Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği
Transkript
Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi - Sayı 37 / Güz 2013 Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi Copyright - 2013 Bütün Hakları Saklıdır E-ISSN: 2147-4524 Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği News Agency Journalism and the Effects of News Agencies in the Media Sector Muzaffer ŞAHIN, Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü, E-posta: musahin@gazi.edu.tr Anahtar Kelimeler: Medya, Haber Ajansı, Sektör, Tedarikçi, Abone, Haber, Fotoğraf, Görüntü, Üretim, Uluslararası Haber Ajansları, Yabancı Haber Ajansları, Yerli Haber Ajansları, Telif Hakkı İhlali. Öz Kitle iletişim araçlarının kurumsal haber kaynakları arasında yer alan haber ajansları, kapasite ve etkinliğini giderek artırmaktadır. Bu kapasite artışı, medyanın haber tedarikçisi olan ajanslar için önemli bir başarıdır. Medya sektörünün toptan haber, fotoğraf ve görüntü sağlayıcısı olan haber ajanslarının bu etkinliği, sektörün önemli bir yan sanayi haline geldiğinin de göstergesidir. Ayrıca, haber ajanslarının istihdam ve üretim süreci incelendiğinde, kendine has kurallarının gelişmekte olduğu gözlenmektedir. Türkiye’de, 2012 yılı itibariyle 14 yerli, 36 yabancı haber ajansı faaliyet göstermektedir. Bu haber ajanslarında çalışan gazeteci sayısı 4 bini aşmıştır. Yerli haber ajansları, günlük ortalama 2300 haber üretmektedir. Yabancı haber ajanslarının Türkiye’ye yönelik haber üretimi ise günlük ortalama 3100’dür. Yerli ve yabancı haber ajansları Türkiye için günlük ortalama 5400 haber üretmektedir. Bu tam bir haber bombardımanıdır. Gazete haberlerinin ortalama yüzde 70’i doğrudan veya dolaylı haber ajansı kaynaklıdır. Haber ajansları gelişen teknoloji ve rekabet ortamı içinde kendisini sürekli yenilemektedir. Gazete, dergi, radyo, televizyon, internet siteleri, özel ve resmi kurumlar ve kişiler abonelik bedeli ödeyerek ajans haberlerinden yararlanmaktadır. Türkiye’de kamusal ajans olan Anadolu Ajansı’nın (A.A) dışında özel haber ajansları da önemli gelir sağlayan kuruluşlar haline gelmiştir. Enformatif bir çalışma olan bu makalede, medya sektörünün önemli bir haber kaynağı olan haber ajansları nitel olarak incelenmiştir. Kurumsal belgelerden yararlanmanın yanı sıra görüşmeler yapılarak, haber ajanslarının haber ve fotoğraf üretimlerine ilişkin sayısal verilere yer verilmiştir. Ayrıca haber ajanslarının ürettiği haberlerin medyada kullanımı ile ilgili verileri ortaya çıkarmak için yaygın gazetelerde birer haftalık içerik taraması yapılmıştır. Makalede öncelikle ajans gazeteciliği ele alınmış, ajans gazetecilerinin mesleki farklılıkları ortaya konulmuş ve medya sektörünün diğer branşları ile mesleki yönden ayrıldıkları noktalar sıralanmıştır. Bunun yanında haber ajanslarının Türkiye pazarına yönelik üretimleri ele alınarak, medya sektörü içindeki etkinlikleri ölçülmeye çalışılmıştır. Haber ajanslarının üretimlerine ilişkin rakamlar; kurumsal beyanlar, web sayfalarına konulan veriler, ilgili birim yöneticileri ile yapılan görüşmeler, gazete taramaları ve bazı kurumların hazırladığı üretim raporları baz alınarak oluşturulmuştur. Bu çalışmada ortaya çıkan bir diğer tespit ise, medya kuruluşlarının, ajans rumuzu kullanımlarına ilişkindir. Medyanın haber kaynağını belirtmekten genelde kaçınması, haber ajansları için telif hakkı ihlali ve imaj sorunu oluşturmaktadır. Giderek yaygınlaşan bu temel sorun, gerçekleştirdiğimiz bu araştırma ile de kanıtlanmıştır. Keywords: Media, News Agency, Sector, Suppliers, Subscriber, News, Photo, Video, İmage, Production, İnternational News Agencies, National News Agencies, Domestic News Agencies, Copy Right İnfringements. Abstract News agencies have become efficacious channels as primary news suppliers, within the media communication agents and information technologies. The successful growth of the news agencies providing the media with news, images and videos in bulk demonstrates that news agency journalism has become one of the major news release resources within the news industry. Furthermore, when the news agency recruitment policies and the news collecting techniques are analyzed, it is observed that the agencies have developed distinct characteristics and features in terms of their set of rules through the process of news collection. Since 2012, there have been 14 domestic, 36 international and national news agencies active throughout Turkey. The number of journalists employed by these agencies go up to over four thousand. Domestic news agencies report with an average of 2300 news and articles daily whereas international news agencies produce 3100 news reports that are oriented in Turkey. In total, domestic and international news agencies together collect an average of 5400 news that are related to Turkey, which is a substantial amount of supplement. About 70 per cent of the news paper reports are supplied through the sources of news agencies via direct or indirect ways. News agencies are under constant improvement and development with regards to the highly competitive and technology centered environment. Newspapers, magazines, radios, tv news, internet web sites, private and public institutions benefit from the agencies through subscription. Thus, except Anatolian News Agency (A.A) which is a public institution, commercial news agencies in Turkey have become establishments with considerable profits. In this informative research, news agencies as fundamental sources to the media sector are analyzed qualitatively. In addition to the quantitative data obtained from institutional documents, interviews were conducted to demonstrate the media and image production process of the news agencies. Major newspapers were