yaseminler ülkesi
Transkript
yaseminler ülkesi
RAPOR AĞUSTOS 2015 YASEMİNLER ÜLKESİ TUNUS ÜLKE MASALARI YASEMİNLER ÜLKESİ TUNUS ABDULKADİR AKSÖZ AĞUSTON 2015 | İÇİNDEKİLER TAKDİM ....................................................................................................................................................5 ÜLKE PROFİLİ ............................................................................................................................................6 TARİHSEL ARKA PLAN ...............................................................................................................................8 İslamiyet Öncesi ...................................................................................................................................8 İslamiyet Sonrası ..................................................................................................................................8 Osmanlı Dönemi ...................................................................................................................................9 Bağımsızlık ve Sonrası...........................................................................................................................9 EKONOMİK YAPI .....................................................................................................................................11 Sektörlere Göre Ekonomik Analiz.......................................................................................................12 Dış Ticaret...........................................................................................................................................13 Türkiye-Tunus Arasındaki Ekonomik ve Ticari İlişkiler .......................................................................14 TOPLUMSAL VE SOSYAL YAPI .................................................................................................................18 EĞİTİM ................................................................................................................................................18 SAĞLIK ................................................................................................................................................18 Adım Adım Yasemin Devrimi ve Sonrası...........................................................................................19 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME .................................................................................................................22 KAYNAKÇA .............................................................................................................................................23 ABDULKADİR AKSÖZ TAKDİM Tunus Kuzey Afrika’da bulunan ve stratejik olarak önemli bir ülkedir. Birçok sanayi kolunu ülkede bulundurması ve Afrika’nın Akdeniz’e açılan kapısı olması sebebiyle Tunus büyük devletlerin ilgisini her daim çekmiştir. Topraklarına katmak için İspanya İle çetin savaşlara giren Osmanlı Devleti için de önemli bir yer olmuştur. Osmanlı’nın zayıfladığı dönemlerde Tunus’u gözden çıkarmasıyla İngiltere, İtalya ve Fransa bu topraklara hakim olabilmek için birbirleriyle mücadele etmiştir. Sonuç olarak Osmanlı’dan boşalan koltuğu Fransızlar doldurmuş ve yıllarca Tunus Fransız sömürgesi olarak kalmıştır. 