzun, indeks 96; clypeusgok belirgin olarak drgbiikey,yuzeyi noktah, indeks 97; labrum gukuru derin ve dar, genigli!'i Fl'in boyundan dahaaz,labral tuberclekiigtik, drgtaraf diiz , ig taraflar sivri; labrum Iameli kiigtk, ucu kalm; malar saha uzun, indeks 64, Fl'den daha uzutt, yiizeyi noktah; mandibula'da-incisurayok, sulcus-obliquus belirgin; Fl uzun; lateral ocellusile bilegik griz arasr dar, ocellusgapmln 2 katrndan biraz fazla, noktasu alan dar, noktab gerit gok belirgin; ocelli supraorbital hat agafrsrnda; T6'ntn yiizeyipiiriizlii ve mat. iggiarr: ll-15 mm boyunda,viicudungeri kalan ktsrmlan anaartdaoldulu gibi. Erkek arr: 13-17mm boyunda;baq indeksi l12; clypeusindeksi86; malar indeks85;Fl: 0,61; F2:0,39; F3: 0,60 mm. Clypeus krllarr kar beyazt, anten gukurlart civartnda beyazve siyah krllar . karryk, siyahlar daha uzun, vertex krllart ortada beyaz,yanlarda siyah; thorax ve abdomenkillarr anaarrda oldulu gibi, trochanter ve femur'un dorsali siyah, ventrali beyaz,tibia krllarr kanverengi;arka tibia'run arka kenai krllarr tibia'nm en genig yerinin iki katr uzunlukta. Flagellum uzun, segmentlerbirlelme yerlerindedaha kahn ($ek. 32/A); ocelli supra-orbital hattrn gok agafrsrnda,bilegik gdder ve ocelli-biiyiik, vertex ve aln iki bilegik 96z arasrndadarahr; bilegikgdz ile lateral ocellus arast lateral ocellus gapmdan daha az; thorax geniq.Genital organ,7. ve 8. sternum sekil 3O de gdrtilmektedir. P, niveutus.Etzurum, Pasinlerve Tetcan ovalart ile ispir, Htnts, Hotasan, Narman, Oltu, Olur ve Tcrtum'dan toplanmlgtrr.A.rdahanve Gdle'de rastlanmamr$tlf. Toplam 6rneklerin /o 6'srnrolugturmaktadrr.Erzurum ovast kogullarmda anaaifl faaliyeti maylbsonunadolru olmakta, iqgianlir haziransonlarrnda,erkekler isetemmuzsonundagkmaktadrrlar. bogluklarda,eski binalartn sa. P, niveatusyuvasrnltaq duvarlar arasurdaki gaklan altrnda ve tag diplerinde yapmaktadrr. tozlagmastnAnaarrlar meyveciligeelverigliolan ycirelerdemeyve.a$aglanntn pratense L. L', Trifoliwn da yardtmct olmaktadrr., Ayrrca, Onobrychissativa dnem taqtmaktadrr.Ziyatdt ve HelianthusanrutusL. gibi bitkilerin tozlagmasrnda ettifii diler bitkiler: Ajuga orientalis L, A. chia.L., Anchusaitaliga R:etz.,A. angustissimaC. Koch, Anthyllissp., Astragallusspp.,'Arctiumlappa L., Car&us crispusL:, C. nutansL., Cerintheminor L., CentaureaagregataFisch., C. cardui, formis D.C., C. sessiliswilld., Cirsium arvenseScop., Epilobium angustifohum L,, Lamium album L., Lotus corniculatusL., Onopordumsp', Onosmaarmenum DC., PediculariscomosaE., SalviaaethiopisL., S. frigidn Boiss. ,SraclyssPP., Vicia cracca L.. 53 F9 .ulrut9'o :t:d:zv,otlz"rrr:r:tc:06$tepul reluru !76i ls{opq snad,{ict6g1 ls4spuJSeq,epuru(oqwtu tl-6l :us {eIrA 'qefisepsuo'rr's epmyre,g;7on rB'*rsDI raflrp 1; ,upun.{;frXrfTi:rrT:I'u" .1u1reds^ znp .r,{azn,( uru(Brqrlelre !ur1e:1ncn 'rrJ?qe{ eiglgeqnrflop ecn .4eped e^ znp rusr{ epre>l urJ€leplou'zr1pdezn,(ul.SI-ZJ lSrue8lueq rl?qou ,ryrrurs ,: ulu.gg lusforuoqrSrpfl'Bp ursol e,r>1n5n{u?l€zrs€DJou rrlepuruef.snllooo iur8rqsqze,4o5elnsrcur,qo,{ I€Jstr€l snnb4qosnJlns"p.€lnqlpu€ul:{lr^t{n.rfoprfieSu e15nrleweJunrq?l i4trcqe4ze alcreqq 1erqelirepe1.I,Vll urur!5$1ue8 un.unrqe[ ,Jep e.l l{}es nJn{ni unrqel :Slmt qepur '11$eueruequeuoq euy!11S1uaE n.{oq urueqnsr?lsru :g0l s{opgl - 'r1u14ou :g6 slopur'lrSeueuequetuer{eullrJSrusE n,(oqurSeg lfszntr,un.srad,(1r , - . , , i . , a l - l " - . : . , , t - { '!e,tis L 'rqr8 'qe,(rs iup;eceq nfnpyo gS-ti Bp.gL-il rsrur8udre,rqe>l rellr{ unzn ,qur{rsg; Dlspurlopdeun,7g-19'ze(aqrslur.res'zef,eqopJoplauro ruul ,ze,(eq 91-ya 'rnunlnqre11l4 qe,(rsepulp>pclu u!u.ZI uozeq'rrps o^ tqefls r.relursr4 rofllp ZI lI 'qe,{1s rsuluruorelqu>1rsrfefe ?q?p ,Jluezn JBp?{ el"JolBI os.rop sl rres e>1ef 'qe,(rs rsrur8ue-islqe>1 eds,t qefrs r.re1il4S€q 'Bpun,{oqrilIu 6l-9I :rreBuv (9111'snrcuqeg)s'tsuaaotos (snquoqollny) snqwoqot.U.gl ''runurels 'g 'eUr8?S:9. '?llesJo1'eruenb$ :q :3'rueSro'plruoff 1e1.rg:g lrunuJels'/ :V ep.