researched in weekly content in order to indicate news agency media production figures and statistics. First part of the paper focuses on the chief characteristic of news agency journalism followed by a comparison of various types of media branches with regards to the work of agency journalism. Additionally, agency news production in Turkey is closely observed covering institutional statements, web site releases and production reports collected through the discourse of relevant unit directors as well as the newspaper investigations. A notable conclusion drawn from the results of this research illustrates that various corporate media channels often abstain from indicating the source of the broadcasted news most of which are primarily purchased from the news agencies. Such conflicts result in copyright infringements, and proven to have become increasingly prevalent as examined throughout our research. Muzaffer Şahin Giriş Kitle iletişim araçlarına toptan haber sağlayan haber ajansları, günümüzde kapasite ve ürün çeşitliliğini artırarak etkin bir şekilde hizmet vermektedirler. Haber ajanslarının doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı habercilik ilkelerine gösterdiği uyuma paralel olarak medyanın abonelik talebinde artış gözlenmekte, aksi tutumlarda abonelik kaybı yaşanmaktadır. Haber ajansları medya sektörü dışındaki kişi ve kuruluşlara da hizmet vermektedirler. Bunlar güncel bilgiye ihtiyaç duyan resmi ve özel kuruluşlar, yatırımcılar, şirketler, sivil toplum kuruluşları, güvenlik birimleri (polis, jandarma, istihbarat, savunma kuruluşları), üniversiteler, meslek örgütleri ve benzeri kurumlar olabilmektedir. Haber ajansları geçmişe göre haber sayılarını artırmış içeriklerini zenginleştirmişlerdir. Ajansların üretim kapasitelerindeki artışın belirleyicisi rekabet ve teknolojik yenilenmelerdir. Özellikle medyada yaşanan teknolojik yenilenmelere ayak uydurup internet ve mobil ortamlara, onların kendi teknik formatında içerik sağlamalarıyla birlikte, üretimleri ve etkinlikleri de artmaktadır. 182 yıllık bir geçmişi olan haber ajanslarının binlerce posta güvercinleri ile yola çıktığı günler artık çok gerilerde kaldı (Koloğlu, 1994: 3). Ancak ajans gazeteciliği için yapılan tanımlarda önemli bir değişiklik olmadı. Unesco’nun haber ajansı tanımı, ajans haberciliğindeki temel kriterlere işaret etmiş olup hala geçerliğini korumaktadır: “Haber ajansı, hukuki statüsü ne olursa olsun, genel anlamda haberleri, gerçekleri gösteren ve tanımlayan, aktüalite belgelerini bulup, bunları kitle iletişim araçlarına onları ikna etmenin dışında kalmak üzere yayan, yasaların hükümlerine, ticaret kurallarına uygun, olanak verdiği ölçüde tam ve tarafsız bir hizmet götüren kuruluştur” (Tokgöz, 2000:144). Haber ajanslarının ortaya çıkışından bu yana neredeyse iki yüzyıl geçmiştir. Bu zaman diliminde ajansların önemi azalmamış, tam tersine günümüzde yaygınlaşan ve çeşitlenen medyanın ana tedarikçisi haline gelmişlerdir. Haber ajanslarının temel işlevi şöyle sıralanmaktadır: “A)Haber ya da haber için gerekli malzemeleri toplamak. B)Yazılı, görüntülü, sesli haber üretmek. C)Toplanan haber malzemelerini ya da üretilen haberleri, hedef kitle olan üyelere, paydaşlara, abonelere dağıtmak, müşterilere satmak” (Girgin, 2002: 96). Önceleri sadece haber metinleri üreten haber ajansları gelişen her yeni teknolojiye ayak uydurmuştur. Fotoğraf, video (görüntü), tv network ağı, grafik, sayfa düzenlemeleri (kültür-sanat, spor, hava durumu sayfaları), mobil ortamlara yönelik kısa haber mesajları (sms) ve özel formatlı haber görüntüleri, internet medyası, yeni medya, sosyal medya için özel formatlarda haberler, fotoğraf ve video üretimleri ve diğer seçenekleriyle sektörün tüm ihtiyaçlarını karşılar hale gelmiştir. 197 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği Haber ajansları resmi, yarı resmi, kamusal, kooperatif veya özel şirket olarak tesis edilmektedirler. Amaçları ise kuruluş statüsüne göre farklılıklar göstermektedir. Haber ajanslarının amaçları ülkenin sesini duyurmak, belirli bir amaca hizmet etmek, üyelerine hizmet vermek ve kar sağlamak olarak sıralanmaktadır (Girgin, 2000: 97-99). Türkiye’de halen faal olan büyük ve küçük yerli haber ajanslarının sayısı 14, yabancı haber ajanslarının sayısı ise 36 olarak belirlenmiştir (Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, 2012). Bu haber ajansları içindeki yerli 4, yabancı 5 büyük ajansın Türkiye pazarına yönelik günlük haber üretimleri ortalama 5400 adet haber civarındadır. Medya sektörünün ana tedarikçisi haber ajansları, gazeteci istihdamı bakımından da önemli büyüklüğe ulaşmıştır. Türkiye’de haber ajanslarında görev yapan kadrolu ve telifli (kaşeli, parça başı üretim) gazeteci sayısı 4 bini aşmıştır. Telifli, kaşeli haber sağlayan ajans muhbirlerinin sayısı kadrolu ajans gazetecisinden daha fazladır. Bu fazlalık genellikle küçük yerleşim yerleri ve bazı yurt dışı merkezlerinde, sürekli kadrolu gazeteci bulundurma maliyetinin yüksekliği ve haber üretim kapasitesinin düşüklüğünden kaynaklanmaktadır. Haber ajansları, içinde bulundukları rekabet ortamı ve sahip oldukları üretim teknolojisine paralel olarak işletme yapılarını genişletmekte, çıktılarında çeşitlilik sağlamakta, istihdamını artırmakta ve buna bağlı olarak da gelirlerini yükseltmektedirler. Ajansların haber, fotoğraf ve görüntü dağıtımında kullandıkları teknikler de geçmişe göre çok ilerleme kaydetmiştir. Ajanslar güvercin, atlı ulak, telgraf, radyo dalgaları ile yapılan haber dağıtımından uydu kullanımına erişmiştir. Uydu teknolojisinin yanı sıra internet üzerinden yapılan abone yayınları sayesinde, haberin ulaşamadığı coğrafya kalmamıştır. Geliştirilen yeni yazılımlarla haber, fotoğraf, görüntü, ses ve grafik aynı