Bildiri PDF
Transkript
Bildiri PDF
354 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Ege Bölgesinde Kullanılan Bazı Yem Karıştırma ve Dağıtma Arabalarının Özellikleri Harun YALÇIN, Mehmet EVRENOSOĞLU, Hamdi BİLGEN Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, 35100 Bornova / İZMİR e-posta: harun.yalcin@ege.edu.tr Özet: Bu çalışmada, Ege Bölgesinde hayvancılık işletmelerinde kullanılan bazı yem karıştırma ve dağıtma arabalarının özellikleri ve kullanımlarıyla ilgili bilgilerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu makinaların yaygın olarak kullanıldığı ve deneme amaçlı testlerin yapıldığı Ödemiş, Bayındır ve Seferihisar ilçelerindeki çalışmalar baz olarak alınmış ve değerlendirilmiştir. Makinalar ile yapılan denemeler yemleme sırasında gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümler işletmelerde kullanılan yem rasyonunu ve çalışma şeklini de ortaya koymuştur. Çalışma sonucunda, yörede küçük işletmelerde genelde 4 m 3 hacimli karıştırma ve dağıtma arabaları kullanımı yaygınken, hayvan sayısı daha çok olan büyük işletmelerde 8 m 3 hacimlilerin tercih edildiği gözlenmiştir. Bununla beraber büyük hacimli makinalarda frezeli tip yem alıcıları bulunmaktadır. İncelenen yem karıştırma ve dağıtma arabalarında yatay tipte karıştırma düzenleri (helezonları) vardır. Anahtar Kelimeler: Yem karıştırma, Yem karıştırma ve dağıtma arabası, Dikey ve yatay tip karıştırıcı. Features of Some Mixer Wagons in Aegean Region Abstract: In this study, some mixer wagons which took place in Aegean Region’s dairy farmes were examined for unraveling some of their features and usage. These machines were tested in the cities of Ödemiş, Bayındır and Seferihisar where they have the most widespread usage. The test were made in the same time these machines were being used for feed preperation and unloading of the feed. The tests not only unravel the feed ration that has been using in the farm but also the system of the feeding mechanisation. In the conclution of the study, it was found that generally 4 m3 volume mixer wagons were used in the small herb farms, the machines which are 8 m3 volume were used in bigger farms which have bigger amount of cattles. The bigger volume machines have fraisers type feed receivers. The investigated mixer vagons have horizontal augers. Key words: Feed mixing, Mixer wagon, Vertical and horizontal type mixing. GİRİŞ Türkiye’de oluşturmaktadırlar. Bir çok işletmede üretilen hayvancılığın gelişmesi, hem yüksek verimli kültür hayvanlarının kullanımı hem de bu hayvanların kaliteli yemle beslenmesine bağlıdır. Hayvanlara verilen yem rasyonlarının hazırlanmasında işletmeler arasında farklılıklar bulunmaktadır ve her bir işletme farklı yem materyallerinin karışması sonucunda rasyonlarını yemlerin hayvanlara rasyon olarak verilmesinde önemli oluşturan problemler farklı karıştırılmasında yaşanmaktadır. yem yapılan Rasyonu materyallerinin hatalı uygulamalar nedeniyle hayvanların günlük besin gereksinimleri karşılanamamakta veya günden güne değişmektedir (Clump 1989). Bunun sonucunda 355 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş hayvanların almış oldukları besin değerleri homojen olmamaktadır. Ayrıca yapılarak karışımın homojenliği sağlanabilir (Şekil 1). işletmelerde yemin Değişik amaçlarla büyükbaş süt ve besi karıştırılması ve dağıtılması için harcanan işgücü hayvancılığı işletmelerine yapılan ziyaretlerde bu ve yüksek makinaların kullanımının giderek