BüyükbaĢ Hayvan ĠĢletmelerinde Kullanılacak Veri Tabanı
Transkript
BüyükbaĢ Hayvan ĠĢletmelerinde Kullanılacak Veri Tabanı
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y BüyükbaĢ Hayvan ĠĢletmelerinde Kullanılacak Veri Tabanı Yazılımının GeliĢtirilmesi Ve Uygulanabilirliğinin Saptanması 1 Ersen OKUR1, Selçuk ARIN1 Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Tekirdağ eokur@nku.edu.tr Özet: Bu çalıĢmada; büyükbaĢ hayvan iĢletmeleri için bir veritabanı yazılımı geliĢtirilerek, iĢletmeler için uygulanabilirliğinin saptanması amaçlanmıĢtır. AraĢtırma materyali olarak Kırklareli iline bağlı Babaeski ilçesinde bulunan bir süt sığırı iĢletmesinin verileri kullanılmıĢtır. ĠĢletme 15 da arazi üzerine kurulu, 130 büyükbaĢ hayvan yetiĢtirme kapasitesine sahiptir. Öncelikle iĢletme özellikleri ve iĢletmede yapılan iĢlemler tespit edilmiĢtir. Daha sonra bunların bilgisayar ortamında kayıt altına alınabilmesi, değerlendirilebilmesi, gerektiği zaman raporlar alınabilmesi ve bir veritabanı oluĢturulabilmesi için, yazılımda bulunması gereken özellikler tespit edilmiĢtir. Yazılımın geliĢtirilmesinin ardından, örnek olarak alınan iĢletmeye ait veriler bu yazılıma yüklenmiĢ ve tüm kayıt, takip ve raporlama iĢlemleri program vasıtasıyla yürütülmüĢ, elde edilen sonuçlara göre programın büyükbaĢ hayvan iĢletmeleri için uygulanabilirliği değerlendirilmiĢtir. Yazılım, orta büyüklükte bir süt sığırı iĢletmesinin ihtiyaçlarını karĢılayabilmektedir. Fakat yazılım, çeĢitli otomasyon sistemleri ile birlikte kullanılarak daha verimli çalıĢması sağlanabilir. Her hayvanın günlük süt verimi tespit edilerek, otomatik olarak veri tabanına aktarılabilir. Bu sayede hem daha sağlıklı bir veri aktarımı gerçekleĢmiĢ, hem de zaman ve iĢgücü tasarrufu yapılmıĢ olur. Anahtar kelimeler: Veritabanı, büyükbaĢ hayvancılık, tarımsal iĢletmecilik. Development of Database Software for the Dairy Farm Enterprises and the Feasibility of the Software Abstract: The purpose of this research was the development of database software for the dairy farm enterprises and the feasibility of this software. A dairy farm‟s data were used as a research material in Babaeski town of Kırklareli. The enterprise was built on 15 da land and had 130 head dairy cow capacity. Firstly, characteristics and procedures of the enterprise were determined. Then, the features that had to be in the software were revealed to record, evaluate, report when needed and develop a database. After the development of software, the data obtained from the dairy farm enterprise were recorded and all the procedures were made by software. According to the results the feasibility of this software were evaluated. The developed software was sufficient for the requirements of middle size dairy farm enterprises. But, it could be more effective by using other automation systems. However, daily milk yields of each dairy cow should be determined and could automatically be recorded to the database. Thus, better data transfer and savings of time and workforce could be provided. Keywords: Database, cattle, farm enterprises GĠRĠġ Günümüzde teknolojinin geliĢimiyle birlikte her türlü verinin bilgisayar ortamında saklanması ve