(qqJerJ{) snpa^!!.tsnq*oq"ort"4 .oE lHaS I t.. J I { t - lI I .*" F B. rc s* F tt & s: r i t # ; s ; '+'Uf :'i * Bag ktllart san, bunlar arasrndave cizellikleytiziin kenarlarrnda uzun siyah klllar bulunur; sakai uzun ve kahverengimsi syah;thorax'rn dorsali tegulahizageriye slndan siyah,yaka, thorax'rnlateralve.ventralisarr;Tl ve T2 san, T2'nin apikali bazrlarrndasiyah,T3 siyahT4-T6 beyaz,kirli beyaz,portakal rengi,bazrlartnda da krllaun dip krsrmlarrportakal'rengi, uglarr beyaz;arka tibia krllarr siyah, veya kahverengimsisiyah. Antenleruzuo, Fl F2'denkrsa($ek. 32) arkabasitarsus'kaide krsmrndaiyice daralrr, arka kenar kdlannln boyu segmentinen genigyerinden fazla; arka tibil' ntn arka kenarkrllarr tibia'nnren geniqyerinin iki katrnayakrn.Genital organ,7. ve 8. sternumlekil 3l'de gdriilmektedir. P. soroeensi.s'e Pasinlerve Erzurum ovalarmdarasflanmamrrstrr . Oltu. Tortum ve Olur'un meyvecilikalanlarrnda,Oltu'run Kdro$lu ve G<ile'ninKarrncaormanlarr ve Ardahan'da oldukqa srk gciriilmiigtiir. Toplam rirrreklerin /o 3,5'unu olugturmaktadrr, Anaarilar yuvalartnt toprak igerisindeyaparlar. Oltu ve Tortum'da anaar'lar nisan ortalarmda gcirtilmekte,rnayrs sonunado$ru iggiarr,hazitan ortalarrnda da erkek artlar gtkmakta ve eyliil sonlarrnakadar faaliyetlerinidevamettirmektedirler. Meyvea$aglarrnrn tozlagmasrnda <ineinliolan bir ttirdi.ir. Ziyaretettifi diler bitkiler Anchusa.angustissima C. Kock, A. italica Retz., Arctium lappa.L., Arum II 'l E l i Sekil 3 I . Pyrobombussoroeensis(F.) de A: 7. sternum, B: Erkek genital organt, C: 8, sternum, ' D. Sagitta'nrnyandan giiriin0gii. 55 9S .qedrs ecep"s:rJ"s rrqg{ x?roql nlepurSrplu"q rsl"Je]ut irnunpq Bp rr?s >1n1 4e1 rr"llDl xelJe 'qefrs oaururq "purr"lrsuo:1 zoE {l;ellq .>gSrrellre; elqefrs nr -flopzrquzrrl?sI"'r4r{"purs?:r"rr"TrlilH:;.,r"#;:;T::;:#:, snuolqsrupuo,t'N """ "' 'n """ """ 1,tot11ut1sodm1s ,lre;1r1 zeloq xriol t{eputilp lueq rplEJ4uJ 11 71:..r rJBsZL e^ lL 'rre11r4x"rorll r>lupurSlp lunq .rqerelui 4a4tV a* 1S1g Irstrleuv sJq6o1rn;- snqwoqpopuall Jse619gnlopuuy nfloq ',to>11ror1s, snqwoqpDpuayJ !sw1 il 6; (Sururea) snaolsaflDp'dr :g {'d) sF -uaao)ot'd :A '('ro)ts) s4aulyodn snuDunnnr.d :C ,('peu) snrrsotno) smnryilvl .4 :3 '',row . t1.racu1'd ig 's',|Dd^!usnquoqoti{ :v 'qJ-ld epuuolrllt snqwoqoild rzeg '79 11e$ 0 3 t_ f \ Y I F I I I I l: I' I I L^ 1 ' r ' :" ) : ' , . ' - r ' . " ' l : l ' " ' : t ' ^ ; s; t; . 1 - - t\ ' r 4 q e r ( t s u a u l ? u l l rrspursr{ raflrp unpncni 'znurnl rsulBuere,rqe{9J-tI "pJ?lung '.ln13nruun1nq EpurJ?ue{ u?ruJo qepurstze.t?efgugeg 'u?curzJg rJel{euJorJB?u?tmg y.e aA .('t'C) rttlstttolzsryt srsuaons'd uelo nrnllle qq ut,$suaaotosmqutoqott4 '.I DJJDtc t4JlA .1 slsuaptd g '.sslog Dp!31.{olllog ,.dds at aswtotd uq7ot1t1. "ds s,&1cn1g xllas ":I s11ou1c{lootrDuorapd o'1 ,to1n1aDlnultd '.ds sltltttqouo ,..I untplntau '7 ''J) uoqopqoaptru4u ''1 a1od1truna7 ''-I ot\t,r sdouulcg ,.ds olpuotoS I ''qcuool4l osopnlods1dat5 "dds w4s,t13 "1 suoTnu'O ,'-l sndsltemnpinS ,:d;s, --* :---..i: l:-1j ventral siyah; T1 ve T2 san, T3 siyah, T4:T6 kahverengimsikrrmrzr, Sl-S3'iin apikal krllarr siyah, M-S6 kavun igi; bacak krllarr siyah, tibial corbicula killarr posteriordekahverengimsisiyah,uglarr agrk renkte; arka metatarsusyiizeyi krsa, dalh, agrk sarr srk klllarla kaph. '# .