anda iletilebilmektedir. Bir haber bilgisayar ekranında açıldığında, yanında, ekinde bütün destek unsurlarını görmek, mümkün hale gelmiştir. Canlı yayın imkanlarını artıran haber ajansları televizyon haberciliği için önemli bir kaynak haline gelmiştir. İHA’nın, Irak’ın ABD işgali sırasındaki canlı yayın sunumları bu kurumu hem uluslararası düzeye çıkarmış, hem de önemli ölçüde gelir sağlamalarına fırsat vermiştir. Aynı şekilde Mısır’da yaşanan darbe ve halk olayları da A.A, Cihan, İHA ve DHA tarafından sürekli olarak yayımlanmıştır. Ajans gazetecilerinin haber kaynakları ile olan ilişkileri de geçmişe oranla artmış ve çeşitlenmiştir. Bir ajans gazetecisi ile görüşen, demeç veren veya röportaj yapan haber kaynağı, haberinin medyada (gazete, dergi, televizyon, radyo, internet) aynı anda yayımlanmasına tanık olmaktadır. Böylesi bir seçenek haber kaynakları için de cazip hale gelmiştir. Haber kaynakları verecekleri mesajın uluslararası içeriğini dikkate aldığında ise büyük yabancı haber ajanslarına yönelmektedirler. Güvenlik nedeniyle az sayıda gazetecinin davet edilmesi gereken etkinliklerde öncelikle ajans gazetecilerinin davet edilmesi de sık karşılaşılan bir durum haline gelmiştir. Bazı mekanlarda çok sayıda kamera yerine birkaç haber ajansı kamerası tercih edilmektedir. Örneğin ABD Beyaz Saray’daki basın toplantı salonunda AP ve Reuters’in kameraları için yer ayrılmıştır. Diğer televizyon kameramanları ise sadece bahçede görüntü alabilmektedir. Sayı 37 /Güz 2013 198 Muzaffer Şahin Türkiye’de kamusal haber ajansı olan Anadolu Ajansı (A.A) bu tür pozisyonlarda sıkça pool (havuz) hizmeti vermektedir. Örneğin yabancı üst düzey bir devlet adamı veya konuk geldiğinde veya resmi gezilerde, önemli organizasyon ve zirve toplantılarda tek kurum tercihi söz konusu olduğunda, etkinlik sadece A.A tarafından izlenmekte, ancak havuz yöntemi ile bütün iç-dış medyaya (abone olsun olmasın) ücretsiz haber, fotoğraf ve görüntü servisi yapılmaktadır. Birden çok kurum için kontenjan imkanı olduğunda ise A.A’nın yanı sıra CİHAN, DHA, İHA, ANKA da etkinlikleri izlemektedir. Herhangi bir kota veya sınırlamanın olmadığı durumlarda ise davet edilen bütün gazeteciler bu tür önemli temas ve etkinlikleri takip edebilmektedirler. Yöntem Bu enformatif metinde, medya sektörünün önemli bir haber kaynağı olan haber ajansları niteliksel olarak incelenmiştir. Ayrıca ajans gazeteciliği ve haber ajansları hakkında tanıtıcı bilgiler verilmiş, haber ajanslarının üretimleri sayısal olarak ele alınmıştır. Haber ajanslarının medya sektörü içindeki yerinin tespiti için kurumsal belgelerden yararlanma ve görüşme tekniğine başvurulmuştur. Bu çalışmanın birinci bölümünde ajans gazeteciliği ele alınmış, ajans gazetecilerinin mesleki farklılıkları ortaya konulmuş ve medya sektörünün diğer branşları ile mesleki yönden ayrıldıkları noktalar ara başlıklar halinde sıralanmıştır. İkinci bölümde ise haber ajanslarının Türkiye pazarına yönelik üretimleri ele alınarak, medya sektörü içindeki etkinlikleri ölçülmeye çalışılmıştır. Haber ajanslarının üretimlerine ilişkin rakamlar kurumsal beyanlar, web sayfalarına konulan veriler, ilgili birim yöneticileri ile yapılan görüşmeler, gazete taramaları ve bazı kurumların hazırladığı üretim raporları baz alınarak oluşturulmuştur. Haber ihtiyacının önemli bir kısmını ajanslardan sağlayan medya kuruluşları, kullandıkları haberlerin ajans kaynaklı olup olmadığını istisnalar hariç genellikle belirtmemekte veya az belirtmektedir. Bu sorun yapılan araştırma ile sayısal olarak da ortaya konulmuştur. Tablolardaki veriler 2012 yılı ortalamalarını yansıtmaktadır. A.A verileri ise 2011 kesin üretim raporundan alınmıştır. Yabancı haber ajanslarının Türkiye’deki abonelerine sundukları haberlere ilişkin veriler başta A.A olmak üzere, yaptıkları anlaşmalar ve sundukları hizmetler dikkate alınarak derlenmiştir. Ajans Gazeteciliği Türkiye’de haber ajanslarında kadrolu ve telifli çalışan 4 binin üzerindeki ajans gazetecisi önemli bir istihdam kapasitesini işaret etmektedir. Bu sayıya haber ajanslarının destek hizmetlerinde (insan kaynakları, ulaştırma, teknik, bilişim, sağlık, hukuk, idari personel vd.) çalışanlar dahil değildir. Medya sektörünün yan sanayisine dönüşen haber ajanslarındaki gazetecilere “ajans gazetecileri, ajans muhabirleri” denilmekte, 199 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği sektörün diğer branşlarında olduğu gibi yer yer kendine has isim ve unvanlarla istihdam edilmektedir. Ajans muhabiri, ajans foto muhabiri, ajans kameramanı, ajans editörü vb. Büyüyen ve güçlenen bu yan sanayi iş kolunda, bir başka ifadeyle toptan haber üretim merkezleri olan haber ajanslarında, yeni uzmanlık alanları geliştiği gibi, ajans gazetecilerinin birçok uzmanlık alanını öğrenmesi de zorunlu hale gelmiştir; haber yazmak, fotoğraf çekmek, görüntü çekmek, bunları farklı formatlarda işlemek ve iletmek gibi. Ajans gazetecilerini diğer meslektaşlarından ayıran, onları farklılaştıran temel özellikler daha belirginleşmiş ve ön plana çıkmaya başlamıştır. Ajans gazetecilerini, sektördeki gazetecilerden belirgin olarak ayıran bu farklılıklarının yanı sıra habercilikteki temel unsurlar bakımından pek çok ortak özellikleri vardır. Ajans muhabirini diğer muhabirlerden ayıran özellikler Ajans muhabirini diğer meslektaşlarından, diğer gazetecilik branşlarından ayıran temel özellikler şu başlıklar altında toplanabilir (Şahin, 2012:6-10): • Zamanı kullanım açısından • Haber yazımı ve haber formatı açısından • Donanım açısından • Habercilik kriteri açısından Ajans muhabiri haberi toplarken ve yayımlarken zamana bağlı değildir. Haber, önem ve özelliği dikkate alınarak, ajans muhabiri tarafından elde edildiği anda derhal yayımlanır. Ajanslarda haber sunma