değerlendirilmesi pek çok alanda yaygınlaĢmıĢtır. Ancak ülkemizdeki tarım iĢletmelerinde kayıt altına alınmıĢ ve planlı bir tarımsal üretim yapılmadığı ve tarımda bilgisayar kullanımının çok düĢük seviyelerde olduğu bilinmektedir. Bilindiği gibi tarımsal üretim farklı çok sayıda girdinin bir araya gelmesini gerektiren, belirsizliklerle dolu bir süreçtir. Böylesine dinamik yapı gösteren bir üretim sisteminde, kârı en yükseğe çıkarmak ya da üretim maliyetini en aza indirmek için, sisteme giren 287 tüm girdilerin en verimli Ģekilde kullanılmasını sağlayacak bir planlama yapılması zorunludur. Ekonomik ve yüksek verimli hayvanlar yetiĢtirebilmek için verim denetimlerini yapmak ve yapılacak ıslah çalıĢmalarını bu denetimlere dayandırmak gerekir. Veri denetimleri sayesinde iĢletmenin kârlılığı, yetiĢtirilen hayvanların özellikleri ve verimleri en iyi Ģekilde saptanabilir. 2009 yılı sonu itibariyle toplam büyükbaĢ hayvan sayısı 10.811.165 baĢ olarak gerçekleĢmiĢtir ĠĢletmelerin sahip oldukları toplam büyükbaĢ (sığır ve manda) ve küçükbaĢ (koyun ve keçi) hayvan varlığının %27,9 sığır oluĢturmakta ve bu varlığın 2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y %99‟unu sığır, %1‟ini ise manda oluĢturmaktadır. (TÜĠK, 2009) Tarımsal iĢletmelerde toplam kesilen hayvanlar içerisinde %58,8 ile koyun ilk sırada yer alırken bunu %24,4 ile sığır ve %16,8 ile keçi takip etmektedir. Üretilen toplam kırmızı etin %74,6‟sını sığır eti, %20,8‟ini koyun eti ve %4,6‟sını ise keçi eti oluĢturmaktadır. (TÜĠK, 2006) Üretilen toplam süt miktarının %87,1‟i inek sütü, %9,3‟ü koyun sütü, %3,3‟ü keçi sütü ve %0,3‟ü manda sütüdür. Tarımsal iĢletmelerde üretilen inek sütünün %52,2‟si mandıralara satılırken, bu oran keçi sütü için %42,4, manda sütü için %38,1, koyun sütü için %19,3‟dür. (TÜĠK, 2006) Hayvansal Üretim Mekanizasyonu Mekanizasyon yalnızca hayvansal üretimin arttırılmasında etkili bir teknolojik iĢlem değil, aynı zamanda hayvansal üretim iĢlemlerini kolaylaĢtıran ve iĢçilere daha temiz çalıĢma ortamı sağlayan özellikler de taĢımaktadır. Hayvansal üretim tarımın önemli dallarından birisidir. Tarımın tümünde olduğu gibi hayvansal üretimde mekanizasyon, üretimin gerektirdiği çeĢitli iĢlemlerin modern üretim tekniğine uygun olarak zamanında, kolay, nitelikli ve ucuz olarak yapılması amacına yöneliktir. Genelde tarımsal mekanizasyon içerisinde özel bir yer tutan hayvansal üretimde mekanizasyon, bu üretimde modern üretim teknolojilerinin gereği olan makinaların yapımı, seçimi, iĢletilmesi ve korunması ile ilgili tüm hizmetleri kapsar. Hayvansal üretimde, hayvanların beslenmesi için yem maddelerinin temini, bunların hayvan barınaklarına dağıtılması, artıkların temizlenmesi ve taĢınması, hayvansal ürünlerin toplanması ve pazarlanması gibi iĢlerde çeĢitli mekanik araçların kullanılması zorunluluğu vardır. BaĢlangıçta daha çok tarla tarımında baĢlayan mekanizasyon uygulamaları, hayvansal üretimde çok küçük düzeyde olmasına karĢın, üretim kapasitesinin artması, iĢçi teminindeki güçlükler ve iĢçi ücretlerinin artması hayvansal üretimde mekanizasyonu gündeme getirmiĢtir. (Yıldız,Y., 1993) Hayvansal üretimde mekanizasyon üç ana bölümden oluĢur. Bunlar; Yem mekanizasyonu, Hayvansal