1956 yılında bağımsızlığını kurup Tunus Cumhuriyetini ilan ettikten sonra Tunus için bambaşka bir dönem açılmış oldu. Arap-İsrail savaşındaki Tunus’un tutumu, daha sonra Tunus’lu eski bakanın Arap Birliğinin başına geçmesiyle Tunus’un Arap Birliğinin önemli ülkelerinden biri olması, özgürlüğünü yeni kazanmış Tunus için önemli gelişmelerdir. Kurucu Cumhurbaşkanı Burgiba yaptığı reformlar ve çalışmaları ile Tunus’u kısa zamanda çok yol aldırmış bir liderdi. Ancak daha sonra görevi devralan asker kökenli Bin Ali, halka ve özellikle Müslüman kesime yönelik yaptığı baskılar ile Tunus devrimini hazırlamıştır. 2011 yılında bir seyyar satıcının kendini yakmasıyla başlayan Tunus Devrimi, bundan sonra Ortadoğu’da söndürülmesi güç bir ateş yakmıştır. Diktatörlüğe karşı yapılan bu isyan, bundan sonra Mısır, Libya ve Suriye gibi ülkelere örnek teşkil edecek ve Tunus’un başına gelenler diğer devletlerinde başına gelecektir. Ortadoğu’daki Arap Baharı diye tanımlanan değişimlerin öncülüğünü yaptığı için Tunus dikkatli incelenmesi gereken bir ülke olarak karşımızda durmaktadır. Elinizde bulunan bu rapor Tunus’u birçok farklı yönleriyle ele almış ve Tunus devriminin sebeplerini ve sonuçlarını sizlere sunmayı amaçlamıştır. Öncelikle raporun yazarı olan Ülke Masaları Avrupa Masası Koordinatörü Sayın Abdulkadir AKSÖZ’e ve raporun tasarımında emeği geçen Fatih Manaf Ahmet’e teşekkürü bir borç bilirim. Ahmet Can DEMİREL Ülke Masaları Genel Koordinatörü 5 ÜLKE PROFİLİ Genel Bilgiler Tunus Kuzey Afrika’da, Akdeniz’e kıyısı olan Arap İslam devletidir. 20 Mart 1956’da Fransız sömürgeliğinden kurtulan ve bağımsızlığını ilan eden Tunus’un kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Habib Burgiba’dır. Tunus’un kuzeyinde Akdeniz, batısında Cezayir, doğusunda Libya ve Akdeniz, güneyinde ise Büyük Sahra Çölü yer almaktadır. Ülkenin sınır komşuları 965 km ile Cezayir ve 495 km ile Libya’dır. Kuzey Afrika’da bulunan Tunus, Mağrip diye adlandırılan bölgenin en küçük ülkesidir. Başkenti Tunus’tur. Sicilya Boğazı ile Avrupa’dan ayrılan Tunus’un Avrupa Kıtası’na uzaklığı 140 km’dir. Topraklarının tamamı Büyük Sahra Çölü içerisinde yer alan ülkede yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılıman bir iklimdedir. Kar ve don olaylarının neredeyse hiç görülmediği ülkede savan bitki örtüsü önemli bir yer tutar. Tunus’ta dağlar kıyıya paralel uzanır. Ülkede birçok mevsimsel sığ gölü ve büyük tuz gölleri bulunmaktadır. Tablo 1: Ülke Genel Bilgileri DEVLETİN ADI BAŞKENTİ NÜFUSU RESMİ DİLİ PARA BİRİMİ DİNİ YÜZ ÖLÇÜMÜ İDARİ BÖLÜNÜŞÜ Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Tunus Cumhuriyeti Tunus 10.486.339(1) Arapça (resmi), Fransızca Tunus Dinarı İslam(2) 162.155 km2 23 il, 246 ilçe 1. Nüfusun % 53'ü şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 67 yıldır. Çocuk ölümlerinin oranı binde 42'dir. Nüfusun % 40'ını 14 yaşın altındakiler oluşturmaktadır. 2. Halkın % 99,3’ü Müslüman’dır. Kalan nüfusu Hıristiyanlarla Yahudiler oluşturmaktadır. Müslümanların bir kısmı Harici - İbadi, kalanı Sünni’dir. Sünnilerin de çoğunluğu Maliki, az bir kısmı ise Hanefi mezhebindendir. Hıristiyanların çoğunluğu Katolik, az bir kısmı Protestan’dır. Tunus Yahudilerinin epey bir kısmı Filistin topraklarına nakledildiğinden veya ülkeyi terk ettiklerinden ülkedeki Yahudi sayısı iyice azalmıştır. Coğrafi Yapı Tunus, Akdeniz bölgesinin orta kesiminde, karşısında bulunduğu İtalya Yarımadası ve Sicilya Adası ile birlikte, Doğu ve Batı Akdeniz’i birleştiren bir konuma sahiptir. Ülke Sardunya Adası’ndan 200 km, Sicilya Adası’ndan 140 km uzaklıktadır. Tunus, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bağlantıyı kolaylaştırıcı bir noktada yer almaktadır. 