türk itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için bir model önerisi
Transkript
türk itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için bir model önerisi
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ AFET YÖNETİM MERKEZİ TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ Prof. Dr. Nurhan YENTÜRK Prof. Dr. Alper ÜNLÜ Doç. Dr. Ergin TARI Yrd. Doç. Dr. Alper İLKİ TEMMUZ 2002 TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI İÇİN BİR MODEL ÖNERİSİ GİRİŞ İçişleri Bakanlığı Strateji Merkezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi ve Tüm İtfaiye Teşkilleri Birliği tarafından, 2001 yılı Mayıs ayında imzalanan bir protokolle TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI projesi başlatılmıştır. Projenin amacı itfaiye hizmetlerinin koordinasyonunun ve etkinliğinin arttırılması, acil yardım, kurtarma ve afet yönetim hizmetleri ile entegrasyonunun sağlanması için Türkiye’ye uygun bir idari yapılanma modelinin ortaya konulmasıdır. Bu nedenle proje kapsamında itfaiye teşkilatının idari açıdan yeniden yapılanması, acil durum yönetimi, acil yardım ve kurtarma hizmetleri ile itfaiyenin yeterli düzeyde entegrasyonunun oluşturulması konuları incelenmektedir. Bu konuların uluslararası düzeyde ele alınması ve özellikle AB ile uyum sağlanabilmesi açısından itfaiye hizmetlerinin Avrupa Birliği (AB)’ndeki örneklerinin incelenmesi amacıyla, 25-27 Eylül 2001 tarihlerinde İstanbul’da “ULUSLARARASI DENEYİMLER IŞIĞINDA TÜRK İTFAİYE TEŞKİLATININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI” başlıklı bir uluslararası toplantı düzenlenmiştir. Bu toplantıya AB İtfaiye Teşkilatları Federasyonu (FEU), Fransa İtfaiyeciler Federasyonu, Bulgaristan Ulusal İtfaiye Servisi, Köln (Almanya), Brüksel (Belçika), Lahey (Hollanda), St. Galen (İsviçre) ve Atina (Yunanistan) itfaiyelerinin yetkilileri katılmıştır. Toplantı süresince • Avrupa Birliği’nin afet yönetimi, yangın güvenliği, itfaiye hizmet ve yönetimi, yangına müdahale ve arama kurtarma operasyonlarının sürdürülmesine ilişkin yasa, yönetmelik ve kuralların tartışılması; • İtfaiye hizmetlerinin merkezi hükümet ve yerel yönetimlerle ilişkisinin ve idari yapısının ele alınması; • Çeşitli ülkelerin “Afet Yönetim Modeli” ve “Olay Komuta Sistemi” içinde itfaiyenin rollerinin incelenmesi; • İtfaiyede var olması gereken görev gruplarının (örneğin yangın müdahale, arama kurtarma, ilkyardım) tanımı; bu grupların görevlerinin kapsamı ve aldıkları eğitimin değerlendirilmesi; • Eğitim ve rütbe yükselme sistemlerinin incelenmesi; 1 • Gönüllü itfaiyecilik sisteminin yapısı ve çalışma esaslarının tartışılması mümkün olmuştur. AB ülkeleri itfaiyelerinin temsilcilerinin, TC. İçişleri Bakanlığı yetkililerinin, Tüm İtfaiye Teşkilleri Birliği temsilcilerinin, İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi temsilcilerinin yukarıda belirtilen konularda sundukları bildiriler, yapılan öneriler ve tartışmalar sonucunda ortaya çıkan görüşler, Türk itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için bu çalışmada ortaya atılan modele ışık tutmuşlardır. AB itfaiyeleri yetkililerinin, TC İçişleri Bakanlığı yetkililerinin, Tüm İtfaiye Teşkilleri Birliğinin ve İTÜ Afet Yönetim Merkezi üyelerinin katıldığı bir tartışma ortamının oluşturulmuş olması ve konu ile ilgili kesimlerin görüşünün alınmış olması, çalışmanın en güçlü yanını oluşturmaktadır. Türkiye’de itfaiye hizmetlerinin etkinliğinin arttırılması ve koordinasyonunun sağlanması henüz çözülmemiş birçok sorunu barındırmaktadır. Bu sorunların tespitine ve tartışılmasına geçilmeden önce, I. Bölümde, itfaiye hizmetlerinin etkinliğinin ölçülmesinde başvurulan uluslararası istatistiklerle ilgili birkaç karşılaştırmaya yer verilecektir. Çalışmanın II. Bölümü itfaiye hizmetlerinin sorunlarının tespitine ayrılmıştır. III. Bölümde Türk itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için bir model oluşturmakta yararlanılacak temel ilkeler ele alınmıştır. IV. Bölümde, merkezi bir itfaiye idaresinin ihtiyaç duyulan işlevleri tartışılmaktadır. Çalışmanın V. Bölümü merkezi bir itfaiye idaresi için model önerilerini içermektedir. Çalışmanın sonunda özet ve sonuçlar yer almakta, ayrıca AB ve 9 ülkenin itfaiye sistemlerinin aktarıldığı 10 adet eke yer verilmektedir. I. ULUSLARARASI GÖSTERGELER : Türkiye şehir itfaiye kuruluşlarında, 2000 yılı rakamları ile 420 yangın istasyonu, 2.100 araç, 26.500 itfaiyeci görev yapmakta olup bir yılda ortalama 71.600 yangına ve 15.200 teknik kurtarma olayına müdahale edilmektedir. İtfaiye araçlarının yaş ortalamaları yirminin üzerindedir (Yalın, 2002). Bu oran toplam nüfusta (65.000.000) 1000 kişi başına 0,4 itfaiyeci, kent nüfusunda (40.800.000 kişi) 1000 kişi başına 0,6 itfaiyeci ve 100 kilometrekareye 3,4 itfaiyeci anlamına gelmektedir. Bu sayılar Tablo 1’deki sayılarla karşılaştırıldığında Türkiye’de itfaiye hizmetlerinin karşı karşıya olduğu sayısal personel sorunu net bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan, dünya ülkelerinde itfaiye harcamalarının kişi başına yıllık tutarı Tablo 2’de verilmektedir. Türkiye için net bir istatistik olmamakla beraber, bu konuda da ülkemizin çok gerilerde olacağını tahmin etmek zor değildir. Kişi başına itfaiye hizmetleri harcamasında Japonya ve ABD en yüksek harcamaları yapan iki ülke olarak görülmektedir. Avrupa ülkeleri arasında Yunanistan, İspanya ve İtalya en düşük harcamayı yapan ülkelerdir. 2 Tablo 1 Birleşik Krallık Finlandiya Norveç İsveç İrlanda İtfaiyeci Sayısı/ İtfaiyeci Sayısı/ 100 km2 1000 kişi 1,14 27 5,1 25 6,6 24 3,3 22 0,9 15 İsviçre Almanya Avusturya Lüksemburg Hollanda Belçika İzlanda 31,7 15,3 18,7 15,7 2,8 2,1 5,2 512 339 39 239 105 70 65 Fransa Portekiz İtalya Yunanistan İspanya 4,2 3,5 1 0,6 0,3 44 37 18 4,8 2,4 Japonya 9,2 301 Kaynak: Schmauch, 2000 Tablo 2 Birleşik Krallık Finlandiya Norveç İsveç İrlanda İtfaiye Hizmetleri Harcamaları (Kişi başına, Fransız Frankı/yıllık) 210-368 420 350 290 200 İsviçre Almanya Avusturya Belçika 370 550 600 300 Fransa İtalya Yunanistan İspanya 250 120 120 115 Danimarka ABD Japonya (Tokyo) 550 800 1100 Kaynak: Schmauch, 2000, yazarın hesaplamaları 3 Kişi başına itfaiye hizmetleri harcamasında Japonya ve ABD en yüksek harcamaları yapan iki ülke olarak görülmektedir. Avrupa ülkeleri arasında Yunanistan, İspanya ve İtalya en düşük harcamayı yapan ülkelerdir. İtfaiye hizmetleri için yapılan harcamaların yüksekliği, hizmetlerin etkinliğini de arttırmakta mıdır? Bu soruya cevap verebilmek için uluslararası istatistiklerde rastlanan en yaygın veri doğrudan yangın kayıplarıdır. Her ne kadar yangın kayıpları ülkelerin sanayileşme ve yangın risk gruplarına göre farklılık göstermekteyse de itfaiye harcamaları ile doğrudan yangın kayıplarının karşılaştırılması iyi bir fikir verebilir. Tablo 3 söz konusu iki veri grubunu çeşitli ülkeler için vermektedir. Ayrıca Şekil 1’den de izlenebileceği gibi, itfaiye harcamalarının düşük olduğu ülkelerde yangın kayıpları yüksek olmakta, itfaiye harcamalarının yüksek olduğu ülkelerde ise düşük olmaktadır. Tablo 3 İtfaiye Teşkilatının Yangın Kayıplarının Maliyeti/ GSMH Maliyeti/GSMH Singapur 0,03 0,09 Danimarka 0,09 0,23 Norveç 0,10 0,26 Avusturya 0,11 0,18 Yeni Zelanda 0,13 0,17 Hollanda 0,15 0,18 Polonya 0,18 0,13 İsveç 0,21 0,23 Birleşik Krallık 0,23 0,13 ABD 0,23 0,12 Çek Cumhuriyeti 0,24 0,10 Finlandiya 0,29 0,15 Japonya 0,30 0,09 Kaynak: World Fire Statistics, no 16, Ekim, 2000 0,35 İtfaiye Teşkilatının Maliyeti/ GSMH Yangın Kayıplarının Maliyeti/GSMH 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 Japonya Finlandiya ABD Çek Cumhuriyeti Kaynak: World Fire Statistics, no16, Ekim 2000 Birleşik Krallık İsveç Polonya Hollanda Yeni Zelanda Avusturya Norveç Danimarka Singapur 0 Şekil 1. İtfaiyelerde Teşkilat Maliyeti ve Yangın Maliyeti Karşılaştırılması 4 Doğal olarak, Türkiye’de itfaiye hizmetlerinin etkin olmamasının tek nedeni olarak maddi ve personel kaynaklarının yetersizliği öne sürülemez. İleride tartışılacak diğer sorunların yanısıra, gönüllü kaynakların kullanılmaması en önemli etkenlerdendir. Tablo 1’de görülen itfaiyeci sayıları, söz konusu ülkelerde profesyonel itfaiyeciler kadar gönüllü itfaiyecileri de kapsamaktadır. İtfaiyecilerin gönüllü ve profesyonel itfaiyeci sayıları arasında dağılımı, her ülkede profesyonel itfaiyeci sayısının çok üzerinde gönüllü itfaiyeci sayısının bulunduğunu göstermektedir ( Tablo 4). Tablo 4 Birleşik Krallık Finlandiya Norveç İsveç İrlanda İsviçre Almanya Avusturya Lüksemburg Hollanda Belçika İzlanda ABD Yeni Zellanda Fransa Portekiz İtalya Yunanistan İspanya Gönüllü İtfaiyeci Toplam İtfaiyeci Sayısı Sayısı 1.400 65.920 10.380 25.360 0 27.900 4.000 29.500 0 3.090 195.000 1.139.400 273.670 6.000 22.550 11.430 1.150 804.200 8.000 210.000 1.210.270 285.000 6.215 43.270 21.460 1.350 1.082.500 9.600 206.900 12.680 23.500 0 10.420 243.660 34.480 55.210 6.300 12.980 Kaynak: Schmauch, 2000; ABD için NVFC (Bkz. Ek 7). Toplam İtfaiyeci sayısı içinde ülkelerine göre tam ve yarı zamanlı profesyoneller, firmalarda çalışan itfaiyeciler ve gönüllüler yer almaktadır. Gelişmiş ülkelerin bu konudaki en temel sorunlarından birisi şehirleşmenin artması, iş ve şehir değiştirme sıklığının yükselmesi, vb. nedenlerle gönüllü itfaiyeciliğe ilginin azalması ve insanların bu tür sosyal sorumluluklarının giderek azalması olarak gösterilmektedir. Türkiye ise sahip olduğu gönüllü potansiyelini kullanamamaktadır. Ayrıca gelişmiş ülkelerde genellikle kırsal bölgelerdeki itfaiye hizmetleri tümüyle gönüllü itfaiye istasyonları tarafından verilmektedir. Türkiye’de ise köylere yönelik hiçbir itfaiye hizmeti bulunmamaktadır. Gönüllü katılım buradaki yangın risklerini azaltmakta çok büyük katkıda bulunabilir. Çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde önce itfaiyenin sorunları temel başlıklar altında sınıflandırılacak, daha sonra da önerilecek olan model için temel ilke ve yaklaşımlara yer verilecektir. 5 II. GENEL SORUNLAR1: 1. MERKEZİ İDARE VE YEREL YÖNETİMLER İLİŞKİSİ Bu başlık altında sorunlar; • Ulusal seviyede itfaiye teşkilatlarını temsil edecek bir kamu kurumunun olmaması ve itfaiye hizmetlerinin koordinasyonu açısından yerel yönetimlerle merkezi idare arasında sağlıklı bir ilişki kurulamamış olması; • İtfaiye hizmetlerinin geliştirilmesi, standartlarının belirlenmesi, denetimi ve eğitimi ile doğrudan sorumlu olan merkezi bir birimin bulunmaması nedeniyle itfaiye teşkilatları arasında standardizasyon ve kalite farklılıklarının bulunması ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılamaması; • İtfaiye hizmetlerinin etkinliği için teşkilatların gerekli ve yeterli donanıma sahip olmaması; itfaiyelerin belediyelerin içinde bulunduğu ekonomik zorluklardan en çok etkilenen bölümlerin başında olması; • Kaynakların belediyelerden itfaiyelere aktarılamamış, çeşitlendirilememiş, özel sigortaların işleyişe gerekli şekilde katılamamış, belediyelerin kaynak kullanımları ve itfaiye bütçelerinin denetlenememiş olması; • Konut ve işyerlerinin yangın için sigortalanması zorunluluğunun getirilmemiş olması şeklinde özetlenebilir. 2. AFET YÖNETİMİ İLE İŞBİRLİĞİ Bu başlık altında sorunlar; • Yangınlarla mücadele ve afetlerden korunma ile ilgili yasal durumun ortaya konulamamış olması, Türk itfaiyeciliğinin özel bir kanununun bulunmaması, hizmetlerin, yönetmeliklerle yürütülmeye çalışılması, yasa eksiklikleri nedeniyle çağdaş afet ve yangın ile mücadele felsefesine uygun bir hizmet yapısının oluşturulamamış olması; • İtfaiyelerin işbirliği yapması gereken acil müdahale grupları (polis, ilkyardım vb.) ile aynı çatı altında müdahalede bulunmasının sağlanamamış olması; 1 Sorunların tespitinde Kavaklıoğlu, 2002; Yalın, 2002; TİB yönetim kurulu üyeleri ile yapılan derinlemesine görüşmelerden ve yerinde yapılan gözlemlerden yararlanılmıştır. 6 • 24 saat nöbet sistemine göre çalışan itfaiye kuruluşlarının yangın görevlerindeki yetkilerinde hapsolmuş olması, önleme, arama-kurtarma ve ilkyardım hizmetlerinin ise tali görevler olarak kabul edilmesi; • İtfaiye teşkilatlarının ülke genelinde acil yardım; arama-kurtarma hizmetleri ve afet yönetimi ile yeterli düzeyde koordinasyon ve işbirliği ortamının bulunmaması ve bu konudaki görev ve sorumluluk alanlarının açık ve net bir şekilde belirlenmemiş olması, • İl Afet Kriz masalarında itfaiyenin doğrudan temsil edilememesi olarak belirtilebilir. 3. ÖNLEM VE HALKIN BİLGİLENDİRİLMESİ Bu başlık altında sorunlar; • Yangın öncesi önlem bölümlerinin birkaç büyükşehir belediyesi dışında yaygınlaştırılamamış olması; • İl ve ilçelerin yangın ve afet risk haritalarının yapılamamış olması; • Yangın önleme ve afetlere hazırlık için standartlaşma ve denetimin sağlanamamış olması; • Lise ve dengi okullarda yangınla mücadele, afetlerden korunma ve ilkyardım derslerinin programa alınamamış olması şeklinde özetlenebilir. 4. KOORDİNASYON VE STANDARDİZASYON Bu başlık altında sorunlar; • İtfaiyeler arasında koordinasyonun sağlanamamış olması; • Orman, hava, deniz işletmeleri ve diğer kuruluşların yangın ekipleri arasında koordinasyon, işbölümü ve teknik standartlaşmanın sağlanamamış olması; • İtfaiye istasyonlarının binalarında ve kullanılan teknik donanımda standart birliğinin sağlanamamış olması; • Afet durumunda itfaiye ve diğer müdahale birimleri arasında koordinasyonun, olay komuta sisteminin işleyiş standartlarının belirlenmemiş olması; 7 • Kimyevi vb. teknik yangınlarda gerekli teknik müdahale yöntemlerinin standartlarının belirlenememiş olması; • İtfaiye hizmetlerinin kırsal alanda örgütlenememiş olması, il ve ilçe bazında koordinasyon, işbirliği, yetki, görev ve sorumlulukların tam olarak tanımlanmamış olması şeklinde özetlenebilir. 5. GÖNÜLLÜLÜK SİSTEMİ Bu başlık altında sorunlar; • Mevcut yapı itibariyle gönüllü katılımlardan çok az yararlanılması; • Gönüllü itfaiyecilik sisteminin kurulamamış olması, eğitim, görev ve sorumluluk alanlarının belirlenememiş olması; • Lojistik destekli, küçük bölgelere hizmet veren gönüllü itfaiye sistemine geçilememiş olması; • Belediyelerin yetki alanı dışında kalan kırsal kesimin yangın ve afetlerinde gönüllülerin kullanılamaması olarak belirtilebilir. 6. İTFAİYECİ EĞİTİMİ Bu başlık altında sorunlar; • Endüstri Meslek Liselerinde yangınla ilgili bölümlerin bulunmaması; • İtfaiye önlisans programlarının yetersiz sayıda olması; • Üniversitelerde yangın ve itfaiyecilik ile ilgili bölümlerinin ya da mühendislik bölümlerinde yangın uzmanlık alanlarının bulunmaması; • Yangın Araştırma Enstitüsü’nün kurulmamış olması; • İtfaiye personelinin devletin yaptığı genel memur sınavlarına tabii tutulmuş olması ve itfaiyeye personel alımında daha uygun ve etkin bir sınav sisteminin oluşturulamamış olması; • Rütbe, yükselme ve uzmanlaşmayı esas alacak kademeli eğitim sisteminin kurulamamış olması; 8 • Uzmanlık eğitimi ve sürekli mesleki eğitimi verecek bir ulusal itfaiye akademisinin bulunmaması şeklinde sıralanabilir. 7. PERSONEL YÖNETİMİ Bu başlık altında sorunlar; • İtfaiyeciliğin meslek sınıfı haline getirilememiş olması ve itfaiye personeline öğretmen ve polis gibi kapsam dışı özel statü sağlanamamış olması; • İtfaiye personelinin statüsünün net olarak ortaya konulamamış olması, mali ve sosyal sorunlarının çözümlenememiş olması; • Personel sayısının yeterli olmaması; • Özlük haklarından ve eğitim yetersizliğinden kaynaklanan yetişmiş ve kaliteli personel istihdamının sağlanamaması olarak özetlenebilir. Yukarıda yedi başlık altında özetlenen sorunlar Türk itfaiye sisteminin yaşamakta olduğu genel sorunların önemini gözler önüne sermektedir. 9 III. İLKELER Bu bölümde, itfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için yeni bir model oluşturulurken dikkate alınması gereken temel ilkeler ortaya konulmaktadır. Bu temel ilkelerin belirlenmesinde itfaiye teşkilatı açısından dünyadaki tüm önemli ülkelerin deneyimlerinden yararlanılmıştır. 1. İlke: İtfaiye genel olarak yerel yönetimin bir hizmet birimidir. Çeşitli ülkelerde merkezi idare bu hizmetlerin sürdürülmesinde değişik görevler yüklenmektedirler. Türkiye’de itfaiye hizmetleri yerel yönetimlerin sorumluluğu altındadır. Bu model çalışması, bu sistemde bir değişikliği amaçlamamakta, hizmetlerin daha etkin hale getirilebilmesi için merkezi idare-yerel yönetim ilişkisini tartışmayı amaçlamaktadır. Dünya örnekleri incelendiğinde, Almanya, Hollanda, Fransa, İngiltere, İsviçre, Belçika gibi Avrupa ülkeleri, ABD, Japonya, Avusturalya ve Yeni Zellanda gibi ülkelerin tümünde itfaiye hizmetleri yerel yönetimler tarafından yerine getirilmektedir. Bu konuda rastlanılan en önemli istisna tüm itfaiye hizmetlerinin merkezi idare tarafından sürdürüldüğü İtalya ve Yunanistan’dır. İtfaiye hizmetlerinin sürdürülmesinde merkezi idare ve yerel yönetimler arasındaki işbölümü ve koordinasyon üç temel model çerçevesinde ele alınabilir (Jonkman, 2002; Ünlü, 2002; İlki, 2002; Schnüriger, 2002): !"Merkezi olmayan model: Hollanda, İspanya, Birleşik Krallık. Bu ülkelerde yerel yönetimler bölgelerinde tek sorumludurlar, bölgeler veya eyaletler özerktirler, merkezi hükümetin operasyonel hiç bir görevi bulunmamaktadır. !"Merkezi idarenin bazı özel işlevlerinin olduğu merkezi olmayan model: Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, İsveç, İsviçre, ABD, Japonya, Avusturalya, Yeni Zellanda. Bu ülkelerde yerel yönetimler itfaiye hizmetlerinden sorumludurlar. Merkezi idare, bölgeler veya eyaletlerde belirlenmiş bazı hizmetleri ve koordinasyon görevlerini yerine getirirler. !"Merkezi model: İtalya, Yunanistan. Bu ülkelerde merkezi ulusal itfaiye servisi tüm itfaiye hizmetlerini ve koordinasyonu yerine getirmektedir. 2. İlke: İtfaiye hizmetlerinin yerel yönetim ve merkezi idare arasındaki dağılımı her ülkenin siyasi ve kültürel özelliklerine bağlıdır. Her ülkede izlenen itfaiye idare modeli o ülkenin kültürel, siyasi, coğrafi yapılarının üzerine kurulmuş, onların etkileri ile ortaya çıkmış modellerdir (Jonkman, 2002; Coleman 10 ve Granito, 1988). Bu temellerden koparılarak her hangi bir ülkenin modelinin transferi ya da kopyalanması düşünülemez. Burada amaç itfaiye teşkilatının etkin çalışmasını sağlayabilecek ve Türk idari sistemine uygun bir modelin ortaya konulmasıdır. Uluslararası deneyimlerin incelenmesinin amacı, ülkelerin kültürel ve siyasi yapıları ile itfaiye sistemleri arasındaki ilişkiyi değerlendirebilmek ve bu deneyimlerden yararlanabilmektir. İncelenen ülkelerin gösterdiği en önemli olgu, federal sistemin geçerli olduğu ülkelerde, yerel yönetimlerin itfaiye hizmetlerinin sürdürülmesinde daha etkili olduklarıdır (örneğin Hollanda, Almanya, Belçika, İsviçre). Diğer yandan, federal sistemin olmadığı ülkelerde merkezi hükümetlerin koordinasyon ve denetim işlevleri daha ağır basmakta ya da bu görevler tümüyle merkezi hükümet tarafından yürütülmektedir (Fransa, İtalya). Federal sistemin var olmasına rağmen, merkez idarenin etkin olduğu ülkelerde (örneğin ABD, Japonya, Avusturalya) tüm itfaiye hizmetleri federal devletler ya da eyaletler tarafından sürdürülmekle beraber, merkezi hükümete bağlı itfaiye (ve afet yönetim) ajansları ve kurumları önemli görevler sürdürmektedirler. Türkiye, geleneksel olarak merkezi idarenin tüm idari sistemin omurgasını oluşturduğu bir sisteme sahiptir (Gözübüyük, 2001 ; İçişleri Bakanlığı, 2001). Buna rağmen merkezi idarenin içinde itfaiye hizmetleri ile ilgili bir birim bulunmamaktadır. Yerel yönetimler (mahalli idareler) ile ilgili yeni kanun tasarısına göre (Mahalli İdareler, 2001) mahalli idarelerce yürütülen hizmetlerin mevzuata, belirlenen genel politikalara ve standartlara uygunluğunu denetlemek, mahalli idarelere rehberlik etmek, teknik ve mali yardımlarda bulunmak, eğitim desteği vermek görevleri merkezi idareye aittir. Bakanlıklar, mahalli idarelerin kendi sorumluluk alanlarına giren hizmetlerinin ulusal ve bölgesel düzeyde koordinasyonunu sağlar. İl ve ilçelerde koordinasyon ise vali ve kaymakamlar vasıtasıyla sağlanır. Mahalli idareler tarafından yerine getirilecek hizmetler ve görevler: a) Mahalli idareler kanununda ve ilgili kanunlarda belirtilen esas ve sınırlamalar çerçevesinde; eğitim, sağlık, sosyal yardım, gençlik ve spor, kültür, sanat, turizm, tarım, orman, ağaçlandırma, çevre, bayındırlık, imar, ulaştırma, zabıta hizmetleri, itfaiye hizmetleri, sanayi ve ticaret alanlarında mahalli ve müşterek nitelikli hizmetler ve b) Asli görev ve hizmetlerinin yanı sıra, kanunların yasaklamadığı veya özel olarak başka idarelere vermediği mahalli ve müşterek nitelikli ihtiyaçları karşılamak üzere genel karar organlarının uygun göreceği her türlü faaliyet ve hizmetlerdir. Diğer yandan, a) Mahalli idarelerin iş ve işlemlerinin idarenin bütünlüğü ilkesine, mevzuata, kalkınma planlarının ilke ve hedeflerine ve merkezi idarece belirlenecek politika ve standartlara uygunluğu, ilgili kanunlara göre merkezi idarece denetlenir, 11 b) Mahalli idarelere, hizmet kapasitelerini artırmak ve bölgeler arasında dengeli kalkınmaya yardımcı olmak üzere, merkezi idare gelirlerinden, ilgili kanunlarında belirtilen esas ve usuller çerçevesinde merkezi idare tarafından mali yardımda bulunulur, c) Mahalli idareler, kendi görev ve sorumluluk alanlarına giren hizmetleri idarenin bütünlüğü ilkesine, mevzuata, kalkınma planlarının ilke ve hedeflerine ve merkezi idare tarafından belirlenecek politika ve standartlara uygun olarak yürütür. Özetle, ilgili kanunlarda yerel yönetimlerin görevlerini belirlemek, bunları denetlemek, politika ve standartlar geliştirmek, eğitim ve mali destek sağlamak merkezi idarelerin görevleri arasındadır. Türkiye’de yerel yönetimlerle ilgili reformlar öngörülmekle beraber henüz sistem merkezi idarenin yukarıda sayılan işlevleri yüklendiği ve vesayet yetkisinin olduğu bir sisteme göre işlemektedir. Bu nedenlerle, itfaiye hizmetlerinin sürdürülmesi için ortaya konulacak model çalışmasında Türk idari sisteminin sahip olduğu bu özellikler dikkate alınacaktır. 3. İlke: Avrupa’da merkezi itfaiye idaresi sivil savunmanın içinden alınıp afet yönetimine taşınmaktadır. Kıta Avrupası’nda afetlere ve yangınlara müdahalenin merkezi idare içindeki yeri geleneksel olarak sivil savunma örgütlenmesi içinde bulunmaktadır. Türkiye’de de durum böyledir. Esas olarak İkinci Dünya Savaşı sonrası soğuk savaş döneminin gerekleri üzerine kurulmuş olan bu çatı, 1990’lardan sonra Avrupa ülkelerinde tartışmaya açılmıştır. Bugün bir çok Avrupa ülkesinde en temel tehlikelerin ekolojiknükleer enerjiye dayalı afetlerden, bireysel ve örgütlü terörizm faaliyetlerinden ve doğal afetlerden kaynaklanması, bu tartışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Bu uluslararası gelişmeler afet durumu ya da acil durumlara yönelik afet yönetim modellerinin savaşa göre örgütlenmiş sivil savunma örgütlerinin dışına taşınmasını beraberinde getirmektedir (Conseil Federal, 2001; FNSPF, 2001). En önemli tehlikelerin afet ve diğer acil durumlardan kaynaklanması, bu olayların ortaya çıkma olasılıklarının çok yüksek ve ön uyarı sürelerinin oldukça kısa olması, savaş durumu için öngörülmüş bazı geleneksel müdahale araçlarının etkinliğini azaltmaktadır. Buna karşılık, yerel-bölgesel boyutta işbirliklerinin güçlendirildiği ve afet yönetimi sistemine dahil tüm müdahale birimlerinin işbirliğine dayalı olarak geliştirildiği örgütlenme modelleri ağırlık kazanmıştır (Jonkman, 2002). Bu şekilde, acil durum yönetimi ve müdahale sistemine bir sinerji ve hız kazandırılması amaçlanmaktadır. Kıta Avrupası dışında kalan ülkelerde sivil savunma olgusuna rastlanmamaktadır ve esas olarak itfaiye idaresi, afet yönetim sistemi içinde yer almaktadır. Örneğin ABD’de Başkana bağlı çalışan Federal Acil Durum Yönetim Kurumu (FEMA) içinde yer alan İtfaiye İdaresi; Japonya’da İçişleri Bakanlığında yer alan Yangın ve Afet Yönetim Kurumu; Avusturalya’da (Batı) Acil Durum Hizmetleri Bakanlığı’na bağlı Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu; Yeni Zellanda’da İçişleri Bakanlığı’na bağlı Yangın Hizmetleri Komisyonu bulunmaktadır (Ekler 7-10). 12 Avrupa ülkelerinden Hollanda, sivil savunma olgusu dışında, itfaiye ve kriz yönetimi temelinde bir örgütlenmeyi tamamlamış bir ülkedir. Bu ülkede de İçişleri Bakanlığı’na bağlı, esas olarak politika üretmeye yönelik bir İtfaiye ve Kriz Yönetimi bulunmaktadır (Ek-4 ve Lieben, 2002). İsviçre bu dönüşüm projesini tamamlamış olan bir ülkedir ve 2003 yılında afet yönetimi modelini sivil savunma sisteminden ayırmış olacaktır (Ek-2 ve Schnüriger, 2002). Fransa’da Fransız İtfaiyeleri Federasyonu üç yıl önce sivil savunma ve sivil güvenlik ünitelerinin (itfaiye) birleştirilerek oluşturulan genel müdürlüğün başbakanlığa bağlanarak koordinasyonun etkinleştirilmesini önermektedir (Ek-5). Belçika’da ise İçişleri Bakanlığı itfaiye sistemini sivil savunma sistemi dışına taşımak için çalışmalar başlatmışlardır (Hayez, 2002). Türkiye için yapılacak model çalışması, Kıta Avrupası ülkelerinde ortaya çıkan bu güncel gelişmeleri dikkate alarak, itfaiyenin afet yönetim modeli içinde yer alan bir yeniden yapılanma süreci geçirmesini ön planda tutmaktadır. 4. İlke: İtfaiye, afet kriz masalarında doğrudan temsil edilmektedir. İncelenen ülkelerin hiç birinde itfaiye, afet ya da acil durum kriz merkezlerinin dışında değildir. Tam aksine, afet kriz merkezleri ve itfaiyeler ayrı idari yapılar içinde hizmetlerini sürdürseler bile, itfaiye afet kriz masasının doğal bir üyesidir (Ekler 1-10). İncelenen ülkelerde polis, ilkyardım, itfaiye, altyapı hizmetleri, teknik arama-kurtarma ve barınma hizmetlerinin bir arada koordineli olarak yerine getirilmesi acil duruma müdahalenin temel ilkesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü afet kriz merkezleri ya da masaları, özellikle afet anında doğrudan acil duruma müdahale için gerekli olan tüm birimlerin temsilcilerinden oluşmaktadır. Bu birim temsilcileri arasında olay yerinde işbölümü, koordinasyon, emir komuta sistemi vb. gibi konular daha önceden belirlenmiş ve tatbikatlar ile güçlendirilmiş olmaktadır. Afet yönetimi ile ilgili kurumun en önemli görevi bu tür hazırlıkları yapmaktır. Türkiye’de il kriz masaları en temel acil durum müdahale birimleri olarak organize edilmişlerdir. Bu kriz masalarında itfaiye hizmetlerinin bir temsilcisi bulunmamakta, bu hizmet birimi ile kurulacak ilişkinin, kriz masasında yer alan belediye başkanı aracılığıyla dolaylı olarak sürdürülmesi düşünülmektedir. Halbuki ülke deneyimleri ve konu ile ilgili literatürden görüleceği gibi kriz masasının temel özelliği doğrudan temsil ile ara aşamaları ortadan kaldırmak, müdahalede hız ve koordinasyonu arttırmaktır (Laura, 1996; Gigliotti, 1991; Limmer, 2000; Wilder, 1997; Erickson, 1999; Levitt, 1997; Cook, 1998). Kriz masaları, idari yapıda farklı birimlerde yer alan ilkyardım, polis, itfaiye gibi müdahale hizmetlerinin bağlı oldukları birimler devre dışı bırakılarak tümüyle ilgili ilin valisinin emrine girmelerini gerektiren bir organizasyondur. Burada belediyenin ilgili hizmetleri de, belediye başkanının yanısıra, hizmeti doğrudan yerine getiren daire başkanlığı ya da 13 müdürlük tarafından temsil edilmeli ve il kriz masasının başkanı olan valinin yönetiminde afete müdahaleye doğrudan katılmalıdırlar. 5. İlke: İtfaiye hizmetleri yangın söndürmekle sınırlandırılmamakta ve itfaiye en genel anlamda ilk acil müdahale birimini oluşturmaktadır. Türkiye’deki itfaye hizmetlerinin tanımının yer aldığı bir yönetmelik ve bir de standart bulunmaktadır (Sivil Savunma G.M. 23 Ağustos 1985 gün ve 18851 sayılı yönetmelikle ve 22327 değişiklik ve T.S.E. 12206 sayı ve Nisan 1997 tarihli TSE standardı). Bu çalışmalara göre itfaiyenin görevi yangınlara, su baskınlarına müdahale etmek, afetler sonrasında enkaz kaldırma, can ve mal kurtarma çalışmalarına katılmak, yangın önlemlerini aldırmak, tehlikeli maddelere müdahale etmek, ilk yardım hizmetlerini yürütmek olarak belirtilmektedir. İncelenen ülkelerde itfaiye teşkilatları farklı coğrafi özeliklere sahip olan şehirlerde farklı türde işlevler yüklenmektedirler. Örneğin deniz kıyısında bulunan şehirlerde denizarama kurtama ve dalgıçlık (Lieben, 2002); kimyasal tehlikelerin bulunduğu bölgelerde tehlikeli madde müdahale ekipleri (Hayez, 2002), dağlık bölgelerde dağ arama-kurtarma ekipleri ve tırmanma grupları (Schnüriger, 2002) itfaiye içinde uzmanlık alanları olarak bulunmakta ve eğitimleri ilgili yönde uzmanlık kazanılacak şekilde yapılmaktadır. Türkiye’de deniz, orman, vd. yangınlara farklı organizasyonlar tarafından müdahale edilmektedir. Diğer yandan itfaiyenin verdiği hizmetlerin değişik uzmanlık alanlarına yayılabilmesi için gerekli eğitim ve mevzuat koşulları oluşturulmamıştır. Özellikle, diğer ülke örneklerinden görüldüğü gibi, arama-kurtarma ve ilkyardım konuları yangına müdahale kadar iftaiye için gerekli olan uzmanlaşma alanlarıdır. İtfaiyenin aramakurtarma ve ilkyardım fonksiyonları ile donanmış olması, bu fonksiyonların başkaca müdahale birimleri tarafından yerine getirilmemesi anlamına gelmez. Tümüyle aktif deprem bölgesinde bulunan Türkiye’nin arama kurtarma ve ilkyardım fonksiyonlarını yerine getirecek bir çok birime ihtiyacı olduğu açıktır (Ordu, sivil savunma, özel kurumlar, gönüllü kuruluşlar, mahalle acil durum müdahale ekipleri vb). Ancak, diğer birimlerin yanısıra, 24 saat acil müdahaleye hazır bulunan itfaiye hizmetlerinin arama- kurtarma ve ilkyardım hizmetlerini karşılayabilecek şekilde donatılmış ve eğitilmiş olması da kaçınılmazdır. Uluslararası çalışmalara göre, 24 saat çalışan bir müdahale birimi olan itfaiyenin yangın söndürme dışında kalan hizmetlerde etkin olarak kullanılmaması müdahale süresinin uzaması, maliyetlerin yükselmesi ve kayıpların artması gibi sonuçlar yaratmaktadır (Wallace, 1998; Limmer, 2000; Goodson ve Marsha, 1998; Dickinson, 1999; Hogan, 2000; Edwards, 2000; Coleman ve Granito, 1988; Carter ve Rausch, 1999; Sachs, 1999). Eylül 2001 tarihinde, Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği ile Hollanda Belediyeler Birliği tarafından düzenlenen uluslararası toplantıda “Etkin Afet Yönetimi” için yapılması gerekenlerin özetlendiği sonuç bildirgesinde, afetle ilgili tüm kurumların tek çatı altında 14 birleştirilmesi, il afet yönetimi sistemine belediye, sivil örgütler, gönüllü kuruluşlar ve üniversitelerin de dahil edilmesi, afet yönetiminde etkinliğin arttırılabilmesi için itfaiye teşkilatlarının sorumlu kurumlar haline getirilerek bu kurumların personel, bilgi, araç gereç ve yetki ile donatılmasının gereği vurgulanmıştır (MBBB, 2001). 