AMERKANLÜBNANLI TOPLUMUNDA MUT`A EVLL ć
Transkript
AMERKANLÜBNANLI TOPLUMUNDA MUT`A EVLL ć
İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.13, 2009, s. 51-62. C!NSELL!K VE BEKAR "!!LER: AMER!KAN LÜBNANLI "!! TOPLUMUNDA MUT’A EVL!L!%!* Linda S. Walbridge Yard. Doç. Dr. Ali Duman** Michigan, Dearborn’un do&u bölgesinde Lübnanl "ii toplumun dini hayat üzerine çal"maya ba"lar ba"lamaz, toplumun dini liderleri ("eyhler) tarafndan mut’a evlili&inin (geçici ya da zevk evlili&i) te"vik edildi&ine dair baz söylentiler i"ittim. Çok daha belirgin olarak genç erkekler, halka açk yerlerde, "eyhlerin (cami imamlar) genç erkeklerin, mut’a e"i olarak akit yapabildikleri taktirde, muta akti yaptrabilirlerse, Amerikal kzlara sahip olabileceklerine dair önerilerini tart"yorlard. Dearborn, Amerika’da, Müslüman Arap nüfusunun en fazla bulundu&u bir yerdir ve bu Arap müslümanlar’n ço&unlu&u Lübnanl $iilerdir. Esasen Bekaa bölgesinden olan bu Lübnanl $iiler, Detroit’e kom"u olan "ehrin kuzey-bat ksmnda yerle"mi"lerdir. Son on yl ya da biraz daha fazla zamanda bu Lübnanl "ii topluluk, müre#eh bir ticari bölge geli"tirdi. Üç cami, veya cami benzeri yap, toplumun dini ve sosyal ihtiyaçlarna hizmet eder etmektedir. Mut’a’nn Tanm Shahla Haeri (1989)’ye göre mut’a geçici bir evlilik, “bir erkek ve evli olmayan bakire, bo"anm" ya da dul kalm" bir kadn arasnda, evlili&in ne kadar sürece&i ve faydalanma kar"l& verilecek parann miktarnn belirlenmi" olmas gereken bir akit”tir. Böyle bir birliktelik için "ahitlere gerek yoktur, ne de böyle bir birliktelik kayt altna alnr. $ii bir erkek diledi&i kadar geçici evlilik akti yapabilir. Birliktelikler, arka arkaya ya da e" zamanl olarak düzenlenebilir. Bununla birlikte, kadn için kurallar farkldr. Kadn, hamile * Bu makale Women Living Under Muslim Laws Dergisinin, Haziran 1997 tarihinde yaynlanan 18. Saysnda, 18-30. sayfalar arasnda yaynlanm$tr. Makalenin orijinal ad: “Sex and the Single Shi’ite: Mut’a Marriage in an American Lebanese Shi’ite Community”. ** !nönü Üniversitesi !lahiyat Fakültesi !slam Hukuku Ana Bilim Dal Ba$kan. 52 Linda S. Walbridge - Yard. Doç. Dr. Ali Duman olup olmad&n bilinceye kadar cinsellikten uzak durmasn gerektiren bekleme süresinden (iddet) sonra sadece bir tek mut’a birlikteli&i yapabilir. Humeyni’nin 1984’te yaynlanan kitab Risaletu Tavzihu’l-Mesail (Sorularn Açklamas) adl kitab geçici evlilik için a"a&daki bilgileri vermektedir: Bir kadn ve bir erkek kendi aralarnda geçici evlilik akti sözle"mesini yapmak istedikleri zaman, süre ve mehrin belirlenmesinden sonra, "ayet kadn erke&e: “Belirlenmi" süreyle, belirlenmi" mehir kar"l&nda kendimi sana nikâhladm” der ve erkek pe"inden: “Kabul ettim” derse, ve "ayet taraflar ba"ka ki"ilere vekalet verir, önce kadnn vekili erke&inkine: “Belirlenmi" mehir kar"l&nda ve belirlenmi" süre için kendi müvekkilimi senin müvekkiline sattm” derse ve pe"inden erke&in vekili hemen “bunu müvekkilim adna kabul ettim” derse i"te o zaman akit gerçekle"mi" olur (s. 313). Haeri (1989), Ayetullah Humeyni’nin !ran Devriminden sonra, bakire bir kzn, ister daimi ister geçici olsun, ilk evlili&i için babasnn iznini almas gerekti&i konusunda bir fetva yaynlad&n belirtir. Bir bakirenin mut’a evlili&ine girmek için ailesinin rzasn almas gibi konular "ii ulema arasnda tart"maldr ancak mut’ann yasal olup olmad& konusunda tart"ma yoktur. Humeyni, ça&da" di&er "ii müçtehitlerden daha kuvvetli bir biçimde bu uygulamay te"vik ederken, müçtehitlerin hepsi bu