Prof. Dr. İlknur Maviş
Transkript
Prof. Dr. İlknur Maviş
Prof.Dr.İlknurMaviş imavis@anadolu.edu.tr AFAZİLİHASTANIN İLETİŞİMSORUNLARINA YAKLAŞIMve DİLTERAPİSİ Prof.Dr.İlknurMaviş imavis@anadolu.edu.tr AnadoluÜni. SBF.DilveKonuşmaTerapisiBöl. DİL&KONUŞMA TERAPİSTLERİiçin AFAZİNEDİR?..NEDEĞİLDİR? Afazinörolojikbir bozukluktur • SVO(inme)…. • SolbeyindeFokallezyon • Lezyonlarınsınırlarıbellidir. Afaziedinilmişbirdil bozukluğudur AfazidilingerçekleşTğialanlariçindeoluşur Afazikonuşmabozukluğu değildir • MotorKonuşmabozuklukları – DIZARTRİ • Kasgerginliğiveyazayıflığırespirasyon/fonasyon/arDkulasyon/ rezonans/prosodininetkilenmesi – APRAKSİ • Motorplanlamaveprogramlama konuşmaüreDminiistemlibaşlatmave yürütmedezorlanma Afaziilerleyenbir bozuklukdeğildir • Progresifdeğildir. – Demans,Alzheimer’s, Parkinson,vs… – «Aphasialike»semptoms (Afazibenzerisemptomlar) Afazibeyintravması(TBI) değildir • Diffusevs.Focallezyon • BilişselileTşimsel bozukluk(CogniDve CommunicaDveDisorder) • KarenHux&NancyManasse TBISub-klinikafazi KarenHux&Nancy Manasse • TBI1970konfüzyondili (languageofconfusion) • TBI1980subklinikafazi • (diliişlemlemegüçlükleri) (Sarnoetal,86) 125hastanın%2-%50 • %30TBIsonrasıklasik afazi • %36sub-klinikafazi • %34TBIarkasısub-klinik afazi+disartri • RajinderKoul,2011 • «Aphasialikesemptoms» Aphasialikesemptoms • Beyindetümör • Enfeksiyonlar:meningiDs/ encephaliDs Diğertarajan…. • AfaziTiplerinin30-80%’iana afaziDpleriiçindeyeralıyor • Değerlendirmevetanılamayı KİMİNveNEYEgöreyapbğına ilişkin… REHABİLİTASYONTAKIMI NÖROLOJİ FTR DKT İŞUĞRAŞ REKRASYON • Tedavi – Sağlıkbakımhizmetleriçerçevesi – Medikalortam – Klinikuygulamalar • Afazi+diğernörojenikileTşimbozuklukları • «Medikaldil-konuşmaterapisi»kategorisi Rehab.TAKIMI • Nörolojikdeğerlendirme/ Radyolojikdeğerlendirme • Fiziktedavideğerlendirmesi • DilveKonuşma değerlendirmesi – Yutmadeğerlendirme(KBBveDKT) – Motordeğerlendirme(disartri,apraksi) – Ailegörüşmesi – Dildeğerlendirme ADD(Maviş&Toğram,2009) Çalışma grubu: 282 normal & 92 afazili Toğram & Maviş (2012) “Afazi Dil Değerlendirme Testi’nin Geçerlik, Güvenirlik ve Standardizasyon Çalışması”. Türk Nöroloji Dergisi,TND 18;3 s. 96-103. Türk Nöroloji Dergisi 2012 “Araştırma Makalesi 1.lik Ödülü” RetrospekDfAFAZİdeğerlendirme 170afazi vakası kaolmışor 97’si erkek 73’ü kadındır Kadın 13Akıcı, 39Tutuk ve 21Global Erkek 24Akıcı, 53Tutuk ve 20Global Tutukafazi(110) (Broka,TranskorTkalMotor) 32puan 66puan 44puan 20puan AkıcıAfazi(40afazili) (Wernike&Kondüksiyon,Trans.Sensöriyel) 32puan 66puan 44puan 20puan AFAZİÖZELLİKLERİVETİPLERİ Benson&Ardila,1996 Kötüanlama Kötütekrar İyianlama İyitekrar Ortaanlama Tutuk Afazi Kötüanlama Kötütekrar İyianlama İyitekrar Ortaanlama Global Broca TranskorTkalmotor Wernike Kondüksiyon Akıcı TranskorTkalsensöriyel • Schuel,1955:«Afaziüniterbir bozukluktur.Sadecebirafazivardır;bütün