faaliyeti, 24 saatlik zaman dilimi içinde aralıksız devam eder. Ajans muhabiri ile medya sektöründeki diğer muhabirlerin haber teslimindeki zaman kullanımları farklıdır. Gazete muhabirleri günün belli bir saatine kadar haberini teslim eder. Örneğin, normal rutinleri içinde, gazetelerin taşra baskısı için her gün en geç saat 15.00 - 16.00’da haberler tamamlanıp teslim edilirken, şehir baskısı veya son baskı için, gazetenin kullandığı teknolojiye göre değişiklik göstermekle birlikte, gece saat 24.00 veya 02.00’ye kadar, o da çok önemli haberler için teslim süresi verilir. Dergiler için, haftanın belli bir gününe kadar muhabirin haberini teslim etme süresi vardır. Örneğin, dergi pazar günleri yayımlanıyorsa, muhabirin perşembe günü haberini teslim etmesi gerekir. Radyo ve televizyon muhabirleri ise, canlı yayınlar ve son dakika gelişmeleri hariç, kurumlarının haber yayın saatlerine göre hazırlık yaparlar. Örneğin, radyo ya da televizyonda ana haberler saat 19.00’da yayınlanıyorsa, haberlerin ses ve görüntü montajı tamamlanıp en az bir saat öncesinden teslimi gerekir. Canlı yayınlar, konu veya olay yerinden anında yapılan yayınlardır. Çok sayıda ve sürekli canlı yayın yapmak radyo ve televizyonlar için personel, teknik, altyapı ve maliyet açısından sorunlar oluşturabilir. Canlı yayın için belirli bir teknoloji kullanılmakta, kurulum altyapısı ve kurulum sürecine ihtiyaç bulunmaktadır, 3G teknolojisini kullanırken bile bir ön hazırlık gerekmektedir. Bunlar zamanın kullanımı açısından geciktirici faktörlerdir. Ancak, sıcak gelişmelerde Sayı 37 /Güz 2013 200 Muzaffer Şahin olay yerinden yapılan bazı canlı yayınlar, ajans muhabirlerinin habercilik hızının geçildiği anlar olabilmektedir. Bazı gelişmelerin başlangıcını, haber ajansı muhabiri canlı yayından izlemek durumunda kalabilir. Günümüzde gelişen internet gazeteciliği ve sosyal medya ise zamanı kullanım açısından ajans muhabirliğine yaklaşmış veya bazen geçmiş gibi görünmektedir. Ajans muhabirliği zamanın kullanımı açısından, özellikle zamanın gece ve tatil dilimlerinde, henüz diğer gazetecilik branşlarınca tam olarak geçilememiştir. Ajans muhabirliğinde zaman yönetimi, yukarıda sayılan gazetecilik branşlarına göre daha gelişmiş ve ön plana geçmiştir. Bu nedenle ajans muhabirleri, diğer medya muhabirlerinin önünde olup, onların en büyük rakibidirler. Ajans ile gazete, dergi, radyo, tv, internet ve sosyal medyanın haber yazımındaki tarz ve formatlar farklılık gösterir. Ajans muhabiri haberini, kurumunun geliştirdiği haber formatında, flaşlar ve ön haberlerin ardından genellikle ayrıntılı ve uzun yazar. Ajans haberlerinin kurgusu ise genellikle önemlilik sırasına göre (ters piramit kuralı) oluşturulur. Ajans muhabirinin yazdığı haberler, aboneler tarafından yeniden yazılmaya (redaksiyona, edite) uygun metinlerdir. Bir ajans haberinde üst başlık, başlık, alt başlık, mahreç, ajans rumuzu, tarih, muhabir adı, muhabir rumuzu, redaktör-editör adı ve/veya rumuzu ile haberi destekleyen fotoğraf, görüntü ve grafik unsurlarının varlığına da yer verilir. Gazete ve dergi muhabiri sayfa durumunu, radyo ve televizyon muhabiri ise haber bülteni süresini dikkate alarak haberini daha kısa yazar. Ajans haberleri uzun ve detaylı olurken gazete haberi genellikle kısadır. Dergi haberini yazan muhabir kendisine kaç sayfa ayrıldığını bilir veya haber sayfa sayısı bellidir. Dergi ve gazete muhabiri istisnai durumlar hariç kendilerine ayrılan yere sığacak büyüklükte haber yazar. Radyo ve televizyon muhbirlerine haber için ayrılan süre oldukça kısadır. Bir televizyon ana haber süresinin 30 dakika olduğu dikkate alındığında, 15 haber için ortalama haber başına düşen süre 1,5 dakikadır, bu nedenle muhabir, haber metnini kendi tekniğine göre kısaca yazar. Burada, televizyon haber kanallarını ayırmak gerekir, ancak onlarda da haber saatleri için süre sınırlamaları mevcuttur. İnternet gazeteciliğinde ise haber, fotoğraf ve görüntü birlikte kullanılmakta, ancak bu mecrada da haber metinleri kısa tutulup, görselliğe daha çok yer ayrılmaktadır. Ajans muhabiri, gazete sayfasındaki yer veya televizyon haber bültenindeki süre sınırı ile karşılaşmadığı ve hitap ettiği tüm abonelerinin detay beklentileri için, genelde detaylara giren uzun haberler yazarlar ancak, bu durum istisnai konu ve olaylar hariç, ucu açık bir serbestlik anlamına da gelmez. Ajans muhabiri için uzun haber yazmanın dezavantajı süre kaybıdır, bu sorunun önüne geçmek için, devam eden haberler bölümlere ayrılarak parça parça verilir, nihayetinde önceden verilen haberler birleştirilip tek habere dönüştürülür. Ajans muhabiri genellikle bulunduğu coğrafyada (il, ilçe veya ülkede) kurumu adına tek başına çalışıyorsa, haber yazmanın yanı sıra haberini destekleyen fotoğraf ve görüntüyü de çekip bunları işleyebilecek donanım ve bilgiye sahip olmalıdır. Haber ajanslarının aboneleri arasında gazete, dergi, radyo, televizyon, internet ve yeni medya gibi farklı teknikleri kullanan yayıncılar bulunur. Ajansın müşterileri olan bu aboneler kendi tekniklerine göre kullanılabilecek haber destek unsuru ararlar. Gazete ve dergi, haberin yanı sıra fotoğraf da ister. Radyo ses kaydı, televizyon görüntü, internet, yeni medya ve sosyal medya hepsini birden kendi formatlarına uygun olarak talep ederler. Böylesi bir pazarda abonelerin talebini karşılayacak olan haber ajansı, bütün bu branşlar 201 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği için her ofisinde ayrı ayrı personel istihdam edemeyebilir. Ajansların genellikle büyük ofislerinde veya merkezlerinde muhabir, foto muhabiri, kameraman, montajcı, redaktör, editör gibi uzmanlaşmış personel istihdam edilir. Ajans muhabirinin, ihtiyaç duyulduğu anlarda haber yazmanın yanı sıra, fotoğraf ve görüntü çekmesi, bunları