Yusufeli CED - Ek E - RevF - Temmuz 2006
Transkript
Yusufeli CED - Ek E - RevF - Temmuz 2006
EK E VEJETASYON-ARAZİ KULLANIMI-HABİTAT HARİTALANDIRMA RAPORU YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU İÇİNDEKİLER Sayfa 1. GİRİŞ 1.1. Mevcut Durum 1.2. Ek Vejetasyon-Arazi kullanımı-Habitat Çalışmalarının Hedefleri ve Kapsamı 1.3. Raporun Yapısı 1 1 2 2. MATERYAL METHOT 2.1. Genel Yaklaşım 2.1.1. Yusufeli Projesi'nin Özellikleri 2.1.2. Proje Bölgesinin Tanıtımı 2.1.3. Geçmiş Saha Çalışmaları 2.1.4. 2004 Saha Çalışmalarının Planlanmasına dair Genel Yaklaşım ve Harita Hazırlanması 2.1.5. Alan Araştırmalarının Coğrafi Kapsamı (Araştırma Bölgesi) ve Örnek Alma Alanlarının Seçimi 2.1.6. Saha Araştırması Çizelgesi 2.1.7. Saha Araştırmasından Önceki Hazırlıklar 2.1.8 Saha Araştırmasının Organizasyonu ve Saha Takımı 2.1.9. Uydu Görüntülerinin İşlenmesi ve Harita Hazırlıkları 2.2. Faunanın ve Bitki Örtüsünün ve Toprak Kullanımı Çalışmalarının Metodolojisi 2.2.1. Araştırma Bölümlemelerinin ve Flora Örnekleme Konumlarının Kararlaştırılması 2.2.2. Araştırma ve Örnekleme Metodları 2.2.3. Türlerin Teşhisi 2.2.4. Korunma/Tehlike Altında olma 2.2.5. Bitki Örtüsü/Habitat Sınıflaması 2.2.6. Arazi Kullanımı Sınıflandırması (Gözleme Dayalı) 2.3. Fauna ve Habitat Çalışmalarının Metodolojisi 2.3.1. Memeliler 2.3.2. Kuşlar 2.3.3. Herpetofauna (Sürüngenler ve Amfibikler) 2.3.4. Balık 2.3.5. Omurgasızlar 2.3.6. Ulusal ve Uluslararası Türler 29 30 30 32 32 32 32 33 33 33 34 34 3. SONUÇLAR 3.1. Flora ve Bitki Örtüsü 3.2. Kara ve Su Faunası ve Habitatları 3.3. Alan Kullanımı 36 47 60 Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 4 5 5 9 9 11 21 22 24 27 28 29 Ek E İçindekiler Sf i / iv EKLER Ek A. Kaynaklar Ek B. Çalışma Alanında Bulunan Flora Türleri Listesi Ek C. Çalışma Alanında Bulunan Karasal Fauna Türleri Listesi Ek D. Çalışma Alanında Bulunan Balık Türleri Listesi Ek E1. Çalışma Alanının Vejetasyon ve Endemik Haritası Ek E2. Çalışma Alanının Habitat Haritası Ek E3. Çalışma Alanının Arazi Kullanım Haritası TABLOLAR LİSTESİ Tablo E.2.1 Tablo E.2.2 Tablo E.3.1 Tablo E.3.2 Tablo E.3.3 Tablo E.3.4 Tablo E.3.5 Tablo E.3.6 Tablo E.3.7 Tablo E.3.8 Doküman adı: Saha Araştırması Çizelgesi 2004 Saha Ekibi Endemik (Türkiye için) ve/veya Türkiye Kırmızı Veri Kitabı, IUCN, Bern, CITES listelerine göre Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türleri Çalışma Sahası içindeki Bitki Örtüsü Topluluklarının Rakıma göre Dağılımı Çalışma Sahasında Saptanan IUCN, Bern ve CITES Listelerindeki Fauna Türleri Çalışma Sahasında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Memeliler Çalışma Sahasında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Kuşlar Çalışma Sahasında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Sürüngen ve İkiyaşamlılar Çalışma Sahasında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Balık Türleri Çalışma Sahası İçindeki Alan Kullanımı YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Page 21 26 36 43 48 50 53 56 59 61 Ek E İçindekiler Sf ii / iv ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil E.1.1 Şekil E.2.1 Şekil E.2.2 Şekil E.2.3 Şekil E.2.4 Şekil E.2.5 Şekil E.2.6 Şekil E.2.7 Şekil E.2.8 Şekil E.2.9 Şekil E.2.10 Şekil E.3.1 Şekil E.3.2 Şekil E.3.3 Şekil E.3.4 Şekil E.3.5 Yusufeli Baraj Alanı ve Baraj Gölü Bölgesi, Yeni Yollar ve Etkilenen Yerleşimler Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı Çalışma Alanı Ulaşılamayan Bölgeler Çalışma Alanında Bitki Örtüsü Dağılımı Flora Örneklem Alanları Fauna Örneklem Alanları Balık Örneklem Alanları Arazi Kullanımı Kontrol Alanları Saha Araştırmasının Zaman Çizelgesi ve Haritalama Çalışmaları Türkiye'nin Bitki Dağılım Bölgeleri Çalışma Alanı İçindeki Ana Bitki Örtüsü / Habitat Tipleri Çalışma Alanı içindeki Bitki Örtüsü Toplulukları Tarımsal Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen) Özel Arazi Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen) Kamu Arazisi Parsel Büyüklükleri Page 3 8 12 14 15 17 18 19 20 22 31 41 42 62 62 63 Ek B, C ve D Tablolar Listesi Tablo B1 Tablo B2 Tablo B3 Alanda Tespit Edilen Flora Türleri Listesi Türkiye'de Önemli Olup Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türlerinin Dağılımı Çalışma Alanında Vejetasyon Dağılımı Tablo C1 Tablo C2 Tablo C3 Tablo C4 Tablo C5 Tablo C6 Çalışma Alanında Tespit Edilen Memeliler Çalışma Alanında Tespit Edilen Kuşlar Çalışma Alanında Tespit Edilen Sürüngenler Çalışma Alanında Tespit Edilen İkiyaşamlılar Çalışma Alanında Tespit Edilen Omurgasızlar Çalışma Alanında Tespit Edilmiş Önemli Karasal Fauna Türlerinin Türkiye'deki Dağılımı Tablo D1 Tablo D2 Tablo D3 Çalışma Alanında Tespit Edilen Balık Türleri Balık türlerinin örnekleme istasyonlarına göre dağılımı Çalışma alanında yakalanan balık türlerinin morfometrik özellikleri Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E İçindekiler Sf iii / iv Tablo D4 Tablo D5 Tablo D6 Tablo D7 Doküman adı: Türkiye’de tespit edilen balık türlerinin dağılımı ile ekonomik önemleri Çoruh, Barha, Oltu ve Tortum Nehirleri su örnekleme istasyonları gözlemleri Çoruh, Barha, Oltu ve Tortum Nehirleri su örnekleme istasyonları özellikleri Çoruh, Barhal, Oltu ve Tortum Nehirleri su örnekleme istasyonlarında su kalitesi ölçümleri YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E İçindekiler Sf iv / iv 1. GİRİŞ 1.1. Mevcut Durum Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali Projesi (Yusufeli Projesi), Türkiye'nin Kuzeydoğu Karadeniz Bölgesi'nde, Çoruh Nehri üzerinde planlanmıştır. Proje, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nün (DSİ) Orta ve Aşağı Çoruh Nehri için hazırladığı beş projeden biridir ve KONSORSİYUM tarafından inşa edilecektir. Yusufeli Barajı bir kaya dolgu tipi barajdır. Barajın nehir yatağından yüksekliği 223 m, temelden yüksekliği 270 m ve nehir yatağının deniz seviyesinden yüksekliği (DSY) de 496 m'dir. Normal işletme koşulları altında baraj gölündeki yüksek su seviyesi 710 m (DSY) iken, düşük su seviyesi 670 m (DSY) olacaktır. Baraj gölünün tutabileceği en büyük su miktarı 2,130 x 106 m3 ve etkili su tutma kapasitesi 1,080 x 106 m3 olacaktır. Baraj gölünün toplam uzunluğu (Barhal, Tortum ve Oltu nehir kolları üzerindeki rezervuar kısımlarıyla beraber) yaklaşık 60 km olacaktır. Baraj gölünün yüzey alanı 33 km2 olacaktır. Yusufeli Projesi'nin önerilen haliyle ilçe merkezi olan Yusufeli ilçe merkezinin tamamı ve üç köy sular altında kalacaktır. Bunun dışında 14 köyün ve bunlara ait arazilerin bir kısmı da sular altında kalacaktır. Baraj gölü bölgede kurulu bulunan karayolu ağını ve altyapı sistemini de bozacaktır. Bu sebeple Çoruh hidro-kalkınma planı içerisinde yer almadığı halde iki yolun yeniden inşası da (Artvin-Bayburt Yolu – 55 km uzunluğunda yer değiştirme; Artvin-Erzurum Yolu – 31 km uzunluğunda yer değiştirme) Yusufeli Projesi'nin kapsamına alınmıştır. Bu yeni yollar genel olarak baraj gölü sınırlarına paralel olarak uzanacaktır. Yusufeli baraj alanı ve baraj gölü bölgesi, yeniden yapılacak yollar ve etkilenen yerleşimler Şekil E.1.1'de gösterilmiştir. Yusufeli Projesi'nin çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) çalışmaları 1997 yılının son çeyreğinde başlatılmıştır. ÇED sonuç raporu 1998 ortasında tamamlanmış ve DSİ'nin talebi üzerine 1999 yılında ve 2002-2003 yıllarında yapılan ek çalışmalar yoluyla revize edilmiştir. Çevresel etki değerlendirmesi raporu Dünya Bankası Grubu'nun yönergeleri esas alınarak İngilizce olarak hazırlanmıştır (O.P. 4.01 Çevresel Etki Değerlendirmesi ve O.P. 4.04 Doğal Yaşam Alanları). Bu çalışmalar esnasında 20022003'te rapor ERG'ye (projeyi finanse edecek ihracat kredisi ajansı) sunulmuş ve ERG tarafından yapılan gözden geçirme değerlendirmeleri temel alınarak ek vejetasyon-arazi kullanımı-habitat çalışmaları tasarlanmıştır. 1.2. Ek Vejetasyon-Arazi Kullanımı-Habitat Çalışmalarının Hedefleri ve Kapsamı Yusufeli Projesi için yapılan ek vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritaya dökme çalışmalarının hedefi Yusufeli Projesi Çevresel Değerlendirme Rapor (ÇDR) araştırma alanındaki bitki örtüsü, fauna habitat ve türler kadar arazi kullanımı hakkında da detaylı ek ve güncel bilgileri toplamak ve belgelemek ve bu bilgiyi Etki Değerlendirmesi ve Çevre Yönetimi Planı bölümlerinde daha etkili bir biçimde kullanmak amacıyla ÇDR Veritabanı Bölümü'nde kullanmaktır. Bunlara ek olarak arazi kullanımının haritaya dökülmesi Yeniden Yerleşim Eylem Planı'nın ihtiyaç duyduğu bilgiyi sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Bundan başka bitki örtüsü ve fauna yaşam ortamının haritaya dökülmesi Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 1 / 63 projenin kapsamı içinde yer alan baraj ve enerji üretim tesisleri, malzeme alma ve boşaltma alanları ve inşaat şantiyelerine ek olarak proje kapsamına dahil edilen ek özellikler (yeni yollar ve yeniden yerleşim alanları) için kullanılmıştır. 1.3. Raporun Yapısı Raporun geri kalanı aşağıdaki bölümler şeklinde düzenlenmiştir: • Bölüm 2 Aşağıda belirtilen çalışmaların yöntemlerini tarif etmektedir: • • • flora ve bitki örtüsü çalışmaları ve bitki örtüsünün haritaya dökülmesi; kara ve su faunaları ve habitat çalışmaları; ve fauna yaşam alanlarının haritaya dökülmesi, ve arazi kullanımı çalışmaları ve arazi kullanımının haritaya dökülmesi • Bölüm 3 Flora, fauna ve arazi kullanımı çalışmalarının sonuçlarını sunmaktadır. • Ekler Bitki örtüsü, habitat ve arazi kullanımı haritalarını ve belirlenen türlerin listesini sunmaktadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 2 / 63 Şekil E.1.1. Yusufeli Baraj ve Rezervuar Alanı, Relokasyon Yolları ve Etkilenen Yerleşimler Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 3 / 63 2. MATERYAL METHOT 2.1. Genel Yaklaşım Yusufeli Proje bölgesine (ve potansiyel etki alanını kapsaması amacıyla çevresine) dair veritabanı çalışmaları ilk olarak 1997 yılında başlamış ve 1998 ve 2002 yıllarında da devam etmiştir. 1 2004 yılında yapılan ek vejetasyon-habitat-arazi kullanımının haritaya dökülmesi çalışmaları araştırma bölgesine (ve Yusufeli Proje bölgesine) dair bu bilgiye dayanılarak ve ÇED raporunun geliştirilmesi için ihtiyaç duyulan detayları sağlayacak biçimde ve de Yeniden Yerleşim Eylem Planı'nda (YYEP) ihtiyaç duyulacak mevcut arazi kullanımına dair temel bilgi ihtiyacını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. 2004 yılında toplam beş saha ziyareti (Mayıs'tan Eylül'e kadar) gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmaları florayı ve bitki örtüsünü, kara ve su faunası ve yaşam alanlarını ve arazi kullanımını kapsamıştır. Saha çalışmaları bitki örtüsü, yaşam alanları ve arazi kullanımına dair güncel haritaları hazırlayabilmek için gerekli veriyi toplayacak biçimde yapılmıştır. Haritaya dökme işlemi sırasında bölgenin uydu haritaları da kullanılmıştır. Bu çalışmalar sırasında kullanılan yöntemin tanımlanması aşağıdaki bölümler şeklinde düzenlenmiştir: • • • • • • • • Saha çalışmalarında ve harita hazırlama çalışmalarında kullanılan yöntemin tanımlanabilmesi amacıyla projenin ve proje bölgesinin özet tanımlanması (Bölüm 2.1.1 ve 2.1.2). Yine yöntemin tanımlanabilmesi amacıyla daha önce yapılan saha çalışmalarının özeti (çalışmaların tarihleri, kapsamları ve alanları) (Bölüm 2.1.3). 2004 yılındaki saha çalışmalarının planlanmasında ve haritaların hazırlanmasındaki genel yaklaşım (Bölüm 2.1.4). 2004 yılındaki saha araştırmalarının coğrafi kapsamının (ya da araştırma bölgesinin) belirlenmesi ve örnek alma sahalarının (“bölgelerin”) seçilmesi (Bölüm 2.1.5). 2004 yılındaki saha çalışmaları için iş takviminin belirlenmesi (Bölüm 2.1.6). Saha çalışmaları hazırlık çalışmaları (Bölüm 2.1.7). Saha çalışmalarının ve saha ekibinin örgütlenmesi (Bölüm 2.1.8). Uydu görüntülerinin işlenmesi ve harita hazırlama (Bölüm 2.1.9). Flora ve vejetasyon, yeryüzü ve sucul fauna ile arazi kullanımı çalışmalarında uygulanan ayrıntılı metodolojiler Bölüm 2.2 ve Bölüm 2.3’te verilmiştir. 1 Daha önceki veritabanı çalışmalarının sonuçları Yusufeli ÇED raporunda sunulmuştur: ENCON Environmental Consultancy Co., March 2003. Yusufeli Dam and Hydroelectric Power Plant – Environmental Impact Assessment Report (Rev D). Ankara. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 4 / 63 2.1.1. Yusufeli Projesi'nin Özellikleri Yusufeli Barajı ve HES Projesi kil çekirdekli bir kaya dolgu barajı, bir yer altı tipi enerji santralini ve bunlara bağlı şalt sahası, kamp alanları ve ulaşım ve servis yolları gibi tesisleri kapsamaktadır. Baraj alanı Çoruh Nehri ile bunun önemli yan kollarından birisi olan Oltu Nehri'nin karışma noktalarından yaklaşık 800 m aşağıda yer alacaktır. Barajın, deniz seviyesinden yükseliği (DSY) yaklaşık 500 m olan nehir yatağından yüksekliği 223 m'dir. Su tutumuna başlanmasının ardından barajın en dolu olduğu dönemdeki (en yüksek su seviyesi, 712.2 m) baraj gölü alanı 33 km2 olacaktır. Baraj gölünün yaklaşık uzunluğu toplamda (Barhal, Tortum ve Oltu nehir kollarındaki göl alanı da dahil olmak üzere) 60.0 km olacaktır. Normal işletme sırasında su seviyesi en yüksek 720.0 m (DSY) ve en düşük su seviyesi 670.0 m (DSY) olacaktır. Baraj gölünün depolayabileceği maksimum su miktarı 2,130 x 106 m3 ve etkili depolama kapasitesi de 1,080 x 106 m3 olacaktır. Toplamda bir ilçe merkezi ile 17 köy Yusufeli Projesi'nden doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenecektir. Bunlar ilçe merkezi olan Yusufeli ile Alanbaşı, Arpacık, Bahçeli, Bostancı, Çeltikdüzü, Çevreli, Çıralı, Darıca, Dereiçi, Irmakyanı, İşhan, Kılıçkaya, Kınalıçam, Küplüce, Morkaya, Tekkale ve Yeniköy köyleridir. Bunlar içinden Yusufeli ilçe merkezi ve Çeltikdüzü, Yeniköy ve Irmakyanı köyleri doğrudan etkilenen yerleşim yerleridir ve buralar tamamen Yusufeli Barajı’nın suları altında kalacaktır. Bu yerleşim yerlerinin konumları Şekil E.1.1'de görülebilir. Yusufeli ilçe merkezinin yeniden yerleşimi için iki farklı seçenek, Kılıçkaya ve İşhan, belirlenmiştir. Bu olası kentsel yeniden yerleşim alanları da Şekil E.1.1'de görülebilir. Bugüne kadar kırsal yeniden yerleşim alanlarının konumları belirlenmemiştir. Yusufeli Projesi'ne Yusufeli Barajı'nın suları altında kalacak olan ana yol ağının yerini alacak iki yol güzergahı da (Artvin-Bayburt Yolu'nun 55 km'lik kısmı; Artvin-Erzurum Yolu'nun 31 km'lik kısmı) eklenmiştir. Bu yollar genel olarak baraj gölü sınırlarına paralel olarak yapılacaktır (bkz. Şekil E.1.1). 