afaziler-eşlikedensorunlardışında- aynıdır» • Dileilişkinbilgikorunmuştur • ama • dilisüreçlemedebirbozulmavardır ÖNŞART:MOTİVASYON • Hastanınterapiyehazırveistekli olmahali – Hastamedikalaçıdanstabilmi? – Hastahızlı/spontaniyileşmedönemiiçindemi? – Hastapsikolojikveyapsikiyatrikkomplikasyonlar yaşıyormu? – Başlablanterapihastanındurumunuetkilermi? BOZUKLUKTEMELLİYAKLAŞIM • Terapidileodaklıdır – Beyinhasarıilebozulandil sistemininişleyişvebileşenlerini – belirleme – değerlendirmeve – iyileşDrmeyeodaklıdır. • AmaçdilyeTsiniolduğunca uyararakdüzeltmekTr. RESTORASYON • (düzeltme,iyileşDrme,onarma,yenileme) – DİLİNRESTORASYONU(işitselanlama,okuma, sözlüifadedili)veyazma – İLETİŞİMİNRESTORASYONU(işaretkullanımı, yazma,çizme,konuşmagibi..) Helm-Estabrooks & Holland, 1998 KOMPENZASYON • Korunmuşsağhemisferilebağlanbkuran işlevlerinsolbeyinhasarlıbireylerin konuşmasınırehabiliteetmeamaçlı • Örn.,Melodikentonasyonterapisi • AlternaDfvedestekleyiciileDşim yöntemleri STİMÜLASYON • YoğunvetekrarlamalıuyaranlarherDp afazideişeyarar. – Görsel,işitsel,okuma,yazama,vs.. – 5duyugirdisi FASİLİTASYON • AfazilibireyinfizyolojikkapasitesiniiyileşDrmekveya korDkalbağlanblarıtekrarorganizeetmeamaçlı – İyikorunmuşbiryeTyialışıkolmadığıbirbiçimde tepkivermeyeyönlendirme • Örn.,Deblocking • hasarlanmamışbiryeDninhasarlıbiryeDileeşlenmesi • İleDşimbağlamlarındaçalışılanbeceriveyöntemlerin genellemeçalışmaları Terapiçeşitliliği(7-77yaş) • SemanTkkategoriler • Uyarançeşitliliği – İşitselanlama – Tekrarlama – Adlandırma – Okuma – Yazma SEMANTİK KATEGORİLER (13) 216 görsel Kahvaltılıklar (16) Hayvanlar (15) Vücut bölümleri (13) Nesneler (15) Sebzeler/ Meyveler (18) Giyecekler (15) Yiyecekler (16) Mobilyalar (18) El aletleri (15) Aksesuarlar (13) Taşıtlar (12) Banyo gereçleri (16) Mutfak gereçleri (18) • Kullanılanyöntemönemlideğil • Afaziterapisininhedefi – HastanınyaşamkalitesiveileTşimbaşarısı DünyaSağlıkÖrgütü(WHO) «bozukluk,yetersizlik,engel» İşlevsel etkinlikler terapisi YAŞAM KALİTESİ VÜCUT İŞLEVVE YAPILARI BİREYSEL FAKTÖRLER &KİŞİLİK AFAZİDENDÜZELME DENGE • İnmesonrası – İşlevselbağımsızlıkkazandırmak – Yaşamkalitesiniarormak • Bozuklukve • Bozukluğunortayaçıkardığı yetersizliklerienaza indirmek %49 UŞ KON MA %33 KOL %44 BACAK %44 EL %52 YÜRÜME %54 WWW.STROKE.ORG • Benson,79 • manyaphasicsbenefitfrom aphasiatherapyandalmostevery aphasicdeservesconsidera5on fortherapy Afazi, bir dil ve konuşma bozukluğu, aynı zamanda, bir aile sorunudur (Davis, G. A;1983 ) AİLEEĞİTİMİ • Ailevebakıcılara – hastalarıylaetkinileDşimkurmayı öğretme • Ailevebakıcıları – iyileşmeveterapisüreciileilgili bilgilendirme Maviş, Diken & Diken (2005) Birincil Bakıcıların “Felçli ve afazili bireylerin” sözel olmayan davranışlarına dair görüşleri, Türk Serebrovasküler Hastalıklar Dergisi, 11:3, 97-106 DilvekonuşmaterapisDafazilihastanınsözel