ürünlerin eldesinde mekanizasyon ve Ahır içi mekanizasyon uygulamalarıdır. Tarımda ileri düzeye ulaĢmıĢ ülkelerde, yoğun tarım tekniği uygulamaları sayesinde eriĢilen verim artıĢlarına ülkemizin tarımında da ulaĢmak ana hedeflerden biridir. Optimum verimin elde edilebilmesi için üretim girdilerinin rasyonel bir Ģekilde arttırılması gerekir. Bunun yanında, uygulama ve iĢleme tekniklerine de gereken önem verilmelidir. Üretimi arttırıcı önlemlerin baĢında makina kullanımı gelir. 288 Tarımda makinalaĢma ile üretim için gereksinilen insan iĢ gücü azalmakta, buna karĢın tarımda çalıĢan iĢ gücünün ürettiği gıda maddesiyle beslenen insan sayısı artmaktadır. Tarımsal üretimimizde verimin düĢük olması çeĢitli nedenlere bağlıdır. Bitkisel üretimi bir yana bırakırsak, hayvancılıkta önemli nedenlerden birisi de mekanizasyon düzeyinin düĢük olmasıdır. (Ayık, M., 1985) Hayvansal ürünler çiftlik bünyesinde süt, et, gübre Ģeklinde elde edilir. Özellikle sütün sağımında geniĢ mekanizasyon olanakları vardır. En zor ve zaman alıcı iĢlerden biri olan gübrenin hayvan barınaklarından temizlenmesi, depolanması ve tarlaya dağıtılmasında mekanizasyon zorunludur. Veri Tabanı Her ekonomik faaliyette olduğu gibi tarımsal faaliyetlerin de esas amacı, maliyeti en az seviyede tutarak kârı arttırmaktır. Maliyeti en az seviyede tutmak için geliĢmiĢ üretim tekniklerinin kullanılması Ģarttır. Bu üretim tekniklerinin de ülkenin yapısına uygun olması gerekmektedir. Üretim sırasında girdilerin ve elde edilecek kârın dengeli bir Ģekilde değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bu ancak iyi bir planlama ile yapılabilir. Planlama için gereken tüm verilerin toplanmıĢ ve bir veri tabanının yapılmıĢ olması Ģarttır. Planlamacı bu veri tabanına göre iĢletmenin ne Ģekilde en az maliyetle en fazla üretimi nasıl yapacağını belirleyebilir. Teknolojide ileri gitmiĢ ülkelerde üretimin her aĢamasında teknolojinin sağladığı yararlardan büyük ölçüde yararlanılması, birim üretim alanlarından elde edilen verimin ve kalitenin artmasında olumlu etkide bulunmaktadır. Son yıllarda bu ülkelerde tarımsal iĢlemlerin mekanizasyon yanında, iĢlemlerin kontrolü yine ileri teknoloji ürünü bilgisayar sistemleri ile yapılmaktadır. Neticede bu ülkelerde plan ve programla yürütülen çalıĢmalara bilgisayar desteği sağlanarak üründe nitelik ve nicelik yanında, verimliliğin de belirgin değerlerde arttığı görülmektedir. (Tunalıgil,G. Ve ark. 1987) Bilgisayar teknolojisi daha çok iĢletmecilik alanına girmiĢ, üretim planlaması ve programlamasında katkıda bulunmaya baĢlamıĢtır. Planlamacıların bilgisayar tercih etmelerinin sebebi bilgilerin hızlı ve düzgün bir Ģekilde iĢlenebilmesidir. Basit ve esnek bilgiler çıkarma ve güncelleĢtirme olanakları sağlayan, mantıksal ve miktarlı biçimde düzenlenmiĢ veri topluluğuna veritabanı denir. Veri, belli bir amaca yönelik bilgiler topluluğudur. Bilginin yapısına ve onun nasıl kullanılacağına bağlı olarak alfasayısal ve sayısal olabilir. Her iki veri gurubu da bir veri tabanı içinde depolanabilir. Ancak bu verilerin iĢlenmesinde farklılıklar vardır. Sayısal veriler hesaplamada kullanılır. Alfasayısal veriler ise tanımlama, etiketleme ve yorumlama amacı