6 Tunus coğrafi yapısı itibariyle üç bölgeye ayrılmaktadır. Bunlar Kuzey Bölgesi, Sahil Bölgesi ve Güney Bölgesi’dir. Kuzey Bölgesi Atlas Dağları’nın Akdeniz kıyısı boyunca uzandığı iki dağ şeridinin bulunduğu bölgedir. Mecarda Vadisi bu bölgede yer almaktadır. Bölge nadiren 1000 m’yi aşan yüksekliklere sahip olmasına rağmen ülkenin en yüksek noktalarını oluşturan Eş-Şenebi (1544m) ile Zaguon (1295m) dağları bu bölgede bulunmaktadır. Sahil Bölgesi ülkenin Tunus şehri güneyindeki kıyı bölgesiyle Suse, Sefakin ve Keyrevan şehirlerinin bulunduğu bölgedir. Bölge kuzeyden Dorsal Dağı ile ayrılmaktadır. Bu bölge engin tepeleri, geniş ovaları ve plajları ile meşhurdur. Güney Bölgesi 34.’ü enlem dairesinden güneye geçince Gabes Körfezi’nin çevrelediği geniş Cafara ile Nefta ovalarından oluşmaktadır. Ayrıca bölgede Büyük Sahra Çölü’ne uzanan geniş düzlükler yer almaktadır. Buraya step ve çöl bölgesi olarak adlandırılmaktadır. Bölgenin rakımı 200 m’nin altındadır. Tunus kıyıları yaklaşık olarak 1200 km uzunluğundadır. Ülkenin güneyden kuzeye genişliği 756 km, batıdan doğuya genişliği ise 351 km’dir. Gabes Körfezi’nde önemli gelgit olayları meydana gelmektedir. Bu bölgede deniz yükselmesi iki metreyi bulmaktadır. Akdeniz’de en yüksek gelgit olayı Gabes Körfezi’nde yaşanmaktadır. Ülkenin önemli nehirleri Mecorda ve Miliare’dir. 7 TARİHSEL ARKA PLAN İslamiyet Öncesi Tunus bulunduğu konum itibariyle tarihte önemli bir yere sahip olmuştur. Tarihte birçok devletin egemenlik kurduğu bu topraklar Kuzey Afrika hâkimiyeti ile Avrupa’nın Afrika ile ilişkilerinde stratejik öneme sahiptir. Tunus’un coğrafi konumunun etkisiyle göçebe Berberilerinin hüküm sürdüğü bölgeye zamanla deniz yoluyla çeşitli etnik gruplar yerleşmişlerdir. Bu grupların en önemlilerinden biri olan Fenikeliler deniz yoluyla keşfettikleri bu topraklarda MÖ.1000 yılından itibaren ticaret kolonileri kurdular ve bölgeyi bir ticari merkez haline getirdiler. Daha sonra MÖ.5.yüzyılda Tunus’a yerleşen Fenikeliler burada Kartaca Cumhuriyeti’ni kurdular. Fenikelilerin ardından İskandinav Yarımadası’nın yağmacı ve bir diğer denizci topluluğu olan Vandallar Tunus’ta hâkimiyet kurmuşlardır. MS.6 yüzyılda ise bölgenin yeni sahibi Roma İmparatorluğu olmuştur . İslamiyet Sonrası Müslümanların Arap Yarımadası’nda kendilerini putperest Arap kabilelerine kabul ettirmelerinden sonra Dört Halife Dönemi ile beraber Kuzey Afrika’daki Tunus’a 647’de fetih hareketleri başladı ve bölgede İslam ordularının 670 yılında Ukbe bin Nafi’nin kumandasında Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi. Tunus (Afrikiyye) Emevi halifesi Muaviye zamanında Bizans’tan alınarak 667 yılında İslam topraklarına katıldı. Ancak Bizans Tunus’un bazı önemli şehirlerini elinde tutmaya devam etti. Berberi ayaklanmaları sonucu Müslümanlar kısa bir süre bölgeden uzaklaştırılmış olsalar da daha sonra Hasan bin en-Numan zamanında Berberiler Afrikiyye’yi 698’te Müslüman Araplara bırakmışlardır. Bundan sonra Kayruvan şehri Müslüman Afrikiyye’nin başkenti oldu. Tunus’un tamamı Müslüman oldu ve İslamiyet her tarafa bu topraklardan yayılmaya başladı. İkinci Abbasi Halifesi Cafer Mensur zamanında Abbasi hâkimiyeti perçinleşti. 8 Emevi ve Abbasi halifelerine bağımlı olan Afrikiyye’yi önce Ağlebiler yönetmiştir. Ardından Kayruvan’da bir Şii halifeliği kuran Fatımiler Tunus’u yönettiler. Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fatımilerin merkezi oldu. Fatımiler 972’de başkenti Kahire’ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberi sülalesi olan Zirilerin iktidarı altına girmiştir. Ziriler zamanında Tunus, Sicilya’daki Normanların bölgeye gelmeleri sonucu istilaya uğradı. Bu durumun üzerine Zirilerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fas’taki Muvahhidin Devleti’nden yardım istemiştir. Muvahhidin Devleti’nin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunus’tan kovmuştur. (1159-1160) Abdülmümin Afrikiyye’yi Tunus’ta ikamet eden bir vali tarafından yönetilen bir eyalet haline getirmiştir. Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adıyla anılır oldu. Osmanlı Dönemi On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devleti arasında Akdeniz hâkimiyeti için rekabet başlamıştı. Yapılan savaşlar sonunda bölgeye egemen olan Hafriler yıkıldı. 1534 yılında Barbaros Hayrettin Paşa, Tunus’u ele geçirdi. Ancak Hafsiler, İspanya Kralı Beşinci Şarlken’den yardım istedi ve Beşinci Şarlken başkent Tunus’u işgal etti. Bu durumun üzerine Barbaros Hayrettin Paşa Cezayir’e çekilmek zorunda kaldı. İspanya Kralı Hafsi Hanedanlığı’nı kendisine vergi vermek şartıyla yeniden Tunus’un başına getirdi. Başkent Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsi Hanedanlığının elinde kaldı. Barbaros Hayrettin Paşa ve Turgut Reis 1556’da Gafsa’yı, 1558’de Kayrevan’ı ele geçirdiler. Tunus’un doğu ve güney sahilleri Türklerin eline geçti. Cerbe Adası deniz üssü olarak kullanıldı. Nihayet 1574’te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek suretiyle bütün Tunus, Osmanlı İmparatorluğu’nun bir eyaleti haline geldi. Osmanlı idaresindeki Tunus ilk önce yeniçerilerin desteklediği bir Dayı ile yönetilirken sonradan bir Bey tarafından yönetilmiştir. İlk beylik sülalesi Murad Bey tarafından kurulan Muradi sülalesidir (1612-1631). 1710’dan itibaren Beyler, irsi yoldan tahta çıktılar. O dönemde Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya Tunus’ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar. Fransa 1830’da Cezayir’i işgal ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı. Gerileme Dönemi ile beraber Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok mesele yüzünden Tunus’a daha fazla yardım edemedi. 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi. Tunus’ta İngiltere ve İtalya ve özellikle de Fransa’nın çıkarları vardı. 1878’de Kıbrıs’ı elde eden İngiltere, Fransa’nın Tunus’taki özel imtiyazlarını tanıdı. Fransa, bazı Tunuslu aşiretlerin Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bazı toprak taleplerini bahane ederek 1881 yılında Tunus’a asker çıkardı. 12 Mayıs 1881’de yapılan Bardo Antlaşması ile Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyasi ve ordu işlerini bir Fransız Genel Valisi’ne bırakıyordu. Bu duruma tepki olarak Tunus’un Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı. Vali Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin’e (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883), Fransız himayesi resmen kurulmuş oldu. Osmanlı İmparatorluğu ise bütün bu oldubittileri protesto ederek Tunus’un Fransız himayesi altında olmasını kabul etmediğini tüm dünyaya bildirdi. Resmi padişah fermanlarında Tunus Osmanlı eyaleti olarak zikredilmeye devam etti. Fransız himaye rejimi ise Tunus’un bağımsızlığını kazandığı 1956 yılına kadar 78 yıl sürdü. Bağımsızlık ve Sonrası 1930’larda Habib Burgiba önderliğindeki Tunuslular bağımsızlık mücadelesine başladılar. İkinci Dünya Savaşı’nda Tunus Kuzey Afrika’da çatışmaların yoğun olarak yaşandığı bir cephe haline geldi. Savaştan sonra Burgiba Yeni Destur Partisi’ni kurarak bağımsızlık mücadelesine devam etti ve 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhuriyeti’ni ilan eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu. Birçok reforma imza atarak laik bir cumhuriyet rejimi 9 İsrail’in kurulmasının ardından yaşanan Arap-İsrail gerilimi ve çatışmalarına karşı Burgiba, yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu. Fakat İsrail’e karşı bu düşünceleri Arap devletlerince şiddetle tenkit edildi. 