Yumurta tavuklarında prolapsus
Transkript
Yumurta tavuklarında prolapsus
Layer YUMURTA TAVUKLARINDA PROLAPSUS KONU YUMURTA TAVUKLARINDA PROLAPSUS İLGİ LAYER YAZAN Ahmet TEKELİ1, Kazım BİLGEÇLİ2, Cevdet Gökhan TÜZÜN3 : Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Van : Trouw Nutri on TR, Ankara 3 : Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Isparta 1 2 KELİMELER Prolapsus, yumurta, yumurta kanalı, yumurta tavuğu KAYNAKLAR • Elliot, M.A., 2008. Amino Acid Nutri on of Commercial Pullets and Layers. Intermountain Nutri on Conference. 10th Annual Mee ng, 29-30 January 2008, Salt Lake city, UT. 193-221p. • Glos, K.E., 2011. Remedies for Health Problems of the Organic Laying Flock. A Compendium and Workbook of Management, Nutri onal, Herbal, and Homeopathic Remedies. • Shemesh, M., Shore, L., Lavi, S., Ailenberg, M., Bendheim, U., Totach, A., Weisman, Y., 1984. The Role of 17 Beta-Estradiol in the Recovery from Oviductal Prolaps in Layers. Poul Sci. 1984 Aug; 63 (8): 1638-1643p. • Leeson, S. and Summers, J.D. 2008. Commercial Poultry Nutri on, Third Edi on. Universty Books, P.O. Box 1326 Guelph, Ontario, Canada. 215-216p. YAYININ KAPSAMI ❑ Ürün tanı mıdır ❑ Tercümedir ❑ Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir ✓Derleme ❑ 2 Layer ÖZET Yumurta tavuklarında önemli bir verim düşüklüğüne neden olan prolapsus, üzerinde durulması gereken ciddi bir olgudur. Prolapsus spesifik bir nedenden ziyade birçok etmenin birlikte oluşturduğu bir olgu olması nedeniyle önem taşımaktadır. Normalden hafif ya da normalin üstünde ağır olan hayvanlar, erken ışık uyarımı, dengesiz rasyonlar, cinsi olgunluk yaşı, çi sarılı yumurta yumurtlama, yüksek ışık yoğunluğu ile birlikte enteri s (barsak il haplanması) prolapsusu oluşturan ana etmenler olarak sayılabilir. Yumurta tavuklarının rasyonlarındaki bir dengesizlik, yumurta veriminin düşmesiyle birlikte, prolapsus problemlerinin ar şıyla sonuçlanmaktadır. Rasyonun özellikle enerji, protein içeriği ile birlikte kalsiyum ve fosfor düzeyi yumurta tavuklarında prolapsusu önleme açısından beslemeye bağlı dikkat edilmesi gereken ana parametrelerdir. Bu derlemede; yumurta tavuklarında görülen prolapsus üzerine etkili olan faktörler ve yapılan araş rmalar değerlendirilmiş r. SONUÇ Yumurta tavuklarında ciddi ekonomik kayıplara neden olan prolapsus, yöne msel ve beslemeye dayalı hatalardan meydana gelir. Tedavi edilmesi ciddi bir iş yükünü gerek rdiğinden ve hayvanların kendini toparlama süreci uzadığından işletmeye maddi zarar yanında ağır bir iş yükü de ge rir. Prolapsusu önlemek ve sürülerde görülme sıklığını azaltmak için; • Rasyonlara yeterli miktarda kalsiyum ilavesi yapılmalı • Yüksek kalsiyumu ile birlikte rasyon %13 düzeyinde sodyum ih va etmeli • Uzun süreli yetersiz protein beslemesinden kaçınılmalı • %4’ün üzerinde çi sarılı yumurta görülmesi durumunda yem tüke mi %5-10 oranında kısıtlanmalı • Işık yoğunluğu damızlıkçı firma rehberinde belir ldiği şekilde uygulanmalıdır. 3 Layer Yumurta Tavuklarında Prolapsus Prolapsus, bir yumurta tavuğunun çok genç yaşta yumurtlamaya başladığı, normalden daha büyük bir yumurta yumurtladığı ve aşırı yağlandığı zaman meydana gelir. “ “ Yumurta tavukları yılda yaklaşık olarak 300-325 adet yumurta üre rler. Tavuklar yumurtlama yaşına ulaş kları zaman, bir komplikasyon olmadığı sürece hemen hemen her gün düzenli olarak yumurta üre rler. Bir yumurta tavuğu ovipozisyon (yumurtlama) sırasında, yumurta kabuğunun oluştuğu yumurta kanalının en alt kısmı olan yumurta bezi (uterus), yumurta ile birlikte geçici olarak ters döndürülmektedir. Bu durum yumurtanın temiz kalmasını ve yumurta