2.1.2. Proje Bölgesinin Tanıtımı Çoruh Nehri'nin, kimi kısımları Yusufeli baraj gölünün suları altında kalacak olan üç ana kolu bulunmaktadır. Barhal Nehri, Yusufeli Baraj Alanı'nın yaklaşık dokuz kilometre yukarısında sol taraftan Çoruh Nehri ile buluşmaktadır. Yusufeli Baraj Alanı'nın yaklaşık 800 m yukarısında sağ taraftan Oltu Nehri, Çoruh Nehri ile buluşurken Oltu Nehri'nin Çoruh Nehri ile buluştuğu noktadan yaklaşık yedi kilometre yukarıda Tortum Nehri sol taraftan Oltu Nehri'ne katılmaktadır. Baraj yatağında ortalama yıllık akış hızı 126.7 m3/saniye'dir. Bu akışın yarısından fazlası (yaklaşık yüzde 60) Nisan-Haziran döneminde gerçekleşmektedir. En yüksek aylık akış Mayıs ayında (yaklaşık 32 m3/saniye) ve en düşük aylık akış Ocak ve Şubat aylarında (yaklaşık 4 m3/saniye) gözlenmiştir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 5 / 63 Sarp topoğrafya ve baraj ve baraj gölü alanında Çoruh vadisinin jeolojik özellikleri bitki örtüsü oluşumu ve dağılımını etkilemektedir. Baraj yatağının civarında Çoruh nehir yatağının yüksekliği 496.0 m iken baraj gölünün sonunda bu yükseklik 712.0 m'ye ulaşmaktadır ve baraj gölünü çevreleyen dağların zirveleri deniz seviyesinden 1800 m ila 2000 m kadar yüksektedir. Baraj alanının ve baraj gölü alanının zeminin büyük kısmı granit kayalardan oluşmaktadır. Benzer biçimde proje bölgesi de neredeyse hiç bir düzlüğün bulunmadığı dağlık bir bölgedir. Bölgenin sarp topoğrafyası nedeniyle proje bölgesinin neredeyse yarısı çıplak kayalarla ve taşlarla kaplıdır. Genel olarak eğim yüzde 30'dan fazladır ve toprağın derinliği 0 ila 20 cm arasında değişmektedir. Proje bölgesindeki sarp eğimler zayıf bir bitki örtüsüyle kaplıdır. Genel olarak ağaçlar dağınık biçimde akıntı boyunca yer alan köylerde görülmekteyken dağ yamaçlarında da tesadüfen bulunmaktadır. Baraj bölgesinde, her iki yanda da çıplak kayalardan oluşan sarp uçurumlar bulunmaktadır ve bu uçurumlarda da çok zayıf bir bitki örtüsü gözlenmektedir. Yusufeli Baraj gölünün suları altında kalacak olan bölgede de çoğunlukla dağınık ağaçlar, fundalıklar ve otlak alanlarından oluşan zayıf bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Bitki örtüsü bölgede daha homojen olmakla beraber Çoruh Nehri ve Oltu ve Barhal kollarında bir ölçüde farklılıklar bulunmaktadır (bkz. Bölüm 2.1.5 Şekil E.2.4). Proje bölgesi dağlık bir alanda bulunduğu için tarımsal topraklar çok sınırlı durumdadır. Bu sebeple bütün tarımsal faaliyetler yoğun emek gücü gerektirmektedir. Pirinç üretimi ve seracılık görece düz arazilerin bulunduğu vadi tabanı ve vadi yamaçlarında yaygındır. Yamaçlarda inşa edilen teraslarda da tarımsal üretim yapılmaktadır. Çoruh Nehri Vadisi'nin Yusufeli Proje alanını da kapsayan bir kısmı “Yaban Hayatı Koruma Alanı” olarak sınıflandırılmıştır. İlk kez 1980 yılında bölgedeki yaban hayatı korumak amacıyla sınıflandırılan bu yaban hayatı koruma alanı, Çoruh Vadisi'nde Türkiye Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Koruma Genel Müdürlüğü tarafından 1991 yılında oluşturulmuştur. Başlangıçta 8,700 hektar olarak belirlenen bu bölge daha sonra 2001 yılında 21,200 hektara çıkarılmıştır. Bu tip bölgelerde bütün türler için avlanma bir yıllık döngüler dışında yasaklanmıştır ve ağır biçimde cezalandırılmaktadır. Yusufeli Projesi nedeniyle Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Bölgesi'nin 459 hektarı sular altında kalacaktır. Bu yaban hayatı koruma bölgesinin konumu Şekil E.2.1'de gösterilmiştir. Bu bölgede koruma altında bulunan en önemli türler vahşi keçi (Capra aegagrus) ve Alp dağkeçisi'dir (Rupicapra rupicapra). Çoruh Nehri Vadisi pek çok av kuşunun göç yolu üzerinde olması nedeniyle aynı zamanda ornitolojik olarak da önemlidir. Sonbahar boyunca pek çok türden binlerce kuşun, paleoarktik bölgesi av kuşlarının kuzey-güney göç rotası üzerinde yer alan Çoruh Nehri Vadisi'nden geçtiği görülebilir. (Göçmen kuşlar genelde termal hava akıntılarını izlemeyi tercih ederler ve bu nedenle de termal hava akıntılarının daha zayıf olduğu derin vadilerden uzak dururlar. Bu göçün başlangıç bölgeleri Kuzey Avrupa, Rusya ve Kafkasya ve varış bölgeleri de kuzey, orta ve güney Afrika'dır. Bu uzun yolculuk kısa bir zamanda tamamlanmak durumundadır ve kuşların varış noktalarına 10-15 gün içerisinde vardıkları bilinmektedir. [Welty ve Baptista, 1998. The Life of Birds. Sounders College Publishing, dördüncü baskı]) Diğer yandan Çoruh Nehri Vadisi su kuşları için uygun yaşam alanları sunamamaktadır. Bataklık bölgelerin sayısı yetersizdir ve görece hızlı olan su akışı kıyı hattı boyunca göllerin ve göletlerin oluşmasına engel olmaktadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 6 / 63 Çoruh, Oltu ve Tortum nehirlerinde ağırlıklı olarak bulunan balık türü cyprinid iken alabalık sadece Barhal Nehri'nde bulunmaktadır. Araştırma bölgesinde bulunan bütün balık türleri, ülkede geniş coğrafi alanlarda bu türlere uygun yaşam alanları bulunması sebebiyle, Türkiye'deki farklı akarsu havzalarında yaygın olarak bulunmaktadır. Araştırma bölgesinde eğlence ve ticaret amacıyla balıkçılık yapılması çok yaygın değildir ve Çoruh Nehri'nin kolları nehrin kendisiyle karşılaştırıldığında balıkçılık için daha fazla tercih edilmektedir. Yusufeli ilçe merkezinin üst kotlarında Barhal kolu üzerinde alabalık çiftlikleri bulunmaktadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 7 / 63 Şekil E.2.1. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 8 / 63 2.1.3. Geçmiş Saha Çalışmaları Yusufeli Proje bölgesi ve potansiyel etki alanının biyolojik çevresine dair geçmişte yapılan araştırmalar 1997, 1998 ve 2002 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar karasal ve su kaynaklarını kapsamış ve flora ile fauna türleri kadar habitat tanımlarını içermiştir. Bu çalışmalar, araştırma bölgesindeki flora ve bitki örtüsü türlerinin tanımlanması ve karasal ve su faunasının (memeliler, kuşlar, sürüngenler, ikiyaşamlılar, kuşlar ve omurgasızlar) tanımlanmasını ve biyolojik kaynaklar üzerindeki potansiyel etkilerin belirlenmesini hedeflemiştir. Bu hedeflere ulaşmak amacıyla biyolojik çevreye dair bilginin toplanmasında aşağıdaki araçlardan faydalanılmıştır: • İlgili literatür. • Saha araştırmaları sırasında araştırma bölgesinde yaşayanlarla kurulan iletişim. • Proje bölgesinde Ocak ve Nisan 1998 ve Mart ve Ağustos 2002 tarihleri arasında yürütülen saha çalışmaları. Flora ve bitki örtüsü toplulukları için yaklaşık 70 km uzunluğunda ve 2 km genişliğindeki yollar, inşaat alanları ve tesislerini de kapsayan 60 km uzunluğundaki baraj gölü alanını ve baraj gölünün yaklaşık 5 km yukarısı ve aşağısını içeren bir bölge araştırılmıştır. Bu çalışmalar deniz seviyesinden 1,000 m yüksekliğe kadar olan bölgeyi kapsamaktadır. Karasal fauna türleri için de flora ve bitki örtüsü toplulukları için tarif edilen alan ve dahası neredeyse yaban hayatı koruma alanının sınırları içinde kalan bölgenin bütünü ele alınmıştır. Saha çalışmaları sırasın su faunası için araştırılan bölge Çoruh Nehri ve Barhal, Oltu ve Tortum nehirleri boyunca baraj gölü sınırları içinde kalan alanlarla Yusufeli Barajı'nın aşağısında İnanlı Köyü'ne kadar olan alanı kapsamaktadır. 2.1.4. 2004 Saha Çalışmalarının Planlanmasına dair Genel Yaklaşım ve Harita Hazırlanması 2004 yılında gerçekleştirilen ek saha çalışmaları, daha önce yapılan çevresel veritabanı bilgilerine dair çalışmaları güncelleştirmek ve detaylandırmayı ve güncel bitki örtüsü, habitat ve arazi kullanımı haritalarını hazırlamak için gerekli bilgiyi toplamayı amaçlamıştır. Bu nedenle 2004 saha çalışmalarının planIanmasındaki temel fikir bölgenin uydu görüntülerini elde etmek ve saha çalışmasını bölgeye dair daha önceki bilgiler ışığında tasarlamaktır. Uydu görüntülerinin saha çalışmaları sırasında kullanılacak taslak çalışma haritalarının çizilmesinde kullanılması ve saha çalışmalarının planlanmasında yardımcı olması ve örnek alma bölgelerinin tesbitinin kararlaştırılmasında kullanılması planlanmıştır. Bölüm 2.1.6'da daha detaylı bir biçimde tartışıldığı gibi saha çalışmalarının bölgedeki bitki örtüsünün oluşmaya başlaması ve balık yumurtlama döneminin geçmesinin beklenmesi amacıyla Mayıs 2004'te başlaması kararlaştırılmıştır. Uydu görüntüleri ilk olarak Mayıs 2004'te çekilmiş ancak yüksek bulut yoğunluğu nedeniyle yeterli kalitede görüntüler elde edilememiştir. Saha çalışması 2004 Mayıs ayı ortalarında başlamış ve örnek alma Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 9 / 63 bölgeleri araştırma bölgesine dair eski bilgilere ve ulaşılabilir durumda olan 1/25,000 ölçekli topoğrafik haritalar üzerinde yapılan çalışmalara dayanılarak belirlenmiştir. (Topoğrafik haritalar saha çalışmaları esnasında arazide de kullanılmıştır.) Daha önceden belirlenen örnek alma bölgelerine ek olarak örnek alma saha çalışmaları esnasında gerekli görülen başka bölgeleri de kapsayacak biçimde genişletilmiştir. Haziran 2004'te çekilen uydu görüntüleri kabul edilebilir bulunmuş ve Temmuz, Ağustos ve Eylül 2004 tarihlerinde gerçekleştirilen saha çalışmalarında alanda kullanılmak üzere bu uydu görüntülerini temel alan taslak çalışma haritaları hazırlanmıştır. (Uydu görüntüleri Quickbird yüksek çözünürlüklü, gerçek renkli görüntülerdir. Uydu görüntülerine dair daha ayrıntılı bilgi Bölüm 2.1.9'da sunulmuştur.). Bu nedenle incelenen bitki örtüsü türlerine ve topluluklarının sınırları taslak uydu görüntüleri haritaları üzerinde Temmuz 2004'de sahaya yapılan ziyarette gösterilmiştir. Bitki örtüsü türlerinin çiziminde yüksek ve ulaşılması güç bölgelerde bulunan bitki örtüsünü gözlemlemek ve doğrulamak amacıyla dürbün kullanılmıştır. Daha sonra Ağustos 2004'te yapılan saha ziyaretinde, tanımlanan endemik türlerin oluşumu taslak haritalar üzerinde gösterilmiştir. Bunun ardından bitki örtüsü ve endemik türler üzerine hazırlanan taslak çalışma haritaları mevcut bitki örtüsü haritasını elde etmek amacıyla sayısal veritabanına aktarılmıştır. Fauna yaşam alanlarının haritalandırılması saha kayıtlarına ve gözlemlere dayanılarak hazırlanmıştır. Bütün çalışma takımları (flora ve fauna takımları) saha çalışmaları sırasında gözlemlerinin ve örneklerinin konumlarını GPS (global positioning system - küresel yer belirleme sistemi) koordinatlarını kullanarak kaydetmişlerdir. Bu flora ve bitki örtüsüne dair verinin fauna yaşam alanları ve türlere ait veriyle uyuşturulmasına olanak sağlamıştır. Daha sonra flora ve fauna çalışmalarından elde edilen veriler ve gözlemlerin derlenmesiyle önemli yaşam alanlarını, habitat işlevlerini ve fauna hareketlerini (özellikle kuşlar) gösteren haritalar hazırlanmıştır. Arazi kullanımı türlerine (sulanan, yağmurla beslenen, nadasa bırakılmış, otlak) dair alanda taslak çıkarılması elverişsiz bulunmuştur çünkü Ek E3'te yer alan arazi kullanımı haritasından da görülebileceği gibi, araştırma alanındaki tarımsal araziler genelde küçüktür (100-500 metrekare). Ekime uygun toprakları sınırlandıran sarp topoğrafyaa nedeniyle çoğu vadi yatağında bulunan tarımsal araziler doğrudan uydu görüntüleri kullanılarak sayısallaştırılmıştır. Arazi kullanımı türlerini doğrulamak ve Haziran 2004'ten bu yana meydana gelen olası değişimleri kaydetmek amacıyla Eylül 2004'te ek bir saha ziyareti yapılmış ve Eylül'deki arazi kullanımı daha önceki saha gözlemleri (Mayıs-Temmuz) ve uydu fotoğraflarındaki renkler aracılığıyla elde edilen verilerle karşılaştırılmıştır. Araştırma bölgesinin sadece bir kısmındaki pek çok tarlada bölgede yaygın olarak uygulanan ürün rotasyonu nedeniyle Temmuz ve Eylül 2004 arasında ürün türlerinin değiştiği görülmüştür. Bu nedenle ürün rotasyonu modelleri de gözlem ve köylülerle yapılan görüşmeler aracılığıyla araştırılmıştır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 10 / 63 2.1.5. Alan Araştırmalarının Coğrafi Kapsamı (Araştırma Bölgesi) ve Örnek Alma Alanlarının Seçimi 1998 ve 2002'de yapılan geçmiş çalışmalarda karasal araştırma 1,000 m yükseklikle sınırlandırılmışken baraj gölündeki azami su yüksekliğinin yaklaşık 712 m olacaktır. Bu kapsamın belirlemesinde sular altında kalacak bölgede ve daha yüksekte yer alan yakın bölgelerde bulunan flora türlerinin ve habitat özelliklerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Dolayısıyla bu türlerin yüksekliğe göre dağılımları belirlenmiş ve projenin bitki örtüsü, flora ve fauna türleri ve populasyonları üzerindeki etkilerinin önemi bunların bölgedeki dağılımları temelinde daha iyi değerlendirilmiştir. 2004 yılında gerçekleştirilen ek vejetasyon-habitat-arazi kullanımı haritalama çalışmaları 1,000 m yüksekliğe kadar olan aynı karasal araştırma alanını kapsamaktadır. Yeniden yapılan yollar baraj gölü sınırlarına paralel ya da daha yüksekte olması nedeniyle bunlar da araştırma bölgesine dahil edilmiştir. 1,000 m yüksekliğin kapsanması aynı zamanda yeniden yapılacak yollar için yaklaşık bir kilometrelik bir tampon bölge (baraj gölü sınırlarının zıt tarafından) sağlamaktadır. Buna ek olarak Yusufeli Ilçe merkezi için belirlenen iki olası yeniden yerleşim alanı da, Kılıçkaya bölgesi ve İşhan bölgesi, araştırma bölgesine dahil edilmiştir. Araştırma bölgesinin bu temel özellikleri (710 m ve 1,000 m yükseklik, yeniden yapılacak yollar, Yusufeli ilçe merkezi için belirlenen olası yeniden yerleşim alanları) Şekil E.2.2'de gösterilmiştir. Daha önceki araştırmalarda Yusufeli Baraj yatağının 3 ila 5 km aşağısıyla Yusufeli Baraj gölünün3 ila 5 km yukarısını kapsayan bölgede su numunelerinin alımı da yapılmıştır. 2004 yılında yapılan su araştırmaları da bu bölgeyi kapsamakta, buna ek olarak nehrin Yusufeli Baraj yatağından 20 km aşağıda yer alan Artvin Baraj yatağına kadar olan kısmı da (gelecekte yapılması planlanan Artvin Baraj gölününbütünü) kapsanmıştır (balık numune alanları için bkz. Şekil E.2.7). Uydu görüntüleri yukarıda bahsedilen yaklaşık 340 km2 büyüklüğündeki (karasal ve su) araştırma alanını kapsamaktadır. (Haritalama ve uydu görüntülerine dair detaylar izleyen bölümde sunulmuştur; Bölüm 2.1.9.) Uydu görüntülerinin kapsamı da Şekil E.2.2'de gösterilmiştir. Dolayısıyla, Şekil E.2.2'de şunlar görülebilir: – baraj gölü bölgesi (normal su seviyesi: 710 m); – 1,000 m konturu, karasal çalışmaların genişletildiği yükseklik; – Yusufeli ilçe merkezi için olası yeniden yerleşim alanları, Kılıçkaya ve İşhan – yeniden yapılacak yollar; – yeniden yapılacak yollar için 1,000 m tampon alanı; ve – yukarıda belirtilen bütün özellikleri ve Çoruh Nehri'nin aşağısına su çalışmalarının genişletildiği Artvin baraj alanına kadar uzanan bölgeyi içine alan uydu görüntüsü kapsama alanı (340 km2). Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 11 / 63 Şekil E.2.2. Çalışma Alanı Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 12 / 63 Saha Örneklemi ve Haritalama için Araştırma bölgesinin Erişilebilirliği Ana yol kimi zaman sağda kimi zaman da solda olmak üzere vadi yatağında bulunmaktadır ancak daha yüksek kesimlere çıkan köy yolları vardır. Daha iç kesimlerden (nehirden daha uzak yerlerden) başlayan diğer yollar da daha yüksek kesimlere erişimi olanaklı kılmaktadır. Araştırma bölgesindeki topoğrafyaa genel olarak sarptır ve araştırma bölgesinde seyahat etmek için kullanılan yollar esasen virajlı dar köy yollarıdır (genelde toprak yollar). Genellikle köylerin yakınlarında yayaların nehrin öbür yakasına erişimini sağlayan dar ağaç köprüler bulunmaktadır. Köylüler nehrin üzerinden eşyalarını taşımak istediklerinde daha çok ilkel kablolu sistemleri kullanmaktadır. Örneklem Alanlarının Seçimi Daha önce de belirtildiği gibi araştırma bölgesinde topoğrafyaa genel olarak sarptır ve araştırma bölgesinin kimi alanları erişime elverişsizdir (sarp yamaçlar ve sarp boğazlar, özellikle Yusufeli baraj alanının aşağısında kalan boğaz alanı) ve sadece erişilebilir bir konumdan gözlem yapılabilmiştir. Her ne kadar 1,000 m yüksekliğe erişilmesi hedeflendiyse de araştırma bölgesinin kimi kesimlerinde sadece 900 m yüksekliğe ulaşılabilmiştir. Dolayısıyla erişilebilirlik hem karasal hem de su numune seçim alanlarının belirlenmesinde etkili olan faktörlerden birisidir. Araştırma bölgesinin erişilemeyen kesimleri; örneğin, arabayla ya da yaya olarak ulaşılamayan bölgeler ve çok dik yamaç/vadi bölümleri ya da inip çıkmaya ve numune çıkarmaya uygun olmayan kesimler; Şekil E.2.3'te belirtilmiştir. Erişilemeyen bölgeler gerektiğinde dürbün kullanılması suretiyle erişilebilir kesimlerden (vadi yatağından, nehrin öbür tarafından) gözlemlenmiştir. Numune alma genellikle yolun olduğu yakada yapılmış ve gözlemler her iki yaka için de kayıt altına alınmıştır. Öbür yaka esas olarak fiziki kısıtlar sebebiyle (kimi zaman nehrin öbür yakasındaki bölgelere nehrin daha iç kısımlarından ulaşmak denense bile bu mümkün olmamaktadır) her zaman erişilebilir durumda değildir. Ancak gerekli olduğu düşünüldüğünde numune için her türlü araç ve yol, örneğin diğer yakaya nehirden daha iç kesimlerde bulunan yollar aracılığıyla arabayla ulaşmak -genelde daha yüksek kesimler için - ya da diğer yakaya arabalar için tehlikeli olabilecek eski ve dar yaya köprülerinden geçilmesi gibi, kullanılmıştır. Bölgeye dair daha önceki deneyimlerden de bilindiği ve 2004 yılındaki saha araştırmalarında da gözlemlendiği gibi, bitki örtüsü Çoruh, Oltu ve Barhal nehirleri kenarında bir ölçüye kadar farklılık gösterse de (step bitki örtüsü sadece Oltu kısmında görülmüştür), görece homojendir. Bu nedenle, flora örneklem bölgesinin seçilmesinde homojenlik bir başka etken olarak rol oynamıştır. Şekil E.2.4, araştırma bölgesindeki temel bitki örtüsü kategorilerini göstermektedir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 13 / 63 Şekil E.2.3. Ulaşılamayan Alanlar Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 14 / 63 Şekil E.2.4. Çalışma Alanında Vejetasyon Dağılımı Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 15 / 63 Her bir saha ziyaretinde bölgedeki homojenlik değerlendirilerek farklı numune alım alanları mercek altına alınmıştır. Ancak gözlemler bütün araştırma bölgesinde, araba içinde ve/veya arabayı durdurarak ve gerektiğinde yürüyerek ya da numune için yeniden seçilen bölgelere giderken yapılmıştır. Bir bölge örneklendikten sonra, bir sonraki numune bölgesi temel olarak aynı ve daha önceki çalışmalarda yapılan gözlemler temelinde, uydu görüntülerine (üçüncü saha araştırmasından başlayarak) dayanılarak ve seyahat sırasında belirlenmiştir. Arabayla seyahat etmenin görece yavaş bir yöntem olduğunu (çünkü seyahat esnasında kullanılan yollar genelde çok virajlı köy yollarıdır) belirtmek gerekmektedir ve bu durum özellikle deneyimli bir saha ekibine bitki örtüsü, habitat, arazi kullanımındaki değişiklikleri olduğu kadar kimi türleri ya da fauna türlerine ait izleri tespit etmekte önemli bir olanak sunmaktadır. Dolayısıyla her bir saha araştırmasında, araştırma alanının bütünü gözlemlenmiş ancak hepsinin örneği alınmamıştır çünkü ya buna ihtiyaç duyulmamıştır (örneğin, bölge bir önceki numune alım alanıyla aynı özelliklere sahiptir – başka bir deyişle homojendir) ya da bölgeye erişmek mümkün olmamıştır. Daha önce de belirtildiği gibi, ilk iki saha ziyaretinde numune alım alanları araştırma bölgesine dair bilgilere ve erişilebilen topoğrafik haritalara dayanılarak tespit edilmiştir. Üçüncü saha araştırmasıyla beraber uydu görüntüleri de saha numune alım bölgelerini ve travers yolunu kontrol ve doğrulama amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Diğer bir deyişle bu görüntüler araştırma bölgesinin özelliklerini (homojenlik gibi) doğrulamak ve sadece gözlemlenebilen ulaşıma elverişli olmayan kesimlerin (yamaçlar ve sarp geçitler) durumunu kontrol etmeye yardımcı olmuştur. Dolayısıyla çalışmalar numunenin alımının dahil edildiği bölgeyi mümkün olduğunda genişletecek ve bütün bölgenin tamamen temsil edilebileceği bir numune yaratacak biçimde düzenlenmiştir (daha fazla bilgi için bkz. Bölüm 2.2). Flora numune bölgeleri Şekil E.2.5'te gösterilmiştir. Karasal fauna için numune alım bölgeleri türler hakkında varolan bilgiye ve gözlemlenen habitat uygunluğuna bağlı olarak seçilmiştir (daha fazla bilgi için bkz. Bölüm 2.3). Buna ek olarak araştırma bölgesi gezilirken gözlemler yapılmıştır. Karasal fauna örneklemi ve gözlem alanları Şekil E.2.6'da gösterilmiştir. Su örneklemi Çoruh Nehri'nin anakolunda ve esas yan kolları olan Oltu, Tortum ve Barhal nehirlerinde ve de bu nehirlere katılan daha küçük yan kollarda gerçekleştirilmiştir. Su örneklem alanlarının seçiminde, karasal örneklem alanlarının seçiminde olduğu gibi erişilebilirlik seçimi etkileyen temel faktörlerden birisidir. Mümkün olduğu kadarıyla görece daha uygun koşullara sahip yerlerde balık örneklemleri elde edilmeye çalışılmış ve buralar yakalanan balık sayısını tespit etmek için incelenmiştir. Daha ileri çalışmalar için balık örneklem istasyonları bu örneklem çabaları sonucunda belirlenmiştir. Çoruh Nehri'nin ve kollarının bu istasyonların bulunduğu kesimleri akıntılı ve yavaş bölgelerdir ve araştırma bölgesini temsil etmektedir. Su (balık ve su kalitesi) örneklem bölgeleri Şekil E.2.7'de gösterilmiştir. Arazi kullanımını doğrulamak için önceden uydu görüntülerine göre sınıflandırılan bölgeler Şekil E.2.8'de gösterilmiştir. Arazi kullanımını doğrulamak için seçilen örneklem bölgeleri tarımsal arazileri, meyva bahçelerini, seraları, vd. kapsamaktadır. Bunlara ek olarak camiler, okullar ve sağlık merkezleri gibi kamu altyapısının önemli parçaları da Eylül 2004'teki ziyaret sırasında tespit edilmiştir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 16 / 63 Şekil E.2.5. Flora Örnekleme Lokasyonları Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 17 / 63 Şekil E.2.6. Fauna Örnekleme Lokasyonları Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 18 / 63 Şekil E.2.7. Balık Örnekleme Lokasyonları v Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 19 / 63 Şekil E.2.8. Arazi Kullanımı Tespit Lokasyonları Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf. 20 / 63 2.1.6. Saha Araştırması Çizelgesi Yukarıda belirtildiği üzere, önceki saha çalışmaları Temmuz ile Nisan 1998 ve Mart ile Ağustos 2002 tarihleri arasında, üç sezonu kapsar biçimde yürütülmüştür. Eldeki verilerin analizinden sonra ve literatürde yer alan bilgiler ve çalışılan bölge hakkındaki bilgilere göre, 2004 yılı saha araştırması çizelgesi Mayıs-Eylül dönemini kapsar biçimde belirlenmiştir. Çalışma için seçilen dönem, baharda bitkilerin yeşerdiği dönemi, balıkların yumurtlama dönemini ve kuşların sonbahardaki göç dönemini kapsamaktadır. 2004 saha araştırmasının tarihleri Tablo E.2.1 ve Şekil E.2.9’de gösterilmiştir. Tablo E.2.1. Saha Araştırması Çizelgesi Flora Bitki Örtüsü 14-19 Mayıs 2004 flora ve endemikler Bitki örtüsü 11-16 Haziran 2004 flora ve endemikler Bitki örtüsü 16-21 Temmuz 2004 flora ve endemikler 15-19 Ağustos 2004 flora ve endemikler Bitki örtüsü uydu fotağraflarına göre hazırlanan haritaya göre endemikler uydu fotağraflarına göre hazırlanan haritaya göre 13-18 Eylül2004 Doküman adı: Karasal fauna memeliler kuşlar sürüngenler ikiyaşamlılar omurgasızlar memeliler kuşlar sürüngenler ikiyaşamlılar omurgasızlar memeliler sürüngenler ikiyaşamlılar omurgasızlar kuşlar (göç) YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: Su faunası balık Arazi kullanımı arazi kullanımı balık arazi kullanımı balık arazi kullanımı balık arazi kullanımı arazi kullanımı uydu fotoğrafları na göre hazırlanan haritalarla doğrulanmı ştır ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 21 / 63 Nis Haz Tem Ağu Eyl Eki 2004 Arazi Çalışmaları Topoğrafik haritalar, veri toplama, vs. Arazi kullanımı için uydu görüntüsü hazırlama Flora ve vejetasyon Flora, endemikler, vej. toplulukları Vejetasyon sayılsallaştırması Endemik sayısallaştırması Vejetasyon haritasının hazırlanması Fauna Memeli/sürüngen/ikiyaşamlı/omurgasız Kuşlar Balıklar Habitat kullanım haritasının Arazi kullanımı Saha gözlemleri Arazi kullanımı sayısallaştırılması Arazide yer doğrulaması Arazi kullanım haritasının hazırlanması Arazi çalışması Flora ve vejetasyon Karasal fauna Sucul fauna Arazi kullanımı Masabaşı çalışma Şekil E.2.9. Saha Araştırmasının Zaman Çizelgesi ve Haritalama Çalışmaları 2.1.7. Saha Araştırmasından Önceki Hazırlıklar Haritaların Kaynakları ve Uydu Görüntüleri ve Arazide Kullanılacak Haritaların Hazırlanması Çalışma alanında kullanılacak 1/25,000 ölçekli (Tortum G46 ve Tortum G47) renkli topoğrafik haritalar, CONSORTIUM’dan basılı olarak alınmıştır ve bunların aynı zamanda sayısal kopyaları da mevcuttur. Bu haritalar saha ziyaretlerinde kullanılmak üzere işlenmiştir (1/10,000 ölçeğine büyütülmüştür ve endeksleleriyle beraber A3 kağıda basılmıştır). Uydu görüntülerinin satın alınması CONSORTIUM adına ENCON tarafından ayarlanmıştır. Bu itibarla ENCON bir öneri dosyası hazırlamış, uydu fotoğrafı satan firmalara hangi alanda hangi görüntülerin istendiği açıklıkla belirtilmiştir. Alternatiflerin ve seçeneklerin değerlendirilmesinden sonra, uydu görüntüleri Digital Globe’dan satın alınmıştır. Quickbird uydusu Mayıs 2004’te fotoğraflar çekmiştir (deneme için), ancak, bu görüntülerin bulutlarla kaplı olmasından dolayı fotoğraflar kabul edilmemiştir ve fotoğraflar satın alınmamıştır. Quickbird Temmuz 2004’te yeniden fotoğraf çekmiştir ve bu fotoğraflar kabul edilebilir bulunup satın alınmıştır. Görüntülerin düzeltilmesi temmuzun ortasında bitmiştir. Bu suretle, uydu görüntüleri üçüncü saha ziyareti ve kalan ziyaretler için kullanılabilir duruma gelmiştir. Daha önceden kullanılan topoğrafik haritalarda olduğu gibi uydu görüntüleri 1/10,000 ölçekle A3 kağıda basılmış ve arazi çalışması için kullanılmıştır. Daha önce Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 22 / 63 bahsedildiği gibi bitki örtüsü tipleri ve toplulukları ve endemiklerin dağılımı, harita çekimleri sırasında, sınırları çizilerek belirlenmiştir ve çizimler daha sonra sayısal ortama aktarılmıştır. Veri Toplanışı ve Literatür Özeti Yukarıda değinilen topoğrafik haritalara ve uydu görüntülerine ek olarak, aşağıdaki haritalar da, veritabanı oluşturmak ve projeye ait spesifik haritalar sağlayabilmek ve bilgi için kullanılmıştır. - Ormancılık Haritaları (ölçek 1/25,000) bölgeye ait olan (1983-84, ve 20022003 yıllarında Çevre ve Orman Bakanlığınca bastırılmıştır). Toprak ve arazi kullanımı haritaları (ölçek 1/25,000) bölgeye ait olan (19992000 yıllarında Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce bastırılmıştır). Jeolojik Haritalar (Ölçek 1/25,000), bölgeye ait olan (1960’lar ve 1980’ler arasında) Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü’nce bastırılmıştır (MTA). Bu haritalardan bazıları, sayısal ortamda ulaşılabilir durumdadır ve sayısal ortamda olmayanlar da çalışma için sayısal ortama aktarılmıştır. Haritalara aynı zamanda tarih verilmiştir ve haritalar büyük ölçeğe aktarılmıştır. Bu haritalar veritabanı için kullanışlı veri oluşturmuşlardır. Literatür taraması, çalışmanın bir sonraki dayanak noktası olarak yürütülmüştür (1998 ve 2002). Türkiye’de yer alan türlerin dağılımını saptayabilmek amacı ile proje sahasından daha geniş bir coğrafi alanı kapsamaktadır. 2004 yılı çalışmalarında, daha önceden elde edilen bilgilere ek olarak, en son literatür (2002’den sonrası) ve bölgesel flora ve fauna taranmıştır. Örneklem Konumlarının Belirlenmesi ve Saha Yapısı ile İlgili Hazırlıklar Yukarıda Bölüm 2.1.5'de detaylı olarak tartışıldığı üzere, örneklem konumları, çalışma alanından elde edilen bilgiye ve 1/25,000 ölçekli haritalar üzerinde yapılan çalışmalara göre belirlenmiştir. Önceden belirlenmiş alanlara ek olarak, örneklem konumu, çalışma sırasında faydalı görülen başka alanlara doğru da genişletilmiştir. Saha incelemesinden önce var olan (daha önceki çalışmlardan elde edilmiş olan) flora-fauna yapısı ile ilgili kayıtlar, bitki örtüsü, arazi kullanımı ve fauna habitat haritaları hazırlamak için gerekli olan tüm parametreleri içerecek biçimde yeniden düzenlenmiştir. Flora/bitki örtüsü ve arazi kullanımı kayıt formundaki bitki örtüsü/habitat kategorileri ve arazi kullanımı sınıflandırmaları saha gözlemlerine dayalı olarak hazırlanmıştır ve bu nedenle de Yusufeli proje bölgesine özgüdür (daha fazla ayrıntı için bkz. Bölüm 2.2). Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 23 / 63 2.1.8 Saha Araştırmasının Organizasyonu ve Saha Takımı 2004 yılında Mayıs'tan Haziran'a kadar sürmüş olan beş arazi çalışması sırasında, uygun alanların örneği temsil gücü olanlarından numune alınmış, gözlemler, hem numune alınan hem alınmayan ve hem de örnekleme uygun olmayan alanlar için not edilmiştir. Her bir alan çalışması, 5-6 gün ve günde 12 saat olmak üzere yapılmıştır. Gözleme ve örnekleme gün doğumundan gün batımına kadar sürdürülmüştür. Takımlar hem yürümüş hem de araba kullanmıştır, bir yerden bir yere gitmek için araba kullanılmış, çalışma alanında ise yukarıdaki bölümde açıklandığı gibi yürüyerek dolaşılmıştır ve aynı zamanda yol üzerinde de bazı yerlerde durulmuş, sahaya daha yakından bakılmış, uzmanların ilgilerini çeken olgular doğrultusunda da arabadan inilmiş ve gözlemlerde bulunulmuştur. Saha araştırmasında karasal çalışma için izlenen güzergahlar şöyledir: 1: Çoruh Nehri Boyunca (özellikle Çoruhun yukarı havzasından başlayarak) Kılıçkaya bölgesini de kapsayan, Barhal kavuşumuna kadar. 2: Barhal nehri boyunca ve Çoruh bölümünde, baraj alanına kadar (ve su ile ilgili çalışmalar için Artvin baraj alanına kadar nehrin aşağı tarafına). 3: Oltu nehri boyunca (özellikle nehrin yukarı havzasından Çoruh nehri kavşağına kadar), ihsan havzasını kapsayacak biçimde. 4: Tortum nehri boyunca ( özellikle nehrin yukarı havzasından Oltu kavşağına kadar.) Su araştırmacıları da yukarıdaki güzergahları takip etmişlerdir. Kara ve su araştırmacıları, ilgili alanları ayrı olduğundan, farklı araçlarla seyahat etmiştir. Karasal flora ve fauna araştırmacıları da, farklı araçlarla seyahat etmiş ancak genellikle aynı güzergahta yol almıştır. İki karasal araştırma ekibi (flora ve fauna) bazen aynı/yakın bölgelerde beraber çalışmıştır (örneğin ulaşılabilir durumda olan yakın/örtüşen flora ve fauna örneklem alanlarında). Belirtilen bu dört ana güzergah boyunca hemen hemen tam gün karasal araştırmalar yapılmıştır, ancak bu her zaman yukarıda değinilen düzen (sıra) içinde gerçekleşmemiştir. Beklendiği gibi, uzun güzergahlarda (1, 2 ve 3. rotalar) ve ark.ne göre yol ağının daha elverişsiz olduğu güzergahlarda (1. rota) bir günden fazla zaman harcanmıştır. Böylece, örnekleme çalışmalarının her bir gününde, çalışma alanında 20-30 km, buna ek olarak Artvin’den (ya da Erzurum’dan) araziye kadar da 200 km yol kat edilmiştir. (Çalışma ekibi genellikle Yusufeli’nin sınırlı konaklama imkanlarının karşılayabileceğinden daha büyüktür.) Daha önce değinildiği üzere çalışma alanındaki yollar, çok virajlı ve dar köy yollarıdır ve çalışma alanında gözlem için müsaade edilen hız saate ortalama 30km’dir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 24 / 63 2004 yılı saha araştırması ve haritalama çalışmalarını yürüten ekip Tablo E.2.2’de gösterilmiştir. Ekibin uzmanlık alanları ve sorumlu oldukları sahalar da bu tabloda gösterilmiştir. Saha çalışmaları ve haritalama çalışmaları, üç ENCON yöneticisi tarafından düzenlenmiş, bunlar aynı zamanda saha araştırmasında da yer almıştır. (Biri doktora ve ikisi yüksek lisans derecesine sahiptir.) Bu uzmanlar, çevresel keşif konusunda önemli deneyime sahiptir, 1998 ve 2002’deki çalışmalara da katılmıştır ve bir hidroenerji projesinde yer almıştır. Gazi Üniversitesi Biyoloji bölümünde profesör olan iki uzman botanikçi saha araştırmasında görev almıştır. Her ikisi de “Türkiye Bitkilerinin Kırmızı Veri Kitabı”nın araştırmacı-yazarlarındandır (Ekim ve ark., 2000) ve Türkiye üzerine önemli deneyime sahiptir. Bahsedilen bilim adamlarından biri Gazi Üniversitesi Biyoloji Bölüm Başkanıdır ve Türkiye’de bulunan sayısız yeni türü (özellikle endemikler) ortaya çıkarmış ve yayınlamıştır. Aynı zamanda ENCON biyologları/çevre bilimcileri de saha araştırmasında yer almıştır (kısmen flora/bitki örtüsü). Karasal ekoloji, ornitoloji, su ekolojisi ve omurgasızlar konusunda uzman bir yardımcı ve beş baş biyolog çalışmayı ENCON’un uzmanları ile beraber yürütmüştür. Bu bilim adamlarından üçü Gazi Üniversitesi Biyoloji bölümünden ve üçü de Hacettepe Üniversitesi Biyoloji bölümüne mensuptur. Bu bilim adamlarından biri ise Gazi Üniversitesi’nde Rektör Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 25 / 63 Tablo E.2.2. 