1979’da Mısır’ın Arap Birliği’nden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi’nin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap Birliği’nin yeni karargâhı haline geldi. Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynel Abidin bin Ali geçti. Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu. General Zeynel Abidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı. Bunların desteklediği El Nahda Partisi’nin birçok üyesini hapsettirdi. 21 Mart 1994’te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynel Abidin bin Ali ve partisi oyların % 99’unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi. 2009’da yapılan seçimlerde Bin Ali %89,62 oy oranıyla beş yıllık dönem için beşinci kez seçilmiştir. Aralık 2010’da yüksek işsizlik, yolsuzluk, yoksulluk ve yüksek gıda fiyatlarını protesto amacıyla başlayan sokak gösterileri neticesinde Ocak 2011’de patlak veren isyan sonucunda, 14 Ocak 2011’de Devlet Başkanı Bin Ali hükümeti feshetmiş, ülkeden ayrılmış, Ocak ayı sonunda Başbakan Ghannouchi Fouad M’Bazaa’nın geçici devlet başkanlığında bir ulusal birlik hükümeti kurulduğu açıklanmıştır. 10 EKONOMİK YAPI Tunus ekonomisi tarım, madencilik, enerji ve imalat sektörleriyle gelişen bir seyir izlemektedir. Gıda ürünleri ithalatta önemli bir yer tutmakla beraber ülke, başta zeytinyağı olmak üzere önemli bir tarım ürünleri ihracatçısı konumundadır. Dünya fosfat üretiminde ilk sıralarda yer alan Tunus, fosfatı işleyerek fosforik asit ve gübreye dönüştürmektedir. Ülkede petrol ve gaz da üretilmektedir. İmalat sektöründe ise, tekstil ve deri ürünleri en önemli ihraç kalemlerini oluşturmaktadır. Hükümetin ekonomik politika öncelikleri; istihdamı arttırmak, işsizliği azaltmak, ihracatı geliştirmek, yabancı yatırımları ülkeye daha fazla çekmek, enflasyonu kontrol altında tutmak ve genel ekonomide verimliliği artırmaktır. Tunus aynı zamanda önemli bir turizm sektöründen önemli gelir elde etmektedir. Turizmin ülke GSYİH’sı ve istihdamına katkısı büyüktür. Ülkenin başta Fransa olmak üzere tüm AB ülkeleri ile ticaret ilişkileri mevcuttur. 2010-2011 yılı Dünya Ekonomik Forumu Rekabet Edebilirlik Raporuna göre rekabetçilik açısından dünyada ise 32. sırada yer alan Tunus, Afrika ülkeleri arasında ilk sırada, Arap ülkeleri arasında 5. sırada yer almıştır. 11 12 Fosfat madenciliği ve sanayisi dışında Makine-elektrik (27,3), tekstil-hazır giyim ve deri (%19,1), gıda sanayi (%17,6), kimya sanayi (%13) ile seramik ve cam sanayi (%9,4) diğer sektörlerdir. Konfeksiyon imalatında Avrupa için iyi bir tedarikçi olan Tunus üretim maliyetindeki avantaj, Avrupa’ya yakınlık, vasıflı eleman teminindeki kolaylık, siyasi kararlılık, vergilerdeki avantajlar, düşük işçi maliyetleri nedeniyle bu sektörde yatırım yapılması açısından avantajlı durumdadır. Ülkede tekstil sektöründe faaliyet gösteren 2.976 firmanın % 58’i ürünlerini dış pazara ihraç etmektedir. Tekstil sektörü Tunus ihracatının %26,4’ünü oluşturmakta olup toplam tekstil