çe"it bir evlili&in uygulanmas lehindeydiler. Geçici evlilik, büyük oranda Sünnilerin onu inkar etmeleri sebebiyle, yüzyllar boyunca tart"ma konusu olmu"tur. Peygamber zamannda izin verilmi" görünmesine ra&men, $ia tarafndan !mam Ali’nin pozisyonunu gasp etti&i için nefret edilen II. Halife Ömer, mut’a uygulamasn yasaklam"tr. Dokuzuncu yüzylda on ikinci Gizli imama kadar $ia toplumu tarafndan dini liderler olarak kabul edilen Peygamberin kz Fatma’nn ve kocas Ali’nin soyundan gelen !mamlar bu konuyu izah ettiler. Mut’â caizdir ve aslnda te"vik edilmi"tir "eklindeki inanç $ii dogmann bir parçasdr. Haeri (1989) Irak ve !ran’n "ehirlerinin mabetlerinde mut’a uygulamasnn birçok kaydn sunar ve uygulamann arka-planndaki mant& açklar. Mut’a evlili&i, kar" cinsler arasnda, evlilik, cinsellik, ahlak, dini kurallar, laik hukuk ve kültürel uygulamalar noktasndaki ili"kileri içeren bir kurumdur. Ayn zamanda mut’a, aralar açk din ve popüler kültürü iç içe kayna"tran bir gelenektir. Dini açdan bakire kadnlar için geçici bir evlilik aktinde bulunmada snrlandrma yokken, popüler kültür bir kadnn ilk daimi evlili&i için bakire olmasn talep eder (s. 3). Beni burada ilgilendiren din ve popüler kültür arasndaki i"te bu gerilimdir. Cinsellik ve Bekar Şiiler: Amerikan Lübnanlı Şii Toplumunda Mut’a Evliliği 53 Mut’a üzerine odaklanmadm, çünkü mut’a bu toplumda engellenmesi mümkün olmayan bir uygulamadr. Daha do&rusu, toplumun bu kuruma yönelik reaksiyonlar, daha çok dine kar" tutumlarndan kaynaklanmaktadr. Dearborn’da Mut’a Uygulamalar Mut’a evliliklerinin yaplmasnn zorunlu oldu&unu iddia eden $iilerle kar"la"madan önce bir yldan fazla bu toplumun içinde ya"am"tm. !lk kar"la"t&m ki"i, büyük çocuklaryla ya"ayan, kocasndan kaçm" orta ya"l bir kadnd. Evsiz oldu&unu iddia etti ve ben onun problemlerini kom"ularndan ö&rendim. Konu hukuk yardmna geldi&inde, aslnda kaçm" oldu&u bir adamdan bo"and&n söyledi. Bununla birlikte, bo"anmadan bir süre sonra, mut’a e"i olarak ona dönmü"tü ve bundan sonra onunla ya"am"t. Bu ailenin çe"itli üyelerinin hukuki problemleri vard ve ço&unlukla uyu"turucu yüzünden hapse atlm"lard. Benim izlenimim "u ki, bu kadn önceki kocasna dönmü"tü ve Tanr korkusu olan kom"ularndan itibarn korumak için "u anki ili"kisini mut’a olarak isimlendiriyordu. Bu aile tamamyla bir i"lev bozuklu&una sahip oldu&undan, bir akdi içermesi oldukça "üphelidir. !kinci örnek, sadece cinselli&i amaçlad&n bana söyleyen Mahmut S. isimli genç bir erkekti. !çinde bulundu&u "artlar sebebiyle Lübnanl bir kzn kendisiyle evlenmesini ummann bo" bir u&ra" oldu&unu söyledi. Çünkü hali hazrda bir ö&renciydi ve i"i yoktu. Amerikal kadnlara yana"m" ve mut’a evlili&ine raz olurlarsa onlarla mut’a yapmak istemi"ti. Biri hariç, bütün Amerikal kzlarn kendisine güldü&ünü söyledi. Bu kadn bo"anm" bir duldu ve Mahmut ile geçici olarak evlendi. Sonuçta, görünü"te de olsa kadn !slâm’a girdi ve bir "eyhin huzurunda daimi olarak evlendiler. Süreli evlili&in, daimi evlili&e dönü"mesinin çok yaygn olmad&, bilgi kaynaklarmdan biri tarafndan bana söylendi. 