işleyip iletmesi gerekebilmektedir. Ajans muhabiri, iletişim alanındaki teknik gelişmeleri yakından takip edip uygulama sorumluluğunu da üstlenir. Gazete ve dergi muhabiri sadece haber yazmakla, televizyon muhabiri kamera karşısında haberini aktarmakla yetinebilir, ancak ajans muhabirleri farklı teknikler kullanıp haberini, fotoğraf ve görüntü unsuru ile bütünleştirmek durumundadır. İnternet gazetesi muhabirliği ise gelişme sürecinde olup, çok yaygın ve bol kadrolu yapılar olmadığı için, genelde tüm unsurları ile üretilen ajans haberlerine muhtaç durumdadırlar. Ajansçılığın temel ilke ve kriterleri; doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı haberciliktir. Ajans muhabiri ve yayıncısı abonesi için bu kurallara uymakla mükelleftir. Ajans haberinde yorum yapılmaz. Haberde yorum yazılacak ise haber ve yorum birbirinden kesinlikle ayrılır ve haberin içinde ara başlıkla belirtilir. Haber ajansları, farklı yayın politikalarına sahip medya kuruluşlarının haber tedarikçileridir. Aboneler doğru haber, tarafsız haber ve hızlı haber bekleyen müşterilerdir. Ajanslardan gelen haberler medyanın kendi yayın politikalarına göre işlenecek; küçültülecek, büyültülecek, başlıkları değiştirilecek redaksiyonu yapılacaktır. Medya, ajanslardan kendisine yanlı, yalan ve yanlış yazılmış haberler ulaştığında bu içerikleri yayımlamaz. Bu kusur devamlılık arz ederse de o haber ajansını tedarikçisi olmaktan çıkarır. Gazete, dergi, radyo, televizyon veya internet gazetesi de doğru habercilikleriyle övünür ve doğru haber vermekle mükelleftir. Ancak bu yayın kuruluşlarının belirli bir yayın politikası vardır. Örneğin milliyetçi, liberal, muhafazakar, demokrat vb. Yayın politikaları bu şekilde düzenlenmiş medya kuruluşunda görev yapan muhabirler, haber yazarken yayın politikalarına paralel, yorumlu haber başlıkları ve haber metinleri yazarlar veya redaksiyonda, editörlükte bu işlem yapılır. Ajanslar ise, abone yelpazesinin genişliği ve her görüşten yayın politikasına sahip abonelerine hizmet verdikleri için doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı haber kuralına uygun hareket etmek durumundadır. Haber Ajanslarının Haber, Fotoğraf ve Görüntü Üretimi Türkiye’de halen 1’i kamusal, 4’ü büyük haber ajansı olmak üzere (A.A, CİHAN, DHA, İHA) toplam 14 yerli haber ajansı hizmet vermektedir. Uluslararası çaptaki 5 büyük haber ajansı da (AP, Reuters, AFP, Itar-TASS, Xin-Hua) Türkiye’de akreditedir. Pek çok diğer ülke haber ajansı ile bazı özel haber ajansları çalışma alanı olarak Türkiye’yi de seçmişlerdir. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü’ne akredite olup Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı haber ajanslarının sayısı 36’ya ulaşmıştır. Bunlar arasında büyük uluslararası haber ajansları, milli haber ajansları ve özel haber ajansları yer almaktadır. Türkiye’de toplam 50 civarında yerli ve yabancı haber ajansı hizmet üretmektedir. Hem gazetecilik ve habercilik açısından hem de sektör olarak üretim yapma ve ticarete konu olma açısından, bu önemli bir rakamdır. Dünyada ise 150 civarında milli ajans ve yüzlerce özel haber ajansı faaliyet göstermektedir. Sayı 37 /Güz 2013 202 Muzaffer Şahin Haber ajanslarının haber, fotoğraf ve görüntü üretimlerine yönelik bilgileri içeren Tablo-1-2-3’deki veriler, ajansların web sayfalarından (2012) ve A.A’nın 2011 yılına ait kesin üretim raporundan alınmıştır. Yabancı haber ajanslarının Türkiye abonelerine sundukları haber hizmetlerine ilişkin veriler, başta A.A olmak üzere yerli haber ajansları ile yaptıkları anlaşmalardan derlenmiştir. Tablo-1: Türkiye’deki yerli haber ajanslarının “genel veya ana bültende” ürettikleri günlük ortalama haber, fotoğraf ve görüntü sayısı (2011-2012). Haber Ajansı Haber Sayısı Fotoğraf Sayısı Görüntü Sayısı Anadolu Ajansı 612 470 115 CİHAN 450 800 95 DHA 200 365 90 İHA 700 850 125 ANKA 60 - - Diğerleri 250 30 - TOPLAM 2272 2515 425 Tablo-1’de görüleceği gibi Türkiye’deki yerli haber ajanslarının “genel bültendeki” veya “ana bültendeki” üretimi günlük 2 bin 272 adet haber, 2 bin 515 adet fotoğraf ve 425 adet görüntüdür. Ajanslar “ana” ya da “genel bülten” üretimlerini daha sonra diğer müşteriler için (yerel bülten, yabancı dil bülteni, internet bülteni, flaş haber bülteni, kısa mesaj sms bülteni, vb.) yeniden işleyerek arz yoluna da gitmektedirler. Haberlerin yeniden işlenmesi haber üretim sayılarını daha da artırmaktadır. Tablo-1’deki veriler “genel bülten” veya “ana bülten” dikkate alınarak derlenmiştir, bu teknikle yerli ve yabancı ajansların birbiri ile kıyaslanmasında standart sağlanmıştır. Yerli büyük haber ajansların, yerel ve yabancı dilde ürettiği haber sayıları genel bülten üretimlerinin yüzde 50 üzerindedir. Örneğin A.A’nın yerel ve yabancı dil bülteninde günlük haber ve fotoğraf üretimi ortalama 1000 civarında seyretmektedir. İster ana bülten, ister yerel ve yabancı dil bültenleri olsun, farklı mecralarda aynı haberlerin tekrar kullanımı söz konusudur. Örneğin Cumhurbaşkanı veya Başbakan’ın konuşmaları, TBMM haberleri veya önemli ekonomi haberleri “genel bültende” yer aldıktan sonra, yerel bültene konulmakta, diğer dillere çevrilmekte, internet sayfası için özetlenmekte, gerektiğinde format değişikliği ile sosyal medyada da yayımlanmaktadır. Kısacası aynı haber birden çok mecrada kullanılmaktadır, CİHAN, İHA ve DHA’da da bu kategorideki üretim verileri genel bültenlerinin çok üzerinde seyretmektedir. Üretime ilişkin sayılar, gündemin özelliği ve gelişmelere göre artmakta veya azalmaktadır. Hafta sonu günlerinde cumartesi ve özellikle pazar günleri üretim sayıları ortalamanın çok altında seyretmektedir. Medyada daha çok kendi haberlerinin yer bulması ve böylece pazar payının artması için çaba harcayan ajansların sadece haber, fotoğraf