ile metin 2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y olarak kullanılabilmekte, fakat formül olarak kullanılamamaktadır. (Çiçek,G., 1997) Bilgisayar dünyasında çeĢitli veritabanı programları vardır. Bunlardan bazıları; SQL, Clipper, Fox Pro, Delphi, Access, Visual Basic, C+, olarak sıralanabilir. Sonuç olarak tarım iĢletmelerinde ve özellikle daha yoğun veri giriĢi olan hayvancılık iĢletmelerinde veritabanı programları kullanılmalıdır. Bu sayede veriler program vasıtası ile daha hızlı ve güvenilir biçimde değerlendirilebilir, iĢletmenin kaynaklarının daha verimli kullanımı sağlanabilir. ĠĢletmede daha hızlı ve doğru bir değerlendirme yapılabilir, kârlılık arttırılabilir. MATERYAL ve YÖNTEM Materyal AraĢtırma materyali olarak bir büyükbaĢ hayvan iĢletmesinin verileri gerekmektedir. Bu nedenle, gerekli veriler, Babaeski ilçesine bağlı Kuleli köyünde bulunan bir iĢletmeden sağlanmıĢtır. ĠĢletme 15 da arazi üzerine kurulu, 100-130 büyükbaĢ hayvan yetiĢtirme kapasitesine sahiptir. ĠĢletmede bulunan ahırlar, açık ahır sistemindedir. Sağım iĢlemi sabit sağım sistemi ile, sağım salonunda yapılmaktadır. Salon balık kılçığı tipindedir. Sağım sistemi olarak Alfa-Laval Agri marka, 8 inek sağım üniteli ve 1500lt süt tankına sahip bir sistem kullanılmaktadır. ĠĢletmede biri kepçe olarak kullanılan iki traktör ve iki römork bulunmaktadır. ĠĢletmede, tarla iĢleri için gereken alet ve makinalar kiralanarak temin edilmektedir. Yöntem Yazılımda bulunması gereken özellikler ĠĢletme özellikleri ve iĢletmede yapılan iĢlemler tespit edilmiĢtir. Daha sonra bunların bilgisayar ortamında kayıt altına alınabilmesi, değerlendirilebilmesi, gerektiği zaman raporlar alınabilmesi ve bir veritabanı oluĢturulabilmesi için, yazılımda bulunması gereken özellikler tespit edilmiĢtir. Bu özellikler, yazılımın ana çerçevesini oluĢturması için listelenmiĢtir. ĠĢletmede bulunan tüm hayvanların kayıtları yazılımda bulunmalıdır. Yazılıma her hayvan için; kulak numarası, anne kulak numarası, baba kulak numarası, doğum tarihi, cinsi, adı gibi “soykütük bilgileri” girilmelidir. Tüm hayvanların sağlık kayıtları ve hayvanlara hangi tarihte, hangi sağlık müdahalesinin yapıldığı kayıt edilebilmelidir. ĠĢletmenin giderleri yazılıma girilebilmeli, hangi tarihte, hangi iĢ için, ne kadar ücret ödendiği kayıt altına alınabilmelidir. ĠĢletmenin baĢlıca gider kalemleri; canlı hayvan alımı, tarla iĢlemleri için yakıt, gübre, ilaç, makine kirası, tohum gibi giderlerdir. Ayrıca elektrik, su, iĢçi giderleri ve diğer giderler olarak belirlenmiĢtir. ĠĢletmenin gelirleri de tarihleri ile birlikte yazılıma girilebilmelidir. Gelir kaynakları canlı hayvan, süt ve gübre satıĢıdır. ĠĢletmenin yem ihtiyacını karĢılamak için kullanılan arazilerin bilgileri ve bu arazilerde hangi, tarihte hangi iĢlemin yapıldığı da yazılımda kayıt altına alınabilmelidir. ĠĢletmede bulunan makinalara ait bilgiler yazılımda bulunmaktadır. ĠĢletmede hayvanların besi ihtiyacını karĢılamak için alınan yemler ayrı bir bölüm olarak yazılımda bulunmalı ve yem alımları incelenebilmektedir. ĠĢletmedeki hayvanların günlük süt verimleri, toplam alınan süt ve ortalama süt verimi yazılım ile takip edilebilmelidir. Yazılım, kayıt