6. İlke: Gönüllü itfaiyeciler dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde itfaiye hizmetlerinin en temel insan kaynağını teşkil etmektedir. İtfaiyenin hizmetleri yerine getirmesinde ve bu hizmetleri şehir ve kırsal bölgelerde gerçekleştirmesinde en çok başvurulan insan kaynağı gönüllülerdir. Türkiye’de gönüllü itfaiyecilik sistemi bulunmamaktadır. Özellikle kırsal yerlerde mutlak olarak başvurulan gönüllü kaynaklarının geliştirilmesi ve sisteme entegre edilmesi kaçınılmazdır (Perkins ve Benoit, 1996; Coleman ve Granito, 1988; Chatterton ve Chatterton, 1994). Avrupa ülkeleri gönüllülük sisteminin uygulanması açısından 3 temel grup altında incelenebilir (Schmauch, 2000)2: !"Hizmetin profesyonel olarak sürdürüldüğü ülkeler; !"Hizmetin sürdürülmesinde çok sıkı kurallara dayalı gönüllülük sisteminden yararlanılan ülkeler; !"Hizmetlerin sürdürülmesinde serbest gönüllülük sisteminin uygulandığı ülkeler. Birinci grupta Birleşik Krallık, Norveç, İsveç, İrlanda gibi Kıta Avrupası dışı ülkeler ve kuzey ülkeleri bulunmaktadır. Bu ülkelerde itfaiye hizmetleri esas olarak profesyonel gruplarca sürdürülmekte ve çok düşük sayıda gönüllü itfaiyeciye rastlanmaktadır (Tablo 4). İkinci grupta çok sıkı kurallara dayalı gönüllü sistemi hakimdir. Bu ülkelerin arasında İsviçre, Almanya, Avusturya, Lüksemburg, Hollanda, Belçika ve İzlanda bulunmaktadır. Uygulanan kurallar arasında gönüllülerin özellikleri, seçilmesi, müdahale süreleri, kullandıkları ekipmanlar, müdahale yöntemleri ve eğitimlerinin belirlenmiş ve sıkı kurallara bağlanmış olması sayılabilir. Buradaki temel prensip gönüllü ya da profesyonel gruplar tarafından verilen hizmetlerin arasında bir kalite farkı olmamasıdır. Sadece gönüllülerden oluşan bir istasyonda müdahale sayısı belirli bir sayının üzerine çıktığında, söz konusu istasyonun karma (profesyonel ve gönüllü) istasyon haline getirilmesi de izlenen kurallardan en önemlisidir. Bu sisteme Avrupa dışı ülkelerden olan ABD, Japonya, Avusturalya ve Yeni Zellanda katılabilir. Örneğin ABD’de Ulusal Gönüllü İtfaiyeciler Konseyi (National Volunteer Firebrigades Council) gönüllü itfaiyeci standartlarının oluşturulmasında İftaiye İdaresi (US Fire Administration) ile birlikte hareket eder. Avusturalya’da profesyonel itfaiye 2 Schmauch, 2000 çalışmasında Avrupa’daki gönüllük sistemlerini dörde ayırmaktadır. Dördüncü sistem bir tek Danimarka’da görülen özel itfaiye hizmetleridir ki bunların içinde gönüllüler yer almamaktadır. 15 hizmetlerini düzenleyen 50 yasa maddesi varken, gönüllü itfaiye sistemini düzenleyen 60 yasa maddesi vardır (Ekler 7-10). Hizmetlerin sürdürülmesinde serbest gönüllük sisteminin uygulandığı ülkelerin arasında Fransa, Portekiz, İtalya, Yunanistan ve İspanya gelmektedir. Tümüyle Akdeniz ülkelerinden oluşan bu grupta gönüllük sisteminin uygulanmasında kurallar esnek , belediyelere göre değişken ve isteğe bağlı bir durum göstermekte ve bu nedenle müdahale süresi ve hizmet kalitesi anlamında bir bütünlük sağlanamamaktadır (Schmauch, 2000). Uygulanan kurallara ve mevzuata göre yapılan sınıflandırmanın yanısıra, dünya örneklerinden yola çıkılarak profesyonel ve gönüllü itfaiyecilerin bir arada çalışmalarından doğan çeşitli bileşimlere göre bir sınıflandırma yapılması da mümkündür (Perkins ve Benoit, 1996; AFEM, 1995) : Bu sınıflandırma tümüyle profesyonel, karma ve tümüyle gönüllü istasyonlar olarak üç başlıkta yapılmaktadır: 1) Tümüyle profesyonellerden oluşan istasyonlar: Bunlar genellikle büyük şehirlerde ve risklerin yüksek olduğu bölgelerde kurulmuşlardır. 2) Karma istasyonlar: !"Profesyonel ağırlıklı istasyonlar: Bu istasyonlarda hizmetler genellikle profesyoneller tarafından sürdürülmektedir. Bazı çok özel işler için gönüllüler kullanılmaktadır. Örneğin sosyal faaliyetlerin düzenlenmesi, maddi kaynak temini, şöförlük, güvenlik gibi. !"Profesyonel/profesyonellerce yetiştirilmiş gönüllülerin bulunduğu karma istasyonlar: Bu istasyonlarda genellikle gönüllüler profesyonellerce eğitilir ve müdahaleye katılırlar. Bu istasyonlarda, genellikle, profesyonel iftaiyeci kadrosu boşaldığı zaman yeni itfaiyeciler yetiştirilmiş gönüllülerden seçilir. !"Eşit ağırlıklı profesyonel /gönüllü itfaiyeci bileşiminin olduğu istasyonlar: ♦ Çalışma saatlerine göre bileşimin yapıldığı: Bu istasyonlarda esas olarak görev dağılımı aynı işlevlerin gece-gündüz; hafta sonu-hafta içi olarak paylaşımı söz konusu olmaktadır. ♦ İşlevlere göre bileşimin yapıldığı: Bu istasyonlarda aynı saatlerde çalışılır. Profesyoneller sürekli nöbettedir. Gönüllüler çağrı üzerine müdahaleye dahil olurlar ve hidrant olmayan bölgelere su tankı taşıyan araçları sürme, yangın alanı güvenliğini sağlama gibi görevlerden profesyonel itfaiyecilerin yaptıkları tüm işlere kadar uzanan bir yelpaze içinde çalışırlar. Bu istasyonlarda olay komuta sistemi profesyoneller tarafından yürütülür. !"Gönüllülerin ağırlıklı olduğu istasyonlar: Gönüllü sayısı profesyonel sayısından daha fazladır. Daha çok şehirleri çevreleyen şehir dışı alanlarda bulunan itfaiye istasyonlarıdır. Belirli sayıda profesyonel itfaiyeci vardır. Bunlar ilk müdahaleyi yaparlar, gönüllü itfaiyeciler çağrı üzerine bulundukları yerlerden gelerek müdahaleye 16 katılırlar. Bu istasyonlar genellikle yerel yönetimlerden profesyonel kadro tahsisi için katkı almaktadırlar. Olay komuta sisteminin başında olabilecek kadar eğitimli ve tecrübeli gönüllülerin olduğu istasyonlardır. !"Profesyonel itfaiye müdürünün olduğu gönüllü istasyonlar: Bu istasyonlar genellikle ilgili yerel birimlerden profesyonel kadro tahsisi için kaynak kullanırlar. Olay komuta sistemi profesyonel itfaiyeciler tarafından sürdürülür. 3) Tümüyle gönüllülerden oluşan istasyonlar: Bunlar genellikle kırsal alanlarda kurulmuş olan istasyonlardır. Tüm yangın, arama-kurtarma ve ilkyardım hizmetleri gönüllüler tarafından sürdürülür. Genellikle kendi fonlarını kendileri yaratırlar. Bu fonlar gerekli giysilerin, teknik donanımın alınması ve istasyon inşaatının yapılması gibi konularda kullanılmaktadırlar. Türkiye’de gönüllü itfaiyecilik çok yeni olarak uygulanmaya başlanmıştır. Esas olarak 1999 Kocaeli depreminden sonra gündeme gelmiştir. Bugün sadece bir kaç ilde gönüllü itfaiyecilik uygulaması bulunmaktadır ve depremde etkin olarak çalışan bazı gönüllülerin önderliğinde Gönüllü İtfaiyeciler Birliği kurulmuştur. Ancak gönüllü itfaiye teşkilatlarının çalışmaları ile ilgili henüz bir yönetmelik ya da standart mevcut değildir. Bu sistemin sağlıklı olarak uygulamaya geçirilebilmesi için eğitim, sağlık ve donanım gibi konularda ortak standartlar gereklidir. Bu standartların dışında istasyonun profesyonel gönüllü arasındaki bileşiminin nasıl olacağı gibi konular bölgelerin özelliklerine göre itfaiye ve yerel yönetimler tarafından kararlaştırılabilir. 7. İlke: İtfaiyecilik eğitimi tüm dünyada salt meslek içi eğitim olmaktan çıkmakta, profesyonel itfaiyecilik eğitimi, diğer mesleğe yönelik eğitimler gibi, ilgili okul ve yüksek okullarda verilmektedir. İtfaiyecilik mesleği, yangın söndürmek amacıyla kullanmaya başlanan basit bir su tulumbasından, bugün önemli teknolojilerin kullanıldığı bir meslek haline gelmiştir. Bu gelişmede teknolojik gelişmeler kadar nüfusun şehirlerde yoğunlaşması, yoğun nüfusun yaşadığı şehirlerde aynı zamanda sanayileşmenin gelişmesi, kimyasal patlamalar, çevresel sorunlar ve diğer tehlikeli maddelerden kaynaklanan yangınların artmaya başlaması rol oynamaktadır. Bu gelişmeler itfaiyecilik mesleğinin gerektirdiği resmi eğitim düzeyini yükseltmiştir. İtfaiyecilik eğitimi salt hizmet içi eğitim olmaktan çıkmış, itfaiyeler giderek yüksek öğretim derecesi almış kişileri istihdam etmeye yönelmiştir. Ayrıca, müdahale süresinin kısaltılması ve müdahalenin etkinleştirilmesi, yönetim bilişim sistemlerinin, toplam kalite yönetimi uygulamalarının kullanıldığı, risk ve belirsizlik altında karar verme, liderlik ve kamu yönetimine kadar varan ve bugün modern işletme-yönetim biliminin kapsamında bulunan bütün eğitim konularından da yararlanılması gereği duyulmaya başlanmıştır. Yaparak öğrenilen ve tecrübeye dayalı bir nitelik artırma süreci önemli ise de, günümüzde itfaiye hizmetleri için gerekli olan mühendislik ve yönetim formasyonlarının 17 bu şekilde kazanılamayacağı açıktır. Bu dönüşüm, lonca sistemine dayalı eğitimden okul eğitimine dayalı meslek kazanma sürecinin yaşandığı her alanda olduğu gibi, itfaiye için de geçerlidir. İtfaiyecilik, meslek içi eğitim ve yaparak öğrenme yöntemi ile etkinleştirilemeyecek kadar bilgi-teknoloji yoğun haline gelmiştir. Yukarıda sayılan çok amaçlı itfaiye ekiplerinin kurulması da (arama-kurtarma-ilkyardım vb.) ancak resmi okul eğitiminin arttırılması ile mümkün olabilir. Günümüzde, sanayileşmiş ülkeler arasında sadece yaparak öğrenmeye dayalı ve meslek içi eğitimin ön planda olduğu itfaiye eğitimi terk edilmiştir. Ancak itfaiyeci eğitimi bir çok ülkede çeşitli açılardan farklılıklar göstermektedir: ABD’de her kademede itfaiyeci eğitimi, itfaiyecilik eğitimi veren üniversite ve kolejlerde yapılmaktadır. Resmi eğitim sistemi içinde bulunan itfaiyecilik eğitimi ABD’de diğer meslek alanlarında yaygın olduğu şekilde, bağımsız meslek örgütleri tarafından akredite edilmektedir (NFPA, 1992). İtfaiyelerde sadece ilgili okullardan mezun olanlar çalışmaktadır. 2001 yılında gerçekleştirilen ‘İtfaiye ve Acil Hizmetler Yüksek Eğitim Konferansı’ sonucunda itfaiye yöneticisi için itfaiyecilik eğitimi üzerine kamu yönetimi yüksek lisans derecesi istenmesine karar verilmiştir (NFA, 2001; Ek-7). ABD İtfaiye İdaresi’ (USFA) ne bağlı İtfaiye Adakemisi (NFA) de meslek içi ilerleme ve sürekli gelişmeye yönelik programlar düzenlemekte, yayın ve araştırmaları teşvik etmekte, itfaiyecilik okullarının programlarının gelişmesi için gerekli koordinasyon ve iletişim altyapısını geliştirmektedir. Avrupa ülkelerinin önemli bir kısmında teknik eğitim ve yüksek eğitim derecelerinden itfaiyeye giriş açıktır. Mesleğin çeşitli kademelerine giriş için gerekli okul-yüksek okul eğitim derecesi farklılık göstermektedir. Örneğin Hollanda’da itfaiye şefi olabilmek için acil durum ve kriz yönetimi yüksek lisans derecesi sahibi olma koşulu getirilmiştir ve bu derece ilgili üniversitelerden alınmaktadır (Şekil 2). Dolayısıyla Hollanda ve ABD itfaiye şefliğinin sadece itfaiyecilik eğitimine değil aynı zamanda; kriz yönetimi, kamu yönetimi, liderlik, karar verme bilgilerinin verildiği bir yüksek lisans derecesine gereksinim gösterdiğini kabul etmişlerdir. Bunun dışındaki ülkelerde doğrudan giriş, amir kademeleri için 4 yıllık üniversite derecesidir. Hollanda’da üniversite derecesi herhangi bir daldan alınmış olabilirken, diğer ülkelerde mühendislik diploması gerekli görülmekte, Almanya ve Avusturya’da paramedikal (4 yıllık sağlık uzmanlığı) eğitimler de kabul edilmektedir. Bu derecelere sahip olanlar amir kademelerine giriş için başvurabilmektedirler. 18 İtfaiye Şefi Acil Durum ve Kriz Yönetim Yüksek Lisans Programı Amir 4 Yıllık Yüksek Eğitim Derecesi İtfaiye Eri Teknik Okul Diploması Kaynak: Lieben, 2002; FEU, 2001. Şekil 2 . Hollanda’da İtfaiyeye Doğrudan Giriş İçin Gerekli Eğitim Düzeyi Ancak hemen her ülkede bu 4 yıllık derecenin üzerine, genellikle merkezi ya da bölgesel itfaiye akademileri tarafından verilen 1 yıla kadar çıkan denklik ve uyum eğitimi verildiği görülmektedir (Ekler 3-5 ve Ionnidis, 2002). Bu tür doğrudan giriş ile denklik ve uyum eğitimleri orta kademe itfaiye amirleri için de bulunmaktadır. İtfaiye akademilerinde verilen eğitimler, özel ve uzmanlık derslerini gerektirdiğinden merkezi bir eğitim biriminde verilmektedirler. İtfaiye eri eğitimi esas itibariyle uygulamaya yönelik ve kitle eğitimi niteliği gösterdiği için genel olarak istasyonlarda ya da bölgesel eğitim merkezlerinde verilmektedir (Jonkman, 2002). Japonya’da ulusal ve eyaletler düzeyinde kurulmuş yangın okulları vardır. Ulusal Yangın Okulu’nda ulusal ve eyalet bazında itfaiye yetkililerine, resmi ve gönüllü itfaiye görevlilerine üst düzeyde eğitim sağlanır, resmi eğitim sistemi içindeki yangın okullarına ve bu konularda eğitim veren diğer okullara teknik destek sağlanır. Eyalet düzeyindeki yangın okulları ise tüm itfaiye personeline verilen temel eğitim, tüm resmi ve gönüllülere özel alanlarda verilen ileri eğitim, üst düzey itfaiyecilere verilen sürekli eğitimler konularında yoğunlaşmaktadırlar. Japonya’da itfaiye eğitimi veren çok sayıda üniversite ve yüksek okul bulunmaktadır (Ek-8). Türkiye’de itfaiye eğitim sistemi bir kaç sene öncesine kadar tümüyle meslek içi eğitim ve yaparak öğrenme sistemine dayanmaktaydı. Bugün her ne kadar 3 adet ön lisans eğitimi veren İtfaiyecilik Meslek Yüksek Okulu varsa da, bu okullardan mezun olanların itfaiye istasyonlarında istihdamı ve mesleğe doğrudan giriş kademesi belirlenmemiştir. 8. İlke: Türkiye’nin idari sistemi merkezi yapılanma esasına dayalıdır. Merkezi idari yapı içinde itfaiye hizmetlerinin güçlendirileceği bir organa gerek vardır. İtfaiyenin yeniden yapılanması konusunda ilgili kurumlar ve bilimsel kuruluşlar tarafından yapılmış bir çok değerli çalışma mevcuttur. Ancak bu çalışmalarda ortaya konulan çözüm önerileri, birçok nedenin yanısıra, önerilen değişiklikleri gerçekleştirecek ve yeni 19 çözümler üretecek merkezi bir itfaiye idaresinin bulunmamasından dolayı hayata geçirilememiştir. Bu nedenle, bu çalışmada nelerin ve nasıl yapılması gerektiğinin tartışılmasından çok, bu değişiklikleri yapabilecek bir idari yapılanma modelinin nasıl olması gerektiği konusu ön planda tutulmuştur. Bu bölümde incelendiği gibi, federal sisteme göre örgütlenmiş ülkelerin bir çoğunda ve merkezi idarenin güçlü olduğu ülkelerin hemen tümünde merkezde çeşitli görevler yüklenen bir itfaiye idaresi bulunmaktadır. Türkiye’nin idari sisteminin tümüyle merkezi bir idarenin omurgası üzerine kurulmuş olmasına rağmen böyle bir merkezi itfaiye idaresinin olmaması bugün itfaiye hizmetlerinde ortaya çıkan sorunların en temel nedenidir. Bu çalışmada ortaya konulacak model Türk itfaiye teşkilatının tüm sorunlarını çözmek amacında değildir. Esas olarak dünya örnekleri, 25-27 Eylül 2001 tarihinde proje çerçevesinde İstanbul’da yapılan “Uluslararası Deneyimler Işığında Türk İtfaiye Teşkilatının Yeniden Yapılandırılması” (Yentürk, vd. 2002) toplantısı çerçevesinde sunulan bildiriler ve yapılan tartışmalar ile gerçekleştirilen derinlemesine görüşmeler dikkate alınarak, yukarıda sayılan ilkeler çerçevesinde bir model önerisi yapılması amaçlanmaktadır. Bu nedenle çalışmaya, yukarıda sayılan sorunlar ve uluslararası deneyimlere dayandırılan prensipler çerçevesinde merkezi idare içinde yer alacak bir itfaiye idaresinin işlevlerinin neler olması gerektiği tartışılarak devam edilmektedir. 20 IV. İŞLEVLER Türk itfaiye sisteminin sorunları ve diğer ülkelerin deneyimlerinden yola çıkarak itfaiye hizmetlerinde ortaya çıkan gelişmeler dikkate alındığında, Türk itfaiye sisteminin ihtiyaç duyduğu bir merkezi itfaiye idaresinin yerine getirmesi gereken işlevler şunlardır: 1. KOORDİNASYON Koordinasyon işlevi merkezi bir itfaiye idaresinin en temel işlevidir. Farklı siyasi, demografik ve kültürel yapıdaki belediyelerin verdikleri itfaiye hizmetinin gerektiğinde koordine edilebilmesi ve özellikle bu itfaiye hizmetlerinin afet yönetim modeli içinde temsil edilerek diğer afet müdahale birimleri ile koordineli hale getirilmesi çok zor görünmektedir. Koordinasyon işlevi aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar şeklinde özetlenebilir3: A. İTFAİYELER ARASI KOORDİNASYON • Herbiri ayrı merkezlerden yönetilen şehir, orman, hava, deniz ve kara yangınlarına müdahale eden farklı birimlerin koordinasyonu için gerekli çalışmaların yapılması; • Büyük yangınlar ve afetlerde şehir müdahale güçlerinin yetersizliğinde diğer şehirlerdeki itfaiyelerin kendi aralarındaki koordinasyon için gerekli çalışmaların yapılması. B. AFET YÖNETİM BİRİMLERİ İLE KORDİNASYON • İtfaiye hizmetleri ile afet yönetiminin diğer unsurları arasında olması gereken koordinasyonun sağlanması için afet yönetim birimlerinde itfaiye hizmetlerinin temsil edilmesi; • Afet planlamasında ve afetlere hazırlıkta itfaiye ile diğer afet birimleri arasındaki koordinasyonun sağlanması; • Tüm acil durum müdahale birimlerine, ortak müdahale amacıyla tek numara ile ulaşılmasını sağlamak için ambulans, polis, jandarma telefonlarının itfaiye telefonu ile birleştirilmesi konusundaki koordinasyonun yerine getirilmesi. C. HUKUKİ KOORDİNASYON 3 Eğitimin koordinasyonu ve standardizasyonu gibi konular ayrı olarak bu bölümün 5. (Eğitim ve Özlük Hakları) başlığında ve V. Bölümde ele alınmaktadır. 21 • İtfaiye’nin yasal altyapısını oluşturacak kanun, yönetmelik, tüzük ve yönergelerin birleştirilmesi ve tüm hizmetlerin tek kanun altında toplanması; • İtfaiye hizmetlerinin yürütülmesinde devlet ve yerel yönetimler arasında yetki ve sorumlulukların belirlenmesi; • Gönüllü itfaiyeciliğin yaygınlaşabilmesi için gerekli yönergelerin çıkarılarak çalışmaların koordine edilmesi. yönetmelik ve 2. STANDARDİZASYON Gelişmiş ülkelerin etkin itfaiye sisteminde en önemli rolü, standartların belirlenmiş olması oynamaktadır. Bu standartlar yangın ya da acil durumun önlem, müdahale, iyileştirme, hazırlık evrelerinin tümünü kapsamaktadır (Coleman ve Granito, 1988; Carter ve Rausch, 1999; Cook, 1998). Standardizasyon işlevi aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar şeklinde özetlenebilir: A. TEKNİK STANDARDİZASYON • Şehir itfaiyelerinin yanısıra, orman, hava, deniz ve kara yangınlarına müdahale eden farklı itfaiye kuruluşlarındaki araç, gereç, teknik donanım ve istasyonlarda standardizasyon sağlanması; • Kıyafetlerde, logo, işaret, terminoloji ve sembollerde standardizasyon sağlanması. B. ÖNLEMLERİN STANDARDİZASYONU • Yangın öncesi önlem çalışmalarında standardizasyona gidilmesi; • Yangın önlem çalışmalarının güçlendirilmesi için inşaat öncesi planlama ve izin aşamalarında standardizasyon oluşturulması; • İnşaat yönetmeliklerinin yangın ile ilgili standartlarının belirlenmesi ve kontrolünde standardizasyonun sağlanması; • Halkın bilgilendirilmesi ve eğitimi konularında standardizasyon sağlanması; • Yangın risk bölgelerinin belirlenmesi ve bu bölgelere göre itfaiyeci görev grupları ve ilgili eğitimlerde standardizasyona gidilmesi; • Kimyasal ve diğer tehlikeli malların üretilmesi ve taşınmasında önlem ve müdahaleye yönelik sembol ve işaretlerin standardizasyonunun sağlanması. 22 C. MÜDAHALE HİZMETLERİNİN STANDARDİZASYONU • Her müdahale süresi için gerekli minimum teknik donanım ve insan kaynağına standartlar getirilmesi; • Yangın alanı komuta sistemi (fireground command system) ve olay komuta sistemi (incident command system) konularında tüm yazılı standartların uluslararası gelişmelere uygun olarak oluşturulması; • Standart operasyon süreçlerinin oluşturulması ve tüm itfaiye birimlerinde kullanılmasının yaygınlaştırılması; • Yangın raporlama ve istatistik sisteminde standardizasyon getirilmesi; • Tüm itfaiye hizmetlerine kalite standartlarının getirilmesi. D. İTFAİYECİ EĞİTİMİNDE STANDARDİZASYON • Her düzeyde itfaiyeci eğitimi, standardizasyon sağlanması. bağlantılı rütbe ve yükselmelerde 3. DENETİM Türk idari sistemine göre, yerel yönetimlerce yürütülen hizmetlerin mevzuata, belirlenen genel politikalara ve standartlara uygunluğunu denetlemek, yerel yönetimlere rehberlik etmek, teknik ve mali yardımda bulunmak, eğitim desteği vermek görevleri merkezi idareye aittir. Bu nedenle merkezi idare içinde yer alması önerilen itfaiye idaresinin en temel işlevi denetim olmaktadır. Denetim işlevi aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar şeklinde özetlenebilir: A. BÜTÇE VE HARCAMALARIN DENETİMİ • Belediyelerin itfaiyeye ayırdıkları payın denetimi; • Diğer mali kaynakların geliştirilmesi ve denetimi. B. HİZMETLERİN DENETİMİ • Koyulmuş olan tüm teknik, önlem, müdahale, eğitim konularında standartlara uyulup uyulmadığı konusunda belediye ve itfaiye istasyonlarının denetimi; • Yangın söndürme cihazı ve teknolojisi üreten firmaların denetimi; 23 • Risk unsuru oluşturan kimyasal ve diğer tehlikeli maddeleri üreten firmaların denetimi; • İtfaiye personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin fiziksel ve ruhsal sağlığı ile ilgili denetim. 4. VERİ ANALİZİ Her türlü yangının oluşumu, kontrolü, sonuçları ile alınan önlemlere ilişkin verilerin toplanması, ayıklanması, analizi ve yayınlanması çok önemlidir. Bu işlev ile önemli problem alanlarını tanımlamak, öncelikli ve ikincil önlemlerin alınması için yol göstermek, mümkün çözümleri belirlemek ve dolayısıyla yangın kayıplarını azaltmak mümkün olmaktadır (Grant ve Hoover, 1994; USFA, 2001). Veri toplama ve analizi işlevleri aşağıda belirtilen başlıklar altında özetlenebilir: • Yangın veri toplama standartlarının oluşturulması ve geliştirilmesi; • Verilerin istatistiki analizinin yapılması; • Uluslararası yangın istatistik bilgilerine ve değerlendirme yöntemlerine uyum sağlanması; • Türkiye’de yangın çıkış nedenlerinin saptanması; • Yangınla mücadele sırasındaki ölümlerin nedenlerinin araştırılması; • İtfaiyelerin minimum müdahale sürelerinin saptaması; • İtfaiye’nin modern yönetim esaslarına uyabilmesi için gerekli bilgi sisteminin altyapısının oluşturulması, • Verilerden yola çıkarak risk bölgelerinin oluşturulması. 5. EĞİTİM VE ÖZLÜK HAKLARI Türkiye’de itfaiyenin çeşitli kademelerindeki rütbelerin sahip olması gereken dereceler, nitelikler, denklik ve uyum eğitimleri belirli standartlara kavuşturulmalıdır. Resmi eğitim kurumlarında itfaiyecilik bölümlerinin açılması ve yaygınlaştırılması itfaiye hizmetlerinin etkinliğinin artırılmasında ve itfaiyeciliğin bir meslek sınıfı haline getirilmesinde en önemli adımdır. Halihazırdaki itfaiyecilik eğitiminin uygun olmaması nedeniyle çeşitli acil müdahale işleri için yeni birimler yaratılması yerine uzun soluklu bir eğitim programı ile itfaiyecilik eğitiminin (hizmet içi ve resmi) bilimsel bir sisteme kavuşturularak geliştirilmesi, daha doğru ve uluslararası gelişmelere daha uygun bir perspektiftir. 24 Eğitim ve özlük haklarının geliştirilmesi işlevleri aşağıda belirtilen başlık ve alt başlıklar şeklinde özetlenebilir: A. MESLEK İÇİ EĞİTİM • İtfaiye kuruluşlarında itfaiye eri ve gönüllülerin eğitimi için ders programının oluşturulması ve güncelleştirilmesi, • İtfaiye teşkilatı içinde mesleğe ilk giriş, rütbelendirme ve üst yönetime yükselme için uluslararası standartlarda eğitim programlarının ve sınavların hazırlanması, • Hizmet içi eğitimleri verebilecek eğitimci standartlarınının oluşturulması, • İtfaiyeye belirli bir kademede doğrudan girişler için gerekli denklik ve uyum eğitimlerinin; rütbelendirme ve uzmanlık eğitimlerinin yapılabilmesi için Ulusal İtfaiye Akademisi’nin kurulması, B. OKUL EĞİTİMİ • Resmi eğitim almış insan kaynağını artırmak için Endüstri Meslek Liselerinde itfaiye bölümlerinin açılmasına katkıda bulunulması, • Yüksek Okulların bünyesinde İtfaiye Meslek Yüksek Okulu kurulmasına katkıda bulunulması ve bunlara teknik destek sağlanması, • 4 yıllık üniversite programlarında (inşaat, kimya) yangın uzmanlık alanlarının oluşturulmasına katkıda bulunulması ve bunlara teknik destek sağlanması, • Türkiye’de yangınların çıkış nedenleri, bunlarla mücadele yöntemleri ve yangın ile ilgili araştırmaların yapılabilmesi için Yangın Enstitüsü’nün kurulması. 25 V. İTFAİYE İDARESİ İÇİN MODEL ÖNERİLERİ 1923 yılında tulumbacılık teşkilatının Türk itfaiye teşkilatlarına dönüştürülerek belediyelere bağlanması ve merkezi idare içindeki temsil yetkisi sivil savunmaya verilmesinden bu yana dünyada ve Türkiye’de çok önemli gelişmeler ve değişimler yaşanmıştır. Bu gelişmeler ve dünya ülkelerinde itfaiye sistemlerinin geçirmekte olduğu evreler ve nedenleri çalışmanın III. Bölümünde incelenmiş ve düzenlenmiş olan “Türk İtfaiye Teşkilatının Yeniden Yapılandırılması” başlıklı uluslararası toplantıda derinlemesine ele alınmıştır. Diğer yandan uzun yıllardır hizmet veren itfaiye teşkilatında ortaya çıkmış olan sorunlar, özellikle 1999 depremleri ile birlikte daha yüksek sesle tartışılır olmuş ve Türk itfaiye sisteminin idari yapısında önemli bir reform yapılması gündemde yerini bulmuştur. Çeşitli ülkelerin itfaiye teşkilatlarındaki gelişmelerin incelenmesi ve Türk itfaiye teşkilatlarının yaşamakta olduğu sorunlar dikkate alınarak, Türk itfaiye teşkilatının etkin hizmet verebilmesi için ihtiyaç duyduğu konular çalışmanın IV. Bölümünde sıralanmıştır. Sayılan bu işlevleri yerine getirebilecek olan bir itfaiye idaresi modeli nasıl olabilir? Bu bölümde yukarıdaki soruya cevap bulabilmek için iki alternatif model önerisinde bulunulacaktır: 1. Birincisi, sayılan tüm işlevleri yerine getirebilecek, özellikle böyle bir modelin sahip olması kaçınılmaz olan dinamizm ve esneklik özelliklerine sahip uzun dönem için bir model önerisidir. 2. İkincisi ise, acil olan sorunların hızla çözüme kavuşturulabilmesi için yukarıda sayılan işlevlerin önemli bir kısmını yerine getirebilecek ve özellikle uzun dönemli modele geçişin koşullarını yaratacak olan kısa dönem için bir model önerisidir. 1. İTFAİYE İDARESİ İÇİN UZUN DÖNEMLİ MODEL ÖNERİSİ İtfaiye idaresi için uzun dönemli bir modelin özellikleri şunlardır: !"İtfaiye idaresi modelinin uzun dönemde yukarıda sayılan tüm işlevleri yerine getirebilecek şekilde Türk idari yapısı içinde yerini alması gerekmektedir; !"Tüm bu işlevlerin yerine getirilmesinin yanısıra itfaiye idaresinin dinamik ve esnek bir modele sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler bakanlık idari şeması içinde yer alan bir birimden çok, bağlı bir uzman kuruluşa yüklenebilir; 26 !"İtfaiye idaresi, günümüzde ve gelecekte yerine getirmesi beklenen hizmetler dikkate alındığında, uluslararası örneklerde görüldüğü gibi sivil savunmanın değil afet yönetim modelinin doğrudan bir bileşeni olmalıdır. Türkiye’de bugün afet yönetim modeli bir sisteme oturmamıştır. Afet yönetiminin unsurları, çok başlı olarak çeşitli bakanlıklar ve başbakanlık içinde dağılmış durumdadır. Afet yönetiminin bir model olarak sistemleştirilmesi ve bütünselleştirilmesi çalışmaları çeşitli kurumlar tarafından sürdürülmektedir. Afet yönetimi modelinin reorganizasyon çalışmalarının yapılmakta olması, itfaiye idaresinin yapılanması ile afet yönetim modelinin yapılanmasının bir arada sürdürülebilmesi olanağını tanımaktadır. Bu çalışmada önerilen itfaiye idaresi model önerisi tartışmaları, İçişleri Bakanlığı Strateji Merkezi ve İTÜ- Afet Yönetim Merkezi tarafından sürdürülmekte olan “Ulusal Acil Durum Yönetimi Modeli Geliştirilmesi” başlıklı proje ile paralellik içinde sürdürülmüştür. Bu nedenle aşağıda sunulacak olan afet yönetimi ile ilgili model alternatifleri, daha detaylı olarak Türkiye Acil Durum Yönetimi Modeli çerçevesinde, değişik alternatifler ve görüşler dikkate alınarak tartışılmış ve ilgili projenin raporunda yer almıştır (Şener, vd. (2002), 5. Bölüm, Şekil 5.1, 5.2 ve 5.3). Avrupa dışındaki gelişmiş ülkelerde tamamlanmış, Avrupa ülkelerinin önemli bir kısmında sonuçlanmış, diğerlerinde ise büyük ölçüde projelendirilmiş olan sistemlerin ışığında bakıldığında Türk itfaiye idaresi oluşturulacak olan Afet Yönetimi ile birlikte bir arada düşünülmelidir. İtfaiye idaresinin bağlanacağı AFET YÖNETİM KURUMU (ya da İTFAİYE VE AFET YÖNETİM KURUMU) katma bütçeli bir uzman teşkilat olarak, “bağlı kuruluş” kapsamında örgütlenebilir (Şekil 3). KURUMUN YÖNETİMİ : Bu kuruluş Başbakana bağlı olmalı, Başbakan bu kurumun yönetimini gerekli gördüğü takdirde bir Bakan vasıtasıyla kullanabilmelidir. TEŞKİLAT: Teşkilatın başı müsteşar olmalı, afet yönetiminin diğer unsurları ve itfaiye idaresi “Ana Hizmet Birimleri” olarak genel müdürlük düzeyinde temsil edilmelidir. Teşkilatta yangın vb. “Danışma Birimleri” bulunmalıdır. Müsteşar, afet durumunda merkez ve taşranın etkin ve hızlı koordinasyonunun sağlanabilmesi amacıyla vali nitelik ve deneyimlerine sahip olmalıdır. PERSONEL: Bu uzman teşkilatta, itfaiye idaresi dahil olmak üzere, sözleşmeli personel istihdamı, uzman istihdamı, yurt içi ve yurt dışında uzman yetiştirilmesi, üniversite, kamu kuruluşlarından personel görevlendirilmesi ve yabancı uzmanların görevlendirilebilmesi için personel, kadro ve atama yöntemleri 657 sayılı kanundaki kısıtlamalara tabi olmaksızın özel hükümlerce düzenlenebilmelidir. 27 AFET YÖNETİM KURUMU (Ana Hizmet Birimleri) ……. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ……. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İTFAİYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KOORDİNASYON YANGIN DANIŞMA BİRİMİ MERKEZİ STARDART GELİŞTİRME DENETİM VERİ ANALİZİ EĞİTİM İTFAİYE AKADEMİSİ 1 3 YEREL 2 5 BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE VE BELDE İTFAİYELERİ 4 BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ 6 7 İTFAİYE TEKNİK LİSELERİ VE MESLEK YÜKSEK OKULLARI 8 9 Şekil 3. İtfaiye İdaresi İçin Uzun Dönemli Model Önerisi 28 Uzman kurumun önerilen organizasyon şeması fonksiyonel organizasyon yaklaşımıyla oluşturulmuştur. Şemada görülen “İtfaiye Genel Müdürlüğü”nün koordinasyon, standardizasyon, denetim, veri analizi ve eğitim gibi IV. Bölümde görevleri detaylı olarak tanımlanmış beş adet daire başkanlığı bulunmaktadır. Organizasyon şemasında görülen “Yangın Danışma Birimi”nde Üniversiteler, Gönüllü İtfaiyeciler Birliği, Tüm İtfaiye Teşkilleri Birliği ve ilgili sivil toplum örgütlerinden atanacak müşavirlerden oluşabilir. Şemada görülen “İtfaiye Genel Müdürlüğü” belediyeler, itfaiyeler ve itfaiye teknik okulları ve meslek yüksek okulları ile karşılıklı ilişkiler sürdürmektedir. Bu ilişkiler aşağıda tanımlanmıştır: 1. İtfaiye Genel Müdürlüğü il, ilçe ve belde itfaiyelerine uyacakları tüm standartları belirler ve denetler. Eğitim hizmeti, teknik bilgi ve rehberlik hizmeti sağlar. 2. Büyükşehir, il, ilçe ve belde itfaiyeleri istenilen standartlarda veriler ve raporlar sağlar. 3. İtfaiye Genel Müdürlüğü itfaiyelerin gerekli teknik donanım ve etkin hizmet için ihtiyaç duyulan bütçelerini belirler. Belediyeleri itfaiyeye ayırdıkları bütçeler, personel yönetimi ve hizmet içi eğitim standardları vb. açılarından denetler. 4. Belediyeler istenilen veri ve raporları sağlar. 5. Büyük şehir, il, ilçe ve belde itfaiyeleri tanımlanan tüm hizmetleri yerine getirmek üzere belediye başkanına karşı sorumludur. 6. Belediye atama, personel, bütçe açısından belirlenen yasa, yönetmelik ve standartları dikkate alarak itfaiyeleri yönetir. 