ve görüntü sayısını artırması yeterli olmamaktadır. Haber ajanslarının sektörde tedarikçi olarak pazar paylarını artırmaları 203 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği için zengin içerikler, anlaşılır metinler, değeri yüksek haberler yayımlamaları ve bunu da “hızlı” yapmaları gerekmektedir. Türkiye piyasasına yerli haber ajansları tarafından sunulan haberlerin sayısal olarak çok olduğu söylenebilir. Ancak, haber içerikleri incelendiğinde özel haber dışındaki rutin haberlerin genellikle her ajans tarafından benzer içerikle verildiği gözlenmektedir. Örneğin bir trafik kazası 4 ajans bülteninde de yer alabilir veya siyasilerin konuşmaları, TBMM’deki görüşmeler kısa veya uzun içeriklerle her ajans bültenine girebilir. Aynı haberin farklı şekillerde ajans bültenlerinde yer alması rekabet ve aboneye hizmet götürme gayreti ile açıklanabilir. Ancak, zaman zaman haber sayısının artırılması için özel yöntemler izleyen ajanslar, bir süre sonra salt sayısal artışın haber niteliğine olumsuz yansımalarını gözlediklerinde bundan vazgeçebilmektedirler. Tablo-2: Yabancı haber ajanslarının Türkiye’deki abonelerine yönelik sunduğu “genel bültende” günlük ortalama haber, fotoğraf ve görüntü sayısı (2011-2012). Haber Ajansı AP Reuters AFP Itar-TASS Xin-Hua Diğerleri TOPLAM Haber Sayısı 753 549 621 400 500 250 3073 Fotoğraf Sayısı 1300 1200 1150 400 800(*) 4850 (*): Sipa, EPA, Abaca Press gibi fotoğraf ajansları ile birlikte. (Antakyalı, 2012) Büyük yabancı haber ajanslarının Türkiye piyasasına yönelik üretimleri, günlük ortalama 3 bin 73 adet haber, 4 bin 850 adet fotoğraftan oluşmaktadır (Tablo-2). Yabancı haber ajanslarının Türkiye medya piyasasına yönelik haber ve fotoğraf arzı, yerli haber ajanslarının üretimleri ile kıyaslandığında; haberde yüzde 35, fotoğrafta yüzde 92 oranında fazlalık görülmektedir. Bu tablo, uluslararası haber ajanslarının Türkiye pazarında etkinliğini sürdürdüğüne, haber akışında dünyadaki genel egemen yapının durumunu koruduğuna işaret etmektedir. Ancak, geçmişe göre yerli haber ajanslarının üretimlerini önemli miktarda artırdıkları ve ürünlerini çeşitlendirdikleri bir gerçektir. Özellikle tek kamusal ajans olan A.A’nın ulusaldan uluslararasına doğru kapasite artırımına ilave olarak CİHAN, DHA ve İHA gibi özel haber ajanslarının etkinleşen yapıları ve artan haber, fotoğraf, video üretimleri dikkat çekicidir. Yabancı ajanslarından AP, Reuters, AFP ve büyük fotoğraf ajansları haber hizmeti sunarken aynı zamanda ticari faaliyette bulunmakta, belirli bir kazanç elde etmektedirler. Yabancı ajanslar için verimli ve ticari iş yapılabilir ülke olan Türkiye’de örneğin Reuters’in yıllık vergi matrahı 50 milyon doları aşmıştır (Maliye Bakanlığı, 2004). Ancak, Reuters medyaya yönelik haber hizmeti vermekle birlikte, merkez bankalarına, bankalara, yatırımcı kişi ve aracı kuruluşlara, kıymetli metal borsaları ile BİST (Borsa Sayı 37 /Güz 2013 204 Muzaffer Şahin İstanbul), SPK (Sermaye Piyasası Kurumu) ve diğer borsalara yönelik finans bilgileri ve veri aktarımı yapmaktadır. Yabancı haber ajanslarının Türkiye pazarına aktardıkları haberlerin aboneleri arasında gazete, dergi, radyo, televizyon, yerli haber ajansları, finans sektörü, yatırımcı şirketler, özel-resmi kurum ve şahıslar yer almaktadır. Itar-Tass (Rusya Federasyonu) ve Xin-Hua (Çin Halk Cumhuriyeti) gibi daha çok yaptıkları karşılıklı anlaşmalarla haber takasını tercih eden ajanslar da bulunmaktadır. Burada, karşımıza çıkan konu, haber ajanslarının birbirine de abone olmasıdır. Bu ilişki satış sözleşmeleri ile gerçekleştirildiği gibi haber takası yoluyla da tesis edilmektedir. Örneğin kamusal ajans A.A, 50’nin üzerinde milli ajansla takas anlaşması yapmıştır. Böylelikle herhangi bir ücret ödenmeden karşılıklı haber, fotoğraf ve görüntü takası yapılmaktadır. Bazı ajanslar ise Türkiye kaynaklı medya kuruluşlarının kendi ülkelerindeki temsilciliklerine takasla abonelik sağlamaktadır. Örneğin A.A Moskova temsilciliğinin Itar-Tass aboneliği gibi. 2012). Tablo-3: Yerli ve yabancı haber ajanslarının Türkiye piyasasına haber ve fotoğraf arzı (2011- Haber Ajansları Yerli ajanslar Yabancı ajanslar TOPLAM Haber Sayısı 2272 3073 5345 Fotoğraf Sayısı 2515 4850 7365 Görüntü Sayısı 425 425 Tablo-3’te görüleceği gibi Türkiye pazarına yerli ve yabancı haber ajanslarının arzlarının günlük toplamı 5 bin 345 haber, 7 bin 365 fotoğraf ve 425 görüntüden oluşmaktadır. Dış kaynaklı ajansların görüntülü haberleri (video), işbirliği yaptıkları yerli ajanslar tarafından veya görüntü başı satış olarak ya da doğrudan abonelik şeklinde gerçekleşmektedir (AP TV, Reuters TV vd). Görüntülü haberde iç pazara yönelik üretim ve yabancı ajanslara aracılık işi genellikle yerli ajanslar tarafından gerçekleştirilmektedir. Haber ajanslarının günlük haber sunumlarının toplamı birkaç ciltlik ansiklopedinin her gün basılması anlamına gelmektedir. Böylesine zengin içeriklerden yararlanıp gazete çıkarmak veya televizyon haberciliği yapmak günümüzde daha da kolaylaşmıştır. Ajans Haberlerinin Konu Tasnifi ve İçerikleri Haber ajansları ürettikleri haberlerin içeriğine göre konu tasnifi yapar ve kategoriler oluştururlar. Bu yöntem abonelerin konuya göre haber seçme ve tarama yapmalarına kolaylık sağlar. Örneğin spor haberi arayan bir gazetenin sayfa sekreteri, bütün haberler içinden değil sadece spor kategorisinden kolayca haber seçimi yapma imkanına kavuşur. Haber ajansları çok eskiden beri konu tasnifi yapmaktadır. Örneğin A.A, 1925’te Genel Haber Bülteni, Siyasi Haber Bülteni, Borsa Kapanış Fiyatları Bülteni, Hususi Mali 205 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği Servis Bülteni şeklinde haber tasnifi yaparken, 1935’te Genel Haber Bülteni’ne ilave olarak Genel Siyasi Servis, Mali Servis, Spor Servisi, Balkan Servisi, Hususi Servis olarak haberleri ayırmıştır. 