2004 Saha Ekibi İsim Alan ENCON İ. Haluk Çeribaşı, Ph.D. Hüseyin Tekin, M.Sc. Şelale Ataberk, M.Sc. Erdinç Durmuş, B.Sc. Çevre Mühendisliği Çevre Mühendisliği Çevre Mühendisliği biyoloji Göktuğ Evin, B.Sc. Hidroloji mühendisliği Burak Aksoy, B.Sc. Jeoloji mühendiliği Sosyolog Murat Öztürk, M.Sc. Sorumluluk Alan 1 Alan 2 Alan 3 Alan 4 Alan 5 (Mayıs) (Haz) (Tem) (Ağu) (Eyl) Genel koordinatör Arazi Çalışması koordinatörü Teknik koordinatör Bitki Örtüsü, yaşam alanları, ve flora, GIS uygulamaları Yer kullanımı, GIS uygulamaları, uzaktan algılama ve haritalama jeoloji ve arazi kullanımı Sosyo Ekonomik etkiler • GAZI ÜNİVERSİTESİ Prof. Metin Aktaş (Gazi Üniversitesi Rektör Yardımcısı) Prof. Hayri Duman (Biyoloji Bölümü Başkanı) Prof. Zeki Aytaç Assoc. Prof. Abdullah Hasbenli Üzeyir Çağlar, M.Sc. Biyoloji (Zooloji) karasal fauna ve yaşam alanları Biyoloji (Botanik) Bitki örtüsü yaşam alanları, ( “Red Data Book flora ve arazi of Turkish kullanımı Plants”) kitabının yazarlarından biri biyoloji (Botanik) Bitki örtüsü, yaşam alanları, ( “Red Data Book flora ve arazi of Turkish kullanımı Plants”) kitabının yazarlarından biri Biyoloji (Zooloji) Karasal fauna ve yaşam alanları Biyoloji (Zooloji) Karasal fauna ve yaşam alanları • HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Asst. Prof. Zafer Ayaş Prof. Füsun Erkakan Biyoloji (Ornitoloji) Hidrobiyoloji S. Cevher Özeren, Ph.D. Hidrobiyoloji • DİĞER Yerel balıkçı Doküman adı: Kuşlar ve yaşam alanları Su faunası – balık Su faunası – balık Balık örnekleme YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 26 / 63 2.1.9. Uydu Görüntülerinin İşlenmesi ve Harita Hazırlıkları Uydu görüntüleri Pansharper (60 cm,renkli, yüksek çözünürlükte) imajlardır. Bu görüntüler yüksek çözünürlüklü (60 cm) siyah-beyaz rasterleri (pankromatik) nispeten düşük çözünürlüklü (2.5-3 m) renkli multi-spektral görüntülerle birleştirir. Görüntüler Temmuz 2004’te Quickbird’le çekilmiştir (yaklaşık 340 km2 lik bir alanı kapsar). Görüntüler Digital Globe’dan satın alınmıştır. Uydu görüntüleri jeoreferanslanmış ve ortorektifiye edilmiş görüntüler olarak alınmıştır (aynı haritaya resmi topoğrafik haritaların projeksiyon ve koordinat sistemini oturtulmuştur). Mevcut topoğrafik haritalar, coğrafi uydu görüntüleri ile birlikte, harita taslaklarını hazırlamak için kullanılmıştır. Taslak haritalar arazi çalışmasında doğrulanmıştır ve böylece güncel haritalar biçimlenmiştir. Bölgesel ölçekteki ormancılık, toprak ve arazi kullanımı ve jeoloji haritaları da çalışma için önemli veritabanı bilgisi sağlamıştır. Vejetasyon-habitat-arazi kullanımı çerçevesinde üç değişik harita hazırlanmıştır. Bunlar: - Bitki örtüsü türleri/habitat türleri haritası, Fauna yaşam alanları ve habitat fonksiyonları haritası, ve Arazi kullanımı ve prototip haritalardır. Bitki örtüsü türleri/habitat türleri haritası Gözlemlenen bitki örtüsü türleri ve toplulukları, 2004 Temmuz arazi gezisi sırasında yerinde uydu görüntüsü-haritalar üzerinde işaretlenmiştir. Ağustos 2004'teki takip eden arazi gezilerinde, tanımlanan endemiklerin dağılımı taslak haritalar üzerine işaretlenmiştir. Daha sonra, taslak haritalar üzerindeki bitki örtüsü ve endemik tasvirler, güncel bitki örtüsü haritalarını oluşturmak üzere sayısal veri tabanına aktarılmıştır (sayısallaştırılmıştır). Fauna yaşam alanları ve habitat fonksiyonları haritası Fauna yaşam alanlarının haritalanması arazi kayıtlarına ve gözlemlere dayanır. GPS 2 koordinatları flora ve fauna çalışmaları sırasında kaydedilmiş, flora ve fauna çalışmaları flora ve bitki örtüsü ve türleri verileri ile eşlenmesini sağlamıştır. Daha sonra fauna örnekleri ve habitat türlerine dair gözlemleri birleştiren bir anahtarla beraber önemli habitat türlerini ve fauna örneklerini ve gözlem konumlarını gösteren haritalar flora ve fauna çalışmalarının veri ve gözlemlerinin birleştirilmesiyle hazırlanmıştır. Arazi kullanımı ve özellikleri haritası Vadi yatağındaki tarımsal alanlar, özellikle de ekimi sınırlayan sarp topoğrafyaasının çevirdiği alanlar, uydu görüntülerinde işaretlenerek sayısal ortama aktarılmıştır (sayısallaştırılmış). Eylül 2004’te arazi kullanımı türleri ve değişiklikleri kaydetmek için 2 Saha araştırmalarında kullanılan GPS alıcılarının tür ve modelleri: (i) Garmin GPS, (ii) Magellan Meridian Platinum GPS (D/C : S/N : 2703 / 17312), and (iii) Magellan Spor Trak GPS (D/C : S/N : 1404 / 29504). Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 27 / 63 ek bir arazi gezisi yürütülmüştür. Haziran 2004’teki arazi kullanımı Eylül’deki ile karşılaştırılmış, bundan çıkarılanların uyumu hakkında, önceki dönem (MayısHaziran) arazi gözlemleri ile renkli uydu fotoğraflarına bakılmıştır. Renklerle belirlenen arazi kullanımının, bölgede gözlemlenmiş olan ürün rotasyonuna göre Eylül 2004’te gözlemlenen güncel arazi kullanımı ile her zaman eşleşmediği saptanmıştır. Bu nedenle ürün rotasyonu örnekleri gözlemle olduğu kadar köylülerle iletişim yolu ile de çalışılmıştır. Ek olarak, özel öneme haiz camiler, okullar, vb. gibi kamusal altyapı tanımlanmış ve Eylül 2004 gezisinde haritalara yerleştirilmiştir. Mümkün olduğunca köy muhtarı ve köylülerle iletişim kurularak, bu binaların güncel kullanımı ve yapıları araştırılmıştır. 2.2. Fauna ve Bitki Örtüsü ile Arazi Kullanımı Çalışmalarının Metodolojisi 1990’larda bir çok yerli ve yabancı araştırmacının Karadeniz Bölgesi'ni çalışmış ve bulgularını yayınlamış olmasından dolayı, bu bölgenin flora özellikleri daha iyi bilinmektedir. Yine de bu çalışmaların bazıları kısa dönemli ve araştırmacıların kendi ilgileri doğrultusunda, flora türlerinden bir takım örnekler toplanmasını kapsar. Yusufeli flora ekibinin uzman biyologları da (bu çalışmanın araştırmacıları) temel olarak akademik sebeplerle bölgede, bu biçimde kısa dönemli çalışmalar yürütmüştür ve (Yusufeli flora çalışmalarından bağımsız olarak) yakın dönemde Yusufeli flora çalışmalarının uzman biyologlarından birinin yönettiği çalışmalarda, aynı zamanda Yusufeli çalışma alanında 2004 arazi çalışmasında da toplanan, yeni bir flora türü bulunmuştur. Yusufeli projesinin ve çalışma alanlarının yer aldığı, Çoruh Nehri Havzası'nın iklimi, karasal iklim ve Karadeniz ikliminden etkilenmektedir. Karadeniz'in coğrafi koşulları, kıyıya paralel uzanan dik dağlar sebebi ile, hava sıcaklığını etkilediği gibi kar ve yağmur oranlarını da belirgin biçimde etkilemektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi'nin kıyı kesimi yıllık 1,000 mm ile tüm Türkiye’nin en yağışlı bölgesi iken iç kısımlar buna oranla daha az yağış almaktadır. Yusufeli Proje alanı Karadeniz'in iç kesiminde yer almaktadır. Çoruh Nehri'nin derin vadisi, mikroklimatik şartlar yaratsa da, Çoruh Havzası'nda hava, onu çevreleyen bölgelere göre daha ılımandır. Temel olarak Avrupa-Sibirya flora alanında olan proje bölgesinin de dahil olduğu Çoruh Havzası bölgesinde, mikroklimatik koşullar nedeni ile İran-Turan ve Akdeniz bölgesine özgü florasal elementler de görülmektedir. Çalışma alanındaki daha önceki deneyimlere ve bölge hakkındaki genel bilgilere dayanılarak, 2004 flora ve bitki örtüsü çalışması, çalışma alanında bitki örtüsünün en iyi gözlemlenebildiği, Mayıs-Ağustos dönemlerinde yürütülmüştür. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 28 / 63 2.2.1. Araştırma Kararlaştırılması Bölümlemelerinin ve Flora Örnekleme Konumlarının Yukarıda Bölüm 2.1’de detaylı olarak anlatıldığı gibi, coğrafi kapsam ve çalışma alanı bir takım arazi gözlemleri ve önceki çalışmalardan edilen deneyim çerçevesinde belirlenmiştir. Flora örnekleme alanlarının tespiti için, erişilebilirlik ve homojenlik başlıca iki faktördür. Bu sebeple, örnekleme alanları, rastgele değil, çalışma alanı içinde, bitki örtüsü türlerini en iyi temsil edecek şekilde bilinçli olarak seçilmiştir. Bitki örtüsü türleri, 2002 yılında yapılan çalışmalar temelinde, değişik topoğrafik özelliklere göre gözlemlenen bitki toplulukları arasında, sarih hatlar oluşturacak biçimde, önceden gruplanmıştır. • • • Vadi yatağı Vadi eteği Vadi sırtları ve tepeler 2.2.2. Araştırma ve Örnekleme Metodları Arazi gözlemlerinde, bitki örtüsü/habitat türleri Braun-Blanquet yaklaşımı temelinde saptanmıştır. Birincil amaç, her örnekleme alanı için bütün bir tür listesi hazırlamaktır. Bitki örtüsü bilinenler bazında yeniden bölünmüştür. Bitki örtüsü türleri için örnekleme yapılacak yerler, bitki örtüsünün homojen olduğu alanların merkez bölgelerinden seçilmiştir. Her örnekleme yeri için, örnekleme plotu, topluluktaki bütün türleri içine alacak şekilde geniş tutulmuştur. Örneklenen alanı genişletebilmek için sayısız örnekleme tekrar tekrar benzer alanlardan toplanmıştır. Braun-Blanquet yöntemi çalışma alanındaki türlerin bir birbirlerine göre zenginliklerini ya da çokluklarını belirlemek için kullanılmıştır. Zenginlik ve kapsam ölçütleri bu çalışmada Braun-Blanquet yöntemine göre kullanılmıştır, şöyle ki: Ölçek Tanım 5 Türler yeterince zengindirler ve alanın % 75100’ünü kaplamaktadır. 4 Türler yeterince zengindirler ve alanın %50-75’ini kaplamaktadır 3 Türler yeterince zengindirler ve alanın %25-50’sini kaplamaktadır 2 Türler yeterince zengindirler ve alanın %5-25’ini kaplamaktadır. 1 Türler yeterince zengindirler, kaplanan alan dardır. + Türler yeterince zengin değildirler ve kaplanan alan dardır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 29 / 63 GPS alıcıları, örnekleme sırasında koordinatları kaydetmek ve yüksekliği belirlemek için kullanılmıştır. Bölüm 2.1’de detaylı alarak anlatıldığı gibi, örnekleme için bütün araçlar kullanılmış ve erişilemeyen alanlardaki bitki örtüsü dürbün yardımı ile gözlemlenmiştir. Sayısal fotoğraf makineleri bitki örtüsünün genel karakteristikleri ve endemiklerin fotoğraflanması için kullanılmıştır. Örnekler, ileride incelenmek üzere, laboratuvarda preslenmiş ve kurutulmuştur. 2.2.3. Türlerin Teşhisi Flora envanteri için seçilen çalışma alanı arazi ekibi tarafından alandan toplanan örneklere ve önceden bilinen, bu yüzden de örnek toplanmayan türler için ise gözlem kayıtları baz alınarak ilan edilmiştir. Toplanan örnekler, daha sonraki incelemeler için preslenmiş ve kurutulmuştur ve daha sonra ise örnekler “Flora of Turkey and the East Aegean Islands” (Davis, 1965-1988) kitabına göre laboratuarda tanımlanmıştır. Tanımlanan flora türleri listesi Brackens’a göre verilmiştir (Pteridophyta), açık tohumlu bitkiler (Gymnospermae) ve kapalı tohumlu bitkiler (Angiospermae). Çalışma alanının flora keşfi ailelerin alfabetik sıralamasına göre organize edilmiştir ve daha sonra türler, İngilizce ve Türkçe isimlerinin ortak olması, (eğer varsa) bitki coğrafyası bölgelerine göre, yükseklik dağılımlarına göre, endemikliğe göre (Türkiye için) ve korunma/tehlike altında olma durumlarına göre ayrıştırılmıştır. Korunma ya da tehlike altında olma durumları hem Türkiye hem de uluslararası alan için belirlenmiştir. Türlerin endemikliği, bir geniş bölge için (Türkiye’de ya da Doğu Anadolu'da), bir de dar bölge için ayrıştırılmıştır (çalışma alanı ve civarı için endemik [Yusufeli ve civarı, Çoruh Nehri Vadisi, Artvin İli, ve Erzurum ili çevresi]). Türkiye’nin phytogeographic bölgelerinin yaklaşık sınırları altta Şekil E.2.10'da gösterilmiştir. Bitki örtüsü/habitat türleri, tanımlanan türler, gözlemlenen türler ve bunların izafi zenginlikleri de flora envanterinde gösterilmiştir. Bitki örtüsü/habitat türleri, arazide yapılan gözlemlerin Braun-Blanquet yaklaşımıyla değerlendirmesi ile tanımlanmıştır. Tanımlanan fauna türlerinin izafi zenginliklerinin saptanması da arazi gözlemleri ve Braun-Blanquet metodunun kullanılması ile yapılmıştır. 2.2.4. Korunma / Tehlike Altında olma Küresel olarak tehlike altında olan flora (ve fauna) türleri, en son güncellenen kriterlere ve IUCN (International Union for the Conservation of Nature ve Natural Resources) 2003, CITES (Convention on International Trade in Endangered Types of Wild Fauna ve Flora) 2004, ve BERN Convention (Convention on the Conservation of Wildlife ve Natural Habitats) 2002 listelerine göre belirlenmiştir. Ek olarak, endemik flora türleri için önemli olan ulusal durum “Red Data Book of Turkish Plants” (Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı – TBKK) (Ekim ve ark., 2000), kitabına göre belirlenmiştir, bu IUCN 1994 yılı kategorilerine dayanmaktadır (ver 2.3). Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 30 / 63 1994 yılı için IUCN kategorileri şu şekildedir (ver 2.3): CR: yüksek tehlike altında, EN: tehlike altında, VU: hassas, LR(cd): Düşük risk-korumaya bağımlı, LR(nt): Düşük risk-tehdide yakın, LR(lc): Düşük risk-en az ilgi, DD: Yetersiz veri, NE: Değerlendirme dışı. EUR.-SIB. (EUX.): Avrupa-Sibirya Bölgesi (Öksin alt bölgesi); Col.: Öksin alt bölgesi Kolşik sektörü MED.: Akdeniz Bölgesi (doğu Akdeniz bölümü); W.A.: batı Anadolu bölgesi; T.: Toros bölgesi; A.: Amanos bölgesi. IR.-TUR.: İran-Turan Bölgesi; C.A.: İç Anadolu; E.A.: Doğu Anadolu (Mes.: Mezopotamya). X.: Muhtemelen Avro-Sibirya bölgesinin Avrupa/Balkan alt bölgesi. - - - -> Avrupa-Sibirya penetrasyonu. – – – –> Akdeniz penetrasyonu. Şekil E.2.10. Türkiye'nin Bitki Dağılım Bölgeleri [Davis P.H, Harper P.C. ve Hege, I.C. (eds.), 1971. Plant Life of South-West Asia. The Botanical Society of Edinburgh.]. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 31 / 63 2.2.5. Bitki Örtüsü / Habitat Sınıflaması Bitki örtüsü sınıflandırması gözleme dayanmaktadır. Bunun iki ana nedeni vardır: 1) Türkiye’de bir ulusal bitki örtüsü sınıflandırma sistemi olmayışı ve 2) AB Habitatlar Direktifi Ek 1 kategorilerinin, Yusufeli bitki örtüsü haritalama çalışmalarına uygulanmaya çalışılmış olması ve bu sınıflandırmanın, çalışmanın amacı için çok sınırlı olduğuna karar verilmesidir. Çalışma alanındaki bitki örtüsü/habitat, şu başlıca türler altında sınıflandırılmıştır. 1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ 2- KURAKÇIL ÇALILAR 3- KAYALIK ALANLAR 4- STEP 5- ORMANLIK ALANLAR 6- TARIM ALANLARI 7- ÇIPLAK KAYALAR Kurakçıl çalılar, araştırma bölgesinde yaygın olarak bulunan Paliurus spina-christi (karaçalı) topluluklarını kapsar. Araştırma alanında gözlemlenen kimi kayalık bölgelerde her hangi bir bitki örtüsü bulunmamaktadır, örneğin bu kayalar tamamen çıplaktır. Bu nedenle kayalık bölgeler kayalık bölge bitki örtüsü (yukarıda no:3) ve çıplak kayalar (yukarıda no:7) olmak üzere iki kategoriye ayrılmıştır. Stepler sadece İşhan yakınlarında gözlemlenmiştir. Ormanlık bölgeler çoğunlukla baraj gölü alanından daha yukarıda (700 m'nin üstü) bulunmaktadır. 