7. İtfaiye Genel Müdürlüğü ve İtfaiye Akademisi itfaiye teknik liseleri ve üniversitelerde itfaiye meslek yüksek okullarının açılması için teknik yardım ve kaynak desteği sağlar. Ortak müfredat için çalışmalar yapar. 8. Meslek yüksek okulları itfaiyelere yetişmiş insan kaynağı sağlar. 9. İtfaiye teşkilatları meslek yüksek okulu programlarına eğitmen desteği sağlar. Uzun dönemli afet yönetimi modeli bir bakanlık altında genel müdürlük olarak örgütlenebilir. Ancak temel işlevinin bir çok bakanlık ve değişik birim tarafından yerine getirilen hizmetlerin koordinasyonu (emniyet, sağlık, bayındırlık, itfaiye) olduğu için uluslararası deneyimler afet yönetiminin özerk kurumlar olarak örgütlenmesini işaret etmektedir. Afet yönetimi bir bakanlık altında örgütlenecekse, Türkiye’nin idari yapısında taşra yönetimi İçişleri Bakanlığı eliyle sürmesi nedeniyle, en uygun bakanlık İçişleri Bakanlığı olarak belirmektedir. Diğer yandan uluslararası yönetim ilkeleri ve özellikle AB’nin yönetim ilkeleri ile uyum gereği iki temel nokta ön plana çıkmaktadır. Bu iki temel ilkeden birincisi işlerin varolan en yerel birimde örgütlenmesidir (subsidiarity). Türkiye’nin idari yapısındaki görev dağılımı dikkate alındığında, bu görevleri sürdüren en yerel birim İçişleri Bakanlığı’nın taşra teşkilatlarıdır. Nitekim il afet merkezleri vilayetlerde örgütlenmiş durumdadır. İkinci temel ilke ise AB’nin yönetim esasının temeli olan yeni kurulacak bir yönetim organının benzeri görevleri yerine getiren en yakın organ içinde bulunmasıdır (closeness). İçişleri Bakanlığı içinde barındırdığı sivil savunma ve emniyet teşkilatı ile bu özelliği taşımaktadır. 29 2. İTFAİYE İDARESİ İÇİN KISA DÖNEMLİ MODEL ÖNERİSİ İtfaiye idaresi için kısa dönemde ve hızla oluşturulabilecek olan model İçişleri Bakanlığı’na bağlı İtfaiye Genel Müdürlüğü’nün kurulmasıdır (Şekil 4). Türkiye’nin “Afet Yönetim Modeli” oluşturulana kadar, özellikle uzun dönemde itfaiye teşkilatlarının afetlerde ve acil durumlarda istenilen tüm işlevleri yerine getirebilmesi için gerekli olan insan kaynağını geliştirmek, kısa dönemde uygulanması gereken bir aşamadır. Bu sağlanamadığı takdirde çok önemli işlevler yüklenmiş ancak bu işlevleri yerine getirecek nitelikli insan kaynağının yetersiz olduğu bir durum yaratılmış olur. Kısa dönemli modelin en temel görevi “İtfaiye Akademisi”nin (ya da “İtfaiye Eğitim Merkezi’nin”) kurulması, üniversitelerde “İtfaiye Meslek Yüksek Okulları”nın kurulmasının teşvik edilmesi, yurt dışında uzman yetiştirilmesi ve yetişmiş insan kaynaklarının itfaiyelerde istihdamını sağlayacak tüzük ve yönetmeliklerin hazırlanmasıdır. Diğer yandan, yönetmelik, tüzük vb. hazırlıkları yaparak standartları oluşturmak, denetlemek ve veri toplamak gibi görevleri yerine getirebilir. Kısa dönemli itfaiye idaresi modelinin en büyük zayıflığı diğer afet yönetimi unsurları ile koordinasyon konusunda olacaktır. Türk itfaiye teşkilatı için gerekli olan çağdaş eğitim ve rütbelendirme konuları bir çok gelişmiş ülkede daha önce anlatıldığı biçimde çözüme kavuşturulmuştur. Bu deneyimler ve Türkiye’nin koşulları dikkate alınarak, yukarıda önerilen kısa dönemli idari yapılanma modelinin tamamlayıcı bir unsuru olarak örnek bir eğitim ve rütbelendirme modeli geliştirilmiştir (Şekil 5). Her kademe için itfaiye personelinin eğitimi, uzun dönemde çağdaş ve etkin itfaiye hizmetleri üretilebilmesi için gerekli olacak insan kaynağının yetiştirilmeye başlanması açısından çok önemlidir. Örnek eğitim modelinin şu gibi aşamaları bulunmaktadır 4: !"Açılması gerek kurumlar 1. İtfaiye Teknik Liseleri: Türkiye’de itfaiye teknik liseleri bulunmamaktadır. Bunların Marmara bölgesi için en az 2, diğer bölgeler için en az 1er adet olmak üzere kurulması yetişmiş ve mesleğe yatkın itfaiye eri kaynağı yaratılması açısından önemlidir. 2. İtfaiye Meslek Yüksek Okulları: İtfaiyeye orta ve üst düzeyde amir yetiştirmek için gereklidir. Bu okullar yüksek okulların bünyesinde kurulmalıdır. Şu anda Tükiye’de İstanbul, İzmit ve Antalya’da olmak üzere üç adet itfaiye meslek yüksek okulu bulunmaktadır. Örneğin Bursa, Ankara, Gaziantep, Erzurum ve İzmir bu tür okulların açılması açısından önemli aday şehirlerdir. Bu okullardan toplam 7 adet olması yeterli olarak kabul edilebilir. 4 Eğitim modelinin oluşturulması bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Bu konu ile ilgili daha kapsamlı bir çalışma yapılmasında yarar vardır. Bu çalışmadaki eğitim modeli, kısa dönemli bir itfaiye idaresi modelinin önemli bir unsuru olduğu için örnek olarak geliştirilmiştir. 30 İÇİŞLERİ BAKANLIĞI (Ana Hizmet Birimleri) ……. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ……. GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İTFAİYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KOORDİNASYON YANGIN DANIŞMA BİRİMİ MERKEZİ STARDART GELİŞTİRME DENETİM VERİ ANALİZİ EĞİTİM İTFAİYE AKADEMİSİ 1 3 YEREL 2 5 BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE VE BELDE İTFAİYELERİ 4 BÜYÜK ŞEHİR, İL, İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ 6 7 İTFAİYE TEKNİK LİSELERİ VE MESLEK YÜKSEK OKULLARI 8 9 Şekil 4. İtfaiye İdaresi İçin Kısa Dönemli Model Önerisi 31 3. İtfaiye Akademisi: İtfaiye Genel Müdürlüğüne bağlı Eğitim Daire Başkanlığının yönetiminde kurulacak olan İtfaiye Akademisi’nin üç temel görevi olacaktır. Bunlardan birincisi Bölgesel Eğitim Merkezleri’nin oluşturularak lise mezunlarının erliğe girişinde gerekli uyum eğitimi ile er, onbaşı ve çavuş rütbelerine yükselme eğitimlerinin yapılmasıdır. İkinci temel görevi, itfaiyede göreve başlayacak olan yüksek okul mezunlarının (örneğin mühendislik, mimarlık, sağlık bilimleri, insan ve toplum bilimleri, yönetim bilimleri gibi ) temel itfaiyecilik ve denklik eğitimlerinin yapılması, rütbe yükseltmelerinde ise gerekli uzmanlık eğitimlerinin gerçekleştirilmesi için Uzmanlık Eğitim Merkezi’nin kurulmasıdır. Üçüncüsü, İtfaiye Akademisinin Eğitim Daire Başkanlığı ile birlikte, her rütbe ile ilgili giriş ve yükselmelerde gerekli sınavları yaparak, itfaiyede çalışan insan kaynağında meslek için gerekli nitelikleri oluşturma görevini yerine getirmesidir. 4. Uzun dönemde İtfaiye Akademisi, ilgili yüksek okullar ile işbirliği içinde İtfaiyecilik Lisans Programı’nı geliştirerek itfaiyecilik lisans derecesinin verilmesi ve iki yıllık itfaiyecilik yüksek okulu mezunlarının buradan lisans derecesi almaları ile üst düzey itfaiyeci ihtiyacının doğrudan buradan karşılanmasını hedefleyebilir. RÜTBELER RÜTBELERE GİRİŞ EĞİTİMİ VE ERİŞİLECEK MAKSİMUM RÜTBE DAİRE BAŞKANI TEMEL, DENKLİK, İHTİSAS VE YÜKSELME EĞİTİMLERİ BELDE İTFAİYESİ MÜDÜR BŞ, İL, İLÇE İTFAİYELERİ MÜDÜR YARDIMCISI UZMANLIK EĞİTİM MERKEZİ YÜKSEK RÜTBE DENKLİK, İHTİSAS VE YÜKSELME EĞİTİMLERİ GRUP AMİRİ GRUP AMİR YARDIMCISI İ T F A İ Y E ÜNİVERSİTE VE YÜKSEK OKULLAR (4 yıllık) BAŞÇAVUŞ ÇAVUŞ ONBAŞI İTFAİYE MESLEK YÜKSEK OKULLARI (2 yıllık) ER İTFAİYE TEKNİK LİSELERİ LİSELER Şekil 5. Örnek Eğitim Modeli 32 BÖLGESEL EĞİTİM MERKEZLERİ DENKLİK VE YÜKSELME EĞİTİMLERİ A K A D E M İ S İ !"İtfaiyeye doğrudan giriş ve yükselinebilecek rütbeler 1. İtfaiyeye doğrudan giriş iki rütbede mümkün olmaktadır. Bunlardan birincisi er rütbesi ikincisi ise başçavuş rütbesidir. 2. Lise, itfaiyecilik teknik lisesi ve itfaiye meslek yüksek okulu mezunları er düzeyinde çalışmaya başlarlar. Lise mezunları Bölgesel Eğitim Merkezleri’nde belediyelerin mali katkısı ile en az 6 ay temel itfaiyecilik eğitimi aldıktan sonra erliğe başlarlar. İtfaiye teknik liseleri ve meslek yüksek okulu mezunları için bu eğitime gerek yoktur. Er olarak itfaiyeye girmiş olan lise mezunları en çok çavuş rütbesine kadar yükselebilirler. Er olarak itfaiyeye girmiş olan meslek yüksek okulu mezunları ise belde belediyelerinde müdürlüğe, büyük şehir, il ve ilçelerde ise müdür yardımcılığına kadar yükselebilirler. Meslek yüksek okulu mezunlarının onbaşı ve çavuşluğa yükselmeleri lise mezunlarının aynı rütbelere yükselmelerinden daha hızlı gerçekleştirilir. 3. İtfaiye’ye diğer doğrudan giriş başçavuşluk rütbesinden başlar. Yüksek okul mezunları bu rütbeden başlayabilmek için Uzmanlık Eğitim Merkezi’nde temel itfaiyecilik ve lisans formasyonlarına göre denklik ve uyum eğitimi alırlar. Yüksek okul mezunları başçavuşluktan daire başkanlığına kadar yükselebilirler. Her yükselme İtfaiye Akademisi’nde alınacak olan ilgili denklik ve uzmanlık eğitimi ve sınavlar ile gerçekleşebilir. 33 ÖZET VE SONUÇLAR GENEL SORUNLAR: Türk itfaiye sisteminin yaşamakta olduğu sorunları yedi başlık altında toplamak mümkündür: 1. MERKEZİ İDARE VE YEREL YÖNETİMLER ARASINDAKİ İLİŞKİ ZAYIF VE TANIMSIZDIR. 2. AFET YÖNETİMİ İLE İTFAİYE HİZMETLERİ ARASINDA İLETİŞİM VE İŞBİRLİĞİ SAĞLANAMAMIŞTIR. 3. YANGIN ÖNLEME VE HALKIN BİLGİLENDİRİLMESİ KONULARINDA YETERSİZLİKLER VE BÜYÜK FARKLILIKLAR GÖRÜLMEKTEDİR. 4. BİR ÇOK KONUDA KOORDİNASYON VE STANDARDİZASYON EKSİKLİĞİ HİZMETLERİN ETKİNLİĞİNİ ENGELLEMEKTEDİR. 5. GÖNÜLLÜLÜK SİSTEMİ UYGULANMAMAKTADIR. 6. İTFAİYECİ EĞİTİMİ BULUNMAKTADIR. ULUSLARARASI GELİŞMELERİN ÇOK UZAĞINDA 7. PERSONEL YÖNETİMİ, SÜREKLİLİĞİ VE İTFAİYECİLİĞİN BİR MESLEK SINIFI OLARAK TANIMLANMASI KONUSUNDA SORUNLAR VARDIR. İLKELER İtfaiye teşkilatının yeniden yapılandırılması için yeni bir model oluşturulurken dünyadaki tüm önemli ülkelerin deneyimlerinden yararlanılarak çıkarılan ilkeler şunlardır: 1. İlke: İtfaiye genel olarak yerel yönetimin bir hizmet birimidir. Çeşitli ülkelerde merkezi idare bu hizmetlerin sürdürülmesinde değişik görevler yüklenmektedirler. 2. İlke: İtfaiye hizmetlerinin yerel yönetim ve merkezi idare arasındaki ülkenin siyasi ve kültürel özelliklerine bağlıdır. dağılımı her 3. İlke: Avrupa’da merkezi itfaiye idaresi sivil savunmanın içinden alınıp afet yönetimine taşınmaktadır. 4. İlke: İtfaiye, afet kriz masalarında doğrudan temsil edilmektedir. 5. İlke: İtfaiye hizmetleri yangın söndürmekle sınırlandırılmamakta ve itfaiye en genel anlamda ilk acil müdahale birimini oluşturmaktadır. 34 6. İlke: Gönüllü itfaiyeciler dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde itfaiye hizmetlerinin en temel insan kaynağını teşkil etmektedir. 7. İlke: İtfaiyecilik eğitimi tüm dünyada salt meslek içi eğitim olmaktan çıkmakta, profesyonel itfaiyecilik eğitimi, diğer mesleğe yönelik eğitimler gibi, ilgili okul ve yüksek okullarda verilmektedir. 8. İlke: Türkiye’nin idari sistemi merkezi yapılanma esasına dayalıdır. Merkezi idari yapı içinde itfaiye hizmetlerinin güçlendirileceği bir organa gerek vardır. İŞLEVLER Sayılan sorunlar ve uluslararası deneyimlere dayandırılan ilkeler çerçevesinde merkezi idare içinde yer alacak bir itfaiye idaresinin yerine getirmesi beklenen işlevler şunlar olmalıdır: 1. KOORDİNASYON 2. STANDARDİZASYON 3. DENETİM 4. VERİ ANALİZİ 5. EĞİTİM İTFAİYE İDARESİ İÇİN MODEL ÖNERİLERİ Avrupa dışındaki gelişmiş ülkelerde tamamlanmış, Avrupa ülkelerinin önemli bir kısmında sonuçlanmış, diğerlerinde ise büyük ölçüde projelendirilmiş olan sistemlerin ışığında bakıldığında Türk itfaiye idaresi oluşturulacak olan Afet Yönetim ile birlikte bir arada düşünülmelidir. İtfaiye idaresinin bağlanacağı AFET YÖNETİM KURUMU (ya da İTFAİYE VE AFET YÖNETİM KURUMU) katma bütçeli bir uzman teşkilat olarak, “bağlı kuruluş” kapsamında örgütlenebilir (Şekil 3). Bu kuruluş Başbakana bağlı olmalı, Başbakan bu kurumun yönetimini gerekli gördüğü takdirde bir Bakan vasıtasıyla kullanabilmelidir. Kurmun başı müsteşar olmalı, afet yönetiminin diğer unsurları ve itfaiye idaresi “Ana Hizmet Birimleri” olarak genel müdürlük düzeyinde temsil edilmelidir. Teşkilatta yangın vb. “Danışma Birimleri” bulunmalıdır. Müsteşar, afet durumunda merkez ve taşranın etkin ve hızlı koordinasyonunun sağlanabilmesi amacıyla vali nitelik ve deneyimlerine sahip olmalıdır. Bu uzman teşkilatta, itfaiye idaresi dahil olmak üzere, sözleşmeli personel istihdamı, uzman istihdamı, yurt içi ve yurt dışında uzman yetiştirilmesi, üniversite, kamu kuruluşlarından personel görevlendirilmesi ve yabancı uzmanların görevlendirilebilmesi 35 için personel, kadro ve atama yöntemleri 657 sayılı kanundaki kısıtlamalara tabi olmaksızın özel hükümlerce düzenlenebilmelidir. Diğer yandan, uzun dönemli afet yönetimi modeli bir bakanlık altında genel müdürlük olarak örgütlenebilir. Gerek Türk idari sisteminin özellikleri, gerek uluslararası ve AB yönetim ilkelerine uyum nedeniyle İçişleri Bakanlığı en uygun Bakanlık olarak belirmektedir. Bu durumda itfaiye idaresi bu yapı içinde yerini almalıdır. “Türk Afet Yönetim Modeli” bir işlerliğe kavuşana kadar, İtfaiye Genel Müdürlüğü İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurulmalıdır (Şekil 4). Türkiye’nin Afet Yönetim Modeli oluşturulana kadar özellikle itfaiye teşkilatlarının afetlerde ve acil durumlarda tüm istenilen fonksiyonları yerine getirebilmesi için gerekli olan insan kaynağının geliştirmesi önde gelen kısa dönemli hedef olmalıdır. 36 Kaynaklar AFEM (1995) Volunteer fire department organization and operation, Ashland, AFEM (Alliance for Fire and Emergency Management). Aysan, Y. ve I.Davis (1992) Disasters and the small dwelling : perspectives for the UN IDNDR, London : James & James. Carter, H.R ve E. Rausch, (1999) Management in the fire service, Quincy, MA : National Fire Protection Association. Chatterton H. ve M. Chatterton (1994) Making & managing money : a financial planning workbook for volunteer departments, Saddle Brook, NJ : Fire Engineering Books. Coleman, R.J. ve J. A. Granito. (1988) Managing fire services, Washington, DC : ICMA (International City Management Association). Cook, J.L. (1998) Standard operating procedures and guidelines, Saddle Brook, NJ: Fire Engineering. Conseil Federal (2001) Rapport du Conseil Federal sur le plan directeur de la protection de la population, Assemble Federale, Geneva. Couvillon, A. R. (1993) Fire engineer written practice exams, Hermosa Beach, CA : Information Guides. Dickinson, E. (1999) Fire service emergency care, Upper Saddle River, NJ:Brady/ Prentice Hall. Edwards, S. T. (2000) Fire service personnel management, Upper Saddle River, NJ : Brady / Prentice Hall Health. Erickson, P. A. (1999) Emergency response planning for corporate and municipal managers, San Diego : Academic Press. FEU (2001) www.f-e-u.org Feyrer, J. (2002) Fire service in Germany, a flashlight on the current situation, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. FNSPF (2001) Pour un projet politique global, FNSPF (Federation National des SapeurPommiers Français), Paris. Gigliotti, R. (1991) Emergency planning, Boston, Butterworth-Heinemann 37 Grant, N.K. ve D. Hoover (1994) Fire service administration, Quincy, Mass. : National Fire Protection Association. Goodson, C. ve S. Marsha, (1998) Fire department company officer, Fire Protection Publications, Oklahoma State. Gözübüyük, Ş. (2001) Yönetim Hukuku, 15. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara. Hayez, J-P, (2002), Fire and emergency services in Belgium, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Hogan, L. J. (2000) Legal aspects of the fire service, Frederick, Md. : Amlex. İçişleri Bakanlığı, (2001) Local authorities in Turkey, www.icisleri.gov.tr İlki, A. (2002) An overview of fire and emergency services in Japan, Australia and New Zealand, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Ionnidis, S. (2002) Fire service in Greece, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ, İstanbul. İstanbul Teknik Üniversitesi (1989) İstanbul yangın güvenliği ve yangından korunma araştırma projesi sonuçları, cilt 1-10, İTÜ, İstanbul. Jonkman, R. (2002) Situation and role of the emergency services in Europe, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Laura G. K., (1996) Emergency and disaster planning, New York , McGraw-Hill. Levitt, A. M. (1997) Disaster planning and recovery : a guide for facility professionals, New York : Wiley. Lieben, E. (2002) National fire service of Netherlands, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Limmer, D. (2000) Fire service first responder, Upper Saddle River, N.J./Prentice Hall. Kavaklıoğlu, A. (2002) Structure of administration on fire defense and disaster management in Turkey, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences, İTÜ-Press, İstanbul. 38 MBBB, (2001) Sonuç bildirgesi, “Etkin Afet Yönetimi için İyi Yönetişim” uluslararası toplantı, 24-25 Eylül 2001, MBBB (Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği), Ankara. Mahalli İdareler, (2001) www.mahalli-idareler.gov.tr NFA (2001) Fire and emergency services higher education conference, 2-4 June, 2001. Emmitsburg. NFPA (1992) Standard for fire officer professional qualification, National Fire Protection Association pub: no 1021. Perkins, K. B. ve J. Benoit (1996) The future of volunteer fire and rescue services : taming the dragons of change, Stillwater, OK : Fire Protection Publications, Oklahoma State University. Sachs, G.M. (1999) Officer's guide to fire service EMS, Saddle Brook, NJ : Fire Engineering Books. Schneid, T. D. (1995) Fire law : the liabilities and rights of the fire service, New York: Van Nostrand Reinhold. Scmauch, J-F. (2000) Sur les Services de secours et de lutte contre l’incendie de 19 Pays d’Europe, EDI, Paris. Scmauch, J-F. (2002) Brief approach of the European emergency and fire services organization, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Snook, J.W. ve Olsen, D.C. (1983) Recruiting, Training and Maintaining Volunteer Firefighters, Management Development Institute, Oregon. Schnüriger, H.P. (2002) Preparedness in the city of ST. Gallen, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Şener, S. Tezer A., vd. (2002) Ulusal Acil Durum Yönetimi Modeli Geliştirilmesi Projesi Raporu, Temmuz 2002, İTÜ - AYM. Toigo, J. W., (1959) Disaster recovery planning : strategies for protecting critical information, Upper Saddle River, N.J. : Prentice Hall. USFA (2001) www.usfa.fema. gov (United State Fire Administration) Ünlü, A. (2002) An overview of fire and emergency services in United States of America, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences, içinde, İTÜ-Press, İstanbul. 39 Voynov, K.M. (2002) The role of fire services within the model of crises management at regional and state level, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Wallace, M. (1998) Fire department strategic planning : creating future excellence, Saddle Brook, NJ : Fire Engineering, 1998. Wilder, S.S.(1997) Risk management in the fire service, Saddle Brook, NJ : Fire Engineering Books & Videos. Yalın, S. (2002) Restructuring of Turkish Fire Brigades, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Yentürk, N. Ünlü, A. Tarı, ve E. İlki, A. (2002) A model proposal for the Turkish fire administration, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ-Press, İstanbul. Yentürk, N. Ünlü, A. Tarı, E. ve İlki, A. (Eds) (2002) Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences, İTÜPress, İstanbul. 40 EK-1 AVRUPA TOPLULUĞUNDA SİVİL KORUMA OLGUSU ve İTFAİYE TEŞKİLATLARININ ULUSAL AFET YÖNETİMİNDEKİ YERİ Tarihsel Gelişim Avrupa Topluluğunda sivil koruma (civil protection) alanında ortakların iş birliği 1985 yılında Roma’da yapılan bakanlar arası toplantı ile başlamıştır. Bu toplantının ışığında 1985 ile 1994 arasında altı önemli konu ortaklar tarafından benimsenmiştir. Bu konuların uygulaması hem bir afete müdahele, hem de sivil korumaya hazırlıkta pekçok operasyonel olgunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. 1997 yılının sonunda Avrupa Konseyi bu işbirliğinin temellerini daha ileriye götürerek, sivil koruma alanında topluluğun eylem programı kararını benimsemiştir. Eylem programının uygulanması bu tarihten sonra sivil koruma alanındaki komisyonun birinci ve ana önceliğidir. Amaçlar Sivil koruma alanında topluluğun amaçları insanların, çevrenin ve malların doğal ve teknolojik afetlerde daha iyi korunmasına yardım etmektir. Özellikle, topluluk aşağıdaki amaçları kapsar; • • • • Afetten koruma olgusunda, afet eylemine katılan ve sivil korumadan sorumlu olanların hazırlanmasında ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki çabaları desteklemek, Avrupa vatandaşlarının kendilerini koruma düzeyini arttırmada kamunun ile bilgi alış verişine katkıda bulunmak, Karşılıklı yardımlaşma gerektiğinde, ulusal sivil koruma servisleri arasında hızlı yardımlaşma ve koruma için bir çerçeve oluşturmak, Akdeniz bölgesindeki ortaklar ile genişleme durumunda aday orta ve doğu Avrupa ülkeleri ile özellikle işbirliği bağlamında sivil koruma alanında, uluslararası düzeyde alınan eylemlerde dayanışma olgusunu kuvvetlendirmektir. Büyük Projeler Bu işbirliğinde topluluğun bir veya birkaç üyesi tarafından finansman sağlanan diğer üyeleri tarafından küçük uzman grupları ile nüvesinin oluşturulduğu büyük projeler söz konusudur. Bu topluluk, aşağıdaki alanlarda beş projeyi sürdürmektedir. Bunlar; • • Uzmanların Karşılıklı Değişimi, Afetlerden Korunma 41 • • • Kriz Yönetimi Afet Tıbbı Kamuyu Bilgilendirmedir. Bu büyük projelere ek olarak, diğer birçok proje de desteklenmiş olacaktır. Bu projelerde elde edilen sonuçlar ise büyük projelere geri besleme sağlayacaktır. Bu projelerin konuları ; • • • • • Kazalar sonucu oluşan su kirliliği Sel afeti için erken uyarı Kentsel alanlarda sivil koruma Yolcu taşıyan feribotlarda kazalar Psikolojik destek şeklindedir. Diğer Eylemler Topluluğun diğer eylemleri arasında uluslararası işbirliği açısından önemli olan diğer bir pilot proje de Euro-Med projesidir. Bu proje MEDA programı tarafından finanse edilmektedir. Bu projenin geniş anlamda amacı Akdeniz’de politik ve güvenliğin inşa edilmesine katkıda bulunmaktır. Bu pilot proje, Euro-Med sisteminin afetten korunma, zarar azaltma ve doğal ve insanın yol açtığı afetlerin yönetimi konularını kapsamaktadır. Bu proje, İtalya ve Mısır sivil koruma teşkilatlarının işbirliği ile kurulmuştur. Eğitimde işbirliği, uzmanların karşılıklı değişimi ve sivil koruma okulları arasında bilgi ağının kurulması bu iki ülke ve diğer Akdeniz ülkelerinde planlanmaktadır. Çok Taraflı Anlaşmalar Üye ülkeler çok taraflı birçok anlaşmada da saf oluşturmaktadırlar. Bu anlaşmaların birçoğunda olaylarda işbirliği, kara sularındaki kirlilik,uçak kazaları ile ilgili anlaşmalardır. NATO’daki üye ülkeler de afet olaylarındaki destek ile ilgili bu tarz bir anlaşmaya sahiptirler. AB Ülkelerindeki Sivil Koruma Olgusu İle İlgili Ulusal Organizasyon Profilleri Avrupa Birliğindeki üye ülkelerin sivil koruma ile ilgili ulusal organizasyonları birbirinden farklı profiller çizmektedir. Bunda ülkelerin politik yapısı, coğrafyası ve sosyo-demografik yapısının önemi büyüktür. Dolayısıyla, ulusal organizasyonda sivil savunmanın merkezi hükümet ya da ayrışmış yerel yönetimlerde mi yer aldığı, sivil koruma sisteminin önemli bir yanını oluşturan itfaiye teşkillerinin organizasyon içindeki yeri,statüsü ve kaynaklarını kullanma biçimini de etkilemektedir. Alfabetik sıra ile üye ülkelerin ulusal organizasyonlarını ele aldığımızda şu tablo ortaya çıkmaktadır. Almanya Bu ülkede merkezi hükümet bünyesinde İçişleri Bakanlığı’nda bakanlıklararası eşgüdüm grubu vardır.Bu grup yerel hükümet ile sürekli bilgi alış verişindedir. Yerel hükümetin 42 başında tüm sorumluluğa sahip başkan vardır. Ayrıca başkanlıkta tüm sorumluluğa sahip acil durum ekibi de vardır. Başkanlığa federal ordu ve polis yardım etmekle birlikte, başkanlık acil durumlarda yangın ve diğer kurtarma organizasyonlarını da yönetmektedir. Avusturya Bu ülkede “federal alarm merkezi” İçişleri Bakanlığı’nın bünyesindedir. Bu merkez ülkede sivil koruma sisteminin beynidir. Bu merkezi sisteme bağlı iller düzeyinde odaklanmış alarm merkezleri mevcuttur. Federal alarm merkezi, il alarm merkezleri ile koordineli olarak çalışmaktadır. İl alarm merkezleri, aynı zamanda da itfaiye, ambulans, Alpin kurtarma, polis ve jandarma servisleri ile ilişikte afetlere karşı sivil koruma sistemi oluşturmaktadır. Belçika Kriz yönetimi koordinasyon merkezi İçişleri Bakanlığı’nın bünyesinde kurulmuştur. Bu merkeze bağlı bir sivil koruma genel müdürlüğü vardır. Bu müdürlük aynı zamanda sivil savunma bakanlığı ile de ilişkilidir. İl valiliği bu müdürlüğe bilgi verir, bu müdürlükten yardım ister. Valilik jandarma, kızıl haç ve sivil koruma birliklerini ve itfaiyeyi acil durumlarda yönetir. Gerekirse yardımı yerel yönetimlerden, belediye başkanlıklarından alır. Belçika’da itfaiye yerel yönetimlerin bünyesindedir. Diğer bir deyişle itfaiyelerin kaynak yönetimi yerel yönetimlerdedir. Danimarka Bu ülkede İçişleri Bakanlığı bünyesinde acil durum yönetim merkezi vardır. Bu merkez, aynı zamanda ulusal kurtarma ekiplerine yardım etmektedir. İl düzeyinde acil durum hazırlığı ve eşgüdüm valiliğin sorumluluğundadır. Valilik, aynı zamanda yerel yönetimlerin afetlere hazırlık ve kurtarma olgularından da sorumludur. Valilik, acil durumlar ile ilgili yardımı “özel kurtarma organizasyonlarından” isteyebilir. Bu ülkede itfaiye teşkilleri “özel organizasyonlardır” ama afetlerde tamamen valilik emri ile hareket etmek zorunluğundadır. Finlandiya Bu ülkede İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurtarma bölümüne bağlı genel kurtarma servisleri müdürlüğü vardır. Bu müdürlük, illerdeki devlet ofisleri ile ilişkidedir. Bu devlet ofisleri, yerel yetki alanlarında acil durum kontrol merkezleri ile ilişkideş bunlar da belediyelerle ilişkidedir. Tüm yerel kaynaklar, kurtarma organizasyonları ve itfaiye teşkilleri belediyelerin bünyesinde yer alarak, acil durm planının nüvesini oluştururlar. Fransa Bu ülkede, İçişleri Bakanlığı bünyesinde sivil emniyet müdürlüğü vardır. Bu müdürlük sivil koruma açısından organizasyonun tepe noktası ve beynidir. Bu beyin aynı zamanda da valiliklerin sivil emniyetine de yardım etmektedir. Valiliğin savunma merkezi 43 CIRCOSC aynı zamanda sivil emniyet müdürlüğünde operasyonel merkeze bilgi vermek yükümlülüğündedir. Valilikteki kriz yönetimi itfaiye, jandarma, polis kuvvetleri, sağlık ve ekipman kaynaklarını yönetmektedir. Hollanda Merkezi hükümette acil durum yönetiminin beyni İçişleri Bakanlığı’dır. Burada da sorumlu merkez ulusal eşgüdüm merkezidir. Bu merkez, iller bünyesinde il eşgüdüm merkezi ile ilişkidedir. Bu iki farklı düzeyde merkez arasında karşılıklı bilgi alışverişi vardır ve yardım istemi aşağıdan yukarı olup, yardım desteği ise yukarıdan aşağıya doğrudur. İl eşgüdüm merkezi altında yerel ve bölgesel eşgüdüm merkezleri vardır. Bu merkezlerde afet yönetim planları mevcuttur. Bu yerel yönetim merkezlerindeki operasyonel ekip bir emir komuta zincirini yönetmektedir. Bu zincirde çeşitli birimler mevcuttur. Bu birimler, yerel birimler olup, itfaiye, polis kuvvetleri, tıbbi yardım servisleri ve ordu şeklinde sıralanabilir. Bu zincir içerisinde itfaiye teşkilleri yerel yönetim düzeyinde acil durum birlikleri şeklindedir. İngiltere Acil durum merkezi yönetiminde baş yönetim, merkezi hükümettir. Bu hükümete bölgesel düzeyde acil durum komiteleri bağlıdır. Ülkedeki acil durum yönetimi yerel anlamda üç ana düzey çerçevesinde yapılanmıştır. Bu başlıklar, stratejik,taktik ve operasyonel düzeydedir. Her düzeydeki örgütlenmede itfaiye, polis, yerel yönetimler, ambulans ve diğer kurumlardan oluşan birimlerarası eşgüdüm söz konusudur. Burada diğer kurumlardan kasıt ordu, endüstriyel ve gönüllü birlik ve birimleridir. İrlanda Merkezi hükümetin bünyesinde oluşturulan bölümlerarası tavsiye komitesi acil durum yönetiminin tepe noktasıdır. Bu komitede hemen tüm bakanlıklar yer almakta olup, bu merkez tavsiye ve desteği yerel birimlere üç kaynak noktasında iletmektedir. Bunların ilk yörüngesi itfaiye,sağlık, su, yollar, konutlar, yiyecek ve dinlenme tesisleridir. Buradan da anlaşılacağı üzere ülkede itfaiye teşkilleri yerel yönetime bağlıdır ve acil durum anında sisteme dahil olabilecek düzeydedir. İkinci yörünge ise ambulans servisleri, ilk yardım tedavisi, hastane bakımı ve topluluk bakım sistemi doğrultusundadır. Üçüncü yörünge ise, hukuk ve düzen sistemi, araştırma ve kurtarma ve yerleşme güvenliği doğrultusundadır. İspanya Merkezi hükümet genel sivil koruma müdürlüğünü yönetmektedir. Bu müdürlük aynı zamanda adalet ve imar bakanlığı bünyesinde yer almakta, ülkedeki acil durum planlarını eyalet düzeyinde valiler aracılığıyla yönetmektedir. Bununla birlikte, valilerin yanısıra bağımsız toplumlar da acil durum planlarını yönetmektedirler. Yerel planlar bağımsız toplumların planlarının altında oluşturulan planlardır. İtfaiye teşkilleri, yerel polis teşkilleri ile birlikte bu organizasyonda yerel kaynağı oluştururlar. 