1948’de ise yine Genel Bülten’in yanı sıra Mali Servis, Ekonomik Servis, Faal Servis (Londra ve New York borsalarındaki maden fiyatlarının haberini servis eden bu birimin en büyük abonesi Etibank’tır), Petrol ve Benzin Servisi, Mali ve Ekonomik Tahliller Servisi tasnifine gitmiştir. 2011 yılı itibariyle ise uygulanan konu tasnifi şöyledir: Yasama-Yürütme-Siyaset, Güvenlik-Yargı-Savunma, Çalışma-Sosyal Güvenlik-Sendikalar, Sağlık-Sosyal Hizmetler-Aile, Bilim-Teknoloji-Ulaştırma-İletişim, Çevre-Meteoroloji, Eğitim, Kültür-Turizm-Sanat, Yaşam-Magazin-Gençlik-Moda, DinFelsefe, Dış Haberler, Diplomasi Haberleri, Ekonomi Haberleri, Finans Haberleri, Spor Haberleri, Genel Konular, Gündem Maddeleri (Şahin, 2010:114-118). Tablo-4: Türkiye’deki yerli haber ajanslarının ürettiği haberlerin konulara göre oransal tasnifi (2011-2012). Konu Yüzde Ekonomi 23 Spor 18 Dış Politika + Diplomasi 17 Güvenlik 14 Siyaset 13 Eğitim+Kültür+Eğlence 9 Sağlık 2 Diğer 4 Tablo-4’te başta A.A olmak üzere, CİHAN, DHA, İHA, ANKA haber ajanslarının yayımladıkları haberlerde, konu tasniflerine göre ortalama yüzdesel dağılım sıralanmıştır. Kurumlara göre (+) (-) yüzde 2’lik oransal kaymalar söz konusu olabilmektedir. Tablo4’te konu başlıkları tarafımızca sadeleştirilmiştir, örneğin ekonomi haberleri içine veri ve finans haberleri ilave edilmiştir. Güvenlik haberlerine polis, jandarma, adliye, yargı dahil edilmiştir. Siyaset başlığında ise siyasi parti, parlamento, Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, bakanlıklar, bürokrasi haberleri toplanmıştır. Sağlık haberlerine sosyal hizmet konuları alınmıştır. ‘Diğer’ başlığına ise din, felsefe, çevre, yaşam, yaşamın içinden gibi konular ile oransal olarak daha küçük düzeyde kalan diğer tasnifler dahil edilmiştir. Ajans Haberlerinin Medyada Kullanımı Haber ajanslarının ürettiği her tür ve her kategorideki haberlerin yanı sıra, gün içinde aniden ortaya çıkan sıcak gelişmeler, yeni olaylar, taze haberler medya tarafından kolaylıkla kullanılmaktadır. Medyada ajans kaynaklı haberler birkaç nedenden dolayı tercih edilmektedir. En önemlisi işletme açısından düşük maliyetle haber sağlama kolaylığıdır. Diğerleri ise Sayı 37 /Güz 2013 206 Muzaffer Şahin gazeteci istihdamını, kullanılacak büro-ofis alanını ve işletme giderlerini sınırlandırma, tasarruf etme imkanı sağlamasıdır. Medya kuruluşları elde ettiği bu kadar avantaj karşısında, kendi bütçelerine göre tercih edecekleri bir ya da birden çok ajansın herhangi bir bülten çeşidine abone olup abonelik bedeli ödemektedir. Haber ajanslarının haber üretimlerindeki sayısal yüksekliğe bakıldığında, gazeteci ve muhabir istihdam etmeden, sadece ajanslara abone olarak gazete çıkarmanın veya televizyon haberciliği yapmanın mümkün olduğu söylenebilir. Bunu uygulayan yayın organları bulunmaktadır ve özellikle yerel medyada rastlanan örnekleri vardır. Ancak, genel olarak gazeteler ve televizyonlar bir yandan haber ajanslarına abone olup onların sunduğu haber, fotoğraf ve görüntüyü kullanırken, bir yandan da kendi yayın politikalarına göre özel haber üretme gayretinde oldukları için gazeteci, editör, muhabir, foto muhabiri ve kameraman istihdam ederler. Gazete ve televizyonlar haber ajanslarından gelen bültenleri her zaman tam metin olarak aynen kullanmazlar. Ajans haberlerini redaksiyona tabi tutar, kısaltır, ilaveler yapar, arşivden fotoğraf, görüntü ekler vs. kendi yayın politikasına uygun hale getirirler. Ajans haberlerinin medyada kullanıldığını anlamak için haberlerin üzerindeki kurumsal haber kaynağının adı veya rumuzuna bakmak yeterlidir. Gazete ve televizyonlarda yayımlanan haberlerde ajans rumuzu yoksa, okuyucu veya izleyici o haberin ajans haberi olup olmadığını anlayamaz. Medyada, yöneticiler ve/veya editörler kendi yayın kuruluşlarında, istisnalar hariç, çok sayıda ajans rumuzlu haber görülmesini tercih etmezler. Bu yüzden ajans haberleri, sözleşmelere rağmen, özel bir önemi yoksa ajans rumuzu olmadan yayımlanmaktadır. Böylece ajans haberlerinin medyada kullanımını tam olarak belirlemek güçtür. Ancak, birden çok gazete veya televizyon haber bülteninde aynı habere aynı unsurlarla rastlanıyorsa ve haberde rumuz yoksa bunun ajans haberi olduğu anlaşılabilir. Gazetelerde Ajans Haberi Taraması Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü’nde, “Haber Ajansları” dersini seçen genç arkadaşlarımla birlikte, 2012 yılı Ekim ayında, birer haftalık periyotla 17 ayrı yaygın gazetede, kurumsal haber kaynaklarına göre (haber ajansı kaynaklı haberler, gazete muhabiri kaynaklı haberler, gazetelerin ilgili servis derlemeleri vb) bir tarama gerçekleştirdik. Araştırmada; gazetedeki toplam haber sayısı, haber ajanslarının rumuzu ile yayımlanan haber sayısı, gazete muhabirinin imzası ile yayımlanan haber sayısı, derleme (haber merkezi, ekonomi servisi, istihbarat servisi, dış haberler servisi, magazin servisi, İstanbul istihbarat servisi ve benzeri imzalarla yayımlanan) haber sayısı ve kurumsal kaynağı belirtilmeyen (ajans rumuzu, muhabir adı veya derleme kaydı olmayan) haber sayısı olarak 4’lü tasnif yapılmıştır. Oranlardaki küsuratlar, aşağıya veya yukarıya doğru en yakın rakama tamamlanmıştır. 