-€: ,* Ba$ uzun, indeks 88; clypeus'unyiizeyi parlak, seyreknoktah, boyu genigliSindenfazla, indeks 89; malar sahauzun, indeks 64, yij:r.yi dtiz ve parlak; labral tubercle.azkabank, ige dolru daralarak algahr ve birleqir, iistte enine sathi bir gukur olugturur; lateral ocellusile bilegik gdz arasr ocellus gaprmniki katr kadar, noktasrz alan kiigiik ve belirgin; Fl qok uzun F2*F3'den daha fazla; T6 iri noktah, noktalar arasr parlak; tibial corbicula ve arka metatarsus'unytizeyi gok belirgin bim[ g<iriiniimiinde,mat, corbikula'nm proximalda3l4'ii ortada seyrek kuwetli setaetagrr; arka metatarsus'unarka kenarmdaki bazr krllarn uzunlulu tarsus genigligikadar. lqgian: 10-13 mm boyunda, diger krsrmlan anaanda oldugu gibi, Erkek arr: 12-15mm boyunda; bag indeksi lM; clypeusindeksi 86; malar indeks85;.Fl: 0,65; F2: 0,26; F3: 0,40 mm. Clypeuskrllair ve sakal sart, anten gukurlarr etrafindasiyah ve sarr krllar kanqtk, vertex ortade sarr, yanlara dofru siyah ve san kangrk veya tamamensiyah; thorax'da interalar bant drgrndakikrllar dorsal ve lateraldesarr, abdomen krllarr ana ve iggiarrdaoldulu gibi. Bilegik gdzler gok biiyiik; ahn dar; ocelli supra-orbital hattrn gok altmda, lateral ocellus ile bilegik gdz arasrdar, median ocellusile lateral ocelllus arasrndaki uzakhla hemen hemen e$iq arka tibia'nrn arka kenar krllan tibia'nn en genig yerindenuzun; arka metatarsusgenig,krsa, arka kenarrndaxiuzun kdlar tar'sus geniglilindendaha fazla. Erkek genital organ 7. ve 8. sternum gekil 33'de gdriilmektedir. 2. Mendacibumbus handlirschianryNogt,'lX)9\ Anaan: 17-20rnffiboyunda;anten gukurlan arastndakikrllar beryaz,baqtaki diler krllar siyah, bunlar arasmdabazrbr;yazkrllaryer alrr; interalarbant'drginda dorsal ve lateralaldekithorax krllarr Tl ve T2 kar beyur, T3 siyah,T4-T6krnmzr veyakahverengimsikrrmrzr; bacaklarsiyah,tibial corbiculakrllarmtn apikali kahverengi,basal krsrmlan siyah. Ana ve iggian morfolojik Ozeilikleri bakrmmdan M. shaposhnikovilyegok benzemektedir.iki tiirti krl rengi ile birbirinden kolaycaayrrmak m0mkiin olmaktadrr. Mendacibombusshaposhnikovive M. handlirschianus dafllarda yagayan tiir.tiirlerdir. Bunlara Palanddken'in 2300-2900m yiikSekli$indeki.krsrmlarrnda, Dumlu Baba tepelerinin 24'@-2600mbtreye ulagan yamaglarmda ve Ardahan'm 57 . 8 S :1a1o4a1tp wncoxolDJ e :.I onuups&pots ''dds n1n1og''1 Dlonqnt '4 ''1 nsouol s!fiInclpad 'plntuoo.s1t1cfuqou6''ds sntthltoT ''1'wnqyn 'sn?sout, "1 "ds "dds tarywryI oaurynl' ow1s1o3'"ds atgu4taS snnpmS (:1D2!c 'V ''-ls"ttu!dp'y "1srynua,n'y "-Isap1odo11wo optauo1So1ntmduoS m1 ^1oto4sV rds na17n7cv :r"lunfl 'rr$nuueldol ueprolplllq rudecp rgl HI JeH rrpeqeru4rS ?Juos "q"p esr rJel{e{Jesfiuotqcwilptntl'W €punuosznuuolrrol{e4ra! o4luqsodoqs'n 'Jrp"Dluu{o eruos uLrE5e44q u"punq 'r$qr5 eil ep.! o1llulsodot1s'y,tJ '"purseg?rl {F unznruursl W.snuDlqcsJUpuDtl .,7g rrup61 'rslrrp?pl?ulel$eq edeureru rref eurded uirnd e4 ep1eru4r6uepurrq4ulSl4 ?punuossu(eurrelr.rueueopepJglpll req eplqp$o4 r11fo1o4e plop.us{9pu?lcd 'rn1$nruunlnqrsrisr snu4rlzs.tllpunrt'W qq Ep 6L6l'y1'61 upursulrsl nm850 nfei rrq nlupurunlu{ Is.ere6 euledregeprnJez!!nlof rrdsl 'ospes 'r4$rruuuunlnq F{?p {eurg rlq {ol "psJnq urS.rr4 ?ursuruJoSrtupdu,(eueldol spurs"ao rrrnJnzrg zue,( nq ue-p.S96l'.r4sruruepser"pr"plFr loq'epurreledelp1epuLr1q! qu.ur 00€Z 'elurc€'I'ulrlenbs '(pJel€l) 'gsguLr.rp.E :g u$pe5 :q J€sroputrrru€aro l4rueE .€g )tolrg :C ' runuiels'l :g 'urnsrels:g :V-Bp.^ollro4gldo1lutlsoiloqs snqwoqporyary IppS ,ag '4. s' I shapashnikoviSkorikov'da A: Erkek art anteni, B: Anaan anteni, $ckil 34. Mendacibombus C: Alpigenobombus wurfleini'deatlantnmandibulasr Cins: Alpigenobombas Skorikov, l9l4 Bu cinse ait yalntz bir tiir bulunmugtur wurfleini (Radoszkowski1859) Alpigenobombus (BombusmastrucctusGerstaecker,1869) a Anaan: 18-22mmboyunda; bag krllarr siyah; yaka sadecedorsaldekar beyazr,scutellum'unposterioriibeyaz,antelitirii siyah beyazkartgtk,thorax'm geri kalan krsrmlan siyah;Tl ve T2'nin kaide krsrmlarrndasiyahve beyazkrllarkangtk, Tl in yan taraflarrnd4beyazdal'a lilzla, T2'nin apikali ve T3 siyah,T4-To paskrruzun ktllar siyah, 54-56 ktrmrzt; bacak krllarr mrzr.r, Sl-S3'iin SRikalindeki sivah. Bagrngeni;lili boyundanfazla,indeks103;clypeusbelirginbir qekildedrgbiikey, yiizeyi