1989’da Dearborn’daki !slâm Enstitüsü imam $eyh Berri “!slam’da Geçici Evlilik” ba"lkl bir kitap yazd. Bu kitabn varl&, en azndan baz çevrelerde, bu konuya ilginin düzeyini göstermektedir. Bir müddet geçince, fark etmeye ba"ladm ki, geçici evlilik konusu dine yönelik tutumlardan ba"ka, ayn zamanda bu toplumun kadn ve evlili&e yönelik tutumlarn anlamaya da yardmc olabilir. Ba"langçta, halkn bu konu üzerinde durmayaca&ndan korktum. Aksini gördüm, ço&u ki"i bu konu üzerinde tart"maya ve görü"lerini payla"maya istekliydi. "eyh Berri’nin Metni $eyh Berri, ara"trmasn $iilikte kullanlan geleneksel bir yöntemle ortaya koyar. Berri’nin metninin !ngilizce çevirisi onun dildeki ustal&n gere&i gibi yanstmaz. O usta bir Arapçac olarak bilinir ve !ngilizcede oldukça 54 Linda S. Walbridge - Yard. Doç. Dr. Ali Duman yetenekli olmasna ra&men kitabn yazmak için bu dili kullanmam"tr. Bu kitap onun konuyla ilgili alm" oldu&u sorulara dayanr. Cevaplar “kalbinde geçici evlili&in gayr ahlaki oldu&unu” söyleyen bir genç adamn sorusuna cevap olarak tasarlanm"tr. Genç adam, kz karde"iyle mut’a yaplmasn onaylamad&n ve di&er mü’min karde"lerinin de kendisi gibi buna inanmad&n söyleyerek devam eder. Berri, bir mümin tarafndan ayartlm" ve A!DS bula"trlm" (Amerikal oldu&unu tahmin etti&im) güzel bir kzla ilgili bir senaryoyla yorumlarna ba"lar. Bu "ekilde, mut’a lehindeki fikirlerini ifade eder, cinselli&i yüksek bir çevrenin basksna bir çözüm olmas ba&lamnda ilk dönem $ii imamlarn sözleriyle görü"ünü ispatlar. Berri, Halife Ömer’i mut’ay yasaklad& için ele"tirir. Mut’ann Peygamber zamannda izin verilen bir uygulama oldu&unu Kur’an’dan aktarr. Fakat yine bu modern zamanlarda mut’a uygulamas için akli gerekçeler ara"trr. Der ki: Genç erkek ve kadınların zina, gayrı meşru cinsellik ve eşcinsellik tuzağına düşmesine izin vermek bir bozulma değil midir? Ya da Tanrı’nın koruması, Tanrı kelimeleri ve Tanrı’nın evlilik kanunları ve cinsel ilişki organizasyonunu araştırmak bozulma olabilir mi? Bu sebeple bir erdemlilik, a"k, i#etin bir çe"iti ve muhafazakarlk olan geçici evlilik ahlakszlk de&ildir. !slâm’dan önce bilinen ve bat kültürü tarafndan yeniden canlandrlan kz ve erkeklerin “arkada"l&”na benzer (s.17-18). Kz karde"i için bir geçici evlilik "ekline izin veren bir adam konusuyla açklamalarna devam eder: Ölçü, erkek karde"in onaylamas ya da reddetmesi midir? Bu, öncelikle Allah’n rzasn ve daha sonra bizzat kz karde"i kazanmak de&il midir? Ya da belki Allah’n dini, erkek karde"in arzularna ve kskançl&na boyun e&meli. Zaten, baz erkek karde"ler bunu onaylar. Ayn "ekilde, neden bir erkek karde" kendisine müsaade etti&i birçok durumda, kz karde"inin bunlar yapmasn engeller? O, bunu “kendisini” sosyal utançtan korumak için yapmaz m? Ve bu “utanç” yak"ksz ve sahte olmaz m? Ve bu “gelenekten” ve do&ru duygulardan meydana gelmemi" midir? Öyle de&ilse, erkek karde" neden kendi yapt& "eyleri, kz karde"inin yapmasna izin vermez? (s. 19) Bir kimse genel ilke olarak bakireler için mut’ay yasaklamamalyken, Berri, onlarn mutlulu&unu güvence altna almak için bunu inkar etti&i müddetçe bakire kzlarna, geçici evlilik için izin vermeyecek olan babalar knamaz. Cinsellik ve Bekar Şiiler: Amerikan Lübnanlı Şii Toplumunda Mut’a Evliliği 55 Berri "öyle devam eder: “Geçici evlilik, özellikle genç olgunluk dönemi boyunca, günahlardan kaçnmann bir yolu olarak görünüyor” (s. 25). Bir erke&in “i#etli bir kadn” mut’a e"i olarak seçmesinin iyi olmas sebebiyle, mut’a ayn zamanda cinsellik yoluyla bula"an hastalklardan ki"inin korunma çaresidir. O (Berri) bu çe"it bir birlikteli&in srf cinsellik için oldu&una dair dü"ünceyi giderir, fakat a"k, daimi bir birliktelik içinde olabilece&i gibi, geçici bir birliktelik içinde de olabilir. O “geçici evlilik, daimi evlilik mümkün oldu&unda te"vik edilmez” diyerek açklamasn sürdürür (s. 33). Ayn anda “kaç tane” geçici e" alnmasna izin verildi&i