2.2.6. Arazi Kullanımı Sınıflandırması (Gözleme Dayalı) Arazi kullanımı sınıflandırması da gözleme dayanmaktadır. Yağmurla beslenen tarlalarda yetiştirilen temel ürünler buğday ve arpadır. Sulanan tarlalar çoğunlukla nehir yakınlarında bulunmaktadır. Mısır ve pirinç yaygın biçimde yetiştirilmektedir. Araştırma sahasında en yaygın olarak bulunan sebzeler domates, salatalık, bezelye, yeşil biber ve kabaktır. Meyve bahçelerinde elma, armut, üzüm, kayısı, incir, dut ve kiraz ağaçları bulunmaktadır. Bu ağaçlar araştırma sahasının bütününü temsil etmektedir ancak yerellikler itibariyle gözlemlenen kimi ufak değişiklikler vardır. Kılıçkaya civarında elma baskınken Barhal ve Tekkale civarında üzüm ve Oltu-Tortum bölgesinde de kayısı baskındır. 2.3. Fauna ve Habitat Çalışmalarının Metodolojisi 2.3.1. Memeliler Saha araştırmaları sırasında fauna unsurlarının doğrudan gözlemine ek olarak yuva alanları, ayak izleri, fauna unsurlarının dışkıları, beslenme alışkanlıklarının işaretleri (yiyecek artıkları, yarı yenmiş meyveler, vs.) gibi diğer sınıflandırma araçları da değerlendirmeye dahil edilmiştir. Küçük omurgalıların tanımlanması için ağlar ve tuzaklar kullanılmıştır. Sahadaki daha büyük türlerin tanımlanması için optik araçlar (dürbünler) kullanılmıştır. Küçük memelilerin yaşayan ve ölü numunelerini elde etmek Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 32 / 63 için uygun alanlara tuzaklar kurulmuştur. Yakalanan memeliler sabahın erken saatlerinde toplanmış ve veri kaydedilmiştir. 2.3.2. Kuşlar Kuşları tespit etmek ve kaydetmek için kuş gözlemleri (kuşun doğrudan gözlenmesi, dinleme, sayım) uygun yerlerde yapılmıştır. Her bir yerdeki gözlemler 30 dakika sürmüştür. Buna ek olarak yürüyüşler ve arabayla yapılan seyahatler esnasında da sayımlar ve gözlemler yapılmıştır. Gözlemlenen yaşam alanları kadar habitat kullanımı da (beslenme, yuvalama, gezinti için) kayıt altına alınmıştır. Gözlemler güneşin doğuşundan batışına kadar sürmüştür. Gece kuşları için her ay güneşin batmasından sonra en az bir gece alan araştırması gerçekleştirilmiştir. Yavrulayan kuşlar için yuvalar, gençler ve yavrular doğrudan gözlenmiş ve kaydedilmiştir. Yiyecek taşıyan, yuvaları için malzeme taşıyan ve çiftleşme sesleri çıkaran kuşlar da gözlenerek yavrulama davranışı olarak kaydedilmiştir. Özellikle bölgeyi göçleri sırasında kısa süreliğine ziyaret eden kuşları olduğu kadar yerel kuşları ve bölgede daha uzun süre geçiren kuşları gözlemek amacıyla saha araştırmaları yazın son dönemleri ile sonbaharda (Eylül) yapılmıştır. Haritalar ve GPS alıcıları dışında kuşları gözlemek ve tanımlamak için şu araçlar kullanılmıştır: a. b. c. d. e. Teleskop (Nikon 20-60 x 80) Dürbün (Pentax 16x24 ve Nikon 12x50) Sayısal kamera ve teleskop adaptörleri Sayaç Saha tanımlama rehberleri 2.3.3. Herpetofauna (Sürüngenler ve İkiyaşamlılar) Alan araştırmaları sırasında pek çok sürüngen türü elle yakalanmış ancak suda yaşayan türler bir kepçe aracılığıyla tutulmuştur. İkiyaşamlılar da kepçe yoluyla toplanmıştır. Sürüngen örnekleri taşların ve kayaların altından toplanmış ve ikiyaşamlılar için yürütülen çalışmalar da yine taşların altından toplama yoluyla ve nehir yatağına yakın yerlerde gerçekleştirilmiştir. Türlerin tanımlanabildiği durumlarda örnek toplanmamış ve sadece gözlem yoluyla kayıt altına alınmış, aksi durumda ise örnekler gün sonuna kadar saklanmış ve akşam eterli pamuğun bulunduğu kavanozlarda öldürülmüştür. Örnekler etiketlenerek incelenmek üzere laboratuara götürülmüştür. 2.3.4. Balık Balıkçılık için 13 örnekleme istasyonunda iki yöntem kullanılmıştır. Yöntemlerin seçiminde mevsimler ve derinlik ve berraklık gibi habitat koşulları, bitki örtüsü varlığı ve akış hızı değerlendirilmiştir. Nehrin derin ve akış hızının yüksek olduğu durumlarda balıklar Honda jeneratör (7.5 m yarıçaplı ve 5mm stretch mesh) ve jeneratöre bağlı 50 m uzunluğunda anot ve katot kutuplu bakır uçlu elektroşok (220 V ve 500 W) yardımıyla yakalanmıştır. Yakalanan balıklar laboratuara götürülene kadar yüzde 4 formaldehit içinde tutulmuştur. Daha sonra balıklar 24 saat boyunca % 60-70 oranındaki alkol içinde tutulmuş ve incelemeden önce suyla yıkanmıştır. Balık türlerinin tanımlanması Prof.Dr. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 33 / 63 Füsun Erk'akan tarafından yapılmıştır. Örneklerin ağırlıkları Schimadzu modeli 1 gr hassasiyetinde 6000 gr kapasiteli bir teraziyle ölçülmüştür. Toplam uzunluk ve çatal uzunluğu milimetrik cetvellerle cm olarak ölçülmüştür. Balıkların yakalandığı yaşam alanlarının genel koşulları [su tabanının yapısı, minimum ve maksimum derinlik, akış hızı, sıcaklık, elektrik iletkenliği (EC 25ºC), tuzluluk, pH ve suyun bulanıklığı gibi değişkenler] gözlemlenmiş ve kaydedilmiştir. Sıcaklık, elektrik iletkenliği (EC 25ºC), tuzluluk, pH ve suyun bulanıklığı çalışma sırasında ölçülmüştür. Su sıcaklığı, tuzluluk ve elektrik iletkenliği ± 10 µS/cm hassasiyetinde YSI 33 model SCTmeter ile ve pH da Orion 230 A model pH metre ile ölçülmüştür. 2.3.5. Omurgasızlar Omurgasızlar büyük kısmı ağ kullanılarak, bazıları da elle toplanır. Kolayca zarar görebilecek olan kanatlı örnekler içinde etil asetat olan kavanozlara yerleştirilir, diğerleri ise içinde %70 oranında etil alkol olan kavanozlara konulur. Sahada tanımlanamayan örnekler daha fazla araştırma için laboratuvara götürülür. 2.3.6. Ulusal ve Uluslararası Türler Tanımlanan fauna türlerinin evrensel tehlike durumları IUCN (Uluslararası Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Derneği) 2003’ün, CITES (Vahşi Fauna ve Flora’nın Tehlike Altındaki Türlerinin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi) 2004’ün ve BERN Sözleşmesi (Yaban Hayatı ve Doğal Habitatları Koruma Sözleşmesi) 2002’nin en son güncellenmiş kriter ve listelerine göre belirlenmiştir. IUCN’nin Kırmızı liste Kategorileri ve Kriterleri son yıllarda kapsamlı olarak gözden geçirilmiş ve düzeltilen Kategoriler ve Kriterler (versiyon 3.1) 2001 yılında yayımlanmıştır. IUCN’nin Kırmızı Listesindeki tüm yeni değerlendirmeler ve yeniden değerlendirmeler bu sistemi kullanır fakat yeniden değerlendirmeler henüz tamamlanamamıştır. Ek C ve D’deki fauna tablolarındaki kategoriler IUCN’nin 1994 yılı (ver 2.3) kategorileridir. Karşılaştırma için hem 1994 yılı (ver 2.3) hem de 2001 yılı (ver 3.1) kategorileri aşağıda verilmiştir: Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 34 / 63 IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriterleri, 1994 (ver. 2.3) Kriterleri, 2001 (ver. 3.1) EX: Extinct (Nesli tükenmiş) EX: Extinct (Nesli tükenmiş) EW: Extinct in the wild (Doğal ortamında EW: Extinct in the wild (Doğal ortamında nesli tükenmiş) nesli tükenmiş) CR: Critically endangered (Kritik CR: Critically endangered (Kritik düzeyde tehlikede) düzeyde tehlikede) EN: Endangered (Tehlikede) EN: Endangered (Tehlikede) VU: Vulnerable (Zarar görebilir) VU: Vulnerable (Zarar görebilir) LR: Lower risk (Az riskli) cd: concervation dependent (korumaya bağlı) NT: Near threatened (tehlikeye yakın) nt: near threatened (tehlikeye yakın) LC: Least concern (düşük risk) lc: least concern (düşük risk) DD: Data deficient (Veri eksik) DD: Data deficient (Veri eksik) NE: Not evaluated (Değerlendirilmemiş) NE: Not evaluated (Değerlendirilmemiş) Türkiye’de henüz fauna için ulusal kırmızı veri kitabı yoktur. Türkiye’deki fauna durumunu derleyen en güncel çalışma Ali Demirsoy’a (2002) aittir. Bu çalışmadaki tehlike kategorileri: E : Tehlikede (Endangered); Ex : Nesli tükenmiş (Extinct); I : Bilinmiyor (In determinate); K : Yetersiz bilinenler (Insufficient known); nt : Yaygın bol olan, tehlikede olmayan (Widespread, abundant); O : Tehlike dışı (Out of danger); R : Nadir (Rare); V : Tehdit altında, zarar görebilir (Vulnerable). Tanımlanan karasal faunanın ulusal koruma statüleri Çevre ve Orman Bakanlığı’na bağlı olan Merkez Av Komisyonu (MAK) (2004-2005) tarafından hazırlanan listelere göre verilmiştir. Bunlar: • • • Ek 1: Avlanması yasak olup Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altında olan vahşi türler; Ek 2: Belirlenen yılın av sezonunda (yıllık güncellenen) avlanması yasak olup MAK tarafından koruma altında olan av hayvanları; ve Ek 3: Avlanması önceden belirlenen dönemlerde MAK tarafından serbest bırakılan av hayvanları. MAK’nun diğer ekleri avlanmanın yasaklandığı yerleri listeler. Çoruh Nehri Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı da bunlardan biridir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 35 / 63 Çalışma alanında tespit edilen balıklar için konulan balıkçılık kısıtlamaları Amatör Balıkçılık Genelgesi’ne (2004-2006) göre konulmuştur. Bu genelge belirlenen bir dönem boyunca (Artvin İli için 15 Nisan – 15 Temmuz) bir kişinin bir günde tutmasına izin verilen balık sayısını (belirli büyüklükte) belirler ve aynı zamanda balık tutmanın yasaklandığı bölgeleri belirtir. Barhal Nehri ile birleşen akarsular bunlar arasındadır. 3. SONUÇLAR 3.1. Flora ve Bitki Örtüsü Flora Saha çalışmalarının sonucu olarak, sahadan toplanan örneklerden ve saha grubu tarafından görülen ve toplanmayan türlerin gözlem kayıtlarına göre 88 familyaya ait 509 bitki türü tespit edilmiştir. Flora listesinin tamamı Ek B’deki Tablo B1’de verilmiştir. Bu 509 tür arasında 56 tanesi Türkiye için endemiktir (Tablo E.3.1). Bu veriye göre çalışma alanının endemiklik oranı yaklaşık %10’dur ve bu oran Türkiye’nin genel endemiklik oranından düşüktür (%30). Tablo E.3.1. Endemik (Türkiye için) ve/veya Türkiye Kırmızı Veri Kitabı, IUCN, Bern, CITES listelerine göre Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türleri TKVK 1 CR EN Endemik 4 6 5 9 6 3 25 Olmayan 1 – – – – – FLORA Endemik VU LR(cd) LR(nt) LR(lc) DD BERN 2 CITES 3 Ek1 Ek2 Ek3 TOPLAM NE toplam Ek1 2 – 56 – – – – 56 – – 1 1 – 2 – 3 1 TKVK (Türk Bitkilerinin Kırmızı Veri Kitabı) 1994 yılı (ver. 2.3) IUCN kategorilerine dayanmaktadır. Bunlar; CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli - düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. Çalışma alanında tespit edilen hiçbir flora türü IUCN Kırmızı Listesinde değildir. 2 BERN (Bern Sözleşmesi [Avrupa Yaban Hayatı ve Doğal Habitatları Koruma Sözleşmesi]). Ek1 : Dikkatli korunan flora türleri. 3 CITES (Vahşi Fauna ve Flora’nın Tehlike Altındaki Türlerinin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi). Ek1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek2 : Nesli tükenme tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken türler, Ek3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır. 4 Endemik: Türkiye için endemik. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 36 / 63 Çalışma alanında tespit edilen flora türlerinin Türkiye’deki dağılımı (ör. endemik [Türkiye için] ve/veya Türkiye Kırmızı Veri Kitabı, IUCN, Bern, CITES listelerine göre) Tablo B2’de (Ek B) verilmiştir. Çalışma alanında tespit edilen endemiklerin çoğu geniş alana yayılmıştır (Türkiye ya da Doğu Anadolu), bununla birlikte bazıları da çalışma alanı ve geniş çevresi (Yusufeli ve çevresi, Çoruh Nehri Vadisi, Artvin İli ve komşusu Erzurum İli) için endemik olan bölgesel endemiklerdir ve bunlar daha sınırlı dağılıma sahiptir. Bölge için endemik olan türler (bölge yukarıdaki gibi tanımlanmıştır: Artvin – Erzurum illeri) şunlardır: Clypeola raddeana, Alyssum arvinense, Acer divergens var. divergens, Seseli andronakii, Morina persica var. decussatifolia, Anthemis calcarea, Centaurea pecho, Centaurea straminicephala, Centaurea hedgei, Paracaryum artvinense, Paracaryum montbretii, Verbascum gracilescens, Veronica oltensis, Micromeria elliptica ve Allium sosnowskyanum. Daha sınırlı dağılıma sahip olan endemikler (ör. Çalışma alanı ve yakın çevresi için endemik) ise; Campanula troegerae, Lathyrus woronowii, Sempervivum staintonii, Stachys sosnowskyi ve Centaurea leptophylla. 2004 yılı saha çalışmalarının iki önemli keşfi –Yusufeli çalışma alanında- yeni tanımlanan Ferula mervinii (nom.nud.) adlı flora türü ve Türkiye için yeni bir kayıt olan Reseda globosa türüdür. Reseda globosa Yusufeli-Oltu yolunun Sakartepe civarında 750 – 800 m rakımda ve rezervuar su seviyesinin üzerinde bulunmuştur. Yeni tanımlanan Ferula mervinii (nom.nud.) türü çalışma alanının birkaç yerinde (Çoruh ana kolunu kesen güzergah 1 boyunca ve Barhal’ı kesen güzergah 2 boyunca) ve aynı zamanda çalışma alanı dışında olan Tortum Gölü civarında bulunmuştur. Bu türün çalışma alanındaki nüfusu 710 m rakımdan aşağıda bulunmak ve bu sebeple Yusufeli Rezervuarı için su tutulması ile yok olacak olmakla birlikte yaklaşık 1000 m rakımda Öğdem yolu üzerindeki ve çalışma alanı dışındaki Tortum Gölü civarındaki popülasyonların yanı sıra çalışma alanı içinde 710 m rakımdan yukarıda başka popülasyonlar da vardır. Bu çalışma sırasında Clypeola raddeana, Alyssum artvinense, Acer divergens var. divergens, Seseli andronakii, Morina persica var. decussatifolia, Anthemis calcarea, Centaurea pecho, Centaurea straminicephala, Centaurea hedgei, Paracaryum artvinense, Paracaryum montbretii, Verbascum gracilescens, Veronica oltensis, Micromeria elliptica ve Allium sosnowskyanum gibi Türkiye’nin Florasına göre bir veya iki yerde görülen türler farklı yerlerde bir daha bulunmuştur ve böylece bu türlerin yetiştiği yeni yerler tespit edilmiştir. Örnek olarak Türkiye Florasında sadece bir kayıdı olan Seseli andronakii türü sahada yaygın olarak ve oldukça iyi popülasyonlarda bulunmuştur. Daha önceden sadece Tortum Gölü civarında bulunduğu bilinen Centaurea straminicephala ve Verbascum gracilescens türleri Oltu Nehri boyunca 600 – 1000 m rakımları arasında yaygın olarak gözlemlenmiştir. Buna ek olarak; 1912 yılında Oltu Nehri çevreside bulunan, 1951 yılında Sosnowsky (Davis, 1965-1988) tarafından yayımlanan ve yetersiz bilgi sebebiyle Türk Bitkileri Kırmızı Veri Kitabı’nda (TKVK) veri eksik (DD) olarak sınıflandırılan Stachys sosnowskyi türü Yusufeli – Oltu yolunun Ayvalı civarında yaklaşık 770 m rakımda yeniden bulunmuştur. Bunlardan başka; önceden sadece Yusufeli Rezervuarı’nın kurulacağı yerde olduğu bilinen Centaurea leptophylla ve Lathyrus woronowii türleri yaklaşık 800 ila 1000 m rakım arasında birçok yeni yerde bulunmuştur ve böylece bu türlerin havzada benzer habitatlarda bulunduğu ve bu sebeple literatürde belirtildiğinden daha yaygın olduğu saptanmıştır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 37 / 63 Çalışma alanında tespit edilen tüm endemik türler Türk Bitkileri Kırmızı Veri Kitabı’nda (TKVK) sıralanmıştır (Ekim ve ark., 2000): • Stachys sosnowskyi ve Paracaryum montbretii adlı iki tür DD (Veri eksik) kategorisindedir, • Centaurea straminicephala, Centaurea leptophylla, Lathyrus woronowii, Ferula mervinii (nom.nud.), Anthemis calcarea var. calcarea ve Anthemis calcarea var. discoidea adlı altı tür CR (Kritik düzeyde tehlikede) kategorisindedir, • Clypeola raddeana, Morina persica var. decussatifolia, Campanula troegerae, Verbascum gracilescens ve Asperula virgata adlı beş tür EN (Tehlikede) kategorisindedir, • Centaurea hedgei, Linaria genistifolia subsp. artvinensis, Iris taochia, Acer divergens, Sempervivum staintonii, Seseli andronakii, Bupleurum brachiatum, Bupleurum schistosumi ve Centaurea pecho adlı dokuz tür VU (Zarar görebilir) kategorisindedir, • Alyssum artvinense, Chesneya elegans, Tripleurospermum fissurale, Paracaryum artvinense, Veronica oltensis ve Salvia huberi adlı altı tür LR(cd) (Az riskli - korumaya bağlı) kategorisindedir, • Isatis erzurumica, Verbascum natolicum ve Ballota rotundifolia adlı üç tür LR(nt) (Az riskli - tehlikeye yakın) kategorisindedir ve • 25 tür LR(lc) (Az riskli - düşük