44 İsveç Hükümet, kurtarma servislerinde yerel idari kurulu sorumlu tutmaktadır. Eğer bu kurul o bölgede yoksa, bunun yerine bir idari yönetim sorumluluk taşımaktadır. Kurtarma servisleri bu bağlamda iki yörüngede yer almaktadır. Bunlar, belediye kurtarma servisleri ile çevresel düzeyde koruma amaçlı araştırma ağırlıklı kurtarma servisleridir. Belediyeler düzeyinde kurtarma komutanı ordu kuvvetleri dahil tüm ulusal ve yerel idarelerden kaynak ve personel temin eden yetkinliğe sahip bir komutandır. Eğer afetin etkinlik alanı daha geniş düzeyde ise, bu yönetim yerel idare kurulunun yetkinliği kapsamındadır. Bu tanımlama çerçevesinde, itfaiye birimleri belediye kurtarma servisleri kapsamında kalan yerel oluşumlardır. İtalya İtalya’da acil durum yönetimi iki düzeyde organize olmaktadır. Bunlar merkezi düzeyde ve merkez dışındaki organizasyonlardır. Merkezde bakanlıkların oluşturduğu konsülün başkanlığında sivil koruma bölümü vardır. Bu bölüm, ulusal programlar üreterek korunma ve korumayı ulusal çapta oluşturmak ve acil durum planları ile yardım eşgüdümü yapmaktadır. Merkez dışındaki organizasyonlarda ise belediye başkanlığı beyin görevi görmektedir. Merkezi hükümet ile yerel yönetimler arasındaki bağ tepeden, alt organizasyonlara doğru operasyonel düzeyde işlemekte, bu işlerliğin temelini de kanuni yükümlülükler oluşturmaktadır. Bunun dışında organizasyonel düzeyde bir bağ tam anlamıyla bulunmamaktadır. Belediye başkanı, yerel yönetim alanı , il ve bölge düzeyinde sivil koruma komitelerinin başıdır. Belediye başkanı bu anlamda, acil durum anında belediye idaresini, belediye polisini, teknisyenleri ve itfaiye teşkillerini yönetir. Başkan tüm bu birimlerin başı ve sorumlusudur. Lüksemburg Bu ülkede ulusal sivil koruma servisi merkezi yapıdadır. Bu servis acil durum yönetiminin merkezi ve beynidir. Bu servis aynı zamnda da içişleri bakanlığının da bünyesindedir. Bu servis bazı birimlere bilgi verirken, örneğin bunlar arasında başbakanlık, kamu servisi bakanlığı, imar bakanlığı, sağlık bakanlığı ve yerel yönetimleri sayabiliriz. Ülkedeki itfaiye teşkilleri yerel yönetimlere bağlıdır, kaynak yardımı ve bu teşkillere tahsisatı yerel yönetimler yapmaktadır. Portekiz Acil durum anında sivil koruma ulusal organizasyonunda başbakanlık tepe noktasıdır. Kaynak yardımı başbakanlıktan başlar. Bu başlığın altında İçişleri Bakanlığı vardır. Bu bakanlığın bünyesinde ulusal acil durum operasyonları merkezi vardır. Bu merkez bünyesinde sivil koruma ulusal merkezi acil durum yönetiminin beynidir. Bölge acil durum operasyon merkezleri sınırlı sayıda ülke genelinde dağılmıştır. Bu merkezlerin başında bölgesel yönetimin başı olan vali vardır. Valilik ile beraber bölgesel yönetimin diğer bir alt otoritesi de belediye başkanıdır. Bu sistemin merkezi de belediye acil durum operasyonlar merkezi şeklinde anılmaktadır. Valilik ve belediye tarafından yönetilen acil durum operasyonlarında, belediye yerel birimlerle operasyonel eşgüdümü sağlar ve 45 onları kaynakları ile destekler. Bu birimler emniyet kuvvetleri, itfaiye hizmetleri, tıbbi servisler, sivil toplum örgütleri ve diğer kamu kuruluşlarıdır. Acil durum planında belediye daha çok operasyonel planda yer alırken, valilik ise acil durum planların hazırlanması ve acil durumun etkisine bağlı olarak merkezi hükümetten yardım istenmesi sırasında doğabilecek eşgüdümü sağlar. Yunanistan Ülkedeki acil durum planları, üç ölçeğe ayrılarak yapılmıştır. Bunlar merkezi hükümet bünyesinde, İçişleri Bakanlığına bağlı sivil koruma genel sekreterliği bünyesinde, ülke bünyesinde yer alan acil durum planlarıdır. Bu planlar dolaysız olarak sağlık,ordu ve itfaiye ünitelerini etkilemektedir. Bu merkezi planların altında, özel bölge planları vardır. Bu planlarda yerel ordu birlikleri ile yerel itfaiye teşkillerini dolaysız olarak etkilemekte, diğer bir deyişle bu üniteleri ulusal organizasyon bünyesine çekmektedir. Bu yerel üniteler aynı zamanda iller düzeyinde yapılan özel planların da nüvesini oluştururlar. Kısaca, itfaiye teşkilleri merkezi komuta sisteminin yani merkezi planın bir parçasıdır, işlevleri iller ve bölgeler düzeyinde iki ölçekte yer almakta ve illerdeki eşgüdüm merkezleri tarafından yönetilmektedir. Sonuç Avrupa Birliği ülkelerinin acil durum yönetimi ve sivil koruma olgusu geniş bir yönetim yelpazesi ortaya koymaktadır. Bu tipolojik açılımda tüm organizasyonlarda acil durumun farklı oluşumlarına karşı oluşturulan farklı düzeyde koruma ekipleri de yer alabilecek düzeydedir. Diğer bir deyişle ortaya koyulan organizasyonlarda esnek bir genişleme kavramı vardır. Bu gelişebilecek modeller içerisinde itfaiye teşkilleri daha çok yerel yönetimlerle işbirliği içerisindedir. Bu organizasyonlar aynı zamanda da acil durum yanıt sisteminin önemli bir nüvesini oluştururlar. AB ülkelerindeki sivil koruma modellerinin çalışma ilkesini ülkenin yüzölçümü ve coğrafyası önemli ölçüde belirler. Bu anlamda nüfusu göreli olarak az ülkelerde, merkezi hükümetin emir ve komuta sistemi ve hiyerarşik yapısı son derece belirgindir. Buna karşın, farklı coğrafya ve budunsal özellikler ortaya koyan ülkelerde itfaiye teşkilleri diğer bir deyişle genel sivil koruma sistemi yerel nitelikler gösterir. Kaynaklar European Commission (1999) Vade-mecum of Civil Protection in the European Union, Brüksel, Belçika. 46 EK-2 İSVİÇRE İTFAİYE HİZMETLERİ VE GELECEKTEKİ GELİŞİMİ İdari Yapı ve İtfaiyenin Yeri İsviçre 26 Kantondan oluşan bir konfederasyondur. Her Kontonda değişik sayılarda Belediye Meclisi ve bunun bağlı olduğu Belediye Başkanlığı mevcuttur. İtfaiye teşkilatı belediyeye bağlı olarak faaliyet göstermektedir (Şekil 1). KONFEDERASYON KANTON BELEDİYE MECLİSİ BELEDİYE YANGIN KOMİSYONU İTFAİYE Şekil 1.İtfaiyenin İdari Yapı İçinde Yeri İsviçre Federal Yönetiminde Federal Başkan (Chancellerie) dışında 7 bakanlık mevcut bulunmaktadır. Bunlar: Dışişleri, İçişleri, Adalet ve Polis, Savunma- Toplumun Korunması ve Spor, Finans, Ekonomi, Çevre, Ulaştırma, Enerji ve Haberleşme bakanlıklarıdır. Federal yönetim içinde itfaiye, Savunma- Toplumun Korunması ve Spor bakanlığı altında yer almaktadır. Ayrıca bu konuda Conception de la Confederation Gouvernmentale pour la Coordination du Service du Feu (CCGCSF) adı altında toplanan bir yapı mevcut. Bu komisyon itfaiye hizmetlerinin etkinleştirilmesi, görev 47 alanlarının tanımı, ülkedeki gelişmeler ışığında itfaiyenin yapısı, organizasyonu, insan kaynağı, eğitim ve teknolojik standartlar hakkında prensip ve kuralları oluşturmaktadır. Diğer yandan bu kurum afet durumlarında kaynakların kullanımı açısından Savunma Bakanlığı ve Savunma-Toplumun Korunması ve Spor Bakanlığı ile koordinasyonu sağlar. İsviçre idari yapısı içinde Konfederasyon esas olarak denetleme görevi yapmaktadır. Tüm Kantonlar Federal kuralları uygulamakla yükümlüdürler. Belediyeler sivil savunma ve itfaiye hizmetlerinin en temel sorumluları durumundadırlar. İsviçre’de “subsidiarity” sistemi işlemektedir. Yani olayı mümkün olan en küçük birim çözer. Bu nedenle itfaiye belediyelere bağlıdır. Kural olarak her belediyenin kendi itfaiyesi vardır. Her belediye itfaiyelerinin organizasyonu kendi yapar ve satın alınacak ekipmana kendisi karar verir. Konton ise bu faaliyetleri denetler. Afete Hazırlık ve İtfaiyenin Rolü COMCAT (Commission de L’etat Major de la Defense pour la Cordination de la Preparation de l’aide en Cas de Catastrophe) isimli bir afete hazırlık çalışmalarının koordine eden bir komisyonları mevcuttur. Bu komisyon bir icra organı olmayıp planlama ve hazırlık organıdır. Bu komisyonda ; Savunma Genel Müdürlüğü (Başkanlık ve daimi sekreterya) Federal Başkan ve Bakanlıklar Federal Teknik Üniversite Sivil Savunma Ordu İsviçre Belediyeler Birliği Kızıl Haç İtfaiyeciler Birliği İsviçre Sigortacılar Birliği yer almaktadır. İsviçre’deki sisteme göre acil durum yönetimi esas olarak kanton ve belediyelerin sorumluluğunda bulunmaktadır. Konfederasyon afet yönetimine yedek ve ek yardım gücü olarak katılıyor. Belediyelerin olanakları, alarm servisi, kurtarma, itfaiye, sihhi hizmetler, altyapı hizmetleri ve polis iken, kantonların olanakları, kimyasal destek merkezleri, laboratuarlar, polis, sivil savunma ve afet yönetim merkezi olarak belirtilmektedir. Şekil 2’den de izlenebileceği gibi İtfaiye afet kriz masasında yer almaktadır. Gerek Belediye, gerek kantonal ve diğer bölgesel afetlerin yönetiminde temsil edilmektedir. Diğer yandan acil durumlara müdahaleyi hemen yapan üç ekip içinde yer almakta takip eden diğer iki aşamada en temel rolü oynamaktadır. 48 Afet Yönetim Yapısı CIVIL PROTECTION Belediye icra Afet Yönetim Merkezi Yerel Yönetim Operasyon şefi Operasyon güçleri Merkez Şef Basın ve Halkla ilişkiler Servisler : • Polis • İtfaiye • Belediye l • Sağlık • Sivil Savunma • Diğer l Bilgi Servisi Şefi Haberleşme servisi Şefi Not: Operasyon güçleri afetin türüne bağlı olarak değişiklik CIVIL PROTECTION Sivil Savunma - Belediye, Konton ya da Bölgesel Afet Yönetimindeki Rolü (1) Yerel Otorite Yerel Otorite Yöneticileri İtfaiye Belediye altyapı Sivil Savunma Polis Yardım Kurumları 49 Diğer CIVIL PROTECTION Sivil Savunma - Belediye, Konton ya da Bölgesel Afet Yönetimindeki Rolü (2) Kantonal ya da Bölgesel Otorite Kantonal ya da Bölgesel Otorite Yöneticileri Polis Belediyelere ait Sivil Savunma Bölgenin güçlü itfaiyeleri Diğer Hastaneler ve Sağlık ilk yardım organizasyonları CIVIL PROTECTION Afet ve Acil Durum Müdahalenin Aşamaları Olay Hemen: • Polis • Ambulans / İlk Yardım • İtfaiye 1. Hareket • İtfaiye (Destek birimleri) • Sivil Savunma (İlk birlikler) 2. Hareket • İtfaiye, Sivil Savunma (diğer birlikler) • Bölgesel Destek - Hastaneler, Yardım Kurumları - Komşu belediyelerin itfaiye ve sivil savunma birlikleri 3. Hareket Ordu Şekil 2. Afet Yönetim Merkezinde İtfaiyenin Rolü 50 Halkın Korunmasına Yönelik Yönlendirici Plan İsviçre’de 1 Ocak 2003 tarihinde, 1999 yılından beri çeşitli kesimler tarafından üzerinde çalışılan “Halkın Korunmasına Yönelik Plan” yürürlüğe girecektir. Bu plana göre, 31 Aralık 2002’ye kadar sivil savunma bir federal örgütlenme olarak kalacaktır. Bu federal örgütlenmenin temelinde savaşa karşı sivil savunma vardır. Ocak 2003 yılından itibaren yeni sivil savunma Federal Hükümet’in denetiminde kantonların bir örgütlenmesi haline gelecektir. Bu yeni örgütlenmenin temelinde ise esas olarak afet ve acil durumlara karşı halkı koruma vardır. Halkın korunması (protection of the population) afet durumunda, acil durumlarda ve savaş durumlarında yönetim, korunma, kurtarma ve yardım faaliyetlerinin bütünleşik olarak çalışmasını öngören bir sistemdir. Polis, itfaiye, halk sağlığı, teknik hizmetler ve sivil savunma gibi 5 paralel çalışan organizasyonu koordine etmeyi ve aralarında işbirliği yapmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Halkın korunması tek bir yürütme erkine bağlı ve kantonal, bölgesel ve yerel düzeyde tanımlanan sivil bir yapı olarak tanımlanmaktadır. İşbirliğine dayalı güvenlik yaklaşımına bağlı olarak, halkın korunması ile ilgili tüm birimlerin aynı çatı altında birleştirerek paralel çalışmak yerine işbirliği içinde çalışmalarını sağlamak amaçlanmaktadır. Bunun yanısıra, bu işbirliğinin kantonal ve yerel birimlere yüklediği görev ve sorumlulukların tümünün tek bir kanun ile belirlenmesi amaçlanmaktadır. Böylece gelecekte sivil savunma diğer organlara paralele olarak tek başına müdahalelerde bulunmayacak, ancak sivil bir organa bağlı olarak yeniden tanımlanmış ve gruplandırılmış işbirliğine dayalı olarak müdahale edecektir. Yeni kanunda sivil savunma halkın korunması sisteminin integre bir ögesi olacaktır. Proje çerçevesinde yetki ve sorumlulukların ve maliyetlerin konfederasyon ve kantonlar arasındaki bölüşümü de belirlenmektedir. Ayrıca ordu yine bir ek yardım örgütü olarak varlığını sürdürmektedir. Proje mecburi hizmet ve eğitim sistemini yeniden ele almaktadır. • Görev ve Yükümlülüklerin Federal ve Kanton Düzeyinde Bölüştürülmesi Kanunlara göre, konfederasyon halkın korunması ile ilgili genel prensipleri oluşturur ve uygular. Sistemin koordineli olarak işlemesini sağlar. Radyoaktivitenin yükselmesi, hidrolik santrallerle ilgili kazalar, insanlarda ve hayvanlarda salgın hastalık durumlarında ve savaş durumlarında konfederasyon yönetimin başındadır. Konfederasyon, kantonlar ile anlaşmalı olarak olayın bir çok kantonu ya da sınırları kapsaması durumunda yönetimi ele alabilir. Stratejik bilgilendirme, tehlikenin öngörülmesi ve hızlı alarm gibi konular da konfederasyonun görevleri arasındadır. 51 Sivil savunma konusunda, konfederasyon mecburi hizmet yapanların hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi, eğitim, materyel, alarmların ve teknik aletlerin yerleştirilmesi ve finansman gibi yükümlülükler altındadır. Kantonlar arası işbirliğini de yürütürler. Kantonlardan beklenen afet durumunda ve acil bir durumda gerekli önlemleri almalarıdır. Kontonlar organizasyon, eğitim, hazırlık, teknik hizmetler dışında 5 ortak çalışan organizasyonların yüklendikleri görevlerin belirlenmesi konusunda yetkilidir. Korunma için gerekli hazırlık ve idarenin yerine getirilmesinden yükümlüdürler. Kantonlar, konfederasyonun sivil savunma konusundaki kurallarını uygulamak zorundadırlar. • Neden Bir Reform ? Hazırlanmış olan “Yönlendirici Plana” göre reform gerektiren koşullar şunlardır: Uluslararası gelişmeler nedeniyle, öncelikli korunmanın afet durumu ya da acil durumlara yönelik olarak değişmesi, savaş durumunda korunma ise ikinci plana düşmesi söz konusu olmaktadır. İsviçre’nin güvenlik konusundaki durumu soğuk savaşın sona ermesinden sonra değişmiştir. Savaş olasılığı bugün bütün Avrupa ülkelerinin önemli bir kısmı için kalmamıştır. En önemli tehlikeler afet ve diğer acil durumlardan kaynaklanmaktadır. Bu olayların ortaya çıkma olasılıkları çok yüksek ve önuyarı süreleri çok düşüktür. Bu nedenle savaş durumu için öngörülmüş bazı geleneksel müdahale araçları tasviye edilecektir. Buna karşılık, ortak çalışan organizasyonların bölgesel boyutta isbirlikleri güçlendirilecek ve sinerji yaratma koşulları artırılacaktır. Diğer yandan, özellikle koordinasyon, ekipman ve eğitim İsviçre hariç, bir çok Avrupa ülkesinde merkezi ve profesyoneldir. Bu yeni proje ile İsviçre Kantonların bu konudaki sorumluluklarını artırmayı da amaçlamaktadır. Ortak Çalışan Beş Organizasyon Ortak calışan organizasyonlar kendi alanlarında yetkin olmaktan ve görevlerini yerine getirirken sürekli karşılıklı yardımdan sorumludurlar. • Polis düzen ve güvenliği korumakla görevlidir. İlk müdahale örgütüdür. Polisin çalışma kuralları ve finasmanı kanton düzeyinde yapılmaktadır. Sahip olduğu kaynaklar kanton ve belediye polisleridir. • İtfaiye tüm afet durumlarında (yangın dahil) kurtarma ve mücadelede uzman birimdir. Bir kaç dakika içinde müdahale kabiliyetleri vardır. Müdahaleleri birkaç saatten birkaç güne kadar sürebilir. İtfaiye hizmeti yapma yükümlülüğü kanton düzeyinde kurallara bağlanmıştır. 52 • Halk sağlığı hizmetleri tüm topluma ve müdahale ekiplerine en iyi sağlık hizmetlerini sunmak yükümlülüğündedir. Bunlara önleme-korunma ve psikolojik destek te dahildir. Acil sağlık hizmetleri ilk müdahale birimlerindendir. Hizmetlerin finasmanı ve bağlı oldukları kurallar kantonlar düzeyinde belirlenmektedir. • Teknik hizmetler normal koşullara geri dönme ile ilgilidir. Su, faz, elektrik, verilmesi, iletişim ağının çalışır hale gelmesi, molozların kaldırılması, yolların açılması konusunda görevlidir. Gerekli ekipman, personel ve diğer malzemelerin edinilmesi ve maliyetinin belirlenmesi konusunda yükümlüdür. • Sivil savunma, afet durumunda acil durumlarda halkın ve kültürel varlıkların korunması ve barınmaya ve yardıma muhtaç kalan insanların belirlenmesi ile görevlidir. Uzun süreli müdahalelerde ortak çalışan organizasyonlara destek birimi görevini sürdürür. Sivil savunma normal duruma dönme ve lojistik çalışmalara da yardım eder. İnsan kaynağı ulusal düzeyde mecburi hizmete dayalıdır. Kantonlar federal yasalar çerçevesinde sivil savunma ile diğer ortak organizasyonların birlikte çalışma ilkelerini belirler. Büyük ve müdahale süresi uzun acil durumlarda yukarıda sayılan 5 birimin temsilcilerinin bulunduğu bir yönetim organı koordinasyonu ve olay komuta sistemini sürdürür (Şekil 3) . Projenin Takvimi Proje 1999 yılı başında başlamıştır ve 2003 yılında bitmiş olacaktır. Ordunun reformu ve İsviçre’nin güvenliği ile ilgili çalışmalarla paralel olarak yürütülmektedir. Projenin kantonlarda ikinci kez görüşülmesinden sonra parlamentoda 2001 baharında görüşülerek kanunlaştırılmıştır. Zorunlu Hizmet ve Eğitim İsviçre’de zorunlu hizmet uygulaması yapılmaktadır. Sivil savunmada görev yapacak olanlar orduda görev yapacak olanlar gibi konfederasyon düzeyinde göreve alınarak mecburi hizmet yaparlar. İtfaiye ise Konton düzeyinde bir zorunlu hizmettir. Polis eğitimi, kanton ve belediyelerde bulunan “Polis Eğitim Merkezlerinde” ya da İsviçre Polis Enstitüsü’nde yapılır. İtfaiye eğitimi kanton düzeyinde organize edilir. Eğitimin koordinasyonu yukarıda söz edilen CGCSF isimli kurum tarafından sağlanır. 53 ACİL DURUM YÖNETİMİ Ortak yönetim organı Düzen ve Güvenlik POLİS Afet ile Mücadele/A rama Kurtarma İTFAİYE Sağlık/İlk Yardım Teknik altyapı Koruma/ Yardım/ Destek SAĞLIK HİZMETLERİ TEKNİK HİZMETLER SİVİL SAVUNMA Şekil 3. Acil Yönetim Komuta Sistemi Gönüllü İtfaiyecilik İsviçre’de yarı askeri bir sistem ile itfaiye ve sivil savunma hizmetleri sürdürülmektedir. Bu sisteme göre insanlar normal işlerini sürdürürken akşamları ya da hafta sonları itfaiyeci olarak eğitilmektedirler. Bir alarm durumunda bu insanlar işlerinde iken alarm almakta ve hemen olay yerine gitmektedirler. İsviçre’de 110.000 gönüllü bay ve bayan itfaiyeci mevcut. Ayrıca 8 büyük şehirde 1.000 kadar profesyonel itfaiyeci vardır. Kaynaklar CGGCSF, (1999) Sapeurs-Pompiers 2000 plus, CGGCSF, Herisau, İsviçre. Conseil Federal ,(2001) Rapport du Conseil Federal sur le Plan Direteur de la Protection de la Population, Assemble Federale. www.vbs.admin.ch, Mayıs (2001). 54 EK-3 ALMANYA’DA İTFAİYENİN YAPISI, GÖREVLERİ ve EĞİTİMİ Giriş Almanya Avrupa Topluluğu içindeki tek büyük federal devlettir. Federal düzeyde karar alma yetkisindeki organlar Federal Meclis (Bundestag), şansölye olarak adlandırılan Başbakan ile bakanlardan oluşan Fedaral Hükümettir. Büyük ölçüde yetkileri açısından temsili bir şekil olan Cumhurbaşkanı ise devletin başı olarak görev yapmaktadır.Her bir eyalet okulları, çevre, güvenlik ve diğer yerel sorunlar için kendi yasalarını oluştururlar. 16 eyaletten oluşan Almanya’da her bir eyaletin kendi meclisi ve halkoyuyla seçilmiş bir başbakanı vardır. Eyalet yapılanmasının altında ilçeler (county) alt birimleri oluşturmaktadır. 16 eyalette toplam 323 ilçe ve ilçelerde 14.277 tane belediye yer almaktadır. İlçeler daha küçük belediyelerin koordinasyonundan sorumludurlar ve genellikle kontrol merkezleri ilçeler de bulunur. Acil Durum Kurumları Yapıların inşaası için minimum yangın standartlarının ve yangın güvenliğinin oluşturulması için her eyalette bir kurum vardır. Yangın güvenliği düzenlemelerinin oluşturulması ve yayınlanmasından eyalet meclisleri, sigorta firmaları ve standart hazırlama kuruluşları sorumludur. Yangın güvenliği yasa ve yönetmeliklerinin uygulanmasından eyalet meclisi ve bina inşaatı ile ilgili yetkili memurlar sorumludur. Her eyalet kendi itfaiye ve kurtarma servisini oluşturmakla yükümlüdür. Her eyaletin İçişleri Bakanı aynı zamanda itfaiye ve kurtarma servisinin en yetkili kişisidir. Federal Hükümetin itfaiye ve kurtarma hizmetlerinin yürütülmesi konusunda standartların sağlanması ve kamu güvenliğinin sağlanması için yasaların hazırlanması dışında doğrudan bir etkisi yoktur. Ancak yasa ve yönetmeliklerin hazırlanması sırasında hükümet dışı sivil kuruluşlar ile gerekli görüşme ve danışmalarda bulunarak ilgili görevler yerine getirilmektedir. Eyalet meclisleri yangın, kurtarma ve ambulans servisleri ile afet yönetimi konusundaki yasaları ve yönetmelikleri hazırlamaktan sorumludurlar. Eyaletler ayrıca özel ekipmanlar için gerekli finansın itfaiye ve diğer ilgili servislere aktarılmasını ve özel eğitim tesislerinin sağlanmasını da gerçekleştirirler. Alman anayasasının federasyon ve eyaeletlerle ilgili bölümündeki 35. maddesinde bir afet veya acil durumun birden fazla eyaleti etkilemesi veya bir eyaletin olanakları ile eyalet içindeki durumun aşılamayacağının anlaşılması durumunda federal veya diğer eyaletlerin kurumlarından yardım istenebileceği belirtilmektedir. 55 İtfaiye ve Kurtarma Hizmetleri Almanya’da itfaiye ve kurtarma hizmetleri kent/belediye seviyesinde yürütülmektedir. Her kent/belediye etkin bir itfaiye ve kurtarma servisinin kurulmasından ve yürütülmesinden sorumludur. İtfaiye ve kurtarma servisinin kapasitesi yaşayan nüfusa ve yerleşimin içinde bulunduğu özel risk türlerine bağlı olarak değişmektedir. Almanya’daki itfaiye ve kurtarma servisleri genel olarak 5 grupta incelenmektedir. 1. Profesyonel İtfaiyeler 100.000’den fazla nüfusun yaşadığı kentlerde kurulan bu tür itfaiyelerde kalıcı olarak ücretli personel bulunur. Bir çok kaza türüne müdahale edebilecek yetenekteki profesyonel itfaiyelere afet durumlarında ve kırsal alanda gönüllü itafiyeciler de katılmaktadır. Almanya’da toplam 96 profesyonel itfaiye istasyonu vardır. Bu istasyonlarda yaklaşık 25.000 profesyonel itfaiyeci çalışmaktadır. 2. Profesyonel Destekli Gönüllü İtfaiyeler Bu tür itfaiye istasyonları 40000’den fazla nüfusa sahip olan kentlerde kurulmaktadır. İstasyonlarda personel özellikle ambulans servisleri başta olmak üzere küçük kazalar için sürekli olarak bulunmaktadır. Gönüllü olarak hizmet veren itfaiyecilere profesyonellerden farklı olarak sürekli çalışmadıkları halde katıldıkları operasyonlar ve giderleri için ödeme yapılır. 3. Gönüllü İtfaiyeler İtfaiye istasyonlarında personel sürekli olarak bulunmamaktadır ve gönüllüler sadece zorunlu giderleri için ödeme almaktadırlar. 4. Zorunlu İtfaiye Şu an için Almanya’da uygulamaya geçmemiş olan zorunlu itfaiyeler, yeterince gönüllü itfaiyenin bulunmadığı durumlarda yasa gereği kişilerin itfaiyeye katılmasını öngörmektedir. 5. Özel İtfaiyeler Özel risk taşıyan alanlar ve fabrikalar için eyalet tarafından kurulması öngörülen veya sigorta indirimi ve daha iyi güvenlik sağlamak gibi özel nedenlerle kurulan itfaiyelerdir. Özel itfaiyeler, profesyoneller veya gönüllüler tarafından tam zamanlı veya yarı zamanlı olarak işletilmektedir. İtfaiyenin Görevleri Almanya’daki İtfaiye ve kurtarma servislerinin temel görevleri şunlardır: 56 • • • • • • • • • Yangınla mücadele Teknik kurtarma ve yardım Radyasyondan ve tehlikeli maddelerden korunma Çevrenin korunması Afet kontrolü İnsanların kurtarılması Hayvanların kurtarılması Deniz, göl ve akarsularda kurtarma İlk yardım Bu temel görevlere ek olarak bazı itfaiye servisleri tarafından yürütülmekte olan ikincil görevler aşağıda verilmektedir: • • • Tıbbi kurtarma Ambulans hizmeti Yangın önleme Bu görevlerin organizasyonu eyalet yasa ve yönetmelikleri ile belirlenmektedir. Ekipman ve araçların sağlanması ise bölgedeki binaların yapısına ve kentin/belediyenin büyüklüğüne bağlı olarak değişmektedir. Eyaletler yangın ve kurtarma hizmetleri ile ilgili yasa ve yönetmelikleri hazırlarken itfaiye ile ilgili sivil toplum kuruluşları ve organizasyonları ile işbirliği yaparlar. İtfaiyeci Eğitimi ve Rütbe Yükselmesi Almanya’da her eyaletin yangın personelinin farklı özellikleri ve eğitimi olmasından dolayı 16 eyaletin İçişleri Bakanı’ndan oluşan bir çalışma grubu bir araya gelerek izleyen yıllarda uygulanmak üzere itfaiyecilerin eğitimi ile ilgili bir dizi öneri geliştirmişlerdir. Bu önerilere göre itfaiyeciler 3 temel grupta incelenmektedir. Bunlar: • • • İtfaiyeci ve lider itfaiyeci Kıdemsiz itfaiye amiri Kıdemli itfaiye amiri İtfaiyecilerin sahip olması gereken eğitim ve deneyim için öngörülen özellikler aşağıdaki şekilde verilmektedir. İtfaiyeci ve Lider İtfaiyeci İtfaiyeye katılması için lise eğitimini tamamlamış ve itfaiye için uygun teknik okullarda eğitim almış olması gerekmektedir. Ayrıca teorik, pratik, sportif, tıbbi ve psikolojik testlerden geçmesi gerekmektedir. Ayrıca, 3 aylık orta dereceli okul seviyesinde genel bilgi eğitimi bazı eyaletlerde yapılmaktadır. İtfaiyenin yerel eğitim bölümlerinde itfaiyecinin tüm temel görevlerini 57 kapsayan 6 aylık temel acemi eğitimi ile 160 saatlik tıbbi kurtarma eğitiminin ilk bölümünü öğrenerek eğitilirler. Bu eğitimlerin yanında itfaiye ve kurtarma istasyonlarında 11.5 aylık pratik eğitimden geçerler. Bu eğitimde bir istasyondaki kazalar, tüm günlük eğitimler, sporlar, ekipmanların ve araçların bakımı, itafiye atölyelerinde çalışma, büyük kamu olayları ve yangın tehlikesi olan işler de bulunur. Bu eğitim sürücü ehliyeti, pompa makinistliği, açılır merdivenler, kurtarma yastıkları ve botları, kontrol merkezi bilgileri, dalgıçlık gibi özel itfaiye gereksinimleri, ambulans veye hastanede 2 aylık uygulamalı eğitimi içeren tıbbi kurtarma gibi bazı özel kursları da içermektedir. Eğitim sonunda 1 aylık son ve tekrar eğitimi ve resmi itfaiyeci sınavı yapılır. 6 veya en fazla 9 itfaiyecili bir aracın komutanı olabilen lider itfaiyeciler (veya alt memurlar) eyalet itfaiye akademisinde, eyaletine bağlı olarak 1 aylık veya 2.5 aylık bir eğitim alırlar. Kıdemsiz İtfaiye Amiri Kıdemsiz itfaiye amiri olarak itfaiyeye katılabilmek için üniversite seviyesinde bir mühendislik veya teknik eşdeğerli bir eğitim almış olmak, teorik ve uygulamalı spor, sağlık ve psikolojik testlerden geçmek gerekmektedir. Kıdemsiz itfaiye amirliğine yükselmek için ise itfaiyeci olarak 5 yıl çalışmak, lider itfaiyeci kursunu almak ve bu görevde deneyim ile değerlendirme yeteneği ve seçme sınavını geçmek gerekmektedir. Kıdemsiz itfaiye amiri 6 aylık temel eğitim ile birlikte istasyonlarda itfaiyeci seviyesindeki 3 aylık uygulamalı eğitimi alır. Ayrıca eyalet itfaiye akademisinde 2.5 aylık lider itfaiyeci uygulamalı eğitimini ve istasyonlarda 2 aylık lider itfaiyeci eğitimini alır. Yükseltilen itfaiyeciler ise itfaiye akademisindeki 3 aylık genel bilgi kursunu da kapsayan 13.5 aylık uygulamalı eğitimi alırlar. Kıdemli İtfaiye Amiri Kıdemli itfaiye amirlerine ilişkin eğitimin yönetim ve işletme bilgilerini ve deneyimlerini içerecek şekilde değiştirilmesi düşünülmektedir. Kıdemli itfaiye memurunun itfaiyeye katılması için üniversitede bir mühendislik veya teknik eşdeğeri bir eğitim ile sağlık ve genel testler ile mülakat gerekmektedir. Kıdemli itfaiye amirliğine yükselme için kıdemsiz itfaiye amiri olarak 12 yıl çalışma, iyi bir değerlendirme ve seçme sınavını geçmek gerekmektedir. Yeni bir kıdemli itfaiye amirinin temel itfaiyeci eğitimleri ile uygulama deneyimi olması gerekmektedir. Ayrıca itfaiye ve kurtarma istasyonları ile teknik, personel, organizasyon bölümleri ile itfaiye akademisinde itfaiye memuru kursundan oluşan 5 aylık uygulamalı eğitim almaları gerekmektedir. Lider itfaiyeci olarak 5 ay süreli itfaiye ve kurtarma servislerinde ve yangın önleme bölümünde uygulamalı eğitim ile taktiksel alıştırmalarda eğitici olarak deneyim kıdemli itfaiye amirinde aranmaktadır. Ek olarak 5 aylık kıdemsiz itfaiye amiri olarak yangın önleme ve yönetimi bölümlerinde uygulamalı eğitim ile yönetim kursunu alması gerekir. Bu eğitimlerin 4 değişik boyuttaki itfaiyelerde tamamlanması gerekmektedir. 58 Kıdemli itfaiye amirliğine yükselmek için 2 ayrı itfaiyenin bölümlerinde 5 aylık ve 4 aylık uygulamalı eğitim alınması gerekmektedir. İçişleri Bakanlığı’nda 3 ay ve sınav için de 2 aylık süreler öngörülmektedir. Bir Örnek : Hamburg İtfaiyesi Hamburg 1 milyon 700 bin nüfusa sahip 755 km2’lik bir alan üzerine kurulmuştur. Limanı, dünyanın en önemli ticaret merkezlernden biri olarak kabul edilmektedir. 112 acil numarası her 78 saniyede bir aranmakta ve yılda toplam 400.000 çağrı almaktadır. 125 yıllık Hamburg itfaiyesi sağlık, yangın, teknik destek, çevre koruma ve afet kontrolü konusunda müdahalelerde bulunmaktadır. Önlemlerin nasıl ve ne zaman alınacağını bilmek, en güç durumlara birlikte müdahalede bulunarak diğer –polis, çevre görevlileri- yetkililerle koordineli çalışmak en zor durumlar içinde dahi uyulması gerekli konular olarak algılanmaktadır. Acil bir durumda sadece iyi çalışan bir ekibin güvenli ve hızlı bir müdahalede bulunabileceği kabul edilerek ekip anlayışı çok önemli bir kavram olarak algılanmaktadır. Yangınla mücadelede tüm yeteneklere gereksinim duyulduğu, bunun birbirini tamamlayan işlerin bütününü oluşturan bir profesyonel çalışma olduğu kabul edilerek itfaiyeci olmanın ekiple çalışma arzusu ve hergün birçok insanla karşılaşma konusunda istekli bir kişilik gerektirdiği belirtilmektedir. Dostluk, arkadaşlık duygularının her ekip elemanı için gerekli bir özellik olduğu vurgulanmaktadır. Hamburg itfaiyesi yılda 6700 kez aranmaktadır ve bunların 50 tanesi büyük yangınlar olmaktadır. 1996 yılında 260 kişinin hayatı kurtarılmıştır. Şehire mantıklı bir dağılımla yerleştirilmiş herbirinde bir itfaiye istasyonu bulunan 17 itfaiye ve kurtarma istasyonu vardır. 24 saat boyunca saniyeler içinde müdahelede bulunmak üzere donanımlı ekipler hazır olarak bu istasyonlarda beklemektedir. 88 gönüllü istendiğine maaşlı itfaiyecilere yardımcı olmak üzere çağrılmak üzere hazır durumdadırlar. Her bir itfaiye istasyonu iki pompa (tulumba) ve bir tane merdivenli kamyon içermektedir. Her bir kamyon taşınabilen bir jeneratör ve 4 tonluk bir vinç ile donatılmıştır. Hamburg makine mühendisliği alanlarının yanında kimya endüstrisi ve tersaneleri ile mükemmel bir itfaiyeye gereksinim duyan bir kenttir. Şehir bir liman olmasının yanında iki havaalanına ve gemi havuzlarında da sahiptir. Potansiyel tehlikelere müdahale edebilmek için köpük ve toz kullanabilen özel pompalara sahiptirler. İtfaiye botları limanda gemilerin, depoların ve ambarların güvenliği için konuşlandırılmıştır. Yangın önleme Hamburg İtfaiyesinin bir başka görevidir. Yangın önleme, yangınları mürekkep ve kağıt kullanarak “söndürmektedir”. Önleyici yapısal ve operasyonel önlemler yangınları önlemeye ya da hasarı en aza indirmeye yardımcı olabilir. Örneğin, endüstriyel yapılar, depolar, ambarlar ve otellerin projeleri üzerinde inşaasından önce yangın incelemesi yapılarak öneriler sağlanmaktadır. Halkın, hayvanların ve özel mülkün korunması ve güvenliği Yangın Önleme Bölümü’nün temel görevidir. Kurtarma ekibinin bir acil durum yerine varış için maksimum süresi 300 saniye yani 5 dakikadır. Acil sağlık hizmeti Hamburg itfaiyesinin temel görevidir. Her profesyonel itfaiyeci aynı zamanda acil sağlık teknisyeni olarak eğitilmiştir ve çoğu aynı zamanda 59 sağlık teknisyenidir. Birçok temel acil sağlık görevlerini yerine getirebildikleri gibi ambulanslarda sağlıklı birçok doğum da meydana gelmektedir. Acil sağlık hizmetlerinin yanında hastalar veya afetzedeler ile yakınları için psikolojik müdahale ve bakım da çok önemlidir ve kurtarma ekipleri aynı zamanda insanları rahatlatma ve sakinleştirme yeteneklerine de sahiptirler. Kurtarma ekibi gerektiğinde karada, denizde ve havada insanlara yardım edebilmektedirler. Ambulans en küçük fakat önemli bir birimdir. 46 adeti sağlık teknisyeni ve acil sağlık teknisyeni olan 63 adet kurtarma ekibi görevdedir. Ambulans kurtarma hizmeti deneyimli acil doktoru ve sağlıkçılardan oluşan 7 adet acil durum birimi ile desteklenmektedir. Bu araçlar ciddi hastalık veya yaralı hastalar için kullanılmaktadırlar. Büyük boyutlu operasyonlar için 12 sedyeli otobüs boyutunda bir ambulans da vardır. 