ihracatının %92’si hazır giyimdir. Üretimin %92’si, Fransa olmak üzere, İtalya, Almanya, Belçika ve diğer AB ülkelerine gönderilmektedir. Tunus AB’nin 4. büyük tekstil tedarikçisidir. Kanıtlanmış petrol rezervleri 308 milyon varil olan Tunus’ta, yılda 4,2 milyon ton üretim yapılmaktadır. Buna karşılık söz konusu üretim Tunus’un petrol ihtiyacının sadece %46’sını karşılamaktadır. Tunus’un en büyük petrol sahası Cezayir sınırında yer alan ve ENI-AGIP ortaklığı tarafından işletilen El Borma’dır. 100 milyon varillik tahmini rezerve sahip ve Kamuya ait ETAP tarafından işletilen Ashtart ise ülkenin ikinci büyük sahasıdır. Ülke üretiminin %75’i bu iki sahadan karşılanmaktadır. Tunus’un gaz rezervi, komşuları Libya ve Cezayir’e kıyasla çok az seviyededir. Tunus’un doğalgaz rezervi 2.75 trilyon ft³’tür. Yıllık üretim ise 2,97 milyar m³’tür. TURİZM Turizm Tunus ekonomisi içerisinde en önemli sektörlerden birisini oluşturmaktadır. GSYIH içindeki payı %5,5’dir. Ülkede birçok kişi geçimini turizm sektöründen kazanmaktadır. 2009 yılında Tunus’u 6,9 milyon kişi ziyaret etmiştir. Ziyaretçilerin %70’den fazlası Batı Avrupa ülkelerinden gelmektedir. 2009 yılında turizmden 2,6 milyar dolar gelir elde edilirken 2010 yılı için bu rakam 2,7 milyar dolar olarak hedeflenmektedir. Tunus Ticaret Müşavirliği Raporuna göre ülkede doğrudan veya dolaylı olarak turizm sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 1,3 milyon düzeyindedir ki bu da ülke nüfusunun %13’üne karşılık gelmektedir. Dış Ticaret 2010 yılında Tunus’un gerçekleştirdiği ihracat 2009 yılına oranla %16 oranında artışla 14,4 milyar dolar seviyesinde tahmin edilirken ithalatının bir önceki yıla oranla %11,6 oranında artarak 20 milyar dolar düzeyinde gerçekleştiği öngörülmektedir. 2010 yılı itibariyle elektrikli makine aksam ve parçaları, mineral yağlar ve tekstil ürünleri Tunus’un başlıca ihraç kalemlerini oluşturmaktadır. Makine ve aksam ve parçaları, elektrikli makine aksam ve parçaları, mineral yağlar, kara taşıtları aksam ve parçaları ile mensucat ve iplik ise Tunus’un başlıca ithal kalemlerini oluşturmaktadır. Tunus’un ihracatında Fransa, İtalya, Almanya ve İngiltere ilk sıralarda yer alırken ithalatında Fransa, İtalya, Almanya ve İspanya ilk sıralarda yer almaktadır. 13 14 15 2002 117.467 71.801 189.268 45.666 2003 SSSS 220.000 98.124 318.124 121.876 2004 255.426 100.141 355.567 155.285 2005 294.785 117.372 412.157 177.413 2006 324.893 150.094 474.987 174.799 2007 530.281 229.788 759.316 301.246 2008 778.098 365.381 1.143.47 412.716 2009 647.074 234.980 882.054 412.094 2010 714.369 280.720 995.090 433.648 2010 (Ocak-Nisan) 245.112 58.738 303.850 186.374 2011 (Ocak-Nisan) 208.118 60.759 268.877 147.359 Kaynak: TÜİK 2010 Yılında Tunus’a İhracatımızda Fasıl Bazında ilk 10 Madde Demir ve Çelik 93.039.802 Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat 88.313.174 Motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve diğer 71.857.799 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve mumlar 61.697.450 Kazan makine ve cihazlar, alet parçaları 60.314.764 Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları 52.371.296 Örme giyim eşyası ve aksesuarları 31.691.744 Elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları 29.742.762 Demir veya çelikten eşya 27.993.895 Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler 21.392.097 Diğer 175.954.677 Toplam 714.369.460 16 17 TOPLUMSAL VE SOSYAL YAPI Tunus nüfusu, ülkenin yerlileri olan Berberilerle Arapların karışımından