Ekosistemlerin ekonomik değerleri
Transkript
Ekosistemlerin ekonomik değerleri
Ekosistemlerin ekonomik değerleri Sürdürebilir Kalkınma Eğitimi Esra Başak 03 Ağustos 2007 Giriş Ekonomik göstergeler hangi alanlarda, hangi tarz kararları almak için kullanılabilir? Ekosistemlerden elde edilen ekonomik değerler denilince hangi örnekler akla geliyor? Özet Toplam Değer Ekosistem İşlevleri ve Uygulama Alanları Tuz Gölü ÖÇKB Değerleri Diğer ekosistem örnekleri TOPLAM EKONOMİK DEĞER Kullanım Değeri Doğrudan kullanım değeri Dolaylı kullanım değeri Doğrudan kullanılan ürün ve hizmetler Dolaylı olarak kullanılan hizmetler Tedarik Düzenleme hizmetleri (ör. ör. balık, kereste Doğal maddeleri işlemeyen kullanım kültürel hizmetler selden koruma, erozyon kontrolü, tozlaşma) Kullanım dışı Değerler Seçenek değeri Miras değeri Var oluş değeri Kendi kuşağımız içinde potansiyel kullanım Gelecek kuşaklar için önem ör. Yeni farmasötik uygulamaların keşfi Tüm hizmetler Diğer canlı türlerin varoluş hakkı Habitat hizmetleri (panda, kelaynak için habitat) TOPLAM DEĞER / Önem Ekonomik (TED) (verimliliğe dayalı) Kullanım değerleri Sosyo-kültürel (adalet) Kullanım dışı değerler Var olma değeri doğrudan dolaylı Ekolojik (denge) seçenek -Doğru-dolaylı tüketim -Gelir, istihdam -Diğer refah göstergeleri Doğadaki öz değer vasiyet -Etik etkenler -Sosyal sağlık/refah -Sağlık (öz. zihinsel) -Doğallık -Benzersizlik -Çeşitlilik Ekosistem İşlevleri Kompleks ekolojik süreçlerin çevresel planlama, yönetim ve karar verme süreçlerinde faydalı olabilecek bilgiye dönüştürülmesi Ekosistem İşlevleri enerji Ekosistem yapısı ve süreçleri Ekolojik Değerler Ekosistem Ekosistem İşlevleri Ürün ve Hizmetleri Sosyo-kültürel Değerler 1. Düzenleme 2. Habitat 3. Üretim 4. Bilgi 5. Taşıma Ekonomik Değerler Toplam Değer Alan politikalarını ve yönetim seçeneklerini belirleyen karar alma süreci Ekosistem İşlevleri (ürün ve hizmetler) İklimsel düzenleme (C-tutma dâhil) Su düzenleme Toprak tutma Su arıtımı Biyolojik kontrol Üretim İşlevleri Su Besin Hammadde Yakıt ve enerji Genetik kaynaklar Tıbbi kaynaklar Dekoratif kaynaklar Bilgi İşlevleri (Ekili) Ekosistem Düzenleme İşlevleri Refüj (biyoçeşitlilik) Barınak işlevi Biyo-jeokimyasal döngüler Toprak oluşumu Besin düzenleme “Taşıma” İşlevleri Alanın ekim ve taşıma (ör. nehirlerde) gibi insan faaliyetleri için kullanımı Habitat İşlevleri Supporting Services (replace!) Estetik bilgi Rekreasyon ve turizm Sanatsal ilham, folklor vb Ruhani ve tarihi bilgi Bilim ve eğitim Ekosistem İşlev ve Göstergeleri İşlev Tipolojisi Tanım Hizmet ve Ürünler (örn) Göstergeler (örnekler) Üretim İşlevleri Üretim işlevleri Doğa bazlı kaynaklar Hammaddeler, gıda toplama Hasat edilen veya toplanan ürünlerin stoku, akışları Taşıma işlevleri Alanların insan kullanımına ayrılması Tarım, Balık çiftlikleri, Ulaşım Ekim için toprak/suyun uygunluğu (mineraller, Ph…) Düzenleme İşlevleri Peyzajdaki ekolojik işleyişe dayalı faydalar Hava-Su temizlemesi, iklim düzenlenmesi, Karbon tutma Arıtma kapasitesi (ör. denitrifikasyon); karbon tutma kapasitesi Habitat İşlevleri Yaşamsal destek hizmetleri Canlı türleri için barınma, üreme Nesli tehlike altında olan tür sayısı; Bilgi İşlevleri Maddi olmayan faydalar Rekreasyonel kullanım, kültürel-tarihi katkı, bilim ve eğitim Ziyaretçi sayısı, kültüreltarihsel peyzaj unsurları, araştırma ve eğitim programları sayısı İşlev analizinin bölgesel planlama ve yönetimdeki kullanımı Farklı kullanımlar – birçok paydaş ve çoğunlukla çıkar çatışmaları Su arıtımı Endüstri Hidro-elektrik Tarım Su temini Belde