konusuyla açklamalarna devam eder. Baz kaynaklara göre (daimi evlilikte oldu&u gibi) dört kadn snr oldu&unu ve di&er baz kaynaklara göre de snr olmad&n nakleder. Mut’a uygulamas hakknda sorgulama yapan genç adam güçlü yanlglara sahiptir. Mut’a fikri, özellikle bir bakire için, bekaretin Lübnanl kültürde yerle"ti&i de&ere aykrdr. $eyh Berri, Kur’an’n mut’a uygulamasna izin verdi&ini, fakat Lübnan kültürünün buna izin vermedi&ini iddia eder. Fakat Berri bir Lübnanldr ve kz çocuklarnn babasdr. Bir baba, onun için iyi olmad&na dayanarak, kz için mut’ay reddedebilir. Bunu yaparak o, ayn zamanda evli olmayan kadnlar için bekaretin kültürel formunu korurken, kültür dinden daha güçlü ve önemlidir fikrini reddeder. Ayrca o, !slâmî erke&e verilen evin reisi ayrcal&n peki"tirir. Onun (ayn zamanda babann böyle birlikteli&i yasaklama hakk oldu&una i"aret etmesine ra&men), cinsellikle ilgili konularda erkek karde" için tannan haklarn aynsn kz karde" için de atfetmesi gerçekten dikkat çekicidir. Elbette, böyle bir konuda onun, basitçe müçtehit görü"lerini nakletmesi savunulabilir. Fakat Berri, mut’a hakknda sunumda bulundu&u "eyi dikkatli bir "ekilde seçmi"tir. Onun bize sundu&u "ey imam ve müçtehitlerden karma kar"k nakiller de&ildir. Gerçekten, Humeyni ve di&er Ayetullahlar, bu uygulamay te"vik etme konusunda Berri’den daha fazla gayretlidirler. Berri, daha çok, Birle"ik Devletlerdeki Lübnanllarn kültürü ve problemleriyle ilgili konulara cevap vermeye u&ra"yor. O, bir kz mut’a uygulamasn seçebilir diyerek, evlilik d" bir erkekle cinsel ili"ki ya"ayarak, ailesinin otoritesine kar" çkan dikba"l kza yol gösteriyor. Bu esnada o hala, kzn babasnn haklarn muhafaza ediyor. $eyh Berri’nin mescidinde, kendisiyle yakn ili"ki kurulmu" ve toplumun derinliklerinden haberdar biri olan Hüseyin’le görü"tü&üm zaman, genç bir kza mut’a evlili&i önerilmezken, cinsel ili"kiye istekli olan isyankâr kzlarn durumunda mut’ann bir çözüm olabilece&ini görebildi&ini söyledi. $eyh Berri, genç bir kz için geçici bir birliktelik olasl&n vurgulayarak, ailelerin kza kar" kat tedbirler almamas gerekti&ini söylüyor. Kat tedbirlerle, kzn öldürülme olasl&n kastediyorum, baz "eyler Lübnan’da özellikle 56 Linda S. Walbridge - Yard. Doç. Dr. Ali Duman Bekaa’da ola&an de&ildir. Gerçekten, Dearborn’da 1987’de, $ii bir adam, onlu ya"larndaki kz bir erkekle bir hadise ya"ad& ve ailesinin onurunu zedeledi&i gerekçesiyle kzn öldürmü"tür. Bu metinde Berri, henüz evlilik konumuna ula"amam" genç, bekar erkelere yöneliyor. O, tesadüfî cinsellikten uzakla"trmaya ve dini yaptrmlarlarla uygun cinselli&e yönlendirmeye gayret ediyor. Mut’a evlilikleri yapan evli erkekler konusunda konu"urken, her ne kadar aksine deliller kolayca bulunabilecek olsa da o, evli erkekleri mut’a uygulamasndan uzakla"trmay öneren hadisleri / gelenekleri naklediyor. O, !mam Raz’dan nakledilen: “daimi e"lerinizle evlili&inizi sürdürece&iniz yerde, zevk evlili&inde srar etmeyin. Zira onlar, iman reddedebilir, "ikâyet edebilir ve daha sonra bizi suçlayabilir ve bize beddua edebilir” sözünü seçer.