arttığı tespit olduğundan verimlilik azalmaktadır. Karıştırma ve edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Ege Bölgesi’nde dağıtma mekanizasyonun hayvancılık işletmelerinde kullanılan bazı yem uygulanamadığı, karışımın el işçiliğinin ağırlıklı karıştırma ve dağıtma arabalarının özellikleri ve olarak kullanıldığı işletmelerde karıştırma işlemleri kullanımlarıyla ilgili bilgilerin ortaya konulmasıdır. zaman gereksinimi işleminde hazırlanan oldukça uzamakta ve zaman tüketimi artmaktadır. Yem dağıtma ve karıştırma arabaları işletmelerde iki işi yapmak için tasarlanmıştır. Bunlar: MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmada Ödemiş, Bayındır ve Seferihisar ilçelerindeki işletmelerde testleri yapılan, çeşitli Değişik yem maddelerini homojen olacak kapasitelere (hacimlere-m3) sahip yem karıştırma ve dağıtma arabaları ele alınmıştır. Araştırmada şekilde karıştırmak, Hazırlanan bu karışımı hayvanlara homojen kullanılan makinaların ikisi 8 m3’lük, biri 4 m3 lük kapasiteye sahip iken ikisi yerli imalat biri ise yurt bir şekilde dağıtmaktır. dışından ithal edilmiştir; A. 4 m3 yerli tip yem karıştırma ve dağıtma Varyasyon Katsayısı 0.35 arabası, Yeterli karışım homojenliği 0.3 0.25 0.2 B. 8 m3 yerli tip yem karıştırma ve dağıtma arabası, 0.15 C. 8 m3 ithal tip yem karıştırma ve dağıtma 0.1 0.05 arabası. 0 Kürekle bir kez Kürekle iki kez Kürekle üç kez Yatay karıştırıcı ile aktarma aktarma aktarma 15dakikakarıştırm a Yem karıştırma ve dağıtma arabalarının tümü traktörle çekilen makinalar olup işlevsel organları Karıştırm a Şekli Şekil 1.Yemlerin makina veya kürekle karıştırılması durumunda karışımların homojenlikleri (Evrenosoğlu, 2002). kuyruk milinden tahrik edilmektedir. Kuyruk milinden alınan hareket bir redüktör üzerinden veya zincir dişli sistemi yardımıyla karıştırıcı Uzun lifli yemler karıştırma ve dağıtma arabalarında karıştırma helezonları üzerindeki parçalayıcı-kıyıcı bıçaklarla kıyılıp diğer helezonlara iletilmektedir. Yem karıştırma ve dağıtma arabaları genel yem olarak çatı, hareket iletim sistemi, yem karıştırma maddeleri ile karışarak homojen bir karışım ünitesi, yem dağıtma ünitesi ve kumanda ünitesi oluştururlar. Bu tip bir parçalama-kıyma işleminin kısımlarından el işçiliği ile yapılması teknik açıdan mümkün karıştırma işlevini helezonlar sağlamaktadırlar. değildir. Ancak, el işçiliği ile çok kez karıştırma oluşmaktadır (Şekil 2). Yem 356 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Genelde yatay helezonlu karıştırma ve dağıtma Denemeler sırasında işletmede çalışanlara arabalarının kullanımı yaygınken az da olsa bazı müdahale işletmelerde yapmaları sağlanmıştır. Rasyona katılan yem dikey helezonlu makinalara da rastlanmaktadır. maddelerinin Yem karıştırma helezonları üzerinde bulunan çeşitli tiplerdeki bıçaklar kıyılmasını sağlarlar. homojenliği arttırılırken yem maddelerinin Böylece karışımın hayvanlar tarafından daha kolay tüketilmesi sağlanmaktadır (Şekil 3). Çalışmada hacmindekiler yer alan makinalardan yaklaşık 60 başlık işletmelerinde kullanılırken, 4 makina 25 edilmemiş, başlık işletme m 8 m sonra, örnekler üzerinden boyut analizi ve nem analizleri gerçekleştirilmiştir (Uhl and Gray 1989). Makinanın zaman ölçümleri ilk konulan yem zamanı ve dağıtma zamanları ayrı ayrı belirlenmiştir. hacimdeki 8 m3 hacimli makinalarda kasa içine konulan tarafından ürünün ağırlığını yük algılama pimleri yardımıyla ölçebilen giren yem maddeleri; mısır silajı, arpa ve