1993’den beri prematüre bebekler için özel bir yeni doğan ünitesi de hizmet vermektedir. Genellikle gökyüzünden müdahale için Alman Ordusu ve Alman Otomobil Klübü tarafından çalıştırılan iki kurtarma helikopteri itfaiyenin kurtarma programına katılmaktadırlar. İtfaiye botları özellikle de ambulans botu su üzerindeki kazalarda görev yapmak üzere hazır durumdadır. Teknik yardım gerektiren birçok acil durum arasında zorla giriş, devrilmiş kamyonlar, arı sürüleri, çürüyen iskeleleri sağlamlaştırma, su basmış bodrum katlarından suyun boşaltılması, tren veya otolarda sıkışmış insanların hasta yaklaşımı ile çıkarılması yer almaktadır. Standart Hamburg itfaiye araçları elektrik üretici setin yanında aydınlatma seti, lastik bot ve ilk yardım malzemeleri gibi özel kurtarma cihazları taşımaktadır. Büyük kazalarda kullanmak üzere bir kurtarma kamyonu ve 45 tona kadar kaldırma kapasitesine sahip vinç birimi de vardır. Hamburg itfaiyesinde çevre koruma da önemsenmektedir. Yanıcı ve su kirletici maddelerin insanlara ve çevreye verebilecekleri zararları önlemek için ilk müdahale sorumluluğu da her zaman itfaiyenindir. Kazalardan sonra hasarın giderilmesinden başka toprağın ve suyun kirlenmesinin incelenmesi ve sınırlandırılması gerekir. Aktif çevre koruma programından bazı örnekler şu şekilde sayılabilir: hemen hemen hergün endüstri ve liman kenti Hamburg’da olan olaylar; yırtılmış sızdıran kasalar ve boru hatları; her türlü asit, alkali ve kimyasal ürünlerin toplanması, çekilmesi ve kapatılması; bilinmeyen maddelerin izlenmesi, önlenmesi ve tanımlanması; su kirletici sıvıların kanalizasyon sisteminden yere ve suya bulaşmasını önlemek. Bu eylemleri yürütebilmek için Hamburg itfaiyesi çağdaş ve son derece özel cihaz ve ekipmanları deposunda tutmaktadır. Bu ekipman ve birkaç özel araç teknik yardım ve çevre koruma istasyonunda durmaktadır. Çağdaş araç sistemi, taşıma araçları ve açılabilen kapları vardır ve Avrupa’da eşsizdir. Buradaki personel özel olarak eğitilmiş ve deneyimlidir. Hamburg itfaiyesi her türlü çevresel tehlikeye hızla ve etkili bir şekilde hatta Hamurg sınırları dışında da müdahale etmektedir. 1996’da Bomba ve Cephane Yönetim Birimi Hamburg itfaiyesinin bir parçası olmuştur. İkinci Dünya Savaşı’nın patlayıcı kalıntıları 50 yıl eski olmalarına rağman hala son derece tehlikelidir. Patlayıcıların neden olunabileceği her türlü potansiyel tehlike Bomba ve Cephane Yönetim Biriminin sorumluluğundadır. Bu sorumluluk, savaşta kullanılan 60 patlamamış bombaların, el bombalarının, silahların saptanması, korunması, patlatılması ve geçici olarak saklanmasını içermektedir. Kaynaklar Die Dundesregierung, www.eng.bundesregierung.de/, Eylül (2001). Feyrer, J. (2002) Fire service in Germany, a flashlight on the current situation, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ, İstanbul. Feyrer, J. ile Kişisel Görüşme (2001). Fire and Rescue Service in Germany, www.f-e-u/feucare/index.html, Eylül (2001). 61 EK-4 HOLLANDA’DA İTFAİYENİN YASAL DURUMU, GÖREVLERİ ve EĞİTİMİ Giriş Hollanda üniter devlet yapısında parlementer demokrasiye sahip monarşik merkezileşmemiş bir devlettir. Dokunulmaz bir kralın varlığına rağmen hükümet ve diğer yönetim işleri, Başbakan’ın başkanlığındaki hükümet ile parlamento tarafından yürütülmektedir. Hollanda hükümeti 13 Bakanlıktan oluşmaktadır: • Genel İşler Bakanlığı (Ministry of General Affairs) • Dişleri ve Ortaklaşa Gelişim Bakanlığı (Ministry of Foreign Affairs and Development Co-operation) • İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı (Ministry of the Interior and Kingdom Relations) • Adalet Bakanlığı (Ministry of Justice) • Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı (Ministry of Education, Culture and Science) • Maliye Bakanlığı (Ministry of Finance) • Sağlık, Sosyal ve Spor Bakanlığı (Ministry of Health, Welfare and Sport) • Savunma Bakanlığı (Ministry of Defence) • Ekonomik İşler Bakanlığı (Ministry of Economic Affairs) • Konut, İmar ve Çevre Bakanlığı (Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment) • Sosyal İşler ve Çalışma Bakanlığı / Ministry of Social Affairs and Employment) • Ulaştırma, Kamu Hizmetleri ve Su Yönetimi Bakanlığı (Ministry of Transport, Public Works and Water Management) • Tarım, Doğa Yönetimi ve Balıkçılık Bakanlığı (Ministry of Agriculture, Nature Management and Fisheries) 62 Bu bakanlıklardan aşağıda temel görevleri verilmekte olan İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı kamu düzeni ve güvenliğini sağlamakla görevli olduğu için itfaiye hizmetleri ile ilgili bakanlık durumundadır. İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı (Ministry of the Interior and Kingdom Relations) Bakanlığın üç bakan yardımcısı ve yaklaşık 3000 memuru ilgili politikaları oluşturmak, yasaları ve yönetmelikleri hazırlamak ve ayrıca koordinasyon, yönetim ve politika iyileştirmekle sorumludur. Bakanlığın görevi: • Anayasayı korumak • Yasanın demokratik kurallarını sağlamak • Etkin ve etkili bir kamu yönetimi sağlamak • Şehir politikalarını koordine etmek ve etnik azınlıkların bütünleşmesini sağlamak • Kamu düzenini ve güvenliğini sağlamak ve ülkenin polis güçlerinin merkezi yönetimini sağlamak • Kamu hizmetinin kalitesini yükseltmek ve bütün kamu memurları için personel ve yönetimini koordine etmek • Aruba ve Hollanda Antilleri ile işbirliğini koordine etmektir. Tanımlanan görevler bağlamında Bakanlıktaki genel yapılanma şu şekildedir: • Anayasal İşler ve Krallık İlişkileri Genel Müdürlüğü • Kamu Yönetimi Genel Müdürlüğü • Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü • Yönetim ve Peronel Politikaları Genel Müdürlüğü • Ulusal Güvenlik Servisi • Kamu Hizmetlerinin Geliştirme Ofisi Bakanlık ayrıca Merkezi Destek Servisleri Bölümünü de içermektedir. İçişleri Bakanlığı, merkezi hükümette afet ve kriz yönetimi ile ilgili olarak sorumlu olan kurumdur. Bu sorumluluk, yasa ve yönetmeliklerin hazırlanması ve il, bölge ve belediye düzeylerinde gerekli kurumsallaşmaların sağlamasını içermektedir. Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü bakanlıktaki itfaiye ile ilişkili birimi oluşturmaktadır. 63 Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Hollanda’da polis ile yargı organizasyonu ve itfaiye, devlet, iller ve belediyeler, kamu düzeninin ve güvenliğinin sağlanmasında anahtar rol oynar. İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığında bu görevler Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. Afet İle İlgili Organizasyonlar Hollanda’da yangınları söndürmek, yaralılarla ilgilenmek ve kamu düzenini sağlamak itfaiye, sağlık kuruluşları ve polisin sıradan görevlerindendir. Bu organizasyonlar aynı zamanda afet yönetiminde de oldukça önemli bir rol oynarlar ve afet yönetiminin merkezinde yer alırlar. Ayrıca gerekli olduğunda diğer kurumlardan da afet sırasında yararlanılabilir, örneğin ordu gerektiğinde malzeme ve personel ile lojistik destek sağlamak üzere göreve çağrılabilir. Hatta sınır bölgelerinde diğer ülkelerden –örneğin Almanya ve Belçika- anlaşmalar çerçevesinde yardım talebinde de bulunulabilir. Her türlü durumda yardımın resmi olarak istenmesi esastır ve bunun için gerekli resmi protokoller ve işlemler vardır. Polis ve İtfaiyenin Organizasyonu Hollanda 25 polis bölgesine bölünmüştür. Her bölge, kuvvetin sivil başkanı (bölgedeki en büyük belediyenin belediye başkanı), polis şefi (kuvvetin yöneticisi) ve savcıdan oluşan bir ekip tarafından yönlendirilmektedir. Polisin organizasyonu Polis Yasasına dayanmaktadır. İtfaiye belediye düzeyinde organize edilmektedir. Her bir itfaiye belediye başkanı ve itfaiye şefi tarafından yönlendirilmektedir. Güvenlik Önleme, sınırlandırma ve kamu güvenliğini tehdit eden tehlikelerle uğraşmak, belediyeler, iller ve bakanlıklar kamu düzenini ve güvenliğini politikalarına dahil ettiklerinde başarının en önemli faktörüdür. İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı böyle bir bütüncül yaklaşımı öngörmektedir. Polis Hizmeti Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, polis hizmetinin kalitesi ve politikalarının merkezi sorumluluğunu taşır ve polisin çalışanlarının sözleşmeleri ve yönetimsel/yasal önlemleri gibi gerekli parametreleri yaratarak yeterince çalışma yeteneğinde olduğunu garantiye almaktan da sorumludur. Polis kuvvetinin biçimsel başkanlığı polis müdürleri ve savcılarının elindedir. İtfaiye ve Kriz Yönetimi Kriz yönetimi ve afet önleme sanayileşmenin arttığı ve herşeyin daha büyük boyutlarda yer aldığı yoğun nüfuslu bir toplumda önemli görevlerdendir. Kaza riskleri artmaktadır ve nüfus yoğunluğunun yüksek oluşu nedeniyle insan hayatı ve taşınır ve taşınmaz mallar üzerindeki tehditler de dolayısıyla önemli olmaktadır. Risklerin ve kontrol edilmesini 64 anlamak hükümet düzeyinde ve akıllıca yaklaşımlar gerektirir. Kamu Düzeni ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, kriz yönetimi ve afet kontrolü için politika geliştirir ve takip eder. Afet önlenmesinde anahtar görev yüklenmiş olan itfaiye merkezi bir rol oynar. Afet Koordinasyonu Ulusal Koordinasyon Merkezi, İçişleri Bakanlığı’na kriz yönetimi durumlarında yardımcı olur. Uçak kazası, sel veya demiryolu kazaları ile devlet gezileri gibi afet ve olağanüstü durumlarda merkez çeşitli yetkililerin eylemlerini ve aralarındaki bilgi akışını koordine eder. İtfaiye İle İlgili Yasalar Kamu güvenliğinin sağlanmasında üç temel yasa yönetimsel ve operasyonel çerçeveyi oluşturmaktadır. Bu yasalar: • İtfaiye Yasası, 1985 • Afetler ve Ciddi Kazalar Yasası • Afet Zamanlarında Tıbbi Yardım Yasasıdır. Her üç yasa hükümet sorumluluğunun yerel (belediye) düzeyde olması durumuna dayandırılmaktadır. Belediye, • İtfaiye hizmeti • İtfaiyenin organizasyonu, yönetimi ve görevleri • Bölgesel itafiyelerin oluşturulması ve bakımı • Afetlerin ve önemli kazaların yönetimi ve böyle kazalar için hazırlık • Afet yönetim ve afet kriz planlarının hazırlanması • Afet zamanlarından tıbbi yardımın sağlanmasından sorumludur. Afet Yönetimi Afet ve ciddi kazalar yasası, afeti veya ciddi kazayı bir çok insanın sağlığına ve/veya önemli finansal çıkarlara ciddi olarak zarar verecek veya tehdit edecek durumda ve farklı disiplinlerden organizasyonların ve servislerin koordineli kullanımını gerektiren kamu güvenliğini ciddi olarak etkileyen olay olarak tanımlanır. Bu tanım ayrıca itfaiye, polis ve 65 tıbbi kurtarma ekipleri gibi çeşitli acil durum hizmetinin kullanımını gerektiren büyük kazaları da içerir. Afet yönetiminde temel yaklaşım; normal koşullarda yardım sağlayan servis ve organizasyonların bu görevlerini büyük kaza ve afetler oluştuğunda da yapmakla yükümlü oldukları şeklindedir. İtfaiye afet yönetiminde organizasyonel yapının çekirdeğini oluşturur. İtfaiye afet yönetimi için hazırlık ile ilgili koordinasyon görevine ve bunları uygulamaya koyma sorumluluğu ve görevine sahiptir. Yeterli hazırlığı sağlamak için, Afet ve Ciddi Kazalar yasası üç tip plana dayanır: • Afet yönetim planları • Afet olasılıkları planı • İl koordinasyon planları Afet yönetim planı bir afet veya büyük olay durumunda izlenecek genel prosedürleri ve düzenlemeleri içerir. Afet olasılıkları planı belediye başkanı tarafından yerleri, doğası ve sonuçlarıyla önceden görülebilecek afetler için uyarlanır. Bu tür bir plan afetin veya kazanın yönetimi için farklı servislerin ve organizasyonların çalışmasını koordine edilmesine öncelik vererek somut önlemleri içerir. Bu plan potansiyel olarak tehlikeli yerlerle (örneğin, tehlikeli maddelerin kullanıldığı bir kimyasal fabrikası veya havaalanı) ilgili olabileceği gibi, olası diğer kaza tiplerini de (örneğin sel ve orman yangınları) öngörebilir. İl koordinasyon planı, her olayda il düzeyindeki servislerin ve organizasyonların kullanılması için koordinasyon ve komuta yapısını ve yardım istenmesi, sağlanması ile ilgili bilgileri gösteren bir plan içermek zorundadır. Belediye başkanı, her afet ve büyük olay olduğunda veya bu tür bir olayın oluşması tehlikesinin varlığı durumunda en önde gelen komutandır. Bunun anlamı, belediye başkanı afet yönetimi için hükümet sorumluluğuna sahiptir. Afet yönetimi ile ilgili herkes belediye başkanının emrindedir. Büyük kazalar ve afetler ve/veya sonuçları birden fazla belediyeyi etkileyebilir. Böyle durumlarda, ilgili belediyelerin aktiviteleri koordine edilecektir. Yönetimsel düzeyde, belediye başkanı afet önetimini koordine eder. Belediye başkanlarından birini koordinatör olarak atayabilir. Bununla birlikte koordinatör belediye başkanı tüm yetkiye sahip değildir. Her belediye başkanı kendi belediyesinde en üst düzeyde komutan olarak kalır. Günlük durumlarda, itfaiye şefi itfaiyeye komuta edecektir. Eğer, büyük bir kaza veya afet varsa, operasyonel yönetim ilke olarak bölge itfaiye şefinin sorumluluğudur. İtfaiye şefi belediye başkanı tarafından veriler sınırlar içinde sorumluluklarını yerine getirir ve işbirliği içindeki hizmetler hakkında başkana bilgiler vermek durumundadır. Bu operasyonel şef politik kararlarının operasyonel komutlara çevrildiğini görmekle 66 sorumludur. Dahası, çeşitli servislerin görevlerini yerine getirmesini zorundadır. Bununla beraber servisler kendi sorumlulukları içindedir. sağlamak İtfaiye Hollanda itfaiyesinin çoğunluğu gönüllü itfaiyecilerden oluşmaktadır ve profesyonel itfaiyeciler azınlıktadır. Gönüllüler, profesyonellerle aynı eğitimi görürler, sadece farkları hemen hemen tüm gönüllüler itfaiye dışında başka bir işe de sahiptirler. Hollanda’da itfaiyenin üç temel görevi vardır: • yangınları önleme, en aza indirme ve söndürme, yangın riskini azaltma, yangınla ilgili kazaları önleme ve azaltma ve bu işlerle ilgili herşey • yangın dışındaki kaza durumlarında insanların ve hayvanların güvenliğini tehdit eden risklerle savaşmak ve en aza indirmek • Afet ve ciddi kazalar yasasında değinildiği gibi afetleri ve ciddi kazaları yönetmek ve en aza indirmek Prensip olarak her belediye, itfaiye şefi tarafından yönetilen kendi itfaiyesine sahip olmaktadır. Belediye düzeyindeki personel ve kaynakların yeterli olmadığı durumlarda büyük ölçekli kazalarda bölgesel yardım genellikle sağlanır. İtfaiyenin Afet Yönetimindeki Rolü Yardımın koordinasyonu ve itfaiyenin etkin organizasyonu açısından, belediyeler bölgesel düzeyde işbirliği yapmak zorundadırlar. Bölge itfaiyeleri karşılıklı yardım sağlamalarının yanında, büyük kazalar veya afetlerde yardımın organize ve koordine edilmesinden sorumludurlar. Bölgesel itfaiyenin yönetimi katılan belediyelerin belediye başkanlarının elindedir. Operasyonel komuta bölgesel itfaiye şefindedir. Şu anda ülkede 39 bölgesel itfaiye vardır. İlk andaki yardım aynı bölgedeki belediye itfaiyesi tarafından sağlanandır. Bu yardım yeterli olabilir veya olamayabilir. Böyle durumlarda, belediye başkanı Kraliyet Memurundan il içindeki diğer bölgelerden yardım isteğinde bulunabilir. Bunun da yetersiz olacağı kanıtlanırsa, diğer illerden de yardım istenebilir. Bu durumda, Kraliyet Memuru İçişleri Bakanı’ndan gerekli önlemleri almasını ister. Ayrıca yukarıda belirtildiği gibi gerekli durumlarda başka kurumlardan –örneğin ordudan, hatta sınır bölgelerinde komşu ülkelerden- yardım isteğinde bulunulabilir. Bir afet durumu için itfaiyenin görevi sadece afet anı ve sonrası ile sınırlı değildir. Güncel görevlerinden olan risklerin azaltılması, önlenmesi ve ortadan kaldırılması işleri afet ile ilgili tüm çalışmalar için de diğer kuruluşlar ile işbirliği içinde yürütülmek zorundadır ve afet için gerekli hazırlıkların yapılması itfaiyenin temel görevlerindendir. Bunun için ön hazırlıklar içinde büyük binaların, endüstriyel alanların, yolların ve tünellerin tasarımı için gerekli güvenlik önlemlerinin alınması, bir afeti önleyebilecek veya etkilerini azaltabilecek malzemelerinin kullanımının sağlanması yer alır. Afete hazırlık 67 aşamasında yerine getirilecek faaliyetlerin planlanması, önceden tatbikatlarının yapılması ve gerekli olabilecek malzemlerin satın alınması gerekir. Sonraki aşamada kurtarma, söndürme, kurtarma, tehlikeli maddelerin belirlenmesi ve çevrenin korunması gelir. Afet anında ise afetten etkilenenlerin ve çalışanların bakımı ile normal hayata dönüş ve iyileştirme çalışmaları ile ileriye dönük olarak deneyimlerden faydalanarak gerekli gözden geçirmelerin yapılması gerekir. Hollanda’daki itfaiyecilerin %80’ininden fazlasının gönüllülerden oluştuğu düşünüldüğünde kağıt üzerinde mükemmel durumda olan itfaiyenin organizasyonunun gönüllüler üzerindeki fazla çalışma yükün nedeniyle optimal bir yapıda olmadığı görüşü ağırlık kazanmaktadır. Ayrıca, belediyelerin afet yönetimine gerekli ağırlığı vermediği ve yeterince tatbikatı yapılmadığı görülmektedir. İçişleri Bakanlığı ve Hollanda İtfaiyeleri Birliği tarafından başlatılan itfaiyelerin güçlendirilmesi projesi bu durumu iyileştirmek için bir girişimdir. Eğitim 30 Ocak 1985 tarih 87 sayılı yasanın 14. maddesine göre itfaiye pesonelinin atama, yükseltme, rütbelendirme ile fiziksel ve psikolojik uygunluklarının test edilmesi izlenmesi ve giysi ile ekipmanları için kurallar genel yönetim düzeninde belirlenebilir. Aynı yasanın 15. maddesi eğitim ve antrenman kurslarının da genel yönetim düzeninde belirlenmesini gerektirmektedir. Aynı maddeye göre İçişleri Bakanlığı sınav düzenlemelerini ve sertifikaların verilmesini önceden belirleyecektir. Genel yönetim düzeninde itfaiyelerin sağlaması gereken güvenlik seviyeleri, performans seviyeleri, normları ve standartları ile ülkede kullanılacak olan pazarlanmakta olan, üretilecek veya ülke dışından alınacak kurtarma teçhizatının da önceden tanımlanması gerekir. Hollanda İtfaiye ve Afet Yönetim Enstitüsü Adı geçen yasanın 18a maddesine göre Hollanda İtfaiye ve Afet Yönetim Enstitüsünün kurulması yasa gereğidir. Enstitünün sorumlulukları şu şekildedir: • Ulusal bir sınavdan geçilerek tamamlanacak olan itfaiye personeli için kursların düzenlenmesi, • Ulusal bir sınavdan geçilerek tamamlanacak olan İçişleri Bakanlığı tarafından tanımlanan kursların düzenlenmesi, • Tanımlanan kurslar için yeni personelin ve adayların seçimi, • Tanımlanan kurslar için çalışma malzemeleri, eğitim yöntemleri ve teçhizatları geliştirme. Yasada belirtilen bu sorumluluklarının yanında enstitüye aşağıdaki görevleri de yerine getirme yetkisi verilmektedir: 68 • İtfaiye ve afet yönetimi için önceki paragrafta sayılanlara ek kurslar düzenlemek ve bu alanlarda tatbikatlar yapmak, • Bu kurslar ve tatbikatlar için adayların seçimi, • Bu kurslar için çalışma malzemeleri, eğitim yöntemleri ve teçhizatları geliştirme, • Sınavdan geçilerek tamamlanacak olan kurslar için sınav yönetmeliklerini hazırlama, • İtfaiye ve afet yönetimi faaliyetleri için uzmanlık sağlama, geliştirme ve yönetme, • İtfaiye ve diğer kurumların çalışanları için kişilerin uzmanlıklarını gelişirmek için diğer faaliyetlerin gerçekleştirilmesi Aynı yasada Hollanda İtfaiye ve Afet Yönetim Enstitüsü’nün diğer görevleri, gelirleri, yönetim kurulu ile yönetim kurulunun görevleri ve enstitüde görev alacak personelin yapısı ile sahip olması gereken özellikler ve alt kuruluşları da tanımlanmaktadır. Bir Örnek : Amsterdam İtfaiyesi Yangın söndürmek eylemi itfaiyenin görevlerinden yalnızca birisi olarak algılanmakta ve tehlikeli maddelerle ilgili olanlar gibi her türlü kazanın ve olayın görevleri içinde kaldığı belirtilmektedir. İnsanların ve hayvanların asansörlerden kurtarılmasından bir kaza sırasında sıkışanların çıkarımasına kadar görevleri içinde yer almaktadır. Su altında kalan alanların boşaltılması veya tünelde kalan araçların çekilmesi eylemlerini de yerine getirmektedir. Dalgıç ekibi de suya düşmüş insanların ve hayvanların çıkarılmasına yardım eder. Ayrıca tehlikeli maddelerle ilgili kazalarla ilgilenen ayrı bir ekip de görev yapmaktadır. Amsterdam itfaiyesinin temel görevleri üç başlık altında toplanmaktadır: • Önleme: Yangınlar sırasındaki kazaların ve ikincil yangınların önlenmesi • Söndürme: İnsanlara ve hayvanlara zarar verebilecek yangınları söndürmek ve yayılmasını önlemek • Hazırlık: Önleme ve söndürme amaçları için hazırlık ve destek çalışmaları Amsterdam İtfaiyesinin Organizasyonu İtfaiye Şefi Yardımcısı ve itfaiye personel şefi ile birlikte Amsterdam İtfaiyesinin yönetim ekibini oluşturur. 69 Acil Durum ve Koordinasyon Merkezi Acil durum merkezi Amsterdam itfaiyesinin ve bölge itfaiyesinin temel merkezidir. Bu merkez iletişimin ve bilgilenmenin sağlanmasında çok önemli bir rol oynar. IJ tüneli itfaiye merkezinde bulunan acil durum merkezindeki personel işbirliği halinde bulunulan belediyelerin alarmlarını koordine eder. Operasyonlar Bölümü Amsterdam itfaiyesinin temel hizmeti operasyonlar bölümüdür. Burası gerçekte yangınlarla ve diğer olaylarla ilgilenen kişilerin bulunduğu yerdir. 600’den fazla profesyonel erkek itfaiyeci ve bir bayan 14 itfaiye istasyonunda A ve B olarak iki gruba bölünmüş olarak çalışmaktadırlar. 24 saatlik nöbetleri vardır. Çağrı olmadığı zaman sporla ve ustalıklarının uygulamakla günlerini geçirirler. Ayrıca istasyondaki araçların ve cihazların bakım çalışmalarını da yürütürler. Bir haftalık ortalama çalışma süresi 57 saattir. Landelijk Noord ve Driemond istasyonları 56 gönüllü itfayeci çalıştırmaktadır. Profesyonel itfaiyecilerle aynı standartlar gönüllülere de uygulanmaktadır. Landelijk Noord ve Driemond istasyonları ile toplam istasyon sayısı 16 olmaktadır. Personel ve Destek Hizmetleri Personel ve destek hizmetleri servisinde yaklaşık 97 bay ve bayan çalışmaktadır. Eğitim ve Antrenman Eğitim ve antrenman bölümü Amsterdam itfaiyesinin eğitiminden sorumludur. Bölüm Spaklerweg İtfaiye Eğitim Merkezi’nde bulunmaktadır. Bölüm ayrıca yönetici personel için sürekli kurslar düzenlediği gibi gazlarla mücadele edenler, itfaiye aracı sürücüleri ve itfaiye dalgıçları için özel eğitimler de vermektedir. Üst kademe personel, eğiticilerin gözetiminde yeteneklerini standartlara uygun tutmak üzere eğitim alırlar. Uzay giysilerine benzer gaz giysilerini giyen tehlikeli maddelerle ilişkili olaylarla ilgili personel burada hemen hemen hergün antrenman yapar. Tüm bunlara ek olarak, eğiticiler çeşitli firmaların personeline yangın durumunda yeterli önlemi alabilmesi için kurslar vermektedir. Önleme ve Hazırlık Yangın önleme Amsterdam itfaiyesinin önemli görevlerinden birisidir. Özel olarak eğitilmiş itfaiye personeli büroların, fabrikaların, tiyatroların ve evlerin inşaatı için mimarlara öneride bulunmaktadır. Yangın güvenliği için tüm yönergeler Amserdam Belediyesi’nin bina yönetmeliklerinde kayıtlıdır. Önleme bölümünün personeli düzenli olarak kamu binalarını ve şirketleri yangın güvenliği açısında kontrol ederler. Hazırlık yangın söndürmek için hazırlanmayı içerdiği kadar özel felaketler için hazırlanmayı da içermektedir. Bu, müdahalenin düzenlenmesini, planların yerine 70 getirilmesini ve şehirde yeterli suyun olup olmadığından emin olmayı içerir. Dahası, hazırlık itfaiye araçlarının çeşitli binalara, yaşam ve çalışma alanlarına ulaşım durumunu görmeyi de içermektedir. Personel ve Organizasyon Personel ve organizasyon ekibi tüm operasyonların nöbetini planlamakla sorumludur. Ayrıca maaş hesapları da onların görevidir. Ayrıca yasal durumlar üzerinde de uzmandırlar. Ve ayrıca yeni personelin alınması ve iyileştirmelerinden de sorumludurlar. Bilgilenme / İletişim Bu bölüm itfaiye içinde ve itfaiye ile işbirliği yapan kurumlar ve eylemlerle ilgili diğer kurumlar arasındaki iletişimden sorumludur. Bu ilgililer Amsterdam vatandaşlarını, konseyini ve diğer ulusal ve yabancı itfaiyeleri ve medyayı içerir. Bölüm iki haftalık bültenlerle ilgilileri haberdar eder. Her ay personele organizasyon hakkındaki her türlü yayının küpürleri ulaştırılır. Bölüm ayrıca iletişim sorunları üzerine yönetime önerilerde bulunur. Diğer görevleri ise iş ziyaretlerinin koordinasyonu, broşürlerin hazırlaması, yangın önleme alanında bilgilendirme kampanyalarının organizasyonu, iş hediyelerinin ayarlanması ve basınla ilişkilerdir. Teknik Hizmetler Bölümü Teknik hizmetler tüm cihazların ve malzemenin hazır olmasını sağlar. Bu iş solunum cihazları gibi hava ve pompa cihazlarının bakımı ve tamirini içerir. İstasyonların ve diğer hizmet alanlarının bakımı da teknik hizmetlerin sorumluluğundadır. Hizmet Alanı Amsterdam itfaiyesinin hizmet alanında kanallardan oluşan şehir merkezi, kırsal alan ve rıhtım ve endüstriyel alanlar bulunmaktadır. Kaynaklar The Amsterdam Fire Brigade, www.dds.nl/~nbdc/asd/brwasd_e.htm, Ağustos (2001). A brief outline of the system of government in the www.minbzk.nl/international/documents/documents.htm, Eylül (2001). Netherlands, Disaster Control and Crisis Management in www.minbzk.nl/international/documents/documents.htm, Eylül (2001). Netherlands, Lieben, E., Kişisel Görüşme, (2001). 71 National Coordination Centre of Ministry of Interior and Kingdom Relations, (1998) “The Netherlands' National Manual on Decision-Making in Crises”, Lahey. The Web Page of Ministry of the www.minbzk.nl/international, Ağustos (2001). 72 Interior and Kingdom Relations, EK-5 FRANSA’DA SİVİL GÜVENLİK MODELİ ve İTFAİYE TEŞKİLATI ** Giriş Türk idari yapısının Fransız idari yapısı model alınarak oluşturulduğu düşünüldüğünde, bu idari yapı içinde Fransa itfaiye modeli, Türkiye için yakından incelenmesi gereken önemli bir model olmaktadır. Bunun yanısıra Fransa’da yaklaşık 20 yıl önce başlatılan ve devam etmekte olan, yerinden yönetim tecrübesi de, konunun Türkiye’de zaman zaman gündeme gelmesi ve itfaiye teşkilatının bu yönetim modeli içindeki konumunu görme açısından önemli olan bir diğer husustur. Fransa’da sivil korunma ve güvenlik sisteminin operasyonel yapısının çok büyük kısmı itfaiye teşkilatı oluşturur. Görevleri de yangınla mücedele ile sınırlı bırakılmamış, sivil güvenlik kavramıyla beraber tanımlanmıştır. Her ülke modelinde olduğu gibi Fransa sivil korunma ve güvenlik modeli tarihsel bir gelişimin bir sonucu olarak oluşmuş ve bu modelin içinde yer alan kurumların görev alanları, işleyiş şekilleri günün şartlarına, yaşanılan afet tecrübelerine, risklerin sayıları ve çeşitlerinin artmasına göre şekillenmiş ve şekillenmeye de devam etmektedir. İtfaiyenin Görev Alanı Olarak Sivil Güvenlik Konusu- İtfaiye Ilişkisi Bugün fransız sivil güvenlik sistemi üç temel talebe cevap vermektedir. • • • insanların olağan risklerden afetlere kadar korunması orman yangınlarından, kirlilikle mücadeleye kadar çevrenin korunması malların, yangınlardan ,sel baskınlarından korunması. Fransa’da itfaiye sivil korunma faaliyetlerinin en başında yer alan operasyonel birimdir. Her ne kadar yangınla mücadele itfaiyecinin temel işi gibi görünse de yangınlar itfaiyecinin müdehale ettiği olaylar arasında sadece %10 luk bir orana sahiptir. Bugün Fransa’da itfaiyecinin müdehale ettiği alanların başında, halka bakım ve yardım hizmeti sunması gelmektedir (%64). Acil müdehale ile ilgili çok yönlü bilgi donanımının yanısıra, kurtarmacılarının güvenliği itfaiyecinin tam anlamıyla bir risk teknisyeni olmasını gerektirmektedir. Itfaiyecinin sportif ve antremanlı olması yetmemekte, beklenmedik durumda iyi refleks sahibi olması şartı aranmaktadır. Fransa’da çeşitli statülere sahip 244.400 itfaiyeci çalışmaktadır. Bunun; 7500 Paris itfaiyesi (askeri) 1500 Marsilya (denizci askeri) * Bu makale Sn. Nazan Cömert tarafından yazılmıştır. 73 1500 UISC sivil güvenlik eğitim ve müdahale ünitesi 1 28 000 profesyonel itfaiyeci, geri kalan ise 205,900 itfaiyeci de gönüllü itfaiyecidir. Bunun 7,500 tanesi gönüllü doktor, eczacı, veterinerdir. Fransa itfaiyesindeki, bu karmaşık ve kısmi askeri yapı, tamamen sivil karakterde olup, diğer batı ülkelerinde fransız istisnası olarak değerlendirilmektedir.Mevcut askeri itfaiye teşkilatı, bugün tarihsel nedenlerden ötürü Paris merkez ve civarındaki üç belediye Haut Seine, Seine St Deniz, Val de Marne ve Marsilya şehir itfaiyesi olup belediye başkanlarına bağlı olarak faaliyette bulunmaktadırlar. Paris İtfaiye Birliği Napolyon’un emriyle 1811 yılında Avusturya prensesinin öldüğü yangının ardından kurulurken, Marsilya Birliği Nouvelles Galeries’de çıkan yangının ardından kurulmuştur. Diğer büyük illerde, Lyon, Toulouse, Bordeaux, Nantes, Brest, Lille, Strasbourg v.s itfaiyeciler tamamen sivil statüdedirler. Daha küçük şehirlerde profesyonel itfaiyecilerin sayısı az olup, gönüllü ve profesyonel itfaiyeciler bir arada, kırsal kesimde ise gönüllü itfaiyeciler çalışmaktadır. Merkezi İdarenin Sorumluluğu, Yerel Yönetimler ve İtfaiye Fransa’da sivil güvenlik tarihsel olarak yerel bir sorumluk olmasının yanında bugün aynı zamanda hem devletin, hem vilayetlerin hem de belediyelerin sorumluluğundadır. Belediye ve vilayetler tarafından maaşı sağlanan tüm itfaiye teşkilatları yapıları ister askeri, ister sivil olsun belediye başkanının emri altında çalışırlar.Müdahale edilen olay belediye sınırları ve imkanlarını aştığında, müdahalenin ve koordinasyonun sorumluluğu devleti vilayette temsil eden valiye geçer. Itfaiye teşkilatları, insan ve mal güvenliğinin sağlanması, onların yangınlara ve kamu güvenliğini tehdit eden her türlü tehlikeye karşı korunmasının sağlanmasında belediye başkanın elindeki en temel güçtür. Bununla beraber her belediyenin itfaiye birliğine sahip olması zorunlu değildir. Fransa’da 36.000 belediye teşkilatından yanlızca 25.000’inin itfaiye teşkilatı vardır.Kaza veya afet anında itfaiye teşkilatına sahip olmayan belediyeler komşu belediyelerden yardım isterler.İtfaiye teşkilatına sahip olmayan bu 11.000 ilçe belediyesinde acil müdehale organizasyonu ya belediye içinde ya da belediyeler arası şekillenir. Ikinci durumda birliklerin finansmanı ve yönetimi kazalar tarafından, kazaların biraraya gelerek oluşturdukları yapılar tarafından sağlanır (SIVU, SIVOM v.b)2. Acil müdehale organizasyonunda bir vilayetteki tüm acil yardım ve müdehale servislerini içeren ve idari işlerden sorumlu, SDIS yangın ve acil yardım vilayet servisi bulunmaktadır. Bu vilayet kamu birimi, acil müdehale organizasyon ve oluşumunda temel bir role sahiptir. 6 şubat 1992 sayılı ilgili kanuna göre SDIS yerel yönetimlerin yangın ve afetlere karşı ayırdıkları imkanların yönetimini sağlayan tek yetkili organdır. 1 Bu ünite İçişleri Bakanlığı’na bağlı olup kriz ve afet anlarında ulusal destek kuvveti olarak veya uluslararası afetlerde faaliyet gösteren bir ünitedir.Buna ek olarak belediyelerin de askeri üniteden ayrı olarak sivil itfaiye teşkilatı oluşturdukları ulusal ve uluslararası bir afet durumunda müdahalede bulunabilecek sivil destek birlikleri vardır. 2 SIVU; belediyelerinbir hizmetin (burada itfaiye) görülebilmesi için oluşturdukları belediyelerarası sendika,SIVOM ise belediyelerin birden fazla (itfaiye hizmeti dahil) hizmetin görülebilmesi için belediyelerarası sendikadır. 