altına alınmıĢ olan tüm bilgilerle ilgili kullanıcıya ayrıntılı ve açıklayıcı raporlar sunabilmelidir. Yazılımda bulunan özelliklerle ilgili kullanıcının gerektiği durumlarda yardım alabilmesi için yardım özelliği bulunmalıdır. Yazılımda ayrıca, izinsiz kullanıcıların verilerde değiĢiklik yapamaması ve veri güvenliği için Ģifreleme özelliği de bulunmalıdır. ġekil 1. Yazılımın çalıĢma Ģeması 289 2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y Access Programı YapılmıĢ olan veritabanı yazılımının hazırlanmasında Microsoft Access programı kullanılmıĢtır. Access programı, Microsoft Office paketi içerisinde bulunan, çok çeĢitli veritabanı uygulamalarının geliĢtirilmesi için uygun bir programdır. Kolay kullanımı ve zengin raporlama seçenekleri nedeni ile tercih edilmiĢtir. Ayrıca veritabanı yazılımında yapılması düĢünülen değiĢiklikler kolaylıkla programa eklenebilir. Program güvenlik ve verilerin saklanması amacıyla Ģifreleme özelliğine de sahiptir. ARAġTIRMA BULGULARI Hazırlanan yazılımın kullanımı ve özellikleri Ana Menü‟den baĢlayarak özetlenmiĢtir. GiriĢ ekranında, “GiriĢ” tuĢuna basıldığında “Ana Menü” açılır. Burada yazılımda bulunan bütün bölümler görülebilir. “Ana Menü”‟den 8 adet veri giriĢ bölümü ile girilmiĢ verilerin analiz edilip, değerlendirilebileceği “Raporlar” bölümü ve yazılımın kullanımı ile bilgileri içeren “Program Yardımı” bölümüne ulaĢılabilir. Hayvan Alımı”, “Tarla Giderleri” ve “Genel Giderler ”bölümleridir. Her üç seçim için farklı kayıt kriterleri girilmesi gereklidir. Ancak “Tarih” ve “Hesap Makinesi” kısımları ortaktır. Giderlerin hesabına esas olan; peĢin ödenen miktar, vadeli ödeneme miktarı, vade tarihi, akaryakıt, gübre, ilaç, tohumluk bedeli ve makine kirası gibi unsurlar dikkate alınmıĢtır. Süt verimi; ĠĢletmenin süt verimi bilgileri bu alana girilir. Ġnek kayıt giriĢi menüsünde kaydı yapılmıĢ olan hayvanların kulak numarası seçilerek, her hayvan için detaylı süt verim bilgileri tutulabileceği gibi, genel süt ortalaması değerlerinin de takibi ve kontrolü bu menüden yapılır. Arazi varlığı; ĠĢletme bünyesindeki arazilerin, tarımsal faaliyetleri ile ilgili kayıtlar bu kısımdan girilir. “Arazi GiriĢi” bölümünde tanımlanmıĢ olan arazi listeden seçilerek, tarih, yapılan iĢlem, verim ve ürün bilgileri buradan girilir ve kontrol edilir. Makine varlığı; ĠĢletmenin sahip olduğu makinalar ile ilgili kayıt iĢlemleri bu menüden yapılır. Makinanın adı, markası, model yılı, satın alınan firmanın adres, telefon, e-mail bilgileri ve makinanın fiyat bilgileri girilir ve kontrol edilebilir. ġekil 3. Yazılımın “Makina Kayıtları” menüsü ġekil 2. Yazılımın “Ana Menü” görünümü Yem bilgileri; DıĢarıdan iĢletmeye alınan yemlerin kayıtları bu bölüme girilir. Yemin alındığı tarih, cinsi, miktarı, nakit ödenen ve vadeli ödenecek para, vade tarihi bilgiler girilir ve kontrolü yapılabilir. Alt menüler ve temel özellikleri; Ġnek kayıt giriĢi; Bu alt menüde, çiftlikteki hayvanların kulak numarasını, doğum tarihi, anne kulak numarası, baba kulak numarası, hayvanın adı, cinsi, yaĢı, laktasyon durumu gibi bilgiler girilebilir ve kontrol edilebilir. Sağlık kayıtları; Ġnek kayıt giriĢi menüsünde kaydı yapılmıĢ olan hayvanın kulak