(s. 34) Mut’a uygulamas konusunda di&er ulemannkiyle mukayese edildi&inde nispeten muhafazakâr olsa da, $eyh Berri, bize hukuki görü"ü aktarr. $imdi ortaya çkan sorun bu görü"ün, toplumunkiyle nasl uyu"aca&dr. Mut’aya Kar# Cemaatin Tutumu Ya"l Hajja Fatma için, bir ki"inin yapabilece&i en kötü "ey, hrszlk, içki içme, mut’a kars olma gibi –haram olan- aptalca "eyler yapmaktr. Tpk Fatma gibi genç Nadia da Bekaa’dandr ve o da mut’adan nefret eder. “Buna izin verilmi" olamaz” der. Dini yönden kuvvetli Nabiyye’den Nesrin de ayn "ekilde mut’adan ho"lanmaz. “E&er evlenmek istiyorsan, bunu normal olan yolla yap” der. Güney Lübnan’daki Bint Cübeyl’den Leyla, henüz onlu ya"larndadr fakat evli ve bir çocu&u vardr, mut’a haramdr der. “Sadece (Lübnan’da !slami cumhuriyeti savunan $ii militan güçler olan) Hizbullah mut’a yapar” der. Bekaa’da köy evindeki Ay"e, mut’ann halen uygulanmakta oldu&unu ve aileler için büyük skntlara yol açt&n i"itmi"tir. “Bunlarn hepsi Hizbullah sebebiyledir” ve “Biz önceden asla mut’a yapmazdk” der. Yakn zamanda Mekke’ye hac için gitmi" ve aslen Balebek’ten olup, "u an Beyrut’un varo"larnda ya"ayan oldukça ya"l olan Ümmü Ali, “mut’a dine aykrdr”der. Hatice bu görü"leri kabul etmez. Okul yllarn Amerika’da blucin giyerek ve rock müzik dinleyerek geçiren “yeniden do&mu"” bir kadn olarak o, bu uygulamay kalpten onaylar. $u anda kocaman bir e"arp ve her yann kaplayan bir palto giyerek “yüzde yüz” destekledi&i mut’ann erdemleri konusunda bana konferans verdi. “O Tanr’dan insana gönderilmi" bir kanundur. Bu sebeple onu yasaklayamayz” dedi. Konu hakknda ki"isel görü"ünü ona sordum, fakat bana bilgi vermeyece&ini, sadece kitaplarda yazlm" olan "eyleri aktarmas gerekti&ini söyledi: “Mut’a toplumu korumal. O evli erkekler içindir, fakat evli kadnlar için de&ildir. Zira erkek ve kadn farkldr. Erkek cinsel dürtü açsndan çok daha güçlüdür. Bir kadn, bir erkek gibi daima cinsellikle ilgilenmez. Bir ka- Cinsellik ve Bekar Şiiler: Amerikan Lübnanlı Şii Toplumunda Mut’a Evliliği 57 dn hamile veya hayzl oldu&u zaman, kocasyla cinsel ili"kiyi reddetmek zorundadr, çünkü böyle durumlarda, en azndan hayz müddeti boyunca ili"ki mekruhtur (sakncal fakat yasak de&il). Her "eye ra&men, bu hayz müddetindeki cinsel ili"kiden hamile kalrsanz, hastalkl / sakat çocu&unuz olabilir. Bu sebeple erkek mut’a yapabilir. Kadn, kocas bunu yaparken onu engelleyemez. Hatta onun hakknda kocasna soru bile sormamaldr”. Amerikal olan her "eyi reddeden ve tek bir "ey dü"ünen bir genç olan Hatice, kendi “köktenci” (fundamentalist) !slâm yakla"mnda ate"lidir ve yönetim için en ideal "eklin !slâm cumhuriyeti oldu&unu dü"ünür. Bu toplumda onun dini / politik görü"lerini payla"an di&erleri de vardr, fakat "imdiye kadar di&er herhangi bir kadndan onun gibi güçlü bir biçimde mut’ay savunann duymadm. !slâm hukukunu dikkatli bir biçimde izleyenler uygulamaya inanr gibi yaparlar. Ve hepsi onun bir bakire için olmad& konusunda fikir birli&i içindedir ve onu yine evli bir erkek için dü"ünmezler. Hatice gibi, ilk göçmenlerden olan Zehra da $iili&in kat yorumunu tercih eder, mut’ann dini nassn bir ksm oldu&unu do&rulama e&ilimindedir. O, kocasnn mut’a yapma yetkisi oldu&unu farkndadr ve onlar konu üzerinde tart"m"lardr. Görü"ünte kocasnn mut’a yapma niyeti yoktur, ki Zehra bunu iyi bir "ey olarak kabul eder, çünkü, e&er mut’a yapacak olursa, “muhtemelen onu öldürebilirdi”. O ayn zamanda, mut’ann gençler ve bekâr erkekler tarafndan suiistimal edildi&ini gördü&ünü söyledi ve bu sebeple onlarn cezalandrlmas konusunda tereddütü yoktu. Mut’ann bakireler için olmad& konusunda neredeyse fikir birli&i vardr. Muhalif görü" ilginç bir kaynaktan geldi. Kendisiyle röportaj yapt&m sol görü"lü dini inkar eden bir kadn, böyle bir "eyin toplum tarafndan kabul edilmez olmasn eklemesine ra&men, cinselli&in evli olmayan kadnlar için yasalla"trlmasnn en iyi yolu oldu&unu gördü&ünü söyledi. !slâm