deEiqikbiiyiikliikte noktah, geniglili boyundan fazla, indeks 130;labrum gukuru derin ve genig;labral tuberclekabank, yuzeyiiri noktah; malar saha gok krsa, geniglilinin hemenhemenyarrst kadar'; mandibula betirgin olarak biikiik, 6 digli, basal karina ve sulcusobliquus yok, ineisura belitgin ($ek. 3a/C); latEral ve median ocelli hemen hemen aynr hat ilzerinde ve supra-orbital hattrn hemendntinde; orta metatarsus'unpost€rior distal k<igesisivrice, basal yansrmn posteriririindeki seyrekkrllar segmentinen genigyerindendaha uzun; arka meta59 td 09 '(696I luoltlld, nSRun{gElesrop ururue8 -Jo l?lluaE 4a>1rg:3 'urnu.rels'l :g 'unuJals'B :V up.('peg) 1u1a1!tntsnquloqoaafltqy 'sg l!{es 'rqSnuunlnq '-loztt JJDlrlA 'Snuuepsu.r {euJg € epulJsz4 Eluu -?lu?IuJonlflorgy unu.nllo sJop?sepursue5rruqe'eurSqeS ef'ppfinu .y 'vVBJ eqep efe,r B?{ HI uppef SuoE ue uru.Blqll . (unznTBIIDIpl?pun,rorrqsode^ rorrolue uru.?rgrl-a4.rallqrE nflnp Jell{epJglJelsod -lo epue EIr rJ"llDI ueuopqu ea xeroql l4rSue4ralp>1zedeqel qefJs egeg 'urru 'ruur 'utu 9t'0 :gg S€'0 :Z{ 0S'0 :Tt:26 slepul releur iggl Is4epq sne&(1cly61 rqepur Seqlupuru(oqutu Ll-El :rre TeryA ' 'lqF nflnp1o "prr"Brr r"lurrsr{ reflrp 'epuru(oq unu 71-91 :uer531 'upunfinpnzn rr"1r4 ?rqrl ?{JB esr r?[DI r4epursrruf leseq urJsJ"l Srpel rreuel ug 'zeruieErurflgSlueEsnsJ?l"letuTJEITIJBuo{ ?{J? un.snsJel i:-=----:._-_ l: : ii..:- {f . MUNAKA$A VE XANAAf * .+ Erzurum ve gevreillerini igerenbu galtgmada, Bombinaealtfamilyasriraait 30 fiir v.ealttiiriin buluudulu saptanmr$ttr.Milliron (1971)Bombinae'ninAmerika krtasrnda92, Kriiger .(lg2}) Orta Avrupa'da 34, Pittioni (1939)Balkanlar'da40, Ldken (1975) trskandinaviiikelerinde 29, Alford (1975) Ingilterede19, Delnas (1956) Fransa'da 33, ttir ve altttirii bulundulunu belirtmektedirler. Bu durum; Dolu Anadolu'nun Bombinaetiirleri ydntinden zengin bir ydre oldulgnu gdstermektedir. Birgok kiiltiir ve yabani bitkilerin, dzellikle; yonca, korunga, iiggiil tffrleri gok 6nemli olan Bombinaetiirleri, bu bitkilerin 6tim ve aygigefinintozlagmasrnda blallanmn giderek arttr$ Erzurum, Horasan, Pasi_nlerve Tercan ovalannda yaygm bir gekildebulunmaktadrrlar.Adr gegenydrelerdesrk rastlanantiirler gunlardtr: Megabombusargillaceus,M. sylvarumdaghesianicus,M. ruderarius simut* tilis, M. armeniacus,itr. mesomelasalboluteus,M. persieuseversmanniellus,Pyrobombuscullurnanusapollineus,P. incertus ve P, niveatus.Bunlar igerisinde srastrasiyleM, syvarumdaghestanicus, P. incertusve M. armemaialdiferlerine oranla . daha ytiksek populasyonasahiptirler. aj * Do[u Anadolu'dayonca,korunga,gayrriiggtiltigibi yabancrtozlagmayagereksinme gdster€nyem bitkilerinin dnemi giin gegtikgeattmakta ve iilkemizde de bu bitkilerin tohum agr$r,yrldan yrla fadalagmaktadrr. Birim sahadan daha fazla to-hum alabilmek igin bubitkilerintozlagmasrnda bambul tiirlerinden yararlanilmasr gerekmektedir. Bu arrlann, bu ydreler igin <inemli olduklarr daha dnce 6zbek (1976)tanfrndan da bir nebzebelirtifunigtir.Ayrrca, Pasinler,Tercanve Erzurum ovalannda aygigeli ekim alanlarl, son yillarda ya! fabrikalarrnrn kurulmasr ile artmaktadtr.Yukartda belirtilemtiirlerin aygigelini ziyarct ettikleri ve tozla4masrnda <inemliolduklan saptanml$trr.Difer,taraftan, Atatiirk Universitesi Ziraat Fakiiltesi Tarla Bitkileri Bdliimii'nce Do$u Anadolu'ya yayrlmasristenen aspdt(Cart-' . hamustinctorius L.),'in de bu art tiirleri tarafindan ziyatet edildi$i ortaya konmu$tur. Nitekim, Boch (1961)ve Free (1964)balansr yanrndabambul arrlannm da bu bitkilerin todagmasrnda 6nem tagrdrklarrnr belirmektedirler. Erzincan, Erzurum'un lspir, Oltu, Olur, Tortum, Kars'tn Ka[rzman, Ifdrr ve Posof ilgelerindemeyvecilik 6nem tasrmaktadrr. Buralardaki Bombinae tiirleri baklagil yem birkileirnin, difer bazr kiilttir bitkileri ve ge$itli meyve afaglarrnrn tozla$masrnda etkili olmaktadlrlar. 