ortaya çıkmıştır. Ayrıca safkan Berberilerle, Araplar da sayıca önemlidir. Ülkede çok eskiden İspanya’dan göç eden Yahudi azınlığı mevcuttur. Bağımsızlıktan sonra giderek azalan Fransızlar 60.000 civarındadır. Fransız işgali çok uzun sürdüğü için Fransızca bilenlerin sayısı fazladır. Gazete ve dergilerin yarısı, Radyo ve TV’nin birer kanalları Fransızca yayın yapar. Nüfusun yaklaşık % 70’i kuzeyde yaşar. Nüfus dağılışı çok düzensizdir ve tarım kaynaklarına bağlıdır. Nüfus yoğunluğunun km2 başına 70 kişiden çok olduğu Mecerda ovaları ve Tunus bölgesi ve kıyılar en kalabalık kesimlerdir. Tunus’un en önemli şehri başkent Tunus olup nüfusu 1,5 milyona yaklaşmıştır. Diğer önemli şehirler Sefakis, Suse, Kayrevan ve Bizerte’dir. EĞİTİM Tunus’ta eğitim sistemi olarak Fransız sistemi örnek alınmıştır. Ülkede ilköğretim altı yıldır. Ortaöğretim üç, lise eğitimi ise dört yıldır. İlköğretime katılım oranı %95, ortaöğretim katılım oranı ise %24 seviyesindedir. Tunus’ta okuma-yazma oranı %60’tır. İlköğretim döneminde Arapça olan eğitim dili üniversitelerde Fransızca olarak yürütümlüktedir. Üniversite çağındaki öğrencilerin üniversitelere kayıt oranı %6 dolaylarındadır. 25 yaş üzerindekiler arasında yükseköğretim görmüş olanların oranı ise %3,4’tür. SAĞLIK Tunus kanuni sistemi İslam kanunları ve Fransız Medeni Kanunu esas alınarak, Türk ve ABD örneği bir anayasa ile yürütülmektedir. Seçimler her beş yılda bir yapılmakta olup oy verme yaşı 21’dir. Temsilciler Meclisi (Millet Meclisi) 141 üyeden meydana gelmiştir. Cumhurbaşkanı beş senede bir halk tarafından seçilir. Anayasaya göre cumhurbaşkanı olan kişi arka arkaya birden çok dönem için seçilebilir. Tunus Birleşmiş Milletlere, Arap Birliği’ne ve Afrika Birliği Teşkilatı’na üyeliği bulunmaktadır. Devletin ilk cumhurbaşkanı Burgiba ülkeyi 1956 yılından 1987 yılına kadar aralıksız yönetmiş ve ülkede uzun soluklu bir tek parti dönemi yaşanmıştır. Sağlık sorunlarını gerekçe göstererek görevi dönemin başbakanı Zeynel Abidin bin Ali devralmıştır. 18 19 7 İnisiyatif Partisi 5 8 Tunus’un Ufukları 4 9 Devrimci Alternatif 3 10 Demokratik Sosyalistler Hareketi 2 11 Ulusal Demokratlar Hareketi 1 12 Halk Hareketi 2 13 Ulusal Özgür Birlik 1 14 Yeni Anayasal Parti 1 15 Kültürel Birleştirici Ulus Partisi 1 16 Adalet ve Eşitlik Partisi 1 17 İlerlemeci Mücadele Partisi 1 18 Demokratik Toplumcu Ulus partisi 1 19 Liberal Mağrip Partisi 1 20 Şehitlere Vefa 1 21 Ümit Listesi 1 22 Geleceğin Sesi 1 23 Toplumsal Mücadele 1 24 Adalet Listesi 1 25 Vefa Listesi 1 26 Tunus İçin Ulusal Cephe 1 27 Bağımsız 1 Kaynak: SETA Analiz, Devrimden Demokrasiye Tunus’un Seçimi 20 GRAFİK 2 ULUSAL KURUCU MECLİSTE SAYISAL OLARAK SANDALYE DAĞILIMI Kaynak: SETA Analiz, Devrimden Demokrasiye Tunus’un Seçimi GRAFİK 3 ULUSAL KURUCU MECLİSTE YÜZDELİK OLARAK SANDALYE DAĞILIMI 21 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Tunus Yasemin Devrimi ile başlayan olaylar zincirinde kendisini ve bölgesini derinden etkileyen ve değişim sürecini başlatan gelişmelere imza atmış bir ülkedir. Her şeyden önce ülke tek partili, baskıcı, otoriter rejimin sonunu hazırlamış ve adil, serbest seçimler ile yeni meclisini seçmiş ve demokratikleşme yolunda adeta bir çığır açmıştır. Daha önce yukarıda da belirttiğimiz gibi bu değişim diğer baskıcı otoriter Ortadoğu devletlerindeki diktatörlerin sonunu hazırlamış, Bin Ali’nin başına gelenler Mısır’da Mübarek’in, Libya’da Kaddafi’nin başına da gelmiştir. Suriye’de ise Esad rejimine karşı mücadele devam