hukukunu dikkatli bir biçimde takip eden, fakat dinin siyasal yönlerinden kaçnan Emel, mut’a konusunda ayn fikirde olmad&n iddia etti. Bu, “sen nasl herhangi bir dini yaptrm konusunda ayn fikirde olmayabilirsin? Böyle bir "eyi uygulamayabilirsin, fakat böyle bir "eye katlmyorum demek yanl"tr” diyen Irakl bir kadnn kzgnlktan tüylerini diken diken yapt. Bu, Lübnanl kadnlar için “dini olarak do&ru” bir cevaptr, fakat görünü"te, onlarn hiç biri onu ye&lemezler. Onlarn ço&u oldukça kesin bir biçimde pratikte mut’ay reddederler. Bu cevaplar onlarn erkekleriyle nasl uyumludur? A"a&daki bölümde bir dizi yorum verilecektir. Güney Lübnan’dan, kolej e&itimi alm", evli, genç bir erkek olan Ali S. "öyle der: “Muhtemelen mut’a !slâm’n ilk günlerinde makul bir uygulamayd. Fakat bildi&im kadaryla amacn yitirmi"tir. Onun bir gecelik ili"ki- 58 Linda S. Walbridge - Yard. Doç. Dr. Ali Duman den fark yoktur. Sadece Allah adyla denmesi, onu iyi yapmaz”. Yine Güney Lübnanl ve kolej e&itimi alm", fakat Ali’den daha fazla dini bilgisi olan Halit (sualimi) ba"langçta “o yasal fahi"eliktir” diye cevaplad. Daha sonra bu beyanatn geri ald ve bu konu hakknda kafasnn kar"k oldu&unu söyledi. “O dini bir "eydir ve sanrm onu onaylamaya e&ilimliyim, fakat bir adamn nasl birden fazla kars olabilece&ini dü"ünmüyorum”. O, mut’ay evli bir erkektense, bekarlar için daha fazla kabul edilebilir bulur. Fakat, sadece bo"anm" veya dul bir kadn mut’a yapmaldr diye dü"ünür. Bekaa’dan kolej ö&rencisi Ali H., mut’ay sevmedi&ini ve onun sadece Hizbullah tarafndan onaylanan bir "ey oldu&unu söyledi. Beyrut’un varo"larnda yeti"mi" olan kolej mezunu E"ref, mut’ay mazur göstermek için bir gerekçe bulamad&n, fakat nispeten Hizbullah’a sempati duyanlar tarafndan mut’a evlili&i konusunda bask yapld&n söyledi. Birle"ik Devletlerde büyümü" ve bütün yeti"kinlik hayat boyunca bir fabrikada çal"m" olan Muhammed T. mut’ay, özellikle Amerika’daki mevcut "artlara göre iyi bir fikir olarak de&erlendirir. “O “her erkek mut’a yapabilir” der, fakat buna daha önce hiç mut’a yapmad&n ekler. (Onun kars yan odada televizyon seyrediyordu ve dinlemiyor gözüküyordu. Bununla birlikte, son yorumunu yapt& zaman, bana gülümseyerek bakt ve “kendisi için neyin iyi oldu&unu biliyor” dedi) Fakat hem mut’ay onaylayan ve hem de yapan baz erkekler de vard. Kolej ö&rencisi olan Muhammed F. bunlardan biridir. “Bu bizim için iyi bir çözümdür çünkü biz genç ö&rencileriz ve o bizim için sadece bir seçenektir.” Bu "ekilde onlarn cinsellik ya"ayabildi&ini ve !slâm’a kar" olmadklarn söyledi. Muhammed’e, mut’a evlili&i "eklinin Lübnanl kzlarla yaplabilmesi olasl&n sordum. “Bir erke&in, bo"/özgür bir kadn ile –yani bo"anm", dul ya da on sekiz ya"n üzerinde ise bakire bir kz ile, zira o kz Amerika’da ya"yordur- mut’a yapabilece&i”ni söyledi. “E&er kz Lübnanl ise, o ya babasnn ya da erkek karde"inin korumas altndadr, fakat burada çoktur” dedi. Buna Lübnanl kültürel tutumunun bakirelerin mut’a kars olmasn reddetti&ini ekledi. Genç, ciddi dü"ünceli ve !ranl olan Muhammed bu toplumda mut’a evlili&i yapacak olan ki"ilere model olarak hizmet verirdi. Fakat o, tek tip de&ildi. Bekâr ve Cumartesi geceleri gece klubünde dansçlk yapan, fakat Pazar sabahlar camiye giden1, baz açlardan sayg duyan, kendi mut’a yoru1 Selim’in durumunda, Cami Amerika’nn !slâm merkezine yönlendirir, Detroit bölgesindeki "ii camilerinden ilki ve öncekilerden çok daha yo#un yönelinen, daha fazla müslümann ve gelecek nesillerinin