61 f z9 '.npru1$nurunFq?pr"Iusl? uepslnf rupel a(.tu 9666 {rl?Bp ueplze.l" u€qe1uslo "purJslrc ur uopursa,(rloszuep 'rop1p 1qtE 000I F$es41y( snuaou! 'd eA snilm7aw 'n 'snyaluuowstatasncls;tad'yy'snafi1oq1z solautosaw. '1,t7'snigo4saqSop 'W 'incoluawo 'y[ umnd,yts :$geneq €Iunung 'rq3nuuglper epuru(g4rzflcueulrg rrn(Jnlouqo "purtle uru.u uuDIeJecop€se$ slusaila,'g 000I 'utSlu4 eunfl 'rq$nuppe epeqesgru"p "pr?luz1e >1rp!epqepursore Josod-u"g"p 'urnrnp ru,{y ':rprel6nruprgSeplUeS.rrqurEfe,((ruOOOZ) -.ry 'Jre1ode1 Eq?g qulnq J?p€{ a(edol( urOOr;Z) lerefel3eq ueprzpeln,{ zerrq uepref .fnpunlnq ururJelsrs;1 'ep1eq 1e,(u4rlop.urlopualrd frpuruueldol rqepleurg rrg )tol lle ern15gr)q "pq -'tsua6 IIIrunzJgu?lo?prrrJ"^lctu 0S6l rrur4erurfue4eursuurlo6rurpde,(erueldgt.rlg unflof eue,{nq uepuql{ 9961'r4sluruellseroprsl.refuqo epunlsnuru.ru00€u-0022 IIUDI€r scop?s e.rQlrlll rqJ6 snuoltlcstllpuarl'W e !^o4lutlcodot1ssnEuoqlropaary 'snuopa&op'2r 'rllsnulpo lurflourg lqsel fqle qte eplJoropgruedo ep uf;p1os4q$ uulo uepurseftlros nuop ?urJulrreleSqrr(er( ururelJnl e€urquog 'r'euere, ro?rq 'lnlSnrulo un4ullltu ep eprqergf 145efle 'reqereq ?H?ruuq$sJ 4erurgE epueJo 4esofeuruesu4lSg1>l :1od eqep uprepep 4r5e e.sntDatlu'11 'snltacm '4 'snltotapnt 'W et'snato1 113.n'7,r7lu$eurg'lpei4erueurlo nrflop 4ed upg relrll Esg {eula Fq?{ rufrypr -fu upelrtuls urso{ uepurrrqriq nq uelldef unqnrE. JorI ?p"ruJrpue1dru3 I€J"lo '4ecuy 'JrpoplorulJlleqnunlnp1o urE{ef spJ"lu?ls 'W eL leueE 4r5e un,snsaq osnlouoz'W 'snauptnlqns'W 'snacn1p&to'pg iepnluele 4q5uflee,r 4queuro ,4,s!Jt 's?JJat'g eL woloznl 'g 'snlwnq 'q tuntoltorl 'W 'utntoncsod'1ig'slsuaaotos'4 lsn1nrydo\ '4 'wntouo.td '2r lepursar? J?lu?unlnq ep.ednr,ry uopJolJlll .uelpe ururrelrnl ouurqtuogDI?p llqsq "p?SI1e5nq 'Qrc) Ep;sa uerllSere rursrlo1o4e 'ruplsllN '0 'zt5\ rrpspl"llrlo utqrrr4rrr >1zuuilu eqnrE rqr s{p .lepg1 .ednrry ueleSef ?pr€lu?Ie {riv 'Z'eprelergf {rl6uflV '1 iqurelo liueE rullep1pe"ulquog 'uprunrnp 'Srquq 'rrpralSgurgygE ng rlqeq spJBIruDIBr {ecu" op Jolrlll rurr4 -$er elzeJ Bq"p ?p.ruluele orqr111rzeq Ep Eurwlrzaq 'epreJueJe 1r15ufle 4r5e 'e.n7 'rnlsnruuol edepo rrelpllo eldzb qg{gq uue;1nso4>11[o1o1e IqF {IF[eqB,t uelo.uipurse.(neszruap oA gsn1Jgplllq 'Buuuluurp,{e,{quJrelJ1} eerrlqurog " * 4 .1:::F f 'JerJlpolralrr -1opfu1rurflrplrdef rfr eqzp uruuurSelzolspurlrpppe lercfv u?purpr?l rrrp111-rrn ' 4tduf lrl IqF rrplrJ? Inqur€q {?cu? lfloreEuepduf 4+515esrqurreleleifue,r4pe lzeq 'splerulrqsqrulrepirplo relrcilelzol llqtre ?qsp uepurJ?ltJ€leq urutr"lrJe Inq '(Jg61)p{uents^ (IS6I) rm,orguurrlfera -u?q uepotemin rulrsl4*Sr5 {lre e^ eule IuuelJnl rr? u?lo [r{le epurs?urSqzolurJelDllrqng 'rflSnuueldesrepgl nug uqo uluuelSeflealfeurq^ >luo'1nulff'€urle ep eFeurfqd ng 'rrp Iltueugepurseur6elzol -sl "ruls ref ep rrelrllt rz€qupurs?Js rlq uel lre ueueldusep€USrlBS 1nqtu?q lrolJlll :rded uepurgerr4(LL6D {sqze ?p.ntrop"Fvnfloq '.npqnurs4o5 releruSqzS glEll eg plqsel urur.tlllrlll ne uedellus lurssruS?lzol uruuel5ufle errr(eruopz1ure{Jg ' { Bombinaetiirlerinin populasyonlannt olumsuz ydnde etkileyen tanmsal ildglarrn dikkatsiz lullanrmr, bcg alanlarln rast gele siiriimii gibi hususlarlailgili dnlemlerin ahnmasrgerekrnektedir.Batr iilkeleri, bu arr tiirlerinin dolal populasyonlarmn sor yrllarda yukardaki nedenlerdendola-vrdti$megtisterdi$ini anlam'glar (Freeand Butler 1968)ve bunu dnlemekigin gelitli tedbirler ahrken,bazrttirleri de tozlagmadakullanmak amaciyle yapay kovanlarda yetigtirmele baglamrglardrr (Fye and Medler 1954,Iilobbs et al. 1960, 1962,Holm l96},l966,Medler 1962,Bornus 1975). .