74 Yangın ve acil müdehale birimlerinin genel organizasyonunu açıklayan hukuki yapı, risklerin çesitlenmesi, sivil güvenlik taleplerinin artması yerel idareler ile merkezi idareler aarsındaki politik, idari ve hukuki dengenin değişiklere uğraması ve yerel idarelerinin kendi aralarında bu gelişimin henüz bitmemiş olmasıyla her geçen gün değişmektedir. Vilayet düzeyinde operasyonel faaliyetler ise CODIS yangın ve ilk yardım merkezleri tarafından gerçekleştirilir.Yangın ve ilk yardım merkezleri 3 kategoride sınıflandırılabilir. • • • Büyük şehirlerde bulunan ve çalışanlarını daha çok profesyonel itfaiyecilerin oluşturduğu temel merkez teşkilatlar. Her birinin yaklaşık 15 belediyeyi kapsadığı personelinin çoğunluğunun gönüllü itfaiyecilerin oluşturduğu acil yardım merkezleri Özellikle belediye alanında çalışan personelinin sadece gönüllü itfaiyecilerden oluşan ilk müdehale merkezleri. Ulusal Seviyede Organizasyon İçişleri Bakanlığı sivil güvenlikten sorumlu bakanlık olarak, koruma önlemlerini hazırlar, devletin, yerel yönetimlerin ve kamu kuruluşlarının imkanlarını tüm ülke düzeyinde koordine eder. Çeşitli statü ve sayıdaki personelin görev dağılımını iyi yapmak ve bir yeni bir düzen getirmek amacıyla sivil savunma ve sivil güvenlik üniteleri 3 yıl önce bir araya getirilerek, İçişleri Bakanlığı içinde, aynı genel müdürlük “DDSC” isimli sivil savunma ve güvenlik genel müdürlüğü altında toplanmıştır. 24 Ağustos 2000 tarihli bir kararla DDSC’nin organizasyonu ve görevleri belirlenmiştir. Bir devlet idari birimi olan DDSC, İçişleri Bakanlığının bakanlıklararası organizasyonun sağlanması ve ülke seviyesinde acil müdehale koordinasyonunun gerçekleştirmesini sağlar (Şekil 1 ). DDSC, aşağıda belirtilen görevlerin yapılmasını teşvik ve koordine eder. • • • • • • • Sivil korunma ile ilgili hazırlıkların yapılması, Sivil karakterdeki her türlü riski önleme ve sivil güvenlik ve savunma ile ilgili önlemlerin planlanması, Kriz zamanında olduğu kadar, normal zamanda da halkın can ve mal güvenliği ile ilgili acil yardım faaliyetlerinin planlanması, Sivil güvenlik müdehale imkanlarının planlanması, Acil yardım ve yangınla mücadele servislerine yardımcı olmak, Itfaiye teşkillatı ile ilgili düzenlemelerin geliştirilmesi, Sivil güvenlik ve itfaiye subayları eğitiminin tanıtımının yapılmasıdır. Bunun yanısıra, “Acil Yardım ve Askeri-Sivil Kooperasyon Organizasyonuna” bağlı bakanlıklararası “Kriz Yönetim Operasyon Merkezi (COGIC)” vardır. Bu merkezin görevi, halkın canına, malına veya çevrenin aleyhine sonuçlar doğuran önemli olaylarla ilgili bütün bilgileri toplamaktır. Sürekli bir denetim ve hükümet düzeyinde karar almaya 75 SİVİL SAVUNMA VE SİVİL GÜVENLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (DDSC) DDSC Kabinesi Sivil Savunma ve Güvenlik Denetim Uluslararası İlişkiler Askeri Yardımcı Savunma Güvenliği/ Bilgi Modernleşme ve İdari Hizmetler Daire Başkanlığı Sivil Savunma ve Riskten Korunma Daire Başkanlığı İtfaiye Daire Başkanlığı Acil Müdehale ve Askeri-Sivil Koordinasyon Daire Başkanlığı Sivil Savunmadan Sorumlu Daire Başkan Yardımcısı Sivil Savunmadan Sorumlu Daire Başkanı Yardımcısı Sivil Savunmadan Sorumlu Daire Başkan Yardımcısı Sivil Savunma İşleri Sorumlusu -Statü ve Yönetim -Bakanıiklararaıi Sivil -Eğitim ve Sivil Güvenlik Dernekleri -Yangın ve Acil Müdahale Servisleri -Sanayi ile Ilişkiler Savunma ve Güvenlik Koordinasyon -Hava Araçları Birliği -Mayından Arındırma -Sivil Güvenlik Askeri Eğitim Komutası -Insan kaynakları -Mali Işler -Operasyonel ve Lojistik Destek Bilgi Sistemleri -Sivil Savunma Genel Işleri -Nukleer Risk Yönetimi Destek Hizmeti -Kamu Için Yangın ve Risk Düzenlenmeleri -Krize Hazırlık ve Kriz Analizi Sivil Güvenlik Etütleri Ulusal Institüsü Şekil 1. Sivil Savunma ve Sivil Güvenlik Organizasyon Şeması 76 yardımcı bir araç olarak, alınacak acil önlemlerle ilgili tüm durumlardan “İçişleri Bakanlğını” bilgilendirir. Aynı zamanda merkezi idarenin il temsilcilerinden gelen tüm teknik talepleri cevaplandırmak ve gerektiğinde bu organlara ek imkanları sağlamak zorundadır. Ayrıca ülke çapında veya uluslararası bazda tüm imkanların kullanılması ve koordinasyonu sağlar ve teşvik eder. DDSC tarafından yönetilen ulusal devlet kaynakları belediyelere ve vilayetlere ek destek amacıyla kullanılır. Uçaklar, operasyonel ve lojistik destek kurumları, personeli, mayından arındırma merkezleri de acil müdehalede ihtiyaç anında kullanılmak üzere hizmete hazırdır. Devlet ağır ekipmanlara, yerel yönetimler de ihtiyaçlarına göre daha hafif donanıma sahiptir. Merkez ve yerel idareler arasındaki bu işbirliğinin yanısıra, itfaiye çalışmalarına gerektiğinde, kızılhaç, katolik yardım, sivil korunma federasyonu, sivil güvenlik, radyo amatörleri federasyonu, speologlar milli federasyonu gibi gönüllü sivil toplum örgütleri de katkı sağlamaktadır. • Sivil güvenlik konusu herşeyden önce bir bakanlıklararası işbirliğinin bir sonucudur. İçişleri Bakanlığı ülke çapında acil müdehale ile ilgili temel imkanları tanzim ederken, diğer bakanlıklardan sivil güvenlikle ilgili kendi sorumluluklarına düşen konularda destek istemektedir. Sivil Savunma Bakanlığı özellikle orman yangınlarıyla mücadelede devreye girer (1300 personel, Puma tipi 3 helikopter). Çevre ve Düzenleme Bakanlığı devletin doğal ve teknolojik risklerle ilgili politikasını denetleyip, çevre koruması için sınıflandırılmış tesisleri kontrol eder. Sanayi ile ilgili Devlet Bakanlığı, nükleer riskler ve hidrokarbüre bağlı riskler gibi teknoljik risklerin önlenmesi çerçevesinde doğrudan müdehale eder. Bütçe ile ilgili Devlet Bakanlığı ev kazalarının önlenmesi ve tüketicilere yönelik ürünlerin güvenliğini sağlar. Sağlıkla ilgili Devlet Bakanlığı acil tıbbi servis (SAMU), reanimasyon ve acil servisleri sağlar. Bayındırlık, Konut ve Taşıma Bakanlığı Konutlarda yangın güvenliği ile ilgili hukuki düzenlemeleri yapar. İstihdam ve Dayanışma Bakanlığı işletmelerde kaza ve afet önlemeden doğrudan sorumludur. Tarım Bakanlığı orman yangınlarını önleme ve orman alanlarının güvenliğinin idaresinden sorumludur (otların yakılması, orman yangınına karşı ormanlarda muhafaza pistlerinin yapılması v.s). • Yerel ile merkezi yönetimler arasında ara pozisyonda organizasyon: Bölgeler arası sivil güvenlik alanları Bir alandaki bölge valisinin otoritesi altında, CIRSOSC (bölgelerarası sivil güvenlik koordinasyon merkezleri) şeflerinin oluşturduğu sivil güvenlik konseyleri EMZSC, bölgenin tüm riskleri analiz etmek, itfaiyecilerin eğitimi ile ilgili bir yönetim şemasını ve bölgesel acil müdehale organizasyonu planını geliştirmekle yükümlüdür (ORSEC). EMZSC’in şefinin otoritesi altında, bölgelerarası sivil güvenlik koordinasyon merkezleri (CIRCOSC) birden fazla vilayeti ilgilendiren acil müdehale operasyonlarını koordine eder veya ülke destek birimlerini ister. Fransa’da Bordeaux, Lyon, Metz, Rennes ve Valabre olmak üzere 5 tane CIRSOSC bulunmaktadır. 77 Yerel organizasyon Yerel anlamda risklerin önlenmesinde ve acil müdehalenin organizasyonunda, sorumlu organlar; belediye başkanı, polis, vilayet valisidir. Vali büyük bir kaza veya afet anında, diğer planlarla birlikte ORSEC planını da hazırlar ve harekete geçirir. Ayrıca diğer öngörülebilir doğal riskleri (sel gibi) önleme planlarını geliştirir. Her vilayetin acil yardım organizyonun belirttiği ORSEC planı herhangi bir afete rağmen halkın zorunlu hizmetlerinin sağlanmasını öngörür. Burada risk çeşitine göre bazen iyice tanımlanmıştır. Büyük sanayi tesisi, baraj veya otoban v.s gibi. Büyük bir kaza veya afet anında nasıl davranılması gerektiği “acil plan” adı altında sıralanır. Bir afet sırasında çok sayıda afetzedenin güvenli bir şekilde taşınması, bunlara yardım ve bakım hizmetlerinin ulaştırılması, afet yerinden bazen çok uzakta olan hastanelere gelişlerinin organizasyonunu gerektireceğinden devreye sokulan “kırmızı plan” bu tıbbi acil yardım zincirinin devreye girmesini sağlar. Bir tek belediyenin müdehale imkanlarını aşan bütün afetlerde vali, itfayecilerin katıldığı acil müdahale operasyonlarının yönetiminden yasal olarak sorumlu olan mercidir. Gerekli olan durumlarda özel imkanları da isteyebilir. Bakanlıklar arası savunma ve sivil korunma servisini de tanzim eder. Belediye başkanları ise itfaiye teşkilatı ile beraber belediyelerin sınırları içinde vatandaşların güvenliğini sağlamakla yükümlüdürler. İtfaiyeciler belediye, belediyelerarası veya vilayete ait birlikler olup yaklaşık 11.000 ünitedir. Her vilayette yangın ve acil müdahale servisleri SDIS’in başında, seçilen bir kişinin başkanlık ettiği idari bir komisyon bulunur. SDIS vilayet valisinin ve ilgili belediye başkanlarının otoritesi altında vilayetteki itfaiye servisleri birliklerinin SDIS operasyonel imkanlarının devreye sokulmasıyla yükümlüdür. İtfaiyeci Eğitimi Fransa’da itfaiyeciliğin halk tarafından benimsenmesi ve prestijli bir meslek olarak görülmesinin en büyük nedeni, itfaiyecinin aldığı çok yönlü ve ülke genelinde standart eğitimin onu bir risk teknisyeni yapmasıdır. İtfaiyeci olmak için ön koşullar • • Gönüllü itfaiyeci olmak için; #"Vatandaşlık haklarına haiz olup 18 yaşından küçük olmamak, #"Tibbi muayene sonucu sağlam raporu almak ve fiziksel bir engeli olmamak #"5 yıllık bir yükümlülük altına girmek #"Sportif ve zaman açısından uygun olmak. Profesyonel itfaiyeci olmak için; #"Askeri hizmetini yapmış olmak 78 • #"Spor, fransızca, matematik konularıyla ilgili merkezi bir sınavdan geçip başarılı olmak Subay rütbesi için; #"Yazılı bir sınavdan ve #"Teğmenler için D.U.T hijen ve güvenlik okulundan mezun olmak, #"Yüzbaşılar ise 4 yıllik bir yüksek okul mezunu olmak, mühendis, mimar, kamu hukuku veya teknik bilimlerde yüksek lisans sahibi veya tıpta doktora sahibi v.s olmak şartları aranmaktadır. Bu ön koşullardan sonra seçilen kişiler vilayet düzeyinde teknik ve idari eğitimin verildiği 2 yıllık bir temel eğitimden geçmektedirler. Bu temel eğitim kurtarma, yangın, trafik kazaları, tıbbi acil yardım konuları kapsayan değişik seviyeleri bulunan bir eğitimdir. Bu eğitimlerin yanısıra orman yangınları, kimyasal riskler ve arama kurtarma gibi konularda ayrıca özel uzmanlık eğitimi de verilmektedir. Gönüllü itfaiyeciler de aynı eğitimden geçmekte, profesyonel itfaiyeci eğitimi arasındaki fark, gönüllü itfaiyecinin eğitimi vilayet içindeki eğitim merkezlerinde yapılmaktadır. Subay rütbesindeki itfaiyecinin eğitimi ise, INESC (Sivil Güvenlik Etüdleri Enstitüsü)’ne bağlı, ENSOSP’ta (İtfaiyeci Subay Yüksekokulu) toplamı 2 yıllık bir süreye denk gelen olan değişik seviyelerdeki bir eğitim programı ile gerçekleşmektedir. Gönüllü İtfaiyeciler Fransa’da itfaiyecilerin %80 si gönüllü itfaiyeci olup büyük çoğunluğu kendi meslekleri ile itfaiyeciliği birarada götürmektedir. Profesyonel itfaiyeciler daha çok nüfusu 30 000 den fazla şehirlerde çalışırken, gönüllü itfaiyeciler küçük şehirlerde profesyonel itfaiyecilerle karışık itfaiye birliklerinde ve sadece gönüllü itfaiyecilerin oluşturduğu birliklerle kırsal alanlarda çalışmaktadırlar. %60’nın özel sektör, %20’sinin de kamu sektörü çalışanlarınIn oluşturduğu gönüllü itfaiyecilerden, erler 55, subaylar ise 60 yaşına kadar çalışmaktadır. Bir belediye için, gönüllü itfaiye biriminin maliyeti, binaların ve alet ve araçların dışında, gönüllü itfaiye personelinin, saat başına aldığı ücret ve eğitim masrafları olmaktadır. Profesyonel itfaiyeci kamu hizmeti gören bölge memuru gibi maaş alırken, gönüllü itfaiyeciler, katıldıkları operasyon dışında rütbelerine göre, ayırdıkları zamana karşılık olarak saat başına ücret almaktadır. Bunun yanısıra 20 yıl gönüllü itfaiyecilik yapmış kişilere yıllık kıdem yardımı yapılmaktadır. Ancak bu yardım, bir vilayetten diğer bir vilayete değişiklik göstermektedir. Ayrıca gönüllü itfaiyeciliği özendirmek için vergilendirmede birtakım kolaylık ve muafiyetler de tanınmıştır. 79 Ulusal Seviyede Yeni Bir Sivil Savunma ve Güvenlik Politikası Projesi Her ülkenin tarihsel bir süreç içinde şekillendirdiği yönetim modelleri, kağıt üzerinde gelişimini tamamlamış ideal modeller olmaktan çok, dinamik bir yapı arzetmektedir. Özellikle yaşanan acı afet deneyimleri, artan ve çeşitlenen riskler, sivil korunma yönetim modellerinin yeniden ele alınarak, daha etkin çalışmasını sağlamayı zorunlu tutmaktadır. Bu yüzden Fransa modelini sunarken, şu anda sivil korunma sisteminin yeniden yapılandırılmasına ilişkin Fransiz Itfayiciler Federasyonunun hazırlayıp, İçişleri Bakanlığına sunduğu bir projeden kısaca bahsetmek faydalı olacaktır. Bu projenin ana hatları, sivil güvenlikle ilgili çalışan çok sayıdaki organizasyonun rolerinin netleştirilmesi, her bir organizasyonun etkin olduğu alanlarda güçlendirilmesi, sahip olunan imkanların kaynak ve tiplerin yeniden tanımlanarak insan ve mali kaynakların yönetiminin iyileştirilmesi olarak özetlenebilir. Proje sivil güvenlikle ile çalışan farklı yapıdaki 26 üniteyi (polis, jandarma, kızılhaç, SAMU v.b) biraya getirip tek bir çatı altına altında etkin çalışmasını hedeflemektedir. Bu amaçla, gönüllü itfaiyecilerin daha uzun süre itfaiye teşkilatında kalmaları için yeni bir insan kaynakları yönetiminin benimsenmesi, yeni bir teknik donanım yönetimin belirlenmesi, özellikle afet anları için donanım rezervlerinin çok kısa zamanda yaratılması, itfaiyeci personel eğitimin 3 seviyeli olarak yeniden düzenlenmesi ve iyileştirilmesi (itfaiyeci temel eğitimi için vilayet eğitim okulları, uzmanlık eğitimi için 8 –15 vilayette oluşan bölge okulları, subay ve idari kadro eğitimi için ulusal okul), riskler karşısında eşitlik ilkesinden hareketle, vergi ve sigorta şirketlerinin daha çok katılımına ilişkin yeni bir finasman modelinin benimsenmesini içermektedir. Kaynaklar DDSC (1998) La situation de Sapeurs Pompiers Volontaires en France. FNSPF (2001) Défense et Sécurité Civiles: Appel Pour Un projet Politique Global Au niveau National. Ministère de l'Intérieure (2001) www.interieur.gouv.fr Ministère de l'Intérieure de France (2000) La Défense et La Sécurité Civiles, L'affaire de Tous. 80 EK-6 İNGİLTERE’DE İTFAİYE ORGANİZASYONLARININ YAPISI İngiltere’de İtfaiye Organizasyonlarının Yapısı ve Çalışma Modeli İngiltere’de itfaiyelerin en tepedeki kurumu, hükümetin Savunma Bakanlığına bağlı müdürlüklerinden birisi olan Güvenlik ,Çevre ve Yangın Politikaları adlı müdürlüktür. Bu müdürlüğün asıl amacı çevre fiziği, çevre bilimleri ve çevrede risk faktörleri ile ilgili kanun, yönetmelik ve politikaları belirlemektir. Bu tanımlama içerisinde risk faktörleri ile ilgili çalışma alanı son derece geniştir ve şu alanları kapsar. Bunlar; • • • • • • • • • • • • • • Hava Kirliliği Tehlikeli Madde Güvenliği Korunma Çevrenin Savunulması ve Emniyet Yönetim Sistemi Çevresel Güvenlik Yangın Toprak ve Kontrol Altında Su Kalitesi Çevresel Uluslararası İlkeler Mekansal Sağlık ve Emniyet Kirlilikten Korunma Radyolojik Korunma Radyoaktif Çöp Kalıcı Gelişim Stratejisi ve Yeşillendirmede Hükümetin Girişimleri Su Kirliliği şeklindedir. İngiltere’de itfaiye birimleri belediyelere bağlı olarak çalışan ve kamusal nitelikte kuruluşlardır. Bu kuruluşlar büyüklüklerine göre hizmet etmektedirler ve bu hizmetlerinin iki temel amacı vardır. Bunlardan ilki profesyonel itfaiye hizmeti ve diğeri ise 1999 yılındaki yerel yönetim kanunun belirlediği acil durum planlama işlevidir. Bu amaçlar doğrultusunda itfaiye birimleri • • İnsanların yaşamını, çalışmasını etkileyecek düzeyde olan yangının tanımlanması ve zararının azaltılmasını, Yangın ve yangın ile ilişkisi olmayan acil durumlara yanıt olgusunu, operasyonel düzeyde hedeflemektedir. Büyük iller ya da metropoliten alanlarda yangın ile ilgili büyük bir otorite vardır. Bu bir bakıma itfaiye ile ilgili kentin üst kuruludur. Örneğin Londra İtfaiyesi, Büyük Londra Kurulunun (Greater London Authority) altında çalışır. Bu otorite, • • Yangın emniyet kurallarını uygular, Yangın emniyeti hakkında tavsiyede bulunur, 81 • • Çeşitli acil durum eylemlerini yürürlüğe koyar, Kentin çevresindeki acil durum planlanmasına yardım eder. Bu kurulun başkanı belediye başkanı tarafından görevlendirilir. Kurulun 17 üyesi vardır. Bu 17 üyenin tayini belediye başkanı tarafından yapılır. Bununla birlikte üyelerin 9’u Londra Büyükşehir Meclisi’nden 8’i ise diğer ilçe meclislerinden oluşturulmuştur. İngiltere’de üç tip itfaiye organizasyonundan bahsedilebilir; 1.Yangın ve Sivil Savunma Yönetimleri, İngiltere’de yedi tane Yangın ve Sivil Savunma Yönetimi vardır, FCDAS özellikle geniş çapta Metopoliten İtfaiye Teşkillerinden sorumludur. FCDA kuruluşları metropoliten ölçekli yerleşmeler şekillendirmesine yardımcı olan Bölge Konsüllerindeki seçilmiş üyelerden oluşan bir kurul tarafından yönetilmektedirler. FCDA kuruluşlarının parasal desteği Merkezi Hükümet tarafından ve yerel görev yapan Bölge konsülleri tarafından sağlanmaktadır. 2. Küçük Yerleşme Yangın Yönetimleri İtfaiye yalnız bir “Küçük Yerleşme Konsülü” tarafından sağlanmakta ve bir komite tarafından yönetilmektedir, bu bir bakıma yangın ve kamusal korunma komitesidir. İtfaiyelerin parasal desteklenmesi kaza, belde veya köy tarafından sağlanmaktadir. Böylece, itfaiye diğer servisler olan eğitim, sosyal servisler, yollar gibi kırsal alan servislerinin finansal desteği ile yarışmak zorunda kalmaktadır. 3.Birleşik İtfaiye Yönetimleri İtfaiye, bu kategoride “Bütünleşik Organizasyonlar” veya kendi alanlarına belli başlı servisleri bütünleşik olarak sağlayan Konsüller tarafından kontrol edilmekte ve finasman desteği almaktadır. Finansal destek Merkezi Hükümet tarafından sağlanmakta ve İtfaiye, hizmeti veren Bütünleşmiş Yönetimden gelen finans desteği talep etmek zorundadır. İngiltere’de İtfaiye Birimlerinin Olay Komuta Sisteminde (OKS) Rolü İngiltere’de itfaiye birimlerini OKS’deki rollerini üç bölümde incelemekte yarar vardır. Bu roller genelde ; • • • Yangın ve Toplum Güvenliği, Kaynaklar, Bütünleşik Hizmetler doğrultusunda odaklanmaktadır. 82 Bu alanlar içerisinde yangın ve toplum güvenliği konusunda roller de beş kısımda yoğunlaşmaktadır. Bunlar; • • • • • Hizmet Teslimi, Operasyonlar, Operasyonun Planlanması, Yangın Güvenliği, Toplum Yangın Güvenliği şeklindedir. Yukarıda anılan hizmetler bir bakıma itfaiye birimlerinin OKS doğrultusunda direkt rolleri olarak da tanımlanır. Oysa itfaiyelerin genel anlamda rolleri daha geniş bir alana yayılmaktadır. Diğer iki önemli rol olan kaynaklar ve bütünleşik hizmetler daha geniş bir alanda karşımıza çıkarlar. Kaynaklardaki roller beş grupta toplanır. Bunlar; • • • • • Finans, İnsan Kaynakları, Eğitim ve Gelişim, Gayrimenkul, Satın Almadır. Bütünleşik Hizmetlerdeki roller de beş grupta toplanır.Bunlar; • • • • • Strateji Planlama ve Performans, İletişim, Vatandaşlık Hizmetleri, IT- Bilgi Teknolojisi, Hukuk Hizmetleri şeklindedir. Olay Komuta Sisteminde Görev Grupları İtfaiye birimlerinde personel beş ana grup içerisinde çalışmaktadır. Bunlardan bir bölümü OKS’de dolaysız görev alırken diğerleri daha geri planda çalışmaktadır. Gelişmiş bir İngiliz itfaiye biriminde oniki tip personel bir arada çalışmaktadır. Bunlar, itfaiyeciler başta olmak üzere, kontrol memurları, büro işiyle uğraşan memurlar, idari memurlar, muhasebeciler, hukukçular, maliyet hesaplaması yapanlar diğer bir deyişle keşifçiler, mühendisler, personel ile ilgilenen memurlar, bilgi teknolojisi uzmanları, araç operatörleri ve teknisyenleridir. Özetle bu açılım beş ana grupta odaklanmaktadır. Bunlar; 83 • • • • • Toplum Yangın Emniyeti, Acil Durum Planlaması, Teknik Servisler, Finans, Personel şeklindedir. Bu açılım çerçevesinde ilk üç grup OKS içinde görev alabilirken kalan iki grup ise geri planda yer almaktadır. Bugün İngiltere’de 39.500 tam zamanlı profesyonel itfaiyeci,19.200 yarı-zamanlı profesyonel itfaiyeci vardır. Bu itfaiyecilerin dışında ülkede 1.400 gönüllü itfaiyeci vardır. İngiltere’de gönüllü itfaiyecilik ABD gibi bağımsız organizasyonlar halinde değildir. Gönüllülük olgusu, yine yerel düzeyde örgütlenmiş, finansal desteğini bölge ve metropol konsüllerinden alan, yerel yönetimlerle bütünleşik yapıda olan itfaiye organizasyonlarının içindedir. Ayrıca İngiltere’de 6.000 itfaiyeci ise yüksek düzeyde riskli endüstri tesislerinde profesyonel olarak görev yapmaktadır. İngiltere’de operasyon dışında hizmet sektöründe çalışan profesyoneller de vardır.İtfaiye kontrol odaları ve yönetimde 1.600 kişi, ayrıca teknik ve finansal servislerde 4.200 kişi çalışmaktadır. Kaynaklar Scmauch, J-F. (2002) Brief approach of the European emergency and fire services organization, Proceedings of the Workshop on the Restructuring of Turkish Fire Brigades under the Light of International Experiences içinde, İTÜ, İstanbul. 84 EK-7 A.B.D.’DE MERKEZİ ve GÖNÜLLÜ İTFAİYE ORGANİZASYONLARININ YAPISI ve İTFAİYECİ EĞİTİMİ Giriş A.B.D.’nin tarihi ve kültürel açıdan kıta Avrupası ile benzerliklerine rağmen, bulunduğu coğrafya, sosyal ve kültürel etkenler, itfaiye organizasyonlarında da benzerlikler ve aykırılıklar sergilemektedir. Söz konusu ülkenin diğer ülkelerle incelemekte yarar vardır; karşılaştırılmasını şu ana başlıklar altında 1) Bu ülkelerde itfaiye organizasyonlarının çalışma ve organizasyon modeli nedir ?Bu organizasyonun merkezi ve yerel yönetimlerle bağı nedir? 2)Söz konusu itfaiye birimlerinin özellikle Acil Komuta Sistemleri ve Operasyonlarındaki temel rolleri ve bu rollerin etkinliği ne düzeydedir? 3)Buna bağlı olarak itfaiye birimlerinin acil operasyonlarda ne çeşit görev grupları vardır? 4)Söz konusu ülkelerde gönüllü itfaiye birimlerinin yapısı ve çalışma ilkeleri nasıldır? ABD’de Merkezi İtfaiye Kurumunun Yapısı ve Çalışma Modeli ABD’deki merkezi itfaiye organizasyonunun bugünkü şeklini alması 1973 yıllarına kadar gider. 1973 yılında Yangından Korunma ve Kontrol Ulusal Komisyonu tarafından hazırlanan bir rapor,1974 yılında kongreden kanun olarak geçmiş ve merkezi kurumlaşma bugünkü halini almıştır. Bugünkü adıyla, USFA (United States Fire Administration- Birleşik Devletler Yangın İdaresi) ABD’nin bu konuda gelişmiş ve en üst düzeyde merkezi kurumudur. USFA bugün merkezi hükümetin bünyesinde kurulmuş bulunan FEMA (Federal Emergency Management Agency- Merkezi Acil Durum Yönetim Kurumu)’nın da en önemli bölümlerindendir. USFA’nın FEMA çatısı altında bütünleşmesi ile USFA’nın ülkedeki işlevleri de daha netlik kazanmıştır. USFA ağırlıklı olarak merkezileştikten sonra özellikle veri toplama, toplumun eğitilmesinde çaba göstermiş, USFA pek çok yangının etkisinin azaltılmasına ve yangın ile gelen ölümlerin azaltılmasına yardım etmiş, en azından toplumların ve kişilerin daha emin yaşamalarını sağlamıştır. USFA yukarıda belirtilen işlevler doğrultusunda yangın güvenliği, yangından korunma, yerel topluluklardaki yangınların sayısını ve yangın ile oluşan ölümleri azaltmaya yönelik çabaları destekleyen ulusal düzeyde önder ve merkezi bir kuruluştur. 85 USFA Şekil 1’de belirtilen FEMA organizasyonunda FEMA’ya müdürlük düzeyinde bağlı bölümlerden birisidir. USFA ile birlikte FEMA bünyesinde yedi müdürlük daha vardır. Bunlar sırasıyla; • • • • • • • Birleşik Devletler Yangın İdaresi (USFA) Bölgesel Operasyonlar Afete Hazırlık Müdahale ve İyileştirme Merkezi Sigorta İdaresi ve Önlemler Dış İlişkiler Bilgi Teknolojisi Hizmetleri ve Yönetimi & Kaynak Planlaması şeklindedir. Şekil 1’den de anlaşılacağı üzere, USFA üç alt bölümden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla, Ulusal Yangın Akademisi (NFA- National Fire Academy), Ulusal Yangın Veri Merkezi ve Ulusal Yangın Programları bölümüdür. Doğal olarak USFA merkez hükümet bünyesinde “yangın ödeneklerinin” (fire grants) yönetildiği de bir kurumdur. USFA’nın görevi açıkça şu şekilde belirlenmektedir. USFA topluma yangından korunma ve kontrol, eğitim ve öğrenim için destek, koordinasyon ve bu konularda liderlik yapmaktadır. Bu eylemler çerçevesinde, USFA yangından oluşan gayrimenkul hasarı ve yaralıları azaltmak ve insanların hayatlarını kurtarmak amacını da taşımaktadır. USFA konutlarda yangınlardan korunmak için pekçok program yürütmekle sorumludur. Bu bazı ekipmanların kullanımını, örneğin duman alarmı ve konutlarda yangın söndürme sistemlerini de (özellikle korumasız durumlarda geceleyin ailelere yangın uyarısı yapan) kapsamaktadır. Bunlara ek olarak, USFA yangın ile gelen ölüm ve yaralıların sayısını azaltmak için çalışmaktadır. USFA bu konuda şu amaçları hedeflemektedir; • • • Yangın tehlikesi ile ilgili kamu bilgilendirilmesinin arttırılması, Yangını haberdar eden ve kontrol eden aletler hakkında araştırma ve kamu bilgilendirilmesinin arttırılması, İşyerlerinde ve konutlarda yaşam güvenliğinin arttırılmasına yardımcı olunmasıdır. USFA etkinliklerini ortaklıklarla, özel girişimlerle, medya ile, diğer merkezi hükümet grupları ve emniyetle ilgilenen gruplarla geliştirmektedir. USFA’nın üç temel işlevini şu şekilde özetlemek olanaklıdır; • • • Eğitim, Teknoloji, Veri Toplama. 86 Eğitim, USFA’nın Ulusal Yangın Akademisi (NFA) yangın hizmetleri personelinin profesyonel gelişimi ile yangından korunma ve kontrol eylemleri ile ilgilenen diğer kişilerin profesyonel gelişimini arttırmak için yaratılmıştır. Bu akademi Emmitsburg, Maryland’da bulunmakta, NFA, konusunda kariyer yapan kişilere ve gönüllü yangın hizmetleri profesyonellerine ileri eğitim kursları ve yangından korunma ve söndürme teknolojilerinde programlar, yangın hizmetlerinde yönetim ve tehlikeli maddelere yanıtta ve acil durumlarda tıbbi hizmetlerin verilmesinde ileri yönetim kurgularını sağlamaktadır. Akademi, aynı zamanda diğer meslek adamlarını kanun koyucu görevlileri, mimarları, kent yönetiminde görev alanları, idarecileri ve plancıları da eğitmektedir. 10.000 yangın hizmeti ile uğraşan meslek adamından daha fazla kişi NFA tarafından hazırlanan ve eyaletler tarafından desteklenen kurslara her yıl katılmaktadır. Bunun yanında 100.000 öğrenci de eğitimcinin eğitilmesi kurslarına eyalet ve yerel acil durum hizmetlerinin eğitim kurumlarında devam edebilmektedir. Yedi kolej ve üniversitenin ortaklığının oluşturduğu bir bilgi ağı içerisinde, NFA “uzaktan derece” programı ile bağımsız çalışma yörüngesinde kalabilen akademik bir derece alma fırsatını yangın hizmet personeline sağlayan bir kurumdur. Ek olarak, yeni uzaktan öğrenme teknolojileri, örneğin internet temelli kurslar da yürürlüğe girmektedir. USFA’nın yüksek eğitim modelinde mesleki gelişmenin temel girdileri eğitim, uygulamalı eğitim, danışmanlık, aile ve toplumun desteği, kişisel gelişme, sertifikalı aşamalar, kişisel gelişme ve deneyimdir. Mesleki ilerlemede eğitim ve uygulama ön planda düşünülmesi gereken olgulardır (Şekil 2). Yüksek Eğitim Modeli bireyi, yangın kurumlarını, toplum kamu güvenliğini, yüksek eğitim kurumlarını hedef alır. Bu olgulara göre mesleki gelşmeyi aşamalandırır (Şekil 3). Eğitimin piramit modelinde ortaya koyduğu çizgisel sınırın altındaki eğitim uygulama tabanlı ve temel eğitim ağırlıklıdır. Aynı zamanda bu bölüm acil durumlarda tıbbi servislerin (ATS) temel aşamalarını da içerir (Şekil 4). Piramitin üst tarafı memurun stratejik karar verme aşamalarına doğru yöneltirken ve bu gelişmeye uygun dereceleri içeririken, piramitin alt tarafı uygulama ağırlıklı eğitimde odaklanmaktadır. Bu üçlü modelin ilk aşamasında yangın ile mücadelenin temel ve ileri aşamaları vardır. İlk aşama sertifika ağırlıklı derecelerle uygulamalı eğitime hazırlık bağlamında yoğunlaşırken, ikinci aşama olan lisans derecesinde uygulamalı eğitim ağırlığı ön plandadır. Son aşama ise, yüksek lisans derecesini stratejik karar verme konusunda yoğunlaştırmaktadır (Şekil 5). 87 FEMA-MERKEZİ ACİL DURUM YÖNETİM KURUMUİşlevsel Diziliş Genel GenelKonsül KonsülOfisi Ofisi Müdür MüdürOfisi Ofisi Politik Koordinasyon SavunmaÜretimEylemi Müdür Müdür Eşit EşitHaklar HaklarOfisi Ofisi Müdür MüdürYrd. Yrd. Genel GenelHazırlık HazırlıkOfisi Ofisi Baş BaşMemur Memur Ulusal Güvenlik Enformasyon Güvenliği Bölgesel Bölgesel Operasyonlar Operasyonlar Hazırlık, Hazırlık, Yanıt Yanıt& & İyileştirme İyileştirme Planlama, Planlama,Tatbikat Tatbikat & &Değerlendirme Değerlendirme Bölümü Bölümü Değerlendirme & Analiz FRP/Devlet Planlama EMPG CAR Topluluk Koordinasyon Terrorizm Planlama Operasyonlar OperasyonlarBöl. Böl. MERS/FOC/ICU Afet Lojistiği EST/ERT/ERT-N Askeri İrtibat Tehlikeli Madde Destek DestekServisleri Servisleri Bölümü Bölümü İyileştirme İyileştirmeBöl. Böl. Kamu Hizmet. Altyapı Hizmet. Genel GenelMüfettiş MüfettişOfisi Ofisi Merkezi MerkeziSigorta Sigorta İdaresi İdaresi & &Önlem Önlem ABD ABDYangın Yangın Yönetimi Yönetimi Finans Finans& & İdari İdari Bölüm Bölüm Ulusal UlusalYangın Yangın Akademisi Akademisi Operasyonlar& Operasyonlar& Tekn. Tekn.Servisler Servisler Bölümü Bölümü Ulusal UlusalYangın Yangın Veri VeriMerkezi Merkezi İtiraz İtiraz& & Poliçeler Poliçeler Bölümü Bölümü Ulusal UlusalYangın Yangın Programları ProgramlarıBölümü Bölümü Program ProgramDestek Destek & &Değerlendirme Değerlendirme Bölümü Bölümü Yangın Ödenekleri Genişleme Genişleme& & Pazarlama Pazarlama Bölümü Bölümü Stratejik StratejikPlanlama Planlama& &Değerlendirme Değerlendirme Dış Dış İlişkiler İlişkiler Toplumİlişkileri Kongre Kongre& & Hükümetlerarası Hükümetlerarası İlişkiler İlişkilerBölümü Bölümü Kamu Kamuİlişkileri İlişkileri Bölümü Bölümü Uluslararası Uluslararası İlişkiler İlişkilerBölümü Bölümü NATO Koord. Latin Amerika Uluslar.İlişki.Böl. Tehlikeler Tehlikeler Bölümü Bölümü Enformasyon Enformasyon Teknolojisi Teknolojisi Servisleri Servisleri Yönetim Yönetim & &Kaynak Kaynak Planlama Planlama Yönetim Yönetim Bölümü Bölümü İşgücü İşgücü Bölümü Bölümü Operasyonlar Operasyonlar Bölümü Bölümü İnsan İnsanKaynakları Kaynakları Bölümü Bölümü Mühendislik Mühendislik Bölümü Bölümü Finansal Finansal& & Kazanç KazançYön. Yön. Bölümü Bölümü GirişimSistem GirişimSistem Geliştirme Geliştirme Bölümü Bölümü Performans Planı Tesisler TesislerYön. Yön. Bölümü Bölümü Tüm Tesis Yön. YöneticiServisleri Sağlık& Güvenlik Fiziksel Güvenlik Personel Güvenliği Uyg.Eğitim Uyg.EğitimBöl. Böl. Kimyasal Kimyasal& & Radyolojik RadyolojikBöl. Böl. Şekil 1. FEMA Organizasyon Şeması 88 Uygulama Eğitim Aile & Toplum Desteği Mesleki Gelişme Önlem Alma Kişisel Gelişim Belgeleme Deneyim Şekil 2.Mesleki Gelişim Girdileri Birey İtfaiye Yüksek Eğitim Modelinin Amacı Yüksek E ğitim Kurumları Toplum Kamu Güvenliği Şekil 3. Yüksek Eğitim Modelinin Amacı 89 S tra te j i k Y ö n e tic i Y .L is a n s D e re c e s i İtfa iy e E ğ itim M e rk e z li e Ha zır lık İtfa iy e A m iri U y g .E ğ itim i a m İtfa iy e A m iri G e liş tirm e Ç a lış m a A ğ ır lık lı lış ti m K u ru m la ra ra s ı T ü m R is k U z m a n lığ ı a /.