kayna$t#. Bununla birlikte, mut’a taraftar olanlar are more likely to attend the other mosques which were founded by recent immigrants concerned with stricter interpretation of religious law. For further discussion regarding the distinctions among these mosques, see my doctoral dissertation, “Shi’i Islam in an American Community,” 1991. Cinsellik ve Bekar Şiiler: Amerikan Lübnanlı Şii Toplumunda Mut’a Evliliği 59 munda di&er herhangi birinden daha fazla liberal olan Selim de kendisiyle konu"tu&um ki"ilerdendi. “!lk önce kadn tanmal” ve onunla birlikte olmamal ve mut’ay amaçlamal demesine ra&men, ona göre, evli yada bekar herhangi bir erkek geçici evlilik yapabilir. Erkek, kadnn bo"anm" yada dul oldu&una inanmal. Selim, benim görü"tü&üm neredeyse herkesle arkada"t. Benim bulgularma göre, evli bir erke&in mut’a evlili&i yapabilece&ine inananlar, genellikle kendi aralarnda bu evlilik formunu yapmyorlar. Mut’a onlar için, üzerinde konu"mak hususunda teorik bir önerme kalntsdr. Evliliklerinin belirli noktalarnda e"lerinden uzun müddet uzakta kalan birkaç ya"l erke&in, mut’ann kendileri için !slâm hukuku içerisinde kalarak cinsel ihtiyaçlarn kar"lama yolu oldu&unu söylemeleri dikkatimi çekti. Genel olarak mut’a ili"kisine giren, kendi kendilerine evlilik sorumluluklarnn üstesinden gelemeyeceklerini dü"ünen genç erkekler olmasna ra&men, “günah” i"lemeye hevesli de&ildirler. Bununla birlikte bir kolej ö&rencisi olarak !sa, mut’a hafife alnmamal demektedir. E&er kadn hamile kalrsa, çocu&un bakm erkek üzerinedir. Nuri’nin durumu oldukça müstesna ve do&rusu çok "a"rtcyd. Krk ya"larnda ve Lübnanl gece klubü "ovmeni imajndaki Nuri evliydi ve bir Müslüman kadndan çocuklar vard. Yeni göçmen dalgas gelmeden önce hayatnn büyük bir ksmn Amerika’da geçirmi"ti ve birço&undan daha fazla Amerikan toplumuna uyum sa&lam"t. Bu yüzden, bir mut’a kars oldu&unu ö&rendi&imde "a"rm"tm. Bana, onun da Müslüman Arap oldu&unu, fakat Lübnanl olmad&n söyledi. Üstelik mut’a evlili&i "eyhin huzurunda yaplm" ve törene insanlarda davet edilmi"ti. Bununla birlikte, bu evlilik Amerika yaslarna göre hukuki de&ildi. Bana, bir erkek e&er aralarnda adaletle muamele edebilecekse, dört e"e kadar evlenebilece&ini söyledi. E"lerinden birini mut’a kars olarak gösterse de, bana iki kars arasnda e"it muamele yapabildi&ine dair garanti verdi. Gerçekte ben onun daimi ve süreli evlilik tiplerini kar"trd&na inanyorum. Bununla birlikte, ikinci evlili&ini mut’a "eklinde isimlendirerek o, polygamy için Amerika yasas çerçevesinde bir yol bulmu". Sonuç Burada ifade edilen görü"ler belirgin "ekilde çe"itli olsa da, baz net temalar da söz konusudur. !ran devriminden önce mut’ann Lübnan’da önemli bir konu olmad& açktr. Kendileriyle konu"tu&um insanlarn bir ço&u, son zamanlarda ve Birle"ik Devletlere geldiklerinden beri mut’adan haberdardlar. Mut’a kesinlikle bir Lübnan gelene&i olarak görülmez. Gerçekte, bo"anm" oldu&u kocasna mut’a e"i olarak geri dönen ya"l kadn Fatma uygulamay bilmesine 60 Linda S. Walbridge - Yard. Doç. Dr. Ali Duman ra&men, bu dü"üncenin Lübnanllar için tamamen yabanc bir "ey olmad&na i"aret eder. Gerçekte, muhtemelen o, sadece "eyhler ve Haeri’nin ço&unu !ran’da ke"fetti&i, kendilerini bir "ekilde toplumun periferisinde bulan kadnlar tarafndan uygulanm"t. Kutsal mekânlardan uzak olmasna ra&men Lübnan’da, tahminen daha küçük bir oranda uygulanyordu. Toplumun kapsaml görü" birli&i en iyi ihtimalle, mut’a benimsenmesi zor bir uygulamadr "eklindedir. Kendileriyle