*:' Qizelgel. Dolu Anadolu'daki Bombinaettirlerinin bitki drfiisiine gdre gruplandrnlmalarr ve bulunduklart r6ktmlar 1. Agrk alanlarda yaygm olan tiirler . -t .ff' Rakrm(m) (Rad.) Megabombussylvarumdaghestanicus M. argillaceus(Scop.) I|,f. ruderariussimulatilus (Rad.) M. zonatus(Sm.) M. mesomelasalboluteus(Vogt) M. armeniacus(Rad.) (Fr.) M. persicuseversmanniellus M. subterraneuslatreillellus (Kr.) M. fragrnns (Pall.) M. melanurus(Lep.) M. laesus(Mor.) BombusterrestrisL. , Pyrobombuscullumenusapollineus(Skor.) P. incertus(Mor.) P. niveatus(Kriechb,) P. alagesianus(Reining) P,- brodmannicus(Vogt) shaposhnikovl(Skor.) Mendacibombus M. handlirschianus(Vogt) 1000-2600 r2w-2600 l2a0-2600 na0-2000 1200-2900 1000-2900 n0a-2900 r2w2600 1400-2000 t2a0-2900 1500-2900 1000 13W-2700 l lm-2900 1100-2300 2200-2900 2000-2900 2300-2900 2300-2900 II. A$aghk alanlardayay$n olan ttirler M. hortorum (L.) M. portschinskyi(Rad.) M. pascuorumrebhinderi (Yogt) M. mlokossewiczi(Rad.) M. kumilis insipidus(Rad.) B. lucorum L. P. Iapidariuscaucasicus(Rad.) P. pratorum(L.) P. soroeensis(F.) Atpigenobombiswurfleini (Rad.) 2000-2600 1600-2600 r000-2500 2000-2s00 1500-2200 1300-2300 2400 l20i$-2600 l2a0-2600 2000-2800 63 _!e - v 9 '.rPSPgPo 1qs-s1 IJelu€rusz $ql5 uruilqrre >1i4reel l5*r 'eue ep urJolrnl 1o5rrq ,smu4dus rnr4 -Br rJ?l{rysS?,{'rolr{lrq uel{llls pmf1z,ruep erulu(uf unrgl req .apuru$q"j repryu14amSe1 - rugugupursuru$qzolururrqSuflesl,{oru .qA ,lnruJe,?ruloJolJl}l sn1oa4p.g {ue 1q1E eL sn ncu! '4 'Esuaaotos.4 ,sn4naoz,m |hpqqqal tanlon?sud.W ep oprele.rgf _ ueprq$qefe,r,{awlqpgoso4 sl uuruzfle; ,JrpAI,ueuuep ,urnlrog .rnJg .q1g ..rgds1 'u€curzJa 'J"Frpgplerur$e1ueug epurszurselzolururJelqlrq rJdse e,r feop,(ri 'g1gE51yrfe5?tunJo{ 'Bcuof feqeurunlnq -epppS rrq urEfe,( "purr?l?^o u?JJeI 0 u?s?JoH:Jelulssd'runJnzrgsntoa^lu'd aL snuaca!.4 ,sna410dosnwunilftc .d 'snpalutowstad.a.snclstad .N .snanpqlo .741,sncgSuauo.N ,sillppwls ' sojawosaw .7g iueprep$ ng snlmnpu '1i1J'sncluo4saqEop wntodltk 'r[ .,macn111&to nprelrnl IqF (fozu snunltlstllpuDq.W e^ frolS) ltoqlu -tlsodotlssnqwoqpopuary ,(g) slsuaao.ros(sngruogoll?X) .d .(.qqco1"r;) sntoaallu (mqwoqoclnqg) 'd .(tEo.nJ sniluuDwpotq (.a) .a ,(1) umtoqotd (snqwoqo.t .td) 'd '(6uursg) s1tuo1sa6o7o (N .d ,{'toy1) sn1tarq (N)'d ,(.prg) sncryrn -d,('.ro{S) snaulllodosnwnanllw (snqwoqououml -nc sn1,np1do1 $nEuoqowlary) ,.1 s4$ailat 'g ,.1 wntocry snquog ,(..roy{) snsn1 (mqwoq 1n2) snqwoqott4 -osaa7) 'W '(dq) sniluDpw (.9 .n '(se11e4)suoltot! (.9 .n ,(ta) ry1a7 -llaqDl snauDintqns(S) ytr ,(.tg) snpaluaDutsraua sn4stad (mqwoqoauoualqngl 'n 'Q8ot)o snafipqlD sDlawosaw (,u)'w '('peu) sn)Dluawn(snrytoqopotly).ya| '('tus) '('psg) .nf ,(.pu1) snlaaoz ('J)'n snp1d1su1 slllwnq (.D ln!$assorlolw (.f) '.tt '('p?U) sllrppwls sn ro.tapnr (Z) .(.peU) sncluo4satlSop unnqts (1D .W '(tEon) lnpultlqat wntortcsod(mqwoqocntotlJ) .n,(.peg) y(4sulqesyod(.h .W '(1) wuoltoq .(docg)^ .'p?U (n) snacoylSto (snqwoqo&ayflmEaoqo&ayry 79 ..rpsr-urype ylagpnn snqwoqouaSldlpl :reldng tlqset rBl_ gg uerp eurrelsulcsnguoq ,mqwoqouailldlyiepunuos eruSquJ -ott4 et snqwoqaDryaq ,snqwoqo&ay,y 'rn6rulFl.lileg IJeIImszg{!Iuouos{"I $reug ururJ"lrJg{erye eA 'eue ' SrtuuuJrrzeq unJlll Jsrl rJslJ?lg€uusg$e1rg ea surc elr J"?gsucqsrl,(e 153J uep,ouur.r,(q1rsd u"lo rseflrruuglp r1q .reflJp uru.e"prquog rf,oeulqruog '.rr1$nuue1do1 {eurg rups4 0009 eA SnulgprnprLrsspurs?J? rrelpf . 'BurSrFJ '.ul$nuuquele rJelrlll o?urquog gepurrele.rgfglSa5 urqrelp 086I-516I r.rfly e,r Sn;41'srey ,ueculzrg ,ulnJnzrg unu.nlopeuv nfloq leperu$r1ud'ng rsz9 {*. i{. hortorum, M. portschinskyi, A4.poscwrum rebhinderi, M. mlokossewiezi' M. humilis insiiidtts, B. lueorwn, P. Iapidarius, P. pratorwn, P, soroeensisve A. wudleini gibi tiirlerin alaghk alanlarda, dilerlerinin de aqrk alanlarda daha sok yaygm olduklarr saptanm$tlr. Di[er tataftan P. alagesianus,M. shaposhnikovive M. handlinchianul'un sadcceraktmt 2300 m'nin iistiindeki dafhk alanlarda yapadrklarrtesbit cdilmigtir. &a-: &, 65 t&t. { 't* 99 $t4acu! '4 'snqouoz'1ry 'slquaaorcs:747'lapulqqat wnrcnisnd '7ry leql pe Josqo s?lr ll 