risk) kategorisinde olmak üzere toplam 56 türdür. Bunlara ek olarak endemik olmayan fakat dar alana yayılmış olan Reseda globosa türü TKVK’da Kritik düzeyde tehlikede (CR) olarak sınıflandırılmıştır (Ekim ve ark., 2000). Çalışma alanında tespit edilen hiçbir flora türü, endemik veya değil, IUCN’nin Kırmızı Listesindedir. Endemik olmayan bir tür (Orchis punctulata) Bern Sözleşmesi’nin Ek1’ine dahildir. Bu tür aynı zamanda endemik olmayan Anacamptis pyramidalis ile birlikte CITES’in Ek 2’sine dahildir. Her iki tür de Türkiye’de oldukça yaygındır. Yusufeli çalışma alanı içinde bulunan en çok dikkat edilen flora türleri, ör. Bern ve CITES’te listelenenlerin yanı sıra TKVK’da CR, EN, VU ve DD olarak sınıflandırılan türler, EK E1’deki bitki örtüsü haritalarında gösterilmiştir. Bu önemli türlerin gözlemlendiği yerler daire içine alınmış ve tür referans numaraları ile işaretlenmiştir (harita klavuzunda verilmiştir). Şunu da belirtmek gerekir ki sadece bu daire içine alınan yerler bu türlerin bulunduğu ya da gözlemlendiği yerler değildir, bu yerler bu önemli türlerin topluluk olarak gözlemlendiği yerlerdir. Çalışma alanına baştanbaşa yayıldıkları (Kılıçkaya civarı hariç) için Acer divergens var. divergens ve Seseli andronakii adlı iki tür haritalarda hiçbir kapalı çokgen içinde gösterilmemiştir. Buna ek olarak, yüksek dikkat kategorisindeki endemikler ile beraber bulunduklarından LR kategorisindeki diğer birkaç endemik tür de haritada gösterilmiştir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 38 / 63 Bitki Örtüsü Bölüm 2’de belirtildiği gibi, saha gözlemlerine göre çalışma alanı içindeki bitki örtüsü toplulukları beş ana tip olarak sınıflandırılmıştır ve tarım alanları ve hiçbir şeyin yetişmediği çıplak kayalıklar sırası ile altıncı ve yedinci kategorileri oluşturmaktadır: 1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ 2- KURAKÇIL ÇALILAR 3- KAYALIK ALANLAR 4- STEP 5- ORMANLIK ALANLAR 6- TARIM ALANLARI 7- ÇIPLAK KAYALAR Çalışma alanı genellikle kayalık alanlardan ve taş yığınlarından (gevşek kaya ve çakıllı dik eğimler) oluşmaktadır ve bu nedenle bitki örtüsü tipinde oldukça düşük farklılığa sahiptir. Bununla birlikte aşağıdaki gibi 5 habitat kategorisine ait 13 bitki örtüsü topluluğu tespit edilmiştir: 1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ YATAĞI 1.1 : Alnus glutinosa-Salix wilhelmsiana toplulukları Kızılağaç-söğüt toplulukları 1.2 : Tamarix smyrnensis-Ficus carica toplulukları Ilgın-incir toplulukları 1.3 : Salix wilhelmsiana-Tamarix smyrensis toplulukları Söğüt-ılgın toplulukları 2- KURAKÇIL ÇALILAR 2.1 : Paliurus spina-christi-Acer divergens-Juniperus oxycedrus toplulukları Karaçalı-akçaağaç-ardıç toplulukları 2.2 : Paliurus spina-christi-Artemisia sp.-Cotinus coggyria toplulukları Karaçalı-pelinotu-perukağacı toplulukları 3- KAYALIK ALANLAR 3.1: Micromeria elliptica-Stachys viscosa toplulukları Topukçayı-otçayı toplulukları 3.2: Centaurea simplicicaulis-Micromeria elliptica toplulukları Peygamberçiçeği-topukçayı toplulukları 3.3: Campanula troegerae-Centaurea pecho toplulukları Çançiçeği-peygamberçiçeği toplulukları 4- BOZKIR 4.1 : Astragalus microcephalus-Centaurea straminicephala toplulukları Geven-peygamberçiçeği toplulukları Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 39 / 63 5- ORMAN ALANLARI 5.1 : Juniperus excelsa-Juniperus oxycedrus-Ostrya carpinifolia toplulukları Bozardıç-ardıç-kayacık toplulukları 5.2 : Quercus petraea-Juniperus oxycedrus toplulukları Meşe-ardıç toplulukları 5.3 : Juniperus excelsa-Ostrya carpinifolia toplulukları Bozardıç-kayacık toplulukları 5.4 : Pinus sylvestris-Ostrya carpinifolia toplulukları Sarıçam-kayacık toplulukları Bu bitki örtüsü topluluklarının çalışma alanı içindeki yerlerini gösteren detaylı haritalar EK E1’de sunulmuştur. (Şekil E.2.4 küçük ölçekli ve az detaylı bir versiyondur ve sadece ana bitki örtüsü tiplerini gösterir [orman, kurakçıl bitki çalıları, vs.]). Bu bitki örtüsü / habitat tiplerinin rakıma göre dağılımı (710 m olan rezervuar su seviyesi aşağısı ve yukarısı) Şekil E.3.1 ve E.3.2’de ve Tablo E.3.2’de sunulmuştur. Bu şekiller ve tablodan da görülebileceği gibi kurakçıl bitki çalıları ve kayalık alanlar birlikte rezervuar alanının (<710 m rakım) yaklaşık %60’ını ve çalışma alanının (1000 m rakıma kadar) yaklaşık %70’ini kaplamaktadır. Tarım alanları çoğunlukla rezervuar su seviyesinin altında (yaklaşık %20’si 710 m rakımdan aşağıda ve %10’dan az kısmı 710 m rakımdan yukarıda) bulunurken orman alanları genellikle 700 m rakımdan yukarıda (%1’den az kısmı 710 m rakımdan aşağıda ve yaklaşık %10’u 710 m rakımdan yukarıda) bulunmaktadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 40 / 63 Vegetation/habitat type: Vejetasyon/habitat türü Bare rocks: Forest areas: Rocky areas (chasmophytic veg.): Riverine vegetation: Çıplak kaya Ormanlık alan Kayalık alan (kaya bitkileri) Nehir vejetasyonu Other (water, alluvium, settlement): Cultivated areas: Steppe: Xerophyte shrubs: Başka (su, yerleşim) Tarım arazisi Step Kurakçıl çalılar Area: Alan alluvial, Şekil E.3.1. Çalışma Alanı İçindeki Ana Bitki Örtüsü / Habitat Tipleri Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 41 / 63 Yerleşim Aluvyal Su Çıplak kaya Nadas Bahçeler (elma, armut, üzüm, kayısı, incir, dut, kiraz) Sulamalı tarla (pirinç, mısır, sebze, kavun) Kuru tarım (buğday, arpa) toplulugu toplulugu toplulugu topl. topl. toplulugu toplulugu toplulugu topl. topl. toplulugu toplulugu toplulugu Alan Şekil E.3.2. Çalışma Alanı içindeki Bitki Örtüsü Toplulukları Doküman Adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon Tarih: ENC - YSF - CED- 02 E Temmuz 2006 Ek E Pg. 42 /63 Tablo E.3.2. Çalışma alanı içindeki Bitki Örtüsü Topluluklarının Rakıma göre Dağılımı NEHİR Kızılağaç- söğüt toplulugu Ilgın-incir toplulugu Söğüt-ılgın toplulugu KURAKÇIL ÇALILAR Karaçalı-akçaağaç-katran ardıcı toplulugu KAYALIK ALANLAR Topukçayı-Stachys viscosa toplulugu Peygamberçiçeği-topukçayı toplulugu Karaçalı-pelin-perukağacı toplulugu Çançiçeği-peygamberçiçeği toplulugu STEP ORMANLIK ALANLAR Geven-peygamberçiçeği toplulugu Boylu ardıç-katran ağacı-gürgen yapraklı kayacık Sapsız meşe-katran ağacı topluluğu Boylu ardıç-gürgen yapraklı kayacık topl. Sarıçam-gürgen yapraklı kayacık topl. TARIM ARAZİSİ Kuru tarım tarlaları Sulamalı tarım tarlaları Bahçeler Nadas ÇIPLAK KAYA Çıplak kaya DİĞER Su Aluvyal Yerleşim TOPLAM Çalışma alanı içinde tespit edilen bitki örtüsü topluluklarının detaylı tanımları aşağıda verilmiştir. Bu toplulukların her birinin baskın türü ve bunların bolluğu ve kapladığı alan Ek B’deki Tablo B3’te özetlenmiştir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 43 / 63 1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ YATAĞI 1.1 : Alnus glutinosa-Salix wilhelmsiana [Kızılağaç-söğüt toplulukları] Bu topluluklar Barhal Nehri (Yusufeli – Barhal arası) ve Güngörmez Deresi (Tekkale – Dörtkilise arası) boyunca görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Alnus glutinosa subsp. glutinosa, Salix wilhelmsiana, Sambucus nigra, Ficus carica ve Salix triandra’dır. Bu ağaçların üzerinde Clematis vitalba, Rubus canescens, Vitis sylvestris ve Periploca graeca gibi tırmanıcı türler bulunur. Ağaçların altındaki çalılıklarda Juncus inflexus, Eleocharis palustris, Carex pendula, Agrostis gigantea, Mentha longifolia ve Sambucus ebulus gibi yüksek su ihtiyacı olan bitkiler bulunur. 1.2 : Tamarix smyrnensis-Ficus carica toplulukları [Ilgın-incir toplulukları] Bu topluluklar çoğunlukla Çoruh ve Oltu Nehirlerinin birleştiği noktadan başlayan ve Oltu Nehri boyunca uzanan kısımda görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Tamarix smyrnensis, Euonymus europaeus, Ulmus glabra, Cotinus coggyria, Salix wilhelmsiana, Punica granatum, Sambucus nigra, Ficus carica ve Salix pedicellata’dır. Bu ağaçların üzerinde Clematis vitalba, Rubus canescens ve Vitis sylvestris gibi tırmanıcı türler bulunur. Ağaçların altındaki çalılıklarda Agrostis gigantea, Mentha longifolia, Sambucus ebulus, Typha laxmannii, Bolboschoenus maritimus, Brachypodium pinnatum ve Trachomitum venetum gibi bitkiler bulunur. 1.3 : Salix wilhelmsiana-Tamarix smyrensis toplulukları [Söğüt-ılgın toplulukları] Bu topluluklar çoğunlukla Oltu – Yusufeli – Tortum yol kavşağından başlayıp Oltu Nehri boyunca ve aynı zamanda İspir tarafına doğru Çoruh Nehri boyunca uzanan kısımda görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Tamarix smyrnensis, Cotinus coggyria, Salix wilhelmsiana, Sambucus nigra ve Ficus carica’dır. Bu ağaçların üzerinde Clematis vitalba, Rubus canescens ve Vitis sylvestris gibi tırmanıcı türler bulunur. Ağaçların altındaki çalılıklarda Agrostis gigantea, Mentha longifolia, Sambucus ebulus, Typha laxmannii, Bolboschoenus maritimus, Brachypodium pinnatum ve Trachomitum venetum gibi bitkiler bulunur. 2- KURAKÇIL BİTKİ ÇALILARI 2.1 : Paliurus spina-christi-Acer divergens-Juniperus oxycedrus toplulukları [Karaçalıakçaağaç-ardıç toplulukları] Bunlar çalışma alanı içerisindeki en yaygın bitkiden oluşmaktadır. Bu topluluklar vadi yatağı ve aynı zamanda tepe üstleri gibi toprak örtüsü bulunan gevşek malzemeye (taş, çakıl yığını) sahip oldukça hafif eğimlerde olmak üzere Çoruh Nehri Havzası’nın her yerinde görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Paliurus spina-christi, Juniperus oxycedrus, Colutea armena, Cotinus coggyria ve Acer divergens (endemik)’dır. Bu topluluklardaki flora yapısı Clypeola raddeana, salvia rosifolia, Iris galatica, Genista aucheri, Seseli andronakii, Stachys viscosa subsp. odontophylla, Vicia woronowii, Haplophyllum armenum, Ballota rotundifolia, Bupleurum schistosum and Alyssum artvinense gibi oldukça çeşitli ve endemik türlerden oluşmaktadır. Bu endemikler arasında Vicia woronowii yerel yayılma için endemiktir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 44 / 63 2.2 : Paliurus spina-christi-Artemisia sp.-Cotinus coggyria toplulukları [Karaçalıpelinotu-perukağacı toplulukları] Bu topluluklar çoğunlukla Oltu – Yusufeli – Tortum yol kavşağından başlayıp Oltu Nehri boyunca uzanan kısımda görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Paliurus spina-christi, Cotinus coggyria, Acer divergens (endemik), Cotoneaster nummularia ve Rosa canina’dır. Bu topluluklardaki flora yapısı da oldukça çeşitli ve çok az dağılmış olan endemik Verbascum gracilescens ve Türkiye’de ilk kez bulunan Reseda globosa’nın yanısıra Astragalus ornithopodioides, Ephedra major, Scutellaria orientalis, Teucrium polium, Asperula glomerata, Artemisia austriaca, Artemisia spicigera, Centranthus longiflorus, Lepidium lyratum, Veronica armena, Eryngium campestre ve Coronilla orientalis gibi yaygın türler içermektedir. 3- KAYALIK ALANLAR 3.1 : Micromeria elliptica-Stachys viscosa toplulukları [Topukçayı-otçayı toplulukları] Bunlar çalışma alanı içindeki en yaygın kaya bitkisi topluluğunu oluşturmaktadır. Bu topluluklar Çoruh Ve Oltu akarsularının ana kolları boyunca kayalık alanlarda bulunmaktadır. Bu topluluklar içinde en yaygın türler; Stachys viscosa subsp. odontophylla (endemik), Centaurea pecho (endemik), Veronica oltensis (endemik), Seseli andronakii (endemik), Astragalus taochicus, Clypeola raddeana (endemik) ve Micromeria elliptica (endemik)’dir. Buna ek olarak; Oltu nehri vadisindeki Ayvalı çevresinde metamorfik kayalarda Stachys sosnowskyi türü bulunmuştur. Bu tür Oltu Nehri çevresinde ilk defa 1912 yılında bulunan ender gözlemlenen endemik bir türdür ve bu çalışmada -yaklaşık 100 yıl sonra- tekrar bulunmuştur. Bu toplulukları oluşturan türlerin endemiklik oranı oldukça yüksektir. 3.2 : Centaurea simplicicaulis-Micromeria elliptica toplulukları [Peygamberçiçeğitopukçayı toplulukları] Bu topluluklar Çoruh ve Oltu nehirlerinin birleştiği noktadan başlayıp Çoruh Nehri boyunca İspir tarafına uzanan bölgedeki kayalık alanlarda bulunur. Bu topluluklar içindeki yaygın türler; Centaurea simplicicaulis, Saxifraga paniculata subsp. cartilaginea, Micromeria elliptica (endemik), Micromeria fruticosa subsp. serpyllifolia, Onosma tenuiflorum, Campanula betulifolia (endemik), Thymus sipyleus subsp. rosulans, Clypeola raddeana (endemik), Veronica oltensis (endemik) ve Seseli andronakii (endemik)’dir. Bu kaya bitkisi toplulukları oluşturan türlerin endemiklik oranı da oldukça yüksektir. 3.3 : Campanula troegerae-Centaurea peygamberçiçeği toplulukları] pecho toplulukları [Cançiçeği- Bu topluluklar Barhal Nehri boyunca (Yusufeli – Barhal arasında) 600 – 1000 m rakımda bulunur. Bu topluluktaki türler; Campanula troegerae (endemik), Centaurea pecho (endemik), Centaurea simplicicaulis, Saxifraga paniculata subsp. cartilaginea, Aster colchicus, Myosotis alpestris subsp. alpestris, Veronica oltensis (endemik), Teucrium polium ve Micromeria fruticosa subsp. Serpyllifolia’dir. Bu kaya bitkisi topluluklar içindeki endemiklik oranı da oldukça yüksektir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 45 / 63 4- BOZKIR 4.1 : Astragalus microcephalus-Centaurea straminicephala toplulukları [Gevenpeygamberçiçeği toplulukları] Bu bozkır toplulukları çoğunlukla Oltu Nehri boyunca bulunur. Baskın türler; Artemisia austriaca, Artemisia spicigera, Lepidium lyratum, Paliurus spina-christi, Cotinus coggyria, Acer divergens (endemik), Cotoneaster nummularia, Rosa canina, Eryngium campestre, Teucrium polium, Caragana grandiflora, Kochia prostrata, Peganum harmala, Ephedra major, Ferula szowitsiana, Lepidium vesicarium, Bungea trifida, Acantholimon acerosum, Veronica armena, Hedysarum huetii, Astragalus microcephalus, Centranthus longiflorus ve Stipa caragana’dir. Bu topluluklar içindeki floristik yapı oldukça çeşitlidir ve Verbascum gracilescens, Seseli andronakii, Phlomis armeniaca, Salvia rosifolia, Centaurea straminicephala ve Ballota rotundifolia gibi sınırlı dağılmış bölgesel endemik türler içerir. 5- ORMAN ALANLARI Çalışma alanı içindeki orman örtüsünü oluşturan bitki toplulukları çoğunlukla 700 m rakımın üstünde bulunur. Çalışma alanı içindeki en önemli orman toplulukları şunlardır: 5.1 : Juniperus excelsa-Juniperus oxycedrus-Ostrya [Bozardıç-ardıç-kayacık toplulukları] carpinifolia toplulukları Bu karma ormanlar genellikle Çoruh Nehri vadisinde 800 m rakımın üzerinde bulunur. Bu topluluklar içindeki baskın ağaç ve funda türleri; Juniperus excelsa, Juniperus oxycedrus, Ostrya carpinifolia, Populus tremula ve Rosa canina’dır. Bu karma ormanların çalıları ise Helianthemum nummularium, Anthemis tinctoria, Ballota rotundifolia (endemik), Lonicera caucasica, Sanguisorba minor, Alyssum artvinense (endemik), Centaurea hedgei (endemik), Teucrium chamaedrys, Teucrium polium, Astragalus microcephalus, Coronilla orientalis, Dactylis glomerata and Salvia rosifolia gibi türlerden oluşur. 5.2 : Quercus petraea-Juniperus oxycedrus toplulukları [Meşe-ardıç toplulukları] Bu karma ormanlar çoğunlukla Çevreli ve Alanbaşı köyleri çevresinde ve 700 ila 1000 m arası rakımda bulunur. Bu topluluklar içindeki baskın tür ise Quercus petraea’dır. Quercus petraea’ya ek olarak Juniperus oxycedrus, Ostrya carpinifolia, Acer divergens, Paliurus spina-christii, Rhamnus pallasii ve Cotinus cogyria gibi funda ve ağaçsıl türleri bulunur. Bu toplulukların çalı ve açıklıklarında Seseli andronakii (endemik), Ballota rotundifolia (endemik) and Phlomis armeniaca (endemik) gibi endemikler de bulunur. 