yulaf materyallerinin samanları, arpa ve mısır ezmeleri, pamuk ve sistemden yararlanılmıştır. ayçiçeği küspeleri kepek, mermer tozu, soda, kuru yonca otu, kesif yemler ve minerallerdir. çalışma belirlendikten karışım öncesinde ayrı ayrı örnekler alınmış, bu kullanılmaktadır. İşletmelerde karışım içerisine Makinaların uygulamaları materyali ile başlamış yükleme zamanı, karıştırma 3 hayvancılık 3 ağırlıkları güncel özelliklerini ortaya Tüm dijital kantar bulunduğundan ağırlıklarının yem ölçülmesinde maddelerinin yem bu yüklenmesinin ardından karışım homojenliğinin tayin edilmesi için karışıma en az % 2 ağırlık oranında iz koymak amacıyla işletmelerde; makina boşaltma materyali konulmuştur. Çalışmada bu iş için en mesafesi, boşaltma zamanı ve yem karıştırma uygun olarak kuru mısır danesi kullanılmıştır. homojenliğine ilişkin denemeler yapılmıştır. Ayrıca Çünkü karışım içinde kaybolmayan, kırılmayan ve denemelerde kullanılan yem materyallerine ilişkin nemden etkilenmeyen bir malzeme olarak mısır nem, kıyma boyu vb. gibi özellikleri belirlenmiştir. en uygun üründür. Şekil 2. Denemelerde kullanılan yem karıştırma ve dağıtma arabası (Anonim 2006) Şekil 3. Yatay çalışan karıştırıcı helezonlar ve üzerindeki parçalayıcı bıçaklar 357 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Rasyon içinde konmasından yer sonra alan ilk karıştırma ürünün helezonları dağıtma işi bitene kadar durmaksızın çalışmış ve ürünler sıra ile kasaya konulmuştur. BULGULAR VE TARTIŞMA Denemelerde elde edilen verilerle hazırlanan sonuçlardan makinaların teknik Dağıtma mesafesi için yemlik boyu önceden başarıları ortaya özellikleri ve iş konmuştur. Denemelerde ölçülmüş ve bu mesafe içine yemin döküleceği kullanılan makinalara ve bu makinaları çalıştıran noktalara traktörlere ilişkin özellikler Çizelge 1’de yer eşit aralıklarla 8 adet boyutları 470x310x110 mm olan (kap hacmi 13 dm 3 ) almaktadır. kaplar yerleştirilmiştir. Bu kaplar, dağıtma ekseni makinalarda 2 karıştırma helezonu bulunurken içinde bulunduğundan yemleme esnasında yem ithal makinada 3 adet helezon bulunmaktadır. karışımları Tüm kapların içersine dökülmektedir. Çizelgeden makinaların görüldüğü helezonları gibi yatay yerli olarak Boşaltma işleminin ardından kapların içinden yem çalışmaktadırlar. Denemede yer alan makinalar karışımı örnekleri alınarak analizleri yapılmıştır. boşaltmayı Bu analizler ile tasarlanmışlardır. Büyük tayini hem de yemit boyut dağılımı ortaya kantar bulunurken konmuştur (Anonymous, 2003). makinada bu ünite bulunmamaktadır. hem karıştırma homojenliğinin Boşaltma sırasında yemliğe dökülen mesafede sağdan ünitesi yapacak hacimli şekilde makinalarda küçük hacimli İşletmelerde arpa samanı ile mısır silajının zaman ölçümü yapılırken aynı zamanda boşaltma değişmez bandının dönü sayısı da ölçülmüştür. Bu arada görülmektedir. kasadan yemin boşaltma bandına geçiş yaptığı rasyonların kapak açıklığı da belirlenmiştir. kullanılmıştır. Kuru ot olarak yonca iki işletmede İşletmelerde Bunun içinde tercih dışında değişen edildiği işletmelerdeki yem bileşenleri de kullanılırken, dane yem olarak arpa bir bulgular işletmede karışıma katılmıştır. Tüm denemelerde değerlendirilmiş ve makinaya ait özellikler ortaya iz materyali olarak dane mısır toplam rasyon konmuştur. Elde edilen sonuçların ortalaması, ağırlığına standart eklenmiştir. İşletmeler hayvan varlığı, yemleme sapması bulunmuştur. elde ve ölçümlerde kullanımının ve laboratuvarda yapılan olarak edilen varyasyon katsayıları bağlı olarak belirlenen oranlarda sayısı ve kullanılan yem materyali çeşitliliği nedeniyle makinalara farklı miktarlarda materyal konmuştur (Çizelge 2). 