'pu"?rl Jor{lo eql uO 's"ers esoql q pal" plnc snlnpult snraDqrn, pue ''1 mntnto snqtuDllag ''1 asua|o.tdvry1o{tt1 ""1 o,t?toss1t1ctfuqou6 '''I D^ltDs pue uesuroll 're1 oSonpaya1 go uo4euJgodogl ur lu€Uodrur eren puu 'surqd uucJe.1. -gls?d 'ulnlnzrg uI uoruruoceler sntDallu:4 'sni,tacu\'dtsnau!ilodp snunwqpc 'd 'sqlapunwsma m4s.rid'7,g 'snagn1oqlD fl4awosata'W'snaoluaun'q 's1p1o1nuts snUDDpnJ'7,g'snclw1satltrp wn,mlts 'y 'macoyt7to '7,tgssrcedssseql Euoruy '(fSo1) '(g,) 'W '('ro4s) tdoprutlsodorls snqulocllrDpuary snuolqsrllpuoq pue 'd '(fon; '2. '('qqceppJ) slsuaaoros sn4oaqu (mqwoqolpy) (snquoqocl,rlg5) sncluunutpotg('il 'A '(1) wnto1ntd(mqwoqattQ)'2' '(Eu;qeg) snunlsaSolo ('y,t1) 'd '('JoI{) snttatu! ('W) 'a '('pef,) snolsDtnot sq,up1do1(mqwoqoaolary) 'd '('.ro{S).snaullyodosnuowryp?(snqwoqouownln2)snqwoqo.$A"'l sl4satta|'g ''1 wnncnl snquog '('.ror{) snsaq (mEaoqosaoT)'n '(de-D snrnuopu ('S) 'ru '(sel 'W '(ra) 'W ''rg srypluuotuse^a -p4) suntEott sq1a1pauDl snauoilatgns ('S) $) '('peU) snclstad (snEuoqoaao,totqng)',7g'(tEoA) snatryoqpsDlawosaqu ('D'n sn)oluaw.n (mqwoqopotly)',fry '('urs) sntDuoz('D 'n '('pe1) snpldlsuts4rynq 'W '('puU) tnmiassotlolw ('1) 'ltl '('p€U) sllltnlnurs snrftrtapnt('D'W U) '('pBU) sncluo4saqSop wntoqf,s (',t) 'W '(Fon; lrapulqqar utntoncsod(snEaoq '('docg) -oaotot11)'lg '('peU) 1{t1su1t1cst,rod ('fu 'W '(1)'wnto1lot1 (fi'n "pe6 p1a$mil sngwoqouafidly macnlll&to (mqutoqotayg) snqwoqo&ay,g G l oq; :pozru8ocerugeg scg segcods 'peurelqo selcedsqcuo Jo uorlsurJoJur ore,r 'pepr^orde.re,nsorcodspue ereust cnuouorqeulospu?'ptocer 1bro1g'uorlnqrJlsr(I o1 sfe; 'flolaredas peleeJl eJelr sexoseu; 'uell3 erolt srsoutulp l€clulouoxul eql :pepJocoJ eJer\se.rcadsqns lurl,rodur euos lnq'pequcsep,(gq fou erernsorceds pue serceds0€ pu? pepeiloc oJoa e?urqruogJo suorurceds 9669u"rll eJoru{Jolr slql Jo llnsor eql 1v '096I ot 9L6l uro{ secuo^ordrrfly pue 'sn;,q 'srqx 'uuculz -rg 'runrnzrg ,(leuruu'e11o1edyuJels"lJgo slred srlorJ?ApelcnptrocpU" 'Joqlnu €ql Jo suohe,rresqopue so.rnldecul\o eql uo ,Qgelqcpes?q su \ fpn1s sJqg slolsuv uJalsegJo sp"d euros ruord (eeplquog 'eepgody :eroldoueui(11)eeulqurog uo serpnts lecrEolorf owos pue l?cFrrouox?I .p4' A U V W W N S \ t /// I I I ! t and P. niveatuswere valuable pollinators on fruit crops such'as apple (Pyrus malus L.), pear (Pyris commlunisL.), plum (Prunus spp.) and apricot (Pyrus armeniacaL.) in Erzincan,ispir, Narman, Olur, Oltu, Tortum, I$drr, Kapizman, and Posofdistricts. v ? , 'tL- *: -, M. hortorum, M. portschinskyi,,M.pascuorumrebhinderi,M. milokossewiczi, and M. humilis insipidus,B, lucorum, P. Iapidarius,P. pratorum, P. soroeensrs, A. wurfleini were much more comnon in woodlandsand orchardsthan the .rest werefound M. shaposhnikovi and'M. handlirschianus P, alagesianus, of the speoies. only on mountanious area, above 2300 m. \r 67 ? "'t;? '?lregtvuloqrnosur sorlrrruop ur(#r'o'o'::r.lj;ffiT#, lercrJrr,? . .89 :ti, snqwog Jo trueruqsrtq4sll .096I rrurunN .o.1r\ .4e1sorrn.d.f ,.v.D .sqqoH . .ruotug .ueJ .(eeprdy.e.re1douau,{tt) snqwog Ig6-tV6:66 go serceds Eurteuqlodrotolo per Eurlcolord pue Eurupno .Lg6r .v.D .sqqoH 'gLg-l.,1g:LV 'urolug 'uocg 'f 'seaqelqurng roJ selrcrruop plolc 'vs6l relpell .r.f pu? .g.u ,e[J 'Lg-ls :zs eloH s6poo^,\ .[ng .lolg .s]seu I?IcuIlJ?uJ sooqolqunqJo soruolocEurrusrur sluorurrodxg.LT,6I.H.I ,uosrrg ',troEsuigpue uopuo-I 'seer4 ed,{1r?elJ surlloJ .seeqelqurng.g96I ropng .C.J pug -- 'dd ws '{ro^ /lleN .sseJd .sdor3 .0L61 pire uopuo-I rrruopscv uor.lsulllod }?osuI '?67687,:U 'lorg 'f tddV 'ro\olc per oluurtlod o1 seeq,{suorl pue soeqelqunqJo ,(UIqe eql .S96I -_:_ 'LZ-61 : I ' l o cA 'tddV 'f '(1 snnuuosnwuollaH) sre,uol;unsro saeq,teuoqJo Jnor^Bqoq egr .ng6r.g.1,aerg '06c-LlT,:(7,) 'rC 'ruolug .cos .uuv .