tavuğunun çok temiz bir şekilde yumurta yumurtlamasını sağlar. Fakat bazen, yumurta yumurtlandıktan sonra oviduct (yumurta kanalı) hemen geri çekilmeyecek ve kendini toparlayamayacak r. 4 Bu durum prolapsus olarak adlandırılır (Zuidhof, 2002). Prolapsus, bir yumurta tavuğunun çok genç yaşta yumurtlamaya başladığı, normalden daha büyük bir yumurta yumurtladığı ve aşırı yağlandığı zaman meydana gelir. Kloakın kısmen dışarı çıkmasıyla kendini gösterir (Anonim, 2011). Hayvanın yumurtayı kıçında tutması, yumurtayı yumurtlayamaması ile seyreden genital sistem ile ilgili bir hastalık r (Glos, 2011). Prolapsus aynı zamanda ‘Prolapsed vent’, ‘blow-out’ (Keshavarz, 2000), ‘pick-out’, ‘dropped vent’ ya da ‘hernia’ olarak da adlandırılmaktadır (Anonim, 2011; Glos, 2011). Şayet hemen önlem alınmaz ise durum kanama, enfeksiyon ve ölümlerle sonuçlanabilir (Zuidhof, 2002). Layer Prolapsusun Nedenleri Nelerdir? “ “ Prolapsus tek bir sorundan ziyade birçok faktörün aynı anda etkili olmasının bir sonucu olarak gerçekleşmektedir (Leeson ve Summers, 2008). Ye ş rme ve yumurtlama periyodunda yumurta tavuklarının ye ş rilme biçimi prolapsus problemlerinde önemli bir rol oynayabilir (Zuidhof, 2002). 1. Normalden hafif ya da normalin üstünde ağır olan hayvanlar • Normalden ağır olan hayvanlar genel kas zayıflığı ve daha büyük yumurta yumurtlama eğilimlerinden dolayı prolapsusa karşı daha eğilimlidirler. Üreme organlarının etra nı çevreleyen fazla miktardaki yağ da proplasusa yol açabilmektedir (Zuidhof, 2002). • Ye ş rme yöntemlerine göre tasfiye edilen canlı ağırlığın al nda yumurtlamaya başlayan tavuklarda da muhtemelen prolapsus görülecek r (Fitzpatrick ve Morton, 2010). Çünkü bunlar üreme sistemlerinin tamamen olgunlaşmasının öncesinde yumurtlamaya başlayacaklardır (Zuidhof, 2002) Yumurtacı hayvan ne kadar düşük canlı ağırlığa sahipse o kadar çok sinirli ve gagalamaya daha fazla meyilli olduğu görülür. Böyle koşullar al nda yarka besleme ve sürü yöne m programlarına gereken özen gösterilmelidir. İlk yumurta ağırlığını ar rma girişimi bakımından düşük canlı ağırlıklı yarkalara yüksek protein ve aminoasit içerikli rasyonların verilmesiyle prolapsus daha kötü hale gelebilir (Leeson ve Summers, 2008). 5 2. Erken fotos mülasyon (artan gün uzunluğu cinsel olgunluğa teşvik etmektedir) • Üreme sistemlerinin tamamen olgunlaşmasının öncesinde artan gün uzunluğuna maruz kalan hayvanlar büyük olasılıkla prolapsus olacaklardır. Çünkü bunlar yumurtlamaya başladıkları zaman, üreme sistemleri tam olarak olgunlaşmamış r. 3. Dengesiz Yem Rasyonları • Rasyonlardaki yetersiz kalsiyum, yumurta kabuğunun oluşumu üzerine etkili olduğu gibi kasların yapısı ve gücü üzerine de oldukça etkilidir. Zayıf kas yapısı, yumurta yumurtlandıktan sonra oviduct’un geri çekilmesinde problemler yara r. Zayıf kas nedeni ile yumurtlamadan sonra oviduct’un daha uzun süre dışarıda kalması, bu kısmın diğer hayvanlar tara ndan gagalanmasına ve geri dönüşü olmayan sorunların ortaya çıkmasına neden olacak r (Zuidhof, 2002). • Yumurta tavuklarının piliç büyütme döneminde yüksek enerjili rasyonların kullanılması (2975 kcal/kg (1350 kcal/Ib) veya daha fazlası) yağ depolanmasına neden olacağından çi sarılı yumurta ile birlikte prolapsus problemini de ar rır (Elliot, 2008). Layer Prolapsusun Nedenleri Nelerdir? “ “ Bazı tavuk ırkları gagalamaya daha yatkındırlar. Bu hayvanlara verilen zararı ar rabilir; ancak bu prolapsusun ana nedeni olarak kabul edilemez (Zuidhof, 2002). • Yumurta tavuklarının düşük proteinli uzun süreli beslenmelerinde yetersiz tüy gelişimi ile birlikte streste şekillenir. Bu durum yumurtlamadan sonra kıç bölgesinin uzun süre açık kalmasına ve stres al nda bulunan hayvanların bu bölgeyi gagalaması sure yle kanibalizm ile birlikte prolapsusun gelişmesine neden olur (Gingerich, 2005). 