358 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Çizelge 1. Denemelerde kullanılan makinalar ve traktörlere ilişkin özellikler Makina Özellikleri Arka ve üst taraf 2 Sağ Yok New Holland TT 55 B ( Tek çeker) 55 Makina B 8 Standart elle, Yükleme kapaklı Arka ve üst taraf 2 Sağ Var Massey 260 G (Çift çeker) 60 1970/540 1500/540 A 4 Kapasite (m3) Yükleme şekli Standart elle Yükleme yeri Helezon sayısı (Adet) Boşaltma yönü Kantar ünitesi Kullanılan Traktör Tipi Gücü (BG) Motor krank mili dönü sayısı/Kuyruk mili dönü sayısı (min-1) C 8 Standart elle, frezeli alıcı Üst taraf, frezeli alıcı 3 Sağ Var Steyr 8073 S (Tek çeker) 73 1950/540 Rasyona katılan uzun lifli materyallerin balya makinası ile hazırlanan ürün olduğundan makina içindeki kıyılma durumunu görmek için dolayı A makinasındaki ürüne göre boyutu yarı bu materyallerin karışım ve parçalama öncesi yarıya boyut dolayısıyla analizi yapılarak durumları ortaya kısadır. Silaj alımı ve yüklemenin yükleme süresinin uzunluğu, silaj konmuştur (Çizelge 3). İşletmelerde karışıma deposunun işletmeye olan uzaklığına bağlıdır. katılan saman (arpa, yulaf), mısır silajı ve Bu durum C makinasının çalıştığı işletmede çok yonca’dan alınan örneklerin boyut analizleri bariz bir şekilde ortaya çıkmıştır. Çizelge 4). sonucunda, materyal Toplam karıştırma süreleri karışıma katılan yem bulunmadığı saptanmıştır. Karışıma giren silaj materyallerinin toplam ağırlıkları ve çeşidi ile materyalinin ferezeli alıcı orantılıdır ağırlık ve çeşit artarsa karıştırma 150 mm’den büyük ile yüklenmesi durumunda ürün boyutunun elle yüklenen silaj materyaline göre daha küçük süresi de artmaktadır. olduğu görülmektedir. C makinasında kullanılan yonca, Çizelge 2. Rasyona katılan yem maddeleri ve nem düzeyleri (%) A Rasyon Arpa samanı Yulaf samanı Arpa ezmesi Mısır Ezmesi Pamuk küspesi Ayçiçeği küspesi Kepek Mermer tozu Soda Vİtamin Kuru ot (yonca) Miktar kg 127,5 26,5 50 50 20 % 15 3,5 5 6 2,5 Nem % 12,36 12,94 13,69 7,52 15,03 kg 70 - Makina B Miktar % 7,59 - Nem % 11,91 - C Miktar kg % 180 9,74 100 5,41 100 5,41 50 2,71 50 2,71 105 5,68 5 0,27 4 0,22 0,5 0,03 110 5,95 Nem % 7,53 10,69 23,36 11,42 9,99 10,80 13,22 359 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş Çizelge 2’nin Devamı Silaj Kesif yem (süt) Kesif yem (besi) Dane yem (arpa) Diğer katkılar (tuz ve üre) 350 200 - 41 23,5 - 71,77 12,09 - 550 150 150 2 0,5 59,62 16,26 16,26 0,22 0,05 74,01 14,00 14,00 - 1100 3,5 - 59,52 0,19 - 73,70 - 20 2,5 12,78 25 2,6 13,75 40 2,16 12,16 - - 62,80 - - 50,69 - - 48,93 İzleme Materyali (Dane mısır) Karışım öncesi ağırlıklı ortalama nem düzeyi (%) Toplam karışım 844 66,27 947,5 54,94 1848 49,98 Çizelge 3. Rasyona katılan bazı yem maddelerinin karışım öncesi boyutlarına ağırlık dağılımı oranları (%) Makina Elek delik boyutları (mm) >150 80-150 40-80 20-40 10-20 5-10 <5 Ortalama boy (mm) Ağırlıklı ortalama boy (mm) Mısır silajı (%) 3,43 25,50 40,29 20,50 2,28 Arpa samanı (%) 3,79 14,43 31,31 30,28 14,91 5,28 Mısır silajı (%) 0,5 13,46 38,15 34,14 11,35 2,41 Yonca (%) 44,14 9,60 14,35 17,80 8,30 4,50 A Arpa samanı (%) 5,38 19,20 33,04 24,20 9,89 5,96 69,54 22,02 11,89 18,84 17,39 Yonca (%) B 16,80 13,06 13,06 21,23 22,53 20,09 10,04 Arpa samanı (%) 3,54 13,13 28,62 27,78 18,18 8,75 C Frezelenmiş silaj (%) 1,29 5,14 