(.aeprqurog.ueprody ,eraldouerufH) U ('S'$ e?urqtuog sop ssru5uerCaune; "lop epnle6l e uonnqlJluoC .gL6l .g .seulaq '8I-ZI 'qA lfnrg 'sun1dur uortcnpord1rn.rg 0S6I EurpegesJolJ"C '196l 'C'V 'u,frorg ' ('1dng)alocrdy'qceJ.llnq 'VL6l.urllod.tur 062-6Le:g 'dtufg 't11 'uolllpur1 er{ctereureuequqeqcnsre^qqcnqeuunH 'SL6l'1 'snurog u l 'ruorug '^eu n, 'cld l?nuuv .re^olo3per pue eJreJIeJo uortreuilod,rtT:-.tj.L'frnuo" 'T9S-6SS : It 'lcs 'td 'f 'uef, (''I srurcpug snwDrlttlJ) lemol#?s uo .(1rlr1cuoeq,touoll .1961-U .qcog .uopuol ,pellurl'I re1u,(o4-sl^?C.soeqelqurng.SL6l .A.CI ,proJIV T,gt, uorYu!rJIT ,(u -W.O. Nummi, J.F. Virostek 1967. Food-gatheringbehaviour of honey, bumble and leaf-cutter bees (Hymenoptera: Apoidea) in Alberta. Can. Entom. %: 4A9-419. 1962. Managrngcolonies of bumble bees (Hymenoptera: Apidae) for pollinationpurposes. Can.Entom.94: ll2l-1132, .'e tatr.) in particular B. tapidariusL. and B. terrestris L. K. Vet Hojsk, Aarsskr, l-19. and alfalfa seedproduction. Annual Rer'. Entom. 1l: 155-182. ' Kriiger, E. 1920.Beitragezur System4tikund Morphologieder mitteleuropaishen Hummeln.Zool. Jb.Abt. Syst.,42:289-664. Loken A. 1973.Studieson scandinbvianbumblebees. Norsk entomql.Tidsskr., 20, l-219, Medler, J.T. 1962,.Effectiveness Proc. I int. Syrnp. of domicilesfor'bumblebees. Poll. 1960.126-133. Menke, H.F. 1951.Insectpollination of applesin WashingionSatate.XIV Int. Beekeep.Congr. Michener, C.D. 1944.Comparativeexternalmorphology, phylogeny,and a classification of the bees(Hymenoptera).Bull. Amir. Mus. Natur. Hist. 82: I 5t_326. 1974.The Social Behavior of.the Bees.The Belknap Press of Harvard UniversityPress,Cambridge Massachusetts 404pp. Milliron H.E. 1961.Revisedclassificationof the bumblebees a synopsis.J. Kans. entom. Soc. 34: 49-61. : ; -; lg7l. Amonographof the westernhemispherebumbbbees(Hymenoptera: Apidae; Bombinae) I. Tbe genera Bombus and Megabornbassubgenus Bombiat. The memoirs of the Entomological society of Canada No. 82. Mitchell.T.B. 1960.Beesof the EasternUnited Statesvol. l. The North Carolina Agr. Exp. Sta.Tech.Bull. No. 141. 538 pp. Montgomery,B.E. 1951.The statusof bumblebeesin relationto the pollination Am. -Assoc.Econ. Ent. 5l-55. Ozbek, H. 1976.Pollinator bees on alfalfa in the Erzurum region of Turkey. J. Apicul. Res. 15. (3/4): 145-148. .69 . OL 7"2 a ta ,-,'892-692:0' ?c?^?lsoueqog .uo1uae1cy.(r39A)snuuuaupo]qSnqutoqoil4uottotruoupx3I 'g6I-€81 , :09 'o"rue^olsor.lcoJ'ruolug 'cos EtrcV '(ueprody 'ru,(H) lerqe8uedly '0tI-I ',(1tsre,rtu61 uo8ero ''els 'dxg 'r8y 'seoq'Jo,(?oloqdroru e1e1g !n?^roJ '696I olgcrol 'J'd puu 'lreqog 'A'C ''d'.&\ 'ueqdelg I"urolxs pue fEolorqeql 'uopuo-I.'trrolBcrl -sewop ol 1(oI{ p,u? ^rotrsrHOJI.Is}I 'e5€-olqrunHaql 'zl5l "I'l[.J 'u3p"ls 'gLZ-ytZ:ZT, 'lslH 'leu 'snl41''Ig 'pg '(oepldy :ureldoueur,(g) Ov1) oilrorlu'I snqwo7 snue8 sql Jo suorsr^rpcJroueEqns'egl'8961 11'g- 'spreqclg ' LgZ :LZ-'t$31'1ooz'uuog'(aeplqruog iz.rstdouou,{H)uoleJfso 662\ -urorlJproN uo^ uloruunqJczloJErurlss pun ulsr.uunH erp Joqn 'soD 'ruolue tll-zll :€9 '(eeprdv ''ru,{H) (z€gl "ds'l snttqtp4)uleiurunq.rezlor?ru Jeuqcunhi'11ry41 -gcs pun (208I o'l4e1 snqutog)ulerurunH ueqcsgoluu"r€p sruluue) Jnz pun oqcsrpunred tL6I --,Serlleg 't 'uer$urel) ur uerpril5eqcsrqderSoeEooz -} .:n 1 J ,:_ .gg_t:0g .seD 'ruolue rouqcunl4l '1y61 '(eeprdy l'ru,{H lZ031 ' rlr snEao1Dqeuunll l ueqcsrudornelgopns pun:[o]frruuE usrpn]S.eqcsrEoyo4e'ZL6I'g'tt\'Epgsg '(SgOt) 'lsul "n;nleu ') '1116'II ZZ1'6V:U EUoS 'lesurqleHue{l?g JopulJururnqrezloJJeturlos pun uleuunH ol(l '6t6t 'B 'luolllld ., 'lt6l 'a'o 'q}?ld 'IJoI /hoN 'G"lluAIcsN'..s{211rror{J pu? seoqolqrung,, 'gg-lg '(ueprody :eroldouaru,{g)'teym uef,e1zo1 :? urllg leruol efloq epulseSlgg.qoputV n?oc 0g6I ---tnu;(.T asuatotdwnp\ofitl) 1114Ei4rr,(zi '?nq 1eet7 '(zeprody :ereldoueurf11).repre uedei I8'€l ;8 -e["eurSe1zo1 epuuel5efleeruyaepulrelerg,{rz?g unu.nlgpeuy nloq 'nL CVT : Il$AgS