5.3 : Juniperus excelsa-Ostrya carpinifolia toplulukları [Bozardıç-kayacık toplulukları] Bu karma orman toplulukları genellikle Çoruh Nehri vadisinde 800 m rakımın üstünde bulunur. Baskın ağaç ve funda türleri; Juniperus excelsa, Ostrya carpinifolia, Populus Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 46 / 63 tremula ve Rosa canina’dır. Bu karma orman topluluklarının çalılarında ise Alyssum artvinense (endemik), Centaurea simplicicaulis, Pelargonium endlicherianum, Lathyrus woronowii (endemik), Teucrium chamaedrys, Teucrium polium, Coronilla orientalis, Dactylis glomerata ve Salvia rosifolia gibi türler bulunur. 5.4 : Pinus sylvestris-Ostrya carpinifolia toplulukları [Sarıçam-kayacık toplulukları] Bu karma orman toplulukları Yusufeli – Barhal arasında yaklaşık 900 ila 1000 m rakımda bulunur. Bu topluluklar içindeki baskın ağaç ve funda türleri; Pinus sylvestris, Ostrya carpinifolia, Juniperus excelsa, Juniperus oxycedrus, Populus tremula ve Rosa canina’dır. Bu karma orman topluluklarının çalılarında ise Helianthemum nummularium, Anthemis tinctoria, Ballota rotundifolia (endemik), Sanguisorba minor, Alyssum artvinense (endemik), Teucrium chamaedrys, Teucrium polium, Bupleurum brachiatum, Lathyrus woronowii (endemik), Coronilla orientalis, Thymus sipyleus subsp. rosulans, Dactylis glomerata ve Salvia rosifolia gibi türler bulunur. 6- TARIM ALANLARI Çalışma alanının çoğu kısmı sarp ve kayalıktır ve bu yüzden tarım alanları genellikle nehir kıyısında yer alır. Bu alanlarda sulu tarım arazileri egemen olmakla birlikte sınırlı miktarda da olsa kuru tarım da uygulanmaktadır. En önemli meyve ağaçları; Olea europaea (zeytin), Malus sp. (elma), Morus alba, M. nigra (dut), Ficus carica (incir), Vitis vinifera (üzüm), Cydonia oblonga (ayva), Pyrus sp. (armut), Persica vulgaris (şeftali), Armeniaca vulgaris (kayısı) and Prunus domestica (erik)’dır ve en önemli sulanan ürün ve sebzeler ise Oryza sativa (pirinç), Phaseolus vulgaris (fasülye), Zea mays (mısır) and Lycopersucum esculantum (domates)’dur. 3.2. Kara ve Su Faunası ve Habitatları Halk ile yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler ve literatür araştırmasının yanı sıra saha örneklemeleri ve gözlemlere göre çalışma alanında 161 omurgasız türe (55 familyaya ait ) ek olarak, toplam 24 memeli türü (12 familyaya ait), 79 kuş türü (30 familyaya ait), 8 sürüngen türü (3 familyaya ait), 2 ikiyaşamlı türü (2 familyaya ait) ve 12 kuş türü (3 familyaya ait) saptanmıştır. Karasal faunanın tam listesi Ek C’de C1’den C4’e kadarki tablolarda ve omurgasızların listesi Tablo C5’te verilmiştir. Balık türlerinin listesi ise Ek D’deki Tablo D.1’de verilmiştir. Çalışma alanı içinde saptanan IUCN, Bern ve CITES listelerindeki fauna türlerinin sayıları Tablo E.3.3’te özetlenmiştir. 125 türün dışında, 102 (%82) tür Bern Sözleşmesi’nin Ek 2 veya Ek 3’ünde listelenirken sadece 29 (%23) tür IUCN’nin herhangi bir Kırmızı Listesi’nde ve sadece 18 (%14) tür CITES eklerinde sınıflandırılmıştır. Kuşlar, sürüngenler ve ikiyaşamlılar çalışma alanında saptanan Bern’de listelenen türlerin çoğunluğunu oluşturmaktadır ve bunların yüzde 92’si (89 türde 82’si) ya Ek 2’de ya da Ek 3’tedir. Buna sebep ise Bern Sözleşmesi’nin tüm ikiyaşamlı ve sürüngen türlerini ve insan yerleşimi için zararlı veya bağımlı olan 11 tür dışında hemen hemen tüm kuş türlerini koruma altına almasıdır. Çalışma alanı içinde saptanan IUCN ve CITES listelerindeki karasal fauna türlerinin Türkiye içindeki dağılımı Ek C’deki Tablo C.6’da verilmiştir. Tablo C6’dan da anlaşılabileceği gibi bu türlerin büyük bir kısmı Türkiye’nin her yerinde görülebilir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 47 / 63 Tablo E.3.3. Çalışma alanında Saptanan IUCN, Bern ve CITES Listelerindeki Fauna Türleri IUCN 1 Memeli Kuş Sürüngen Ikiyaşamlı Balık CR EN – – – – – – – – – – BERN 2 VU LR(cd) LR(nt) LR(lc) DD 3 – – – – – – – – – 4 1 – – – 17 – – – 2 – – – – 2 NE toplam – – – – – 24 1 4 CITES 3 Ek 2 Ek 3 Ek 1 Ek 2 Ek 3 8 57 5 1 – 10 15 3 1 2 – – – 2 16 – – – – – – 1 IUCN (IUCN Kırmızı Listesi – IUCN 2003. Tehlike altındaki Türlerin 2003 IUCN Kırmızı Listesi. <www.redlist.org>. 06 Ocak 2004 tarihinde indirilmiştir.) IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriteri son yıllarda kapsamlı bir düzeltmeye uğramış ve gözden geçirilen Kategoriler ve Kriter (3.1 versiyonu) 2001 yılında yayımlanmıştır. IUCN Kırmızı Listesi üzerindeki tüm yeni değerlendirmeler ve yeniden değerlendirmeler bu sistemi kullanır, yine de yeniden değerlendirmeler henüz tamamlanabilmiş değildir. Yukarıdaki tablodaki (ve Ek Cve D’deki fauna tablolarındakiler) kategoriler IUCN’nin 1994 yılı kategorileridir (ver 2.3). Bunlar; CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. Sonuç olarak şunu da belirtmek gerekir ki Türkiye’deki fauna için ulusal bir kırmızı veri kitabı yoktur. 2 BERN (Bern Sözleşmesi [Avrupa Yaban Hayatı ve Doğal Habitatları Koruma Sözleşmesi]. Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri. 3 CITES (Vahşi Fauna ve Flora’nın Tehlike Altındaki Türlerinin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi). Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır. Karasal Fauna Daha önce de belirtildiği gibi, çalışma alanında beş önemli baskın bitki örtüsü tipi gözlemlenmiştir. Fauna türlerinin örnekleme ve/veya gözlem yerleri (Şekil E.2.6 karasal örnekleme/gözlem yerlerini daha küçük ölçekli haritada göstermektedir) ile birlikte çalışma alanı içindeki habitat tiplerini (bitki örtüsünü baz alan) gösteren haritalar Ek E2’de sunulmuştur. Çalışma alanı içinde tespit edilen fauna türlerinin tam listesi karasal fauna için Ek C’de C1’den C5’e kadarki tablolarda ve balıklar için Ek D’deki Tablo D1’de verilmiştir. Memeliler Ek C’deki Tablo C1’de de görüldüğü gibi, çalışma alanı içinde 12 familyaya ait toplam 24 memeli türü tespit edilmiştir. On dört memeli türü direkt gözlem ve/veya örnekleme ile ve yetişme alanları, izleri ve dışkıları gözlemlenerek tespit edilmiştir. Dört tür yani gelincik, Avrasya porsuğu, gri ayı ve Alp dağ keçisi, direkt olarak Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 48 / 63 gözlemlenmemiş fakat yöre halkı tarafından bildirilmiştir. Literatür bilgisi de bu türlerin bölgede bulunduğunu belirtmektedir. Saha çalışmaları sırasında bölgede gözlemlenmemiş veya yöre halkı tarafından bildirilmemiş olmasına rağmen beş ilave tür (kır faresi, küçük nal yarasası ve Akdeniz nal yarasası, büyük fare kulaklı yarasa ve kakım), literatür bilgisine göre çalışma alanında görülebilir olarak hesaba katılmıştır. Küçük memeliler (kahverengi yabani tavşan, Kafkas sincabı, orman fındık faresi ve fare ve sıçanlar) meyve bahçelerinde ve bahçelerde, etoburlar (sansar, tilki, kurt ve çakal) yerleşim yerleri yakınlarındaki kayalık alanlarda ve çalılıklarda, böcekçiller (kirpi) su kenarındaki meyve bahçeleri ve çalılıklarda ve ağır hayvanlar (yabani keçi, Capra aegagrus) yerleşim yerlerinden uzakta yüksek rakımlardaki sarp alanlarda gözlemlenmektedir. Çalışma alanında tespit edilen memelilerin ulusal ve uluslararası kritere göre koruma ve tehlike statüleri Türkiye içindeki dağılımları ve ekonomik önemleri ile birlikte aşağıdaki Tablo E.3.4’te özetlenmiştir. Ulusal ve uluslararası kritere göre, küçük nal yarasası, Akdeniz nal yarasası ve yaban keçisi en yüksek koruma statüsüne sahip üç memeli olup her üçü de Bern Sözleşmesi’nin Ek 2’si içindedir ve IUCN Kırmızı Listesi’nde (1994 yılı kategorileri ve kriteri baz alınarak [ver 2.3]) Zarar Görebilir (VU) olarak sınıflandırılmıştır. Üç memeli de Türkiye Çevre ve Orman Bakanlığı’nın (ÇOB) koruması altındadır ve bu nedenle Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] Ek 1’inde avlanması yasaklanmış tür olarak yer almaktadır. Bölüm 2’de (Bölüm 2.1.2) daha önce belirtildiği gibi, Yusufeli proje sahası kısmen bir yaban hayatı koruma alanının (Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı) içindedir (Şekil E.2.1’e bakınız) ve burada koruma altındaki en önemli türler dağ keçisi (yaban keçisi, Capra aegagrus) ve Alp dağ keçisi (Rupicapra rupicapra)’dir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 49 / 63 Tablo E.3.4. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Memeliler IUCN1 BERN2 CITES3 A.D.4 H.R.5 Türkiye İçindeki Dağılımı Ekonomik Önemi MEMELİLER Küçük nal yarasası Akdeniz nal yarasası VU Ek 2 – V Ek 1 VU Ek 2 – V Ek 1 VU Ek 2 – nt/E Ek 1, Ek 2 LR/nt Ek 2 – V Ek 1 LR/nt Ek 2 – V Ek 1 Kafkas sincabı LR/nt Ek 2 – R/I Ek 1 Orman fındık faresi LR/nt Ek 3 – R Ek 1 Kurt LR/lc Ek 2 Ek 2 R(V) Ek 1 Gri ayı LR/lc Ek 2 Ek 2 V Ek 1 Alp dağ keçisi LR/lc Ek 3 – nt/E Ek 1,, Ek 2 Kirpi LR/lc – – nt Ek 1 Kahverengi yabani tavşan LR/lc Ek 3 – nt Ek 3 Cüce yarasa LR/lc Ek 3 – V – Yaban keçisi Büyük fare kulaklı yarasa Uzunkanatlı yarasa Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: Türkiye’nin her yerinde G, GB, KB, KD Anadolu Toros Dağları, Karadeniz Dağları’nın bazı kısımları, D Anadolu Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Karadeniz, Marmara Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde KD Anadolu; Munzur, Ağrı ve Tendürek dağları, ErzurumBingol ve Van illeri Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Yok Yok Eti ve kürkü için avlanıyor Yok Yok Kürkü için avlanıyor Yok Kürkü için avlanıyor Kürkü için avlanıyor Eti ve kürkü için avlanıyor Yok Av hayvanı Yok ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 50 / 63 Tablo E.3.4. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Memeliler (Devamı) Avrasya porsuğu LR/lc Ek 3 – R Ek 2 Küçük gelincik LR/lc Ek 3 – nt Ek 2 Kakım LR/lc Ek 3 – nt Ek 2 Ağaç sansarı LR/lc Ek 3 – nt Ek 3 Kaya sansarı LR/lc Ek 3 – nt Ek 3 Cüce kır faresi LR/lc Ek 3 – nt – Tilki LR/lc – – nt Ek 3 Çakal LR/lc – – nt Ek 3 Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde D Anadolu, Karadeniz Marmara, Ege, D Anadolu, Karadeniz KD Anadolu, Trakya Marmara, K Anadolu Türkiye’nin her yerinde Tüm kıyı alanları, GD Anadolu Zararlı Yok Kürkü için avlanıyor Kürkü için avlanıyor Kürkü için avlanıyor Yok Kürkü için avlanıyor Yok 1 IUCN (1994 yılı kategorileri (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli - düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. 2 BERN – Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri. 3 CITES – Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır. 4 A.D. (Ali Demirsoy’un tehlike statüsü, 2002). E : Tehlikede (Endangered); Ex : Nesli tükenmiş (Extinct); I : Bilinmiyor (In determinate); K : Yetersiz bilinenler (Insufficient known); nt : Yaygın bol olan, tehlikede olmayan (Widespread, abundant); O : Tehlike dışı (Out of danger); R : Nadir (Rare); V : Tehdit altında, zarar görebilir (Vulnerable). 5 H.R. (Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] av sınırlamaları, 2004-2005) Ek 1: Avlanması yasak olup Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altında olan vahşi türler; Ek 2: Belirlenen yılın av sezonunda (yıllık güncellenen) avlanması yasak olup MAK tarafından koruma altında olan av hayvanları; Ek 3: Avlanması önceden belirlenen dönemlerde MAK tarafından serbest bırakılan av hayvanları. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 51 / 63 Kuşlar Çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlem (kuş gözlem kafesleri Ek C’deki Şekil C1’de gösterilmiştir) ile tespit edilen 30 familyaya ve 12 sınıfa ait toplam 79 kuş Tablo C2’de (Ek C) listelenmiştir. Bunların içinde 47 tanesi (%58) serçegillerden olup 33 tanesi (%42) serçegillerden değildir. Sarp kayalık uçurumlardan düz vadi yataklarına kadar alanda uygun beslenme ve yuvalama habitatları bulunduğu için çalışma alanındaki kuş türü yapısı yırtıcılardan serçelere kadar oldukça homojendir. Çalışma alanında tespit edilen kuşlar aynı zamanda çalışma alanının dışında bulunan Çoruh Nehri Vadisi’nde de bulunmaktadır. Bunların çoğu Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde de yaygındır. Çoğu da (yaklaşık %60’ı [79’dan 47’si]) Türkiye’nin yerli kuşlarıdır. Yaklaşık %30’u (79’dan 25’i) yaz ziyaretçisi olup geri kalan %10 (79’dan 7’si) ise kış ziyaretçisidir. Bunlar transit göçmen kuşlar ve çeşitli statüdeki (Türkiye içinde hem yerli hem de göçmen/transit) kuşlardır. Çalışma alanında tespit edilen kuşlar çoğunlukla vadi yatağında; nehrin ağaçlıklı sahili boyunca, tarım alanları ve yerleşim yerleri yakınlarında (çoğu nehre yakın olan) gözlemlenmiştir. Fundalıklar, doğal ve yarı doğal otlaklar, bozulmuş ve doğal orman alanları, seyrek ağaçlı ve çalılı kayalık alanlar ve çıplak kayalık bayırlar kuşların gözlemlendiği diğer habitat tipleridir. Sahada tespit edilen kuşlar birden fazla tip habitat kullanırlar, yine de yüksek rakımlardaki karma ormanlarda, seyrek ağaçlı ve çalılı kayalık alanlarda ve çıplak kayalık alanlarda sadece yırtıcılar gözlemlenmiştir. Yine de tespit edilen raptorlar sonbahar göçünde çalışma alanını “mola yeri” olarak kullanmazlar. Bunun yerine yırtıcıların çalışma alanının üzerinde >1000 m rakımdan uçarak geçtikleri gözlemlenmiştir. 79 kuştan kırk dokuzu (%75) çalışma alanı içinde yavrulama davranışı (yuvalar, yavrular ve gençler, çiftleşme çağrıları, yuva yapmak için yiyecek ve malzeme taşıyan kuşlar) sergilemektedir. Yavrulayan kuşların üçte ikisi (59’dan 40’ı) yavrulamak için hem rezervuar alanını (<700 m rakım) hem de çevresini (700 ila 100 m rakım, bazı yırtıcılar aynı zamanda >1000 m rakım) kullanmaktadır. Dokuzu yırtıcı olan geri kalan 19 yavrulayan kuş ise sadece rezervuar su seviyesinin üzerinde (>700 m rakım) yavrulama davranışı sergilemektedir. Çalışma alanında tespit edilen kuşların ulusal ve uluslararası kritere göre koruma ve tehlike statüleri Türkiye’deki statüleri (yerli, göçmen, transit ve nadir) ile birlikte aşağıda Tablo E.3.5’te özetlenmiştir. Daha önce belirtildiği üzere, zararlı veya insan yerleşimine bağlı olan 11 kuş dışındaki tüm kuşlara ya Ek 2’de ya da Ek 3’te yer veren Bern Sözleşmesi ile hemen hemen tüm kuşlar koruma altına alınmıştır. Çalışma alanında tespit edilen yırtıcılar en yüksek koruma statüsüne sahiptir ve hepsi Bern Sözleşmesi’nin Ek 2’sinde ve aynı zamanda CITES’in Ek 2’sinde ve Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] Ek 1’inde yer almaktadır. Yine de sadece bir yırtıcı, Türkiye’de yerli statüsündeki siyah akbaba (Aegypius monachus), IUCN’nin Kırmızı Listesi’nde (1994 yılı kategorileri ve kriterine göre [ver 2.3]) “az riskli - tehlikeye yakın” (LR:nt) olarak sınıflandırılmıştır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 52 / 63 Tablo E.3.5. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Kuşlar Tür sayısı1 IUCN2 BERN3 Ek 2: 11 tür CITES4 H.R.5 Türkiye’ deki Statüsü6 KUŞLAR Seçegillerden olmayan Accipitridae Doğanlar, Kartallar, Çaylaklar 11 LR(nt): 1 tür Falconidae Kartalgiller 3 – Strigidae Baykuşlar 2 – Ciconiidae Leylekler 1 – Çullukgiller Scolopacidae Bataklık çullukları 1 – Ek 2: 1tür – Meropidae Arı yiyenler 1 – Ek 2: 1 tür – Coraciidae Kargalar 1 – Ek 2: 1 tür – Upupidae İbibikler 1 – Ek 2: 1 tür – 2 – Ek 2: 2 tür – 2 – Ek 2: 1 tür Ek 3: 1 tür – 1 – Ek 3: 1 tür – Ağaçkakan lar Kara sağanlar Guguk kuşları Picidae Apodidae Cuculidae Ek 2: Ek 1: Y: 8 tür 11 tür 11 tür YG: 4 tür Y: 1 tür Ek 2: 3 Ek 1: 3 YG: 1 tür tür tür G: 1 tür Ek 2: 2 Ek 1: 2 Ek 2: 2 tür Y: 2 tür tür tür Ek 1: 1 Ek 2: 1 tür – YG: 1 tür tür Ek 2: 3 tür Ardeidae Balıkçıllar 1 – Ek 3: 1 tür – Columbidae Güvercinle r, Kumrular 3 – Ek 3: 3 tür – Phasianidae Sülünler, Keklikler 2 – Ek 3: 2 tür – Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: Ek 1: 1 Y:1 tür tür KG: 1 tür Ek 1: 1 tür Ek 1: 1 tür Ek 1: 1 tür Ek 1: 2 tür Ek 1: 2 tür Ek 1: 1 tür Ek 2: 1 tür Ek 2: 1 tür Ek 3: 2 tür YG: 1 tür YG: 1 tür YG: 1 tür Y: 2 tür YG: 2 tür YG: 1 tür Y: 1 tür Y: 2 tür YG: 1 tür Y: 1 tür Ek 3: 2 YG: 1 tür tür G: 1 tür ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 53 / 63 Tablo E.3.5. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Kuşlar (devamı) Serçegiller Hirundinidae Kırlangıçlar Peygambe r kuşları, Motacillidae İncir kuşları Su Cinclidae karatavukl arı Troglodytidae Çalıkuşları Çalıbülbüll Sylviidae eri Baştankara Paridae lar Sıvacıkuşl Sittidae arı Sarı asma Oriolidae kuşları Örümcek Laniidae kuşları Tarlakuşlar Alaudidae ı 3 – Ek 2: 3 tür – Ek 1: 3 tür YG: 3 tür 3 – Ek 2: 3 tür – Y: 1 tür Ek 1: 3 tür YG: 1 tür G: 1 tür 1 – Ek 2: 1 tür – Ek 1: 1 tür 1 – Ek 2: 1 tür – Ek 1: 1 tür Y: 1 tür 1 – Ek 2: 1 tür – Ek 1: 1 tür Y: 1 tür 3 – Ek 2: 3 tür – Ek 1: 3 tür Y: 3 tür 2 – Ek 2: 2 tür – Ek 1: 2 tür Y: 2 tür 1 – Ek 2: 1 tür – Ek 1: 1 tür YG: 1 tür 2 – Ek 2: 2 tür – Ek 1: 2 tür YG: 2 tür 2 – Turdidae Ardıçlar 10 – Fringillidae İspinozlar 4 – Emberizidae Kiraz kuşları 3 – Corvidae Kargalar, Alakargalar 7 – Ek 2: 1 tür Ek 3: 1 tür – Passeridae Serçeler 3 – Ek 3: 2 tür – Sturnidae Sığırcıklar 1 – – – Ek 2: 1 tür Ek 3: 1 tür Ek 2: 9 tür Ek 3: 1 tür Ek 2: 3 tür Ek 3: 1 tür Ek 2: 2 tür Ek 3: 1 tür – – – – Ek 1: 1 tür Ek 2: 1 tür Ek 1: 9 tür Ek 3: 1 tür Ek 1: 3 tür Ek 2: 1 tür Ek 1: 2 tür Ek 2: 1 tür Ek 1: 1 tür Ek 2: 1 tür Ek 3: 5 tür Ek 2: 2 tür Ek 3: 1 tür Ek 2: 1 tür Y:1 tür Y: 2 tür Y: 6 tür YG: 6 tür Y: 4 tür Y: 2 tür YG: 1 tür Y: 7 tür Y: 3 tür Y: 1 tür 1 Tür sayısı – Çalışma alanında tespit edilen familyaya ait toplam tür sayısı. 2 IUCN (1994 yılı kategorileri (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli - düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. 3 BERN – Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri. 4 CITES – Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 54 / 63 türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır. 5 H.R. (Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] av sınırlamaları, 2004-2005) Ek 1: Avlanması yasak olup Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altında olan vahşi türler; Ek 2: Belirlenen yılın av sezonunda (yıllık güncellenen) avlanması yasak olup MAK tarafından koruma altında olan av hayvanları; Ek 3: Avlanması önceden belirlenen dönemlerde MAK tarafından serbest bırakılan av hayvanları. 6 Türkiye’deki Statüsü (N.Turan, 1990) – Y : Yerli türler, YG : Yazın gelen türler, KG : Kışın gelen türler, G : Göçmen kuşlar, N : Nadir kuş türleri. Sürüngenler ve Ikiyaşamlılar Çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlem ile toplam olarak sekiz sürüngen türü (üç familyaya ait) ve toplam olarak iki ikiyaşamlı türü (iki familyaya ait) tespit edilmiştir. Bu sürüngen türleri arasında dört tanesi kertenkele ve dört tanesi ise yılandır. Yılanlardan sadece bir tanesi (Kör burunlu engerek, Vipera lebetina) zehirlidir. Tespit edilen sürüngen ve ikiyaşamlılar Ek C’de sırasıyla Tablo C3 ve Tablo C4’te listelenmiştir. Çalışma alanında tespit edilen ikiyaşamlılar nehir yatakları çevresinde gözlemlenmiştir. Sürüngenler ise tarla gibi düz alanların yanısıra kayalık ve taşlı alanlarda ve aynı zamanda nehir ve akıntı kenarlarında bulunmuştur. Şunu da belirtmek gerekir ki sürüngenler çalışma alanının çoğunu kaplayan az bitkili dik eğimleri tercih etmemektedir. Çalışma alanında tespit edilen sürüngen ve ikiyaşamlıların ulusal ve uluslararası kritere göre koruma ve tehlike statüleri Türkiye içindeki dağılımları ve ekonomik önemleri ile birlikte aşağıda Tablo E.3.6’da özetlenmiştir. Daha önce de belirtildiği gibi, tüm sürüngen ve ikiyaşamlılar, Ek 2 veya Ek 3 içinde, Bern Sözleşmesi’nin koruması altındadır. Yine de çalışma alanında tespit edilen hiçbir sürüngen veya ikiyaşamlı IUCN’nin Kırmızı Listesi’ne dahil değildir. Tespit edilen tüm sürüngen ve ikiyaşamlılar Türkiye’nin her yerinde veya doğu bölgelerinde yaygındır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 55 / 63 IUCN1 BERN2 CITES3 A.D.4 H.R.5 Tablo E.3.6. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Sürüngen ve İkiyaşamlılar – Ek 2 – nt Ek 1 – Ek 2 – nt Ek 1 Su yılanı – Ek 2 – nt Ek 1 Kırmızı yılan – Ek 2 – nt Ek 1 Kör kurunlu engerek – Ek 2 – nt Ek 1 Karina kuyruklu kaya kertenkelesi – Ek 3 – nt Ek 1 Cüce yılan – Ek 3 – nt Ek 1 Kırmızı kertenkele – Ek 3 – – Ek 1 – Ek 2 – nt – – Ek 3 – nt – Türkiye İçindeki Dağılımı Ekonomik Önemi SÜRÜNGENLER Balkan yeşil kertenkelesi Yılan gözlü kertenkele İKİ YAŞAMLILAR Yeşil karakurbağası Bataklık kurbağası Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Özellikle D Anadolu’da Adana ili ve çevresi, GD ve D Anadolu Karadeniz kıyısı ve çevresi Erzurum ili Türkiye’nin her yerinde Trabzon, Artvin, Erzurum, Ağrı, Kars ve Van illeri Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Yok Yok Yok Yok Zehiri kullanılab ilir Yok Yok Yok Yok Yok 1 IUCN (1994 yılı kategorileri (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli - düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. 2 BERN – Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri. 3 CITES – Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 56 / 63 4 A.D. (Ali Demirsoy’un tehlike statüsü, 2002). E : Tehlikede (Endangered); Ex : Nesli tükenmiş (Extinct); I : Bilinmiyor (In determinate); K : Yetersiz bilinenler (Insufficient known); nt : Yaygın bol olan, tehlikede olmayan (Widespread, abundant); O : Tehlike dışı (Out of danger); R : Nadir (Rare); V : Tehdit altında, zarar görebilir (Vulnerable). 5 H.R. (Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] av sınırlamaları, 2004-2005) Ek 1: Avlanması yasak olup Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altında olan vahşi türler; Ek 2: Belirlenen yılın av sezonunda (yıllık güncellenen) avlanması yasak olup MAK tarafından koruma altında olan av hayvanları; Ek 3: Avlanması önceden belirlenen dönemlerde MAK tarafından serbest bırakılan av hayvanları. Omurgasızlar Çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlem ile tespit edilen 55 familyaya ve 9 sınıfa ait toplam 161 omurgasız türü Tablo C5’te (Ek C) listelenmiştir. Tespit edilen omurgasızlar aynı zamanda çalışma alanının dışında olan Çoruh Nehri Vadisi’nde de bulunmaktadır. Çoğu Türkiye’de yaygındır. Çalışma alanının çoğunu kaplayan az bitkili dik eğimlere ve nehir yataklarının yanındaki ekili tarlalara bağlı olarak çalışma alanında özel öneme sahip bir omurgasız türü tespit edilmemiştir. Sucul Fauna Çoruh Nehri’nin ana kolu ve bunun en büyük kolu olan Oltu Nehri çalışma alanı içindeki en önemli nehir yataklarıdır. Oltu Nehri birleşiminden sonra yıllık ortalama akış yaklaşık iki katına çıkar ve Yusufeli Barajı da Çoruh ve Oltu nehirlerinin birleşim noktasının yaklaşık 800 m akış aşağısına kurulacaktır. Dikkate değer diğer büyük akarsular ise Barhal ve Tortum nehirleridir. Barhal Nehri, Yusufeli baraj sahasının yaklaşık dokuz kilometre akış yukarısında Çoruh Nehri’nin sol kıyısı ile karşılaşır. Oltu ve Çoruh nehirlerinin birleşme noktasının yaklaşık yedi kilometre akış yukarısında ise Tortum Nehri Oltu Nehri’nin sol kıyısına bağlanır. Su örneklemesi; Çoruh, Oltu, Tortum ve Barhal nehirleri ve aynı zamanda bu nehirlere bağlanan daha küçük akarsular üzerindeki toplam 13 istasyonda (Bölüm 2’deki Şekil E.2.7’ye bakınız) yürütülmüştür. Çalışma alanında tespit edilen balık türlerinin tam listesi Ek D’deki Tablo D1’de verilmiştir. Her istasyondaki toplam tutuş ve balıkların morfometrik ölçümleri ise sırası ile Ek D’deki Tablo D2 ve Tablo D3’te verilmiştir. Tespit edilen balık türlerinin Türkiye içindeki dağılımı Tablo D4’te özetlenmiştir. Ek D’deki Tablolar D5, D6 ve D7’de ise sırası ile su örnekleme istasyonlarındaki saha gözlemleri, örnekleme istasyonlarının özellikleri ve istasyonlardaki su kalitesi ölçümleri sunulmaktadır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 57 / 63 Çalışma alanında çoğunlukla cyprinid balığı yakalanmıştır (yakalanan 11 balık türünden 8’i). Bunlar; sazangiller (Cyprinidae) familyasından olan Alburnoides bipunctatus fasciatus (schneider), Barbus tauricus escherichi (bıyıklı balık), Capoeta capoeta sieboldi (saçaklı siraz), Capoeta tinca (siraz), Leuciscus cephalus orientalis (Avrupa tatlısu kefalı), Chondrostoma colchicum (karaburun) ve Chalcalburnus chalcoides (Tuna inci balığı) ve Cobitidae familyasından olan Orthrias sp (Taşısıran)’dır. (Cobitidae familyasına ait türler Türkiye’de gözden geçirilmektedir, bu nedenle bu çalışmada bundan Orthrias sp. gibi bahsedilmiştir.) Som balığı (Salmo trutta labrax [Karadeniz som balığı], Salmo trutta macrostigma [kahverengi alabalık] ve egzotik tür Oncorhyncus mykiss [gökkuşağı alabalığı]) sadece Barhal Nehri’nde yakalanmıştır (Table D2). Som balığının sadece Barhal Nehri’nde bulunmasının sebebi muhtemelen nehrin kollarının nispeten daha az kirli suyu sağlamasındandır (Çoruh Nehri’nin anakoluyla karşılaştırıldığında). Kahverengi alabalık yavrulamak için nehrin yukarılarına doğru yol alırken, Karadeniz som balığı yumurtlamak için Karadeniz’e dökülen nehirlere – Çoruh gibi – göç eder. Dalyanlardan kaçan gökkuşağı alabalığı – Türkiye için – egzotik bir türdür. Çalışma alanında tespit edilen balık türlerinin ulusal ve uluslararası kritere göre koruma ve tehlike statüleri Türkiye içindeki dağılımları ve ekonomik önemleri ile birlikte aşağıda Tablo E.3.7’de özetlenmiştir. Tuna inci balığı ve schneider Bern Sözleşmesi’nin Ek 3’ünde yer alırken, Tuna inci balığı aynı zamanda IUCN Kırmızı Listesi’nde veri eksik (DD) olarak sınıflandırılmıştır. Sazanbalığı da IUCN Kırmızı Listesi’nde veri eksik (DD) olarak sınıflandırılmıştır. Karadeniz som balığı (Salmo trutta labrax) korunan bir türdür ve yakalanması tüm yıl boyunca yasaklanmıştır. Dahası, Barhal Nehri ile birleşen akarsularda da balık avlamak yasaklanmıştır. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 58 / 63 Tablo E.3.7. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Balık Türleri 1 Tuna inci balığı Schneider Sazanbalığı Avrupa tatlısu kefalı Karadeniz som balığı Kahverengi alabalık Gökkuşağı alabalığı Bıyıklı balık Siraz Siraz (Capoeta capoeta capoeta) Karaburun Taşısıran 2 3 Türkiye İçindeki Dağılımı 4 IUCN BERN CITES F.R. DD Ek 3 – * LR/lc Ek 3 – * DD – – 8 LR/lc – – * – – – – ** – – – 3 – – – 10 – – – – – – * * – – – * – – – – – – * * K Ege, D Karadeniz, Marmara Marmara, K Ege, Karadeniz, Orta Anadolu’nun K, D ve GD Anadolu Marmara, K Ege, Karadeniz, Orta Anadolu’nun K Türkiye’nin her yerinde D Karadeniz G Marmara, D Karadeniz, D Anadolu, Akdeniz Egzotik tür D Marmara, Orta Anadolu’nun K, Karadeniz Karadeniz, Orta Anadolu’nun K Ekonomik Önemi Bölgesel Yok Türkiye’nin her yerinde Bölgesel Türkiye’nin her yerinde Türkiye’nin her yerinde Bölgesel Bölgesel Bölgesel Bölgesel 1 IUCN (1994 yılı kategorileri (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli - düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. 2 BERN – Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri. 3 CITES – Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 59 / 63 türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır. 4 F.R. (Balıkçılık Sınırlamaları, Amatör Balıkçılık Genelgesi’ne göre, 2004 – 2006). Belirli bir dönem süresince (Artvin İli için 15 Nisan – 15 Temmuz) bir günde bir kişi tarafından tutulmasına izin verilen balık sayısını (belirli bir büyüklükte) belirtir. *: Belirtilen dönem süresince bir kişi bir günde toplam olarak en fazla 10 balık tutabilir (bir türde ya da birkaç türde). ** : Karadeniz som balığı (Salmo trutta labrax) koruma altındaki bir türdür ve tutulması yasaklanmıştır. 3.3. Alan Kullanımı Daha önce de belirtildiği gibi, çalışma alanındaki alan kullanımını etkileyen en önemli faktör dik topoğrafyadır. Çalışma alanı içindeki alan kullanımını gösteren harita Ek E3’te sunulmuş ve aşağıdaki Tablo E.3.8’de özetlenmiştir. Tarım alanları, çoğunlukla sulu tarım tarlaları, genellikle nehrin kenarında, ör. 710 m rakımın altında ve dolayısıyla rezervuar alanı içinde bulunmaktadır. Daha yüksek rakımlarda sulu tarım tarlalarının yerini meyve bahçeleri alır. Ormanlık alanlar ise genellikle 700 m rakımın üstünde bulunur. Tablo E.3.8’den de görülebileceği gibi, rezervuar alanının yaklaşık üçte biri kayalık alandır ve yaklaşık dörtte biri ise çalı ve bozkır bitkileri ile kaplıdır. Tarım alanları rezervuar alanının yaklaşık beşte birini kaplar. Sulu tarım arazileri yaklaşık %18 ile rezervuar alanının baskın alan kullanım tipidir. Meyve bahçeleri sulu tarım arazilerinin yaklaşık yarısını (594 ha’ın 285 ha’ı) kaplar ve sebze, mısır ve pirinç tarlaları diğer yarısını oluşturur. Yağmur ile sulanan tarlalar rezervuar alanının yaklaşık %2’sini oluşturur ve ormanlar %1’den daha az yer kaplar. Mısır ve pirince ek olarak domates, salatalık, fasülye, yeşil biber ve lahana gibi sebzeler sulu tarım arazilerinden elde edilen en önemli ürünlerdir. Sebzeler aynı zamanda sulu tarım arazileri gibi nehrin kenarında bulunan seralarda da yetiştirilir. Meyve bahçelerinde elma, armut, üzüm, kayısı, incir, dut ve kiraz gibi karışık meyve ağaçları vardır. Kılıçkaya çevresinde elma ağaçları, Olur – Oltu – Tortum bölgesinde kayısı ağaçları ve Barhal – Tekkale bölgesinde ise üzüm egemendir. Ayrıca sınırlı miktarda kuru tarım da uygulanmaktadır ve buğday ve arpa en önemli ürünlerdir. Şekil E.3.3’te tarımsal parsel ölçüleri, ürün tipine göre alanı bölerken belirlendiği gibi, m2 cinsinden verilmiştir. Bu nedenle parsel ölçüleri mülkiyeti göstermemektedir. Rezervuar alanı içindeki tarımsal parsellerin (<710 m rakım) yaklaşık %55’ini oluşturan tarımsal parsellerin büyüklükleri çoğunlukla 100 ila 500 m2 arasında değişmektedir. Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 60 / 63 Şekil E.3.4 ve E.3.5’te özel ve kamu arazilerinin parsel büyüklükleri verilmiştir. Parsel büyüklükleri uydu görüntülerine göre belirlenmiştir ve bu nedenle özel araziler için parsel büyüklükleri mülkiyeti göstermemektedir. Rezervuar alanı içindeki özel arazi parsellerinin (<710 m rakım) yaklaşık %50’sini oluşturan özel arazilerin parsel büyüklükleri çoğunlukla 25 ila 75 m2 arasındadır. Rezervuar alanı içindeki kamu arazilerinin (<710 m rakım) yaklaşık %50’sini kaplayan kamu arazilerinin parsel büyüklükleri ise çoğunlukla 100 ila 500 m2 arasındadır. Tablo E.3.8. Çalışma Alanı İçindeki Alan Kullanımı TARIM Sulu Bahçe Sebze Mısır Pirinç Yonca Kuru Buğday Arpa Nadas Otlak YERLEŞİM Özel mülk Kamu arazisi DİĞER Altyapı (yol, elektrik) Devlet kurumu – askeri alanlar Orman arazisi Nehir vejetasyonu Çalılar ve step Kayalık alanlar Su Aluvyal TOPLAM Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 61 / 63 Yüzde (%) Tarımsal Parsel Büyüklüğü A: Parsel alanı (m2) Şekil E.3.3. Tarımsal Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen) Yüzde (%) Özel Arazi Parsel Büyüklükleri A: Parsel alanı (m2) Şekil E.3.4. Özel Arazi Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen) Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 62 / 63 Yüzde (%) Kamu Arazisi Parsel Büyüklükleri A: Parsel alanı (m2) Şekil E.3.5. Kamu Arazisi Parsel Büyüklükleri Doküman adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU Doküman kodu: Revizyon : Tarih: ENC - YSF - CED - 02 F Temmuz 2006 Ek E Sf 63 / 63