18,71 32,52 30,24 12,10 Frezelenmemiş silaj (%) 2,00 18,44 38,56 28,76 9,60 2,65 33,38 18,38 12,25 20,45 17,75 14,71 Çizelge 4. Yükleme, karıştırma ve dağıtma işlemleri için geçen süreler İşlemler Toplam yükleme süresi (min) Tam karıştırma süresi (min) Toplam karıştırma süresi (min) Boşta geçen süre (min) Toplam yükleme ve karıştırma süresi (min) Boşaltma süresi (min) Boşaltma mesafesi (m) Boşaltma kapağı açıklığı (cm) Traktör ilerleme hızı (km/h) Karıştırma ve boşaltmada helezon devri (min-1) Boşaltma bant devri (min-1) Makinalar 40 40 1,63 26 55 0,95 1,85 30,2 50 0,97 1,26 40,5 60 1,92 19,78 26,6 16 48 48 50 rasyonlarının ortalama kıyma boyları arasında alınan örnekler arasındaki farkları ortaya koyan fark oluşması rasyon içine giren yem materyal varyasyon katsayı değerlerine bakıldığında tüm çeşidi ve özelliklerinden kaynaklanmaktadır. makinaların kabul edilebilir değerlere sahip Örneğin A makinası içine giren Yonca ve olduğu lifli farklı 19,60 ortalama kıyma boyunu yükseltmektedir. Ancak uzun oluşturulan C 23,10 8,40 31,50 8,10 yem Yulafın ile Makina B 11,42 3,57 15 25 A 7,60 4,40 12,00 3,50 materyallerden oluşması görülmekle beraber en düşük 360 Tarımsal Mekanizasyon 24. Ulusal Kongresi, 5-6 Eylül 2007, Kahramanmaraş varyasyon katsayısının A makinasında olduğu çalışmalarının görülür (Çizelge 5). alınmalıdır. Daha farklı makinalar arasında bu Bu çizelgedeki değerlerin oluşmasında makinaların yapısal özellikleri, kullanım etkili olduğu göz önüne değerlerin dağılımlarının incelenmesinde ve değerlendirilmesinde sağlıklı kararların koşulları ve işletmelerdeki kullanıcıların farklı verilmesi için daha fazla denemelerin yapılması davranışlarına bağlı olarak farklı yöntemlerle gerekmektedir. Çizelge 5. Karıştırma sonrası karışımın (rasyonun) ortalama kıyma boyu ve karışım homojenliği değerleri Elek delik boyutları (mm) >150 Makina A Var.Katsayıs ı - Ort. - 80-150 7,06 11,89 40-80 29,22 4,87 20-40 33,41 4,90 10-20 16,31 8,16 5-10 10,40 11,52 0-5 3,60 11,45 Ortalama kıyma boyu (mm) İz materyali (Dane msır) 28,29 2,53 - 16,46 Günümüzde ürünlerinin elde yüksek edilmesi kaliteli tarım mekanizasyon uygulamalarının doğru şekilde kullanılmasına Hayvancılık işletmelerinde yem karıştırma ve dağıtma arabalarının kullanılması iş gücünü azaltırken, homojen yem karışımını sağlamakta ve bu yem hayvanlarda verimliliği artırmaktadır. Karlılığı arttıran bu avantajlı yönleri Makina B Var.Katsayıs ı Ort. Makina C Var.Katsayıs ı - - - - 0,51 66,02 1,14 88,47 2,17 28,79 4,30 32,39 22,72 18,94 18,77 11,85 38,02 8,99 28,42 7,28 26,77 15,01 30,28 7,19 9,82 30,13 17,11 12,62 10,95 4,75 11,24 11,54 - 5,74 - 10,94 Anonymous, 2003. DLZ-Agrarmagazin (Sonderheft 14), Erfolgreich Füttern – Die Mischung Machts, 56-57. SONUÇ bağlıdır. Ort. ile arabalarının yem karıştırma kullanımının ve dağıtma hayvancılık sektöründe ilerki yıllarda yaygınlaşmasına kesin gözüyle bakılmaktadır. KAYNAKLAR Anonim, 2006. Tarım Makinaları Bölümünde Test Edilen Yem Karıştırma ve Dağıtma Arabalarına Ait Test Raporları, Bonova İZMİR. Clump, C. W., 1989. Mixing Book II, Mixing of Solids, Department of Chemical Engineering, Leigh University, Bethlehem, Pennyslvania, 263-284. Evrenosoğlu, M., 2002. Karma yem hazırlanmasında karıştırma işleminin incelenmesi , E.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü Lisans Tezi. Sayfa 36-37 Bornova İZMİR Uhl V.W., Gray J.B., 1989. Mixing Book I, Department of Chemical Engineering, University of Virginia, 1-5.