etmektedir. İşte bu gelişmeler de gösteriyor ki Ortadoğu’daki demokratik değişimin öncüsü Tunus’tur. Sancılı süreci geçiren diğer devletlere nazaran sonucu demokrasi, insan hakları ve özgürlükler noktasında alabilen ve bunu başarabilen tek ülke yine Tunus’tur. Mısır, Libya ve Suriye’de bugün yaşanan hadiselere bakıldığında Tunus’un Yasemin Devrimi’ni ne kadar başarılı bir şekilde gerçekleştirdiği görülecektir. Ülke eski rejimin ardında bıraktığı her oluşumu ve bu oluşumların liderlerini saf dışı bırakmış ve seçimlerini o şekilde yapmıştır. Tunus’un gücü ve etkinliği ekonomik durumunun iyimserliğine bağlıdır. Ekonomik kriz ve yolsuzlukların önüne geçirilmesiyle ancak mümkün olabilecek olan siyasi istikrar ülkenin geleceğini belirleyecektir. Ülkede kurulan kurucu meclisteki partiler arasında oluşacak olumlu diyalog ile yeni anayasa, ekonomi, eğitim ve daha birçok alanlarda etkili politika ve reformların uygulanabilmesinin önü açılabilir gözükmektedir. Partiler arasındaki uzlaşı kadar çözülmesi gereken önemli bir sorun da toplumsal uzlaşının hâkim kılınmasıdır. Köklü bir geçmişe sahip olan Tunus’un demokratikleşme sürecinin ilerleyen dönemlerde de sekteye uğramadan devam etmesi ve ülkenin milli çıkarlarına uygun reformların yapılması halinde ‘Yeni Tunus’ hayalinin gerçekleşmesi kuvvetle muhtemeldir. ‘‘Yeni Tunus’’un ‘‘Yeni Türkiye’’ ile olan ilişkilerini de bu düzlemde incelemeli ve 2023 yılında siyasi ve ekonomik alanlarda büyük hedefleri olan ülkemizin demokratikleşmiş ve ekonomik potansiyeli var olan Yaseminler Ülkesi ile ihracat ve ithalatını arttırmalı, ekonomik ilişkilerini canlandırmalı, geçmişten gelen kültürel bağlarını koruyup yaşatmalı ve siyasi arenada yakınlaşmalıdır. Böylesi bir durum hem ‘‘Yeni Tunus’’ hem de ‘’Yeni Türkiye’’ için bir şanstır. 22 KAYNAKÇA DEMİRDELEN Sevda, Tunus Gündemi Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu(DEİK), Tunus Ülke Bülteni, Haziran 2011 ÖZTÜRKLER Harun, Tunus Ekonomisinin Genel Özellikleri SARGUTAN Erdal, Tunus Sağlık Sistemi SETA Analiz, Devrimden Demokrasiye Tunus’un Seçimi T.C. Dışişleri Bakanlığı, Tunus T.C. Ekonomi Bakanlığı, Tunus Cumhuriyeti Temel Bilgi ve Veriler T.C. Tunus Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Tunus’un Dış Ticareti ve Türkiye ile Ekonomik ve Ticari İlişkileri, Ocak 2005 www.yurdum.com/Afrika/Tunus 23 İslam Dünyası STK’ lar Birliği Gençlik Kurulu’ nun 2014 yılında, Gençlik ve Spor Bakanlığı Gençlik Projeleri Destekleme Programı kapsamında hayata geçirmiş olduğu “Ülke Masaları” projesi doğrultusunda belli aralıklarla yayınlanan Ülke Analiz Raporları ile ele alınan ülkelerin eğilimlerini, verilerini, ekonomik, sosyo-siyasal, tarihi ve toplumsal yapıları hakkında isteyen herkesin ulaşabileceği gerçek bir hazine ve güvenilir bir kaynak sağlayıp, ülke uzmanlarının yetiştirilmesini hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda, siyasi ve kültürel bağlarımızın Osmanlı Devleti dönemine kadar uzanan, Kırım savaşında 14 bin askerini Osmanlıya yardıma gönderip, savaştan sağ kalanlarında Kastamonu’nun Ağlı ilçesindeki Tunuslular Köyü’ne yerleşecek kadar sağlam dostluk ilişkilerimizin olduğu, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'nın tamamını etkileyen Arap Baharının ilk başladığı ülke olan Tunus’ un tarihi, ekonomik ve toplumsal yapısının yanı sıra Tunus devriminin sebeplerini ve sonuçlarını anlatan “Yaseminler Ülkesi Tunus” raporunu siz değerli okuyucularımızın istifadesine sunuyoruz. Mehmet Şerif SARIKAYA Genç İDSB Genel Başkanı 24