konu"tu&um kadnlar hem resmi hem de gayr resmi olarak, a&rlkl olarak bu uygulamadan ho"lanmadklarn vurgulama e&ilimindeydiler ve çok sk olarak onun dine aykr oldu&unu söylediklerini i"ittim. Kendilerini dini yasalara sk skya ba&l gören baz kadnlar, kendileri mut’a birlikteli&i yapan erkek karde"lere sahiptiler ve kendi karde"lerinin tutumlarn hakl çkarmaya hazrdlar. Bununla birlikte ayn zamanda onlar bu birliktelik üzerine empoze edilen baz snrlandrmalardan bahsettiler. Onlar mut’ann ciddi bir konu olarak ve baz konularda Amerika’da bulunan kz arkada"-erkek arkada" ili"kilerinden çok farkl bir "ey oldu&u "eklinde görülmesini istiyorlard. Ço&u erkek dini açdan sakncas olmayan bir uygulama olarak onu onaylama e&ilimdeyken, hala bu uygulamann övünülecek bir "ey olmad&n dü"ünenler vard. Bekaa’dan tamirci Bay S., e&er bir erkek uzun süre karsndan ayr ya"ayacaksa, mut’a evlili&inin erkek için onaylanabilecek bir "ey oldu&unu söyledi. Bununla birlikte daha fazla tercihe "ayan olann e"ine sadakat oldu&unu vurgulad. Onlardan sadece !ran’dan “yeni” $iili&i tamamen onaylam" olanlar bir bakirenin dü"üncesini geçici bir e" olarak dü"ünürlerdi. Ve hatta hepsi. Hüseyin bunun bir örne&idir. O, böyle bir "eyin dini olarak izin verilebilir bir "ey oldu&unu bilirken, onun Lübnanl de&erleri bu fikri tamamen do&ru olarak onaylamasn engeller. Süreli evlilik konusundaki $eyh Berri’nin kitab toplumda en iyi satan kitaplardan biri olmad. Hatice ve yakn tandklar gibi kadnlar hariç, kitabn ne içerdi&ini bilmek konusunda merakl olarak tand&m birkaç kadn kitab satn almak için kitapçya gitmek konusunda çok utangaçtr. Onlar, satcnn onlarn bu uygulamay kendi kendilerine uygulayacaklarn istediklerini dü"ünece&inden korkuyorlard. Halk kitab okusa da okumasa da, hatta varl&n bilse de bilmese de, mut’a konusunda, geçici birliktelikleri düzenlerken Lübnanl kzlar ayartarak genç erkekler, mut’a kullanmn “yanl" yorumlayacak” kadar, büyüyen bir ilgiye ek olarak uygulamann farknda olunmas gittikçe artmaktadr. !slâm ö&retisi konusunda iyi e&itimli ve !slâm hukukunun kendine göre yorumlanmasnda çok tutucu olan Ümmü Hamud, bir kzla mut’a evlili&i yapan bir genç erke&i azarlad. Ona, kendi kz karde"inin böyle Cinsellik ve Bekar Şiiler: Amerikan Lübnanlı Şii Toplumunda Mut’a Evliliği 61 bir birliktelik ya"amasna izin verebilip veremeyece&ini sordu. “Bu onun çenesini kapatt” dedi. O, e&er bir kimse evlenemiyorsa mut’a "eklinin uygulanabilece&ini kabul etti, fakat buna “biz gerçekten bu uygulamadan nefret ederiz” diye ekledi. Bu mut’a evliliklerinin ço&unun Amerikallarla yapld&na yol açmasnda ra&men Ümmü Hamud ve di&er bazlarnn yorumlarndan açkça görülmektedir ki Lübnanl kzlar kendi kendilerine bu tür birlikteliklere giriyorlar. Bu toplumdaki kzlar mut’ay kendi cinsel ihtiyaçlarn tatmin etmek için yasal bir yol olarak görürler, bu toplum yakn gelecekte sra d" karga"alarla yüzyüze gelebilir; benim inancma göre karga"a tamamen Dearborn’da uygulamann ortadan kaldrlmasn zorlayacaktr. Kaynaklar Berry, Abdullatif. 1989. Temporary Marriage in Islam, Dearborn, Mich.: Az-Zahra International Co. Haeri, Shahla. 1989. Law of Desire: Temporary Marriage in Sh’i Iran, Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press. Khomeini, Ruhollah, Mousani. 1984. A Clarification of Questions, trans. J. Borujerdi. Boulder, Colo.: Westview Press. Walbridge, Linda S. 1991. Shi’i Islam in American Community, Ph.D. diss., Department of Anthropology, Wayne state University, Detroit.