Ç la Eğ i gu İlg ili D e re c e le r L is a n s D e re c e s i Uy • D iğ e r D is p lin le r Y ö n e tim • Y a n g ın B ilim i İtfa iy e Ş e fi U y g u la m a E ğ itim i M e r k e z li Ö z e l E ğ itim İle r i Y a n g ın M ü c a d e le s i & A T S T e m e l Y a n g ın M ü c a d e le s i & A T S R ic h a r d L . J a e h n e , Illin o is F ir e S e r vic e In s titu t e Şekil 4. Eğitimin Piramit Modeli Y ü k s e k E ğ i tim M o d e li li Temel Y M & A T S B ec e ris i İl eri Y M& A T S Ö z el B e ce ril er U y g u lam a lı E ğ it im i M e rk e ze A lan E ğ it im e H a zırlık D ip lo m a s ı İl işk il i D e re ce le r M em u r & A m i r G e li şt irm e T ü m R is k U z m a n lı ğ ı R e sm i E ğ it im i M e rk e ze A la n U y g u lam a lı E ğ itim D ip lo m a s ı L is an s D e re ce si Y ö n et ic i G e li şt irm e S t ra te j i k K a ra r V e rm e M e rk e zli M as t er D er e r ec es i Y ar d ı m c ı M es le kl er , D o k to ra P r o g r am la rı, D es tek D isi p lin l e r Z am an Şekil 5. Yüksek Eğitim Modelinin Zamana Bağlı Gelişimi 90 Teknoloji, USFA liderliğinde, ulusal bir “Yangın Araştırma Gündemi” merkezi, eyalet ve yerel ortaklardan uygun girdilerin elde edilmesi için geliştirilmiştir. Araştırma ve teknoloji çabalarının desteklenmesinin temeli olarak bu gündemin kullanılması ile, USFA yaşayanların güvenliğini, etkin yangın koruma sistemlerinin operasyonu ve tasarımı, yangın ile mücadelenin sürekliliği ve emniyetini işaret eder. ABD vatandaşının emniyeti emin bir yapısal çevre ve buna bağlı davranışlara bağlıdır.Bu şekilde geliştirilen davranış ve teknolojilerin etkisi ile yangınların azalması, küçülmesi, insanları az zarara uğratması ve daha emin ve bir kişisel çevrenin oluşmasına sebep olur. USFA’nın araştırma ve teknoloji programı programlarla tanımlanan yangın problemlerinin istenmeyen yangının elenmesi ya da yangınların etkisinin azaltılmasına neden olabileceğini de ortaya koymaktadır. Yangınların sayısının azaltılması ve yangınların acı etkisi yangınlarla savaşan çalışma birimini ve çevresini de etkiler. Yangın ile mücadelenin güvenli geçmesinde, USFA iki hedef alana odaklanır; bunlar binadan oluşan tehlikeler ve yangın hizmet yönetimi ve operasyonlarıdır. Araştırma ve özel çalışmalar, yangın ihbarı, söndürme, ikaz sistemleri olduğu kadar yapısal çevrenin yangın ile sürdürülebilme kabiliyetinin arttırılmasına ilişkin düzeyde ele alınmaktadır. Araştırma ve teknoloji girişimlerinin sonuçları olarak yangından korunmuş toplum, ulusal standartlarla oluşturulan kurumlar, yangın ve yaşamsal güvenliği olan alanlar ortaya koyulmaktadır. Veri Toplama, USFAnın Ulusal Yangın Veri Merkezi (NFDC) tüm türlerdeki yangınların sonuçları,kontrolü, oluşumu ve korumaya ilişkin verinin ayıklanması, yayınlanması, analiz ve toplanmasından sorumludur. Program önemli problem alanlarını tanımlama, önceliklerin oluşturulmasında yardımcı olma, mümkün çözümleri belirleme ve yangın kayıplarını azaltmak için Birleşik Devletlerde yangının kesin analizini sağlamak için tasarlanmıştır. Bu durum aynı zamanda yangınla mücadeledeki ölümlerin nedenlerini de araştırmakta, böylece gelecek yıllarda ölümlerin sayısı azaltılmaktadır. İlk amaçlanan olgu NFDC’nin yangın problemi üzerine bilgi toplayarak Ulusal Yangın Olay Raporlama Sisteminin (NFIRS) oluşmasıdır. Dünyada yangın verisinin en geniş yıllık birikimi, NFIRS eyalet yangın merkezlerinin katılmasıyla yerel yangın bölümlerinde olay-temelli yangın verisinin oluşmasıdır. NFIRS olmaz ise, Birleşik Devletlerde yaygın ve merkezileştirilmiş bir yangın verisi biriktirebilen bir merkez de olmayacaktır. Yangın bölümlerine yardım etmek için NFDC Yangın Veri Analizi El Kitabını çıkarmıştır. Bu el kitabı eğitim ihtiyaçlarını tanımlama ve yangınlarla mücadele için kaynak kullanımını geliştirmek, yangın problemlerini çözümlemede yangın bölümlerinin kullanabildiği bilgi alışverişine dönüştürülebilen istatistiksel teknikleri de içerir ve tanımlar. ABD’de İtfaiye Birimlerinin Olay Komuta Sisteminde Rolü Haziran 2000’de hazırlanan komisyon raporuna göre yangın birliklerinin olay komuta sisteminde ele aldığı konular aşağıda özetlenmektedir. 91 • • • • • • • Tehlike ve zarar azaltma konuları olay komuta sisteminde önemli olgulardan birisidir. İtfaiyecinin rolü kent ve kırsal alanda bu iki yerleşme biçiminin arayüzünde de devam etmektedir. İtfaiyecinin rolünde etkinlik, insan kaybı ve özellikle gayrimenkul kaybının önlenmesinde odaklaşır. Bunun dışında olaya karşı müdahele ve güvenli yangın söndürme tekniği de ön planda ele alınması gereken bir konudur. Varolan etkin yangın tehlikesini azaltma ve etkin önlem teknikleriyle yeni yangın risklerinden kaçınma, olay komuta sisteminin temel olgularından birisidir. İtfaiyeci bir yandan da olayın geçtiği yerdeki suç olgusu kundaklama ve ateşli materyel ve silah kullanma konularıyla da ilgilenmek zorundadır. İtfaiyecilerin sağlığı ve acil durumlarda uygun tıbbi müdahelelerin ve hizmetlerin kullanılması olay komuta sisteminin itfaiyeci bağlamında sorumluluk alanıdır. USFA, FEMA bünyesinde yangın hizmetlerinde ilerleme yapması gereken öncelikli bir kuruluştur. Bu öncelikli oluşumda kritik bir bileşen olarak detseklenmesi gereken bir kuruluştur. Bununla birlikte yangın hizmetleri ve acil durum yönetim kurumları arasında biribirini destekleme ve görev bütünleşmesi özellikle OKS çerçevesinde son derece önemli bir konudur. Olay Komuta Sisteminde Görev Grupları Yangınlardan oluşan acil durum operasyonlarında görev grupları dört ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlar ; 1) Yangın Operasyon Ekipleri , bunların amacı yangının söndürülmesi, kurbanların kurtarılması ve araştırılması ve yangın yerinde teknik önlemlerin alınmasından ibarettir. 2) Yangın Arama ve Kurtarma Ekibi; bu ekiplerin görev alanı oldukça geniş olmakla birlikte bu ekipler diğer afetlere karşı da eğitim almaktadırlar. Bu ekipler USFA bünyesi dışında yine FEMA çerçevesinde 25 kentte odaklanan arama ve kurtarma görev grupları adı altında da çalışmaktadırlar. Görev alanlarında yangınların yanında depremler, fırtınalar, sel baskınları, hortumlar, uçak kazaları, tehlikeli madde sızıntıları, felaket düzeyinde yapı çökmeleri de vardır. 3) Yangın Emniyet Mühendisliği ise yangın yerinde teknik önlemlerle ilgili bir görev grubudur. 4) Bunun dışında Acil Tıb Servisleri (ATS) yangında acil tıbbi müdahale ile ilgili bir görev grubudur. Özetle görev grupları Operasyon, Arama ve Kurtarma, Teknik, Tıbbi Müdahale konularında odaklanmaktadır. 92 ABD’de Gönüllü İtfaiye Kuruluşlarının Yapısı ABD’de son derece yaygın olan gönüllü itfaiye kuruluşları da NVFC (National Volunteer Firebrigades Council) adında bir kuruluşun şemsiyesi altında bütünleşmektedir. Bu kuruluş 1976 yılında oluşturulmuştur. Bugün bu kuruluş 49 itfaiyeyi bünyesinde barındırmaktdaır. Bu kuruluş kar gütmeyen bünyesinde gönüllü yangın, ATS (Acil Tıbbi Servis) ve kurtarma ile ilgilenen kişileri barındırmaktadır. NVFC bilgi kaynakları ile topluma hizmete eder. Bunlar ise yönetmelik ve kanunlar, standartlar ve düzenlemelerdir. Gönüllü itfaiye kuruluşlarının yaptıkları işler beş ana grupta toplanabilmektedir. Bunlar; • • • • • Yaşam ve mülkü kurtarmak için yangın ile mücadele etmek Hastane öncesi acil tıbbi hizmeti olay yerine sağlamak Yangınların nedeni ve çıktığı yeri araştırmak Kamunun yararına güvenlik kodlarını düzenlemek Yangın güvenliği ile ilgili sunuş ve olayları düzenlemektir. Gönüllü bir vatandaş “gönüllü itfaiyeci” olmak isterse şu süreçlerden geçmektedir; - Bu kişi öncelikle toplantı ve eğitimlere gözlemci olarak katılır Başvuru formu doldurur Kabul edilir Kalıcı üye testinden geçer Kalıcı üye olur Yeni üye emirlerine uyar ve protokolleri uygular, alet, ekipman yerlerini bilir, çevreyi tanır, Aktif üye olur Bölümlere ayrılır Testlere girer. Bu testler itfaiyeci testi, acil durum tıbbi servisler testi, yangın polisi testidir. Bundan sonra aktif itfaiyeci, aktif ATS teknisyeni veya aktif yangın polisi olur. İtfaiyeciler bina içi itfaiyeci, araç operatörü olarak ikiye ayrılır. Ayrıca araç operatörleri ATS grubuna da hizmet ederler. Değerlendirme ABD modeli ile Avrupa modelleri arasında amaçlarda birliktelik söz konusu iken organizasyon ve çalışma biçiminde önemli farklılıklar göze çarpmaktadır. ABD’deki ltfaiye birimleri yönetim alanlarından eyaletlere, eyaletlerden merkezi hükümete bir ağacın dalları gibi daha hiyerarşik bir yapı oluştururken, bir bakıma üstte bu etkinlikleri kontrol eden ve acil durum yönetim merkezi içerisinde temsil edilirken, bu durum Avrupa ülkelerinde genelde yerel yönetim birimlerine bağlanmış daha bağımsız bir nitelik kazandırılmıştır. 93 Olay Komuta Sistemindeki roller konusunda da farklı eğilimler söz konusudur. ABD birimleri yangında uzmanlaşmanın yanında önemli ölçüde acil tıp servislerini de güncelleştirip onları da itfaiye bünyesine yoğun biçimde sokmaktdır. Bu durum gönüllü itfaiye birimlerinde bile son derece açık ve belirgin düzeydedir. Oysa kıta Avrupasında örneğin İngiltere’de ise daha geleneksel konumda operasyon alanı ve operasyon geri alanı düzeyinde roller tanımlanmaktadır. Görev gruplarında ABD daha geniş bir alan tanımlaması yapmakta, örneğin çeşitli alanları kırsal, ormanlık düzeyinde farklı itfaiye tür ve uzmanlıklarını bünyesine olgusunu da kapsamaktadır. Oysa bu durum Avrupa’da daha sınırlı, sınırlı olduğu kadar daha derinlemesinedir. Asıl önemli farklılık gönüllü kuruluşlarda ortaya çıkmış, ABD’de gönüllü kuruluşlar gerek sayı, gerekse örgütlenme biçimi açısından gelişmiş bir tablo çizerken , bu durum genelde Avrupa’da yerel yönetim çerçevesinde itfaiye birimlerine yardım eden gönüllüler desteği şeklinde topluluklar niteliğindedir. Kaynaklar Lucht, D. (1977), Before A Seminar For International Fire Protection Week, Caracas, Venezuela. National Fire Academy (2001) Fire and Emergency Higher Education Conference, July 2-4, Emmitsburg, Maryland ,USA. US Fire Administration (2000), America Burning, Emmitsburg, Maryland, USA. US Fire Administration (2000) FEMA Blue Ribbon Report ,Challenges from Wingspread I & II, America Burning, America-Burning Revisited, America at Risk, Emmitsburg, Maryland, USA. www.fema.gov/usr/nusrs.htm, Temmuz (2001). www.nvfc.org National Volunteer Fire Council, Temmuz (2001). www.usfa.fema.gov/about/history.htm, Temmuz (2001). www.vvfc/Tests/Sequence.htm, Temmuz (2001). 94 EK-8 JAPONYA YANGIN ve AFET YÖNETİMİ Giriş Japonya hızla gelişerek dünyanın en önemli ekonomik ve politik merkezlerinden biri olmuştur. Yüzölçümü 377.835 km2 olan Japonya’da 2000 yılı nüfus sayımına göre 126.549.976 kişi yaşamaktadır. Topraklarının sadece %25’i yerleşim için uygun olan Japonya, bulunduğu coğrafya nedeni ile başta deprem olmak üzere farklı doğal afetlerle, ulaşmış olduğu teknolojik ve ekonomik düzeyin bir sonucu olarak da farklı teknolojik afetlerle karşı karşıyadır. Tarihte de çok büyük yangın ve afetler yaşamış olan Japonya’nın tecrübelerinin ve bu tecrübeler ışığında yangın ve afetlere karşı mücadele için geliştirdiği modelin incelenmesi son derece önemlidir. Japonya’da yangın ve afetlere karşı mücadele amacı ile 1947 yılında çıkarılan Yangınla Mücadele Yasası (Yasa No.226, 23 Aralık 1947) ile ilgili tüm birimlerin bağlı bulunduğu Yangın ve Afet Yönetim Kurumu kurulmuştur. Bu yazıda, Ev İşleri Bakanlığına (Ministry of Home Affairs, Türkiye’deki kullanımıyla İçişleri Bakanlığı) bağlı olarak kurulmuş olan Yangın ve Afet Yönetim Kurumu’nun idari ve fonksiyonel yapısı, yetki ve sorumlulukları, diğer alt birimlerin yangına karşı mücadelede yetki, sorumluluk ve görevleri, afet ya da yangınlar sırasında farklı birimlerin etkileşimi, gönüllü itfaiye birlikleri ve itfaiyecilerin eğitimi konuları özetlenmiştir. Bu yazının bütününde genel olarak Japonya Yangına karşı Mücadele Yasası’ndan (IFSIC,1998) yararlanılmıştır. Japonya için yangına karşı mücadele konusundaki detaylı istatistiksel bilgi farklı kaynaklarda bulunabilir, (FDMA , 1996; FDMA ,1998). İtfaiye Teşkilatının Görevi İtfaiye teşkilatının görevi, halkın canını ve malını yangından korumak, yangın, sel, deprem ve diğer afetler karşısında hasar ve kayıpları önlemek, en aza indirmektir. Afet ve Yangınlara Karşı Mücadelede İdari Organizasyon Afet ve yangınlara karşı mücadelede genel idari organizasyon Şekil 1’de sunulmuştur. Yerel ölçekte afet ve yangına karşı mücadelede yetki ve sorumluluk belediyelerdedir. Belediyenin altında oluşturulan itfaiye birimlerinin organizasyonu Şekil 2’de, Yangın ve Afet Yönetim Kurumu’nun iç organizasyonu Şekil 3’de verilmiştir. Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Yangın ve Afet Yönetim Kurumu, merkezi hükümetin yangın ve afetlere karşı mücadele ile ilgili kurumudur. Ev İşleri Bakanlığı’nın bir harici organı olan Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu’nun yetki ve sorumluluklarının bir bölümü aşağıda verilmiştir, (IFSIC, Madde 4); 95 • • • • • • • • • • • • • • İtfaiye teşkilatının tüm planlaması ve organizasyonu, İtfaiye teşkilatı hizmetler sistemi ve yangınla mücadele konusunda gerekli çalışmaların yapılması, kuralların geliştirilmesi, Yerleşim birimlerinin yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi, sınıflandırılması, Eyalet ve belediye itfaiye servislerine öneri ve rehberlik, Afet önlemleri konusunda yerel yönetimler arası planlama, organizasyon ve koordinasyon, Yangın önleme, yangından korunma ve yangın yeri inceleme sistemlerinin kurulması, İtfaiye personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi, Yangın istatistiklerinin ve itfaiye hizmetleri ile ilgili bilgilerin oluşturulması, Yangın önleme tesis, cihaz ve malzemelerinin deneye tabi tutulması, İtfaiye birimlerinin güçlendirilmesi için rehberlik ve destek, Halkla ilişkiler faaliyetleri, Tehlikeli maddeler ile ilgili deneysel değerlendirme yöntemleri üzerine çalışma ve planlamalar, Yangınla mücadele ve önleme teknolojileri konusunda araştırmalar, Uluslarası kurtarma çalışmalarının düzenlenmesi. Ev İşleri Bakanlığı 1 Yangın ve Afet Yönetim Kurumu 1 3 Eyaletler 2 1 3 Belediyeler 1 : Tavsiye, rehberlik, yönetmelik, yardım önlemleri için istekler 2 : Raporlar, yardım istekleri 3 : Raporlar Şekil 1. Afet ve Yangınlara Karşı Mücadelede Genel İdari Organizasyon 96 Belediye Başkanı Yangın departmanı Gönüllü itfaiyeci Belediyenin yangın savunma konularından sorumludur, (yangın savunma planları, personel idaresi, bütçe, diğer idari konular, vb.). Devriye, yangın söndürme ve afet kontrolü gibi yangın savunma operasyonlarını düzenler. İtfaiye merkezleri Yangın ve afet önleme operayonlarının ilk adımını oluşturur. (yangın önleme, devriye, yangın söndüme, ambulans, kurtarma ve afet kontrolünü kapsar). Gerek afetler sırasında, gerek diğer zamanlarda yangın ve afet önleme aktivitleri düzenlerler. Gönüllü kıta İtfaiye istasyonları Yardımlaşma Resmi itfaiye Gönüllü itfaiye Şekil 2. Belediye Yönetimi Altında İtfaiye Birimlerinin Organizasyonu Ev İşleri Bakanlığı Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Yangın ve Afet Yönetim Konseyi Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkanı Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkan Vekili Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkan Yardımcısı Ulusal Yangın ve Afet Araştırma Enstitüsü Genel İşler Bölümü Yangın ve Afet Yönetimi Koleji Yangınla Mücadele Bölümü Yangın Önleme Bölümü Tehlikeli Madde Bölümü Depremde Afet Yönetimi Bölümü Afet Yönetimi Bölümü Olağanüstü Afet Yönetimi Bölümü Ambulans ve Kurtarma Servisi Bölümü Şekil 3. Yangın ve Afet Yönetim Kurumunun organizasyonu 97 Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkanı, gerekli olduğunda, yangına karşı mücadele konularında, eyalet ve belediyelere tavsiyede bulunur ve rehberlik sağlar. Yangın ve Afet Yönetim Kurumu Başkanı, deprem, tayfun, sel ve büyük yangınlar sonucu oluşan acil durumlarda, afete maruz kalmamış olan eyaletlerin valilerinin, afete maruz kalan belediyelere yardım etmesini isteyebilir. Eyalet Yönetiminde Yangına Karşı Mücadele Japonya’da eyaletler, şehirleri, ilçeleri ve beldeleri içeren, geniş alanlardan oluşan yerel idarelerdir. Eyalet yönetimleri genelde büyük alanları ilgilendiren veya şehirlerdeki hizmetlerin eş düzeyde olmasını gerektiren konularda yetki ve sorumluluk sahibidir. Özel şartlar dışında, yangına karşı mücadelede asıl görev ve sorumluluk belediyelerde olduğu için eyaletler direk olarak yangına karşı mücadelede rol almazlar (FDMA,1996). Eyalet idareleri, belediyelerin arasındaki işbirliği, koordinasyon ve iyi ilişkilerin sağlanması ve korunmasını sağlamakla sorumludur. Eyalet yönetiminin yetki ve sorumluluklarının bir bölümü aşağıda verilmiştir, (IFSIC,1998); • • • • • • • • • • • • Belediye itfaiye teşkilatları arası iletişim ve koordinasyon, Belediyeler arası itfaiye personeli değişimine yardımcı olmak, İtfaiye personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi, Yangına karşı mücadele istatistik ve bilgilerinin oluşturulması, Belediye itfaiye teşkilatlarının güçlendirilmesi için rehberlik ve destek, Yangına karşı mücadele ruhunun yayılması, Yangın önleme tesis, cihaz ve malzemelerinin deneye tabi tutulması, Yangına karşı mücadele planlaması konusunda belediyelere rehberlik, Belediye itfaiye teşkilatlarının sorumluluğunda olan kurtarma çalışmalarına rehberlik, Ambulans hizmetlerinin geliştirilmesi için belediyelere rehberlik, Şehirlerin yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi ve sınıflandırılması. Eyalet valileri, gerekli olduğunda, yangına karşı mücadele konusunda belediyelere tavsiyelerde bulunmaya yetkilidir. Ayrıca, belediye başkanlarının ve itfaiye şeflerinin istekte bulunması durumunda, eyalet valilerinin rehberlik sağlama ve tavsiyede bulunma yetkisi vardır. Deprem, tayfun, sel, büyük yangın ve benzeri afetlerin neden olduğu acil durumlarda eyalet valilerinin, belediye başkanları ve itfaiye şeflerini önceden yapılmış anlaşmaların uygulanması ve afete karşı alınması gerekli diğer önlemler konusunda yönlendirme yetkisi vardır. Eyaletlerin büyük bölümünde yangına karşı mücadele ve afet zararlarını önleme konularında çalışan ve itfaiye personeli ile gönüllülerin eğitimini sağlayan yangına karşı mücadele okullarındaki eğitimi yürüten bir bölüm mevcuttur. 98 Belediyelerde Yangına Karşı Mücadele Yangınla Mücadele Yasası’na göre, yangına karşı mücadelede sorumluluk şehir, ilçe ve beldelerdeki belediyelerdedir. Buna göre, temel yerel kamu bünyesi olan şehir, ilçe ve beldelerdeki belediyeler yangına karşı mücadele konusunda gerekli tüm yerel faaliyetlerden sorumludur (IFSIC,1998; Madde 6), (FDMA,1996). Belediyeler yangın departmanları, itfaiye merkezleri ve gönüllü itfaiyeci kıtalarının tümünü ya da bunların bir bölümünü kurmakla yükümlüdür (IFSIC,1998;Madde 9), (FDMA,1996). Genellikle büyük yerleşim alanlarının bulunduğu şehirlerde, tam zamanlı resmi itfaiye personelinin görev yaptığı yangın departmanları ve itfaiye merkezleri yangına karşı mücadelede rol alır. Buna karşılık, yarım zamanlı üyelerden oluşan gönüllü itfaiye kıtaları yangın veya afet durumlarında göreve çağırılırlar. Kırsal yörelerde ise genellikle yangın departmanları ve itfaiye merkezlerine ilave olarak gönüllü itfaiye kıtaları yangına karşı mücadelede birlikte görev yaparken, bazı belediyelerde sadece gönüllü itfaiye kıtaları görev yapmaktadır (FDMA,1996). Belediyelerin yangına karşı mücadelede yetki ve sorumluluklarının bir kısmı aşağıda verilmiştir; • • • • • • İtfaiye birimleri arası iletişim ve koordinasyonun sağlanması, İtfaiye teşkilatları için rehberlik ve destek, Afet önlemleri konusunda ve acil durum sırasında yardım isteklerinin yapılması, Gönüllü itfaiyecilerin eğitimi, Eyalet afet önleme planları için gerekli düzenlenmelerin yapılması ve önlemlerin uygulamaya konması. Acil Durumlarda Yönetim İtfaiye ve Emniyet Teşkilatları–Yardımlaşma ve Afet Önleme Anlaşmaları İtfaiye ve emniyet teşkilatları, halkın canını ve malını korumak için yardımlaşarak çalışacaklardır (IFSIC,1998;Madde 24). Deprem, tayfun, sel ve yangın gibi acil durumlara karşı Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu, Ulusal Polis, Eyalet Polisi, Eyalet Valileri, Belediye Başkanları ve Selden Korunma Yasasında tanımlanan Selden Korunma Uzmanları, aralarında afetten korunma önlemleri konusunda anlaşmalar yapabilirler. İtfaiye şefi ve diğer yetkililer bu anlaşmalara uygun olarak hareket etmek durumundadır. Bu gibi acil durumlarda emniyet teşkilatı personeli operasyonel kontrole karışmayacak, itfaiye teşkilatı personeli polis gibi görev yapmayacaktır. Emniyet teşkilatı personeli bu tür afetlerde itfaiye teşkilatına yardımcı olduğunda, afet bölgesindeki yangın çalışmaları ile ilgili olarak, itfaiye polisi yönlendirecektir. Deprem, tayfun, sel ve büyük yangın gibi acil durumlarda, acil ihtiyaç olduğunda, Eyalet Valileri gerekli direktifleri belediye yetkililerine verebilir. Bu durumda, bu direktifler, Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu tarafından verilen yönetmelik, rehberlik ve tavsiyelerin içeriğine uymalıdır. Deprem, tayfun, sel, yangın veya başka bir afet bir belediyeyi etkilediğinde, ilgili eyalet valisinin isteği üzerine, Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı, diğer eyalet valilerinin 99 sözkonusu belediyeye ihtiyaç duyulan yardımı sağlamasını isteyebilir. Afetin boyutunun çok büyük olduğunun açık olması ve fazla beklenecek zaman bulunmaması durumunda, Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı, ilgili eyalet valisinin isteğini beklemeden diğer eyalet valilerinin ihtiyaç duyulan yardımı sağlamasını isteyebilir. Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı’nın talebi üzerine, afete maruz kalan eyaletteki belediyeye gerekli yardımın yapılabilmesi için, diğer eyalet valileri, yardım sağlamak veya diğer gerekenleri yapmak üzere, belediye başkanlarından itfaiye departmanlarının afete uğrayan belediyeye ekip göndermesini isteyebilir. Afetin boyutunun çok büyük olduğunun açık olması ve fazla beklenecek zaman bulunmaması durumunda, Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu Başkanı, doğrudan herhangi bir belediye başkanından itfaiye departmanlarının afete uğrayan belediyeye ekip göndermesini isteyebilir. Bağlı bulundukları belediye dışında afete müdahale çalışması yapan itfaiye personelinin idaresi görev yaptıkları bölgedeki belediye başkanında olacaktır. Gönüllü İtfaiye Kıtaları Gönüllü itfaiye kıtaları yangın ve afetlere karşı mücadelede önemli görevler üstlenirler. Japonya’da gönüllü itfaiyecilik oldukça eskiye dayanan bir geleneğin devamıdır. Günümüzde gönüllü itfaiye kıtaları, belediyelerin içinde bir sivil toplum organizasyonu durumundadır. Yangın departmanı veya İtfaiye merkezlerinin resmi personeli tam zamanlı olarak çalışırlar. Buna karşılık, gönüllü itfaiye kıtalarının üyeleri yarı zamanlı olarak çalışırlar (tam zamanlı çalışan gönüllü itfaiyeciler de vardır, ancak bunların sayısı fazla değildir). Bu kişiler normal zamanlarda kendi işlerini yaparlar, ancak ihtiyaç olduğunda, göreve çağrılırlar. Japonya’da 1987-1998 yılları arasında gönüllü itfaiye kıtaları üyelerinin sayısı 1.017.807’den, 962.625’e düşmüştür. Aynı dönemde resmi itfaiye personeli sayısı 130.463’den, 151.703’e çıkmıştır,(FDMA,1998). Yerel belediyeler gönüllü itfaiye kıtası üyelerinin harcadıkları zamanı, kasabalarını ve komşularını afetlerden korumak için sarf ettikleri çabaları gözönünde bulundurarak, genel ve çağrı başına yapılan ödemelerin iyileştirilmesi, kaza tazminatları ve emeklilik ikramiyelerinin arttırılması konularında önlemler almaktadır. Ancak bu şartların daha da iyileştirilmesi gerekmektedir (FDMA,1998). Gönüllü itfaiye kıtalarının kurulması, isimleri, gönüllü itfaiyeci sayısı ve kıtaların sorumlu olacakları bölgeler tüzüklerle tanımlanmaktadır (IFSIC,1998, Madde 15). Gönüllü itfaiye kıtalarının organizasyonu belediye yönetmeliklerine göre yapılmaktadır. Resmi yangın departmanlarının bulunduğu belediyelerde, gönüllü itfaiye kıtaları, itfaiye merkezi şefi, ya da itfaiye istasyonu şefinin direktifleri altında hareket etmekle sorumludur. Bu itfaiye şeflerinin görevlendirmesi üzerine, gönüllü itfaiye kıtaları ilgili yerleşim biriminin dışında da görev yapabilir. Gönüllü itfaiye kıtaları, gönüllü itfaiye şefinin idaresindedir. Gönüllü itfaiye şefi, gönüllü itfaiye kıtasının üyelerinin önerisi ile belediye başkanı tarafından atanmaktadır. Gönüllü itfaiyeciler ise, belediye başkanının onayı ile, gönüllü itfaiye şefi tarafından atanmaktadır. 100 Tam zamanlı çalışan gönüllü itfaiyeciler için atama, cezalandırma, tazminat, görev performansları ve diğer işemler Yerel Kamu Hizmetleri Yasası’na göre yapılır. Tam zamanlı çalışmayan gönüllü itfaiyeciler için ise bunlar tüzüklerle tanımlanmıştır. Eğitim, rütbe ve üniformalar gibi konular Yangın ve Afet Yönetim Kurumu standartlarına uyumlu olarak belediye yönetmeliklerince tanımlanmıştır. Tam zamanlı çalışmayan gönüllü itfaiyecilerin resmi görev sırasında ölmesi veya yaralanması durumunda, ilgili belediye, bu kişilere veya geride kalan ailelerine Yangın ve Afet Yönetim Kurumu standartlarına uyumlu olarak hazırlanmış tüzüklerle belirlenen tazminatı ödemekle sorumludur. Tam zamanlı çalışmayan gönüllü itfaiyeciler emekli olduğunda, emekli ikramiyesini belediyeler ödeyecektir. Yarı zamanlı gönüllü itfaiyeciler, özel görevli belediye çalışanları olarak kabul edilirler ve ödeme ile avansları konusunda belediyeler sorumludur. Ödeme miktarı ve yöntemi tüm Japonya’da aynı değildir. Bunlar ilgili belediyenin ekonomik ve yerel şartlarına göre değişkenlik göstermektedir. 1998 yılında, hükümet yerel vergi gelirlerinin kullanışının dağılımında itfaiye birlikleri için ayrılan dilimi arttırmıştır. Eğitim ve Araştırma Yangın ve afetlere karşı mücadele yöntem ve teknikleri, gelişen teknoloji ve artan bilgi düzeyi ile birlikte, her geçen gün değişmekte ve gelişmektedir. Bunun bilinci ile Japonya’da bu konularda eğitim ve araştırmaya büyük önem verilmektedir. Yangın ve Afet Yönetim Kurumu, itfaiye personeline ve gönüllü itfaiyecilere (ve diğer resmi görevlilere) standart bir eğitim verilmesi için gerekli çalışmaları yapmakla sorumludur (IFSIC,1998; Madde 4/5). Eyaletler bağımsız olarak, ya da diğer eyaletlerle birlikte itfaiye departmanı personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi için Yangın Mücadele Okulları açmakla sorumludur. Benzer şekilde, Belediyeler de bağımsız olarak, ya da eyaletlerle birlikte itfaiye departmanı personelinin ve gönüllü itfaiyecilerin eğitimi için yangın okulları açabilmektedir. Tüm Yangın Mücadele Okulları’nda, eğitimin Yangın ve Afet Yönetimi Kurumu tarafından tanımlanmış olan standartlara ulaştırmak için gereken çaba sarfedilecek, resmi ve gönüllü itfaiye personelinin, görevleri konusundaki bilgi ve becerilerini arttırabilmeleri için, yangın okullarındaki eğitimlere katılabilmeleri sağlanacaktır (IFSIC,1998, Madde 26). Bu konudaki eğitimin büyük bölümü yangın departmanlarında, itfaiye merkezlerinde ve gönüllü itfaiye kıtalarında verilmektedir. Bunlara ilave olarak, ulusal düzeyde Yangın ve Afet Yönetimi Koleji ve eyalet düzeyinde Yangın Mücadele Okulları kurulmuştur. 1998 yılı itibarı ile Japonya’daki Yangın Mücadele Okulları’nın sayısı 55’dir. Ayrıca ilk yardım gibi diğer özel konuların eğitimini veren okullar da mevcuttur. Yangın ve Afet Yönetimi Koleji, merkezi hükümetin, eyaletlerin ve belediyelerin üst düzey itfaiye personeline, ileri düzeyde eğitim verir. Ayrıca, Yangın Mücadele Okulları’na ve özel konularda eğitim veren diğer okullara destek sağlar. Ulusal Yangın ve Afet Araştırma Enstitüsü, yangına karşı mücadele teknikleri ve uygulamada karşılaşılan sorunların çözümleri konularında araştırma ve incelemeler yapar. Gerek Yangın ve Afet Yönetimi Koleji, gerekse Ulusal Yangın ve Afet Araştırma Enstitüsü, Yangın ve Afet Yönetim Kurumu tarafından yönlendirilir, (FDMA,1996). 101 Yangın Mücadele Okullarında da farklı tür ve düzeyde eğitimler verilmektedir, bunlar; • Temel eğitim : Tüm itfaiye personeline verilir, en az 6 ay sürelidir. • Genel eğitim : Gönüllüler için temel eğitimdir, en az 4 gün sürelidir. • İleri eğitim : Resmi itfaiyeciler ve genel eğitimi tamamlamış gönüllü itfaiyeciler için özel alanlarda verilen eğitimdir. • Üst düzey eleman eğitimi : Tecrübeli ve üst düzey itfaiye görevlilerine, ya da üst düzey göreve atanacak personele verilen eğitimdir. • Özel eğitim : Yukarıda tanımlananlardan farklı olan özel konularda eğitimdir. Kaynaklar IFSIC, (1998), Fire Defence Organization Law, Published by International Fire Service Information Center ,Tokyo, Japan, FDMA, (1996), Fire Defence in Japan, Published by Fire Defence Division, Fire and Disaster Management Agency,Tokyo, Japan, FDMA, (1998), White Book on Fire Service in Japan-Summary, Published by Fire and Disaster Management Agency, Japan. 102 EK-9 BATI AVUSTURALYA YANGIN ve ACİL DURUM HİZMETLERİ Giriş Batı Avustralya Eyaleti, 2.529.875 km2 lik yüzölçümü ile Avustralya’nın toplam alanının 1/3’ünü kaplayan en büyük eyalettir. Batı Avustralya Eyaleti’nin büyük bölümü çöllerden oluşmakta olup, topraklarının önemli bir bölümünde yerleşim mevcut değildir. 1998 yılı nüfus sayımına göre Batı Avustralya Eyaleti’nin nüfusu 1.850.000 dir. Bu yazıda genel olarak 1942 yılında yürürlüğe giren İtfaiye Teşkilatı Yasası (FBA,1942), 1943 yılında yürürlüğe giren İtfaiye Teşkilatı Düzenlemeleri (FBR) ve 1998 yılında yürürlüğe giren Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Yasası’ndan (WAA,1998) yararlanılmıştır. Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri ile ilgili detaylar ve istatistiksel bilgiler oldukça geniş kapsamlı şekilde farklı kaynaklarda bulunabilir. Günümüzde, Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurumu, Batı Avustralya toplumuna son derece kapsamlı şekilde acil durum hizmetlerini sağlamaktadır. Bir merkezi hükümet organı olan ve Acil Durum Hizmetleri Bakanı’na bağlı olan Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurumu, resmi olarak 1 Ocak 1999’da kurulmuştur. İtfaiye ve Kurtarma Hizmetleri, Eyalet Acil Durum Hizmetleri, Orman Yangını İtfaiye Hizmetleri, Acil Durum Yönetim Hizmetleri, Deniz Arama Kurtarma Hizmetleri gibi pek çok acil durum hizmeti Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu ve Uzman Şefi’nin yetki ve sorumluluğu altına girmiştir. Bu yazıda, Batı Avustralya Eyaleti’nde yangın ve acil durumlarda en üst düzeyde yetki sahibi olan Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu ve bu kurulun altındaki acil durum hizmet birimleri incelenmiştir. İtfaiye Teşkilatının Görevi 1942 İtfaiye Teşkilatı Yasası, yangınların önlenmesi, söndürülmesi, tehlikeli madde ile ilgili kazaların sona erdirilmesi, bu tür olay ve kazalarda can ve mal kaybının önlenmesi ile ilgili yasa olarak tanımlanmıştır (FBA,1942). Bu yasaya 1998 yılında yapılan eklemeye göre (FBA,1942, Madde 25), Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulunun görevleri şu şekile tanımlanmıştır; • • • • • Yangınların önlemesi, söndürülmesi, yangınlarda can ve malların kurtarılması ve korunması için gerekli her adımın atılması, gereken yönlendirme ve kontrollerin yapılması, Tehlikeli madde kazalarında, can ve malların kurtarılması, korunması, bu tür kazaların neden olabileceği tehlikelerin sonlandırılması ve sözkonusu bölgenin güvenli hale getirilmesi ile ilgili her türlü önlemin alınması, Kurtarma operasyonları ile ilgili gerekli her türlü adımı atmak ve gerekli yönlendirmeleri yürütmek, Tüm itfaiye birliklerinin kontrolünü yapmak, Bakan tarafından verilebilecek diğer görevleri yapmak. 