kullanımı Atıksu arıtımı Doğa koruma Evsel kullanım Sulama Rekreasyon -Çok-amaçlı arazi/ekosistem kullanımını nasıl optimize etmeli? koruma ve kalkınma arasındaki aldı-verdiler İşlevlerin fiyatlandırılması Piyasa değerlerinin varlığı veya yokluğunda, doğal kaynakların ve ekosistemlerin sağladığı hizmet ve ürünlere rakamsal veya parasal değerlerin biçilmesini amaçlar. Doğaya paha biçilemez ama değerli! Sel zararı İstihdam kaybı Su kirliliği bedeli Ekosistem kaybı bedeli >> 250 milyar ABD $/yıl (Science, 2002) (zarar-bedelleri, yerine getirme & restorasyon bedelleri vb…) Doğa koruma için sadece 6,5 milyar/yıl (2,5%) harcanıyor. Ürün kaybı Hava kirliliği bedeli Erozyon bedeli Niye hala sürdürebilir olmayan kalkınmaya destek veriyoruz? (sağlığımız, vergi paramız ve iyi oluş/refahımızı etkilemesine rağmen) İşlevlerin fiyatlandırılması Fiyatlandırma Yöntemleri A- Doğrudan Piyasa Fiyatlandırması (ör. kereste vb hammaddeler) B- Dolaylı Piyasa Fiyatlandırması Kaçınılan Maliyet: bir ekosistem işlevinin yokluğunda oluşacak maliyetler; (ör. selden kaynaklanan zararlar) Yerine koyma/onarma Maliyeti: ekosistem işlevini yerine koyma bedeli (ör. doğal atık arıtımı) Restorasyon Maliyeti: kaybedilmiş ekosistemi veya işlevlerini restore etme bedeli (ör. erozyona karşı ağaçlandırma) Önleme Maliyeti: kaybedilmiş işlevlerin negatif etkilerini hafifletme bedeli (ör. yer değiştirme/yerine koyma veya kaynak kullanımı) Seyahat Maliyeti: işlevi kullanmak üzere yapılan seyahatin maliyeti (ör. ekoturizm ve rekreasyon) Faydacı Fiyat: Piyasaya yansıyan hizmet talebi (ör. doğal özelliklerin emlak fiyatlarını etkilemesi) C- Hipotetik Fiyatlandırma – “ödemeye istekli olunan bedel” (veya kayıpları için tazminata razı olunan bedel) anketleri Küresel Ölçekte Ekosistemlerin Ekonomiye Katkısı Dünya üzerinde 16 biyom ve 17 ekosistem işlevi üzerine yapılan ekonomik analizde, yılda ortalama 33 trilyon ABD $ fayda olduğu saptanmıştır. (Costanza ve ark. 1997) Su Arıtımı Kaçınılan Maliyet İkincil arıtma (organik) (26 kg BOD/ha/gün = 300 kişi denk) 2.000 $ / ha / yıl Üçüncül arıtma (besinler) -N: ortalama 1.500 kg/ha/yıl) -P: ortalama 750 kg/ha/yıl) 5.000 $ / ha / yıl Yerine koyma/onarma Maliyeti: New York şehri, Catskill Dağlarındaki ekosistemlerin sağladığı su havzası koruma işlevini restore edip koruma altına almak için 600 milyon ABD $ harcadı (yeni bir su arıtma tesisi kurmak 6 milyar US$’a patlardı) -> 5 milyar ABD $ cepte! İşlevlerin fiyatlandırılması Fiyatlandırma çalışması ve bütüncül bir kâr-maliyet analizi için gerekenler: Farklı mesleki formasyonlardan oluşan bir ekip Sistem sınırlarını iyi tanımlamak Sosyo-Ekonomik ve ekolojik veri Zamansal ve finansal kısıtlamaları ön görmek Çok kriterli karar verme mekanizması Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Tuz Gölü: 2. en büyük gölümüz Satelit Göller: Kulu (Ramsar), Tersakan, Bolluk ve Eşmekaya (hepsi Önemli Doğa Alanı) ÖÇKB: 2000 yılından beri bu statüde; 1992’den beri Doğal SİT Tuz Gölü ÖÇKB: Türkiye ve Avrupa’daki en büyük koruma alanı (+/- 627 000 ha) Toplam Değeri?? Doğa koruma ve ekonomik fayda TUZ GÖLÜ ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ (2002 verileri) Doğrudan Piyasa Değerleri Tarım Yıllık Parasal Akış (ABD $ x 1000) Doğanın değişime uğradığı işlevler 167991 Hayvancılık Tuz madenciliği Balıkçılık 56 107 1506 182 Yabani besinler 36 54911 Atıksu temizleme Toplam 1728 1510 Çömlekçilik Önleme Maaliyetleri Atıksu depolama 369029 17045 Saz kesimi Meyva bahçeleri Toplam 182324 Turizm Dolaylı Piyasa Değerleri Doğa bazlı işlevler 55114 203 240185 