numarası seçilerek, tarih, hayvanın sağlık durumu (teĢhis/aĢı vb.), tedavi, ilaç ve tedavi sonucu bilgileri depolanır ve kontrol edilir. ĠĢletme gelirleri; ĠĢletmenin elde ettiği gelirler bu alandaki seçeneklerle kayıt altına alınır. Bu alanda süt, gübre gelirleri ile canlı hayvan satıĢı gelirleri yer alır. Bu amaçla miktar/kg fiyatı, para ve vadeli iĢlem bilgileri depolanır, kontrol edilir. ĠĢletme giderleri; ĠĢletmenin giderleri burada kayıt edilir. Bu bölüm üç ana kısımdan oluĢur. Bunlar “Canlı 290 Raporlar; Bu alt menüde, programın veri giriĢ menülerinde girilmiĢ olan tüm bilgileri izleyebilmek ve düzenli biçimde kontrol edebilmek için detaylı raporlama seçenekleri vardır. Tüm hayvan kayıtları, kulak numarasına göre ve hayvan türüne göre, hayvan gelirleri, arazi iĢlemleri, ekili araziler, giderler, süt gelirleri, makine varlığı, sağlık bilgileri, süt verimleri, yem bilgileri ve haftalık süt gelirleri seçenekleri seçilerek, ilgili baĢlıktaki kayıtların otomatik olarak düzenlenmiĢ raporlarına ulaĢılabilir. 2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=3978, EriĢim: Mayıs 2010 Yıldız, Y. 1993. Hayvancılıkta Mekanizasyon. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel Yayın No:84. Ders Kitapları Yayın No:20. Adana ġekil 4. Yazılımın “Raporlar” menüsü TARTIġMA ve SONUÇ GeliĢtirilen yazılım orta büyüklükteki bir hayvancılık iĢletmesinin temel ihtiyaçlarını karĢılayabilecek niteliktedir. Yazılım, görsel olarak basit ve anlaĢılır Ģekilde tasarlandığı için normal seviyedeki bir bilgisayar kullanıcısı tarafından rahatlıkla kullanılabilir. Tüm veriler bilgisayar ortamına girildiği için hem daha güvenli hem de daha hızlı bir veri akıĢı sağlanabilmektedir. Ayrıca yazılımdaki her bölüm için bulunan raporlama seçenekleri sayesinde, istenilen kısımla ilgili raporlar anında alınabilmektedir. Yazılımın “süt verimi” bölümünde her inek için ayrı ayrı süt verimlerinin girilmesi mümkündür. Ancak örnek olarak alınan iĢletmede (ve pek çok iĢletmede) her hayvan için ayrı süt verimi ölçümü yapılmamakta, tüm hayvanların sütleri bir arada toplanmaktadır. Bu nedenle (en azından günlük süt ortalamasının tespit edilebilmesi için) yazılıma “sağılan inek sayısı” ve “toplam süt miktarı” seçenekleri eklenmiĢ ve böylelikle hayvan baĢına günlük süt ortalamasının belirlenmesi sağlanmıĢtır. Yazılım çeĢitli otomasyon sistemleri ile birlikte kullanılarak, daha verimli bir çalıĢma sağlanabilir. Her hayvanın günlük süt verimi tespit edilerek, otomatik olarak sisteme aktarılabilir. Bu sayede hem daha sağlıklı bir veri aktarımı gerçekleĢmiĢ, hem de zaman ve iĢgücü tasarrufu yapılmıĢ olur. LĠTERATÜR LĠSTESĠ Çiçek.G., 1997. Trakya Bölgesinde Tarım Makinaları ĠĢletmeciliği Veri Tabanı. T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Tekirdağ Tunalıgil, B.G. Ve Eker, B. 1987. Sistem Analizi Tekniklerinden Tarımsal Mekanizasyonda Yararlanılması. 3. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi Bildiri Kitabı. 26-29 Ekim, Ġzmir. S.102-109 TÜĠK, 2006. Tarımsal ĠĢletmeler Hayvansal Üretim AraĢtırması - Dönemi: 2006. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=6250, EriĢim: Mayıs 2010 TÜĠK, 2009. Hayvansal Üretim Ġstatistikleri - Dönemi: 2009. 291