olmayandavranışlarındanyolaçıkarakdil sorunlarınıhızlandıranveyakatkıdabulunan faktörleribelirler. Butürbirdeğerlendirmeninamacıdilingeri kazanımınıkolaylaşbrmaamacıylahangi değişkenlerinazalblacağı,yokedileceğiveya değişDrileceğinisaptamakbr. RAHATSIZLIK Çalışmayakablanların, %53,4’üfelçlianne/babalarınakarşısabırlarındahiçbir azalmaolmadığını, AMA %53,4’üfelçtenbuyanasosyalhayatlarınındeğişDğini, %53,3’ühisseyğigerginliğinvücutsağlığınıetkilediğini (baş,mideağrısı,tansiyonvb.), %53,4’üfelçlibireyindurumununduygusalsağlığını etkilediğinibelirtmişDr. %80felçlibireyinsağlığına,%63,4felçlibireyinşahsi bakımına,%26,7felçlibireyiçinparakonusundailişkin kararlaralmaktanrahatsız… DİLVEKONUŞMABOZUKLUKLARINDA... • Butürbiretkileşimvedeğişenşartların belirlenmesi,hemönlemeprogramı,hemde kalitelibirdeğerlendirmeiçinönşar{r. • Felçlibireyinterapiyedevametmesini sağlayacakvediliyileşmesinihızlandıracak sosyalçevrenintanınmasınıkolaylaşbrır. • Aileninolumsuztutumsergilemesindebile,dil vekonuşmaterapisDninaileeğiDmi kapsamındagörevlerivardır. • • • • • • • • • • • • Maviş,İ.&Akyıldız,D.“MisconcepDonsaboutbraininjuryinTurkey”BrainInjury,Vol27(5)p: 587-5952013.DOİ:10.3109/02699052.2013.772236indexedin:SCI Kopkallı,H.,Maviş,İ.,Akyıldız,D.“AnalysisofVOTinTurkishAphasicsubjects”.ClinicalLinguisDcs& PhoneDcs,25(4):253-264,2011,indexedin:SSCI Maviş,İ.,“Theregressionhypothesisrevisited:EvidencefromTurkish”,ClinicalLinguisDcs& PhoneDcs,22:10,783—794,2008indexedin:SSCI Maviş,İ.,“PerspecDvesonpublicawarenessofstrokeandaphasiaamongTurkishpaDentsina neurologyunit”ClinicalLinguisDcsandPhoneDcs,21(1):55-70,2007indexedin:SSCI Maviş,İ.,“LanguageCharacterisDcsofFluentAphasicPaDentsinTurkish”JournalofMulDlingual CommunicaDonDisorders.3(2),75-89;2005indexedin:SSCI, Maviş,İ.,“IsagrammaDsmuniversal?AlongitudinalstudywithtwoTurkishBroca’saphasics” JournalofNeurolinguisDcs.13(4),310-312,2000indexedin:SSCI Mavis,İ.,“DescribingtheuseofTurkishmorphologyintwoaphasicpaDentsandobservingtheir spontaneousrecovery:Acasestudy”instudiesinTurkishlinguisDcs.ed.Özsoy,S.veark.Studiesin TurkishLinguisDcs247-259,BoğaziçiUniversityPress,İst.,2004 Maviş,İ.(2010)CharacterisDcsofAphasiainTurkish,(p.219-244)inTopbas,S.&Yavaş,M.(ed.) CommunicaDonDisordersinTurkish.London,UK:MulDlingualma‚ers Toğram,B.&Maviş,İ.“AfaziDilDeğerlendirmeTesD’ninGeçerlik,GüvenirlikveStandardizasyon Çalışması”.TürkNörolojiDergisi,TürkNörolojiDergisi,TND18;3s.96-103,2012 Maviş,İ.,ColayK.,Topbaş,S.,TanrıdağO.“GülhaneAfaziTesD–2(Gat-2)’ninstandardizasyonve geçerlik-güvenirlikçalışması” TürkNörolojiDergisi,2007 Maviş,İ.,“Nörojenikdilvekonuşmabozuklukları”;ed.H.Oğuz.,E.DursunveN.Dursun,Tıbbi Rehabilitasyon.Böl.40,797-809.NobelTıpKitapevleri,İstanbul,2.baskı,2004 İ.Maviş,veToğram,B.“AfaziDilDeğerlendirmeTesD”.Detayyayıncılık,Ankara,2009 TemsiliAfaziterapisi TEŞEKKÜRLER