185686 425871 Tuz Gölü ÖÇKB Toplam Değer Tablosundan bir Örnek: Palearctic Habitats Total Annual Value $ Total value $/ha/yr 640500 630000 1,02 1 182323230 2 200 154178984 15133910 1911000 54910700 2 241 425869216 10 (-) 1 (-) 290 245,86 24,13 3,05 87,56 678,33 Flooded agriculture Salt lake islands Salt Lakes (25%) 161 107 Irano-Anatolian salt lakes 20 076 Humid grassland & tall herb communts Central IranoAnatolian steppes Functions Central IranoAnatolian glasswort swards Surface areas (ha) Irano-Anatolian salt steppes and saltmarshes Steppes (46%) 157 989 112 308 Human Infrastructure Total Value for Tuz Gölü Specially Agriculture (27%) Protected Area 627 093 118 176 52 475 Extensive cultivation Natural and Semi natural Habitats Regulation Functions Gas and climate regulation Disturbance prevention Water regulation Water supply + + + + ++ + ++ ? - ? -- + - Habitat Functions Refugium function + ++ + ++ + + Production Functions 5,7 Honey Fungi Carrier Functions Grazing Agricultural Revenues NaCl mining NaSO4 mining Waste storage Total economic values Total ecological values Total socio-cultural val. + 4 104,65 104,65 209,3 209,3 209 106,76 5 (+) 5 (+) 106,76 6 (+) 5 (+) 217,13 6 (+) 5 (+) 209,3 7 (+) 6 (+) 356 356,03 7 (+) 5 (+) 1 (+) 3 (+) 250 6(-) 1 (+) Doğa koruma ve ekonomik fayda Tuz Gölü ÖÇKB'sinden elde edilen toplam parasal değerlerin dağılımı Atık su temizleme 0,05% Doğal ürünler Ekoturizm 0,72% 0,03% Sodyum çıkarımı 4% Balıkçılık 0,01% Hayvancılık 42,81% Atık su depolama 12,9% Tarım 39,49% Ekosistem işlevleri 1. DÜZENLEME İŞLEVLERİ: Biyokimyasal döngü (ör: hava kalitesinin düzenlenmesi) 3. ÜRETİM İŞLEVLERİ: Besin (sürdürebilir sistemler kapsamında yenebilir bitki ve hayvanlar) İklimsel düzenleme (ör: uç hava koşullarına tampon) Ham maddeler Suyun düzenlemesi (ör: selden korunma) Yakıt ve enerji (yenilebilinir enerji kaynakları) Tıbbi maddeler (ilaçlar) Genetik maddeler Süs amaçlı ürünler Su temini Toprağın tutulması (ör: erozyon kontrolü) Toprak oluşumu Biyo-enerji sabitleştirmesi Besin döngüsü (N, P gibi temel besinlerin sistemde tutulması) 4. BİLGİ İŞLEVLERİ: Atık temizleme (ör: suyun arıtımı) Estetik bilgi Biyolojik kontrol (ör: böcek kontrolü) 2. HABİTAT İŞLEVLERİ: Barınak işlevi (sürekli alanda yaşayan ve/veya göç eden canlılar için yaşam alanı) Bakım işlevi (üretimi yapılan türlerin üreme alanı) Rekreasyon ve (eko-)turizm Kültürel ve sanatsal ilham Manevi ve tarihi bilgi Bilimsel ve eğitsel bilgi De Groot, 2002 Orman/ha Kereste Odun dışı ürünler 50€/ha 4 000 €/ha 25 000 €/ha 50 €/ha CO2 tutma XXX000€/ha/yıl 200 t CO2 /ha/yr 20 €/t CO2 (Temmuz 2007 fiyatı) Erozyon kontrolü Traşlanmış alanda erozyon = 500t/ha/yr 50€/t üst toprak Endonezya’da Leuser Yağmur Ormanı MP’nın toplam ekonomik değeri Dinamik modelleme (2000-2030 yılları için) Üç senaryonun karşılaştırılması: koruma, seçili kesim, traşlama 30 yıl için, %4 iskonto oranıyla, ekosistem hizmet ve ürünlerinin toplam ekonomik değeri: US $7.0 milyar ‘traşlama senaryosu’; US $9.5 milyar ‘doğa koruma senaryosu’; US $9.1 milyar ‘seçili kullanım/kesim senaryosu’. (van Beukering ve ark. 2002) Kanada’da üç farklı sulakalan drenaj sübvansiyonlarının değerlendirmesi Sulak alan - Kanada ABD$/ha 9000 6000 3000 0 Drene edilmediği takdirde Yoğun tarım yapıldığında (van Vuuren & Roy 1993) Türkiye’de Bazı Ramsar Alanları Kızılırmak Deltası, Samsun Kesilen subitkileri yıllık 750 bin USD gelir 250 bin USD’ı yöre halkına doğrudan gelir Sultan Sazlığı, Kayseri Kesilen sazlar yılda 1,5 milyon dolar gelir 500 bin USD’si köylünündür (Özesmi, 2000)