4. Sürünün üreme yaşı • Prolapsusun, pik üre m ve pik yumurta kitle oluşum devresinde meydana gelmesi daha güçlü olasıdır. Çünkü hayvanın metabolizması üzerine artan bir talep olmaktadır. 6. Yüksek ışık yoğunluğu • Yüksek ışık yoğunluğu al nda muhtemelen daha fazla prolapsus görülecek r (Zuidhof, 2002). Aydınlatma programlarında yapılabilecek yanlışlar ve yüksek ışık yoğunluğu sonucunda daha fazla çi sarılı yumurta oluşumu ortaya çıkabilir. Bu durum gagalama ve prolapsus oluşma olasılığını ar rır. Bu tür yarkalar 12-14. ha alarda genellikle standart ağırlıklarının al ndadırlar. Bu dönemde uzun kemiklerde büyüme durduğu için incik boyu daha kısa olur ve incik uzunluğu 23-34 ha alık yaşlardaki prolapsusu teşhis etmede bir kriter olarak kullanılır (Leeson ve Summers, 2008). 5. Çi sarılı yumurta yumurtlama • Bu p yumurtaların aşırı büyüklüğü yumurta kanalının gerecek ve muhtemelen kloak kaslarını zayıflatacak r. Zayıflamış kloak kasları yumurta kanalının vücut dışındaki kalma süresi miktarında bir ar şa neden olacak r. 6 Layer Korunma Bazı ha rlatmalar: “ “ Bir prolapsusun ilk belir si çizgili-kanlı yumurtanın yumurtlanmış olmasıdır. Her zaman olduğu gibi dikkatli ve bilinçli bir yöne m ve ye ş ricilik prolapsus gibi bir takım sağlık problemlerinin sürü içerisine yayılmasını daha da düşürecek r. Şayet mümkünse, daha fazla zararın görülmemesi için prolapsustan etkilenmiş hayvanlar izole edilmelidir. • Hayvanlar ye ş riciler tara ndan önerilen ağırlık ve yaşa ulaş kları zaman fotos mülasyon gerçekleş rilmelidir. • Gagalama davranışlarını gözlemlemek ve sürüden bu p hayvanları ayırmak için hayvanlarla vakit geçirmek gereklidir. • Dengeli yem rasyonları yumurta üre minin devamlılığı ve tavsiye edile düzeylerde canlı ağırlığın korunması için gereklidir. Şayet emin olmak isteniyor ise, bir yem fabrikası ile görüşülmesi gerekmektedir. • Son çare olarak: Çok düşük voltajlı kırmızı renkli ampul düşünülmelidir. Şayet hayvanlar yumurta kabuğunun rengini ayırt edemezler ise, onlar zarar vermeye karşı meyilli olmayabilirler (Zuidhof, 2002). Özellikle, yumurtlamadan sonra bir yumurta tavuğu yumurta kanalını tamamen geri çekemediği zaman, kırmızı ışık ya da kırmızı filtre ile kaplanmış normal floresan lambasının kullanımı hayvanlar arasındaki gagalama eğilimini azaltma potansiyeline sahip r (Keshavarz, 2000). • Kümes içi ışık yoğunluğunun ye ş riciler tara ndan önerilen düzeylerde olduğundan emin olunması gerekir. • Pencerelerin kaplanmasıyla ışık yoğunluğunun azal lması ya da ampullerin düşük voltajlı olanlarıyla değiş rilmesi düşünülmelidir. • Şayet sürü ( % 4’ten daha fazlası) çi sarılı yumurta yumurtluyorsa, yem tüke mleri ad-libitum yem alımlarına göre yaklaşık olarak % 5-10 azal lmalıdır. 7 Layer Tedavi Temiz bir su ve temiz bir havlu ile bölge temizlenmelidir. Sonrada yavaşça dışarı çıkan bölgenin içeri i lmesi ve il haplı bölgeye H bazlı-H içeriği yüksek krem sürülmesi gerekmektedir. Aynı zamanda enfeksiyonlara karşı koruyucu amaçlı 4-5 gün kadar içme sularıyla birlikte suda çözünebilir an biyo klerde verilmelidir (Anonim, 2011). 8 Prolapsuslu tavuklarda plazma 17 beta-estradiol konsantrasyonu (60 pg/ml), tedavi edilip iyileşmiş (374 pg/ml) ve sağlıklı (475 pg/ml) tavuklardan önemli şekilde daha düşüktür. Prolapsuslu tavuklara estradiol benzoate enjeksiyonu (100 ng, her ha a X 3 doz) ile 3 ha a içerisindeki iyileşme oranının % 89 olduğunu bildirmişlerdir (Shemesh ve ark., 1984). Layer