103 Günümüzde Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından yapılan görev tanımlaması ise; toplumla birlikte, daha güvenli bir Batı Avustralya için hızlı, kaliteli ve etkili acil durum hizmetleri sağlamak şeklindedir. Bunun için gerekli olduğu öngörülen temel değerler; toplumun herşeyden önemli olduğu, bireylerin karşılıklı olarak birbirlerine saygı göstermesi ve değer vermesi, acil durum hizmetlerinin sürekli olarak geliştirilmesi, daima birlikte ve dürüst hareket etmek ve karşılıklı iletişimi sağlamaktır. Yangın ve Acil Durum Hizmetleri için İdari Organizasyon Yangın ve acil durum hizmetleri için genel idari organizasyon Şekil 1’de sunulmuştur. Acil durum hizmetleri bakanı Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu (10 üye) (gönüllüler, halk, yerel yöneticiler ve ayrıca teknik danışmanlar) Medya ve halkla ilişkiler bölümü İş hizmetleri Toplum güvenliği Politika ve stratejik planlama bölümü Uzman şef İnsan hizmetleri Gönüllü deniz kurtarma hizmetleri Acil durum yönetimi hizmetleri Gönüllü deniz kurtarma ve patlamamış savaş gereçleri hizmetleri Patlamamış savaş gereçleri hizmetleri Eyalet acil durum hizmetleri Yangın ve kurtarma hizmetleri İtfaiye Orman yangını hizmetleri Şekil 1. Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Genel İdari Organizasyonu Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu Yangın ve acil durum hizmetleri kurulu; 1 kişi; başkan, 3 kişi; danışman komiteleri başkanları, 3 kişi; bakanın seçtiği acil durum hizmetleri için gönüllüleri temsil eden kişiler, 1 kişi; bakanın seçtiği yerel yönetimleri temsil eden kişi, 1 kişi; uzman şef, 1 kişi; diğer, olmak üzere toplam 10 kişiden oluşmaktadır (WAA,1998, Madde 6-1). Kurul, Acil Durum Hizmetleri Yasası uyarınca Yangın ve Acil Durum Hizmetleri görevlerinin uygulanmasından sorumludur. Bakan bu kurula atadığı kişilerin uzmanlık ve tecrübesinden emin olmalıdır, (WAA,1998, Madde 7-2). Kurul üyeleri, kurula bir başkan vekili atamakla sorumludur. Kurul üyelerine ödemeler, yolluklar ve diğer avanslar, Kamu 104 Sektörü Yönetimi Bakanı’nın tavsiyesi esas alınarak, Acil Durum Bakanı tarafından belirlenmektedir. Kurulun görevleri arasında; • • • • Acil durumlar ile ilgili politika konusunda bakana her türlü bilgiyi vermek, Acil durum hizmetlerinin yönetimi ve kullanımı ile ilgili planlar geliştirmek ve öneriler sağlamak, Acil durum hizmetleri ile ilgili faaliyet ve projeleri yürütmek, koordine etmek ve bunlara uygulama açısından ve mali yönden destek sağlamak, sayılabilir. Kurul, görevleri ile bağlantılı olarak, ya da görevlerini yerine getirebilmek üzere, gerekli veya uygun olan her şeyi yapabilir (WAA,1998, Madde 12-1). Ancak gayrimenkul alış ve satışlarında bakanın onayını almalıdır. Bakan, kurulun görevleri konusunda, genel olarak, ya da özel bir konuda, kurula direktif verebilir. Kurul bu tür direktiflerin gereğini yapmak durumundadır. Kurul çeşitli anlaşmalar yaparak, gerekli olduğunda, diğer kamu kuruluşlarının personelini yarım zamanlı veya tam zamanlı olarak kullanabilir. Benzer anlaşmalar ile, ihtiyaç olduğunda, kamuya ait herhangi bir kurumun tesis ya da araçları kullanılabilir. Teknik Danışman Komiteleri Bakan, Orman Yangınları Danışma Komitesi, Yangın ve Kurtarma Hizmetleri Danışma Komitesi ve Eyalet Acil Durum Danışma Komitesini kuracaktır. Bu danışma komitelerinin üye sayısı bakan tarafından belirlenecek olmakla birlikte, en az 8 kişiden oluşabilmektedir. Bu komitelere atanan kişiler yeterli tecrübe, yetenek ve özelliklere sahip olmalıdır. Bakan, danışma komitelerine birer başkan atayacak, komite üyeleri ise, komite başkan vekilini atayacaklardır. Danışma komiteleri, çalışma alanları ile ilgili konularda kurula ve uzman şefe tavsiyeler sağlamak durumundadırlar. Danışma komiteleri görevlerini yerine getirmek üzere gerekli veya uygun olan her şeyi yapabilir (WAA,1998, Madde 26-2). Uzman Şef Liderlikten, politikadan, performans raporlarından, yasal konulardan, stratejik planlamadan, Bakanlık ile Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu desteğinden, medya ve halkla ilişkilerden sorumludur. Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından kontrol edilebilir ve yangın ve acil durum hizmetlerinin her türlü günlük operasyonlarının kayıtlarından sorumludur. Yangın ve Acil Durum Hizmet Birimleri Yangın ve acil durum hizmetlerini yürüten ve Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu ile Uzman Şefe bağlı olarak görev yapan dört anahtar operasyonel bölüm bulunmaktadır. Bunlar; 105 1) İtfaiye Teşkilatı : Yangın ve Kurtarma Hizmetleri ve Orman Yangın Hizmetleri olarak iki ana bölümden oluşur. Yangın ve Kurtarma Hizmetleri Bölümünde 850 resmi, 2500 gönüllü itfaiyeci, 130 yerleşimde, yangın, tehlikeli maddeler, yol kazaları ve diğer tür kurtarmalar üzerine görev yaparlar. Orman Yangın Hizmetleri Bölümünde ise 700 resmi, 16000 gönüllü itfaiyeci görev yapmaktadır. 2) Eyalet Acil Durum Hizmetleri : Öncelikle fırtına, hortum, sel, deprem ve tsunami gibi doğal afetlerde rol alır. Uçurum, mağara ve trafik kurtarma çalışmaları yapar. Eyalet acil durum hizmetlerinde görev yapan 2500 gönüllü aynı zamanda acil durumlarda polise ve diğer acil durum organizasyonlarına destek sağlar. Bunlar telsiz iletişimini, ulaştırma ve yiyecek içecek desteğini içerir. 3) Acil Durum Yönetimi Hizmetleri : Batı Avustralya için afet yönetimi yapısını oluşturmakla sorumludur. Bu grubun işi politika, plan ve prosedürler geliştirmek ve bunların verimliliğini izlemektir. 4) Gönüllü Deniz Kurtarma ve Patlamamış Savaş Gereçleri Bölümleri : Gönüllü Deniz Kurtarma Bölümü toplam 2500 gönüllüden oluşan 36 ayrı gruptur. Patlamamış Savaş Gereçleri Bölümü ise patlamamış savaş gereçlerinin yerlerinin tespiti ve bunların güvenli hale getirilmesi konusunda çalışır. Bu dört anahtar operasyonel bölüme ek olarak, üç ayrı destek bölümü de, Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu ve Uzman Şefe bağlı olarak görev yapmaktadır. Bunlar; • • • İnsan hizmetleri, Toplum güvenliği, İş hizmetleri bölümleridir. Acil Durumlarda Yönetim İtfaiye – Acil Durum İlişkisi Dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi, acil durum hizmetlerinin koordinasyon ve planlamasını geliştirme çalışmaları Batı Avustralya için de bir hayli yenidir, 1997-1998. Acil durumlar ile ilgili kurumların bir çatı altında toplanarak (Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri – FESA), acil durum yönetim modelinin yeniden yapılandırılması çalışmaları 2000 yılında tamamlanmıştır. Bu yeniden yapılanma sırasında hem ilave bir bütçe gerekli olmamış, hem de geçiş döneminde gerçekleşen acil durumlar karşısında herhangi bir olumsuzluk ya da yetersizlik yaşanmamıştır. Bazı ortak faaliyetlerin bir çatı altında toplanması nedeni ile 2001 yılı için maaş giderlerinde 750.000 Avustralya doları kadar tasarruf beklenmektedir. Buradan yapılan tasarruf topluma sunulan hizmetlerin ve gönüllülere sağlanan imkanların iyileştirilmesine olanak sağlayabilecektir. Yeni yapılanma sonrasında, afete hazırlık, zarar azaltma, afet önleme, toplum bilinçlendirme ve afet planı çalışmaları, acil durum hizmetlerinin koordinasyon ve planlaması, Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’nun görevleri olmuştur. Acil Durum 106 Yönetim sistemini yeniden yapılandıran Batı Avustralya’da vergi sisteminde de bu yeniden yapılanmayı dikkate alan yeni düzenlemelere gidilmektedir. Tüm acil durum hizmet birimlerinin bir çatı altında toplandığı yeni yapılanma sonucunda sağlanan daha iyi koordinasyon ve daha iyi yönetim sayesinde, Batı Avustralya toplumuna çok daha kaliteli ve daha standart acil durum hizmeti sağlanması öngörülmektedir. Acil durumlarda yangına karşı mücadele, tehlikeli madde kazaları ve kurtarmalarda ana müdahale ve operasyonel sorumluluk İtfaiye Teşkilatındadır. İtfaiye Teşkilatı’ndaki görevlilerin sorumlulukları, ihtiyaç durumuna göre, Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından zaman zaman farklı şekillerde tanımlanabilmektedir (FBR,1943, Madde 123). Çoğunluğu gönüllülerden oluşan Eyalet Acil Durum Hizmetleri Bölümü de acil durumlarda operasyonel görevlerde rol almaktadır. Bunlara ek olarak, Yangın ve Acil Durum Hizmetleri kapsamında, sabit ve hareketli çok bölümlü müdahale takımları kurulmuş durumdadır. Gönüllü İtfaiye Birlikleri 1943 yılında yürürlüğe giren İtfaiye Teşkilatı Düzenlemeleri’nde, Gönüllü İtfaiye Birlikleri ile ilgili çok sayıda madde bulunmaktadır (yaklaşık 60 madde) (FBR,1943, Bölüm 7, Madde 158-214). Buna göre, Gönüllü İtfaiye Birlikleri en fazla 40 kayıtlı üyeden oluşacaktır. Bu 40 üyenin dağılımı; • • • 10 yeni üye (deneme süresi), 25 aktif üye, 5 yedek üye şeklindedir. Yeni üyeler ilk 3 ay deneme süresi olarak görev yaparlar. Başarılı bir deneme süresi sonunda gönüllü itfaiye birliğinin şefi sözkonusu elemanın aktif gönüllü üye olmasını Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’na önerebilir. Eğer kurul onay verirse, aktif gönüllü kadrosunda boşluk olduğunda, sözkonusu eleman bu göreve getirilir. Aktif veya yedek üye kadrolarında boşluk olursa, birlikte yapılan bir genel toplantıda alınan karar ve Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’nun onayı ile bir gruptan, diğer bir gruba üye transferi olabilir. Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu, gerektiğinde 40 kayıtlı asıl elemana ilave, ikincil üyeleri de gönüllü birliğe kaydedebilir ve özel durumlarda geçici olarak, gerektiği sürece yedek eleman sayısını arttırabilir. Gönüllü itfaiye birlikleri çeşitli sebeplerle belli bir kapasitenin altına düşerse, bu birliğin görevi Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından iptal edilebilir. Gönüllü itfaiye birlikleri belli bölgelerde görev yapmakla sorumlu ve yetkili olup, bu bölgenin adı ile tanımlanırlar. İstek üzerine ve o anda görevde olan kıdemli görevlinin 107 insiyatifinde, gönüllü itfaiye birlikleri kendi mıntıkaları dışındaki olaylara müdahale edebilirler. Ancak kendi bölgelerinin yeterli şekilde korunmasını sağlayacak personel ve araç gerecin kendi bölgelerinde kalması kesinlikle sağlanmış olmalıdır. Gönüllü itfaiye birlikleri kendi iç ve genel çalışma kurallarını oluştururlar. Ancak her durumda bu kuralların Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından onaylanması gereklidir, (Her türlü ilave kural veya kural değişikliği kurul onayından geçer). Gönüllü itfaiye birliği’nin şefi, üyelerin bir aydan az olan izin isteklerini kabul edebilir veya geri çevirebilir. İzin isteğinin bir aydan fazla olması durumunda, bu istek gönüllü itfaiye birliği şefi tarafından (kendi tavsiyesi ile birlikte) Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu’na yönlendirilecektir. Gönüllü itfaiye birliklerinin üyeleri, üniformalı oldukları tüm zamanlarda ve üniformasız da olsa, tüm yangın, yangın alarmı, tatbikat, gösteri ve görevleri ile ilgili toplantılar sırasında görevli olarak düşünüleceklerdir. Yeni ve aktif üyelerin görevleri arasında; • • • • • • Herhangi bir alarm durumunda, derhal itfaiye aracı ile olay yerine gelmek ve orada bulunan kıdemli itfaiye yetkilisine kendini tanıtmak, Olay yerinde verilecek görevleri yerine getirmek, Olay yerindeki yetkili itfaiye görevlisinin izni olmadan görev yerini terk etmemek, Gönüllü İtfaiye Birliğinin hizmetlisinin mevcut olmaması durumunda, istasyonun ve araçların temizliğini ve düzenini sağlamak, Her 6 aylık dönemde, ayda bir kez düzenlenen tatbikatların en az 2/3’üne katılarak, kendini formda tutmak, Kabul edilebilir bir mazereti olmadıkça, Gönüllü İtfaiye Birliği’nin tüm toplantılarına katılmak sayılabilir. Yedek üyelerin görevleri arasında; • • Olası görev çağrıları için hazır durumda bulunmak, Periyodik ders ve tatbikatlara katılarak, kendisinin itfaiye aracı ve diğer aletlerin kullanımı konusunda yeterli konumda olmasını sağlamak sayılabilir. Yedek üyeler gönüllü itfaiye birliği’nin toplantılarına katılabilir ancak sürekli olarak birliğe ait istasyonda bulunamaz.Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu tarafından, bir vaka için, adam başı 100 Avustralya Dolarının altında olmak üzere, gönüllü itfaiye birliği üyelerine ödeme yapılabilir. Eğitim ve Araştırma Batı Avustralya’da gerek resmi, gerekse gönüllü itfaiyecilerin eğitimine ve bu eğitim sonucunda itfaiye ve acil durum hizmetlerinin olabildiğince standartlaştırılabilmesinin 108 sağlanmasına büyük önem verilmektedir. Bu amaçla eyalet çapında farklı özelliklerde ve farklı itfaiyeci gruplarına hitap eden eğitim programları düzenlenmektedir. Yangından korunma programı, bu programlardan biridir ve burada temel amaç gönüllü itfaiyecilerin gerekli yeteneği, kaynakları ve desteği elde etmesidir. İtfaiye teşkilatının Orman Yangını Hizmetleri Bölümü, ihtiyaç analizine ve orman yangını birlikleri ile yapılan görüşme sonuçlarına göre çeşitli eğitimler düzenler ve geliştirir. Bu eğitim programları Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Eğitim Bölümü ve yerel personel tarafından hazırlanır. Bazen gönüllüler de bu eğitim programlarına destek sağlar. Bu eğitim programları İtfaiye Teşkilatının Orman Yangın Hizmetleri Bölümü bulunan tüm yerel hükümetlerce uygulanır. Bu eğitimler iki ayrı anahtar modülden oluşmaktadır, İleri İtfaiyeci Eğitim Modulü ve Yangın Kontrol Yetkilisi Eğitim Modulüdür. İleri İtfaiyeci Eğitim Programı : Belli süre itfaiye birliğinde görev yapmış olanlar bu eğitimi almaya aday gösterilebilir. Programın amacı; ekiplerde liderlik yapabilmek için gerekli ileri yetenek ve bilgilerin kazandırılmasıdır. Bu sayede Orman Yangın İtfaiye Birlikleri’nde çalışan gönüllüler oldukça kapsamlı ve ulusal düzeyde tanımlanmış bilgi ve beceriye ulaştırılırlar. 1997, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında sırası ile 155, 72, 94 ve 177 kişi bu eğitimde başarılı olarak İleri İtfaiyeci Sertifikası almıştır. Yangın Kontrol Yetkilisi Eğitim Programı : İtfaiye Teşkilatının Orman Yangın Hizmetleri Bölümünde yetkili olan veya olma olasılığı bulunanlar için geliştirilmiştir. Eğitim bu görevi yapacak kişilerin etkili olması için gerekli kapsamlı bilgileri içerir, (liderlik, yasal konular, vb.). 1997, 1998, 1999 ve 2000 yıllarında sırası ile 274, 281, 232 ve 161 kişi bu eğitimi başarılı şekilde tamamlamıştır. Bu eğitim programlarının dışında, Gönüllü İtfaiye Birliği’nin acemi ve aktif elemanları en az ayda bir şeflerinin yönetiminde tatbikat yapacaklardır. Birlik şefi tarafından istendiğinde yedek üyeler de tatbikatlara katılacaklardır. Bu şekilde gerçekleştirilen tanımlı bir tatbikat; yangın söndürme, tehlikeli maddelere karşı mücadele, kurtarma ve diğer çalışmaları içermeli, en azından 45 dakika sürmelidir. Kaynaklar Western Australia (1942), Fire Brigades Act, (FBA), Western Australia (1943) ,Fire Brigades Regulations, (FBR), Western Australia (1998), Fire and Emergency Services Authority of Western Australia Act,(WAA), www.fesa.wa.gov.au/ ,Temmuz (2001) ,Batı Avustralya Yangın ve Acil Durum Hizmetleri Kurulu. 109 EK-10 YENİ ZELANDA İTFAİYE TEŞKİLATI HİZMETLERİ Giriş Yeni Zelanda Okyanusya Kıtasının gerek yüzölçüm, gerekse nüfus olarak küçük ülkelerinden biridir. Yüzölçümü 166.940 km2, 1996 nüfus sayımına göre, nüfusu 3.8 milyon kişidir. Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri, itfaiye teşkilatının organizasyonel yapısı, itfaiye teşkilatının acil durum ve afetlerdeki rolü, gönüllü itfaiyecilik ve itfaiye teşkilatının eğitim sistemi konularına odaklı olarak özetlenecektir. Bu yazıda büyük ölçüde Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’nın – 1975 (FSA,1975) maddeleri incelenmiştir. Genel ve güncel bazı bilgiler Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı’nın sanal doku yöresinden alınmıştır. Yeni Zelanda’da 20’si bayan olmak üzere 1641 resmi itfaiyeci, şehir merkezlerinde 440’ı bayan olmak üzere, 8.000 gönüllü itfaiyeci ve kırsal kesimde yarı zamanlı olarak çalışan 3.000 gönüllü itfaiyeci bulunmaktadır. İtfaiye teşkilatına yapılan tüm çağrıların %32’sine gönüllü itfaiyeciler tarafından müdahale edilmektedir. Ayrıca itfaiye teşkilatında idari görevlerde 352 kişi görev yapmaktadır. İtfaiye Teşkilatının Görevi 1975 İtfaiye Teşkilatı Yasası, Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatının kurulması, yangın ve diğer acil durumlarda insanların can ve mallarının korunması ile ilgili yasa olarak tanımlanmıştır (FSA,1975). Buna göre itfaiye teşkilatının görevleri, yangınları ve yangınların etkilerini azaltmak, ve diğer acil durumlara profesyonel şekilde müdahale etmek şeklinde özetlenebilir. Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı, 2006 yılı Haziran ayı sonuna kadar aşağıdaki hedeflere ulaşmayı öngörmüştür, (yıllık bazda); • • • • Toplam yangın sayısını %20 azaltmak, Konut yangınları sonucu oluşan ölüm sayısını 10’un altına indirmek, Yangın sonucu oluşan yaralanmaları %50 azaltmak, Harcamalarda %80 tasarruf yapmak üzere, bina yangınlarının sayısında %5 bir artışa izin vermek, • Orman yangınlarının %95’ini, yangının bildirilmesinden sonra 2 saat içinde kontrol altına almak. 110 İtfaiye Teşkilatının Genel İdari Organizasyonu İtfaiye teşkilatının genel idari organizasyon yapısı Şekil 1’de sunulmuştur. İçişleri Bakanlığı (Rapor verir) Yeni Zelanda Yangın Hizmetleri Komisyonu İtfaiye Teşkilatı Şekil 1. İtfaiye Teşkilatının Genel İdari Organizasyonu Şekil 1’den de görüldüğü gibi, İtfaiye Teşkilatı, Yeni Zelanda Yangın Hizmetleri Komisyonu’nun kontrolü altında görev yapmaktadır. Bu komisyon da, İçişleri Bakanı’na rapor vermekle sorumludur. Yeni Zelanda Yangın Hizmetleri Komisyonu, aynı zamanda, Ulusal Kırsal İtfaiye Teşkilatı’nın çalışmalarından da sorumludur. İtfaiye teşkilatının 2000/2001 mali dönemi bütçesi yaklaşık olarak 240 milyon Yeni Zelanda dolarıdır. İtfaiye Teşkilatı’nın en önemli gelir kaynağı, ev sahipleri ve ticari organizasyonların ödedikleri sigorta primlerinden alınan itfaiye hizmetleri fonudur. İtfaiye teşkilatının başında, Uzman Şef (Ulusal Kumandan) bulunur. Yangın Hizmetleri Komisyonu Yangın Hizmetleri Komisyonu belli zamanlarda Bakan’ın tavsiyesi ile Genel Vali tarafından atanan 5 üyeden oluşmaktadır. Atama en fazla 5 yıllık bir dönem için olmakla birlikte, görev süresi biten komisyon üyeleri tekrar atanabilirler. Bu üyelerden; • 1 üye; komisyonun başkanı olacaktır. Bu üyenin çok özel yönetim bilgisine sahip olması gerekmektedir, • 2 üye; itfaiye sorumlusu olarak atanacaktır. Bu üyelerin itfaiye teşkilatı operasyonlarında kıdemli eleman olarak görev yapmış olmaları gereklidir. Yangın Hizmetleri Komisyonu, danışman komiteleri atama ve bunlara başkan seçme hakkına sahiptir. Komisyon üyeleri, aynı zamanda danışma komitelerinin üyesi olamazlar. Komisyon gerekli gördüğünde, danışma komitelerinin görevlerine son verebilir, herhangi bir üyeyi görevden alabilir ve/veya danışma komitesine yeni üye eklenmesine karar verebilir. 111 Komisyon, bakandan gelebilecek tüm direktiflere uymak zorundadır. Komisyonun bazı yetki ve sorumlulukları aşağıda verilmiştir; • • • • • • • İtfaiye hizmetlerinin genel kontrolünden ve Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’nın maddelerinin tam olarak uygulanmasından sorumludur. Tüm yerleşimlerde, yangınların önlenmesi, söndürülmesi, yangına karşı can ve mal güvenliğinin sağlanmasından sorumludur. İtfaiye hizmetlerinin verimli şekilde yürüyor olmasından sorumludur. İtfaiye birimleri arasında ve yerel yönetimler ile işbirliğinin sağlanmış olmasından sorumludur. Bakana karşı sorumludur ancak Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’na göre hareket etmek üzere bağımsızdır. Örneğin, itfaiye teşkilatının personeli ile ilgili kararlarda (atama, uzaklaştırma, vb.) bakandan tamamen bağımsızdır. Yılda en az 2 kez İtfaiyeciler Birliği ile itfaiye teşkilatının problemleri ile ilgili toplantı yapmakla sorumludur. İtfaiye hizmetlerinin verimliliğini, yılda en az bir kez Yeni Zelanda Sigorta Konseyi temsilcilerine de danışarak, takip etmekten sorumludur. Komisyon, yerel yönetimler, hükümetin ilgili birimleri, mimarlar, mühendisler, müteahhitler, Yeni Zelanda Standart Belirleme Kurumu ve Yapı Araştırma Enstitüsü arasında koordinasyon oluşturulmasının yollarını aramakla sorumludur. İtfaiye sorumlusu olan komisyon üyelerinin sorumlulukları aşağıda verilmiştir; • • • Eğitim de dahil olmak üzere, tüm teknik konular, Savaş durumunda, acil yangın durumunda veya gerekli gördüğü diğer durumlarda itfaiye teşkilatının operasyonel komutası, Komisyon tarafından verilebilecek diğer görevler. Yangın Hizmetleri Komisyonu üyeleri, daha önce çalıştıkları ve/veya üyesi oldukları her türlü şirket, kurum ve kuruluş ile ilgilerini kesmek zorundadır. Komisyon üyesi olduktan sonra, herhangi bir şirket, kurum veya kuruluşta çalışmaya başlayan ve/veya bunların üyesi olanlar, komisyondaki görevini bırakmak zorundadır. Her ne isim altında olursa olsun (maaş, avans, ödeme, ücret, komisyon, vb.), herhangi bir şirket, kurum veya kuruluştan para alınması durumunda, sözkonusu kişinin o şirket, kurum veya kuruluşta çalıştığı ve / veya üyesi olduğu şeklinde kabul edilmektedir (FSA,1975, Madde 6). Herhangi bir komisyon üyesi için, verimsiz çalışma, yolsuzluk, görevi ihmal, yanlış davranış gibi bir durum kanıtları ile belirlenirse, Genel Vali tarafından herhangi bir zaman görevden alınabilir. İtfaiye Teşkilatı – Uzman Şef İtfaiye teşkilatının tüm yönetiminden ve atamalarından sorumludur. Bunlar arasında; • • Bölgesel itfaiye şefleri tarafından yönetilen 8 itfaiye bölgesi, Ulusal kırsal itfaiye yetkilisi, 112 • • • Wellington da bir ortak büro, Auckland, Wellington ve Christhchurch’de bulunan 3 acil durum iletişim merkezi, İdari destek sağlamak üzere Wellington’da kurulu ulusal hizmet servisini kapsar. Uzman Şef aynı zamanda Ulusal Kumandan olarak da kabul edilir. Ulusal Kumandan, yangın önleme ve söndürme, yangınlar karşısında insanların canını ve malını korumak konularında en üst düzeyde operasyonel yetkiye sahiptir. İtfaiye teşkilatının 1600 tam zamanlı resmi itfaiyecisi, 19 merkezde Yeni Zelanda nüfusunun %80’ine, yangın önleme, acil durum müdahalesi ve güvenli yaşam eğitimi sağlar. (Bazı yerleşimlerde gönüllüler de resmi itfaiyecilere destek sağlar). Bölgesel İtfaiye Şefleri Uzman Şefin (Ulusal Kumandan) altında görev yapan, bölgesel itfaiye şeflerinin atanması da Yangın Hizmetleri Komisyonu tarafından gerçekleştirilir. Bölgesel itfaiye şefleri, kendi bölgelerindeki teknik ve operasyonel uygulamaların Komisyonun politikası ile uyumlu olmasından sorumludur. Bölgesel itfaiye şeflerinin görevleri ve yetkileri aşağıda verilmiştir; • • • • • • • • • • • • Yangın veya diğer acil durumlarda, tüm itfaiye birliklerini kontrol eder ve yönetir, Görevini yapmak için gerekli ise, tehlike durumunda, herhangi bir araziye, binaya veya yapıya girebilir, Görevini yapmak için gerekli ise, herhangi bir arazi, bina veya yapıda bulunan ekipmanları kullanabilir, Tehlike durumunda, herhangi bir bina ya da yapıda bulunan yanıcı, patlayıcı ve tehlikeli maddeleri bina dışına çıkarabilir, Yangının yayılmasını önlemek veya yangının söndürülmesini sağlamak için gerekli olduğunda, yanmakta olan herhangi bir binayı, ya da tehlikeye neden olabilecek komşu binaları yıkabilir, Gerekli olduğunda, her türlü otoban, yol, cadde, servis yolu ve özel yolları kapatabilir, Gerekli olduğunda, daha yüksek su basıncı elde etmek üzere, bazı hatların suyunu kesebilir, Gerekli olduğunda, herhangi bir taşıt aracını bulunduğu yerden çektirebilir, Gerekli gördüğünde tehlikede olan veya itfaiye hizmetinin aksamasına neden olan insanları, bulundukları yerden başka bir yere naklettirebilir, Gerekli gördüğünde, tehlikede bulunan binaların gaz ve elektrik bağlantılarını kesebilir, Yangın veya diğer bir acil durum sırasında veya sonrasında, belli derece hasar görmüş herhangi bir binanın tehlikeli olduğu görüşündeyse, bu binanın yıkılmasını sağlayabilir, Ayrıca, genel olarak, yangın veya diğer herhangi bir acil durumda, can ve mal korumak amacı ile gerekli gördüğü diğer şeyleri yapabilir, Yangın ve olası yangın riski içermeyen acil durumlarda, itfaiye şefi, acil durum yerindeki operasyonel sorumludan yetki almadıkça yukarıda verilen yetkileri kullanmayacaktır. 113 Ancak, itfaiye şefi, can ve mal açısından hayati risk olduğu düşüncesinde ise, yukarıda verilen tüm yetkileri, herhangi bir sorumludan yetki almadan kullanabilir. Acil Durumlarda Yönetim İtfaiye – Acil Durum İlişkisi Yukarıdaki paragrafta da belirtildiği gibi, itfaiye teşkilatı gerek yangın içeren, gerekse yangın içermeyen her türlü acil durumunda çok önemli operasyonel yetkilere sahiptir. İtfaiye teşkilatı, toplam risk yönetimi konusunda farklı kurum ve oyuncularla ortaklıklar yapmaktadır. Bunlardan en önemlileri arasında; • • • • • • • Sivil savunma bakanlığı, Emniyet Kuvvetleri, Ambulans hizmetleri, Yerel hükümetler, Orman sahipleri, Bina sahipleri, Sigorta konseyi sayılabilir. Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’na göre; • • Tüm yerleşimlerde emniyet kuvvetleri, itfaiye birliğinin yetkilisine yardımcı olacaktır, İtfaiye teşkilatının tüm üyelerinin otoritesi tüm polis, trafik ekipleri ve yangın ya da diğer acil durumlarda bulunan diğer kişilerce tanınacaktır. Tüm polisler, yangın, yangın şüphesi ve diğer acil durumların sözkonusu olduğu yerlerde, yangın veya acil duruma müdahale eden itfaiye ekibinin sorumlusunun komutasında, gerekli yardımı sağlayacaktır (FSA,1975, Madde 42). Yangın içermeyen diğer acil durumlarda da, bölgesel itfaiye şefi tehlikede olan can ve malların korunması ve kurtarılması için, gereken her türlü girişimde bulunma yetkisine sahiptir (FSA,1975, Madde 28). Gönüllü İtfaiye Birlikleri Yeni Zelanda’da gönüllüler itfaiye teşkilatının bütünleyici bir parçasıdır, (yaklaşık 11000 kişi). Gerek kentsel, gerek kırsal alanlarda, Yeni Zelanda coğrafyasının %80’ine yangın önleme ve acil durum müdahale hizmetleri sağlarlar. Hali hazırda tüm olayların %32’si ile gönüllüler ilgilenmektedir. Gönüllüler aynı zamanda, itfaiye hizmeti gereken trafik kazalarının %55’ine müdahale etmektedir. Sivil savunma, acil durum, polise yardım, tehlikeli maddelere karşı müdahalelerde görev alırlar ve halka yönelik yangın güvenliği bilinçlendirme çalışmaları yaparlar. Gönüllülere düzenli şekilde herhangi bir ödeme yapılmaz, ancak ölüm veya emeklilik durumunda 500 Yeni Zelanda dolarını aşmayacak şekilde küçük bir ödeme yapılabilir. 114 Yangın Hizmetleri Komisyonunun politikası uyarınca, ilgili bölgedeki polis şefinin de onayı ile, itfaiye şefi gerektiğinde gönüllüler arasından itfaiye polisi oluşturabilir. Bu gönüllü itfaiye polisleri, itfaiye birliğinin çağrıldığı tüm yangın ve olaylarda, itfaiye yetkilisinin emrinde görev yapmaktadır (FSA,1975, Madde 33). Yeni Zelanda İtfaiye Hizmetleri Yasası’na göre; Gönüllü İtfaiye Birliği, Yangın Hizmetleri Komisyonu ile bağlayıcı bir anlaşma yapan gönüllü grupların oluşturduğu itfaiye birlikleridir (FSA,1975, Madde 34). Herhangi bir bölgedeki itfaiye yetkilisi, komisyona bu bölgede gönüllü itfaiye birliği kurulmasını önerebilir. Çeşitli gruplar, gönüllü itfaiye birliği oluşturmak amacı ile komisyonla anlaşma yapmak istediğinde, komisyon, sözkonusu grubun gerçekten itfaiye teşkilatına faydalı olup olmayacağına, kadro, ekipman, disiplin ve eğitim konularında yeterli olup, olmadıklarına, korumaya talip oldukları bölge için gerekli şartları sağlayıp, sağlamamalarına göre, bu grubu gönüllü itfaiye birliği olarak görevlendirebilir veya görevlendirmeyebilir. Gönüllü itfaiye birliklerinin görevlerini yerine getirmede aksaklıklar yaşanması, ardarda iki yıl çeşitli olaylara karşı yeterli derecede başarılı olunmaması durumlarında komisyon gönüllü itfaiye birliğini feshedebilir. Komisyon veya bir komisyon üyesi ile gönüllü itfaiye birliği veya bir gönüllü itfaiyeci arasında bir anlaşmazlık olması durumunda; Komisyon Yeni Zelanda Tüm İtfaiye Teşkilatları Birliğine yazılı uyarı verir. Bu birlikten belli süre anlaşmazlığın çözümü konusunda bir cevap gelmesini bekler. Hiç bir şekilde, anlaşmazlık iki tarafın da kabul edebileceği şekilde çözülmezse, taraflardan herhangi biri olayı bakana getirebilir. Konu ile ilgili nihai kararı bakan verir. Fabrika sahipleri (veya kiracılar), fabrikadaki malların güvenliği için özel bir itfaiye grubu oluşturabilir ve bu özel itfaiye grubunun başına bir yetkili atayabilir. Bu tür itfaiye birlikleri, sanayi itfaiye birliği olarak isimlendirilmektedir. Fabrika sahibi veya (kiracı) sanayi itfaiye birliğinin uyması gereken tüm kuralları belirlemiş ve bunları kağıda dökmüş olmalıdır. Ayrıca, olası olaylarda müdahalenin koordinasyonu için Yangın Hizmeleri Komisyonu ile de bir anlaşma yapılmalıdır (yerel itfaiye birlikleri ile sanayi itfaiye birlikleri arasında koordinasyonun sağlanması amacı ile). Eğitim ve Araştırma Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı en iyi müdahale hedefine ulaşmak üzere en fazla faydayı sağlayacak şekilde strateji ve taktikler geliştirmek üzere çalışmaktadır. Bu amaçla belirlenmiş olan stratejik elemanlar arasında; • • • • • önceden planlama, erken uyarı, erken müdahale, daha iyi şehir planlama, daha iyi adresleme sistemleri, itfaiye görevlilerin karar verme ve komuta yeteneklerinin geliştirilmesi, diğer kuruluşlarla koordinasyonun geliştirilmesi sayılabilir. 115 Bu stratejik elemanlar için hem itfaiye teşkilatı personelinin iyi bir eğitim alması, hem de yangına karşı mücadele konusunda araştırma yapılmasının son derece gerekli olduğu açıktır. Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatının geleceğe yönelik diğer hedeflerinin bazıları olarak; • • • • Müdahale yerine önleme çabalarının arttırılması, Gönüllülerden yararlanmanın daha da genişletilmesi, Bilimsel çalışmalara dayalı karar alma mekanizmasının geliştirlmesi, Tüm sorumluların başarılarının değerlendirilmesi için standart ve açık kriterler sayılabilir. Kaynaklar New Zealand,(1975), Fire Service Act (FSA),1975 – 042. Yeni Zelanda İtfaiye Teşkilatı www.fire.org.nz , Temmuz (2001). 116