207 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği Tablo-5: 17 ayrı gazetede, haberlerin kaynaklarına göre yapılan taramanın oransal sonuçları (Ekim 2102’de yapılan araştırmada her gazete birer haftalık süre ile incelenmiştir). Kurumsal Haber Kaynaklarına Göre Gazete Muhabirinin Adı İle Yayımlanan Haber Haber Ajansı Rumuzu ile Verilen Haber Derleme Haber Kurumsal Kaynağı Belirtilmeyen Haber TOPLAM Yüzde 22 16 11 51 100 Gazetelerin kendi muhabirinin adıyla (imzasıyla) kullandığı haberler toplam haberler içinde yüzde 22 oranında yer tutarken, ajans rumuzu ile kullanılan haberlerin oranı ortalama yüzde 16 olarak belirlenmiştir. Gazetenin adı, haber merkezi, istihbarat servisi, ekonomi servisi, dış haberler servisi imzası ile yayımlanan ve burada derleme haberler olarak nitelendirdiğimiz haberlerin toplam haberler içindeki payı yüzde 11 iken, hiçbir kurumsal kaynak belirtilmeden kullanılan haberlerin toplam haberler içindeki payı, yüzde 51’i bulmaktadır. Burada açıkça görülen ve dikkat çeken husus, istisnalar hariç, gazete haberlerinin yarısında “kurumsal kaynağın” belirtilmemesidir. Yine bu taramada gözlenen, kaynak belirtilmeden kullanılan haberlerin büyük çoğunluğunun da haber ajanslarına ait olmasıdır. Farklı gazetelerde yayımlanmasına rağmen haberlerdeki içerik benzerlikleri bu tespiti güçlendirmektedir. Gazetelerde, ajans rumuzlu yüzde 16 haber ile kurumsal kaynağı belirtilmeyen yüzde 51 olmak üzere, toplamda yüzde 67 oranında ajans kaynaklı haber kullanılmaktadır denilebilir. Derleme haberlerin bir kaynağının da haber ajansları olduğunu dikkate alırsak, gazete haberlerinin ortalama yüzde 70’ini ajans haberlerinin oluşturduğu söylenebilir. Türkiye’de yayımlanan gazetelerde kullanılan haberlerin en çok yüzde 30’u gazetelerin kendi muhabirleri veya kendi birimlerince hazırlanmaktadır. Gazetelerde yer alan ajans kaynaklı haberlerin tamamına yakını ise AA, CİHAN, DHA, İHA, ANKA gibi yerli ajanslar ile AP, Reuters, AFP, Itar-Tass ve XinHua gibi uluslararası haber ajanslarına dayanmaktadır. Gazetelerin, sözleşmelerde yer almasına rağmen ajans rumuzu ve ajans muhabirinin adını kullanmaktan kaçınmasının önüne geçilememektedir ve bunun çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bu nedenlerin başında editoryal kaygılar gelmektedir. Gazetenin ajans haberleri ile çıkarılmış olduğu imajından kaçınma çabası yaygın kanaattir. Gazete ve televizyonların, özellikle internet medyasının (yeni medya), kullandıkları haberin kurumsal kaynağını belirtmekten kaçınması, haber ajansları için telif hakkı ihlali ve imaj sorunu oluşturmaktadır. Giderek yaygınlaşan bu temel sorun, gerçekleştirdiğimiz bu araştırmada da tespit edilmiştir. Gazete okur temsilcileri zaman zaman kurumsal haber kaynağı (muhabir veya ajans imzalı veya imzasız) konusundaki şikayetler üzerine açıklama yapma ve tarafları mesleki kurallara çekme gayretine girmektedirler, ancak bu çabalar da kalıcı sonuçlar vermemektedir. Sayı 37 /Güz 2013 208 Muzaffer Şahin “Ombudsman görüşü: Gazetelerin ajanslardan ve değişik kaynaklardan gelen güncel haberleri derleyerek kendi okurlarıyla paylaşması doğaldır. Ancak bu tür haberlere verilen önem o haberin kaynağına da gösterilmelidir. Derleme haberde muhabir imzası olmaz. Yazı işleri deözel haberlerin dışında bu tür haberlere imza atılmaması gerektiğini bir ilke olarak benimsemeli” (Akçura, 2013). Gazetelerde ajans haberlerinin yayımlanmasına ilişkin bazı sayısal verilere ulaşmak mümkün olurken, televizyonlarda bu anlamda bir ölçüm yapma imkanı oldukça güçtür. Televizyon haberleri bir spiker tarafından okunduğundan, ajans logoları sadece görüntülere (haberle ilgili videoya) yansımaktadır. Görüntülerin üst köşesinde bir logo görülüyorsa -ki o da genellikle kapatılmaktadır, söz konusu haberin ajans kaynaklı olduğunu anlayabilmekteyiz. Televizyon haberleri de çoğunlukla ajans haberlerinden derlenmekte, özel haberler kendi muhabirlerince sunulmaktadır. Sonuç Medya sektörü; gazete, dergi, radyo, televizyon, internet medyası, sosyal medya ve benzerleri her gün, her saat tüketilecek onlarca, yüzlerce haber, fotoğraf ve görüntüye ihtiyaç duyarlar. Bu taleplerinin tamamını kendi kaynaklarından, kendi muhabirlerinden sağlamaları yer, zaman, alt yapı, maddi koşullar bakımından mümkün değildir. O nedenle tedarikçilere ihtiyaç duyarlar. Medya sektörünün bu anlamda en temel, en büyük yan sanayisi, tedarikçisi haber ajanslarıdır. Günümüzde bu özellik daha da belirginleşmiştir. Ajansçılığın 182 yıllık serüveni önemli bir dönemini yaşıyor diyebiliriz. Haber ajansları, kurumsal yapıları, temel karakterleri, organizasyon yapıları, kapasiteleri, genel veya tema ajansı olup olmamaları ile asli görevleri olan haber, fotoğraf, görüntü toplamak, bunları işlemek ve pazara sunmakla yükümlüdür. Bu görevi yerine getirirken de doğru, tarafsız, objektif, güvenilir ve hızlı olmak gibi temel ilkelere sahip olmak durumundadır. Haber ajanslarının bugün içinde bulundukları açmaz telif haklarıyla ilgilidir, özellikle internet ortamında abonelik dışı izinsiz haber kullanımı yaygınlaşmaktadır. Ajans kaynaklı haberlerin medyada rumuzsuz veya kaçak kullanımı haber ajanslarının ortak temel sorunu haline gelmiştir. Kaynakça Anadolu Ajansı (A.A), (2011). Üretim Raporu, Ankara. Akçura, Belma, (2013). Okur Temsilcisi, Ombudsman, Milliyet, 25 Şubat. Abdurrahman Antakyalı ile 08 Ekim 2012 tarihinde yapılan görüşme. Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü (BYEGM), (2012). www.byegm. gov.tr, Erişim tarihi: 04.06.2012. Girgin, Atilla, (2002). Uluslararası İletişim Haber Ajansları ve A.A, İstanbul: Der Yayınları. Koloğlu, Orhan, (1994). Havas ve Reuter’den Anadolu Ajansı’na, Ankara: ÇGD Yayınları. 209 İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi Ajans Gazeteciliği ve Medya Sektöründe Haber Ajanslarının Etkinliği Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı (2004), Katma Değer Vergisi Müdürlüğü Uzmanı ile 4 Mart 2004 tarihinde yapılan görüşme. Şahin, Muzaffer, (2012). Ajans Gazeteciliği ve Haber Ajansları, Ankara: Pelikan Yayıncılık. Şahin, Muzaffer, (2010). A.A’da Bülten Servis Hizmetleri, 90. Yılında Anadolu Ajansı, Ankara: A.A Yayınları, Yayın No: 11. Tokgöz, Oya, (2000). Temel Gazetecilik, Ankara: İmge Kitabevi. Sayı 37 /Güz 2013 210